له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج 1  له‌ چاو خوله‌كانی پێشووه‌وه‌ نوێنه‌ره‌ كورده‌كانی كه‌ركوك تا راده‌یه‌كی زۆر له‌ نێو خه‌ڵك و له‌ ناو دام و ده‌زگاكانی خه‌ڵكدا بۆ داكۆكی له‌ پرس و كێشه‌كانیان وونن ، من ناڵێم خوله‌كانی دیكه‌ زۆر باش بوون ، به‌ڵام ئه‌م خوله‌ زۆر كه‌متر دیارن ، بۆ نمونه‌ یه‌كێتی سێ‌ نوێنه‌ری هه‌یه‌ ، دكتۆر گه‌یلان ، خاتودیلان غه‌فور ، مامۆستا سه‌باح ، ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ شاخه‌وان عه‌بدوڵای پارتی و ئومێد محه‌مه‌دی نه‌وه‌ی نوێ‌ و نه‌جوه‌حه‌مید ،  ئه‌و رۆژه‌ له‌ گه‌ڵ دۆستێكدا هه‌رچیمان كرد ناوی دكتۆر گه‌یلانمان بیر نه‌كه‌وته‌وه‌ ، ئه‌وه‌نده‌ ده‌مێكه‌ نابینرێت، له‌ كاتێكا هاوڵاتی له‌و شاره‌و شارۆكه‌و گونده‌كانی سه‌ر به‌و شاره‌ هه‌زارو یه‌ك كێشه‌ی ته‌ندروستی و كێشه‌ گه‌لی دیكه‌یان هه‌یه‌ .  نوێنه‌ر ده‌بێت دیار بن و له‌ نێو خه‌ڵك بن . 2 فه‌رمانگه‌ی باری شارستانی له‌یلان هه‌زارو یه‌ك كێشه‌ی هه‌یه‌ ، ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێت سه‌فه‌رێك به‌ دۆزه‌خدا بكات باله‌وێوه‌ تێپه‌ڕێت ، من خۆم ئه‌و ده‌ردو به‌زمه‌م بینیوه‌ ، هه‌موو میدیاكاره‌كانی كه‌ركوكیش شاهیدی ئه‌و راستیه‌ن ، كام پارله‌مانتار تا ئێستا ئه‌ركی كێشاوه‌ سه‌رێكی به‌و فه‌رمانگه‌یه‌دا كردووه‌ ، لانی كه‌م كاتێك كه‌ خه‌ڵكه‌كه‌ مۆڵدراون و فه‌رمانبه‌ریش تاقه‌تی راپه‌ڕاندنی ئیش و كاره‌كانی نیه‌ ، خه‌ڵك هه‌یه‌ بۆ كارتی نیشتمانی ساڵ زیاتر به‌ڕێوه‌ بووه‌ ، هه‌یه‌ مردوه‌و چاوی به‌ كارته‌ نیشتمانیه‌كه‌ نه‌كه‌وتووه‌ . ئه‌گه‌ر ئومێد محه‌مه‌د له‌ كاری پارله‌مانتاریدا نوێیه‌و ره‌نگه‌ ته‌نیاش بێت ، خۆ ئه‌و پێنجه‌ی تر حزبه‌كه‌شیان و خۆشیان به‌شێكیان ئه‌زمونیان هه‌یه‌و ئاگاداری ته‌واوی كه‌ندو له‌نده‌كانی نێو كه‌ركوكن ، ئه‌ی بۆ نوێنه‌رن . 3 به‌ته‌نیشت به‌ڕێوه‌به‌رێتی پۆلیسی كه‌ركوكه‌وه‌ زیندانی كه‌ركوك هه‌یه‌ ، با دوو ئه‌ندام پارله‌مان بفه‌رمون سه‌ردانێكی ئه‌و زیندانه‌ بكه‌ن و بزانن ، له‌ هه‌شتسه‌ده‌كانی دوو سه‌ده‌ له‌مه‌و به‌ریشدا زیندانی به‌و جۆره‌ هه‌بووه‌، سه‌ردانی كه‌رك له‌و دیو قه‌فه‌سه‌وه‌ ، به‌ پێوه‌ ، له‌ ناو قوڕو لیته‌وه‌ قسه‌ له‌ گه‌ڵ زیندانی كراوه‌كه‌ ده‌كات ، زیندانیه‌كان شوێنه‌كانیان له‌ گه‌ڵ هیچ خاڵێكی مافه‌كانی مرۆڤدا نایه‌ته‌وه‌ ، ده‌بێت بۆ سه‌ردانی كردنی كه‌سێك هه‌زارو یه‌ك تكاو رجا بكه‌ی . 4 هه‌ر جار ناجارێ‌ پارێزگارو فڵان یه‌كه‌ی سه‌ربازی و خه‌ڵكێك گه‌ڕ به‌ جوتیارانی كوردی دوبزو سه‌رگه‌ڕان و داقوق و شوێنه‌كانی تر ده‌گێڕن ، له‌م رۆژانه‌ی پێوو هێزی سه‌ربازی چوونه‌ سه‌ر زه‌وی و زاری تۆپزاوه‌ ، بۆ داگیر كردنی ، ، نه‌مبینی نه‌ جێگری سه‌رۆكی پارله‌مان كه‌ كه‌ركوكیه‌و نه‌كه‌سی تریان دوو قسه‌ بكه‌ن ، یان سه‌ردانی دانیشتوانی تۆپزاوه‌ بكه‌ن . 5 هه‌ر بۆ ناسین و بیر خستنه‌وه‌ ئه‌مه‌ ناوی نوێنه‌ره‌كانی كه‌ركوكه‌ " كورده‌كان "  شاخه‌وان عه‌بدوڵا ئه‌حمه‌د  دیلان غه‌فور ساڵح ئومێد محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د  سه‌باح حه‌بیب قادر  گه‌یلان قادر عه‌لی  نه‌جوه‌ حه‌مید محه‌مه‌د  نه‌جوه‌ خانیش وه‌ك دكتۆر گه‌یلان زۆر ونه‌ . ئه‌مان هه‌ر شه‌شیان به‌ ده‌نگی خه‌ڵك بوونه‌ته‌ پارله‌مانتار .  

    ئاسۆ حاجی هەر جارەی حکومەتی کوردستان خزمەتگوزاریەکی ئەلکترۆنی رادەگەیەنێ، ئەو نووسراوەم بەبیر دێتەوە کە ماوەیەک بەر لە ئێستا لە میدیا و سۆشیال میدیا بڵاوبۆوە و زیاتر لە بیست مۆری لێدرابوو. هەموو جارێ هەست بە موعاناتی هاوڵاتیەکە دەکەمەوە و هەستیش بەوە دەکەم حکومەت راستگۆیە لەگەڵ دروشمەکەی کە هاولاتی چەقی گرنگیدانیەتی. جاران کە دەچوویە دائیرەی مروری، بۆ تۆمارکردنی تڕومبێل بوایە یان نوێکردنەوەی ساڵانامە و مۆڵەت، دەبوایە دوو هەفتە خەریکی بی و دنیایەک وقستەشت کردبا، ئەوجا ژوو نەبوو بەر پەنجەرەکەی نۆرەیەکی دوور و درێژی لە پێش نەبیت، ئێستا هەمووی لە هۆڵێک کۆکراوەتەوە و بە کەمتر لە سعاتێک کارەکان رایی دەکرێن. زۆرجاران توشی ئەو حالەتەی دەبووم، کاتێک برادەرێک لە دەرەوەی وڵات یان پارچەکانی دیکەی کوردستان پرسیاری چۆنیەتی وەرگرتنی ڤیزا یان ئیقامەیان دەکرد، دەبوا چەندین تەلەفۆن و پەیوەندی بکەم ئەوجا بە تەواویش وەڵامی پێویستم وەدەست نەدەکەوت، ئێستا کەس پرسیار ناکات، چونکە لە مۆبایلەلەی خۆی بە یەک دوو کلیک هەموو زانیاری و رێکارەکانی بۆ شی کراوەتەوە . ئەوە ئاراستەی ئەو حکومەتەیە کە مەسرور بارزانی دەیەوێ بۆ 2025 هەموو خزمەتگوزارییەکان بە ئەلکترۆنی بکات و حکومەت لە کۆڵ کاغەز و هاوڵاتیش لە کۆڵ ئەو ژوور ئەم ژوور پێکردن بکاتەوە

رێبوار کەریم وەلی ئەوەی ئەمڕۆ لە کوردستان و بەدیاریکراویش لە زۆنی جووت برا روودەدات، دەرهاوێشتەی فەشەلی پرۆژەیەکی درێژخایەنی ئەمریکا و رۆژئاوایە لە دروستکردنی میراتگریی سیاسی بۆ حزبەکەی تاڵەبانی. * قوباد تاڵەبانی ساڵەهای ساڵە لەو کاتەوەی نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان بوو لە ئەمریکا و مانگانە پارەیەکی خەیاڵیی بەناوی لۆبی کردنەوە بۆ خەرج دەکرا، وەکو میراتگری باوکی لێیدەڕواندرا. بێ تێپەڕاندنی هیچ پلەیەکی حزبی و بەپێچەوانەی پەیڕەوی یەکێتی(کە دەبوایە تەنها مەکتەب سیاسییەکان پۆستی باڵا لە حکومەت وەربگرن)کرا بە جێگری سەرۆکی حکومەت. * ئومێدی رۆژئاواییەکان ئەوە بوو کە لە رێگەی پرۆژەی قوبادەوە، حزبەکەی باوکی لەژێر هەژموونی ئێران دەربهێنن و هەر بۆیەش لە ساڵانی رابردوودا، قوباد هەمیشە بە پێچەوانەی حزبەکەی و تەنانەت دایکیشی کە ماوەیەک حوکمڕان بوو، بەو ئاراستەیەدا دەڕۆیشت کە پارتی رووی لێبوو. * بێگومان قوباد عەڕاب و مێشکی کودتای هەشتی تەمموز بوو. لە رۆژانی یەکەمدا، هەموو کەسی وا تێگەیاند کە برا گەورەکەی ژەهرخواردوو کراوە. ئەو لە رێڕەوی سیاسیی خۆیدا، لەگەڵ دوو لەمپەری هاوسەرۆکەکاندا دەستوپەنجەی نەرم دەکرد. * بافڵی برای وەک لاوازترین ئاڵقە دەدیت، بۆیە لەگەڵ ئەودا بەڕەیان لەژێر پێی لاهور و نزیکەکانی دەرهێنا. وەک ژەنڕاڵێکی جوونتا، لە رۆژانی دوای هەشتی تەمموز، هێزە ئەمنییەکانی بەسەر دەکردەوە و بەناوی حکومەتەوە فەرمانی دەبەخشییەوە. * ئێستا حوکمی موتڵەقی حزبەکە لای خۆی و براکەی بوو، بەڵام برایەکەشی کە خۆی لێببوو بە سەرۆک و پارتیش موبارەکەی کردبوو، وایزانی چووەتە جێگەی باوکی، بەڵام کە دیتی پارتی چاوەڕێی بەیعەتی لێدەکات، کەوتە ململانێ لەگەڵ پارتیدا. لە یەکەم ئەزمونیدا لە مەسەلەی سەرۆککۆمار، هەم قوبادی برای ژێر بە ژێر لەگەڵ پارتیدا رێککەوت و هەمیش پارتی بە ئاشتبونەوە لەگەڵ ئیتاری تەنسیقی تەقڵەیەکی سیاسییان پێ لێدا. * زۆری نەبرد کە قوباد بە هۆی سیاسەت و لێدوانەکانی برایەکەوە، لە ناو حکومەتدا، گڵۆڵەی کەوتە لێژی. پارتی و بەتایبەتیش مەسرور بارزانی گەورەترین خەرقی ئەمنیی یەکێتییان کرد و بە هێنانی ئەژی ئەمینی موعتەمید و بە قەولی خۆیان باشترین بەرپرسی دەزگای زانیاری(کە لە یەکەم روبەڕوبوونەوەی جووت برا لە ململانێی دەستەڵاتدا بووە قوربانی کەوتە ژێر پۆستاڵەوە) ئابڕوی دەزگای ئەمنیی یەکێتییان برد. * کاردانەوەی جووت برا چووە قۆناغی تەسفییەی نەیارە سیاسییەکانیان و ئەوانە گومانیان هەبوو کە رەنگبێ بچنە هەولێر و، لەسەر ئاستی سیاسیش بە پاڵپشتیی رەیان کەلدانی و چەند بەرپرسێکی قەرارگای رەمەزان، تەحددای پارتییان کرد کە رێڕەوی وزەی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوروپا دەکەنە گۆڕستانی خۆیان! * لە هەموو ئەوانەدا، قوباد مامۆستای براگەورەکەیەتی و ، خەت و  نیشانی بۆ دادەنێت. ئیستیسماری سیاسیی ئەوان لەسەر ناکۆکییە ناوخۆییەکانی پارتی بوو. ئەوە هەڵەترین موحاسەبەی سیاسییە بۆ حزبێکی وەکو پارتی کە میکانیزمی ناوخۆیی وەکو دەوڵەتێک کار دەکات و  قەت کەماسییەکانی بح نەیارەکانی نابنە خاڵی ئیجابی. * پوختەی کەلام، گەڕانەوەی لاهور شێخ جەنگی بۆ هەرەمی دەستەڵاتی یەکێتی کۆتاییهاتنی چیرۆکی پرۆژەی قوباد تاڵەبانییە. کە دەبوایە لە لا راستەکەی مێژوو بوەستایە، بەڵام پەلەی کرد. ئەگەر  لاهور شێخ جەنگی بتوانێ لە گۆڕەپانی سیاسەتدا، ئارامی و سەقامگیری بگەڕێنێتەوە، حزبەکەی تاڵەبانی دەکەويتە ئەو دەستە ئەمینەی کە رۆژئاواییەکان چاوەڕێیان دەکرد. کوڕانی تاڵەبانی هێدی هێدی لەگەڵ ئینعزالی سیاسییان، دەکەونە بەردەم وەڵامدانەوەی ئەو تۆمەتە قورسانەش کە دەبێ وەڵامیان بۆ پێ هەبن.

یوسف محه‌مه‌د (١) ماوەیەکە ژمارەیەک گەنجی چالاکوان لە ئەوروپا، بەتایبەت لە بەریتانیا، لە کاتی سەردانی بەرپرسانی هەرێم بۆ ئەوێ، وەک ناڕەزایی دەربڕین لە شێوازی حوکمڕانییان، چالاکی لە دژیان ئەنجام ئەدەن و خۆپیشاندان ئەکەن. دیارترینیان هێلکەباران کردنی مەسرور بارزانی بو لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا لە مانگی نیسانی ساڵی رابردو. ئەم چالاکوانانە، ئەو گەنجانەن کە بە هۆی فەراهەم نەکردنی ژیانێکی کەرامەتمەندانە، بە هۆی بێکاری، پێشێل کردنی ماف و ئازادییەکان، شکستخواردویی حوکمڕانیی دەسەڵاتدارانی هەرێم و لاواز بونی ئومێد بە پاشەڕۆژێکی باشتر، رێی هاتو نەهاتیان گرتۆتەبەر و کۆچیان کردوە. لەوانەیە هەر یەک لەمانە لەڕێی گەیشتن بە ئەوروپا چەندان چیرۆکی تراژیدیشیان بینی بێ لە خنکان و ڕەقبونەوە و ون بونی هاوسەفەرەکانیان لە دەیاچەی ئیجە و لە کەناڵی ئینگلیز یان لە سەر سنوری بیلاڕوسیا. سەیر ئەوەیە کە بەشی زۆری ئەم چالاکوانانە گەنجانی هەولێر و بادینانن کە لێرە لەبەر ریزە ئۆتۆمۆبیلی چەکدار ناتوانن دەستیان بگا بە بەرپرسانی هەرێم و، ئازار و کێشەکانیان لەگەڵ باس بکەن. هەقە دەسەڵاتدارانی هەرێم پەند وەربگرن کە ئەو کاتەی دیواری ترس دائەڕمێ ریزە ئۆتۆمۆبیلی پاسەوانەکانیشیان بە فریایان ناکەوێ و دور نییە هەر خودی پاسەوانەکانیان تۆڵەی ستەم و بێدادییان لێبکەنەوە. (٢) لە ٢٢ی ئەلولی ٢٠١١ بارزانی لە سلێمانی سەردانی کاک نەوشیروانی کرد. ئەوە یەکەم دیداری نێوانیان بو دوای دروست بونی گۆڕان. دوای پێشوازی و دیداری گشتی، دو بە دو لە ژورێکی تر کۆبونەوە. وەک دوایی کاک نەوشیروان گێڕایەوە لەو کۆبۆنەوەیە باسی تەلەفزیۆنی (KNN) کرا بو کە ئەو کات ئامڕازێکی سەرەکیی فشار کردن بو لە پارتی و یەکێتی و دەسەڵاتی هەرێم بۆ ئەنجامدانی چاکسازی. کاک نەوشیروان لەو کۆبونەوەیەدا ئەوەی دابو بە گوێی بارزانیدا کە رەوەندی کوردی لە ئەوروپا و ئەمریکا سوپایەکی کاریگەری ترە بۆ فشار کردن و لۆبی کردن لەپێناو ئەنجامدانی چاکسازی لە تەنیشت بەرگری کردن لە دۆزی ڕەوای کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان. کاک نەوشیروان چەندین جار ئەوەی دوپات ئەکردەوە کە ئەگەر بمانەوێ ئەتوانین چونە دەرەوە بۆ دەسەڵاتدارانی هەڕێم ئەستەم بکەین. بەڕاستی ڕەوەندی کوردستانی لە ئەوروپا سەرباری قورسیی خۆگونجاندنیان لەگەڵ ژیانی ئەوێ، بەڵام بەردەوام ڕۆڵێکی کاریگەریان بینیوە لە بەرگری لە خواست و ئامانجە مەدەنی و دیموکراسییەکان هاوشانی داخوازییە نەتەوەییەکان. (٣) لە چوارچێوەی ئەو سەردانە دیبلۆماسییانەی لە دوای پەکخستنی پەرلەمانی کوردستان، بە هاوکاریی رەوەندی کوردستانی بۆ وڵاتانی ئەوروپا ئەنجاممان دا، لە کۆتایی مانگی دوی ساڵی ٢٠١٦، واتە دروست حەوت ساڵ پێش ئێستا سەردانی بەریتانیامان کرد. یەکێک لە وێستگەکانی سەفەرەکەمان (جگە لە کۆبونەوە لەگەڵ سەرۆکی پەرلەمانی بەریتانیا و سەرۆکی لیژنە و ئەندامانی پەرلەمان و لۆردات و وەزارەتی دەرەوە) دیدارێک بو لەگەڵ رەوەندی کوردستانی لە ناو پەرلەمانی بەریتانیا. لە کاتی ئەنجام دانی دیدارەکەدا، ناچار بوین لەبەر زۆریی ئامادەبوان سێ جار هۆڵی کۆبونەوەکە بگۆڕین کەچی هێشتا چەند لە ژورەوە بون، زیاتر لەوە لە دەرەوەی پەرلەمان بون و بە هۆی نەبونی شوێنەوە رێیان نەدرا بێنە ژورەوە (ئەمە لەچەندین شوێنی تری ئەوروپا دوبارە بویەوە). یەکێک لە ئەندامانی پەرلەمانی ئەوێ کە لە فراکسیۆنی پارتی نەتەوەیی سکۆتلەندا بو بە سەرسوڕمانەوە لێی پرسیم، تۆ چیت وا ئاوا خەڵک بە تاسەوە هاتون بۆ دیدارەکەت!؟ منیش بە دڵێکی پڕەوە وتم من هیچ نیم بەڵام دۆزەکەمان ڕەوایە! ئەو کاتە ئێمە لەبەر هەڵوێستەکانمان رێمان نەدرا بچینەوە بۆپەرلەمانی کوردستان، بەڵام دەرگای دڵی هەزاران کوردی ئازادیخوازی ئەوروپامان بۆ کراوە بو، کەچی ئێستا ئەبیستم بەشێک لەوانەی بەناوی "گۆڕان"ەوە پۆستی باڵایان لەم دەسەڵاتەی هەرێم وەرگرتوە، لە ترسی چالاکوانانی ئەوروپا بە دزییەوە سەردانی ئەوروپا ئەکەن! کێشەکە لەو پەرلەمانتارانە نییە کە ئێستا روبەڕوی توڕەیی چالاکوانان بونەتەوە، بەڵکو لە لادانە لەو پرنسیپانەی گۆڕانی لەسەر دامەزرا. هەقە ئەمە پەند بێ بۆ کاربەدەستانی ئێستای "گۆڕان". بە هیوای سەلامەتی بۆ کاک ئیسماعیل سیان و هاوڕێکانی.

ستەم کامیل بڵاوبونەوەی ئەنجامی ڕاپرسیەکەی ڕۆژنامەی "الصباح" ی زمانحاڵی حکومەتی عێراقی، سەبارەت بە  هەڵوەشانەوەی هەرێمی کوردستان و گەڕانەوەی دەسەڵاتەکانی بۆ سەر حکومەتی فیدڕاڵی، مشتومڕ و جەدەلێکی زۆری دروست کردوە. گفتوگۆکە بەگشتی لە نێوان دو کەمپی دژ بەیەکدایە. کەمپی یەکەم، حکومەتی هەرێم و زۆرینەی دەسەڵاتدارانە، کە بە پاساوی "گوتاری شەهیدان" و "ستەمکاری دەوڵەتی عێراق" وەڵامی ڕاپرسیەکەیان دایەوە، کەمپی دوەمیش، وەک پەرچەکرداری حکومەتی هەرێم و دەسەڵاتدارانی، خۆشحاڵ و پشتگیری ڕادیکاڵی ئەنجامی ڕاپرسیەکە ئەکەن و تەرویج بە گوتاری گەڕانەوەی دەسەڵاتەکان بۆ ناوەند ئەکەن. گرفتی سەرەکی ئەم دو کەمپە ئەوەیە کە هەر دوکیان هەمان هەڵە ئەکەن، هەر دوکیان هاوڵاتیان ئەخەنە ناو بەرداشی دو بژاردەی خراپەوە و بە سەختی بەرگری لێ ئەکەن. ڕەخنەی سەرەکی لەم گفتوگۆیە ئەوەیە کە بۆ ئەبێت ئازادی هەڵبژاردن و ئازادی بیرکردنەوە لە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان زەوتبکرێت و  تەنها دو بژاردەی خراپیان لەبەردەستا بێت بۆ بڕیاردان؟ بۆ ئەبێت هاوڵاتیەک سەرپشک بکرێت لە نێوان بژاردەی ڕازیبون و قبوڵکردنی حوکمڕانی هەرێم یاخود گەڕانەوەی دەسەڵاتەکان بۆ سەر حکومەتی فیدڕاڵی؟ لەم نوسینەدا، ئێمە ڕامان وایە بژاردەی سێهەم ئەبێت وەک خاڵی دەرچون بێت لەم گفتوگۆ ڕەش و سپیە، وەک بەدیلی ئەم دو بەرداشە خراپە.  بەرداشی یەکەم: قبوڵکردنی واقیعی پڕ لە نادادی لە هەرێـم دەنگدانی زۆرینەی خەڵک لە ڕاپرسیەکەدا بە هەڵوەشاندنەوەی هەرێمی کوردستان بەمانای ئەوە دێت کە هاوڵاتیانی هەرێم ناڕەزای و نا ئومێدیەکی زۆریان لە شێوازی بەڕێوەبردنی ژیانی گشتی، لە نا دادپەرورری ئابوری و سیاسی، لە بەداشکردنی نایەکسانی سامانی گشتی، لە شێوازی ئیدارەدانی دامودەزگا گشتیەکان، لە نەبونی لایەنی کەمی خزمەتگوزاریەکان هەیە. تاکی کورد، لەم سی ساڵەی ڕابردودا، زۆر شێوازی دەربڕینی ناڕەزایەتی تاقیکردۆتەوە. تا ناڕەزایی و ڕەخنەکانیش زۆرتر بن، دەسەڵات بێباکانەتر مامەڵەی لەگەڵدا ئەکات. چەندین شێوازی جیاوازی بەخۆیەوە بینیەوە. سەرەتا، هەر ڕەخنەی ڕۆژنامەوانی و میدیایەوە بیگرە، تا دروستبونی ئۆپۆزسیۆن و پاشان بۆ هاتنەسەر شەقامی خەڵک لە ١٧ ی شوباتی ٢٠١١، بەرەو  سەرهەڵدانی دیاردەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەم چەند ساڵەی دوایدا. ڕێژەی بەرزی بەشدارینەکردن لە هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییانەدا، زەنگێکی ئێجگار مەترسیداربو بۆ گوێی کاستی سیاسی لە هەرێمی کوردستان. بێدەنگی و بەشدارینەکردنی سیاسی ئاستێکی مەترسیداری دەربڕینی ناڕەزایەتیە کە بەردەوام دەسەڵاتە بێباکەکان لە پەیامە قوڵ و شاراوەکانی تێناگەن. دەسەڵاتی کوردی تەنها لە دەنگەدەنگ و خۆپیشاندان ئەترسێت، لە کاتێکدا مەترسیە گەورەکە لە بێدەنگی و نا ئومێدی خەڵکدایە. لە بێدەنگی و بایکۆتدا، خەڵک بە تەواوی کۆی ئەو ڕێسا و یاسایانەی یاریەکە ڕەتدەکاتەوە کە دەسەڵاتداران یاری لەسەر ئەکەن و وەک کەرەستەی بەردەوامیدان بە مانەوەی خۆیان بەکاری ئەهێنن. بێدەنگی و نائومێدبونی خەڵک هەرگیز بەمانای قبوڵکردنی واقیعی  نایەت، بەڵکو ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕاستیەی کە مافی هەڵبژردن و گۆڕانکاری لە خەڵک زەوت کراوە.  بەرداشی دوەم: ڕادەستکردنی دەسەڵاتەکان بە حکومەتی ناوەند لە پەرچەکرداری شێوازی خراپی ئیدارەدانی ئێستای هەرێمی کوردستاندا، بە هاندان و لە پەرچەکرداری سیاسیدا، بینینی گەڕانەوەی دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان بۆ حکومەتی فیدڕاڵی وەک بەدیلێک، بەرەو هەڵکشان و پشتگیری زیاتری کۆمەڵایەتی ئەچێت. کێشەی سەرەکی ئەم تێگەشتنە ئەوەیە ڕادەستکردنی ئەم دەسەڵاتانە بە بەغداد، چارەسەر نیە، بەڵکو ئەنجامدانی هەڵەیەکە لە پەرچەکرداری هەڵەی یەکەمدا. بەمانایەکی تر، شێوازی ئیدارەدان و حوکمڕانی لە بەغداد زۆر هاوشێوەی ئیدارەدانی حکومرانیە لە هەرێمی کوردستان. کێشەی نەبونی سەروەری یاسا، کێشەی نە پاراستنی کەرامەتی تاکی عێراقی، پشک پشکێنەی حزبی و تائیفی، دابەشکردنی نا یەکسانی داهات و دەرفەتەکان، لاوازی و خراپی ئاستی خزمەتگوزاریەکان، کێشەی پارێزراو نەبونی مافی ژیانی ئینسانی عێراقی بەرامبەر گروپە چەکدار و بە‌هێزەکانی تر، کێشەی بێکاری گەنجان، سەربەخۆنەبونی دامودەزگاکان لە تەداخولاتی حزبی و دەرەکی، وەک هەرێمی کوردستانە بە ئاڵۆزی زیاترەوە. ئەو دیدگایەی کە ڕای وایە چارەسەرەکە ئەوەیە کە لە ژێر سایەی حوکمڕانیەکی خراپەوە ڕابکەین بۆ ژێر سایەی حوکمڕانیەکی تری خراپ. هەمیشە ئەبێت بژاردەی بەدیل و جێگرەوە، بژاردەیەکی باشتر بێت بۆ خەڵک، نەک لە خراپێکەوە بۆ خراپێکی تر بگوێزینەوە.  ڕێگا ڕاستەکە، ڕێگا قورسەکەیە بیرکردنەوەی دروست لێرەدا ئەوەیە کە هاوڵاتییانی هەرێم لە یەککاتدا پێویستە دو "نا" ی گەورە بدات بە هەر دو تێگەشتنەکە. "نا" ی یەکەم پێویستە بۆ کەمپی کاستی سیاسی باڵا دەستی هەرێمی کوردستان بێت، کە پێیان وایە هاوڵاتیان ئەبێت واقیعی هەرێمی کوردستان بە ڕەهایی قبوڵ بکەن و ڕازی بن بە ژیانێکی کەم و دەیان شێوازی نا دادی، "نا" ی دوەمیش پێویستە بۆ ئەو پەرچەکردارە بێت کە بۆ هەڵهاتن لە دۆزینەویە چارەسەرێکی دروست و ڕاستەقینە، دەیەوێت دەسەڵاتەکانی هەرێم بدات بە مۆدێلێکی خراپ و شکستخواردی هاوشێوەی هەرێم. بە مانایەکی تر، چارەسەری ڕاستەقینە ئەوەیە کە هاوڵاتی نە پێویستە واقیعی خراپی هەرێم  قبوڵ بکات، نە دەسەڵاتەکانی رادەستی حکومەتی فیدڕاڵی بکاتەوە. بەڵکو، ئەو  بژاردەی کە شایەنی ماندوبون و قوربانی بۆ دانە ئەوەیە کە هاوڵاتی هەوڵی هێنانە ئارای حوکمڕانیەکی باش بدات لە هەرێم و ئەو قیعە سەپێندراوە پڕ لە نا دادپەروەریەی ئێرە دەستکاری بکات، لە هەمان کاتیشدا، دەسەڵاتەکانیش لە دەستی خۆیدا بهێڵێتەوە و ڕادەستی حکومەتی ناوەندی نەکات، چونکە گلەی ژمارە یەکی زۆرینەی هاوڵاتیانی هەرێم ئەوەیە کە کاستی سیاسی گوێ لە داخوازیەکانی ناگرێت و نایخوێنێتەوە و نای بینێت.  بۆ دروستبونی سەرەتایەکی نوێش، بۆ گەڕان بۆ بەدیلی ئەو دو بەرداشەی سەرەوە، تەنها گەڕانەوە و بەرگریکردنە لەو ڕاستیەی کە ئەوە تەنها ئینسانی کوردە ئەبێت بڕیاردەری سەرەکی بێت لە ژیان و داهاتوی خۆی، نە کاستی سیاسی هەرێم، نە کاستی سیاسی بەغداد، ناتوانێت نوێنەرایەتی ژیان و بەرژەوەندی و داواکاریەکانی ئینسانی ئێمە بکات. سیاسەتیش، بە مانا ئەخلاقی و پیشەییەکەی، بە مانا فەلسەفی و زانستیەکەی هەر ئەمەیە. کرۆکی سیاسەت لە یۆنانی کۆنەوە تا مۆدێلە سیاسیە سەرکەوتوەکانی ئێستای دنیا، بریتیە لەوەی هاوڵاتی بەشدار و کارەکتەری سەرەکی بێ لە ڕەنگڕێژکردنی ژیانی سیاسی و ئابوری و کلتوری و کۆمەڵایەتی خۆی، ئازادبێ لە دەنگ هەڵبڕین و جوڵەکردن لە پانتاییە گشتیەکاندا، خۆی کارەکتەری سیاسی سەرەکی بێت، هەمو لێخۆشبونێک لە مافی ژیان و بەشداری سیاسی و ڕادەستکردنی توانای بڕیاردان بە ئەوی تر، هەڵەیەکی کوشندەیە. بەدیهێنانی ژیانێکی باشتر لە هەرێم، دروستکردنی مۆدێلێکی سیاسی کە هاوڵاتی سەنتەری بێت، کارێکی قورسە، بەلام ئەستەم نیە.   

شێرزاد شێخانی حیکایەتەکە دەڵێ : پیاوچاکێک لەبن دارێک پاڵی دابووە ، لەودەمە حەزرەتی عیزرائیل بەلایەوە تێدەپەڕی وسەلامی لێدەکا . ئەویش دەیناسێتەوەو فەرمووی لێئەکا . دوای بەخێر هێنانو هەندێ قسە ، کابرا بە عزرائیل دەڵێ : من لەوەتەی فامم کردووە لەتاعەتی خوا نەکەوتووم و هەمیشە فەرزەکانیشم جێبەجێ کردووە . لەپاداشتی ئەو تاعەتەم دەمەوێ داوایەکت لێبکەم . ئەویش دەڵێ : فەرموو  ؟. پێی دەڵێ : هەر کاتێک ئەمرت پێکرا رۆحم بکێشیت ، پێشتر ئاگادارم بکەرەوە . ئەویش دەڵێ : وەی بەسەرچاو !.  زەمان دێت ودەڕوا ، رۆژێک لەپڕ حەزررەتی عزرائیل لەسەر سەری ئەوەستێ بۆ رۆحکێشانی . کابرا ئەڵێ: ئەی جەناب منو تۆ ئیتفاقمان نەکردبوو پێش ئەوەی رۆحم بکێشی ،خەبەرم بدەیتێ . ئەویش وتێ : بەڵی وابوو ، هەر بۆیەش من چەندینجار خەبەرم بۆ ناردی . کابرا ئەڵێ : کوا من هیچ شتێکم پێنەگەیشتووە ؟ . عزرائیل ئەفەرموێ : ئەی کابرا دوو مانگ پێش ئێستا نەتبینی دراوسێکەی لای راستت ئەمری خوای کرد . دوو حەفتە پێش ئێستا دراوسێکەی تری دەستە چەپیشت نەمرد . حەفتەی رابردووش ئامۆزایەکەت وەفاتی نەکرد . ئەوانە هەمووی پەیام بوون بۆ تۆ کە مردن لەتۆش نزیک بۆتەوە . دەسەڵاتدارانی بەغدا لەماوەی یەک ساڵدا دەیان پەیامیان بۆ سەرکردایەتی هەرێم نارد. بڕیارە یەکلەدوای یەکەکانی دادگای فیدراڵی . راگرتنی ٢٠٠ ملیارەکە . جوڵاندنی سکاڵاکەی پاریس لەسەر هەناردەی نەوت ، ئەمەو بێجگە لە پەیامەکانی ئەمریکاو کونسڵخانەکانی ئەوروپا لەسەر مافەکانی مرۆڤ و ئازادییەکان و یەکخستنی هێزی پێشمەرگە . ئێستا تێناگەم بۆچی دەسەڵاتی هەرێم قەڵس بووە لەسەر راپرسییەکەی کۆمپانیای شکارو بڵاوبوونەوەی لەرۆژنامەی ( الصباح ) ی بەغدایی ؟؟!!. ئەم وڵاتە وێرانەی ناوی ( عیراق) ە ، لەوەتەی کودەتا سەربازییەکەی عەبدولکەریم قاسمەوە ، هیچ خێرو خۆشیەکی بەخۆیەوە نەبینیوە . مەحاڵە کوردێکی بە شەڕەف دڵی بەوە خۆشبێ ببێتە بەشێک لەم وێرانەخاکەو خۆزگە  بخوازێ بگەڕێتەوە باوەشی عیراق دوای ئەو دەریا خوێنەی میللەتەکەمان لەپێناوی ئازادیدا . بەڵام ئەم دەسەڵاتەی بەغدا سەرباری نەهجە شۆفینی و مەزهەبییەکەی و ،سەرباری ئەو هەموو گەندەڵییەی کە بە پێێ راپۆرتە نێودەوڵەتیەکان قەبارەی لە ٧٠٠ ملیار دۆلاری دزراو تێپەڕاندووە ، ھیشتا بەشێکی بچووکیش بێت لەسامانی وڵاتەکە بۆ بەرژەوەندی هاوڵاتیان سەرفکردووە . بیتاقەی بایەعی بەردەوامە و خێزانە کەمدەرامەتەکان سوودێکی زۆری لێوەردەگرن . نرخی سووتەمەنی زۆر نزمەو دەوڵەت بۆ سوککردنی باری ژیانی هاوڵاتیان ، تەنانەت گازی موەلیدەشی لەئەستۆ گرتووە بۆ هەرزانکردنی نرخی ئەمپێری کارەبا . هەموو بانکەکانی حکومەت دەیان جۆر سولفە دەدەنە فەرمانبەرانی دەوڵەت بۆ دابینکردنی پێداویستەکانیان . ساڵانە لەوەرزی زستاندا دوو بەرمیل نەوتی سپی ئەدەن بە ماڵەکان بەبێ دواکەوتن . مووچەی خانەنشینی و فەرمانبەران بەپێی گرانی بازاڕ زیاد دەکرێن . خۆپیشاندان ئازادەو ملیۆنان کەس دێنە سەرشەقامەکان و دەسەڵاتیش گوێ لەداخوازییەکانیان دەگرێ وهەوڵدەدات داواکارییەکانیان جێبەجێ بکات . بەراوورد بە وەزعی گوزەرانی خەڵکی هەرێمەکەمان لەگەڵ ناوچەکانیتری عیراق ، فەرقێکی زۆر هەیە . لێرە چەند کۆمپانیایەک کە هەموویان سەر بەدەسەڵاتن بەکەیفی خۆیان قەیران دروست ئەکەن . حکومەت لەجیاتی ئەوەی نەوتی سپی بۆ ماڵان لەزستانە سەختەکانی کوردستان دابینبکات ، رۆژانە ٤٥٠ هەزار بەرمیل نەوت دفرۆشێتە دەرەوە . خۆی کارەبای پێ دابین ناکرێ ، لەجیاتی ئەوەی وەکو بەغدا گازی پاڵپشتکراو بۆ موەلیدەکان دابینبکات ، گازەکە دەفرۆشێتە دەرەوە . رەخنەگرتنی یاساغ کردووە ، لەسەر کۆمینت نوسین خەڵک هەڕەشەی لێدەکرێ ، لەسەر خۆپیشاندانیش چالاکوان زیندانی ئەکات ، کونسڵێ کشتی ئەمریکاو ئەڵمانیاو فەرەنساو ئیتاڵیاو دەیان وڵاتانی تری دونیا هاواریان لێ هەڵساوە لەسەر ئازادییەکان ومافی مرۆڤ و ئازادی رۆژنامەگەری ، کەچی دەسەڵاتی هەرێم گوێیان پێنادات !.خراپترین کەشی سیاسی هێناوەتە ناو هەڕیم وپەیوەندی لایەنەکانی دەسەڵات رۆژ بەرۆژ خراپتر دەبن ، خەڵک هیچ ئومێدێکی بە چاکسازی درۆزن و دەسکەوتی وەهمی و درۆیەکانی دەسەڵات نەماوە . بەغدا رۆژ بە رۆژ پەیامی تووند بۆ هەرێم ودەسەڵاتەکەی ئەنێرێ ، ، کەچی برادەرانی ئـێرە دەیانەوێ بە وتارێکی قەڵەمە بەکرێگییراوەکانیان و لێدوانێکی وتەبێژی حکومەت و کۆمێنتی کۆێلەکانی فەیسبووکەوە بەرامبەر بەم شاڵاوەی حکومەتی عیراق بووەستنەوە . ئەم دەسەڵاتەی هەرێم هەستی بینین وبیستنی لەدەستداوە ، بە دزینو تاڵانبردن و خۆدەوڵەمەندکردنەوە مەست وحەیران بووە ، ئەگینا مەعقوولە ئەو هیچ حیسابێک بۆ بایکۆتی ٧٠% دەنگدەرانی کوردستان نەکات لەدوا هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عیراق ؟!. مەعقولە ئەو هەموو راپۆرتە تەلەفزیۆنیانە نابینی لە کەناڵەکانی ناوخۆ چۆن ئەم خەڵکەوە هاواریان لێ هەڵساوە دژ بەحکومەتەکەی خۆیان ؟. مەعقولە بەم هەموو دکتۆرایەی ئێستا لەدەوری خۆیانو حکومەتەکانیان کۆ کردۆتەوە هێشتا لەپەیامەکانی ئەمریکاو ئەوروپا سەبارەت بە فەراهەمکردنی ئازادییەکان تێنەگەیشتوون ؟. ئەم هەموو بێباکییەی دەسەڵاتی هەرێم نەبوایە ، بۆچی خەڵک کوفر بە کوردایەتی خۆی دەکاو خۆزگە دەخوازی جارێکیتر بچێتەوە ژیر چەپۆکی رەگەزپەرستەکانی بەغداوە.. ژیانی بە کەڕامەت ، ئاسوودەیی و خۆشگوزەرانیە ، بوونی ئاوو کارەباو خزمەتگوزارییە ، پاراستنی ئازادیەکانە . رێزگرتنە لەمافەکانی مرۆڤ ، ئەگەر دەسەڵات نەتوانێ ئەمانە فەراهەمبکات ، بوون و نەبوونی وەکو یەکە . بۆیە بەر لەوەی خەڵک بە خائین و خۆفرۆش وخاکفرۆش ببینن ، با خۆیان راستبکەنەوەو بێنەوە ریزی میللەتەکەیان ئەوسا خەڵک ئامادەیە گیانو خوێنی خۆی ببەخشێ بۆ پاراستنی قەوارەکەی . بەتەمای ئەمەش نەبن جارێکیدی گەنجولاوی میللەت گیانی خۆیان بکەنە قوربانی حەزوخۆشی خاوەن کۆمپانیاو فێللاو مەزرەعەکانەوە .. شوکر هوشیارە مەحوی .

سەلاح خدر   زیانەکانی دواین  هەرسێ بومەلەرزە گەورەکانی تورکیا و باکوری کوردستان، دەتوانرێت بە لێدانێکی مەزن  لە  شادەماری ئابووری تورکیا بەناو بکرێت، بەو پێیەی لەمەودای جوغرافیایەکی ٣٠٠ کیلۆمەتریدا  زیانی گەورەی بەسەرخان و ژێرخانی ئابووری وڵاتەکە گەیاندووە. ئەگەرچی حکومەتی ئاکەپە - مەهەپەی تورکیا لە دیدێکی سیاسیەوە و بۆ درێژەدان بە تەمەنی دەسەڵاتداری خۆیان هەوڵی شاردنەوەی ڕاستی زیانەکان لەڕایگشتی دەدەن، بەڵام کارەساتەکە لەوە گەورەترە بتوانرێت بشاردرێتەوە. لەگەڵ  سانسۆرەکانی سەر میدیا و دەزگاکان و لەمپەرەکانی بەر بڵاوکردنەوەی ئەنجامەکان، ئەم بەدواداچوونە جیاواز لە زیانە گیانی و مەعنەوییەکان لەبەر  ڕۆشنایی ڕاپۆرتە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەکاندا لەسەر زیانە ئابووریەکانی بومەلەرزەکان ئامادەکراوە. قەبارەی زیانەکان  ڕاپۆرتەکان زیانی هەرسێ بومەلەرزەکەیان بەنزیکەی ١٠٠ ملیار دۆلار خەمڵاندووە، بەڵام  بەهۆی دواین بومەلەرزە کە شەوی ٢٠ لەسەر  ٢١ی شوبات لە ناوچەی ئوزونباخی سەربە هاتای ڕوویدا و چەند باڵەخانەی دیکەی ڕووخان و زیانی گیانی لێکەوتوەتەوە ژمارەکە بەرزتر بووەتەوە، ئەوەش زەبرێکی کوشندەیە لە کۆڵەکەی ئابووری ئەو وڵاتە کەوتووە، چونکە  ئەو کارەساتە لە کاتێکدا ڕوویداوە کە لەم  ساڵانەی دواییەدا تورکیا بەقەیرانێکی سەختی ئابووری و داڕمانی بەهای دراوەکەیدا گوزەر  دەکات. ئەوەش ئاشکرایە کە بەهەموو ئەو هاوکارییانەی لەلایەن نەتەوە  یەکگرتووەکان و وڵاتان و کۆمەڵگای جیهانییەوە بۆ تورکیا نێردراوە قەرەبووی لەسەدا ١٠ی ئەو زیانانە ناکاتەوە کەلەئەنجامی کارەساتەکەدا بەری کەوتووە.  زیانەکانی بیناسازی  بەپێی ڕاپۆرتێکی دەزگای بلومبێرگی ئەمەریکی لەبڕی ئەو ١٠٠ ملیار دۆلار  زیانەی  لەئەنجامی بومەلەرزەکاندا  کەوتووەتەوە، نزیکەی ٨٠ ملیار دۆلاری زیانی کەرتی نیشتەجێ و بیناسازییە و ئەوی دیکەی زیانی داهاتە نەتەوەییەکان و هێزی کارە. لە کۆی ١١ پارێزگا  و شاری بەرکەوتووی بومەلەرزەکە زیاتر لە ١٠٠ هەزار بینا زیانی گەورەیان بەرکەوتووە لەسەدا ٧٠ی خانوو  و باڵەخانەکانی هەردوو پارێزگای مەڕەش و ئەنتاکیا بەرزیانی مەزن کەوتوون، بەشێوەیەک کە لەسەدا ٥٠ی خاپوور بوون و ئەوی دیکەشیان چیدی کەڵکی ژیان یان ئەمنیەتی ژیانیان تێدا نەماوە، بەو هۆیەشەوە  زیاتر  لە  ١٥ملیۆن مرۆڤ زیانمەند بوون و زۆربەیان بێ کار و بێ جێ و وار ماون. ئەوەش دابینکردنی خانوو ماڵ و گەڕانەوەی ملیۆنان کەس بۆ ژیانی ئاسایی خۆیان ساڵانێک و بودجەیەکی قەبەی دەوێت.  ژێرخانی ئابووری  لەمەودای چەندین کیلۆمەتردا لە هەرێمەکانی بومەلەرزە زیان بەر ڕێگاوبانەکان کەوتوون و هاتن و چونی زەحمەت کردووە، تۆڕەکانی ئاو و کارەبا  تێکچوون و چەندین نەخۆشخانە و خوێندنگا و دەزگای خزمەتگوزاری کاول بوون. لەزۆربەی ناوچەکانی بومەلەرزە، خزمەتگوزارییەکانی ئاو و کارەبا تێکچوون، بریندار و نەخۆشەکان گواستراونەتەوە  شارەکانی دیکە یاخود لەنەخۆشخانەی گەڕۆکدا چارەسەریان بۆ دەکرێت. بەندەری ئەسکەندەروون کە دەرگایەکی گرنگی ئابووری و هەناردە و هاوردەی تورکیا بووە بەهۆی زیانەکانی بومەلەرزەوە و  مەترسیەکانی دواتری کارەساتەکە هەموو چالاکیەکی بازرگانی تێدا وەستاوە. فڕۆکەخانەکانی مەڕەش،  عەنتاب، هاتای، ماڵاتیا  و ئادیامان  زیانی گەورەیان بەرکەوتووە  و بەتایبەت  فڕۆکەخانەکانی مەڕەش و عەنتاب و هاتای بۆ چەند ڕۆژ لە جموجۆڵ  داخران و ئێستاش بەشێوەیەکی ڕێژەیی کار  دەکەن.  زیانی کشتوکاڵ و پیشەسازی  ناوچەی بومەلەرزەکان  لەسەدا  ١٤،٣ی بەرهەم کشتوکاڵی و  لەسەدا  ١١ی پیشەسازی و لەسەدا  هەشت و نیوو هەناردەکردنی لەڕێگەی فڕۆکەخانە  و بەندەری ئاوییەوە لێیە، جگە لە ڕاو  و دارستان. زۆربەی زەویە کشتوکاڵیەکان زیانیان بەرکەوتووە و هەندێکیان بەهۆی شەق بوونی زەویەوە کاریان  تێدا ناکرێت. لەناوچەکانی موش و هاتای چەند سایلۆ و عەمباری گەنم کاول بوون بەتایبەت سایلۆی کەیری خان کە هەزاران تۆن گەنمی تێدا هەڵدەگیرا بەتەواوی خاپوور بووە. بەرلە  سێهەمین بولەمەرزەکەی ٢٠ی شوبات یەکێتی کارگە و کاری تورکیا  زیانەکانی  بە ٨٤  ملیار دۆلار  ڕاگەیاند. ئەو زیانانەش لەسەدا ٥،٤ی دەچێتە سەر بودجەی گشتی تورکیا، بەشێوەیەک بومەرلەزەکان لەمساڵدا زیانێکی گەورە بە گەشەی ئابووی تورکیا دەگەیەنێت و لانی کەم  نزیکەی لەسەدا  سێی گەشەی ئابووری ئەو وڵاتە دادەبەزێنێت. چەندین  کارگە و  پڕۆژەی گەورەی ئابووری کاول بوون و چەندینی تر داخراون، پارێزگای عەنتاب کە پشکی گەورەی لە  زیانی بومەلەرزەکە بەردەکەوێت وەک پێنجەمین ناوەندی مەزنی پیشەسازی تورکیا ناسراوە زیاتر لە هەزار و ٢٠٠ کارگەری گەورەی لێیە کە زۆربەیان بەر زیانی بومەلەرزە کەوتوون، هەندێکیان تەواو خاپوور بوون و ئەوانی دیکەش لەکار وەستاون، کەمترینیان لە ئێستادا کار دەکەن. عەنتاب و شارەکانی دیکەی کارەساتەکە وەک ناوچەی ئاژەڵداری ناسراون، بەڵام ئێستا هەموو بازرگانی و جموجۆڵێکی ئاژەڵداری وەستاوە و خاوەن ئاژەڵەکان ڕانەکانیان هەرزان فرۆش کردووە.  زیانەکانی کەرتی گەشتیاری  بەهۆی ئەوەی هەرێمەکانی هەرسێ بومەلەرزەکە کەمتر  هەرێمی گەشتیارین بەڕێژەیەکی کەم زیانی ئەو کەرتەیان بەرکەوتووە.  سەرمایەی بیانی لە تورکیا  بەپێی ڕاپۆرتێکی بانکی ئەوروپایی بۆ گەشە و ئاوەدانکردنەوە، سەرلەنوێ ئاوەدانکردنەوە و بیناسازی لەناوچەی بومەلەرزەکاندا زیانێکی مەزن و دوورمەودا لە چالاکی ئابووری تورکیا دەدات. تورکیای دوای بومەلەرزەکە زۆرترین پێویستی بە عوملەی بیانییە، بەڵام  بەهۆی سیاسەتەی گەندەڵی و قۆرخکاری و نادادی ئەردۆغان دەستگرتن بەسەر تەواوی کەرتی ئابووری و سەرمایەی وڵاتەکەدا لەڕێی بنەماڵە و کەسە نزیکەکانیەوە، ساڵانێک پێش ئێستا زۆربەی سەرمایەدار و بەرهەمهێنەرە بیانییەکان و بانکەکان چالاکییە بازرگانی و ئابووریەکانی خۆیان لە تورکیا ڕاگرت و بەشێکی زۆریان کشانەوە، ئەوەش هۆکارێکی دیکە بوو  بۆ قەیران و هەڵاوسانی ئابووری لە تورکیا. بۆیە جارێکی تر گەڕانەوەی سەرمایەی بیانی لەدۆخی ناڕۆشنی تورکیا و نائەمنی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی هەنوکەیی دا مەحاڵە.  بڵاوبوونەوەی نەخۆشی  ڕاپۆرتێکی ناوەندی ئەوروپی بۆ کۆنتڕۆڵکردن و پێشگیری لە نەخۆشییەکان، مەترسی خۆی لە بڵاوبوونەوەی مەترسیداری نەخۆشی و پەتای ڤایرۆسی لەهەرێمەکانی بومەلەرزەی تورکیا نیشانداوە. ناوەندەکە ئاماژەی بەبڵاوبونەوەی نەخۆشیە گواستراوەکانی کۆئەندامی هەناسە بەتایبەت کۆلێرا و نەخۆشییە ڤایرۆسییەکان کردووە، ئەوەش  بەهۆی دەسڕانەگەیشتن بە کەلوپەلی خاوێنکردنەوە و خراپی کوالێتی کۆگاکانی خواردن و پیسبونی ئاو و  هەوا  و خۆراک. دابەزینی پلەی گەرمی هەوا  هۆکاری سەرەکین بۆ بڵاوبوونەوە و تەشەنەکردنی ڤایرۆسە مەترسیدارەکان. بەپێی ڕاپۆرتی ناوەندە ئەوروپییەکە نەخۆشییەکانی وەک سورێژە، هەوکردنی مێشک، ئاوڵە، ئیفلیجی منداڵ زیاد دەکەن.  ئەنجام و چارەنوسی ئەردۆغان  رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆک کۆماری تورکیا داوای کردووە یەک ساڵ مۆڵەتی پێبدەن تا هەرێمە زیانبەرکەوتووەکانی بومەلەرزەکان ئاوەدان بکاتەوە لە کاتێکدا  چەندین  ساڵ بۆ ئاوەدانکردنەوەیان پێویستە. هەموو شرۆڤە سیاسیەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە پێدەچێت بومەلەرزەکانی شوباتی ٢٠٢٣ کۆتایی بەحوکمڕانی بیست و یەک ساڵەی ئەردۆغان بهێنێت، وەک چۆن بومەلەرزەکەی ئاگۆستی ١٩٩٩ی مەڕمەڕە  حکومەتەکەی بوڵەند ئەجەویدی ڕوخاند. بەرلە بومەلەرزەکەی شەشی شوباتی ئەمساڵ زۆربەی ڕاپرسیەکان ئەو ئەنجامەیان دەرخست هەڵبژاردنی داهاتووی تورکیا کە بڕیارە لە مانگی پێنجی ئەمساڵدا  ئەنجامبدرێت یاخود بەهۆی دۆخەکەوە  بۆ چەند مانگ  دواخرێت، کۆتایی حکومڕانی ئەردۆغانە. بەڵام  ئایا ئەردۆغان بەشێوازێکی ئاشتی و دیموکراتی ئامادەیە دەستاودەستی دەسەڵات بکات؟ یاخود پشتئەستوور بەهێزی (سادات) و خلوسی ئاکاری وەزیری بەرگری و هاکان  فیدانی سەرۆکی دەزگای ئیستغباراتی تورکیا - میت و هەزاران چەکی ون بوو و شاردراوەی کودەتاکەی ٢٠١٦ هەمان سیناریۆی ترامپ لە تورکیا دووبارە دەکاتەوە؟.

چیا عەباس لەم پانتاییە زۆر بچوکەی زەویدا کە ئێمە بە باشوری کوردستان پێناسەی دەکەین هزری گۆرانکاری وەک زۆربەی پرسەکانی تری کۆمەڵگا بەناخی زەویدا براوە، لەبری ئەوەی بۆ خۆشگوزەرانی و پێشکەوتنی کۆمەڵگا و سیستەمی فەرمانرەوایی بەکار بهێنرێت بۆتە ئامرازێک بۆ ململانێی سیاسی و تێکدان و پاشەکشە و گەندەڵی و لەباربردنی خودی هزرەکەش. ئەم واقعە سیاسی و فکری و کۆمەڵایەتیە لە پرۆسەی گۆرانکاری لە کۆمەڵگای خۆمان زەمینەیەکی لەباریشی خۆشەکردوە بۆ هێزەکانی دژ بە گۆرانکاری تا لە سایەیدا خودی هزرەکەش پوچەڵ و بێ بەها پیشان بدەن. گەرچی بەرگی سیاسی گۆرین لە کۆمەڵگاکەمان بە رابەرایەتی نەوشیروان مستەفا بە بزوتنەوەی گۆڕان سەری هەڵدا، بەڵام ئەو هەڵمەتە گونجاو نەبو لە گەڵ بنەما و رێسا بنەرەتیەکانی هزری گۆرانکاری ئەرێنی، چونکە لە مەقامی یەکەمدا پۆشاکە سیاسیەکە گەلێک پەڵە و پینە و پەرۆ و رەنگی نەگونجاو و کەرەستەی بەسەرچوی لەخۆ گرتبو، هاوکاتیش ناوەرۆکێکی فکری و سیاسی نادیار قوماتەی کردبو، سەرەرای ئەمەش خەڵک بەخەستی بەدەنگیەوە هات چونکە پاش نزیکەی ١٦ ساڵ لە حوکمرانی هێزە کلاسیکە موحافزکارەکان تامەزرۆی گۆرانکاری بون.  کاک نەوشیروان و بەندە هاورێی نزیکی یەکتر بوین، باس و تاوتوێی چەندین پرسی هەستیارمان کردوە و خوالێخۆشبوش لە دوا  قۆناغی ژیانی بە دڵێکی فراوان و راشکاوانە زۆربەی گەنجینەی سیاسی و فکری خۆی بۆ باسکردم و ئاماژەشی دەدا بە موعانەتەکانی خۆی لەو پرۆسەیەدا، بەندەش وەک دڵسۆزێکی ئەو مرۆڤە مەزنە بەوردی گوێم لێدەگرت، تێگەیشتم لە هەڵسەنگاندنیدا بۆ هزری گۆرانکاری دو کەرەستەی بنەرەتی هزرەکەی تێکەڵاو کردبو، ئەوانیش: ئیحساس و وەعی، لەو باوەرەدا بو ئیحساس بەتەنیا دەتوانێت هاندەر بێت بۆ گۆرانکاری . چەندین جار دەیگوت: مرۆڤ کە سەرمای بێت بەدوای گەرمیدا دەگەرێت و کە گەرماشی بێت بەدوای فێنکیدا دەگەرێت، بەمجۆرەش دیدگای بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و هزرەکەش دارشتبو، بە هەڵسەنگاندنی خۆی ئەو تەوژمە بەرفراوانەی کە لە سەرەتادا بەدەنگی هزری گۆرانکاریەوە هاتن زادەی ئەو هاوکێشەیە بو. بۆ خۆم زەمینەی ئەم هەڵسەنگاندنەم لە پرەنسیپە رەسەنەکانی ئاین و فەلسەفە بەهادارەکانی مرۆڤایەتیدا دەبینیەوە: ململانێی ئەزەلی نێوان چاکە و خراپی مرۆڤ بەئاگا دەهێنێتەوە و دەیبزوێنێت. ئاینەکان سەرچاوەیەکی نەگۆریان بۆ هەڵسەنگاندن و تێرامان هەیە و ئایندارانیش بەردەوام لە پرسەکاندا بۆی دەگەرێنەوە. پرسیارەکە ئەوەبو ئایا ئەم هاوکێشەیەی ئیحساسکردن کافیە بۆ دارشتن و بونیاتنانی گۆرانکاری سیاسی فرە ئاراستە و سەرچاوە؟ هەرچەندە کاک نەوشیروان هەوڵێکی جدی و بەردەوامی دا بۆ دانانی خاڵ لەسەر وشەکانی گۆرانکاری، وەک: گۆرانکاری ریشەیی لە سیستەمی حوکمرانی، سەروەری یاسا، شەفافیەت، بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، چاکسازی حزبی و ....تاد، بەڵام ئەو هەوڵانە بێجگە لە گۆرینی هاوسەنگی هێز لە ناوچەیەکی گەمارۆدراو و تەنراو بە چەندین ئەنتاگۆنیزم و ململانێی و بەرژەوەندی جیاوازی دژ بەیەکتر و چاوکردنەوەی خەڵک و سەرئاو کەوتنی چەند هزرێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی شتێکی کۆنکرێتی جەوهەری لێنەکەوتەوە، دواتر لە بەشداربونی گۆڕان لە حکومەت و هەڵوێست و کرداری توندی پارتی بەرامبەری ئەو راستیەیانەیان سەلماند.  لە دوای کۆچی دوایی و بەدواداچونێکی وردی تەمەنی بزوتنەوەی گۆڕان تێگەیشتم کە هزری گۆرانکاری بزوتنەوەکە لە پرۆسەیەکی سیاسی ئاڵۆزدا چەقی بەستبو و وەک ئامرازێک بو بۆ ئاواتە تایبەتیە سیاسیەکانی کاک نەوشیروان لە گۆرەپانێکی سیاسیدا کە زۆر بێ وەفا بو بەرامبەر بەخۆی.  لە دوا قۆناغەکانی ژیانیدا زۆرجار گوتویەتی: لە گەڵ هاورێ دێرینەکان زۆر ماندوبوم و لە بەشێکی بەرچاوی گەنجەکانیش بێئومێد بوم. گومانی جدیشی لا دروستبوبو کە سیستەمی پەرلەمانی لای خۆمان توانای گۆرانکاری گەورەی هەبێت. درەنگ ئەم واقعە تاڵەی بینی، لەلایەک تەمەن و نەخۆشی و هیلاکبون کۆسپی بەردەم گۆرینی ئەو واقعە بون و لەلاکەی تریشەوە، وەک لە نامە بەناوبانگەکەیدا دەڵێت چەندم پێکرا بۆ..... کردم، لە گەڵ دروستکردنی گروپی راوێژ، بۆخۆم لە گەڵیدا خاڵە نەرێنەکانی ئەو بریارەیم باسکردوە، هەستم دەکرد کە گەیشتبوە ئەو قەناعەتە زەرەر لە نیوە بگەرێتەوە باشترە، بۆیە هزری گۆرانکاری بەنیوەچڵی بەجێهێشت لە کەش و هەوایەکی نەگونجاوی ناو بزوتنەوەکەدا.  دواتر گەیشتمە ئەو باوەرەی کە هزری گۆرانکاری بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ سەرهەڵدانیدا لەسەر یەک پێ وەستابو، ئەو پێیەش خودی کاک نەوشیروان خۆی بو کە بە پشتگیریەکی بەرفراوانی کۆمەڵگا کاری دەکرد.  پاش نزیکەی شەش ساڵ لە وەفاتی کاک نەوشیروان کرۆکە سیاسیەکەی هزری گۆرانکاری بزوتنەوەی گۆڕان نەک تەنها چەقی بەستوە بەڵکو داماو و کروزاو وەک پاشکۆیەکی بێ ئیرادەی لێهاتوە، هاوکاتیش لە حوکمرانیدا بۆتە دەسەکەلایەک بەدەست ئەم و ئەوەوە سواوە. لەم کەین و بەینەدا پاش شەش ساڵ دو کورەکەی کاک نەوشیروان بێدەنگیان شکاند و لە هەوڵدانیکدان بۆ بوژاندنەوەی بزوتنەوەکە نەک وروژاندنەوەی دروستی هزری گۆرانکاری.  ئەوانەی لە دڵسۆزیەوە یاخود بە هاندەری تریش سەرقاڵی هەستانەوەی گۆڕانن تەنها گردەکە و دەوروبەری بە مۆڵگەی گۆرانکاری دەبینن، لەمەشدا زۆر هەڵەن چونکە هیچ کەرەستەیەکی نوێیان پێ نیە کە جەماوەری تورەی گۆڕان باوەریان پێبکات، ئەوەی هەیە و نیە مێژوی کاک نەوشیروان و ساڵە هیوابەخشەکانی گۆڕانە، مەخابن هەر خۆیان و نیشتەجێبوانی گردەکەش مێژوی دامەزرێنەری گۆڕانیان لە جوانیەکانی داتاشی و ساڵە جوانەکانیش، کە زۆربەشیان لەکەدار کراون، وەک لاپەرە گەشەکانی مێژو دەمێننەوە. ئەمەی دەیکەن وەهمی گۆرانکاریە، بۆ خۆم و بەئاگاشم چەندین گروپ و ئاراستە نارازیەکانیش، ناچنە ناو پرۆسەیەکی لەوجۆرە، کورد وتەنی: مانگەشەو سەر لە ئێوارەوە دیارە، لە گەڵ ئەوەشدا هیوای سەرکەوتنیان بۆ دەخوازم. نوسینی: چیا عەباس  

رابەر تەڵعەت  ئەرنست ڕینان، سەبارەت بە نەتەوە و نەتەوەسازیی دەڵێ؛ " نەتەوە بریتیە لە راپرسییەکی بەردەوام". لە روانگەی ئەو فەیلەسوفەوە، یەکێتی بەرژەوەندی هاوبەشی ئەندامەکان و فەرامۆشکردنی رابردووی ناکۆکی و شەڕە ناوخۆییەکان، دوو گرنگترین رەگەزی پێکهێنەر و بونیادنانی نەتەوەن.   نەتەوە دروستکراوێکی ئەزەلی، یان بونیادێکی سروشتی نیە، بەڵکو ئەنجامی پڕۆسەیەکی سیاسی و مێژووییە. نەتەوەسازیی پڕۆسەیەکی سیاسیە و لەگەڵ قۆناغەکانی گەشەکردنی ژیانی ئەندامەکانیدا دەبێ خۆی نوێ بکاتەوە و دووبارەش خۆی پێناسە بکاتەوە.  زمان، رەگەز، ئیتنیک، ئاین و پەیوەندی خوێن؛ کە لە سەد ساڵی رابردوودا ناسیۆنالیزمی ناوچەکە، بەتایبەت عەرەب، فارس و تورک پشتیان پێ بەستووە؛ خزمەتی بە پرسی بونیادنانی نەتەوە نەکردووە. دەوڵەتی کردووە بە ماشێنێکی زەبەلاحی سەرکوتکردن بەدەست نوخبەیەکی سەربازییەوە. ئایدۆلۆژیای زاڵ؛ گوتاری لەناوبردنی جیاوازییەکان و سەرخستنی یەک زمان و یەک رەگەز بووە. کۆمەڵگای مەدەنی لاواز، هەڵوەشانەوەی هاوڵاتیبوون و زاڵبوونی کۆمەڵگای سیاسی بووە بە مۆدێلی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و نەتەوە. ئەنجام؛ نە دەوڵەت بوونی هەیە نە نەتەوە!  نەتەوەخوازیی، یان ناسیۆنالیزم وەک ڕینان باسی کردووە؛ راپرسیەکی بەردەوامە بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە هەمووان وەک یەک بەرژەوەندییەکانیان پارێزراوە، هەمووان بە یەکسانی مافی بەشداریی و گەشەکردنی ئابووری و سیاسیان هەیە. راپرسیەکی بەردەوامە لەناو ئەندامانی نەتەوە؛ بۆ دەستنیشانکردنی ئاستی رەزامەندیی، هەستکردن بە ئاسایشی ژیان و داهاتووی ئەندامانی نەتەوە بۆ خۆیان و مناڵەکانیان. راپرسیە بۆ سەلماندنی بوونی ئیرادەیەکی ئازاد بۆ مانەوە لەناو نەتەوەدا، بۆ درێژەدان بە روحی نەتەوەخوازیی و ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتیمانی. مەترسی گەورەش لەبەردەم هەر کیان و نەتەوەیەک، لە ونبوون و نەمانی ئەو ئینتیمایەدایە.  دوورکەوتنەوە لەو پرەنسیپەی کە ڕینان باسی دەکات؛ کرانەوەی دیموکراسی و بەرژەوەندی هاوبەش لەپاڵ دەرفەتی بەشداریی فراوان بۆ هاوڵاتیان لە ژیانی سیاسی و ئابووریدا، بۆ مۆدێلی زۆرەملێ و ئیدیعای ناسیۆنالیزمی پیرۆز و داسەپاو لەسەر بنەمای رەگەزیی و خوێن، سەرەتای رێگایە بۆ شکستی حەتمی هەموو دەوڵەت و پڕۆسەیەکی سیاسی و ئیداریی، چونکە لە مەبدەئی راپرسی و پاراستنی بەرژەوەندی گشتی دوور دەکەوێتەوە و دەچێتە خانەی پاراستنی بەرژەوەندی گروپ و دەستەبژێرێکی تایبەت لە دەسەڵات و فەرمانڕەوایی.  ئەوەی لە جیهانی عەرەبیشدا روویدا، هەمان شتە. شکستی مۆدێلی ناسیۆنالیزمی پیرۆز لەسەر بنەمای رەگەز و زمان و ئاین بووە شکست لە بونیادنانی دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ عەرەب و  یەکێتی عەرەبیدا. هەروەها شکستی هێنا لە بونیادنانی یەکێتی نەتەوەیی ناوخۆییشدا. عێراق نمونەیەکی زەقی ئەو نائومێدییەیە. وەک فالح عەبدولجەبار هەمیشە لە دیدارەکانی لەگەڵ سەرکردە کوردەکان، یان لە سیمینار و لێکچەرەکانیدا باسی دەکرد: " ئێمەی عەرەب وەستای شکستین. تکایە کوردەکان لاسایی ئێمە مەکەنەوە."   

ئارام سەعید پاش بڵاوبونەوەی راپۆرتێک لە رۆژنامەی سەباحی عێراقی دەربارەی راپرسیەک کە کۆمپانیای شیکار ئەنجامی داوەو ئۆفیسی سەرەکی لە هەولێرە دەیان لێدوان و وەڵامی حکومەت و حزب و سیاسی و پارلەمانتارمان بینی، ئەوەی سەیرە هەر خێرا پەنایان بردەوە بەر دەستورو خەباتی لەمێژینەو خوینی شەهیدان و قوربانیەکانی ساڵانی رابردوو تاوانبارکردنی ئەنجامدەری راپرسی و ئەوانەی بڵاوی دەکەنەوە. رۆژنامەکە زۆرتاوانبار کرا بەو راپۆرتەو چەندین لێکدانەوەی بۆکرا، لەکاتێکدا ئاوا قسە لەسەر راپرسی ناکرێت کە دەرئەنجامی لێکۆڵینەوەو شیکردنەوەی چەند لێکۆڵەرێک بووە، لەکاتیکدا ئەوان ئەرکیانە هۆشداری بدەن و بەژمارە باس لەقەبارەی قەیرانەکان بکەن، پاشان رۆژنامەیەک ئەگەر ئەو شیکاریە بڵاوبکاتەوە بۆ دەبێتە دوژمنی هەرێم. ئەی بۆ ناپرسن خەڵک لەچی توڕەیە؟ لەکوێی دونیادا قسە بە راپرسی وتراوە، ئەوە زانستەو کاری ئەوان ئەوەیە ئەو راستیانە ئاشکرا بکەن کە سیاسییەکان سەرقاڵی چەواشەو شاردنەوەیانن. هێزی پێشمەرگە یەکناگرێتەوەو هەرێم نابێتە خاوەنی سوپای نیشتمانی، دوو ئیدارەیی، ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتی، تاکڕەوی، دانانی بەرژەوەندی خێزان لەسەرو کۆمەڵگەوە، گەندەڵیی، دواخستنی هەڵبژاردن و درێژکردنەوەی تەمەنی پارلەمان، قەیرانی موچە، ناشەفافیەت، بێکاری، دەستوەردانی دەرەکی، خراپی خزمەتگوزاری، بۆمبارانی وڵاتانی دراوسێ لەسەر هەرێمی کوردستان، ئەمانە کۆمەڵگەیەکی دروستکردوە کە رقوکینەیەکی زۆری بەرامبەر دەسەڵات هەیەو ئەگەر کاری باشیش بکەن هەر ناڕازین، خوازیارە نەک دەسەڵات بەڵکو هەرێمەکەشی پێوە ویران بێت، ئەی لەم هەموو قەیرانەدا چاوەڕێن ئەنجامی راپڕسی چیتان پێ بڵێت؟ رەفتاری ئێوە بەرامبەر هاوڵاتی دەبێت بەغەیری ئەو ئەنجامە چ ئەنجامیکی تری هەبێت!

دیار سعدی  لە دوای کرانەوەی وڵاتانی جیهان بە ڕووی ئینتەرنێتدا بە دیاریکراوی لە دوای ساڵی ١٩٨٣ وە زۆرینەی وڵاتەکان وردە وردە ئینتەرنێتیان گەیشت بەدەست بە تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وڵاتی تونس یەکەم وڵات بوو ئینتەرنێتی گەیشتە دەست لە ساڵی ١٩٩٢ ، پاشان ئێران و تورکیا ١٩٩٣ پاشان دوبەی و سعودیە ١٩٩٩ پاشان عێڕاق لە ساڵی ٢٠٠٣ دا پاشان کوردستان بە دیاریکراوی لە ٢٠٠٥-٢٠٠٦ هەروەها ٢٠٠٦-٢٠٠٧ . لەسەرەتادا ئەمە ئامرازێکی نامۆبوو کەمترین کەس لە شارێکدا ئینتەرنێتی لەدەستدابوو کاتێک کەسێک پێویستی بە ئینتەرنێت بوایە دەیتوانی سەردانی ئەو شوێنانە بکات کە هێڵی ئینتەرنێتی لێ دامەزراوە وەکو سەنتەرەکانی پەیوەندی و هتد ... بەڵام ئیدی خراپ بەکارهێنانی ئامێرە پەیوەندیەکان لە نامەناردن بە شێوەی کورتە نامە ( ئێسەمێس ) و هەروەها پەیوەندی ڕووی لە کەمبوونەوە کردن چونکوم ئیدی ئامرازێک هاتە گۆڕێ ئیدی پێویستی نەدەکرد هەندێک سانسۆر کە لەسەر پەیوەندیە تەلەفۆنیەکان هەبووە لەسەر ئینتەرنێت هەبێت جیاواز لە وڵاتانی ڕۆژئاوایی و ئەوروپی کە لەو کاتیشدا توانای دیاریکردنی ناوچەکانیان هەبووە لە ڕێگەی مانگە دەستکردەکانەوە بەڵام بۆ عێڕاق ئەمە کەمێک جیاوازتر و کەش و هەوایەکی نالەباری هەبوو بەهۆکاری ئەوەی هەمووی چەند ساڵێک بوو عێڕاق ئازادکرابوو لەلایەن هێزەکانی هاوپەیمانانەوە ؛ ئیدی لە دوای ساڵی ٢٠٠٧ هاوڵاتیان بەڕووی ئەم ئامرازەدا کرانەوە و ڕۆژ بە ڕۆژ بەکارهێنانیان زیاتر دەبوو ، کڕینی ئامێرەکانی کۆمپیوتەر ڕووی لە زیادبوون دەکرد هەروەها کڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت ڕووی لە زیادبوون دەکرد بە تایبەت دوای ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٦ کۆمپانیای فەیسبوک دامەزرا و یەکەمین تۆڕی کۆمەڵایەتی بەرفراوان بوو کە بە ڕووی جیهاندا کرایەوە کە تێیدا چەند کارێک دەتوانرا لەنێو تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووکدا ئەنجامبدرێت پێویستی بە سیمکارت و هەروەها مۆبایل نەبێت ؛ هیچ سانسۆرێک و هیچ چاودێریەکی ئەوەندە بەهێز و گەورەش نەبوو کە مەترسی گەورە لەسەر بەکارهێنەران دروست بکات ، کارەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان ببونە جێگرەوەی ئامێرەکانی تەلەفۆن وەکو ( ناردنی نامە ، وێنە ) بڵاوکردنەوەی ( وتار ، وێنە ، ڤیدیۆ ) هەموو ئەوەی پێویستی بوو تەنها ئیمەیڵێک بوو لەگەڵ هەندێک زانیاری کە دەتتوانی وەکو هەژمارێکی ساختەش ناوێکت بۆخۆت دروستکردبا و سوودت لە بەکارهێنانی تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک وەرگرتبا ، بەڵام ئیدی وردە وردە مرۆڤ وەکو پیشەی هەمیشەیی خۆی دەگەڕێت بەدوای دوو لایەندا لە هەر بابەتێکدا ئیدی ئینتەرنێت و تۆڕی کۆمەڵایەتیش بێبەش نەبوون لەوەی کە بۆکاری خراپە بەکاربهێنرێن ئەمەش وایکرد گۆڕەپانێکی گەورەبێت بۆ ئەو کەسانەی ئامانجیان خراپ بەکارهێنان و ناوزڕاندن و بڵاوکردنەوەی بابەتانێکە کە زیان لە ناو و کەسایەتی بدات ئەم دیاردەیەش لە دوای ساڵانی ٢٠٠٩-٢٠٢٠ دەستیپێکرد لەو کاتەشدا بێجگە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبوک چەندین ( ژووری قسەکردن ) هەبوون لە بەنێو بانگترینیان پاڵتاک بوو کە زۆرینەی کوردەکانی تێدا کۆدەبوونەوە و هەر جارێک کەسێک لەسەر بابەتێکی جیاواز قسەی دەکرد و هەندێکجاریش هەڕەشە و هەڕەشەکانی و جنێو و چەندان بابەتی دیکەی دیکە . سایبەر سێکس چییە : سایبەر سێکس بیرتیە لە ئەنجامدانی پڕۆسەیەکی سێکسی لە ڕێگەی بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیەوە وەکو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان کە ڕێگاکانی ئەنجامدانی سایبەر سێکس بریتین لە نامە ، کورتە نامە ، ڤیدیۆ ، وێنە . یانیش ڕاستەوخۆ لەبەرانبەر کامێرادا ئەنجام دەدرێت . زیاتر ئەنجامدانی سایبەر سێکس لە بەرانبەر منداڵندا ئەنجام دەدرێن بە تایبەت لە وڵاتانی : ئەمریکا ، ئەڵمانیا ، مەکسیک ، فلیپین ، تایلەند ، کەمبۆدیا ، سۆماڵ ، سوریا . هەروەها ئەو وڵاتانەی کە پارە بەسەریاندا زاڵە بە زوبانێکی ڕێکتر شوێنێک کە پارە تێیدا دەسەڵات دارە ؛ بیانیەکان زیاتر بۆ ئەوەی کە سایبەر سێکس ئەنجام بدەن پەیوەندی دەکەن بە گوندەکانی فلیپینەوە یەکێک لە ئەنجامدەران بڕی ٩٠٠٠ دۆلاری دابوو بە گوندەکانی فلیپین بۆ ئەوەی کە لەگەڵ منداڵەکاندا سایبەر سێکس ئەنجامبدات . بەشێک لە دایک و باوکەکان خۆیان منداڵەکانی خۆیان بەکاردەهێنن بۆ ئەنجامدانی ئەم پڕۆسەیە بۆ ئەوەی پارە لەلایەن بیانیەکانەوە بەدەست بهێنن ؛ یەکێک لە قوربانیەکان کە تەمەنی خوار ١٨ ساڵان بوو بەم شێوەیە گوتی : قوربانی : کاتێک دەبینم دایک و باوکم شەڕدەکەن لە بەرانبەر پارەدا ئەوا منیش ناچارم ئەم کارە ئەنجام بدەم ، بەشێکی زۆری منداڵانی گوندەکەمان کاری سایبەر سێکس دەکەن و قوربانی سایبەر سێکسن لە بەرانبەر پارەدا . بەشێک لە قوربانیەکان تەنها بە بڕی ١٠ دۆلاری ئەمریکی سایبەر سێکس دەکەن لەگەڵ بیانیەکاندا کە تیایدا ئەمریکی و بەریتانی و ئەڵمانی تێدایە تەنانەت پۆلیس ئۆفیسەرێکی یۆنانیش دەستگیرکرا چونکوم پارەی دابوو بۆ سەیریکردنی ڤیدیۆی سایبەر سێکس یانیش سێکسی منداڵان کە زیاتر لە نێو وڵاتە هەژارەکاندا باوە ؛ لە ئێستادا سایبەر سێکس ئامرازێکی زۆر بەسوودە بۆ پێدۆفیلەکان . پێدۆفیلەکان کێن : پێدۆفیل ، یانیش پێۆدفیلیا دەکەوێتە سەر یەکێک لە نەخۆشیە پارافیلیکیەکان ( لادانە سێکسیەکان ) بەو کەسە دەگوترێ پێدۆفیل کە ئارەزووی هەیە بۆ سێکس کردن لەگەڵ منداڵاندا؛ پێدۆفیلەکان هەمان ئەو کەسانەن کە ئارەزووی سایبەر سێکس دەکەن لەگەڵ منداڵاندا بە تایبەتی منداڵانی ئاسایی و بەشێک لە وڵاتانی هەژارنشینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، بەپێی یاسای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە ژمارە تایتڵی ١٨ ی ٢٢٥٢ تایبەت بە سێکس لەگەڵ منداڵاندا یانیش بەکارهێنانی منداڵان بۆ کاری سێکس سزاکەی لە ١٥ ساڵ کەمتر نییە و لە ٢٠ ساڵیش زیاتر نییە . بەڵام لە هەندێک حاڵەتدا سزاکە تاوەکوو ٣٠ ساڵ هەندێکجار تاوەکوو لەسێدارەدان دەڕوات . مێژووی سایبەر سێکس دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٩٠ بە تایبەت لە وڵاتانی دەرەوە و ڕۆژئاواییدا . بەڵام لە دوای ساڵی ٢٠١٠ وە بەتەواوەتی کوردستان و عێڕاقیشی گرتەوە و ئەوەتا دەبینین ڕۆژانە چۆن کەیسەکان ڕوو لە هەڵکشان دەکەن ! چۆن چەندین کەس کۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن ، چۆن چەندین کەس دەربەدەر دەکرێن بەهۆی بڵاوبوونەوەی وێنەیەک یانیش ڤیدیۆیەک کە هەموو هۆکاری ناردنی وێنەکانی بەهۆی متمانە و هەست کردن بە ئەمنیەت و خۆشەویستیەک بووە کە وا پێدەچوو هۆکارەکەی ئەوەبووبێت وا هەستکرابێت کە کۆتایی ئەم پەیوەندیە هاوسەرگیری دەبێت ! قوربانیەکان تاوانبار نین ، شایەنی کوشتن و لێدان و زیندانی کردن نین . ئەمانە تەنها هەڵەیەکیان کردووە . کردنی هەڵەیەکیش مانای کۆتایی هاتنی دونیا نییە ؛ مانای ئەوە نییە کە بێیت و خۆت بەدەستەکانی خۆت جەرگی خۆت بخەیتە نێو گۆڕەوە و ئیدی هەموو شەوێک هەموو ساتێک هەموو کاتێک بە ئازاری ئەوەوە بمریت و تەنها ڕۆحێک لە جەستەیەکدا بێت ئەگینا وەکو مرۆڤ مردوویت . پێش ئەوەی هەوڵبدەیت کارێک بکەیت کە دواتر پەشیمانی دادت نەدا بیر لە بێ ئەوی بکەوە ! بیر لەوە بکەوە ئەو کچەی بەتەمای کۆتایی بە ژیانی بهێنی بیر لە بێ ئەوی بکەوە بیر لە یادگاریەکان بکەوە بزانە چۆن دەبێت ؟! هەرچی بێت ئەو کچی تۆیە ، ئەو کوڕی تۆیە تەنها هەڵەیەکی ئەنجامداوە ، تەنها متمانەیەکی بە کەسێک کردووە کە وایزانیوە دەبێتە هاوبەشی ژیانی ! ئەگینا ئەمە ڕەوشتی کچەکەی تۆ ڕەوشتی کوڕەکەی تۆ نییە .   جۆرەکانی سایبەر سێکس : ١- قسەکردن : شێوازێکی زۆر نوێی قسەکردن نییە کە هاتبێتە نێو سایبەر سێکسەوە بەڵکو مێژووەکەی بۆ ماوەیەکی زۆر لەمەوبەر دەگەڕێتەوە کە دەکرا لە ڕابردوودا لە ڕێگەی ئیمەیڵینگەوە یانیش کورتە نامە و پەیوەندیەوە ئەنجامدرابا ، پڕۆسەکە پێکدێت لە باسکردنی شوێنە هەستیارەکانی جەستە و بابەتێک بۆ وروژاندنی هەستی بەرانبەر و هەردوولا . ٢- دەنگ : لە دوای سەرهەڵدانی ناردنی پەیامی دەنگی لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە سەری هەڵدا کە تیایدا هەردوو کەسەکە لە ڕێگەی ناردنی پەیامی دەنگیەوە ئەم پڕۆسەیە ئەنجام بدەن . ٣- ژووری قسەکردن : دەتوانین ناو لەوە بنێین فلاش چاتەکان کە مێژوویەکی کۆنی هەیە و ڕۆژگارێک زۆرترین کەس لە هەرێمی کوردستان و عێڕاقدا بەکارهێنەری هەیە ئێستاش هەندێک کەس هەن کە فلاش چات بەکاردەهێنن . هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی :   بریتیە لە ئەنجامدانی هەڕەشە و ترساندن وە چاندنی تۆوی نا ئارامی لە دڵی بەرانبەردا لە بەرانبەر مەرامێکدا . هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی لە هەندێک کاتدا بە بلاکمەیڵ دێتە هەژمار کە تیایدا کەسی هێرشبەر چەند پەیامێکی هەڕەشە ئامێز دەنێرێت بۆ کەسی قوربانی لە ڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە یانیش کورتە نامە یانیش ئیمەیڵ ، هەندێکجار بە پۆستکردن و نوسینی هەڕەشەکە لە بیۆی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان . بیۆ : بریتیە لەو بەشەی کە دەتوانی وتەیەک یانیش کورتەیەک لە ژیانی خۆت بنوسیت بە شێوەیەکی گشتی ڕێژەی نوسینەکانی بەشی بیۆ لە نێوان ١٠٠ بۆ ١٥٠ وشەدایە . مێژووی هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی : مێژووی گێچەڵ و هەڕەشە ئەلیکترۆنیەکان بەشێوەیەکی گشتی بۆ دوای پەیدابوونی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان دەگەڕێتەوە . هەروەها زیاتر لە دوای ساڵانی ٢٠١٠ ئەم بابەتە تەشەنەی سەند و کۆمەڵگەکانی جیهانی گرتۆتەوە و ساڵانە بە سەدان کەس کۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن لەبەر ئەم گێچەڵ و هەڕەشە ئەلیکترۆنیانە . جۆرەکانی هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی : چەند جۆرێک لە هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی هەن کە بەکارهێنانی زۆریان هەیە لەوانە نوسینی نامە ، پۆستکردن ، ڤیدیۆیی ، وێنەیی ، میمیس ، دەنگ . هەروەها ناردنی پەیامێک دەکرێت تەنها لە ڕێگەی یەک پلاتفۆڕمەوە بێت و هەندێکجاریش لە ڕێگەی چەند پلاتۆفڕمێکی دیکەوە ببێت .

ساڵح ژاژڵەیی لە ئێستادا قەوارەی هەرێمی كوردستان لە خراپترین دۆخی سیاسیدایەو ئەگەر بارودۆخەكە هەر ئاوا بەردەوام بێت و چارەسەرێكی بۆ نەدۆزرێتەوە، كۆی قەوارەی سیاسی هەرێم لەبەردەم مەترسی لەناوچوندا دەبێت. زۆر زەحمەتە لەم نوسینە كورتەدا جێگای ئەوە ببێتەوە  كە بە درێژی باسی هەموو ئەو هۆكارانە بكەم كە بوونە هۆكاری دروستبوونی مەترسی گەورە بۆسەر قاوارەی سیاسی هەرێمی كوردستان. بەڵام زۆر بە كورتی هەوڵدەدەم  ئاماژە بۆ گرنگترینیان بكەم: یەكەم: هۆكاری سەرەكی ئەو مەترسیانەی ڕوبەڕوی هەرێمی كوردستان دەبنەوە ناكۆكییەكانی نێوان یەكێتی و پارتییە. ڕەگی ناكۆكییەكانی ئەو دوو حیزبەش دەگەڕێتەوە بۆ ناكۆكییەكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی لە شۆڕشی ئایلولدا كە لە ساڵی 1964 ڕویداو لە ئەنجامی ئەو ئەو ناكۆكیانە بەرەی جەلالی و مەلایی دروستبوو. دوای ئاشبەتاڵ و دەستپێكردنەوەی شؤڕشی نوێ لەساڵی 1976 ناكۆكیان بوهون بە ناكۆكی نێوان پارتی و یەكێتی و لەئێستاشدا ناكۆكییەكان بوون بە ناكۆكی ڕاستەقینەی نێوان هەردوو بنەماڵەی بارزانی و تاڵه‌بانی.      تێكەڵبوونەوەی بەرەی جەلالی لەگەڵ پارتی لە ساڵی 1970و ئاشبەتاڵی ساڵی 1975 نەك كۆتایی بە كێشەكانی نێوان ئەو دوو بەرەیە هێنا، بەڵكو دوای دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان لەلایەن یەكێتی نیشتمانیەوە لە ساڵی 1976، ناكۆكی و شەڕو یەكتركوشتن بەشێوەیەكی زۆر خراپترو گەرموگوڕتر دەستیپێكردەو ئەو ناكۆكیانە تائێستاش هەر بەردەوامەو بەو هۆیەوە بە دەیان هەزار هاوڵاتی كورد بوونە قوربانی. كارەساتی هەكاری ساڵی 1979و شەڕی نێوان یەكێتی و پارتی لە ساڵی 1996 نمونەی ئەو كارەساتانەن. لێرەدا خاڵێكی زۆر گرنگ هەیە كە دەمەوێت ئاماژەی بۆ بكەم ئەگەر ناكۆكییەكانی ڕابوردوی نێوان باڵی مەكتەبی سیاسی و مەلا مستەفا بەدیوێكی تردا ناكۆكییەكانی نێوان یەكێتی و پارتی لەئێستادا، لەسەر خەبات و تێكۆشان و بەدەستھێنانی مافەكانی گەلی كوردو سەربەخۆیی كوردستان بوبێت و هەریەكەیان ئەوی تریان تۆمەتبار كردبێت بەوەی دژ بە بەرەی گەلەو وابەستەی وڵاتانی دژ بە كوردەو بۆ بەرژەوەندی خۆی كاردەكات و خوێنی هاوڵاتی كورد دەڕێژێت، ئێستا هەرێمی كوردستان ڕزگاری بووەو سەربەخۆیەو خاوەنی حكومەت و پەڕلەمان و پارەی زۆریشە. كەواتە با پرسیاریان لێ بكەین ئەی شەڕو ناكۆكییەكانی ئێستایان لەسەر چییە كە كە قەوارەی هەرێمی كوردستان لەبەردەم مەترسی لەناوچوندایە. هەموومان دەزانین كە نوێنەری نەتەوە یەكگرتوەكان جێنبن پلاسخارت چەندینجار هۆشداری داوەتە یەكێتی و پارتی و بەئاشكرا پێی ڕاگەیاندون ئەگەر كۆتایی بە ناكۆكییەكانیان نەهێنن و هێزی پێشمەرگە یەكنەخەن، هەرێمی كوردستان بەمشێوەیەی ئێستا نامێنێتەوە. واتە لەناودەچێت. بەڵام دەسەڵات و پارە یەكێتی و پارتی كوێر كردووە.  كەواتە هەر لە سەرەتاوە ناكۆكی ئەمانە لەسەر دەسەڵات و پارە بووە بەڵام بەهۆی ئەوەی لە ساڵانی پێش ڕاپەڕیندا نەدەسەڵاتی حوكمڕانیان هەبووەو نه‌ پارەو سامانی زۆرێش لەبەردەستدا بووە، كێشەو ناكۆكیەكانی خۆیان خستۆتە ناو قاڵبی  نیشتمانپەروەری و خەباتی نیشتمانی و لەم ڕێگایەوە خەڵكیان خەڵەتاندنەوەو شەرعیەتیان داوە بە ڕشتنی خوێنی لاوانی كوردو دڕێژەدان بە شەڕی بڕاكوژی.  دووەم: لەدوای ڕاپەڕین و دروستبوونی حكومەتی هەرێم و بەردەوامبوونی شەڕی نێوانیان، چەندین حزب و لایەنی سیاسی تر لە ئەنجامی ناكۆكییەكانیان و بێزاری خەڵك لەهەردوو حیزبی دەسەڵاتدار دروستبوون لەشێوەی دوكانی سیاسیدا. دواجار ئەمانە لەلایەك بوونە بارێكی قورس بەسەر بودجەی هەرێمی كوردستانداو لە لایەكی تریشەوە بوونە سەرچاوەی كێشە چونكە ئەم حیزبانە بەردەوام یارییان دەكرد لەنێوان یەكێتی و پارتی و بەدوای بەرژەوەندی خۆیانەوەبوون نەك بەرژەوەندی گەل و نیشتمان. لەئێستادا دەسەڵاتی حوكمڕانی  تەنها لە دەستی پارتی و یەكێتیدایەو پارتیش باڵادەستی یەكەمە. ئەو دوو لایەنە خاوەنی هێزی تایبەتی خۆیانن و دەستیان گرتووە بەسەر سامان و داهاتی ئەم هەرێمەدا. حیزبەكانی تر ئەگەرچی لەناو پەڕلەماندا هەن و بزوتنەوی گۆڕانیش بەشدارە لە حكومەتدا، هیچ كامێك لەوانە كاریگەریان لەسەر گۆڕینی پڕۆسەی سیاسی نییەو تەنها وەكو ناو هەن. بەردەوام ڕەخنە دەگرن و قسەی خۆیان دەكەن، بەڵام كەس گوێیان لێ ناگرێت و وەكو ئەوە وایە هەر نەبن.  مەترسییە گەورەكانی سەر ئایندەی هەرێمی كوردستان  یەكەم: هەرچەندە هەموو ئەو حیزبانەی دەرەوەی دەسەڵات خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن، بەڵام ئەو حیزب و لایەنانە نە بەتەنها خۆیان هیچیان بۆ دەكرێت و نە دەشتوانن لە بەرەیەكدا یەكبگرن و ڕوبەروی دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی ببنەوە. دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان ئومێدێكی گەورە بوو بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆنێكی بەھێز لە گۆرەپانی سیاسی هەرێمی كوردستاندا دروست ببێت بەرامبەر یەكێتی و پارتی.  بەڵام سەد مەخابن ئەو ئومێدە نەهاتە دی و دواجار بوو بە بڵقی سەر ئاو. ئێستا بەڕواڵەت نەوەی نوێ بۆتە جێگرەوەی بزوتنەوەی گۆران، بەڵام دواجار حاڵی نەوەی نوێش لە حاڵی بزوتنەوەی گۆڕان باشتر نابێت و ئەویش دوای ماوەیەكی تر دەبێتە بڵقێكی ئاوی گەورە چونكە خاوەنی هیچ بەرنامەو ئەجیندایەكی سیاسی نییەو لە ئەنجامی ناڕەزاییەكانی خەڵك لە پارتی و یەكێتی دروستبووە. كەواتە بوونی ئەم حیزبانە لە مەیدانەكەدا كە یەكێكیان ڕووی لە شامەو ئەوی تر لە شیراز هیچ بەرهەم ناهێنن و ئەگەر هەموو ساڵێكیش هەڵبژاردن بكرێت، بارودۆخەكە هەر وەكو ئێستا بەردەوام دەبێت. دووەم: لە هەموو دونیادا نوخبەی ڕۆشنبیرو كەسانی نیشتمانپەروەرو دلسۆز ڕۆڵ و كاریگەری بەرچاویان هەیە لەسەر وشیاركردنەوەی جەماوەر بۆ گۆڕینی سیستەمی حوكمڕانی و بەرەوپێشبردنی پڕۆسەی سیاسی و دێموكراتی. بەڵام لەبەر ئەوەی هەموو حیزبە كوردییەكان بە ئەوانەی خاوەنی دەسەڵاتن و ئەوانەشی خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن بونە كۆمپانیای بازرگانی و شوێنی دۆزینەوەی كارو وەرگرتنی پلەو پۆستی باڵاو دەسكەوتی تایبەتی، بەوهۆیەوە بەرژەوەندی حیزبی و تاكە كەسی جێگەی بەرژەوەندی نیشتمانی گرتۆتەوە. لەهەموی خراپتر ئەوەیە هەموو حیزب و دوكانە سیاسییەكان بوونە حیزبی بنەماڵەو تاكە كەسی ئەجیندای نیشتمانیان زۆر لاواز بووە. پارتی و یەكێتی و بزوتنەوەی گۆڕان و حیزبی سۆسیالیست بەتەواوی بوونە حیزبی بنەماڵە. ئەگەر بە وردیش سەرنج بدەین حیزبە ئیسلامیەكانیش بەشێوەیەك لە شێوەكان بوونە حیزبی كەسانی تایبەت كە ئەوەش شێوەیەكە لە بنەماڵه‌یی.  سەیركەن ئەوەتەی یەكگرتوی ئیسلامی و كۆمەڵی دادگەریی و بزوتنەوەی ئیسلامی هەن هەر سەركردەكانیان نەگۆڕاون و هەمان كەسن. ئەگەر بەوردی سەرنجیان بدەی دەبینی ئەوانەی لە سەركردایەتی حیزبدان و بەردەوام ئاڵوگۆڕی پۆستیان بۆ دەكرێت وەكو وەزیرو ئەندام پەڕلەمان ژمارەیكی دیاریكراون. پرسیارێكی تر ئەوەیە: ئایا ئەگەر ئەم حیزبانە دەیانەوێت لە پێگەی ئیسلامییەوە پڕۆسەی سیاسی بگۆڕن بۆچی نابنە یەك حیزب، یان هیچ نەبێ لە بەرەیەكی یەكگرتودا كۆببنەوە بۆ ئەوەی كاریگەریان بەهێزتر بێت. كەواتە لێرەدا بەرژەوەندی حیزبی و تاكە كەسی دەكەوێتە پێش بەرژەوەندی گشتی و نیشتمانی لەبەرئەوە بەردەوام لە بازنەیەكی داخراودا دەمێننەوە.     مەترسییە گەورەكە لێرەوە دەستپێدەكات كە بەهۆی ئەو دابەشبونە زۆرەی ناو كۆمەڵگای كوردی بەسەر ئەم حیزب و لایەنانەدا بەرژەوەندی نیشتمانی لەناو كۆمەڵگادا غائیب بووەو بەرژەوەندی شەخسی جێگەی گرتۆتەوە. ئەگەر سەیر بكەین زۆرینەی خەڵكی ڕۆشنبیرو دڵسۆزو خاوەن بڕوانامەی بەرز هەریەكەیان بەپێی بەرژەوەندی خۆیی و چۆنی بۆ لوابێت و لەكوێ دەسكەوت و بەرژەوەندییەكانی مسۆگەر بوبێت، لەوێ گیرساوەتەوە. سەیركەن دادوەرو مامۆستای زانكۆو كەسانی ڕۆشنبیرو نیشتمانپەروەر دابەشبوون بەسەر ئەو حیزب و لایەنانەداو بەچاك و خراپ بەرگری لەو لایەنە دەكەن كە دەسكەوتی تایبەتیان بۆدابین دەكەن. زۆرترین لەدەوری پارتی و یەكێتی كۆبونەوە چونكە  پاروە چەورەكە زۆرتر لای ئەوانە.  كەسێك دەبێتە لایەنگری حیزبە ئیسلامییەكان و بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ لەسەر حسابی ئەوان دەبێتە ئەندام پەڕلەمان یان وەزیر یان بەڕێوەبەری گشتی و لێرەوە ئەجیندای نیشتمانی ون دەبێت. سەیركەن خاوەن بڕوانامەیەكی دكتۆرا دەبێتە لایەنگری نەوەی نوێ بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامی پەڕلەمان. ئاری سامی حوسەین نازم، كە باوكی گەورەترین ڕۆشنبیری ئەم شارەو زۆرترین خزمەتی بە سلێمانی كردووەو خۆشی باشترین و به‌ناوبانگترین دكتۆری مێشك و دەمارەو كەسێكی بەناوبانگەو لێرەوە دەتوانێت گەورەترین خزمەت بە خەڵك بكات، بیر لەوە دەكاتەوە ببێتە ئەندامی پەڕلەمان لەسەر حسابی لایەنێك. ئەمانە هەموی مەترسین و كارەساتن بۆ سەر ئایندەی ئەم نیشتمانە.  ڕۆشنبیرو نیشتمانپەروەرە دڵسۆزو بێلایەنەكانیش هەرچی بڵین و باسی بكەن و داوابكەن و بنوسن كەس بە قسەیان ناكات. كەسانی ڕۆشنبیرو دڵسۆزو نیشتمانپەروەر نوسینەكانیان و بۆچونەكانیان بۆ ئەوەیە دەسەڵات ئاگادار بكەنەوە لەو هەڵەو كەموكوڕیانەی هەیە. بەڵام ئەم دوسەڵاتەی كوردیە بە حوكمی  دەسەڵاتی دارستان كار دەكات و گوێ بۆ كەس ناگرێت.  بەكورتی كەرتبوون و دابەشبوونی تاكی كوردی بەسەر حیزب و لایەنەكانداو پەڕتەوازەی و یەكنەگرتنی حیزبەكانی دەرەوەی دەسەڵات بۆ ڕوبەڕوبونەوەی دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی كە سامانی ئەم وڵاتە بەتاڵان دەبەن بۆ خۆیان، گەورەترین مەترسین لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان.  كەواتە مەترسییەكانی سەر جەماوەرو پێنەدانی موچە لەكاتی خۆیداو ئەنجام نەدانی خزمەتگوزاری و نەمانی دێموكراسیەت و زۆربوونی كێشەی كۆمەڵایەتی و توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان ڕۆژ لەدوای ڕۆژ لە زۆربووندا دەبێت و كۆی كۆمەڵگای كوردی ڕوبەڕوی بێ ئومیدبون دەبێت لەم دەسەڵاتە كوردیەو خوازیار دەبن بچنەوەوە ژێر دەسەڵاتی حكومەتی مەركەزی و ئەوەش مانای كۆتاییهاتنی قەوارەی هەرێمی كوردستانە. سێیەم: گەورەترین مەترسی لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان ئەوەیە تائێستا هەرێم نەبۆتە خاوەنی هێزێكی پێشمەرگەی نیشتمانی یەكگرتوو. هەرچەندە بە ڕواڵەت یەكەكانی 70ی یەكێتی و 80 پارتی گوایە ئەمانە هێزی نیشتمانی و لەلایەن وەزارەتی پێشمەرگەوە سەرپەرشتی دەكرێن، بەڵام تائێستا ئەوە هەر وەكو ناو وایەو ئەو هێزانە لەژێر فەرمانی یەكێتی و پارتیدان. واتە هێزی پێشمەرگە تائێستا ھێزی دوو حیزبەو ئێستا بەتەواوی بۆتە هێزی دوو بنەماڵەو بەو هۆیەوە هەمو كاتێك مەترسی پێكدادان هەیە. مەترسییەكە هەر ئەوە نییە، ئەوەتا پارتی هێزی دژەتیرۆری سەربەخۆی هەیە دەزگای پاراستن و ئاسایشی خۆی هەیەو لەبەرامبەردا یەكێتی هێزی دژە تیرۆری خۆی و دەزگای زانیاری و ئاسایشی خۆی هەیە. ئەم هێزانە زیاتر بۆ چاوەدێری لەسەر جموجۆڵی یەكتری لەلایەك و ئەندامانی حیزبەكانی خۆیان لەلایەكی ترەوە بەكار دێنن. واتە ئەم هێزانە زیاتر هێزی حیزبی و بنەمالةیین نەك نیشتمانی. لەلایەكی ترەوە زوربەی بەرپرسەكانی نێوان هەردوو حیزب خاوەنی هێزی تایبەت بە خۆیانن وەكو فەوج و لێوا.. كورت و كرمانجی لەئێستا تەنها یەك حكومەت نییە لەناو حكومەتێكدا بەڵكو چەندین حكومەت هەن لەناو ئەم بەناو حكومەتە درۆینەی هەمانە. كەواتە بوونی ئەم هەموو فرەكۆێخاییە نەك ناتوانێت ئاسایش و سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان بپارێزێت، بەڵكو بەردەوام دەیخاتە بەردەم مەترسی دەستتێوەردانی دەرەكی دواجار لەناوچوونەوە. لە هەموو ئەمانە خراپتر ئەوەیە كە ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو بنەماڵەی دەسەڵاتدار گەیشتۆتە ئاستی ئەوەی وەكو سەردەمی بەعس چۆن ئەفواجی خەفیفەی هەر لە كورد خۆی دروستكردو شەڕی كوردیشی پێدەكردن. ئێستا دەسەڵاتدارانی كورد ئەمە دووبارە دەكەنەوە بەرامبەر بە یەكتری. بۆ نمونە سەرۆكی دەزگای زانیاری یەكێتی ڕادەكات بۆ هەوڵێرو ئەوانیش پشتیوانی لێ دەكەن. لەولاوە هێزێك بۆ عەبدوڵای كوێخا موبارەك دروست دەكەن. پار ساڵ پارتی ھێزێكی بۆ حەمەی حاجی مەحمود دروستكردو ئەوەتا ئەمساڵێش هێزێكی هەزار كەسی بۆ دروست دەكات.  لەكاتێكدا ساڵانە  دەیان هەزار خوێندكاری زانكۆ خوێندن تەواو دەكەن تەنها یەكەم و دووەم و سێیەمەكانیش دانامەزرێنن، بەڵام پارتی دێت لەسەر بودجەو قوتی خەڵك، بە هەزاران كەس بۆ ئەم و دەكاتە موچەخۆر دژی یەكێتی. هەر لەسەرەتای دروستبوونی حكومەتەكەی مەسرور بارزانیدا باسی چاكسازی و بڕینی موچەی پلە بەرزەكان كەمكردنەوەی خەرجییەكان دەكرا. بەڵام ئەگەر بەدواداچونێكی ورد بكرێت دەبینی خەرجییەكانی حكومەت بەردەوام لەزیادبووندایە بەهۆكاری ئەوەی هێزی تایبەت بۆ ئەم ئەو دادەمەزرێنن ژمارەی ھێزەكانی دژەتیرورو هەردوو دەزگای ئاسایش و دەزگای زانیارو پاراستن  زیاد دەكەن بۆ دژایەتی یەكتری.  لە كاك شۆرش ئیسماعیلیان پرسی ئەوكات كە وەزیری پێشمەرگە بوو ئایا ئەو هێزەی بۆ عەبدوڵای كوێخا موبارەك دروستكراوە لای ئێوە تۆمار كراون و موچە وەردەگرن؟. لەوەڵاما وتی من ئاگاداری ئەوانە نیم. ئەی كەواتە كێ موچەی ئەمانە دەدات و بۆ چ مەبەستێك دروستكراون ؟. بۆ ھێزەكەی حەمەی حاجی مەحمودیش هەمان پرسیار ڕاستە. لە كاتێكدا پارتی و یەكێتی ئەمە نێوانیان بێت و هاوپەیمانانیش بەردەوام داوابكەن هێزی نیشتمانی دروستبكەن و كێشەكانتان چارەسەر بكەن ئەمانیش لەسەر ناكۆكییەكانیان بەردەوامبن. دەبێ هەمومان چاوەڕوانی مەرگی حكومەتی هەرێم و لەناوچوونی قەوارەی هەرێمی كوردستان بین.  دوای ئەم هەموو ساڵانەی خەباتی میللەتی كورد بۆ ئازادی و سەربەخۆیی و دوای ئەوەی باشترین دەرفەتمان بۆ ڕەخسا بۆ ئەوەی ئازادو سەربەخۆبین، بەڵام ئەوەتا خەریكە ناكۆكییەكانی نێوان دوو بنەماڵەی قین لە دڵ بەرامبەر بە یەكتری هەموو ئەو ڕەنجە بە بادەدەن، ئایا ڕۆشنبیران و دڵسۆزان و خەمخۆران و نیشتمانپەروەرانی ئەم گەلە چی بكەن لەم قۆناغە هەستیارەدا؟. باشترین كار ئەوەیە هەموان لە یەكتری نزیك ببنەوەو لەسەر پڕۆژەیەك ڕێك بكەون كە لە دواڕۆژدا ئەم پڕۆژەیە ببێتە هەوێنی دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزی جەماوەری بۆ ڕوبەڕووبونەوەی یەكێتی و پارتی و هەرێمی كوردستان لە مەترسی لەناوچوون بپارێزن. لەئێستادا من هاتومە سەر ئەو ڕایەی كە باشترە بۆ ئایندەی  نیشتمان و بۆ تاكی كوردیش كە زۆرینەمان پشتیوانی لە لایەنێك بكەین كە بەتەنها ببێتە خاوەن بڕیار بۆ ئەوەی لەم دابەشبوونەی ناو خۆمان ڕزگارمان ببێت و چی دەبێت ئەگەر ئەم ڕێگایەش تاقیبكەینەوەو بزانین ئەنجامی چۆن دەبێت. یان هەر به‌ردەوام بین لەسەر ناكۆكی و یەكتركوشتن. ئەگەرهەریەكێكمان بەتەنها پاڵەوانێك بین، هیچمان پێ ناكرێت ئەگەردەست نەخەینە ناودەستی یەك و پشتی یەكتری نەگرێن قسەمان یەك نەخەین. تا ئێمە پەرتەوازەو دوور بین لەیەكتری، بەقازانجی ئەم دەسەڵاتەیە. بەردەوامبوونی ئەم دەسەڵاتەش بەمشێوەیەی ئێستا، بە واتای مەرگی قەوارەی هەرێمی كوردستانه‌.  

پشکۆ ناکام کە مناڵ بووین لە ساڵانی شەستەکانا، فیلمێکی کاوبۆی"عصابة" هەبوو کە زۆر لامان خۆش بوو ناوی "الشجعان الخمسة" واتا "پێنج کوڕە ئازاکە" بوو کە یەکێکیان "جولیانو جیما" ئەکتەری ناوداری ئیتالی ئەو سەردەمە بوو، ئەم پێنج کوڕە ئازایە ئەچوونە شارێکەوە کە زەلالەتی بوو بەدەست کۆمەڵێ چەتەو شەڕفرۆشەوە، بەکوردییەکەی "سەرسەری" بوون، دەستیان بەسەر شارا گرتبوو و پارەی"بانک"ەکەشیان داگیر کردبوو، ئێمە بەوانەمان ئەووت خائینەکان و بەر هێرشی پێنج کوڕە ئازاکە ئەکەوتن و هەر هەموویان تیا ئەچوون و ئێمەش بە چەپڵە ڕێزان بۆ پێنج کوڕە ئازاکە تا دوا دەقیقەی فیلمەکە سەیرمان ئەکرد... ئەم یادگارییەم بۆیە هاتەوە یاد ئەمڕۆ بەناو حکومەتی هەرێم لەگەڵ بەغا ئەگەنە وەزعێکی چەقیوو " کە زوو زووش ئەچەقن !!" بەپەلە وەفدێکی پێنج کەسی ئەنێرێتە بەغا گوایا بەعەقڵ و ئیدراکی خۆیان لەو سەرسەرییانەی بەغا نەجاتمان ئەیەن،!! و پێنج کوڕە ئازاکەی هەرێم ئەوەنە چوون بۆ بەغا کە هەر یەکەیان جانتایەکی سەفەری لە شوێنی ئیشەکەیەتی هەر کە تەلەفۆنیان بۆ کرا یەکسەر بەو فایلانەی نە  کەم و نە زیای کردوە تا بەغا ناوەستن..لە هەموو خەڵکی کوردستان جگە لەم پێنج کوڕە ئازایە کەسی تر شک نابرێ کە بتوانێ لەسەر مەسەلەی نەوت و گاز قسە لەگەڵ بەغایا بکەن، یەکێکیان ئەوەنە لە نەوتا شارەزایە بەیانیان بە موەزەفەکانی ئەڵێ "نەوتتان باش"، ئەوەی تریان ئەوەنە مەعلوماتی ئەکادیمی لەسەر "گاز" هەیە کە زۆر جار گازی ڕێخۆڵەو مەعیدەو گازی سروشتیی ژێر ئەرزی لێ تێک ئەچێ!! كوڕە ئازایەکی تریان بەرپرسی کارەبای هەرێمە کە ڕۆژانە شەش سەعات هەیە، واتا ئەتوانین بڵێین بەرپرسی یەک لەسەر چوار "ڕوبعێکی" کارەبای هەرێمە، کوڕە ئازایەکی تر هەر ئەوەنە ئەزانێ کە سۆپا بە نەوت ئیش ئەکا! ئازایەکی تریان بۆ مەسەلەی زمان و لە یەکتر گەیشتنیش کوردییەکەی ئەوەنە باشە کە " کاڵا"و "کاڵەک" لەیەک جیاناکاتەوە، جا نازانم گەر بیکا بە عەرەبی لە جیاتی "بضاعة" ئەڵێ "بطیخ"... لەو هەموو گرفتە گەورەو قورسانەی بەهۆی سیاسەتی ناشیانەی نەوت و ئابووری هەرێم ئەو خەڵکە قوڕبەسەرە تووشی بووە بەناو حکومەتیش جگە لە پێنج کۆڕە ئازا (نە)گۆڕەکە کەسی تری نیە بە تەنگییەوە بێ، ئەمانە ئەوەنە شارەزان بۆ چوون بۆ نانخواردنیش تەلەفۆن بۆ هەولێر ئەکەن،، ئەم پێنج کوڕە ئازایە ئەوەنە دوورن لەو کارەی پێیان ڕاسپێراوە كە هەر لە خۆتەوەو له‌توڕەییا حەز ئەکەی خائینەکان بیبەنەوە، چونکە هەردوولاو هەریەکەی بە نەوعێ قوڕی کردوە بەسەر شارەکەیا، "شەریف"ەکەی خائینەکان هیچ نەبێ کە دزی ئەکرد شتێکی بۆ خەڵکی شارەکە سەرف ئەکرد، گەر "جولیانو جیما" چوار کوڕە ئازاکەی تر بە دەمانچە شارەکەیان ڕزگار ئەکرد، پێنج کوڕە ئازاکەی هەرێم هیچ دەسەڵاتێکیان نیە بۆ دەرهێنانی خەڵک لەو میحنەتەی تیایا ئەژین... لەوانەیە چارەسەرێک ئەوەبێ کە پێنج کوڕە ئازاکەی هەرێم بگۆڕدرێن بە پێنجی "تورک"، چونکە دواجار شەریفی شارەکە پارەی بانکی شارەکەی لە "تورکیا" شاردۆتەوە، بەشی پێنج کوڕە ئازاکەی لێ یاوەو باقیاتی ڕەوانەی ئەوێ  کردوە!! یەگجاری ئەوان ئەبن و ئەتوانن ببن بە پێنج کوڕە ئازاکە، پێنجە ئازاکەی لای خۆمان تەنیا وەک "حەمەی بەرید" ئەچن بۆ بەغاو دەسەڵاتیان مساوییە بە "هەپی بەیاز"...

هاوڕێ تۆفیق خۆمان چاکی نەکەین، کەس بۆمان چاک ناکات  هیچ گەلێک لە دونیا رێگەی بەخۆی نەداوە، لەژێر پەردەی راپرسیی رۆژنامەوانی و ڕێکخراوەیی داوای رووخاندنی قەوارەی نیشتمانی خۆی بکات، گەلان کاتێک کە حوکمرانەکانیان خراپبوون ئازایانە یەخەیان گرتون و  دەستیان کردوە بە چاویاندا! لەم پێناوەدا هەزاران قوربانیان پێشکەشکردوە، راپەرینیان کردوە، خۆپیشاندانیان کردوە، شۆرشیان کردوە، بەڵام هیچ وەختێک چاوەرێ نەبون، وڵاتێکی تر ،یان دراوسێکانیان بێت وڵاتەکەیان بۆ چاک بکات. گەلان ئەگەر خۆیان وڵاتی خۆیان چاک نەکەن، هیچ کەسێک بۆیان ناکات! پاشان جێگرەوەی هەرێم ،بەغدا نیە.ئەمەش لە روانگەی نەتەوەپەرستیەوە نیە .بەڵکو دەوڵەتی دیموکراسی و هاوڵاتیبون لە عێراقدا بە تەواوی نەچەسپاوە، بگرە باری سیاسی لە قوڵایی دوو دڵیدا شەپۆل دەدات. تورک لە جەنگی جیهانی یەکەم ئیمپراتۆریەکەیان رووخا، رەش و رووتی و برسێتی و تاعون بڵاو بوەوە، بەڵام چۆکیان بۆ ئینگلیز نەداو جەنگی سەربەخۆیان کرد! کەس نەهات بڵێ؛ با ئینتیدابی ئینگلیز بم ،مادام جونیەی ئیستەلینی وەردەگرم! کێشەی کوردستان تەنها سیاسیە دەسترۆیشتوەکانی نیە بەڵکو کێشەکان قوڵترن و کەسانێک بەناوی رێکخراو و میدیا رۆژانە زەمینەی سایکۆلۆژی کوشتنی رووحی ئازادی ئینسانی کورد دەکەن ، کورد بوون ریسواو بچوک دەکەنەوە، بە ئەوپەری چاو قایمیەوە ئەڵێ؛ ئەمە ئازادی رۆژنامەوانیە ! نیشتمان موڵکی سیاسیە دۆڕاوەکان نیە، بەڵکو نیشتمان موڵکی هەتاهەتایی خەڵکەکەیەتی .خۆمان چاکی نەکەین کەس بۆمان چاک ناکات .

د.بەختیارشاوەیس جارێکی تر پرسی هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم هاتەوە ناوباس و خواستی میدیا و بەردیدەی خوێنەران. ئەوەی ئەمجارە لەدوای وتارەکەی رۆژنامەی سەباح ی زمانحاڵی حکومەتی عیراق بوو ، کەڕۆژنامەکە پشتی بەراپرسیەک بەستوە کەدیسانەوە ئەمەیشتان جێگەی مشتومڕە و میسداقیەتی زانستی و شێواز و کات و شوێنی ڕاپرسیەکە قسەهەڵ دەگرێ. پێشتر لێرەو لەوێ ، لەهەندێک بۆنە و دیداری جیاجیادا لەلایەن هەندێک لایەن و کەسایەتی مەسەلەی هەڵوەشانەوەی هەرێم جوڵێنراوە. بەڵام هۆکاری ئەوەی کەئەمجارە کار و کاردانەوەی زیاتری بەدوای خۆی هێنا وابەستەیە بەو رۆژنامەیەی کەڕاپرسیەکەی بڵاودەکاتەوە کەئەویش رۆژنامەی صباح ی زمانحاڵی حکومەتی عیراقیە. ئەگەرنا ماوەیەک لەمەوپێش لەناو جەرگەی پایتەختی هەرێم بەئامادەبوونی سەرۆک حیزب و سەرکردەی زۆربەی لایەنە سیاسیەکان جنین بلاسخارت نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لەعیراق زۆر بەرۆشنی ووتی: وامەزانن ئەم قەوارەیەی ئێستا هەتا سەر بەردەوام دەبێت. یان ئەوەی کە سادقی زیبا کەلامی کەمیوانی تایبەتی سەرۆکی هەرێم بوو ووتی: دوای ٣٢ ساڵ لەحوکمرانی لەبری بونیادنانی پەروەردە و بایەخدان بەنەوەکانی داهاتوو ، دەبینم لەهەولێر بایەختان بە بەرزکردنەوەی بیناو کۆشک و تەلار داوە. کەئەم دوو نمونەیە و زیاتریش مشتێکە لەخەرواری ئەو ئاماژەو زەنگانەی لەسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان دەدرێت. کاربەدەستانی حکومەتی هەرێم هەر کاتێک کەئەم مەسەلەیە دەجوڵێنرێ، وەک ئەوەی کەوەک شیعر لەبەریان کردبێ کۆمەڵێک قسە دووبارە دەکەنەوە کەهەموومان وەک خشتەی لێکدانی سەردەمی منداڵی دەرخمان کردوە، ئەوانیش؛ هەرێمی کوردستان ، هەرێمێکی دەستووریە. یان هەرێمی کوردستان بەخوێنی شەهیدان و رەنج و قوربانی خەڵکی کوردستان دروستبووە. یان هەرێمی کوردستان هەرێمێکی دیفاکۆتۆیە لەناوجەرگەی ناوچەکە... هتد هیچ کوردێکی هۆشیار نیە ئەم راستیانە نەزانێ ، هەر وەک هیچ کوردێکی دڵسۆزیش نیە لەهەر شوێنێکی دونیا بێت حەز بکات بەهەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم. ئەوانەی کەحەز بەوە دەکەن زۆڵە کوردن. بەڵام لەپەیوەندیدا بەم پرسەوە کۆمەڵێک حەقیقەتی پراگماتیکی هەیە کەپێویستە تیشکیان بخەینەسەر؛ ١- قەوارەی هەرێم جیاوازە لەدەسەڵاتە حیزبیەکەی . قەوارە ئەو پانتاییە جوگرافی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و کلتووری یە کە خاوەنی مێژوویەکی تایبەت بەخۆیەتی و جگەلە حاڵەتە واقعیەکەی دەستووری هەمیشەیی عیراق دانیپێداناوە و ماناوە و هەڵوەشانەوەی ئەم قەوارەیە وابەستەیە بەدەستکاریکردن و هەڵوەشانەوەی خودی دەستوورەکە و ئەمەش یەکسانە بەدەستکاریکردنی ئەو چەمکەی کەپێی دەوترێت (عیراقی نوێ) هەر لەم دیدەوە، شتێکی زەحمەتە قەوارە دەستووریەکەی هەرێم هەڵوەشێتەوە و مێکانیزمی هەمواری دەستوور کەلەمادەی ١٤٢ ی دەستووردا دیارکراوە بەلایەنی کەمەوە لەم ئان و ساتەدا ، ئەگەر مەحاڵ نەبێت ئەوا قورسە ئەنجام بدرێ. بەڵام خۆ لەناو دەستووردا شتێک نەهاتوە باسی دەسەڵاتی حیزبی هەرێم بکات، یان هاوکار بێت بۆ ئەوەی دەسەڵاتی حیزبی هەتا رۆژی مەحشەر نابێ هەڵبوەشێتەوە و پیرۆزە. کەواتە جیاوازی نەکردن لەنێوان قەوارەی هەرێم و دەسەڵاتە حیزبیەکەی زۆر جار هەڵە و لێکدانەوەی ناواقعی خولقاندوە. بەرەی دەسەڵات و دژە دەسەڵاتی هەرێم هەریەکەیان بەویستی خۆیان و لەبەرژەوەندی خۆیان مەسەلەکەیان تەفسیر کردوە. ٢- لەلایەکی دیکەوە، ئەگەر وردتر بۆ مەسەلەکە بروانین، خۆ هەر خودی دەسەڵاتدارانی سیاسی ئێستای هەرێمن کاتێک کەباس لەکێشەکانی خۆیان لەگەڵ بەغداد دەکەن ، بەردەوام ئەوە دەڵێنەوە کە حکومەتی عیراق پێشێلی دەستووری کردوە و بودجەی هەرێمی بریوە، یان لەپرسی کێشەی نەوت دەڵێن نادەستووری بریار لەسەر هەرێم دەدات. وە لەچەندین شوێندا باس لەوە دەکەن کە بەغداد ٥٥ مادەی دەستووری پێشێلکردوە بەمادەی ١٤٠ ەوە. هەر بۆیە دەکرێ ئەم تێروانینەی هەندێک لەبەرپرسانی هەرێم بکرێتە وەڵامی خودی دەسەڵاتدارانی هەرێم بەوەی ئەگەر ئەوان لەچەندین شوێندا دەستوور پێشێل دەکەن ئیتر بۆ لەمەسەلەی هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم ناگەرێنەوە بۆ هەمان لۆژیک و تێڕوانینی سیاسی؟ ٣- ئەو هەرا ئیعلامیەی کە صباح ناویەتیەوە، بەتەنها وابەستەی رۆژنامەی صباح و سەرنووسەرەکەی نیە، بەڵکو شتی دیکە لەپشت پەردە دیارە. هەر لەبریارەکانی دادگای ئیتحادی لەشوباتی ساڵی رابردوو سەبارەت بەنادەستووری مەلەفی نەوتی هەرێم و بریاری راگرتنی پارە بۆ هەرێم ، وە ئەوەی کەدەوترێ نوسینگەی سەرۆک وەزیران درەنگانی شەو بریاریداوە بەبڵاوکردنەوەی راپرسیەکە تادەگاتە ئەو گرژیە سیاسیەی کەلەنێوان پارتی و یەکێتی هەیە. ماوەتەوە بڵێم: قەوارەی هەرێم بەرۆژنامەیەک و بەراپرسیەک و بەلێدوانێک هەڵناوەشێتەوە. بەڵام دەسەڵاتی سیاسی و حیزبی هەرێم بەهاوڵاتی ڕەش و رووت و فەرمانبەری بێمووچە و ماڵی بێ نەوت و کۆڵانی بێ خزمەتگوزاری و نەخۆشخانەی بێ دەرمان و بانکی بێ پارە و زیندانی پڕ لەگیراوی رۆژنامەنووس لەهەر ئان و ساتێکدا ئەگەری ئەوەی هەیە کە هەڵبوەشێتەوە.