نووری بێخاڵی کاتێک باس لە گرنگیی تەباییی پارتی و یەکێتی دەکەین، ئاگاداری ئەوەین کە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو حزبە، بەر لەوەی بە قازانجی ئەوان بشکێتەوە، بە پلەی یەکەم لە بەرژەوەندیی ستاتووی هەرێمی کوردستان و ئاییندەی گەلی کوردستاندا تەواو دەبێت.  باشبوون، یان باشترکردنی ئەو پەیوەندییەی نێوانیان، کە ئەرک و بەرپرسیارێتیی مێژوویی و ئەخلاقیی سەر شانی ئەم دوو حزبەیە، لەسەر ئاستەکانی ناوخۆ و عێراق و نێودەوڵەتییش گرنگە. واتە هەر بۆ سەقامگیریی دۆخی سیاسیی ناوخۆ نا، بەڵکوو بۆ دۆخی ئاسایش و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان بە گشتی و داهاتووی ئەم ئەزموونە و چارەنووسی گەلی کوردستان، هەروەها بۆ پێگە و قورسایی هەرێم لەناو عێراقدا، دواجاریش لە پەیوەست بە ڕوانگەی نێودەوڵەتیی بۆ بوونی هەرێمێکی کوردستانی یەکگرتوو و ئارام و سەقامگیر، زۆر گرنگە.  پێداگریی بەردەوامی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لەسەر پێویستیی ئاشتەوایی نێوان پارتی و یەکێتی و سووربوونیان لەسەر ئەوەی، کە دەبێ هەردوو حزب بگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ، لەو هەستکردن بە بەرپرسیارێتییە دەستووری و مێژوویی و نیشتمانییەی سەر شانیانەوە سەرچاوە دەگرێت، کە بەرامبەر گەلی کوردستان هەیانە. هاوکات دەرەنجامی تێگەیشتنیانە لە قەبارەی ئەو هەڕەشە و مەترسییانەی، کە ڕەنگە لە ئەگەری بەردەوامیی ناکۆکییەکانی نێوان ئەم دوو حزبە و قووڵتربوونەوەیاندا، ڕووبەڕووی هەرێمی کوردستان و گەلەکەی ببنەوە. لەم ڕوانگەیەوە، سەرگرتنی هەموو هەوڵێک بۆ ئاشتەوایی نێوان پارتی و یەکێتی، هەموو ئاساییبوونەوە و باشتربوونێکی پەیوەندییەکانی نێوانیان، هەموو هەنگاوێکیان بۆ بەیەکەوە کارکردن و گەڕانەوە و چارەسەرکردنی کێشەکانیان لە چوارچێوەی دامەزراوە یاسایی و دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستاندا، دواجار سەرکەوتنی ئەو گوتارە نیشتمانی و ئاشتیخوازانەیەی سەرۆکی هەرێمی کوردستانە، کە بە درێژایی ماوەی ململانێکە، پشوودرێژ و ماندوویی نەناسانە، بە بۆنە و بە بێ بۆنە و لە شوێنکاتی جیاوازدا، جەختیان لەسەری دەکردەوە بەوەی "جگە لە پێکەوەیی و ڕێککەوتن و پێکهاتن، هیچ ڕێگایەکی تر لە بەردەم پارتی و یەکێتیدا نییە." هەتا دێت ڕووداوە سیاسییەکانی ناوچەکە خێرا و خێراتر تێدەپەڕن، ڕووداوگەلێک کە هەست دەکرێت لەگەڵ خۆیاندا گۆڕانکاریی لە هاوکێشەی پەیوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکاندا دێنن و گۆڕانکارییەک، کە وێدەچێت پارسەنگی تەرازووی هێز و هاوپەیمانییەتەکانی ناوچەکەش لەسەر ئاستی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیدا بە ئاقارێکی دیکەدا بخات، کە ڕەنگە بۆ کورد جێی دڵخۆشیی و ئومێدبەخش نەبێت. بۆیە بچووکترین ناکۆکیی نێوان لایەنە سیاسییەکانی کوردستان بە گشتی و پارتی و یەکێتی بەتایبەتی، بە زیانی هەرێمی کوردستان تەواو دەبێت و گەلی کوردستان دەبێ باجەکەی بدات. ناکۆکی و ململانێی نێوان پارتی و یەکێتی، جەبری مێژوو و قەدەرێکی داسەپاو نییە، تا بۆ هەمیشە بەرەوام بێت و نەتوانن خۆیان لەم تەل و تەلیسمە ڕابپکسێنن. ئەم دوو حزبە نابێ خۆیان لەبیر بچێتەوە، کە تا ئێستاش بەیەکەوە نوێنەرایەتیی دۆزی نەتەوە و نیشتمانێک دەکەن و پێویستە لە ئاست هەلگرتنی ئەم بەرپرسیارێتتیە نیشتمانی و نەتەوەییە و قوربانیدانی گەلی کوردستان و خوێنی شەهیداندا بن. لەوەش گرنگتر، دەبێ ئەو ڕاستییە لەبیر نەکەن کە "کوردستان هی هەمووانە و شوێنی هەمووانی تێدا دەبێتەوە – نێچیرڤان بارزانی". دواجار، نیازپاکی و بوونی متمانە، مەرجی سەرەکیی سەرگرتنی هەموو هەوڵێکی ئاشتەوایین. کاتێکیش لایەنە ناکۆکەکان لە بورجی عاجی غرووری سیاسیی دێنە خوار و لە ئاست یەکتری بەدگومان نابن و دەستەبەرداری یەکتر نەخوێندنەوە دەبن، متمانە نەک هەر دروست دەبێت، بەڵکوو دەبێتە بەردی بناغەی دڵنیایی سیاسی و پاڵنەری بەیەکەوە کارکردن. خودی ئەم دڵنیایی و بەیەکەوەییەش، دەبنە هۆکاری بەرقەراربوونی سەقامگیریی سیاسی و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی.

ئومێد قەرەداغی لە دوای مستەفا کەمالەوە ، هیچ سەرۆکیکی تورکیا بەقەد ئەردۆغان مەترسی نەبوە لەسەر کورد، کەس بەقەد ئەو  پرۆژەی سرینەوەی کوردی نەبوە ، کەسیش وەک ئەو زیندانەکانی پڕ نەکردوە لە رۆژنامەنووس، لە سیاسەتمەداری نارازی ، لە ئەکادیمیست و هەڵسوراوی مەدەنی ،  لە مێژوی تورکیادا لە دوای مستەفا کەمالەوە کەس وەک ئەردۆغان نەیتوانیوە لە یەککاتدا سوپا و دادگا و میدیا و پەرلەمان و توانای ئابووری بخاتە ژێر رکێفی خۆیەوە و هەموو ئەمانەش بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی رەهای  خۆی و دوژمنایەتی کورد و بزوتنەوە ئازادیخوازییەکەی  ئاراستە بکات، بۆیە کەوتنی ئەردۆغان گرنگترین دەستکەوتی ئەم قۆناغەیە، کەمال بێت یان جەمال  یان شەیتان، هەرگیز نیوەی ئەو دەسەڵاتەی نابێت ئەردۆغان هەیەتی ، هەرگیزیش نیوەی ئەو مەترسیەی نابێت کە ئەردۆغان لەسەر کورد هەیەتی  کەوتنی ئەردۆغان کەوتنی یەکێک لە مەترسیدارترین دیکتاتۆرەکانی رۆژهەڵاتە ، ئەم پیاوە مەترسیدارە ، لە یەککاتدا یاری بە کارتی ئایین و نەتەوە و گەشەی ئابووری و جوڵاندنی یادەوەری رابردوو ئەکات ، لە مێژووی تورکیادا کەس وەک ئەردۆغان یاری بە شعوری  دینی نەکردوە ، رۆژێک    پەنجەی رابیعە بەرزئەکاتەوە ، رۆژێکی دیکە ئەیاسۆفیا ئەکات بە مزگەوت ، ساتێکی تر ئەردۆغان وەک فاشیستیکی نەتەوەیی  رەفتار ئەکات ، پەنجەی وەک هێمای گورگە بۆرەکان بەرز ئەکاتەوە ، یەک نەتەوە و یەک دەوڵەت ئەکات بە دروشمی سەرەکی  دەوڵەت ، رۆژێکی دیکە  کەڵکەڵەی فروانخوازیی عوسمانی زیندوو ئەکات و و لە  یەکاتدا لە سوریا و عێراق و لیبیا و ئازەربایحان و قەتەر و زۆر شوینی دنیا هێزی هەیە و شەر ئەکات یان ئامادەیە بۆ شەر، رۆژێکی دیکە  سەرقاڵی بونیدنان و گەشەی ئابوورییە و پرۆژەی  ستراتیژی پرد و تونێل و رێگاو  پرۆژەی پیشەسازی قورسە ، بە بێ دوو دڵی هەموو ئەمانەش بۆ سەپاندنی دەسەلاتی خۆی و دوژمنایەتی کورد تەرخان ئەکات ، لەسەر ئەم رەفتارانەی  نزیکترین هاورێکانی خۆی بەجێیانهێشت ، عەبدوڵا گویل و  عەلی باباجان و  داود ئۆغلۆ و زۆری تر ،تەنانەت ئەردۆغان  دەیان هەزار لەو پیاوە ریشدار و ژنە باڵاپۆشە گولەنیانەی خستە زیندانەوە کە لەیەکەم سەنگەرەوە پشت و پەنای ئەردۆغان بوون بۆ گەیشتنی بەدەسەڵات ئەم هەڵبژاردنە  روداوێکی گرنگە ،  کەوتنی ئەردۆغان سەردەمێکی زۆر تاریک کۆتایی دێت، هەرچەندە من باوەرم وایە ئەردۆغان  بێ کێشە دەسەڵات رادەست ناکات ، ئەو هەژموونی بەسەر هەموو جومگەکانی دەوڵەتدا هەیە و ئەگەری زۆر هەیە دەستکاری ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بکات ، بەڵام پێویستە بە  هەموو کوردێک ، هەموو ئازادیخوازێک بەشدار بێت بۆ کۆتایهێنان بە سەردەمی تاریکی ، سەردەمی ئەردۆغان

د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز بەپێی ناوەندەکانی پێشبینی هەڵبژاردن لە تورکیا، ڕێژەی دەنگی هەردوو ڕکابەرەکە (کەمال کیلیچدارئۆغلۆ، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی دا، لە یەکەوە نزیکن. بەپێی ئەو ناوەندانە، لەگەڵ نزیكبوونەوەی ڕۆژی هەڵبژاردن، دەنگی ئەردۆغان زیاد دەکات و جیاوازیی لەگەڵ کیلیچدارئۆغڵۆ کەمدەبێتەوە. ئەم دوو پیاوە، بە دوو ئاڕاستەی جیاواز بانگەشە دەکەن. پەیام و بەڵێنی کیلیچدارئۆغلۆ بۆ تورکیا، ئاشتکردنەوەی خەڵك، فراوانکردنی ئازادییەکان و کرانەوەو چارەسەری کێشەکانی تورکیایە لەوانە کێشەی ئابوری و کێشەی پەیوەندی لەگەڵ کورددا. بەڵام ئەردۆغان لەسەر دوو تەوەری هەستیار پەلاماری بەرامبەرەکەی ئەدات، ئەردۆغان لە بانگەشەیەکی هیستیریاویدا ئەقیژێنێ و داوا لە تورك ئەکات فریاکەون، هەڵوێست لە دژی کیلیچیدارئۆغڵۆ وەرگرن، چونکە ئەو هاوشانی تیرۆریستەکانی قەندیل بانگەشە دەکات و کار بۆ زەلیللی تورك و کەڵەگایی ئیمپریالیزمی خۆرئاوا دەکات بەسەر تورکیاوە. ئەم پەیامەی ئەردۆغان تاڕادەیەك کاریگەر بووە بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی دەنگەکانی، چونکە زۆرینەی نەژادپەرستەکانی تورکیاو زۆرینەی ڕەوەندی تورك لە ئەوروپا، لەگەڵ ئەم پەیامەدان، ئەوان بە پشتبەستن بە قسەکانی ئەردۆغان، خۆیان بۆ قۆناغی دوای هەڵبژاردن ئامادە دەکەن کە قەبوڵ نەکردنی ئەنجامەکان و تەنانەت لەناوبردنی خودی کەمال کیلیچدارئۆغڵۆشە، ئەوان دەڵێن کەمال نە کوردەو نە عەلەویی یە، بەڵکو ئەرمەنییەو ئامانجی تێکدانی تورکیایە! تەنها ٧ ڕۆژی ماوە بۆ هەڵبژاردن، تورکیا لەبەردەم گۆڕانکارییەکی گەورەدایە، جیاوازیی و ناکۆکیی نێوان هەردوو بەرەکە زۆر گەورەیە، ئەنجامی هەڵبژاردن هەرچۆنێك بێت، پێکدادانی ناوخۆ لە ئەگەرە بەهێزەکانە. لە ئەگەری دەرچونەوەی ئەردۆغان و ڕاگەیاندی دیکتاتۆرییەتی ڕەهاشدا، پێکدادان هەر ئەگەرێکی بەهێزە، ئەردۆغان بەدەست شێرپەنجەی ناوسك و ڕیخۆڵەوە دەناڵێنێت و دوای سێجار وەرگرتنی کیمیاویی، تەمەنی ساڵێکی تر بڕ ناکات، بە مردنی خۆشی تەواوی دامەزراوە پەیوەستکراوەکانی دەوڵەت بە ئەوەوە، دەڕوخێن!

خالیدی حاجی ئه‌حمه‌د چەند رۆژێکی کەم و وەک دەوترێت هەڵبژاردنە چارەنوسسازەکەی تورکیا ئەنجام ئەدرێت (14 / 5). جێی ئاماژەیە لە 27 / 4 وە، رەوەندی تورکیایی لە هەندەران دەستیانکردوە بە دەنگدان و پرۆسەکە تا 9 /4 دەخایەنێت. گەرچی چاوەڕوان دەکرێت (ئاکەپە) وەک گەورەترین حیزبی هەڵبژاردنەکان لە تورکیادا بمێنێتەوە، بەڵام ئەم چاوەڕوانییە بۆ ئەردۆغان سەلمێنراو نیە. ڕەنگە لە دوو دەیەی رابوردودا دەنگدەری تورکیا هێندەی ئێستا، دوو دڵی پێوە دیار نەبوبێت. سەرباری پرسی ئابوریی کە هەمیشە رۆڵی سەرەکی دەبینێت، لەم هەڵبژاردنەدا دوو پرسی تر خۆی لە داڵغەو خەیاڵی دەنگدەردا دەبینێتەوە کە بریتین لە: 1 – چارەنوس و دوارۆژی تورکیا لەدوای تێرمی یەکەمی سەرۆکایەتییەکەی، ئەردۆغان یاسای بنەڕەتی تورکیای لە بەرژەوەندی خۆی گۆڕی، بەوەی راستەوخۆ سەرۆک هەڵببژێرێت، نەک لە پەرلەمانەوە. دواتر لە بەرگێکی پان تورکیزمدا، کۆی ئەو سیاسەتەی گۆڕی کە لەسەر تێزەکەی داودئۆغڵو (سفرکردنەوەی کێشەکان) بنیات نرابوو. بەئاشکرا دیفاعی لە شەڕی ناوخۆی سوریا کردو سنوری ئەو وڵاتەی بەزاند. لەسەر (ئیخوان) تەواوی پەیوەندییەکانی لەگەڵ میسر تێکدا، دەستدرێژیەکی راستەوخۆی کردە سەر لیبیاو بووە بەشێک لەشەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە. (قەتەر)ی لێدەرچێت، ناکۆک بوو لەگەڵ وڵاتانی کەنداودا. گەرچی وڵاتەکەی ئەندامی ناتۆیە، بەڵام سیستەمی دژەفڕۆکەی (ئێس 400)ی روسی کڕی. دوێنێیەکی نە هێندە دوورکەوتە هەڕەشە لە یۆنان و ئەمڕۆش بەنیاز نیە دەنگ بدات بە بەئەندامبوونی سوید لە ناتۆدا. گەرچی بە نزیکبوونەوە لە هەڵبژاردنەکان، لەم مانگانەی دوایدا، لە هەوڵی گۆڕینی ئەو ڕەوتەدا بوو، پێدەچێت بەرهەمێکی وای لێنەچنیبێتەوە. ئەوەی لە میدیاوە دەبینرێت، ئەمریکاو رۆژئاوا ویستی دەرچوون و هەڵیژاردنەوەی ئەردۆغانیان نیە.  بەرەی دژ بە ئەردۆغان، لە هەموو ئەم پرسانەدا، تا رێژەیەکی زۆر دژ بە ئەردۆغانن و بەنیازن زۆر بە زوویی تورکیا بگێرنەوە بۆ سیستەمی پەرلەمانی.. لە دەرەوەشدا وا بڕیارە کۆتایی بە سیاسەتی هێرشبەرانەی تورکیا بهێنن و بەجورئەتەوە رووبەڕووی کێشە ناوخۆییەکان ببنەوەو هەوڵی ناردنە دەرەوەی نەدەن. گەرچی ئەم پرۆسەیە هێندە ئاسان نابێت و دەنگی پتر لە 400 ئەندام پەرلەمانی دەوێت. بەڵام دۆڕانی ئەردۆغان دەکرێت سەرەتای ئەو رەوتە بێت بەرەو ئەو گۆڕانکاریانە. 2 – ناسۆنالیزم و ئایین ئەمڕۆ کۆمەڵگای تورکی بەهەموو مانایەک کۆمەڵگەیەکی ناسیۆنالیستیە. بە هاتنە سەرکاری ئاکەپە، زۆری لێ چاوەڕوان دەکرا: دەگوترا ئەم حیزبە دەتوانێت ریفۆرمێکی جیدی لە ئیسلامی سیاسیدا ئەنجام بدات و تەنانەت زۆرێک پێداگریان دەکرد کە ئاکەپە دەبێتە (حیزبی دیموکراتی مەسیحی) ئەڵمانەکان لە دنیای ئیسلامدا. سەرەتا بە نزیکبوونەوە لە ئەوروپاو ئازادکردنی بازاڕ ئەو بۆچونە زیاتر تۆخ دەبووەوە. بەڵام بە تێپەڕینی کات، دەرکەوت خەونی ئەردۆغان تەنها خەونێکی سوڵتانییەو جگە لەوە خاوەنی هیچ روئیایەک نیە. بە هاتنی چەند نەوەیەکی نۆێ لەکاتی هاتنە سەرکاری ئاکەپەوە، ئاین کەمەکێک ڕووی لە لاوازی کردوەو ئەردۆغان و حیزبەکەشی لەبەرانبەردا نەک رووەو کرانەوەو لیبرالیزم بەڵکو بەرەو ناسیۆنالیزمێکی توندڕەوانە رێدەکەن. سەرنجێکی خێرا لە هاوپەیمانەکانی ئەردۆغان، وێنەیەکی روونی کۆمەڵگای تورکیامان نیشان ئەدات. بێگومان هاوبەشە بەهێزەکەی ئەردۆغان (بزوتنەوەی نەتەوەیی)ی باخچەلییە. کە دایکی گورگە بۆرەکانەو لە دەرەوەی تورکیادا (یەکێتی کۆمەڵە تورکییە دیموکراتە ئایدیالیستەکان) نوێنەرایەتی دەکات کە بە چەتری کۆکەرەوەی گورگەبۆرەکان هەژمار دەکرێت. هاوبەشێکی تری ئەردۆغان حیزبی (یەکێتی گەورە)یە کە ئەمیش لە گورگە بۆرەکانەوە لەدایکبووە. ئەم حیزبە ئیسلام بە گرنگ دەزانێت بۆ پێناسەی پانتورکیسم.هەروەک تاوانبار دەکرێت بە کوشتنی زۆرێک لە کەسە لیبراڵ و ئازادەکان، لەوانە رۆژنامەنوسی بەناوبانگی ئەرمەن (هەرانت دینک). (حیزبوڵا)ی تورکیا کە خۆی بە بەدیلی ئاکەپە دەزانێت، لایەنگرێکی شەخسی ئەردۆغانە. ئەم حیزبە بەناوبانگە بە کوشتنی سەدان گەر نەڵێین هەزاران کەس بەتایبەت لە باشوری ئەنادۆڵ و سەراپای ناوچە کوردییەکان بەتایبەت لە دەیەی هەفتاو هەشتاکانی سەدەی رابوردودا. رەنگە جێی سەرنج بێت کە زیاتر لە 400 ئەندامی ئەم حیزبە تەنها لە ئەڵمانیادا لەژێر چاودێریدان. لە دەرەوەی حیزبەکاندا رێکخراوی (ماڵ - منزل) کە حکومەت کردیە جێگرەوەی کۆی رێکخراوە (گولەنییەکان)و بەهەزاران کارمەندو خۆبەخشی هەیە لەناوەوەو دەرەوەی تورکیاداو بۆتە ئەژدیها لەهەموو بوارەکانی رۆشنبیری و ئابوری و خزمەتگووزاریدا، ئەم رێکخراوە، دەزانێت بوون و مانەوەی بەندە بە مانەوەی ئەردۆغانەوەو هێشتا ئەردۆغان بە فەرمی خۆی کاندید نەکردبوو، ئەمان کەوتنە بانگەشە بۆی. رەنگە پرسی ئابوری، گرنگترین کێشەیەک بێت کە روبەروی ئەردۆغان بوبێتەوە. ئەم پرسە بەتایبەت بۆ نەوەی نوێ گرنگییەکی زیاتری هەیە. بڕیارە تاکڕەوییەکانی ئەردۆغان لەبواری ئابوریدا کە بەرنجامی تێروانینێکی خۆ بەسێنتەرزان و هەمەکارەیە، گەرەنتی هەستانەوەی ئابوری تورکیاو دابەزینی هەڵئاوسان و بەرزبونەوەی نرخی دراوی وڵاتەکەی ناکەن. بەتایبەت کە لەچەند ساڵێکی کەمدا 3 سەرۆکی بانکی مەرکەزی لەکارلاداو لەراستیدا ئەردۆغان خۆی رۆڵی سەرۆکی بانکی مەرکەزی دەبینێت. لەم بوارەدا ئەردۆغان پشتیبەستوە بە وزەی هەرزان کە تا ئێستا (هەرێمی کوردستان)، بۆی دابین ئەکرد، و پارەی مۆڵی قەتەرو ئیمارات و تەنانەت سعودیە، کە بەمدوایانە تەنازولی بۆ کردن. دیسانەوە دابەزاندنی نرخی سود بە مەبەستی وەبەرهێنانێکی بەرفراوان تا بتوانێت هەلی کار بۆ نەوە نوێکان و لە پاڵیشیدا نرخی لیرە بەرزبکاتەوە.  لەبەرانبەردا بەرەکەی تر گازەندەی خاوبونەوەی داهێنان و پێشکەوتن ئەکەن کە (ئەقڵی تورکی) وەک هیندو چینی لێهاتوەو تورکیا بەجێدەهێڵن و گومانیان لە ئایندەی ئابوری وڵاتەکەیان هەیە، کە لەلایەن دارو دەستەی ئەردۆغانەوە قۆرغکراوەو جەخت لەوە دەکەنەوە کە ئابوری تورکیا لەدەست هەژمونی (قۆنتەراتچییەکانی) ئاکەپە دەربهێنن. بێگومان پرسی گەندەڵی بەتایبەت لە بابەتی خانوبەردەدا دوای بومەلەرزەکەی ئەمدواییە رووی هەڵماڵرا، گەرچی ئەردوغان بە قۆرغکردنی میدیای وڵاتەکەی توانیویەتی سەرنج لەسەر ئەم بابەتە دوربخاتەوە.بەڵام هێشتا زۆرێک بەدەست ئەم دیاردەیەوە دەناڵێنن. کوردو ئەم هەڵبژاردنە وا نوێنەری زۆرینە دیموکراسی خوازەکەی کورد (هەدەپە)، بڕیاریدا دەنگ بداتە رکابەرەکەی ئەردۆغان. هەموو لێکدانەوەکان کۆکن لەسەر ئەوەی کوردەکان هیچ بژاردەیەکی تریان نەبوو.. لە رابوردودا هەوڵێکی زۆر درا تا ئەردۆغان بەشێوەیەکی ئاشتیانە کێشەی کورد چارەسەر بکات، بەڵام هەموو کاتێک (پەکەکە)ی کردۆتە بەهانەو پشتیکردۆتە داخوازییه‌ ڕەواکانی کوردو ئەم پرسەی لە چەقبەستوویی و تاوانبارکردنی کوردا هێشتۆتەوە. لەراستیدا بژاردەکەی هەدەپە، دەنگدانە دژ بەو چەقبەستوویەو هەوڵێکە بۆ تێپەراندنی ئەم قۆناغە.   رەنگە بەهێزترین خاڵی ئەردۆغان، لاوازی رکەبەرەکانی بێت. پارتی کۆماری لێدەرچێت، کە رێژەیەک لیبرالانە بیردەکەنەوە، (هێشتا ئەو پارتەش نیوەی هەڵگری چەپی نەتەوەیی و ئیسلامی نەتەوەیین)، پێنج حیزبەکەی تر نەتەوەیی و ئیسلامین. کە زۆرینەیان لەبەر چەند هۆکارێک ئاکەپەو حیزبەکەی باخچەلیان جێهێشتوەو هەمویان لە دوو سەرچاوەی پانتورکیزم و ئیسلامگەرایی عوسمانییەوە ئاودەخۆنەوە. من گەرەنتیەک شک نابەم بۆ باشی کلیچدارئۆغڵو، بەڵام گۆڕانکاری رەنگە تەکانێک بێت لانی کەم بۆ کردنەوەی دەروازەیەکی نوێ.  

ئەنوەر حسێن (بازگر) یەكێك لە ڤایرۆسە كوشندەكانی كۆمەڵگای كوردستان-یش وەكو زۆر لە كۆمەڵگاكانی تر، (لۆمپەنەكان)- (لۆمپەنیزم)-ە، لەپاڵ سیاسی (پۆپۆلیست)و سیاسەتی (پۆپۆلیزم) كە كۆمەڵگا، حكومەت، حیزبی سیاسی و سۆسیال میدیای پڕكردوە لە خەڵكانی "شۆ و بێ ناوەڕۆك، فوتێكراو...". ئەم دوو مۆدێلە، كە بێ مۆڕاڵترین دیاردەی كۆمەڵگاكانی جیهانن، تادێت بە ماسكی جیاوازو زۆرجاریش بێ شەرم و بێ پڕەنسیپ خۆیان نمایش دەكەن، وەكو فریادڕەس، سیاسی، عەدالەتخواز، شۆڕشگێڕ، مەدەنی، ناسیۆنالیست، پسپۆڕو حوكمداری عادل، كەچی لە هەقیقەتدا، ئەهریمەن، تۆتالیتارو ئەنتی شۆڕش "هەندێكجار وەكو بەكرێگیراوی دەرەكی، خۆفرۆش، نامەدەنی، دژە نیشتیمان و نەتەوە، دژی ماف و ئازادییەكانی خەڵكن، دەیانبینین". كاتێك حوكمڕان بەردەوام درۆ لەگەڵ گەلەكەیدا دەكات. تەنها خەریكی شۆی ناو تیڤی و میدیاكانەو ناتوانێ شەقامێك جوان بكات. پەرلەمانتارێك شەق لە مامۆستا هەڵدەدات. خەڵك فڕاندن بۆ پارە دەبێتە حاڵەتێكی ئاسایی، كوشتن بەشێوەیەكی دڕندانە دەبێتە دیاردە. وەزیر هێندە ئاستی دادەبەزێت، لە ساڵێكدا دەیان بەڵێنی بێ بنەما دەدات، وەزیر هەیە هێشتا لە نۆستالۆژیای ڕابردووی دەژی و خیانەت لە ناخیدایە، هەیە هەر خەریكی شۆیە، ئەمانە ڕێكاوڕێك لۆمپەن و پۆپۆلیستن. (ماركس) بۆچوونی وابوو؛ ئەم دەستەوتاقمانەو دیاردەی "دزیكردن، لەشفرۆشی، قوماركردن، فێڵبازی و قاچاخچێتی" لەناو هەموو كۆمەڵگایەكدا هەن، دیارە مەبەستی كۆمەڵگای كوردستان-یشە. كە پڕیەتی لەم لۆمپەنانە، تەنانەت فۆڕمی "دزی و لەشفرۆشی" لە چاو دونیا دزتر و بێ ئابڕوترە. لانیكەم دز سزای هەیە و لەشفرۆشی بە یاسا ڕێكخراوە. جیا لەوانە هەندێك سیفاتی ئەم توێژانە بە ئاسانی جیادەكرێتەوە، لە بابەتی (نەخوێندەواری، بێموبالاتی، تێكشكاندنی عەقڵ و بەهاكان...). پەرلەمانتار هەیە؛ بكوژی خەڵكە، جوێنفرۆش و دەمپیس. هەیە هەموو زانیارییەكان دەداتە دەرەوە، هەیە سڵ لە هیچ كردەوەیەكی قێزەون ناكاتەوە، ئەی لۆمپەن چییە؟ كوڕو كچی هەژار بە دەستی هەندێك لە مناڵە مەسئولەكان بەناهەق دەكوژرێن و خوێنیان بەفیڕۆدەچێت "وەك ئەو پۆلیسەی هاتووچۆ بوە قوربانی، ئەو منداڵەی لەسەر فول لایتێك كوژرا- ئەو گەنجەی لە یەكێك لە سیتیەكان كوژرا... ". چەقۆوەشێنەكانی بازاڕەكانی ئەم وڵاتە، پیاو و ژنكوژەكان و بەناو مۆدێلیستە داشۆراوەكانی لە بەهای كۆمەڵایەتی، ژنكوشتنی ناو ماڵەكان، دزە گەورەكانی ناو دەسەڵات و دزە بچكۆڵەكانی ناو زیندان...، قاچاخچییەكانی نەوت، ماددەی هۆشبەر، جاسوس و جاسوسە (GPS) هەڵگرەكان و بكوژی نوسەران و ڕۆژنامەنووسان، هەموو ئەمانە نێچیرێكی ئاسانن بە مەبەستی بەكارهێنانیان، بۆ خزمەتی هەندێك ئامانجی قێزەون. لۆمپەنیزم و پۆپۆلیزمی بێ مۆڕاڵ، دەتوانێت خۆی وەكو شۆڕشگێڕو سیمبوڵ نیشان بدات، بەڵام لە هەمانكاتدا كاری كۆنتراگەریلاو شۆڕشگێڕ بۆ داگیركەر ئەنجامدەدات. خۆی وەكو فریادڕەس و ڕزگاركەری گەل و نیشتیمان نیشاندەدات، بەڵام ئەوەی ئەو بەسەر نیشتیمانیدا هێنا، پڕیەتی لە نەگبەتی و نەهامەتی. واتا بێ مۆڕاڵی خۆی تا ئاستێك نمایش دەكات، خۆفرۆشی لە ئاستی هەرە نزمیدا دەخاتە بازاڕی كڕین و فرۆشتنەوە، دژی نەتەوە و نیشتیمان. دەتوانی بچیتە ناو هەندێك لە چایخانەكانی شارەكان، گوێبگری كە چ لۆمپەنیزمێك خۆی جێ خستوە، چ بێ مۆڕاڵییەك لەناو ئەو لەشكرە بێ كارەدا خۆی حەشارداوە؟ لە بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر، مافیاگەرایی، بێ مۆڕاڵی لە دیالۆگ و گوتاریاندا! دەتوانی زانكۆكان، بپشكنی، كە چەندەها خاوەن بەناو ماستەرو دكتۆرای بێ توانای بەرهەمهێناوە، كە ئاكامەكەی جۆرە دكتۆرێك بەرهەم دێنێت، دەستدرێژی دەكاتە سەر نەخۆشەكانی. ئەندازیارێك بەرهەم دێنێت، فێڵ لە شەقام و باڵەخانەكان دەكات، پارێزەرێك ئامادە دەكات بكوژو كوژراو جیاوازی نییە لای. مەلای مزگەوت بەناو شەریعەتەوە هەرچی لە دەمی دێتە دەرەوە دەیڵێت. هەندێك لە مامۆستاكان "پرسیاری بەكالۆری" دەدزن و بە منداڵە خواپێداوەكانی دەفرۆشنەوەو ئەم منداڵە ناسك و خواپێداوانە هەر بە ڕاستی دەبنە دكتۆر، ئەندازیارو قارەمانی بێ مەعریفە، وەك ئەو بۆقەی ناو جەنگەڵ، كە هەر بەڕاستی بۆقن، بەڵام بۆیاخ كراون و دەیانەوێت بەكەناری پێمان بفرۆشن. سۆسیال میدیای بێ پڕەنسیپ و بێ ئەرزش ڕۆژانە، پۆپۆلیستانە و لۆمپەنانە خۆی دەخزێنێتە ناو مێشك و كونج و كەلەبەری ئەم كۆمەڵگایەوە و زۆرجاریش هەر بە مەبەست ئەم سۆسیال میدیا لۆمپەنە دەخرێتە بازاڕەوە بۆ چەواشەكردنی كۆمەڵگاو نەهێشتنی مۆڕاڵ و هەقیقەت. گروپێك لە فاشیلترین كەسانی ناو كۆمەڵگا، وەكو بانگخوازو سۆسیۆلۆگ، قادەی ڕەئی، یوتوبەرو ئامۆژگاریكارانی گەنجان و ژنان خۆیان نمایش دەكەن. بەبێ ئەوەی كەمترین مەعریفەیان هەبێت و ئازارەكانی تاك و كۆمەڵگا هەست پێ بكەن. بەشێك لە سەرمایەدارە ڕەسەنەكان، لەژێر هەڕەشەی ئەم لۆمپەنانە یان ئازار دەدرێن یان ناچار دەكرێن وڵات جێبهێڵن، لە شوێن ئەوە دروستكردنی سەرمایەدارو بزنیسمانی بێ بەها لە جیاتی ئەوان.  خەریكە وایلێدێت. لۆمپەنیزم و پۆپۆلیزم، لە زۆرینەی كوچەو كۆڵان و پنتەكانی كۆمەڵگا هەست پێ دەكەی. لۆمپەنەكان و پۆپۆلیستەكان، بە ئاسانی دەستت بەریان دەكەوێت و دیالۆگیان لەگەڵ دەكەیت، دەیانبینیت.  

چیا عەباس بەهۆی وردبینی و تێگەیشتنی کاک نەوشیروان كە كۆكەرەوەی بیرو بۆچونە جیاوازەكان بوو، لەڕاستەوە بۆ چەپ، لە بەدین و عەلمانییەکان، لە هەڵچو بۆ میانڕەو، لە نەتەوەخوازەوە بۆ لیبڕاڵ و لە گەنج و پیرو ژن و پیاو و هەمو چین و توێژەكان بزوتنەوەی گۆڕانی وەک هێزێکی گەورەی جەماوەری هێنایە کایەی سیاسی نەتەوەی کوردەوە. ئێستا گەر حزبێک یاخود گردبونەوەیەک هەبێت لەم باشورە سەرلێشواوەی کوردستان ناسنامەو رەچەڵەکی خۆی لێبوبێت بەبارێکی قورس ئەوە گۆڕانی ئەم ساتانەیە. زیاترلە بیست ساڵ لەمەوپێش چەندین تێکۆشەرو کادرو رۆشنبیرو نوسەر لەگەڵ کاک نەوشیروان کاریان بۆ هزری گۆرانکاری کردوە. لەو سەردەمانەدا بەشێکی هەستیاری ئەم دەسەڵاتدارانەی ئێستای گۆڕان لە دەریای نیعمەت و چەورو خۆپەرستی یەکێتیدا تا سەر ئێسک تەڕ بووبوون. هەرچۆنێک بێت گزنگی سەرهەڵدانی هزری گۆڕانکاری هێدی هێدی لە ئاسۆدا دەبینرا، لەو ساتانەدا بەندە لەگەڵ چەند هاورێیەکی مەڵبەندی دەرەوە، بە بەرپرسی مەڵبەندەکەشەوە، بەباڵی ریفۆرم ناسراو بوین، کوتلەی سەر بە دەسەڵاتدارانی یەکێتی هەزارو یەک کێشەیان بۆ دروستدەکردین، ئێمە خۆراگر بووین و نەچوینە ژێرباری فشارو چاوسورکردنەوەکانی لوتکەی یەکێتی. لە ساڵی ٢٠٠٧ دەسەڵاتدارانی یەکێتی بریاری هەڵوەشاندنەوەی مەڵبەندی دەرەویان داو مەڵبەندێکی کارتۆنیان نزیک لە ماڵەکانی خۆیان لە "شارە حەیاتەکە" هەڵتۆقاندو بە بریارێکی بەرپرسی مەکتەبی رێکخستنی ئەو سەردەمە کە لەسەر پارچە کاغەزێکی زەرد هەڵگەراو نوسراو بوو ئێمەمانیان لە ریزەکانی یەکێتی دەرکرد (کۆپی نامەکە پارێزراوە). زۆرینەی ئەم بەرێزە دەسەڵاتدرانەی ئێستای گۆڕان بەرپرسی هەستیاری ناو یەكیتی بوون. لەسەر ئەو هەنگاوانە کونجی بێدەنگیان بژاردە کرد. عبدالرزاق شریف لە زنجیرەیەک وتار بەناونیشانی: "ئیتر قسە دەکەم" بەوردی تیشکی خستۆتە سەر چۆنیەتی هاتنی بەشێک لەم بەرپرسانەی ئێستای گۆڕان بۆ ناو بزوتنەوەکە، بە کورتی و کوردی: دوو دڵ، ناجێگیر، مەرجدار، نائومێدی لە رەحمەتی مام جلال پێیان و ....تاد. کە هاتیشن سەرەتا بەناوی ینک-ریفۆرم هاتن.لام مەبەستە سەردێکی کورتی پەلەی ئەم زەمینە مێژوییە بکەم تا باشتر لە روداوەکان تێبگەین و کەسیش بە چیرۆکەکانی دەوری ئاگردان چەواشە نەکرێت. ئەوەی گرنگە هەڵوێست و رەفتاری چەند بەناو هەڵسوڕاوی گۆڕانە کە تا نەخۆشکەوتن و وەفاتی کاک نەوشیروان لە ئاستی بەرپرسیاریەتی هەستیار لەناو گۆڕاندا بوون و هاوکاری دێرین و نزیک بوون لە رێکخەری گشتی. پاش وەفاتی کاک نەوشیروان کێشەو ململانێ و تەکەتولگەری و رق و کینەو نیەتی تۆڵەسەندنەوە تەسفیەی حساباتی پێشو نێوان بەشێک لەو بەرپرسانەی گۆڕان هێدی هێدی سەرئاو دەکەوتن، چۆنیەتی هەڵبژاردنی یەکەم خانەی راپەراندن سەلماندەرێکی حاشا هەڵنەگری ئەو جۆرە ئەقڵیەتە داخراو و خۆپەرستەیە.  کاک نەوشیروان لەدوا هەفتەکانی ژیانیداو کاتێک رۆژانە لە لەندەن دەیبیست دۆخی ناوخۆی گۆڕان بەدەست ئەم هاوکارە دێرینانەیەوە دەناڵێنێت بڕیاری دروستکردنی گروپی راوێژی دا. بۆخۆم دژ بەو بریارە بووم و لەگەڵیدا بە حزوری حەمەتۆفیق لە ماڵەکەی کاک نەوشیروان لە لەندەن گوتم: کاک نەوشیروان لە دەقی بریارەکەت گروپی راوێژ زۆر مەتاتی و نادیار دارێژراوە، بە رەچاوکردنی ناسینی جەنابت بۆیان لەسەردەمی خەباتی شاخ و دوای راپەرینیش باشترە خاڵ لەسەر وشەکانی بریارەکەت دابنێێت، بەپێچەوانەوە چاوەڕوانیم بۆ ئیجابیەکانی کەمن. بە دەنگێکی حازمەوە گوتی: مانای دەستەواژەی راوێژ زۆر ئاشکراو رونەو ئەو برادەرانەش لێی تێدەگەن. حەمەتۆفیق هاوڕای بۆچونەکەی کاک نەوشیروان بوو.  پاش وەفاتی دەرکەوت بەشێک لەو هاوکارە دێرینانە چیان بەسەر گۆڕاندا هێنا، ژمارەیەکی کەم لێیان زوو لە دۆخەکە تێگەیشتن و ماڵئاواییان لە گۆڕان کرد. دۆخەکە گەیشتە ئاستی نزیک لە متمانەی سفری جەماوەری گۆڕان بە بەرپرسانی گۆڕان. ئەم دەستە شکستخواردووە بۆ شانۆگەری دەستیان لە کارکشانۆتەوە، بەڵام لە ئەرزی واقیعدا وەک ئەوەی نە بایان بینیوەو نە باران بەردەوامن لە بەرێوەبردنی گۆڕان. لە ئاکامدا بزوتنەوەکە بووە بە یانەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی یەک رەنگ و خواست بۆ بەسەربردنی کات و تەمەن و بەرێکردنی کاری ئۆفیسی و کۆبونەوە بێ ژمارەو بێ ئەنجامەکان. سەرەتا ئەوەی بەدڵیان نەبوو لە گۆڕان دەریانکردن، سزایان دان و جۆرەها تۆمەت و ناو و ناتۆرەیان بۆ هەڵبەستن، گوێیان لە هیچ رەخنەو پرۆژەو پێشنیازی بنیاتکەر نەگرت، هاوکاتیش دەست دەنێن بەسەر چەند ئەندامێکی گەندەڵی یانەکەیان و نازو رازیان پەسند دەکەن.  بزوتنەوەکە بووە بە یانەیەکی هوایەتەکان چونکە ئیرادەو نیەتی بزوێنەریان نیەو شکستی کەمەرشکێنەریان دروێنە کردوە لە کۆکردنەوەی جەماوەر لە دەوریان. وێرای ئەم سەرجەم شکست و پاشەکشانە سەرانی یانەی گۆڕان بۆ دابینکردنی دارایی و کەلوپەل و پێویستییەکانی یانەکەیان چەند ئەندامێکی دەستەی یانەکەیان دیاریکردووە: لە حوکمڕانی هەرێم، لە حوکمڕانییە لۆکاڵییەکان، لە پەیوەندییەکانیان و لە راگەیاندنیشدا، بۆ باقیش خوا کەریمە. سەرەڕای ئەم دۆخە تاڵەی یانەی گۆڕان هێشتا ئومێدێک ماوە بەو گەنج و ئیرادە زیندوانەی ناو ئەو یانەیە کە بە هەمو توانایەکیانەوە کار بۆ بەخشینەوەی ناسنامە رەسەنەکەی بزوتنەوە بە پرۆسەکە دەدەن. ئەوانەشی هێشتا لەوباوەڕەدان ئەم یانەیە بەهەندێک لەبغ و گەچکاری و پینە و پەرۆکردن و ریزکردنەوە و ئاڵوگۆڕی کەلوپەلەکانی و ...تاد هەڵدەسێتەوە پەنجەی پەشیمانی دەگەزێنن.... با بزانین بەچی دەگات! 

عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا من دڵنیام لەوەی ک ەئەم هەرێمە گچکەیە بۆتە زبڵخانەیەکی گەورە بۆ ساخکردنەوەی کاڵاو شمەکی خراپ و کوالێتی نزم و ناتەندروستی وڵاتانی دەرەوە بەگشتی و دراوسێکانمان بەتایبەتی. وە بێگومانیشم کە هەندێک بازرگانی بێویژدان و تەنها قازانجویست (لەگەڵ ڕێزی زۆردا بۆ زۆرێک لە بازرگانە ویژدان زیندووەکان) خۆیان داوای کاڵای کوالێتی نزم دەکەن و دەیهێننە هەرێم و، دەرخواردی هاونیشتمانییەکانی خۆیانی دەده‌ن، کە ئەمە ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگرە. باشە گریمان وڵاتان ناحەزمانن و کام کاڵاو شمەکەی خراپە هەناردەی ئەم مەملەکەتە خێر لەخۆنەدیوەی دەکەن وهاوڵاتییەکانی بەشێنەیی کۆمەڵکوژ دەکەن. بەڵام ئەوەچ کارەساتێکە بازرگانی خۆماڵی بە کاڵاو شمەکی دەرەکی هاوزمان وهاوشاری خۆی قڕبکات لەپێناو دەوڵەمەندبوون و پارەدارکردنی خۆی. بەداخەوە ماوەیەکە لەنێوخۆی کوردستان و لەنێو دوکان و خواردنگەو چێشتخانەکاندا هەم گوێمان لە وشەی سەیر دەبێت و، هەم چاومان بەخواردن و شمەکی سەمەرە دەکەوێت لەنمونەی (گۆشتفرۆشێک گۆشتی ئەسپی فرۆشتوە، لەچێشتخانەیەکدا گۆشتی گوێدرێژ دەرخواردی هاوڵاتیان دراوە، لەخواردنی نێو خواردنگەیەکدا چولەکەی مردارەوە بوو دۆزراوەتەوە، خواردنگەیەکی تر قیمەکەی لەئاوەستدا هەڵگرتوە، یەکێکی تر گۆشتی بۆگەن و قەدەغەکراوی بەکارهێناوە، ماستی کەڕواوی و کرماوی دەستی بەسەرداگیراوە، دەستگیراوە بەسەر ژمارەیەک ماتۆڕو تەنکەردا کە ئاوی زێرابیان بەهاوڵاتیان و پڕۆژەکانی گەشتیاری فرۆشتوە) ئەمانە چەند نمونەیەکن کە لەلایەن لیژنەکانی چاودێری بازرگانی و لیژنە قائیمقامیەتیەکان پێزانراون و سزادراون، کە بێگومان مشتێکن لە خەروارێک. باشە وتمان وڵاتان کاڵا خراپەکانیان بەسەر ئێمەدا ساخدەکەنەوە، وتیشمان هەندێ بازرگانی چاوچنۆک لەپێناو مشتێک پارەی زیاتر کاڵای خراپمان بۆ هاوردە دەکەن، ئەی ئەوانەی لەنێو بازاڕو خواردنگەو شوێنە گشتییەکاندا ژەهرمان دەرخوارد دەدەن ناوبنێین چی وچ پێناسەیەک هەڵدەگرن. میسرییەکان پەندێکی جوانیان هەیە کە دەڵێ (هێندە تەرکیزمان لەسەر مار بوو، کەچی خەریک بوو دوپشک بمانخوات) کە ئەم پەندە ڕێک پێمان دەڵێت ئێمە لە کاڵاو شمەک و خواردنی هاوردەی وڵاتان دەترساین کەچی لەناوخۆدا حاڵمان وێرانترەو مەترسی زیاتر لەسەر ژیانمانە. لێرەوە ئەو ڕاستیەمان زیاتر بۆ دەردەکەوێت کە مافی بەکاربەر لەم مەملەکەتەدا چەندە لەپەراوێزدایەو چەندیش مافخوراوە، لەهەموو دنیادا پێویستە بەکاربەر زانیاری تەواوی هەبێت لەسەر ئەو کاڵاو خواردنانەی کە ڕۆژانە بەکاریدەهێنێت و دەیخوات لەڕووی جۆرو پێکهاتەی دروستکردن و تەندروستی و ماوەی دەرچون و بەسەرچونی. بۆیە پێویستە لیژنەکانی چاودێری بازاڕو شوێنە گشتییەکان کە بە کوڕە گەورەی مافی بەکاربەر ناسراون بەدواداچونەکانیان زیاتر بکەن، و زیاتر هاوکارییان بکرێت لەلایەن حکومەت و لایەنی پەیوەندیدارەوە، وە ئەرکی سەرشانی هاوڵاتیانیشە کە زیاتر چاوکراوەو بەئاگاتر بن، و پاراستنی ژیان و تەندروستی خۆیان لەهەمووشت بەلاوە گرنگتربێت. لەکۆتاییدا پێویستە هەموو تاکێکی ئەم وڵاتە بەرژەندی گشتی و سەلامەتی و تەندروستی هاونیشتمانییەکانی بخاتەپێش هەموو بەرژەوەندییەکانی دیکەوە،و هەموان پابەندی ئەو وتەیە ببین کە دەڵێت (ویژدان تاکە دادگایە کە پێویستی بەدادوەر نیە) چونکە کە ویژدان نەما هەموو بەهاکانی تر لەق دەبن.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج به‌رپرسیاری یه‌كه‌می خراپی په‌یوه‌ندی و ناڕێكی ئه‌م كابینه‌یه‌ له‌ئه‌ستۆی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌، سه‌رۆكی حكومه‌ت نوێنه‌رایه‌تی ئه‌و حزبه‌ ده‌كات كه‌ زۆرترین كورسی پارله‌مانی هه‌یه‌، هه‌روه‌ها كوڕی مه‌سعود بارزانیه‌، وێڕای تێبینی له‌ سه‌ره‌تای كابینه‌كه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌شێت ئه‌م حكومه‌ته‌ ئاڕاسته‌ی پۆلیسی وه‌ربگرێت، خه‌ڵكێك ئومێدێكیان هه‌بوو كه‌ مادام كابینه‌كه‌ كوڕی مه‌سعود بارزانی له‌ هه‌ره‌مه‌كه‌یه‌تی نه‌ك برازا، ئه‌وه‌ كابینه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ نه‌هاته‌دی، مه‌سرور بارزانیش وه‌ك سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، واته‌ سه‌رۆكی كابینه‌كه‌ نه‌یتوانی له‌وه‌دا سه‌ركه‌وتووبێت كه‌ وه‌ك یه‌ك سه‌یری هه‌ڵه‌بجه‌و سلێمانی و هه‌ولێرو دهۆك بكات، هه‌روه‌ك له‌وه‌شدا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو كه‌ ده‌بوو به‌ حوكمی سه‌رۆك وه‌زیران به‌رانبه‌ر جێگره‌كه‌ی و ئه‌وانی تر نه‌رمی بنواندایه‌، نه‌ینواند نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌ بگره‌ په‌یوه‌ندی نێوان خۆی و جێگره‌كه‌ی كه‌ كوڕی جه‌لال تاڵه‌بانی بوو "ئه‌و پیاوه‌ی ماڵ به‌ماڵ ده‌نگی بۆ باوكی سه‌رۆكی حكومه‌ت كۆده‌كرده‌وه‌" گه‌یانده‌ مریشكه‌ڕه‌شه‌، تا ئه‌و راده‌یه‌ی سیاسه‌توانێكی به‌ته‌مه‌نی وه‌ك مه‌حمود سۆرانی داوا بكات با سه‌رۆكی حكومه‌ت بڕوات چایه‌ك لای جێگره‌كه‌ی بخواته‌وه‌، به‌ڵام سه‌رۆكی حكومه‌ت دوای هه‌ر پێشنیازێك بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی جێگره‌كه‌ی كه‌سێكی نزیكی خۆی راده‌سپێرێت كه‌ به‌ خراپترین شێوه‌ هێرشبكرێته‌ سه‌ر جێگره‌كه‌ی، ئه‌گه‌ر مه‌سرور بارزانی نه‌بێت، هه‌رگیز نه‌ جوتیارو نه‌كه‌س بوێری ئه‌وه‌یان نیه‌ به‌وجۆره‌ هێرش بكه‌نه‌ سه‌ر قوبادو وه‌زیره‌ یه‌كێتییه‌كان. مه‌سرور بارزانی نه‌توانیتی قۆناغی جه‌لالی، مه‌لای كه‌ دواتر بووبه‌ جه‌لالی، مه‌سعودی تێپه‌ڕێنێ‌، نه‌توانیتی جیاوازی نیشانبدات، جیاوازی له‌ پێشخۆی به‌ باره‌ ئه‌رێنێكه‌یدا، تێنه‌په‌ڕاندنی ئه‌و مێژووه‌، دووباره‌بوونه‌وه‌ی هه‌مان مێژوو به‌شێوه‌یه‌كی خراپتر هه‌رێمی كوردستانی گه‌یاندووه‌ته‌ كه‌ناری هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌و لێكترازانی ته‌واوه‌تی، هه‌رێم له‌كاتی شه‌ڕی ناوخۆیشدا به‌راده‌ی ئێستا بارو دۆخی خه‌راپ نه‌بوو، ئه‌وه‌ی ده‌توانێ‌ ئه‌مانه‌ چاكبكات خودی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ ئه‌و كه‌سه‌ی تائێستا نیازی هه‌قیقیانه‌ی چاره‌سه‌ركردنی ده‌رنه‌بڕیووه‌و له‌هه‌موو هه‌نگاوێكیشدا بۆ نزیكبوونه‌وه‌ له‌ ته‌نیشت ئه‌وه‌وه‌ یان له‌ خودی خۆیه‌وه‌ بۆچون و قسه‌و باسێك ریسه‌كه‌ ده‌كاته‌وه‌ به‌خوری، ئه‌زمونی جه‌لالی و مه‌لایی له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی چه‌كداری كورد، ئه‌زمونێكی تاڵ و شكستخواردوه‌، هه‌موو پیلانه‌كانیش دژی یه‌كتر به‌ شكست كۆتای هاتووه‌، به‌و پیلانانه‌شه‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ ده‌رودراوسێ‌ و وڵاتانی دیكه‌دا به‌ڕێوه‌چووه‌، بۆیه‌ ده‌بوو سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌گژ ئه‌و مێژووه‌دا بچێته‌وه‌و سه‌رده‌مێكی نوێ‌ ده‌ست پێبكات !! ئه‌م كابینه‌یه‌ كابینه‌ی كوشتنی جیاوازییه‌، كابینه‌ی گوێ‌ نه‌گرتنه‌ له‌ یه‌كترو كابینه‌ی " برا گه‌وره‌- بیك برازه‌ر"ه‌ به‌و مانایه‌ی ده‌بێت ئه‌وانی تر فێری گوێ‌ راگرتن و به‌ڵێ‌ كردن و سه‌رله‌قاندن بن، هه‌ڵبه‌ت ئێستا به‌ ڕوونیش ئه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت وه‌زیر هه‌یه‌ له‌م كابینه‌یه‌ به‌ڵێ‌ بۆ حزبه‌كه‌ی خۆی ناكات، به‌ڵام بۆ " براگه‌وره‌ی" ده‌كات. دیارده‌ی په‌نابردنه‌ به‌ر چه‌ك بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان دروستكردنی میلیشیای ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت، كوشتنی گه‌نجان و خه‌ڵكی تر خه‌ریكه‌ ده‌بێته‌ دیارده‌، ته‌نانه‌ت هه‌ندێك له‌ بكه‌ره‌كان كه‌سوكاری ئه‌وانه‌ن كه‌ زۆر نزیكن له‌ سه‌رۆكی حكومه‌ته‌وه‌ یان لانی كه‌م خۆیان وا نمایش ده‌كه‌ن، من ده‌زانم دیارده‌ی چه‌كداری و پڕچه‌ككردنی خه‌ڵك هه‌ر ئه‌وه‌ی لێچاوه‌ڕوان ده‌كرێت كه‌ ئێستا هه‌یه‌، ئه‌وه‌ش ده‌زانم هۆكاری به‌ چه‌ك یه‌كلاكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان لاسایكردنه‌وه‌ی كوێرانه‌ی حزبه‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت و ئه‌و حزبانه‌یه‌ كه‌ به‌رانبه‌ر به‌ردی ده‌ستی دوو گه‌نج بۆ سه‌ر باره‌گایه‌كی حزبی به‌ گوله‌ وه‌ڵام ده‌درانه‌وه‌و شه‌هید ده‌كران، ئه‌مه‌ له‌ كوردستان، نه‌ك به‌غدا چونكه‌ له‌ به‌غدا باره‌گا سوتێنراو به‌ پاوه‌ چوونه‌ سه‌ر وێنه‌ی سه‌ركرده‌كانی حزبه‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت هیچ نه‌كرا "خۆم له‌ كه‌ركوك نه‌ك به‌غدا وێنه‌ی بارزانی باوكم له‌ژێر پێی وله‌كه‌ عه‌ره‌با ده‌ركردووه‌و لێشی توڕه‌ بوومه‌". لۆژیكی كه‌ویكردنی ئه‌وانی تر به‌هه‌ر نرخێك بێت لۆژیكێكی ته‌واو ناجۆرانه‌یه‌و له‌ مێژوودا له‌وپه‌ڕی زه‌برو زه‌نگیشدا سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه‌، ده‌شێت بۆ ماوه‌یه‌ك ئه‌و لۆژیكه‌ له‌لایه‌ن ده‌ورو به‌رو نزیكه‌كانه‌وه‌ شاباش بكرێت و ئافه‌رینی لێبكرێت، به‌ڵام له‌ دواجاردا ئه‌وانه‌ش لێی ده‌كشێنه‌وه‌و شكست دێنێت، هه‌ڵبه‌ت زه‌برو زه‌نگیش وه‌سایه‌ ده‌شێت نه‌یاران، یان جیاوازه‌كان بۆ ماوه‌یه‌ك بێده‌نگ بكات، به‌ڵام هه‌تره‌شیان نابات، بڕوای ته‌واوم به‌وه‌یه‌ ده‌بێت كورد له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تائێستا نه‌ته‌وه‌ی ده‌ره‌وه‌ی مێژوو، نه‌ته‌وه‌ی نێو هه‌ناوی خێڵ و بنه‌ماڵه‌و نه‌ته‌وه‌ی بێ‌ فۆڕمه‌ له‌ بابه‌تی كه‌ویكردنی جیاوازیدا ته‌واو پێچه‌وانه‌ی ئه‌وانه‌ بێت كه‌ به‌و جۆره‌ ره‌فتار ده‌كه‌ن.

هێمن خۆشناو به‌گوێره‌ی ئه‌نجامی زۆربه‌ی ناوه‌نده‌كانی راپرسی له‌ توركیادا (كه‌مال كلیچدارئۆغڵو) كاندیدی هاوپه‌یمانی (میلله‌ت) له‌پێش (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) كاندیدی هاوپه‌یمانی (كۆمار)ه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌رێكی زۆره‌ هه‌ڵبژاردن بچێته‌ گه‌ڕی دووه‌مینه‌وه‌. به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌نجامی راپرسییه‌كان دوو ئه‌گه‌ری به‌هێزمان بۆ ده‌خه‌نه‌ڕوو: یه‌كه‌میان: له‌به‌رئه‌وه‌ی پارتی دادو گه‌شه‌پێدان (ئاكه‌په‌)و پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست (مه‌هه‌په‌) به‌ دوو لیستی جیاواز به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌ن (هاوپه‌یمانی كۆمار) زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی به‌ده‌ست ناهێنێت. به‌ واتایه‌كی دیكه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ سیسته‌می حوكمڕانی توركیا وه‌كو رابردوو په‌رله‌مانی ده‌بوو، كورسی ئه‌م دوو پارته‌ به‌شی ئه‌وه‌ی نه‌ده‌كرد به‌ ته‌نیا حكومه‌ت دروست بكه‌ن. دووه‌مینیان: ئه‌گه‌ر له‌ گه‌ڕی یه‌كه‌میندا هیچ كاندیدێك رێژه‌ی (50٪+1) به‌ده‌ست نه‌هێنێت كه‌ ئه‌گه‌ری هاتنه‌دی به‌هێزه‌، هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار ده‌چێته‌ گه‌ڕی دووه‌مینه‌وه‌، له‌م گه‌ڕه‌شدا كه‌مال كلیچدارئۆغڵو به‌ جیاوازیه‌كی زۆری ده‌نگه‌كان ده‌بێته‌ سه‌ركۆماری داهاتووی توركیا.  پێشبینی شكستهێنانی ئه‌ردۆغان له‌لای زۆربه‌ی پسپۆران و چاودێرانی سیاسه‌تی توركیا له‌ناوخۆی ئه‌م وڵاته‌و له‌سه‌ر‌ ئاستی ده‌ره‌وه‌شدا‌ ئه‌م پرسیاره‌ ده‌وروژێنێت: ئه‌گه‌ر (ته‌یب ئه‌ردۆغان) شكست بهێنێت، ئایا به‌ شێوه‌یه‌كی ئاشتیانهو پابه‌ند به‌ نه‌ریتی دیموكراسیانه‌‌ ده‌سه‌ڵات راده‌ستی (كلیچدارئۆغڵو) ده‌كات و واز له‌ سیاسه‌ت دێنێت؟‌  بێگومان له‌ ئێستادا وه‌ڵامی كۆتایی ئه‌م پرسیاره‌ ته‌نیا لای ئه‌ردۆغانه‌. به‌ڵام په‌یوه‌ست به‌ راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات له‌كاتی شكستهێناندا له‌ هه‌ڵبژاردن، كه‌ بنه‌مایه‌كی هه‌ره‌ سه‌ره‌كی یاری دیموكراسییه‌ له‌ جیهاندا ده‌كرێت به‌ خوێندنه‌وه‌ی هه‌وڵه‌كانی ئه‌ردۆغان له‌ چه‌ند ساڵی رابردوودا درك به‌ نیازه‌كانی بكه‌ین.  له‌مباره‌یه‌وه‌ هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانییه‌كانی توركیا له‌ ئاداری ساڵی 2019 دیارترین ئاماژه‌یه‌ بۆ ده‌رخستنی ئه‌م راستییه‌. ئه‌گه‌ر ئه‌ردۆغان نیازی راده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵاتی هه‌بووایه‌، ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئیستانبۆڵی له‌ 2019 قه‌بوڵ ده‌كردو له‌رێگای كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردن هه‌وڵی دووباره‌ كردنه‌وه‌ی نه‌ده‌دایه‌وه‌. ئه‌گه‌ر نیازی قه‌بوڵكردنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی هه‌بووایه‌، هه‌وڵی نه‌ده‌دا له‌رێگای نامه‌یه‌كی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له‌ زیندانی ئیمڕالی داوا له‌ ده‌نگده‌ری كورد بكات تا بایكۆتی هه‌ڵبژاردن بكات. ئه‌گه‌ر نیازی هه‌بووایه‌ له‌رێگای دادگا بڕیاری قه‌ده‌خه‌كردنی سیاسه‌تی به‌سه‌ر (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو) سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئیستانبۆڵ و (جانان كه‌فتانجیئۆغڵو) سه‌رۆكی لقی جه‌هه‌په‌ له‌ ئیستانبۆڵ نه‌ده‌سه‌پاند. ئه‌گه‌ر نیازی هه‌بووایه‌ له‌ 23 نیسانی 2023 كه‌ 21 رۆژ مابوو بۆ هه‌ڵبژاردنی گشتی فه‌رمانی ده‌ستبه‌سه‌ركردنی چه‌ندین رۆژنامه‌نوس و كه‌سانی ئه‌كادیمی كوردی ده‌رنه‌ده‌كرد. بێگومان له‌ ئێستادا به‌ راشكاوانه‌ دیاره‌ ئه‌ردۆغان له‌ ئیرداه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی ده‌ترسێت و له‌ به‌رامبه‌ریشددا پڵانێك ئاماده‌ ده‌كات، كه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ پێشبینیكردنی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی داهاتوو.! به‌ڵام ترسی ئه‌مجاره‌ی ئه‌ردۆغان جیاوازه‌ ترسێكی ئاسایی نیه‌. بۆیه‌ له‌ ئێستادا له‌ قۆناخی بڕیاردانه‌‌و له‌گه‌ڵ خۆیدا گفتوگۆ چڕو پڕ ده‌كات هه‌وڵی تاوتوێكردنی هه‌ردوو بژارده‌كه‌ ده‌دات: هه‌موو شتێك بخه‌مه‌ ژێر ده‌ستی خۆم و سیسته‌مێكی ته‌واو دیكتاتۆری رابگه‌ێنم؟  یان هه‌موو شتێك له‌ناو به‌رگی ئاسایی خۆیدا بڕوێنم و رووبه‌ڕوی هیچ مه‌ترسیه‌ك نابمه‌وه‌؟    ئایا له‌م دوو رێگایه‌ی سه‌ره‌وه‌ ئه‌ردۆغان كامه‌یان هه‌ڵده‌بژێرێت! به‌گوێره‌ی (سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش) هاوسه‌رۆكی پێشووی هاداپ كه‌ زوڵملێكراوێكی ده‌ستی ئه‌ردۆغانهو‌ له‌ 4 تشرینی دووه‌می 2016 به‌دواوه‌ له‌ زینداندا ده‌ستبه‌سه‌ركراوه‌، سه‌ركۆماری توركیا رێگای دووه‌مین هه‌ڵده‌بژێرێت! ده‌میرتاش له‌ دیمانه‌یه‌كیدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی (پۆلۆتیكۆ) له‌ 26 نیسانی 2023دا، له‌ وه‌ڵامی پرسیارێكدا ده‌ڵێت:" پێموایه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌ردۆغان له‌ هه‌ڵبژاردن شكستبهێنێت ده‌سه‌ڵات به‌جێدێڵێت و ده‌ڕوات. جگه‌ له‌مه‌ نه‌مومكینه‌‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌ بیر بكه‌ینه‌وه‌". ئه‌م وه‌ڵامه‌ی ده‌میرتاش مایه‌ی هه‌ڵوه‌سته‌ له‌سه‌ركردن و تێڕامانه‌. ئایا ده‌میرتاش بۆ جۆشدانی ركابه‌رانی ئه‌ردۆغان ئه‌م قسه‌یه‌ ده‌كات، یان پێشتر له‌م مه‌سه‌له‌یه‌ ورد بۆته‌وه‌و گه‌یشتۆته‌ ئه‌م ئه‌نجامه‌ی سه‌ره‌وه‌.  له‌ ئێستادا باشترین رێگا بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسیاری: ئایا ئه‌ردۆغان به‌ رۆحێكی وه‌رزشكارانه‌ و دیموكراسیانه‌ واز له‌ ده‌سه‌ڵات دێنێت؟ خوێنده‌وه‌ی ئه‌م دۆخه‌یه‌ كه‌ ئه‌ردۆغان پێیدا تێپه‌ڕده‌بێت. با له‌و ستافه‌ ده‌ست پێبكه‌ین كه‌ ئه‌مڕۆ ئه‌ڵقه‌ی یه‌كه‌مین له‌ ده‌وروبه‌ری ئه‌ردۆغان پێكدێنن. به‌ ده‌گمه‌ن نه‌بێت كه‌سانی بیرمه‌ند، ئه‌كادیمی و پسپۆر له‌ ده‌وروبه‌ری ئه‌ردۆغان نابینین. كاتێك سه‌ركۆماری توركیا سه‌یری ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی ده‌كات، ده‌بینی كه‌ زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی له‌گه‌ڵی هه‌ڵده‌ستن و سوێندی به‌سه‌ر ده‌خۆن، به‌دوای ته‌نده‌ری پڕۆژه‌كان ده‌گه‌ڕێن، چۆنایه‌تی پڕۆفیله‌‌كانیان لاوازه‌، ژیرو تێگه‌یشتوو نین، له‌ خوێندنه‌وه‌ی گۆڕانكارییه‌كانی سه‌رده‌م بێچاره‌ن و له‌ دواوه‌ به‌جێماون. واته‌ له‌ ده‌وروبه‌ری ئه‌ردۆغاندا یه‌كێتی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان هه‌یه‌، ئه‌م یه‌كێتییه‌  بۆ به‌ده‌ستهێنانی ده‌ستكه‌وتی ماددی زۆربه‌ی به‌ها ئه‌خلاقی، ئایینی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانی فرۆشتووه‌. ئه‌وانه‌ی ئه‌م به‌هایانه‌یان فرۆشتووه‌ ئه‌گه‌ر پێویست بكات له‌ رۆژی خۆیدا ئه‌ردۆغانیش ده‌فرۆشن. ئه‌ردۆغان له‌ هه‌موو كه‌س زیاتر درك به‌م راستیه‌ ده‌كات. ده‌زانێ‌ ئه‌وه‌ی ئه‌م به‌هایانه‌ بفرۆشێت دواڕۆژیشی ده‌فرۆشێت و هه‌وڵ ده‌دات هه‌موو پیرۆزییه‌كان بكاته‌ پاره‌. بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی هه‌موو رێگایه‌ك ده‌گرێته‌به‌ر. كه‌واته‌ ئه‌درۆغان كاتێك ئه‌م كه‌سانه‌ی ده‌روبه‌ری خۆی ده‌بینێت، بوێری نایگرێت له‌ دژی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن هه‌ڵبگه‌ڕێته‌وه‌.  رێگای دووه‌مین كه‌ رێگای مانه‌وه‌ی له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات ده‌سته‌به‌ر ده‌كات ئه‌نجامدانی كوده‌تایه‌كی مه‌ده‌نیه‌، هه‌رچه‌نده‌ زۆر زه‌حمه‌ته‌ ئه‌گه‌ر مه‌حاڵیش نه‌بێت. كوده‌تای مه‌ده‌نی جگه‌ له‌وه‌ی‌ گۆمی خوێن دروست ده‌كات، ئه‌گه‌ری زۆره‌ به‌شێوه‌یه‌كی دراماتیكیانه‌ كۆتایی ئه‌ردۆغان له‌ڕووی سیاسی و جه‌سته‌ییش نزیك بكاته‌وه‌‌. ئه‌گه‌ر بخوازێت نموونه‌ی (ئه‌لیكسه‌نده‌ر لۆكاشینكۆ) سه‌رۆكی بلاڕوس دووباره‌ بكاته‌وه‌و له‌رێگای كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردن ده‌ستكاری ئه‌نجامی هه‌لبژاردن، ئه‌وه‌ ده‌بێت پێشتر حسابی ئه‌وه‌ی كردبێت كه‌ توركیا بلاڕوس نیه‌و دینامیكیه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانی ناو توركیا شتێكی جیاوازه‌.   ئه‌ی كێ كوده‌تای مه‌ده‌نی ئه‌نجام ده‌دات؟  باڵی (مه‌هه‌په‌) له‌ناو سوپای توركیا زۆر به‌هێزه‌، هه‌روه‌ها له‌ناو هه‌واڵگری و ئاسایشیش ئه‌وانه‌ پێگه‌یان هه‌یه‌. به‌ڵام ئایا مه‌هه‌په‌ و سه‌رۆكه‌كه‌ی ئه‌مه‌ بۆ ئه‌ردۆغان ده‌كه‌ن؟ ئه‌گه‌ر كاره‌كته‌ری ده‌وڵه‌تپه‌رستی مه‌هه‌په‌ بگرینه‌ به‌رچاو، نه‌وه‌كو مه‌حاڵه‌ بۆ خاتری مانه‌وه‌ی ئه‌ردۆغان له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات ئه‌م پارته‌ هاوكار بێت بۆ ئه‌نجامدانی كوده‌تا، به‌ڵكو ئه‌گه‌ر ئه‌ردۆغان له‌ كه‌ناڵێكی دیكه‌شه‌وه‌‌ هه‌وڵی ئه‌نجامدانی كوده‌تا بدات، به‌دووری نازانم مه‌هه‌په‌ له‌دژی ئه‌ردۆغان هه‌ڵبگه‌ڕێته‌وه‌ و داوای لێبكات ده‌سه‌ڵات راده‌ستی ئه‌و لایه‌نه‌ بكات كه‌ له‌ هه‌ڵبژاردن سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێناوه‌. له‌لایه‌كی دیكه‌، راسته‌ چه‌ندین ساڵه‌ ئه‌ردۆغان و سه‌رۆكی مه‌هه‌په‌ (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) په‌یوه‌ندییه‌كی گه‌رم و گوڕیان هه‌بووه‌. به‌ڵام له‌ ئێستادا په‌یوه‌ندی هه‌ردوولا له‌م ئاسته‌دا نیه‌، هه‌رچه‌نده‌ هه‌ردووكیان دوو ئه‌كته‌ری سه‌ره‌كی ‌ناو هاوپه‌یمانی كۆمارن، به‌ڵام بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتووی په‌رله‌مان هه‌ریه‌ك به‌ لیستێكی جیاواز به‌شداری ده‌كات، كه‌ به‌یه‌ك لیست به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن نه‌كه‌ن ئایا مومكینه‌ به‌یه‌كه‌وه‌ كوده‌تای مه‌ده‌نی ئه‌نجام بده‌ن؟ بێگومان هه‌ر كوده‌تایه‌كیش له‌ توركیادا مه‌هه‌په‌ پشتگیری نه‌كات ئه‌نجام نادرێت و روونادات.  هۆكارێكی دیكه‌ كه‌ ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌ردۆغان ده‌سه‌ڵات راده‌ستی ركابه‌ره‌كه‌ی بكات له‌ ئه‌گه‌ری شكستهێناندا، متمانه‌ی ئه‌ردۆغانه‌ به‌ زاتی خۆی. نه‌موكینه‌ كه‌سێكی پراگماتیستی وه‌كو ئه‌ردۆغان به‌ڵگه‌یه‌ك له‌دوای خۆیدا به‌جێبێڵیت كه‌ دواتر تووشی دادگاو لێپرسینه‌وه‌ی بكات. ئه‌ردۆغان له‌ رێگای ئه‌و گرووپ و كه‌ناڵانه‌ی ناو ده‌وڵه‌ت كه‌ په‌یوه‌ندی به‌رژه‌وه‌ندی كۆیان ده‌كاته‌وه‌، توانای سپیكردنه‌وه‌ یان گونجاندنی به‌ڵگه‌كانی له‌گه‌ڵ یاسادا هه‌یه‌. پێموایه‌ ئه‌و گرووپ و كه‌ناڵانه‌ رۆڵێكی دیاریان ده‌بێت له‌ راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات به‌ براوه‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا. ئه‌وانه‌ به‌شێوه‌یه‌ك زه‌مینه‌ خۆشده‌كه‌ن تا ئه‌ردۆغان دڵنیابێ نه‌خۆی و نه‌ داروده‌سته‌كه‌ی تووشی هیچ ده‌رده‌سه‌ریه‌ك نابن ئه‌گه‌ر واز له‌ ده‌سه‌ڵات بێنن. دوورنیه‌ ئه‌م سه‌ودایه‌ كرابێ یان له‌ رۆژانی داهاتوودا بكرێت.  هۆكارێكی دیكه‌ هه‌یه‌ كه‌ له‌وانه‌یه‌ ئه‌ردۆغان پشتی پی ببه‌ستێت بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات راده‌ستی ركابه‌ره‌كه‌ی بكات، هه‌بوونی پاره‌ی نه‌ختینه‌ییه‌ له‌ ده‌ستی خۆی و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی. هه‌بوونی پاره‌ی نه‌ختینه‌یی به‌تایبه‌تی له‌ رۆژی بێ پاره‌ییدا ئه‌ردۆغان ده‌گه‌ینێته‌ ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه‌ به‌ پاره‌ ده‌توانێ هه‌موو كه‌س بكڕێت و بفرۆشێت. ئه‌زموونی ئه‌ردۆغان ئه‌م راستیه‌ پشتڕاست ده‌كاته‌وه‌. له‌ رابردوودا به‌ زه‌بری پاره‌ زۆر كه‌سی له‌ناو پارته‌ سیاسییه‌كان و رایگشتی توركیادا كڕی. كار گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی چه‌ند فیگوڕێكی خاوه‌ن پێگه‌و سه‌نگ له‌ناو جه‌هه‌په‌شدا بكڕێت و هه‌وڵبدات له‌ رێگه‌یانه‌وه‌ گورز له‌م پارته‌‌ بدات و گرفتی بۆ دروست بكات.   مه‌سه‌له‌یه‌كی زۆر گرنگی دیكه‌ كه‌ ره‌نگه‌ ئه‌ردۆغان پێی باوه‌ڕ ده‌كات ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی بێ ترس له‌ دواڕۆژی خۆی واز له‌ ده‌سه‌ڵات بێنێت، هه‌بوونی پاڵپشتی 35٪ ده‌نگده‌ره‌. پێیوایه‌ هه‌ر كاتێك پێویست بكات ئه‌و 35٪ ده‌هێنێته‌ سه‌ر شه‌قام و ژیانی هه‌مووان ژه‌هراوی ده‌كات. حسابی ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ له‌ هه‌موو پارته‌كانی دیكه‌ی توركیا ژماره‌و رێژه‌ی ده‌نگده‌ری زیاتره‌، به‌مه‌ مه‌یدان ده‌خوێنێت و ده‌ڵێت:" ئه‌گه‌ر بوێریتان هه‌یه‌ وه‌رن ده‌ستم بۆ درێژ بكه‌ن". فاكته‌رێكی دیكه‌ كه‌ ئه‌ردۆغان پشتی پێ ده‌به‌ستێت فاكته‌ری 21 ساڵی ده‌سه‌ڵاتداریه‌‌ به‌ تاقی ته‌نیا‌. له‌م ماوه‌یه‌دا ئه‌وه‌نده‌ پیاوی خۆی له‌ناو ده‌وڵه‌تدا چاندووه‌، كه‌ پاككردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت له‌و كه‌سانه‌ پێویستی به‌ماوه‌یه‌كی درێژه‌‌. به‌ حسابی ئه‌ردۆغان تا ده‌سه‌ڵات دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت له‌مانه‌ خاوێن ده‌كاته‌وه‌، به‌خۆی جارێكی دیكه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵات.  له‌ ئه‌گه‌ری شكستهێنانیشدا كار ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی له‌دوای راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات، ئه‌و كه‌سانه‌ رێگا له‌ هه‌موو هه‌نگاوێكی حكومه‌تی نوێ بگرن. كه‌واته‌ ئه‌ردۆغان به‌ حكومه‌تی نوێ ده‌ڵێت:" تا ئێوه‌ من دادگایی ده‌كه‌ن، من ئێوه‌ دادگایی ده‌كه‌م".   ئایا ئه‌ردۆغان ده‌سه‌ڵات راده‌ست ده‌كاته‌وه‌؟  دوای هه‌موو ئه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ ده‌كرێت بڵێین: ئه‌گه‌ری راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات به‌ ركابه‌ره‌كه‌ی زیاتره‌ له‌ راده‌ست نه‌كردنه‌وه‌ی. حسابی سه‌ره‌كی ئه‌ردۆغان په‌یوه‌سته‌ به‌ قۆناخی دوای راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات‌. ئه‌و پێیوایه‌ دوای هاتنه‌ سه‌ر كاری ده‌سه‌ڵاتی نوێ ده‌توانێ ئاسته‌نگیان بكات و له‌ واده‌یه‌كی كه‌مدا ناچاریان بكات هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت ئه‌نجام بده‌نه‌وه‌. ئایا زه‌مینه‌ی ئه‌مه‌ له‌باره‌؟ بۆ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ ده‌بێت چاوه‌ڕێ بكه‌ین تا ئاماژه‌كان ده‌بینین. له‌ كۆتایشدا ره‌هه‌ندێكی گرنگی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ ماوه‌، كه‌ به‌بێ وروژاندنی ئه‌م نوسینه‌ ناگاته‌ ئه‌نجامه‌كانی. له‌م رۆژانه‌ی دوایی به‌تایبه‌تی له‌ سۆسیال میدیادا، ده‌نگۆی تێكچوونی باری ته‌ندروستی ئه‌ردۆغان پانتایه‌كی به‌رفراوانی داگیركرد. نازانین ئه‌م ده‌نگۆیه‌ چه‌ند له‌ راستییه‌وه‌ نزیكه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر راست بێت، ئه‌وه‌ پڵانه‌كانی ئه‌ردۆغان بۆ دوای راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی گۆڕانكاری تیادا ده‌كرێت و ده‌بێت ئه‌و كاته‌ له‌ روانگه‌ی جیاوازه‌ هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ دۆخی داهاتووی توركیا بكه‌ین.   

جەمال لۆلۆ  سالم دەفەرمووێت: بە حەیا بێرە حزور و بە ئەدەب سوجدە بەرە خەڵوەتی دولبەرە "سالم" ئەمە مەیخانە نییە ئایا کۆنگرە سەرکەوتوو بوو، ئامانجی زانستییانەی خۆی پێکا؟  بەڵێ کۆنگرە سەرکەوتوو بوو، لەو ڕوانگەیەوە کە هەر لە سەرەتاوە پێشوازییەکی گەورەی لێ کرا. هەروەها بەراورد بەو کارانەی پێشوو کراون، داهێنانی کردبوو. کۆنگرە میتۆدێکی زانستییانەی وەرگرت، هەر لە هەڵبژاردنی کەسانی پسپۆڕ و بابەتی تایبەت و وروژاندنی کۆمەڵێک پرسیار کە خەڵک بەدوای وەڵامەکەیدا دەگەڕێت. گومانم نییە کە خودی کۆنگرەی مەولانا خالیدی نەقشبەندی ئەگەر بە وردی لێی بڕوانیت، وەڵامی سەرجەم ئەو پرسیارانەی تێدابێت کە لێرە و لەوێ سەبارەت بە کۆنگرەکە وروژێندراوە. بۆیە هەندێک جار دەڵێم، پێویست بە وەڵامدانەوە ناکات، بەڵام لێدوانی هەندێک کەس لە تەوەری بابەتەکە لا دەدات، ناچارت دەکات کە ڕوونکردنەوە بدەیت. بە دیاریکراوی کاک ناسری حەفید و کاک سەید ئەحمەد بەرزنجی.  ڕەخنەکانیان دوورکەوتنەوەیە لە بابەتی توێژینەوەکانی کۆنگرە و پیشان نەدانی ڕووی زانستییانەی کۆنگرەکە و شکانەوەیە بە لای بوختان و خەو بینین بە ڕابردووی خۆیانەوە. ئەگەر سەرنجیش بدەین، لە دوای کۆنگرەی مەولانا خالید، زۆرترین بابەت لەبارەیەوە نووسرا لە ڕۆژنامە و گۆڤار و ماڵپەڕە عێراقی و ئێرانی و بیانییەکاندا. ئەمە بۆخۆی سەرکەوتنی کارەکە دەگەیەنێت. پێم خۆش نییە نووسینەکەم ببێتە وەڵام بۆ ئەو کەسانەی لەسەر کۆنگرەکە قسەیان کردووە.  کۆنگرەی مەولانا ڕوویەکی جوانی زانستی پیشاندا. ئێوە بۆ بە ئاقارێکی خراپدا دەیبەن، بەتایبەت کۆمەڵە خەڵکانێک کە خۆیان بانگهێشتی ئەو کۆنگرەیە نەکرابوون، هیچیان نەبینیوە، کەچی ڕەخنەی وادەگرن سەرت سوڕ دەمێنێ، لە خۆیانەوە چۆن ئەم قسانە دەکەن. بەشێک لە شێخەکان هەر بانگهێشت نەکرابوون، کەچی بێ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ چۆنیەتی باسکردنی مەولانا و شێخ مارفی نۆدێی، هەر لە خۆیانەوە شیکاری و ڕاڤەی بۆ دەکەن، لە کاتێکدا باس لە یەکێک لە بۆچوونەکان کرا کە گوایە شێخ مارف کاک ئەحمەدی کوڕی ناردبێت بۆ کوشتنی مەولانا. ئەم مەسەلەیەیان زیاد لە لزوم گەورە کرد. ئەم هەڵوێستەی خزمانی بەرزنجە قسەیەکی سیاسەتمەدارێکی ئەمریکیم بیر دەهێنێتەوە. دوای ڕووخانی ڕژێمی سەددام حسێن لە ساڵی ٢٠٠٣ و لە ڕۆژانی عاشوورادا بەناو شاری بەغدا دەگەڕێت و دەبینێ هەر خەڵکە و لە خۆیان دەدەن و خوێن بە گیانیاندا هاتۆتە خوارەوە. دەپرسێ ئەمە چییە؟ دەڵێن حسێن کوژراوە، جا دەڵێ کێ کوشتوویەتی بابیگرین و بیدەینە دەستی دادگا؟ دەڵێن نا، حسێن ١٤٠٠ ساڵ پێش ئێستا کوژراوە. ئەویش لە وەڵامدا دەڵێت: ئەم میللەتە زۆر لە ڕابردوودا دەژین.  خزمان، کۆنگرەی مەولانا خالید زۆر بە زانستیانە باسی ئەم کێشەیەیی کرد، ئەگەر نەیکردایە مانای کەمی کۆنگرەکەی دەگەیاند، بەڵام وەڵامەکەی ئێوە بەتایبەت کاک ناسر، زۆر لە ڕابردوودا دەژیا. پاشان باس باسی مەولانا و شێخ مارفە، کەچی سەید ئەحمەد دەڵێ کۆنگرەی شێخ مەحموود دەبەستین. باس باسی مەولانا و شێخ مارفە، کەچی کاک ناسر دەیبات بۆ ڕقی شەخسی و ڕوو لە کارە زانستییەکە وەردەگێڕێت و باس لە پارە و سەرمایەی داینەمۆی ئەم کۆنگرەیە دەکات، کە ئەم باسەی ئەو هیچ پەیوەندییەکی بە مەولانا و شێخ مارفەوە نییە. پاشان کاک ناسر، تۆ دەپرسیت هەڵگری بیری کۆمەنیستی و کۆنگرەی مەولانا خالید، ئەم دووانە یەک ناگرنەوە، کاک ناسر بیری چوو کە خۆی هەڵگری بیری پێشکەوتنخوازی بووە و بەشی زۆری ژیانی لە ئەوروپا بردۆتەسەر. کەچی شێخایەتی دەکات.  هەروەها گومان لە سەروەتی کۆکراوەیی داینەمۆی کارەکە دەکات، دیسان لە بیری چۆتەوە کە خۆی لە هەموو ژیانیدا عارەقی نەکردووە، ئەو سەرمایەیەی لەکوێ بوو! من نازانم بۆ ئەوەندە خەلفیەتی بنەماڵەکەت کردووە بە دەرگایەک و لێی دەچیتە ژوورەوە، کە کەس گومانی لە گەورەیی مێژووی پڕ خزمەتی بنەماڵەکە نییە. لە کاتێکدا خۆت کۆسەی، ڕیشی باب و باپیرت بە تۆ چی. باوەڕبکە و ئەم قسەیەم لێ وەرگرە. ئێستا شێخ مارف لە ژیاندا بووایە، زۆربەتانی لە خۆی بێ بەری دەکرد، بە ئاکاری زۆربەتان ڕازی نەدەبوو. جارێک ئەندام پەرلەمانێکی کورد کە زۆر نزیک بووە لە د. ابراهیم جەعفەری، لە میواندارییەکدا بە د. ئیبراهیم دەڵێ: گریمان حسێن نەکوژراوە و بیست ساڵی تر ژیاوە و دواتر بە مردنی ئاسایی خۆی مردووە، ئێوە بۆ وادەکەن؟ د. ئیبراهیم جەعفەری بە پێکەنینەوە دەڵێت: ئێمە نانی ئەو دەخۆین.  کاک ناسر دەزانیت، ئەمە بۆ ئێوەش ڕاستە، چونکە مەسەلەی شێخ مارف ئەوەندەی بۆ ئێوە ماددیە، ئەوەندە سۆز و میهرەبانی نییە. ماڵ و سەروەتتان بەهۆی ئەوەوە پێکەوەناوە، کەچی زۆرینەتان ئامادەییتان تێدا نییە دوو فلسی تێدا خەرج بکەن. لە کاتێکدا پیاوێک کە لە پشت زۆربەی کارە ڕۆشنبیرییەکانی سلێمانی و کوردستانەوەیە، تۆ بە فکری خۆت دەیخەیتە ژێر پرسیارەوە، گومانم نییە کە خودی ماڵباتەکەی تۆش قەرازاری بن.  ئێوە ئەوەندەی قسەدەکەن، کردارتان نییە، کوا کۆکراوەی شێخ مارف و کاک ئەحمەد و شێخی نەمر. هەزار لاپەڕە لەسەر شێخ مەحموود نووسراوە و تانە لە شێخ درا، جەنابتان لەباتی ئەوەی لیژنەی عیلمی بۆ ببەستن و بە چەند کتێبێک وەڵامی بدەنەوە، وەک و خەڵکێکی ئاسایی بە چەند دێڕێکی ناو فەیسبووک وەڵامتان دایەوە، ئێوە نانی ئەو مێژووە دەخۆن، دەی نمەک حەرام مەبن، شتێک پارەشی تێدا سەرف بکەن و لە دەرگای حیزب و خەڵک مەدەن تا کۆنگرەتان بۆ ببەستێت. ڕۆنی شێخ مارف و شێخ مەحموود هی خۆیانە لە لای ئێوەیە، بەس سمێڵی خۆتانی پێ چەور بکەن. تۆزێکیش ئەو مێژووەی پێ ئاوەدان بکەنەوە.  خزمان، بۆ لە خۆتان ناپرسن، چیتان بۆ شێخ مارف کردووە، کۆنگرەیەکی ئاوها ناوی نەهێنایە، خۆ ئێوە هەر لە بیریشتان نەبوو، فەرموو گومەزەکەی سەر قەبران، کە لە ڕاستیدا بۆ پاشای بابان دروست کراوە، ئێستا بە ناوی شێخ مارفەوەیە، وا ڕووخا بۆ ناچن ئاوەدانی بکەنەوە.  جەمال لۆلۆ  ٢٨/٤/٢٠٢٣   دەقی وتارەكەی (ناسر حەفید)   

د. ئارام رەفعەت  یەکەم: دۆخێکی دژوار کورد لەباکور حەوت ساڵی سەختی بەڕێکرد. لەو حەوت ساڵەدا، زۆرینەی ئەو سەرکردەو پەرلەمانتارو سەرۆکی شارەوانییانەی خراونەتە زیندان کە خاوەن پێگەو کاریزمان و کاریگەرییان لەسەر کۆمەڵگای کوردی هەیە. ئەوە جگە لە هەزاران سەرکردەو کادیری تری هێڵی یەکەم و دووەم سێیەمی هەدەپە. دووەم؛ کودەتای هەڵبژاردن وەک گرتنی هەزاران سەرکردەو کادیری کورد بەس نەبێت، لە گەرمەی بانگەشەی هەڵبژاردندا، دەوڵەتی تورک زۆرینەی ئەو کادیرو پسپۆڕانەی راگەیاندنی هەدەپەیان گرت کە ئیدارەی بانگەشەی هەڵبژاردنییان دەکرد. ئەوە جگە لە دەیان پارێزەرو چالاکوانی مەیدانی. گرتنی زیاتر لە ٢٠٠ کەسایەتی کاریگەری لەم جۆرە، وەک کودەتای هەڵبژاردن وێنا دەکەن. سێیەم: هیچ حیزبێکی تورکی ئامادەی هاوپەیمانی نییە لەگەڵ کورد کورد لە تورکیا بێ دۆست و پشتیوانە. نە چەپەکانی تورک و نە راستەکانی، نە ئیسلامییەکانی و نە عەلمانییەکانی هیچ کام ئامادە نین کورد لەخۆبگرن و بچنە هاوپەیمانێتی لەگەڵیدا. تاکە هاوپەیمانێک حیزبی کاری تورکی بوو، ئەمیش بە خەیاڵی کودەتا بەسەر هەدەپەدا هاتبووە ناو ئەو هاوپەیمانێتییەو ئێستاش بەکردەوە هاوپەیمانێتییەکە ئیفلیج بووە. چوارەم؛ جەمسەرگیری کۆمەڵگای تورکی هەرگیز کۆمەڵگای تورکی وەک ئێستا جەمسەرگیر نەبووە. زۆرینەی کۆمەڵگای تورکی بەسەر دوو هاوپەیمانێتیدا دابەشبوون. هاوپەیمانێتی جەمهوری ئاکەپەو مەهەپە وە هاوپەیمانێتی میللەتیش کە لە شەش حیزبی ئۆپۆزسیۆن پێکهاتووە. هەمیشە فەزای سیاسی تورکیا جەمسەرگیر بووە، بەڵام جەمسەرگیرییەکەی ئەمجارە جیاوازەو شەڕەکە تەنها لەسەر کێکی دەسەڵات یان باڵەکانی ناو کەمالیزم یان کەمالیزم و ئیسلامیزم نییە. شەڕی ئەمجارە لەسەر کۆی سیستەمی حوکمڕانی وڵاتە. سیستەمێکی سەرۆکایەتی خاوەن سەرۆکێکی تا رادەی دیکتاتۆر بەهێز، وەک ئاکەپە دەیەوێت یان سیستەمێکی پەرلەمانی بەهێزو فرە حیزب و سەرۆکێکی بێهێز وەک ئۆپۆزسیۆن دەیەوێت. پێنجەم؛ کورد پارسەنگی هێزە لە تورکیا تایبەتمەندییەکی تری ئەم جەمسەرگیرییەی لە خاڵی چوارەم ئاماژەم پێدا ئەوەیە، ئێستا هەردوو لایەنی جەمسەرەکە هاوسەنگن و ناتوانن یەکێكیان ئەوی تر بخات. کورد دەتوانێت ئەو هاوسەنگییە لەبەرژەوەندی لایەنێکییان بگۆڕێت. ئەوەی پێگەی کوردی بەهێزتر کردووە ئەوەیە کە سەرەڕای ئەو دۆخە دژوارەی لەسەرەوە ئاماژەم پێدا، هیچ کاتێک کوردی باکور وەک ئێستا بەهێزو یەکگرتوو نەبووە. کورد، مەترسی بەربەستی ١٠٪ی تێپەڕاندووەو بە باوەڕ بە خۆبوونەوە ئامادەیە بچێتەوە پەرلەمانی تورکیا. گرنگی ئەم ١٠٪ی دەنگ لەوەدایە بچێتە پاڵ هەر لایەکەوە، لاکەی تر شکست دێنێت. شەشەم؛ هەڵبژاردن لەنێوان دوو جەلاددا بەکورتی کورد لە تورکیا نابێتە پادشا، بەڵام دەتوانێت پادشایەک بۆ تورک دروست بکات. بەڵام کورد هەر پادشایەک بۆ تورک دروست ناکات، جەلادێکیش بۆ کورد دروست دەکات. ئەو پادشایەی بەدەنگی کورد دەچێتە سەرتەخت، هەمان پادشا دەبێتە جەلادی کوردیش. ئەم چیرۆکە هەر لە ئەتاتورکەوە تا ئەردۆغان راستە. ئەوەی کە بەدەست کورد ماوەتەوەو دەتوانێت بڕیاری لەسەر بدات ئەوەیە بەرگەی گورزی کامە جەلاد دەگرێت، کلیچدارئۆغلوی هاوپەیمانی ئاکشنار یان ئەردۆغانی هاوپەیمانی باخچەلی؟ هەلبەت کورد بڕیاری خۆی داوەو دەزانێت دەنگ بۆ کامە جەلاد دەدات.

شوان سدیق- خوێندکاری زانستەسیاسی و کۆمەڵایەتییەکان لە ئیتاڵیا هەڵبژاردنە گشتییەکانی خولی 28ی پەرلەمانی تورکیاو سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا ڕۆژی 14ی مانگی ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەدەچێ.  + ژمارەی دەنگدەران 64 ملیۆن و 133 هەزار کەسن. + ژمارەی پارت و لیستەکان 24 بۆ پەرلەمان. + ژمارەی کاندیدان بۆ سەرکۆمار 4 کەسن. هەڵبژاردنەکانی تورکیا ئەمجارەیان سیستەمەکە پەرلەمانی و سەرۆکایەتییە واتە دەنگدەر دەتوانن کاندیدی سەرۆکایەتیش هەڵبژێرن. ڕکابەری سەرۆکایەتی زیاتر لەنێوان دوو کارەکتەردایە، رەجەب تەیب ئەردۆگان 69 ساڵان و سەرۆکی گشتیی جەهەپە کەمال کلکچدار ئۆغڵو 74 ساڵان. هەردوولا دوو بەرەی جیاواز دوو ئاراستەی جیاوازن. یەکەم ئەردۆگان ئیسلامییەو لەگەڵ سیستەمی سەرۆکایەتییە بۆ بەڕێوەبردنی سیاسەت و ئیدارەدانی وڵات. دووەم: کەمال ئیسلامی نییە بەکەسێکی عەلمانی ناسراوەو لەگەڵ سیستەمی پەرلەمانییە بۆ بەڕێوەبردنی وڵات. ئاڕاستەی بەڕێوەبردنی وڵات لەڕوانگەی دوو جەمسەری جیاواز وڵاتانی ڕۆژئاوایش چاودێری هەڵبژاردنی تورکیا دەکەن، چونکە تورکیا هەم وەکو وڵاتێکی گەورەی ناوچەکەو هاوسنووریان و کاندید بۆ ئەندامی یەکێتی ئەوروپا. بێگومان تورکیا بەلای ڕۆژئاوا بەتایبەتی گرنگە، لە چەند ساڵی رابردووی دەسەڵاتی ئەردۆگان ڕووبەڕووی ڕەخنە بووه‌وەو شەقامی ئەوروپا پشتیوانی تورکیای نەکردوە، ئەردۆگانیان بەکەسێکی باش وێنا نەکردوە، بەڵام وڵاتە ئەوروپیەکان لەسەر ئاستی دەوڵەت مامەڵەی سیاسی و ئابوری و چەکیان لەگەڵ کردوە. کوردو بانگەشەی هەڵبژادن هەردوو ڕکابەری سەرەکی باسی کورد ناکەن، هۆکاری باسنەکردنیش بۆ ئەوەیە بەزیانیان نەشکێتەوە بۆ هەڵبژاردنەکان. بۆنموونە کڵچدارئۆغڵو لەبانگەشەی ڕۆژانی ڕابردوو بەشێوەیەکی گشتگیر قسەی کردو گوتی "نەک تەنها لە هۆڵی دادگادا، بەڵکو لە کێڵگە، کارگەو هەموو شوێنێکدا داوای دادپەروەریی دەکەن، هیچ جیاکارییەک ناکەین و جیاکاری بوونی نییە. مرۆڤ مرۆڤەو جێگەی سەر سەرمانە. خزمەتی هەموو کەسێک دەکەین". کوردەکانیش دابەشبوون بەسەر سێ بەش. + بەشی یەکەم، لەگەڵ هەدەپەدان. + بەشی دووەم. لەنێو پارتەکەی ئەردۆگانن و بەناوی ئاکپارتی ئیسلامی کاردەکەن. + بەشێکی دیکەیان لەنێو پارتی ئیسلامین و هاوپەیمانی ئەردۆگانن. سەبارەت بە پشتیوانی زۆرینەی کورد لە کاندیدانی سەرکۆمار ڕۆژی هەینی 28ی نیسان میتحەت سانجار، هاوسەرۆکی هەدەپە ئاشکرای کردوە، بۆ هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار پشتگیری لە کەمال کڵچدارئۆغڵو، بەربژێری هاوپەیمانیی میللەت دەکەن، چونکە ئەوان کاندیدی سەرۆکایەتیان نابێ. ئامانجی هەدەپەو هاوپەیمانە چەپەکانی ئەوەیە به‌شداربن لە کۆتاییهێنان بەدەسەڵاتی تاکە کەسی لە رێگەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتییەوەیە، لەلایەک ئەردۆغان بەربژێری هاوپەیمانیی جمهور هەیە کە دەیەوێ دەسەڵات لە تورکیا بکاتە هەمیشەیی. بەپێی دواین بانگەشەی هەڵبژاردن، رکابەری سەرەکی ئەردۆگان، بەناوی کەمال کڵچدارئۆغڵو بەڵێنی گۆڕینی سیستەمە سیاسییه‌کەی لەتورکیا داوە بۆ پەرلەمانی. دیارە ئامانجی سەرەکی ئێستای هەدەپە کە پشتیوانی کەمال دەکەن، بۆ کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی تاکە کەسی ئەردۆگان. هەدەپە تەنیا پشتیوانی خۆیان بۆ کلکچدار ئۆغلو دەربڕیوە، بەڵام هێشتا دیارنییە چۆن کار دەکەن پێکەوە لە پەرلەمان. چونکە سەرەتا ئامانجی سەرەکیان گۆڕینی سیستەمەکەیە بۆ پەرلەمانی و لاوازکردنی پێگەی سەرۆکایەتی! سەبارەت بەماف و داخوازیەکانی کورد لە تورکیا تائێستە هیچکام لە کاندیدەکان باسیان نەکردوە. لەبانگەشەی هەڵبژاردن. کوردیش وەکو خۆی ئێستە سەرقاڵی ئەوەیە چۆن تورکیا لە سەرۆکایەتییەوە بگۆڕدرێ بۆ پەرلەمانی. چونکە پێیانوایە سیستەمی پەرلەمانی گونجاوترەو کورد باشتر دەتوانێ داکۆکی لە مافەکانی خۆی بکات. لە تورکیا دوو جۆر ململانێ هەبووە، سیاسی هەروەها شەڕی عەسکەرو پەکەکە، پاش باڵادەستبوونی ئاکپارتی و هەوڵی کودەتای سەربازی بەسەر ئەردۆگاندا. ئەردۆگان، هەستا بەگۆڕینی دەسەڵاتی عەسکەر لەتورکیاو تەواوی دەسەڵاتەکانی عەسکەرو میتی خستە ژێر دەسەڵاتی خۆی و کەسانی باوەڕپێکراوی وەکو خولوسی ئاکار بە وەزیری وەزیری بەرگریی و هاکان فیدان، وەکو سەرۆکی دەزگای هەواڵگری/میتی تورکیا دامەزراند. ئەردۆگان مەترسی میت و عەسکەری لەپێگەی خۆی دوورخستەوە، ساڵانێکیشە شەڕی پەکەکەی کردوە، کەم تازۆر توانیویەتی دەسەڵاتی پەکەکە لەسنوری باکوری کوردستان/تورکیا لاواز بکات. کەوتنی ئەردۆگان و سیناریۆکان ئێستە ئەردۆگان بەراورد بەسەرۆکانی دیکەی تورکیا بەهێزترین سەرۆکەو پێگەی خۆی لە تورکیا قایمکردوە، بەڕێگەی هێزو هەواڵگری و جەماوەریش ماوەتەوە سەر سندوقی هەڵبژاردنەکان. ئایا زۆرینە مسۆگەر دەکات یان دەکەوێ؟! ئەگەر ئەردۆگان بکەوێ و سیستەمەکە ببێتەوە پەرلەمانی ئەدی دارودەستەی عەسکەرو میت زوو دەگۆڕدرێن؟ ئەمە ئاسان نابێ! بێگومان شەڕی عەسکەرو پەکه‌کە هەر دەمێنێ تاکو قۆناغێکی دیکە، چونکە پەکەکەیش بەئاسانی ناچێتە ژێرباری سیاسەت و ڕێکكەوتنی پەرلەمانی تەنانەت پەکەکە وەکو پێویست گوێ بەسیاسەتی هەدەپەیش نادات. پەکەکە لەکاتی بومەرزەکەی تورکیاوە تائێستە تاکلایەنانە دووجار ئاگربەستی راگەیاندوە، بەڵام دەسەڵاتی تورکیا هیچ هەڵوێستێکیان نەبووە، تەنانەت تورکە دەسەڵاتدارەکان گەڕانەوە بۆ پرۆسەی ئاشتی بەدوور دەزانن. بەپێچەوانەوە ئۆپۆزیسیۆن لە ئێستەدا چارەسەرکردنی کێشەکان بەگرنگ دەزانن، دیار نییە دوای هەڵبژاردن ئەوانیش هەڵوێستیان چی دەبێ ئەگەر هاتنە سەر دەسەڵات، بەڵام پێگەی هەدەپە بەهێز دەبێ لەپەرلەمان بەتایبەتیش دەسەڵاتەکە بگەڕێتەوە بۆ پەرلەمانی و بەئاسانی هیچ لایەنێک ناتوانێ ڕۆڵی کورد لە داهاتووی کاری پەرلەمانی داهاتووی تورکیا نادیدە بگرێ!!

هێمن خۆشناو راهاتوومه‌ كه‌ ده‌نوسم، به‌تایبه‌تی كاتێك‌ خوێندنه‌وه‌ بۆ رووداوێك یان دۆسیه‌یه‌ك ده‌كه‌م هه‌ست و سۆزم سڕ بكه‌م. جگه‌ له‌وه‌ش تا عه‌قڵم پێی ده‌شكێت هه‌وڵده‌ده‌م له‌ هه‌موو گۆشه‌یه‌كه‌وه‌ رووداوه‌كه‌ بخوێنمه‌وه‌. هۆكاری ئه‌مه‌ش بۆ راستی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌گه‌ڕێنمه‌وه‌. چونكه‌ وه‌كو كۆمه‌ڵگا راهاتووین به‌ گرتنه‌به‌ری میكانیزمی نالۆژیكیانه‌ شرۆڤه‌كانمان له‌گه‌ڵ بیرۆكه‌و ئاواته‌كانمان تێكه‌ڵ بكه‌ین، له‌و كاته‌شدا به‌شێكی كاریگه‌ر له‌ فاكته‌رو ئه‌رگومێنتی خوێنده‌وه‌ی رووداوه‌كه‌ فه‌رامۆش ده‌كه‌ین یان به‌ گرنگیان وه‌رناگرین. ئه‌م چه‌ند دێره‌ی سه‌ره‌وه‌م ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ بوو ده‌روازه‌ی هاتنه‌ سه‌ر بابه‌ته‌كه بكه‌مه‌وه‌، كه‌ هه‌ڵبژاردنی گشتی توركیایه‌ له‌ 14 ئایاری 2023 دا. بێگومان ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ به‌و راده‌یه‌ی بۆ ناوخۆی توركیا گرنگه،‌ بۆ كورد به‌گشتی و هه‌رێمی كوردستانیش ئه‌وه‌نده‌ گرنگه‌. له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی واده‌ی هه‌ڵبژاردن ‌زۆربه‌مان پێشبینی سه‌ركه‌وتنی كه‌مال كلیچدارئۆغڵو كاندیدی (هاوپه‌یمانی میلله‌ت)و سه‌رۆكی پارتی گه‌لی كۆمار (جه‌هه‌په‌) ده‌كه‌ین، له‌م پێشبینیه‌شدا پشت به‌ ئه‌نجامی راپرسیه‌كانی ناو توركیا ده‌به‌ستین. له‌راستیشدا زۆربه‌مان به‌ هه‌ست و به‌ دڵ ده‌خوازین ئه‌ردۆغان شكست بێنێت، چونكه‌ ئاسته‌نگێكی سه‌رسه‌خته‌ له ‌به‌رده‌م دۆزه‌كه‌مان‌، به‌ ناحه‌ق خوێنی سه‌دان كه‌سی له‌م به‌شه‌ی كوردستان رشتووه‌، هه‌روه‌ها هۆكاری سه‌ره‌كی چه‌ندین قه‌یران، نه‌بوونی و مه‌ینه‌تیه.‌ بێگومان بۆ گه‌یشتن به‌ پێشبینیه‌كی زانستیانه‌ دوور له‌ سۆزو هه‌ست، ته‌نیا ئه‌وه‌ به‌س نیه‌ كه‌ به‌دوای ئه‌م فاكته‌رانه‌ بگه‌ڕێین كه‌ ده‌بێته‌ هۆی شكستی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ردۆغان له‌ هه‌ڵبژاردندا، به‌ڵكو ده‌بێت سه‌یری فاكته‌ره‌كانی دیكه‌ش بكه‌ین و پرسیاری هۆكاری سه‌ركه‌وتنی ئۆپۆزسیۆنی توركیا له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان و هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆماری داهاتوو له‌ خۆمان بكه‌ین. ده‌بێت  ئاستی یه‌كگرتوویی ئۆپۆزسیۆن و گونجانیان له‌ ورده‌كاریه‌ هه‌ستیاریه‌كاندا وه‌كو فاكته‌رێكی گرنگ وه‌ربگرین، تا بتوانێ به‌رامبه‌ر كه‌سایه‌تیه‌ك سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بێنێت كه‌ ئه‌زموونێكی دوورو درێژی هه‌یه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كاندا. ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانیه‌كانی توركیای لێ ده‌ركه‌ین كه‌ له‌ ساڵی (2019) ئه‌نجامدرا، ئه‌ردۆغان له‌ یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانیدا له‌‌ رێكه‌وتی (27 ئاداری 1994) تا هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار به‌ (فۆڕمه‌ نوێیه‌كه‌ی) له‌ 2018 له‌ هه‌موویاندا سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێناوه‌. جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ توانایه‌كی زۆری هه‌یه‌ له‌ وه‌به‌رهێنانی گوتاری جه‌ماوه‌ری، وروژاندنی خه‌ڵك له‌باره‌ی مه‌سه‌له‌‌كانی (نه‌ته‌وه‌یی، ئاینی، جوگرافی، حزبی و حه‌سره‌تی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ سه‌رده‌می ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی) كه‌ ئه‌مانه‌ش هه‌موویان بۆ ده‌نگده‌ری تورك ئه‌وه‌نده‌ گرنگن تا به‌هۆیانه‌وه‌ ده‌نگ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی‌ ئه‌ردۆغاندا بده‌ن.  چه‌ندین ورده‌كاری دیكه‌ی هه‌ستیار هه‌یه‌، فه‌رامۆشی ده‌كه‌ین له‌ پێشبینیكردنی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی توركیا. له‌ گرنگترین ئه‌م ورده‌كاریانه‌ش رێكه‌وتی ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه‌ له‌ 14 ئایاری داهاتوو كه‌ ئه‌ردۆغان دیاریكردووه‌. رۆژی 14 ئایار ئه‌و رۆژه‌یه‌ كه‌ پارتی دیموكراتی توركیا به‌ سه‌رۆكایه‌تی (عه‌دنان مه‌ندرێس) بۆ یه‌كه‌مجار پارتی گه‌لی كۆمار (جه‌هه‌په‌ی) له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات هێنایه‌ خواره‌وه‌و له‌كۆی 487 كورسی په‌رله‌مان 408 كورسی به‌ده‌ستهێنا. پارتی دیموكراتی توركیا ‌به‌ر له‌ 73 ساڵ، به‌ دروشمی "به‌سه‌، بڕیار هی میلله‌ته‌" كۆتایی هێنا به‌ده‌سه‌ڵاتی (جه‌هه‌په‌) كه‌ پارتی دامه‌زرێنه‌ری كۆماری توركیا كه‌مال ئاتاتورك بوو. دیاریكردنی 14 ئایار بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتوو له‌لایه‌ن ئه‌ردۆغان له‌خۆوه‌ نیه، به‌ڵكو بیره‌وه‌ریه‌كی تاڵه‌ بۆ ركابه‌ره‌ سه‌ره‌كیه‌كی ئه‌مڕۆی ئه‌ردۆغان (كه‌مال كلیچدارئۆغڵو). له‌مباره‌یه‌شه‌وه‌ به‌ راشكاوانه‌ ئه‌ردۆغان به‌ر له‌ چه‌ند رۆژێك گووتی:"‌ جارێكی دیكه‌ جه‌خت ده‌كه‌ینه‌وه‌ و ده‌ڵێین‌ به‌سه‌، وه‌كو چۆن به‌ر له‌ 73 ساڵ عه‌دنان مه‌ندرێس جه‌ختی لێكرده‌وه‌". دێمه‌ سه‌ر ته‌كتیكی ئه‌ردۆغان بۆ هه‌ڵبژاردن له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كان. سه‌ركۆماری توركیا هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ی به‌ دروستكردنی هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ چه‌ندین حزب ده‌ستپێكرد بۆ ده‌ستبه‌ركردنی نوێنه‌رایه‌تی فره‌ره‌نگی و فره‌ ده‌نگی. هاوپه‌یمانیه‌تیه‌كه‌ی ئه‌ردۆغان پێكهاتووه‌ له‌ ره‌نگ و ده‌نگی (ئه‌تنیكی، ئاینی، علمانی و كوردی). به‌م هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ ئه‌ردۆغان ده‌یه‌وێت ده‌نگی ئه‌و كه‌سانه‌ به‌ده‌ستبێنێت كه‌ دوودڵن (رێژه‌ی ئه‌م ده‌نگانه‌ به‌ 15٪ پێشبینی ده‌كرێت) له‌وه‌ی ده‌نگ به‌كێ بده‌ن و هێشتا خۆیان یه‌كلایی نه‌كردۆته‌وه‌. هه‌ر بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ویستی چه‌ندین كه‌سایه‌تی هونه‌ری، وه‌رزشی و میدیایی به‌كاربێنێت. كچێكی ته‌مه‌ن 18 ساڵه‌ی له‌سه‌ر لیستی پارته‌كه‌ی كاندید كردووه‌. دوو مزگه‌وتی به‌ناوه‌كانی (سه‌ڵاحه‌دین ئه‌یوبی له‌ ئامه‌دو سوڵتان ئه‌حمه‌د له‌ ئیستانبۆڵ) كرده‌وه‌. له‌ ئامه‌د 80 پڕۆژه‌ی ئابووری راگه‌یاند. به‌ڵێنیدا داوه‌ له‌ ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا غازی سروشتی به‌ خۆڕایی بگه‌ینێته‌ ناو هه‌موو ماڵان هتد.... ئه‌ردۆغان كه‌ خوليایه‌ بۆ مێژوو هه‌وڵی تێپه‌ڕاندنی سه‌مبۆل (ره‌مزی) بوونی ئا‌تاتورك ده‌دات، سووره‌ له‌سه‌ر زیندووكردنه‌وه‌ی وێستگه‌ مێژوویه‌ دیاره‌كان. ئه‌مساڵ له‌ 13 تشرینی یه‌كه‌مدا سه‌د ساڵی ره‌به‌ق تێپه‌ڕ ده‌بێت به‌سه‌ر گواستنه‌وه‌ی پایته‌ختی توركیا له‌ (ئیستانبۆڵ) بۆ (ئه‌نقه‌ره‌) به‌ده‌ستپێشخه‌ری كه‌مال ئاتاتورك، هه‌روه‌ها یه‌ك سه‌ده‌ تێده‌په‌ڕێت به‌سه‌ر دامه‌زراندنی كۆماری توركیا له‌ 29 تشرینی یه‌كه‌می داهاتوودا. ئه‌ردۆغان هه‌وڵده‌دات تا توركه‌كان تێبگه‌ینێت كه‌ سه‌ده‌ی رابردوو ته‌نیا شكست بووه‌ بۆ كۆماری توركیا، ده‌یه‌وێت پێیان بڵێت: ئه‌وه‌ی له‌مباره‌یه‌وه‌ گوێتان لێبووه‌و پێی جۆشكراون له‌ وه‌همێك زیاتر شتێكی دیكه‌ نیه‌‌.  جه‌خت له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ سه‌ده‌ رابردوو سه‌ده‌ی‌ هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عوسمانی و سه‌پاندنی چه‌ندین رێككه‌وتنامه‌ی نێوده‌وڵه‌تی بووه‌ به‌سه‌ر توركیا له‌سه‌رده‌می ئاتاتوركدا، رێككه‌وتنامه‌ی (لۆزان) وه‌كو ئه‌رگومێنتێك و به‌ڵگه‌یه‌ك بۆ پشتڕاستكردنه‌وه‌ی قسه‌كانی دێنێته‌وه‌.‌ هه‌روه‌ها پێیان ده‌ڵێت: ئه‌و ئاتاتوركه‌ی به‌ پیرۆز ده‌یبینن له‌ لاوازی خۆی ملكه‌چی هه‌موو ئه‌مانه‌ بووه‌. له‌ هه‌مان كاتیشدا جه‌خت له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ توركیای سه‌رده‌می ئه‌ردۆغان له‌و په‌ری به‌هێزی دایه‌. جگه‌ له‌مانه‌ی سه‌ره‌وه‌ هێشتا زۆر شتی دیكه‌ له‌ هه‌گبه‌ی ئه‌ردۆغاندا هه‌یه‌،‌ كه‌ به‌ فه‌رمی رانه‌گه‌یه‌ندراوه‌، له‌ سایه‌یاندا دامه‌زراوه‌ی ئه‌منی و سه‌ربازی له‌م وڵاته‌ ناچارن یان ناچاركراون پشتگیری له‌ پارتی ده‌سه‌ڵاتدار بكه‌ن. پرسیارێكی دیكه‌ی زۆر گرنگ هه‌یه‌ كه‌ ده‌بێت بخرێته‌ڕوو: ئایا هۆكاره‌كانی سه‌ركه‌وتنی ئۆپۆزسیۆن چیه‌ له‌ ئێستادا؟ كه‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ یه‌كسانه‌ به‌ شكست یان سه‌ركه‌وتنی ئه‌ردۆغان! له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌‌ هێشتا زووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی به‌گوێره‌ی هه‌ست و سۆزمان پێشبینی بكه‌ین. چونكه‌ فاكته‌ری ورد ماوه‌ كه‌ ره‌نگه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كان هه‌بێت و ئه‌نجامه‌كان بگۆڕێت... له‌ كۆتاییدا پێموایه‌ هه‌موو ئه‌گه‌رێك به‌ كراوه‌یی ده‌مێنێته‌وه‌ تا رۆژی هه‌ڵبژاردن، به‌تایبه‌تی رووداوی ئه‌منی، كه‌ جگه‌ له‌ دوو بژارده‌ هیچ بژارده‌یه‌كی دیكه‌ بۆ ده‌نگده‌ر ناهێڵێته‌وه‌: ده‌نگ بۆ ئێمه‌ ده‌ده‌ی یان بۆ ئاڵۆزی! له‌ كۆتایشدا به‌ دڵ و هه‌ستم خوازیارم سه‌رده‌می ئه‌ردۆغان كۆتایی پێبێت!

سەرتیپ جەوهەر هەموو ئەو سەركردەو فەرمانڕەوایانەی بوونە ئەستێرەی درەوشاوەی مێژووی مرۆڤایەتی و میللەتەكەیان، ئەو سەركردەو فەرمانڕەوایانەبوون كە میراتگریان نەبووە، ئینجا چ ژنیان نەهێنابێت یاخود بڕوایان بەعەقڵیەتی میراتگریی نەبووبێت دەستكەوتی زۆر گەورەیان چ بۆخۆیان یان كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بەدەستهێناوە، یان لایەنیكەم بوونەتە ئەستێرەیەك بەردەوام دەدرەوشێنەوە، بەڵام ئەوانەی بەعەقلیەتی میراتگریی هەبووە، یاخود میراتگرانیان دەستیان بەسەر حوكمڕانیەكانیاندا گرتووە، جگە لەخراپی حوكمڕانیان، هاوكات زیانی گەورەیان بەمێژوو و سەروەتی مەعنەوی بەرلەخۆیان گەیاندووەو سەرئەنجام ناوناوبانگی باوانیان لەكەدار كردووە. تەماشا بكەن محەمەد عەلی جەناح هاوڕێی گیانی بەگیانی غاندی بوو، لەیەك حزب بوون، بەڵام تەركی دونیای كردو وڵاتەكەی گەیاندە كەناری ئارام، بۆیە ئێستا هەموو گەلانی پاكستان لەخۆشەویستی و گەورەیی ئەو سەركردە مەزنە، نازناویان كردە (قائید ئەعزەم). هەر بەڕاستیش محەمەد جەناح، قائیدێكی عەزیم بوو. لینین، ژنی هەبوو (نەدێژدا یان نادیە) بەڵام میراتگری نەبوو. سەرباری تێبینی و سەرنج و تێبینی لەسەر ژیان و سیاسەت و بڕیارەكانی، بەڵام داینەمۆیەكی ئێجگار گەورەی گۆڕان بوو مێژووی روسیا. لینین ئێستا ئەستێرەیەكی جیهانییە. نەك مێژووی روسیا، بەڵكو كاریگەری زۆر گەورەی لەسەر مێژووی هەموو گەلان دروستكرد. سەركردەیەكی وەك عەبدوڵلا ئۆجالان یان ئاپۆ، چونكە میراتگریی نەبوو، حزبەكەی لەشەنگ و تاقەت بەردەوامبوو، ئێستا زیاتر لە 23 ساڵە لەزیندانە، كەچی توركیا بەبێ‌ چارەسەر یان هەر پرۆژەیەك بەبێ‌ ئۆجالان بخاتە بەرباس و گفتوگۆ، بگرە بەبێ‌ ئەو هیچ ناكرێت. ئێستا ئۆجالان ئەستێرەیەكی درەوشاوەی مێژووە بمانەوێت یان نا، هاوڕابین لەگەڵ حزبەكەی یان نا، تازە ناوی چووە مێژووی گەلی كوردستان، بڕواناكەم كەسێكی دیكە لەباكور جێگەی بگرێتەوە. عەبدولكەریم قاسم كە ماوەی تەنها دوو ساڵ و چەند مانگێكی عیراقی كرد، لەوەزارەتی بەرگری دەخەوت و خوشكەكەی زۆربەی نیوەڕیان خواردنی بۆ دەبرد، كە كوشتیان چەند قروشێكی لەگیرفان بوو، تائێستاش جێ دەست و پەنجەی بەمێژووی نوێی عیراقەوە دیارە، پرۆژەكانی سەردەمی ئەو گۆڕانێكی ریشەیی لەعیراق دروستكرد، چونكە میراتگری نەبوو، گەندەڵیش نەبوو. لەعیراق ئێستاش پێی دەڵێن (زەعیم) ئێستاش رەحمەتی بۆ دەنێرن چونكە گەندەڵ نەبوو. چێ‌ گیڤارا، ئەویش میراتگری نەبوو، لەئەرجەنتینەوە هاتە كوبا، لەكوباوە چووە ئەفریقا لەوێشەوە چووە پۆلیڤیا. ماركسیەكی رادیكاڵ بوو. سەرباری ئەوهەموو توانا ماددی و سەربازییەی بەردەستی، بەڵام چونكە میراتگری نەبوو، گەندەڵ نەبوو. لەهەموو ئەو شوێنانەی كە هەوڵی بەرپاكردنی شۆڕش و بزوتنەوەی بەرەنگاریی دژ بە ئیمریالزمی دەدا، خۆشیان دەویست، بۆیە دوای كوژرانی، چێ‌ گیڤارا بووە ئەستێرەیەكی درەوشاوە لەنێو میللەتان. بووە سیمبول و رەمزی بەرخۆدان و گیانفیدایی لەهەموو دونیا. وێنەو پەیكەری لەهەموو لەهەموو دونیا بڵاوە. لەمێژووی نوێی كوردستان، هەر لەسەرەتاوە بزوتنەوەی سیاسی كوردستان دوولەت بوو بەهۆی جیاوازیی بۆچوون و تێگەیشتن بۆ حوكمڕانیی و حزبایەتی. ئاراستەی یەكەم رێگەو مەبدەئی میراتگریی هەڵبژارد بۆ حزبایەتی و حوكمڕانیی و نەوە دوای نەوە دەسەڵاتی پێ دەسپێردرێت. ئاراستەی دووەمیش گوایە ئاراستەی دژە میراتگرین لەحوكمڕانیی و ژیانی حزبایەتی، بەڵام دوای شەست ساڵ، ئەوانەی دژی حوكمی میراتگریی بوون، حزبەكانیان رادەستی میراتگرانیان كرد. هەبوو لەدائیرەی تاپۆ حزبەكەی لەسەر كوڕو كچەكانی میراتگرانی تاپۆكرد، هەیش بوو میراتگرانی بەئینقیلاب دەستیان بەسەر حزبدا گرت. ئێستا كوردستان دوای زیاتر لە شەست ساڵ ژیانی حزبایەتی و حوكمڕانیی، بەدەست میراتگری شۆڕشگێڕانی دوێنێیە، دوای زیاتر لە شەست ساڵ، بزوتنەوەی سیاسی رزگاریخوازی كوردستان، نەك سەركەوتوو نەبوو لەگەیاندنی قەزیەی قەومیی كورد بەكەناری ئارام، بگرە بزوتنەوەی علمانیی و چەپیش لەكوردستان نەك پاشەكشە، بەڵكو روبەرووی شكستێكی ئێجگار گەورەی بەسەرهات. ئێستا ئەو بزوتنەوەیە لەچەند حزبێكەوە بووە بەچەند خێڵ و عەشیرەت و هۆزێك و هیچ پەیوەندییەكی بەژیانی مۆدرێنی حزبیی سەردەمیشەوە نەماوە.  ئەوەی ئێستا لەكوردستان دەیبینین، لێكەوتەی حوكمی میراتگرانە، بزانین ئەنجامەكەی چی دەبێت..

سه‌ردار عه‌زیز بەغدا وێنایەکی تری هەیە لە واقیعی ڕاستەقینەی خۆی لای کورد. ئەوەی ئەم وێنایەی بەرهەم هێناوە، ئاگایی و دیدی و بەرژەوەندی نیشتمانی نیە؛ بەڵکو شتێکی زۆر تایبەتە لە دونیای کوردیدا ناوی دەنێم دیاردەی لە داخا. لە داخا هەڵوێستێکی پەرچەکرداریی دەرونیی ناعەقڵییە، کە کەسێک بەرامبەر کەسێکی نزیکی دەیگرێتەبەرو هێندە گەورە دەبێت لە لای کە هەموو شتێکی تر لە بەرامبەریدا پەراوێز دەخات. بەکورتی زاڵبونی سۆزە بە سەر ئاوەزدا. کورد لە داخی حکومەتی هەرێم، بەغدایان پێباشە. سلێمانی لە داخی هەولێر بەغدایان پێباشە. هەولێر لە داخی سلێمانی دەچن بۆ بەغدا. ئەم دۆخە دەرونییە زادەی مێژوو و کەلتورو ڕەفتاری کۆنی مرۆڤی کوردە بەرامبەر یەکتر. پەندی پێشینانی زۆری کوردی هەیە کە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا دەکەن. کورد دڵڕەقە لەگەڵ کوردێکی تردا، بەڵام زۆر موونەرمە بەرامبەر غەیرە کوردێک. ئەم چوارچێوەیە دەتوانێت بنەمای ململانێکانی ئیمارەتە کوردییەکان لێکبداتەوە. نەبونی توانای کورد لە باشور لە زێڕینترین دەرفەتدا هەتا بە سەر گرێ دەرونی و شەخسییەکانیاندا زاڵبێت و دەزگا بەرهەم بهێنن، یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی ئەم دۆخی لە داخایە. کاتێک لە ڕوانگەی شەڕی ناوخۆوە تەماشای دەکەیت بەڕوونی هۆکاری هەڵوێست و ڕەفتاری لە داخات بۆ دەردەکەوێت. لە سەردەمی ڕۆمانەکانەوە شاعیری گەورە لوکان لە دەقی دی بیلۆ سیڤیللی ئەوەمان پێدەڵێت کە شەڕی ناوخۆ سەختترەو درەنگتر زامەکانی ساڕێژ دەبن. شەڕی ناخۆ گەرچی وەک شەری سەنگەر بوونی نەماوە بەڵام بنەمای کولتوری لە داخا دادەڕێژێت لە باشور. لە داخا دۆخێکە کە مرۆڤ جۆرێک لە نابینایی توش دەبێت. پاڵنەری دەرونیی و یادەوەریی و مەترسی بەرژەوەندی وەهای لێدەکات کە هەموو ڕەهەندەکانی تر فەرامۆش بکات و تەنها لە سەر ئەوە سوربێت چۆن پێچەوانەی نەیارەکەی یان ڕکەبەرەکەی بێت. ئێستا هەرێم لەسەر ڕێچکەی گەڕانەوەیە بۆ بەغدا. ئەم پرۆسەیە هێشتا لە سەرەتادایە. یەکێک لە دەستکەوتەکانی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس زەمینەسازان بوو بۆ ئەم گەڕانەوەیە. ئامانجی دادگای پاریس لای نوخبەی عێراقی سزادانی تورکیا یان قەرەبوو نەبوو، بەڵکو کۆنترۆڵکرنی هەناردەی نەوتی هەرێم بوو وەک شادەماری ئەو جۆرە سەربەخۆییە هەرێم هەیبوو. ئێستا ئەگەر تورکیا ئەو برە پارە کەمە دەدات یان نا، بۆ عێراق پرسێک نیە. هەرێم لە کاتێکدا دەسەڵاتی لەدەستدەدات کە لە ناوەوەو دەرەوە هێزی نەرمی لە دۆخێکی ئێجگار خراپدایە. هێز یان دەسەڵاتی نەرم، سەرەتا لای جۆزێف نای وەها پێناسە دەکرا کە بەشێکە لە سیاسەتی دەرەوە، بەڵام بە هاتنی مۆدێلی چینی ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە دەسەڵاتی نەرم تەنها ڕەهەندی نێودەوڵەتی نیە، بەڵکو ڕەهەندی ناوەکیشی هەیە. هەموو ئەوانەی بانگەشە بۆ گەڕانەوە بۆ بەغدا دەکەن، پاڵنەری هەرە سەرەکییان لە داخایا، بێگومان هەندێک بەرژەوەندی بوونی هەیە. ئەگەر نوخبەی سیاسی کوردی زۆربەی داهاتی کوردستان دەبات ئەوا باشترە بەغدا دەستی بە سەردا بگرێت، ئەمە بەهانەی سەرەکییە. بەغدا بە ئامارو بە ئەزمون و بە بەرچاوی هەموانەوە خراپترین تۆماری هەیە لە بواری گەندەڵی، نەبوونی خزمەتگوزاریی، ئاسایش، هەژاریی، پەیوەندی خەڵک و حکومەت و هەموو بوارەکانی تر، بەڵام ئەمانە هیچ کێشە نین، بەڵکو ئەوە کێشەیە، کە ئەگەری هەیە پارەی نەوتەکە بچێتە دەستی بەغدا ئەوا موچەی فەرمانبەران بەتەواوی و بەبێ دواکەوتن دەدرێت، ئیتر هەرچی دەبێت، باببێت. خوای دەکرد موچە دەهات، هەرچی دەبێت با ببێت، ئەمە جۆرێکی باوە لە دەربڕینی فەلسەفەی لەداخا. مرۆڤی کورد ئەم تێگەیشتنەی لەسەر ئەو بنەمایە بونیادناوە، کە چونکە موچەخۆری بەشەکەی تری عێراق موچەی دواناکەوێت، ئەوا بە چونە سەر بەغدا ئەمانیش موچەیان دوا ناکەوێت. ئەمە هەموو پاڵنەرە جەماوەرییەکەیە. ئێمە هیچ دڵنیانین کە ئەمە ڕودەدات. چونکە موچەخۆر بەشێکی سەرەکی سیستەمی سیاسی هەرێمە، ئەگەر بێتوو بەغدا موچەی هەموان بدات، ئەوا یانی بەبێ هیچ کێشەیەک دەیەوێت خزمەتی سیستەمی سیاسی هەرێم بکات، ئەمەش چاوەڕوان نەکراوە. لە بەغداش و لە هەرێم دامەزراندن و موچەخۆریی پرۆسەیەکی سیاسییە نەک مەدەنی یان حوکمڕانی، خەڵک لەسەر بنەمای سیاسی دادەمەزرێن نەک پێداویستی و توانا. بەڵام ئەگەر ئاوڕێکی خێرا لە مێژوی ئەم سیستەمەی عێراق بدەینەوە دەبینین لە سەر کۆمەڵێک بنەما دروستبووە کە بەو ئاڕاستەدا دەڕوات، کە سیستەمی سیاسی هەرێم وەک خۆی قبوڵ نەکات. کۆنگرەی لەندەن لە ساڵی ٢٠٠٢ لە هەموو ساتەوەختێک زیاتر دەرخەری نیەت و نیازی هێزەکانی عێراقە. لەو کۆنگرەیەدا دوو پرس کاریگەربوون، یەکێکیان پرسی ئاین ئەویتریشیان پرسی فیدڕاڵی. زۆربەی هێزە شیعییەکان دەوڵەتێکی ئاینی مەرکەزییان دەویست، بەڵام کورد داوای فیدڕالییان دەکرد، لە ئەنجامدا کورد بە مەرجێکی پشتیوانی بە مەرجەعکردنی ئیسلامی کرد کە ئەوان دان بە فیدڕالیدا بنێن. ئەم ڕێکەوتنە پڕیەتی لە کێشە. یەکەم، شیعە بە هیچ شێوەیەک دەستبەرداری پرۆژەی دەوڵەتی دینی نەبوون، بەڵام زیاتر لەسەری سورن چونکە بنەمای ئەوە دادەڕێژێت کە حکومی درێژخایەنیان بۆ عێراق دابڕێژن. ئێستا دەڵێن سەدر دەوڵەتی دیدنی دەوێت، بەڵام ئەمە یارییە. دووەم، بوونی ئاین و دیموکراسی یان عەلمانی بە بنەما لە هەمانکاتدا دۆخی ململانێ بەرهەم دەهێنێت، وەک لە ئێران دەیبینین، ئیسلامی زاڵترە بەسەر کۆماردا. لە عێراقیشدا ئاین، کە یانی ئاینی شیعە زاڵتر دەبێت بە سەر دیموکراسیدا. سێیەم، فیدڕاڵی کورد لەسەر بنەمای ترسێک دروست بووە کە عێراقی مەرکەزی مافی کوردی تیادانابێت. ئەم ترسە لای نوخبەی بەغدا وەها دەخوێندرێتەوە کە کورد نایەوێت بەتەواوی بەشێک بێت لە عێراق، بۆیە دەبێت کۆنترۆڵ بکرێن و بکرێن بە بەشێک لە عێراق. چوارهەم، هەموار یان گۆڕینی دەستور پرسێکە کە تەنها پرسی کاتە ئەگینا بە دڵنیاییەوە ڕودەدات. پێنجەم، گۆڕینی دەستور لە دۆخی لاوازی کوردو ئەمریکادا، فیدڕاڵی کوردی یەکەم قوربانی ئەو گۆڕانکارییە دەبێت، خواستی جەماوەریی و نوخبەویش بۆ ئەم پرسە لە ئارادایە. پرسی فیدڕاڵی تەنها وەڵامە بۆ ئەو مەترسییەی کە دیموکراسی لەسەر کەمینەکان دروستی دەکات. دیموکراسی کە دێتە سەر پرسی کەمینە، نەک توانای چارەسەری نیە، بەڵکو زەمینەی جینۆساید دەڕەخسێنێت، مایکڵ مان لە کتێبی لایەنی تاریکی دیموکراسی بە زەقی باسی ئەم ڕەهەندەی دیموکراسی دەکات. لەدوا لێکۆڵینەوەی بۆ گۆڤاری دیموکراسی، لێکۆڵەری عێراق مارسین الشمریی، داهاتووی دیموکراسی لە عێراق بە نارون لە قەڵەم دەدات. مارسین ئەوەش دەڵێت کە خەڵکی عێراق باوەڕیان بە دیموکراسی لاوازبووە، یان وەهای نابینن بتوانێت وەڵامدەرەوەی خواستەکانیان بێت. گەڕانەوەی کورد بۆ بەغدا چەندین دەرئەنجامی خراپی هەیە کە بە کورتی لە خوارەوە ئاماژەیان پێدەدەم: یەکەم، لاوازبونی هەرێم، یانی بەهێزبونی بەغدا. خەڵکی کوردستان هیچ ئامرازێکی فشارو کاریگەرییان نیە لەسەر نوخبەی سیاسی بەغدا. نوخبەی سیاسی بەغدا لە دیدی ئاسایشیی و پلان و خەونی خۆیەوە مامەڵە لە گەڵ هەرێمدا دەکات نەک لە دیدی خواستی خەڵکەوە. دووەم، دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی نەک لاوازنابێت بەڵکو هاوشێوەی حیزبە عێراقییەکانی لێدێت، کە چەکدارو داهات و کۆنترۆڵی کایەی سیاسی وەک بەشێک لە پرۆسەی سیاسی دەبینن. سێیەم، بە سەنتەربوونی بەغدا ڕۆڵی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لە کوردستان لاواز دەبێت، چونکە کوردستان بایەخی نامێنێت و بەغدا زیاتر بایەخ پەیدا دەکات. ئەمەش دەبێت هۆی لاوازبوونی هەموو جۆرە ئازادییەکان. دەرکەوت لە سی ساڵی رابورودودا مرۆڤی کورد لە باشور کەسێکی دەستەپاچەیە. کەسێکە چاوەڕێی ئەوەیە خەڵکێکی تر هەموو شتێکی بۆ بکەن، بیپارێزن، بیژێنن، بیری بۆبکەنەوە، خزمەتگوزاریی بۆ دابین بکەن. زاڵبونی مۆدێلی کەنداو لە ناو دەسەڵات و ئۆپۆزسیونیشدا نیشانەی زەقی ئەم ئیتکالیەتەیە. dependency. ئێستا لە بەربنەمای ئەم ئیتیکالیەتە بە هیوایە بەغدا بیژێنێت، بە هیواین وەها بێت، بەڵام بەغدا جگە لە نوخبەیەکی کەمی دەسەڵات و دەوروبەرەکەی زۆرینەی خەڵکی عێراقی لە هەژاریدا هەناسەسوار کردوە. ئیمپراتۆریەتی ئەمریکی تاکە دەسەڵاتە لە مێژوی مرۆڤایەتیدا کە مرۆڤ، وەک تاک و بونەوەر بون و بەهای هەیە تیایدا، بە لاوازبونی سەردەمی ئەمریکی خەڵکیش الفاتحا. ئەم فاتیحایە بۆ ڕەشوڕوتی هەرێمیش ڕاستە کە چاوەڕێیە کەسێک بیژێنێت.