رابەر تەڵعەت 
   کاریگەریی هەرێمی کوردستان لە هاوکێشە (ژیۆ-سیاسییەکانی) ناوچەکەدا، لەپاڵ پێگە دەستورییەکەی لە چوارچێوەی عێراقی فیدڕاڵدا؛ تایبەتمەندی و زەمینەیەکی جیاوازی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتیان داوە بە قەوارەی هەرێم و پێکهاتە سیاسیەکەی.   
سەرچاوە و رەهەندەکانی دەسەڵاتیش لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستاندا، بەپێی ئەو زەمینە و تایبەتمەندیانە جیاوازن، کە دەکرێ گرنگترینیان لە پێنج رەهەنددا شی بکەینەوە: 
１.    پارتە سیاسیەکان. 
２.    سامانی سروشتی.
３.    بونیادی نەریتی و کۆمەڵایەتی.
４.    رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی.
５.    ئاکتۆرە دەرەکیەکان. 
پارتە سیاسیەکان، بەتایبەت پارتی و یەکێتی کە سەرچاوەی ئابووری و سەربازییان بەدەستەوەیە، لەپاڵ بەخشینەوەی پارە و دروستکردنی بەرژەوەندی بۆ لایەنگرەکانیان؛ رۆڵ و کاریگەریی یەکەمیان هەیە لە ئاراستەکردنی شانۆی سیاسی و ئیداری هەرێمی کوردستانی عێراق. 
پارتە سیاسیەکان پێکهێنەری قەوارەی حکومەتی هەرێمی کوردستانن، پارتی و یەکێتی وەک شەریک و دامەزرێنەری دامودەزگا سیاسی، ئەمنی، سەربازیی و ئیدارییەکانی ئەم حکومەتە، لەگەڵ شەراکەت و پێککردنێکی رەمزی حزبەکانی تر، خاوەن و بەرپرسی سەرەکین لەو دینامیکە کۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسیانەی کە دەسەڵاتی ئەم هەرێمە پێکدەهێنن. 
لەڕووی سامانی سروشتیەوە؛ هەرێمی کوردستان دەوڵەمەندە بە سەرچاوەی نەوت و گاز، ئەمانەش سەرچاوەی بەرچاوی دەسەڵات و هەژمونن. کۆنترۆڵکردنی ئەو سەرچاوانە توانیویەتی سەروەت و سامان و نفوزێکی بەرچاو بۆ پارتی و یەکێتی دابین بکات. هەردووکیان تۆمەتبارن بە خراپ بەکارهێنانی ئەو سەرچاوانە. دوورکەوتنەوەی نێوان خەڵک و حکومەت، فراوانبوونی پانتایی ناڕەزایەتیەکان، پەراوێزی دەنگە ناڕازییەکان بەڕیژەی %25-35 کە بایکۆتی دەنگدان دەکەن، یان دەنگ بە هەر پارت و کەسێکی ناڕازی دەدەن، پەیوەندی بە دابەشکردن و خراپ بەکارهێنانی ئەو سامانەوە هەیە. 
بەکارهێنانی مەحسوبیەتی سیاسی؛ بۆ دەسکەوتی شەخسی و توانایی بەکارهێنانی هێز، رۆڵی بونیادی نەریتی و کۆمەڵایەتی (دامودەزگاکانی خێڵایەتی و هۆز) ی وەک رەهەندێکی دیکەی دەسەڵات لەناو نەخشەی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی هەرێمی کوردستاندا زیاد و بەرچاو کردووە. پەیوەندی و تۆڕەکانی خێڵ و بنەماڵەکان، ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە سیاسەتی هەرێمی کوردستاندا، سەرکردە خێڵەکییەکان کاریگەریی بەرچاویان بەسەر خەڵک و شوێنکەوتوانیانەوە هەیە، دەتوانن پاڵپشتی و سەرچاوە پێشکەش بە پارتە سیاسییەکان بکەن، ئەمەش دەتوانێت گرینگ بێت لە دروستکردنی هاوپەیمانی و بەدەستهێنانی پشتیوانی هەڵبژاردن. 
رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی (کۆمەڵەکان، ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، گروپەکانی ژنان، سەندیکاکانی پیشەوەران و،...هتد)، رەهەندێکی دیکەی دەسەڵات پێکدەهێنن لە هەرێمی کوردستاندا. ئەم گروپانە دەتوانن بیروڕای گشتی ئاراستە بکەن و بۆ چارەسەرکردنی پرسە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان فشار بخەنە سەر پارتە سیاسییەکان و حکومەت. بەڵام هێشتا لاواز و ناکارا دەردەکەون! بۆ؟ چونکە کۆمەڵگای مەدەنی بەگشتی لاوازە و لەژێر هەژموونی کۆمەڵگای سیاسیدایە. رێکخراوەکان وەک ئەنجامی کۆمەڵگای مەدەنی، کاتێک دەتوانن رۆڵی خۆیان بگێڕن کە ( بەرهەمهێنانی سەرمایەی ئابووری و مەعریفی، سەروەریی یاسا و فەزای گشتی) بەدەر بن لە ئیرادەی دەوڵەت و نوخبەی سیاسی، سەربەخۆ بن و لەسەر پێی خۆیان وەستا بن. 
ئاکتۆرە دەرەکیەکان؛ لەوانە وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا و ئێران، هەروەها ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپا، یان ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی؛ دەتوانن کاریگەرییەکی بەرچاویان لە سیاسەتی هەرێمی کوردستاندا هەبێت. ئەم ئەکتەرانە دەتوانن بودجە و پشتیوانی سیاسی و سەربازی بۆ پارتەکان و حکومەتی هەرێم دابین بکەن. دەتوانن کاریگەریی باش و تێکدەرانەشیان هەبێ، فشار بۆ سەر ناوخۆی هەرێمی کوردستان دروست بکەن، ئەگەر مەبەستیان بێ ئیرادەیەکی سیاسی دیاریکراو بەسەر لایەنەکاندا فەرز بکەن. لە ئێستا و لەماوەی رابردووشدا؛ کاریگەریی ئەو ئاکتۆرانە بە زەقی بەسەر هەرێمی کوردستاندا بینراوە و بەردەوامیش دەبێ. 
ئەنجام؛ رەهەند و سەرچاوەکانی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا ئاڵۆز و فرەلایەنە. کاریگەریی هەر یەکە لەو سەرچاوە و رەهەندانەش بەشێوەیەکی ڕێژەیی بەپێی هەلومەرج و بارودۆخی گشتی دەگۆڕێت. تێگەیشتن لە داینامیکی کارکردن و دابەشبوونی ئەو رەهەندانە، کاریگەرییان بەسەر یەکەوە یان کارتێکرانیان بە فاکتەری ناوخۆیی و دەرەکی؛ بۆ رای گشتی و ناوەندەکانی رۆشنبیریی و ئەکادیمیا گرنگە بۆ ئەوەی یارمەتیدەر بێت تا بە چاوێکی واقعیانەوە بۆ دۆخی سیاسی و حوکمڕانی هەرێمی کوردستان بڕوانین، لەو روانگەیەوەش پێشنیاری ستراتیژی باشترکردن و چاککردنی ئەو پڕۆسەیە بکەین کە چارەنووسی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی بەرەو داهاتوویەکی باشتر و گەشتر دەبات.