زانا توفیق بەگ  لە ساڵی ڕابردوودا بزوتنەوەی نەهەزەی ئیسلامی کە غنوش سەرکردایەتی دەکرد، هەوڵیاندا کۆمەڵی گۆڕانکاری گرنگ لەدید و ڕوانگەی جیاواز لە بەرنامەی کاری بزوتنەوەکەدا بکا. ئەویش هەوڵدان بوو بۆ گۆڕینی ناوی بزوتنەوە فیندەمیتالستە ئوسلێکانی ناو سیستەمی سیاسی ووڵاتی تونس، بەتایبەتی بزوتنەوەی نەهەزەی تونسی وە گۆڕینی ناوو بەرنامەی کارکردن و ئالیەتی جێبەجێ کردنی بەرنامەی بزوتنەوەکە. گەورەترین گۆڕانکاری لە زەمەنی دەسەڵاتی تەشریعی ڕاشید غەنوش لە دوای ئەو گۆڕانکاریە سیاسیەی بەهاری عەرەبی ڕۆیشتنی بن علی بوو. دوای ئەوەی لە پەرلەمانی تونس دەستکاری  قانونی باری کەسێتی ومەدەنی دەوڵەتی تونسى  کرد. پاشان هەوڵدانى بۆ گۆڕینی هەندێ بابەتی دەستوری کە زیاتر کۆمەڵگای تونسی بەرەو کرانەوەیەکی گەورە برد لە بواری  ئازادی سیاسی و ئازادی کاری میدیایی هەڵوەشاندنەوەی سانسۆری سیاسی لە بەرامبەر کۆمەڵی فیگەری سیاسی تونسدا، کە پێشتر لەلایەن (بن عەلی)وە زیندانی کرابوون  یان لە مەنفا بوون. پاشان  پێداچوونەوە  لە بوارەکانی مافە مەدەنییەكانو مافی ئافرەت لە کۆمەڵگای تونسیدا.  ئەم بەرنامە چاکسازییە غەنوش دەرخستنی واقعی کی نوێ ڕەوتە ئیسلامییەکان بوو  بۆ خۆرئاوا و بەتایبەتی ئەمریکا، پاشان بۆ ئەو ناوەندە توندڕەو وپەڕگیرییە ئیسلامیانەی ووڵاتە عەرەبییەکان . لەسەر دوو ئاستی جیاواز، ئەویش بریتی بوو لە:  ١. لە دوای گۆڕینی ناوو بەرنامەی بەشێکی زۆری بزوتنەوە ئیسلامییەکانی تونس. ئایا هەلێکی گونجاوە کە بتوانرێت بڕواو متمانە بگەڕینەوە بۆ خۆرئاوا وە  دیالۆگێکی کراوە لە بەرامبەر یەکتردا بکەن؟ ٢.ئەو چالێنجانەی دێنە بەردەم دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ خۆرئاوا و ئەمریکا،  ئایا ئیسلامییە ئوسڵێکان توانای وەڵامدانەوەو تێگەیشتنێکی واقعیان هەیە. بەتایبەتی لە دوای ڕووداوەکانی ١١ سێبتەمبەر و ئەو تێگەیشتنە گەورەیەی دنیای خۆرئاواو ئەمریکا بەرامبەر بە ئیسلامی سیاسی وە گۆڕینی فەیسی ئیسلام بە شێوەیەکی گشتی. لە دوای ڕاگەیاندنی بەرنامەی کاری غەنوش لەناو پەڕلەماندا بەهۆی فشاری مەدەنی هەندێ پارتی سیاسی سیکۆلارکردنەوەی باشترین پەنجەرەی نزیك بوونەوە لەگەڵ خۆرئاوا فەراهەم کرد .  هاوکات پەیامێکی گەورە یدا بە جیهانی ئیسلامی کە دە بێت گۆڕانکاری جدی لە فکرو سیاسەتیاندا بکەن تا بتوانن لەگەڵ ڕەوتی سەردەمدا بگونجێن.   لە دوای بەستنی کۆنگرەی کۆمەڵی ئیسلامی کۆمەڵی گوڕانکاری بنچینەی لە  تایتڵ و ناوەرۆکی کۆمەڵدا کرا.  بەتایبەتی باشترین هەنگاوی  بەڕێزعەلی باپیرو ئەندامانی کۆنگرە کە بەرهەمەکەی بریتی بوو  لە گۆڕینی پاشگری ئیسلامی بۆ دادگەری، ئەمە کردنەوەی ئەو گرێ دەروونییە بوو کە لە سەدەی ڕابردووەوە  بەتایبەتی لە دوای دروستبوونی گروپی ئیخوانەکان هەتا ئێستا بەردەوامی هەیە. بۆیە کۆنگرەکەی کۆمەڵی دادگەری کاکڵەی بەشێکی گەورەی ئەو کێشانەی چارەسەر کرد ، کە لە ماوەی زیاتر لە نیو قەڕن فکری و ئایدۆلۆژیای ئیسلامی ناتوانن ئەم کێشەیە تەجاوز بکەن. وە باشترین هەل بوو کە بتوانن دیالۆگ لەگەڵ دەرەوەی خۆیان و ئایدیا جیاوازەکان قبوڵ بکەن.  لە کاتێکدا بەشێکی زۆری ئەندامانی کۆنگرەی کۆمەڵ باس لەوە دە کەن کە زۆر جدی ترو پەڕگیرتر  بوون ، لەسەر ڕەتکردنەوەو  پەسەندکردنی پاشگری ئیسلامی و دەستکاری کردنی بەشێک لە میکانیزمی جێبەجێ کردنی کاروباری بانگەوازخوازی لەناو بەرنامەی سیاسی کۆمەڵی دادگەریی دا، وە گۆڕێنی مۆدیلی حکوم و شێوازی خەباتکردنی سیاسی بەبێ جیهاد، ئەم گوڕانکاریە، لە دیدو بیرکردنەوەی کۆمەڵی دادگەرییدا هەنگاوێکی گەورەیە، کە  ئەم  ڕێکخراوە بۆ مێژووی خۆیان تۆماریان کرد. کە کۆمەڵی خەڵکی جیاوازتر   لە دەرەوەی ئایدۆلۆژیایی ئیسلامی  کاری  سیاسی ولەم  رێکخراوەدا بکەن.  ئەمەش  دروستکردنی جەرائەتێکی سیاسی  گەورەیە  لە ناو بزوتنەوە ڕادیکاڵە ئیسلامییەکاندا کە بتوانرێت رێکخراوە ئیسلامییەکانی تریش بە هەمان ڕەوتی گۆڕانکاردا هەنگاو بنێن.

پشکۆ ناکام ......ووتیان حەبلی زەبر و زەنگ لە نیوەیا ئەپچڕێ ، ئێمە هەموومان پچڕاوین و حەبلەکەش تا بێ درێژ تر ئەبێ...ووتیان خوا لە سوڵتان محمود گەورەترە ، بۆ ئێمە لە هیچ خولە ناوێک گەورە تر نەبوو، ووتیان زاڵم زەواڵی بۆ پەیا ئەبێ ، لای ئێمە زاڵم مێش میوانی نیە وزەواڵەکەش تا ئێستا"ڤیزا"ی هەولێری وەرنەگرتوە ،،سی ساڵە ئەووترێت ئاشی نەزان خوا ئەیگێڕێ ، کەچی ئاشی خوای هەرێم بە پێچەوانەوە نەزان ئەیگڕێ !! هەر ئەڵێن سەبر گرن، شەیتان پەلەی کرد چاوێکی خۆی کوێر کرد،ئێمە سی ساڵە پەلەمان نەکردوە کەچی هەموو خێل و چاوزەق و دووربینیمان گەر کز نەبێ هەر نیمانە ، پێمان ئەڵێن"سەددام" بۆ کوێ ی برد ؟ با. لە بیرمان نەچێ گەر ئەو ئەحمەق نەبوایە و"کوەیت"ی داگیر نەکردایە وا زوو لەناو نەئەچوو و هەر کاکە ئەمریکا خۆی پارێزگاری لێ ئەکرد، خۆ هەرێم" کوەیت"ێکیش درواسێی نیە عەنتەرەکانی هەرێم بیگرن و بشبێتە مایەی تیاچوونی خۆیان..هەر کە بۆڵە بۆڵێک بکەین پێمان ئەڵێن "ڕەشبین"  مەبن ، ئاخر کە هەموو چواردەورمان تاریکە ناکرێ بە درۆ و       بە زۆر " عەینەکی شەمسی" لە چاو کەین..هەردەم بکەیتەوە ئەڵێن قەوارەی!! هەرێم دەستکەوتی خوێنی شەهیدانە، بەڵام پێمان ناڵێن   ئەو هەموو جاش موستەشار و وئەنفالچییانە چۆن هەموو موعەزەز موکەڕەم ئەژین، دیارە قەوارەی هەرێم ئارەقی ناوچەوانی ئەوانیشی تیایە،،ئاخر کێ خۆی کردوە بە ساحێبی ڕاپەڕین لە کاتێکا سەرۆکی حیزبی وا هەیە دوو هەفتەش دوای ڕاپەڕین هەر لە قەڵادزە خۆی شاربۆوە کەچی ئەڵێ: ڕاپەڕین درێژە پێیانی خەبات و شۆڕشی!! حیزبەکەی ئەو بوە،،!! لەسەر ئەم کەونە دەسەڵاتی دەبڵ موراڵی وەک ئەوەی هەرێم نابینرێ،دەسەڵاتی هەرێم پشتوانی لە خۆپیشانەکانی خواروی عێڕاق ئەکرد، بەڵام لای خۆمان لەسەر"مەسیج" ێک بە شەش ساڵ مەحکوم ئەکرێیت..،بە بەغا ئەڵێن: شۆڤێنی، مەزهەبی، رەگەزپەرست،دژە کورد و کوردستان..نا دادپەروەر! كەچی هەفتەی سێ چواجار"شاندی سواڵ کردن" وان لە بەغا و خەریکی دەست پان کردنەوەن و سوێند و تەڵاق ئەخۆن کە بەشێکن لە عێڕاق! ئەیانەوێ بەغا وەک"سۆسیال"ەکەی ئەوروپا بەخێویان بکا،،خۆشیان ئامادە نەبن تەنانەت مووچەکە وەک خۆی دابەش بکەن...خەریکە مەقایس و موستەڵەحەکان لە هەرێم هیچ مانایەکی خۆی بمێنێ، بۆ نمونە بە "بازرگانێکی نەوت" ئەووترێت پێشمەرگەی دێرین..!!بە هەردوو مەجلیسەکەی هەولێری زەمانی بەعس    ئەەووترا کارتۆنی چونکە حیزبی بوو، ئەی خێرە پارلەمانه سوقەتە کارتۆنییەکەی هەولێر بە دەزگایەکی نیشتمانی ناو ببرێت ؟خۆ مەگەر ئەویش نەک هەر حیزب ، بەڵکو بنەماڵە ئەیبا بەڕێوە،،،،،،،،،،،،،باشترین نەسیحەتی دەسەڵات ئەوەیە کە دەست بەکڵاوەکەتەوە بگرە با نەیبا،بۆ ئەوەی کەدەستت لەسەر گیرفانت نەبێ ئەو بەئاسانی بتوانێ بەتاڵی بکاتەوە ، گەر قسەشت کرد مسۆگەر دەستێکت لە پشتەوەیە ، لەبەر کورونا بە دەستکێشەوە......،،

رێبوار کەریم وەلی رەنگبێ لاچوونی نێچیرڤان بارزانی لە پۆستی سەرۆکی حکومەت، بەقەدەر نەمانی مام جەلال بۆ یەکێتی کەمەرشکێن بێت؛ خوا بۆی دابوون، لە سلێمانی موعارەزە و لە ھەولێریش حکومەت بوون، ھەر چییەکیش لە سلێمانی روویدابا، حکومەت ئۆباڵەکەی بە ئەستۆ دەگرت. * ئەم پارتییەی ئێستا، بەغدا چ بە ھەولێر بکات، ئەویش بە سلێمانیی دەکات. ئەگەر موتیع و ملکەچی ھەولێر نەبی ئەوا ھەر کەس لە ماڵی خۆی. * ئەو بێمنەتییەی ھەولێر لە مەسەلەی ھەڕەشەکردن بە دوو ئیدارەیی لەوەڕایە کە پارتی دڵنیا بووە، یەکێتی نە خۆی پێوە بەڕێدەبرێت و نە دەتوانێ قووت و موچەی خەڵکی خۆی دابین بکات. دانانی قوباد تاڵەبانی وەکو سەرۆکی شاندی ماراسۆنکاری ھەرێم لە بەغدا زۆر زیرەکانەیە؛ نەوەکا بە ناوی ھەولێر بچێتە داوای بودجە و بۆ سلێمانیی بخوازێت! * لانیکەم دوو ساڵە یەكێتی قەوانێکی ھەیە لێدەدات و، بەدەم ئەو ئاوازەوە شەوان تەگبیر دەکات کە چۆن بە کارتی دوو ئیدارەیی پارتی ئەبڵەق بکات! کەچی دەرکەوت نیوەشەوێک پارتی بۆمبەکەی ھەڵداوەتەوە بن لێفەی یەکێتی! * ھەموو ئومێدی یەکێتی ئەوە بوو کە بتوانن لە دەرەوەی حکومەتی ھەرێمەوە، موچەی دەڤەری سەوز لە بەغداوە دابین بکەن، بەڵام ئەوە سەری نەگرت و پێدەچێ پارتیش ئەوە بزانێت. بۆیە لەسەر سینیی زێر دوو ئیدارەیی پێشکەشی یەکێتی کرد. سەیر ئەوەیە کە یەکێتی ئەوەی بە ھەڕەشە وەرگرتووە!!. * ئەلبەتە پرۆژەی راستکردنەوە رێڕەوی حوکمڕانی لە کوردستان لە بەر ھاتنی پاپا چەند رۆژێک دەوەستێ! بەڵام ھەقە ئیتر لێرە بەدواوە یەکێتی لەگەڵ خەڵکی خۆی راستگۆ بێت. بەڕاستی و بە فیعلی بچێتە بنباری ئیدارەی ناوچەکەی خۆیەوە و واز لەو تەگبیرانە بێنێت. * راستە بۆ پارتی قورس دەبێ ببێتەوە حاکمی دوو شار، بەڵام پارتی بەسەرێک سلێمانیی لەکۆڵ دەبێتەوە و بەسەرێکی دیکەش ئۆباڵی ئەوەی ڕوو دەدات دەخاتە ئەستۆی ئێستای یەکێتی. * ھا ئەگەر یەکێتی بە تەمای موعجیزەیە لە حوکمڕانیدا، شتی وا روو نادات. جارێ ئەو بایە ھەر لەو کونەوە دێت.

مەجید ساڵح (1) شۆڕشەکان دوو جۆرن: (شۆڕشە رادیکاڵەکان) و (شۆڕشە رەنگاڵەییەکان). رادەی پێشکەوتن و دواکەوتنی کۆمەڵگاکان رادیکاڵیەتی و رەنگاڵەیی شۆڕشەکان دیاری دەکەن، لەو کۆمەڵگایانەی کە دواکەوتوون، شۆڕشگێڕەکانیان بە زرۆی رادیکاڵ و توندڕون و هەرچەندە خواستی شۆڕشگێڕەکان ئازادی و دیموکراسییە، بەڵام شێوازی پێگەیشتنیان پەنابردنە بۆ توندوتیژی. لەو کۆمەڵگایانەشی پێشکەوتوون، شۆڕشگێڕەکانیان بریتین لە خوێندکار، فەرمانبەرانی ملیوان سپی، کرێکارانی بەشی پیشەسازی،..هتد لەپاڵ ئەوەی خواستەکانیان دیموکراتیانەیە، پەنابردن بۆ توندوتیژی و خوێنڕشتن کەمتر بەدی دەکرێت..لەشۆڕشە رەنگاڵەیەکاندا، لە جیاتی توندوتیژی پەنا بۆ خۆپیشاندان، یاخیبوونی مەدەنی، مانگرتن و بەرگری مەدەنیانە دەبرێت، نمونەش بۆ شۆڕشە رەنگاڵەییەکان شۆرشی گوڵی سور لە گورجستان، پرتقاڵی لە ئۆکراین، گوڵی لالە لە قیرقیزیا.. (2) مەترسدارترین قۆناغی شۆڕش، پاش روخانی رژێمە ستەمکارەکان و سەرکەوتنی شۆڕشگێڕەکانە، ئەو قۆناغە پێی دەوترێت 'مانگی هەنگوینی شۆڕش'. خەڵک لەو ماوەیەدا هەم خۆشحاڵ و هەم رازین، لەسەر سەقامەکاندا شایی و زەماوەند دەگێڕن، بەیاننامەی سەرکەوتن دەردەکەن و بە ئومێدەوە دەڕواننە ئایندە. خەڵکەکە هەموو کینەو رق و بەربرەکانێکانیان لەبیر دەکەن و برایەتی و خۆشەویستی لەدەمیان دەبارێ. هەموو ئەو رەفتارانەی کە لە رژێمی پێشوودا قەدەغەبووە، بە ئازادی و بێ سەرکوتکردن ئەنجام دەدرێن. لاینەکانی ئۆپۆزسیۆن موو ناچێتە نیوانیانەوە، هەمووان پێکەوە کاردەکەن بۆ رێکخستنەوەی کۆمەڵگا و دەوڵەت.  (3) پاش کۆتایی هاتنی مانگی هەنگوینەکە، هێزە شۆڕشگێڕەکان بۆ دابەش کردنی دەسەڵات و سەروەت و سامان و ... دەیان شتی دیکە، دەرز دەکەوێتە نێوانیان و ململانێ دەست پێدەکات..  لە شۆڕشە رادیکاڵەکاندا، کۆمەڵیک (شۆڕش دز) لە مەڵاسدان و لەو گۆمەڵێڵەدا راوی خۆیان دەکەن و چاوەڕێ دەکەن تا شۆڕشگێڕەکان یەکتری لەناو دەبەن، پاشان زۆر بە ئاسانی دەست بەسەر شۆڕشدا دەگرن. نمونە بۆ ئەم جۆرە شۆڕشە رادیکاڵانە زۆرە، لە مێژووی ئیسلامدا دوای کۆچی دوایی محەمەد (ص)، ململانێی لە نێوان ئەسحابەکاندا دروست بوو، لە کۆتاییدا بنەماڵەی معاویەی کوڕی ئەبو سوفیان بە عەبای خەلیفەی موسلمین هاتنەوە سەر دەسەڵات.. لە فەرەنسا دوای لەمەقسەڵەدانی لویسی ١٤، شۆڕش گێڕەکان لە ماوەی 1789 تاوەکو 1799، شۆرشگێڕیان کەوتنە گیانی یەکتر و سەدان کەسیان لەیەکتری کوشت، لە کۆتاییدا دیکتاتۆرێکی وەک ناپلیۆن پۆناپارت هاتە سەرکار.. لە ئێرانی دوای رژێمی شا هەمان شت روویدا، دواین نمونەی ئەم شۆڕشە رادیکاڵانەش میسر بوو، (سیسی) توانی بە ئاسانی شۆڕشی میسرییەکان بدزێت.. لە شۆڕشە رەنگاڵەییەکاندا بەهۆی رووە دیموکراسیەکەیەوە، کەس ناتوانێ شۆڕش بدزێت.. کۆمەلگای ئێمەش بەدەر نییە لەو هاوکێشەیە. لە دوای راپەڕینی 1991، سەرەڕای هەوڵە بێوچانەکانی نەوشیروان مستەفا بۆ رێگری کردن لە دزینی شۆڕش، بەڵام بەهۆی دواکەوتوویی کۆمەڵگاکەمان و نەبوونی کۆمەڵگای مەدەنی، هەر زۆر زوو گەندەڵکاران توانیان شۆڕشی خەڵک بدزن و سیستمێکی سیاسی بونیاد بنێن کە خەڵک بیر لە گۆڕینی بکەنەوە.  بەڵام ئەمجارە کۆمەڵگای کوردستان زۆر پێشکەوتووترە لە کۆمەڵگای سەرەتای راپەڕین، خواستە دیموکراسییەکانی زۆرتر بوون و شێوازی خەباتیشی بۆ گۆڕین زۆر جیاوازە لەوەی جاران، کاروانەکە کەوتووەتەڕێ و پێ ناچێ تا سەرکەوتن بوەستێ..  

هونەر تۆفیق  پاپ فرەنسیس، لەوەتەی بۆتە پاپی ڤاتیكان لە 2013ەوە، چەندجارێك لە سەردانەكانیدا قاچی دوانزە كەسێك پێكەوە ماچ دەكات. لە سەردانەكەیدا بۆ باشووری سودان، نوشتایەوە سەر ئەژنۆو قاچی دوانزە سەركردەی ناكۆكی ئەو وڵاتەی ماچكردو تكای لێكردن ئاشتبن‌و جەنگ راگرن. لەكاتی كۆچە بەلێشاوەكەی ئاوارە سورییەكاندا بەرەو ئەوروپا، دوانزە پەناهەندەی لە ئایین‌و نەتەوەی جیاواز كۆكردەو قاچی بۆشتن‌و كەوتە ماچكردنی قاچیان.  لە سەردانێكیدا بۆ ناو زیندانیەكانی شاری ڕۆما، دوانزە بەندكراوی لە موسڵمان‌و مەسیحی كۆكردەوە، قاچیانی شتەوەو ماچی كردن. كڵێسای كاسۆلیكی بڕوای وایە كاتێك مەسیح لەدوا خوانیدا، هەر دوانزە شوێنكەوتووەكەی كۆكردۆتەوە. پێش نان خواردن قاچیانی بۆ شتون. ئەم بەسەرهاتە لەناو كاسۆلیكیەكاندا بۆتە تەقلیدێكی ساڵانە كە پاپ قاچی دوانزە كەس لە پێش جەژنی لەدایكبوونی مەسیحیدا بشوات. بەڵام پاپ فرەنسیس بەزیادەوە جگە لە جەژنی فوسح، ساڵانە چەندجارێك قاچی دوانزەكەس دەشواتەوە. لەوە زیاتریش لەپێناو ئاشتیدا ماچیان دەكات. لەم سەردانەیدا بۆ عێراق، كە هاوشێوەی دۆخەكەی باشووری سودانە، دیارنیە پاپ قاچی كێ دەشواتەوەو لەپێناو ئاشتیدا قاچی كام دوانزە كەس ماچ دەكات؟!  

كەمال چۆمانی  ٩ سەرنج لەسەر بەیاننامەکەی لاهور تاڵەبانی   لاهور تاڵەبانی دەڵێت مەسرور بارزانی فشار دەکات بۆ ئازادکردنی تۆمەتباران لە بەیاننامەیەکدا دەڵێ <<دەستیان داوەتە كاروباری دادگا بۆ ئەوەی ئەو سێ كەسە ئازادبكرێن‌و كەیسەكە دیزە بە دەرخۆنە بكرێت.>>  لەسەر ئەو خاڵە دەوەستم: ١- تاڵەبانی پێمان ناڵێ ئەوانەی دەستگیرکراون کێن، کەی دەستگیرکران، کێ دەستگیریکردون، ئایا بە بڕیاری دادگا بوە یا نا، بۆچی دەستگیرکراون، بە قسەی کێ دەستگیرکراون؟ بۆچی تاڵەبانی بەیاننامە دەردەکات لە کاتێکدا ئەوە ئیشی ئاساییش و دەزگای تیرۆرە رونکردنەوە بدا چونکە کردەی هێرشکردنە سەر غالب محەمەد، کردەیەکی تیرۆریستییە و ئیشی ئاساییشە بەدواداچونی بۆ بکات. نە ئاساییش و نە دادگا و نە دژە تیرۆر بەڕەسمیی قسەیەکیان نەکردوە، بەڕەسمییش کەس راینەگەیاندوە کە سێ کەس بەو تۆمەتە دەستگیرکرابن، ئەی لاهور تاڵەبانی بۆچی بەیاننامەیەک دەردەکات و خۆی بە لاواز نیشاندەدات کە گوایە لەژێر فشار دایە؟ ئایا ئەوە یەکێتییە تۆمەتبار بەرەڵادەکات یا دادگا و دەزگاکانی حکومەت؟ ٢- لاهور تاڵەبانی داوا لە مەسرور بارزانی دەکات رێزی دادگاکان بگرێ، بەڵام خودی بەیاننامەکەی تەداخولکردنە لە ئیشی دادگا، باسێک دەکات کەس نازانێت ئایا هیچ کەسێ دەستگیرکراوە یا نا، بۆچی دەزگاکانی ئاساییش نایەن و وتەی ئەو تۆمەتبارانە بڵاوناکەنەوە؟ ئەی بۆچی کاتێک ویستیان شاسوار عەبدولواحید و باندەکەی لە سۆشیاڵ میدیا ئاشکرا بکەن هەمو شتێکیان بە پلانێکی پوختە جێبەجێکرد و هەمو ناڕونییەکیان لابرد؟ ٣- لاهور تاڵەبانی لایەنگرێکی پارتیی لە گەرمیان دەستگیرکرد، تەواوی پارتیی و حکومەت داوای ئازادکردنی کرد، لاهور تاڵەبانی بەریهەڵنەدا تا دواتر نێچیرڤان بارزانیی تەداخولی کرد و لاهور تاڵەبانییش گوێڕایەڵیی نێچیرڤان بارزانیی کرد. ئەوکات کەس پشتیوانیی لاهور تاڵەبانیی نەبو، بەناهەقییش کەسێکی گرتبو، کەچی ئامادەنەبو سازش بکات تەنانەت دوای ئەوەی پارتیی کادیرێکی یەکێتییشی لە بەرانبەردا دەستگیرکرد، خێرە ئێستا هەوڵێکی تیرۆر دراوە، تەواوی کۆمەڵگەی کوردیی داوای جێبەجێکردنی قانون دەکات، بە بەشێکی زۆری ناو پارتییشەوە، خێرە لاهور تاڵەبانی دەترسێ ئەو کەیسە <<دیزە بە دەرخۆنە>> بکرێ؟ ئەرێ هەر بەڕاست خودی لاهور تاڵەبانیی نییە کەیسەکە دادەپۆشێ؟ ٤- لاهور تاڵەبانی بەشانازییەوە دەڵێ مەکتەبی سیاسیی لەگەڵ دایە، جەماوەری یەکێتییش هاوکاریەتی، تەنانەت زۆر خەڵکی تریش، خۆیشی بە نەیاری سەرسەختی مەسرور بارزانیی تەماشادەکات، ئەی خێرە ئێستا سێ تۆمەتباری لەبەر دەستدایە کە هەوڵی تیرۆریان داوە، و گوایە بە ئەمری راستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆی مەسرور بارزانیی بوە، کەچی لاهور تاڵەبانی بەیاننامە دەردەکات و دەنوزێتەوە کە گوایە فشار لەسەر ئازادکردنیانە؟ بۆچی لەبری نوزانەوە ناڵێ یەکێتیی لە حکومەتێک دەکشێتەوە کە حوکمی قانون جێبەجێناکات و سەرۆکەکەی لە سلێمانی هەوڵی تیرۆرکردنی نەیارانی سیاسیی دەدات؟ ٥- کەیسی هەوڵی تیرۆرکردن یا لێدان لە غالب محەمەد کەیسێکی هێندە ئاسان نییە، دیارە پارتیی نەک هەر ویستویەتی لە غالب محەمەد بدا، بەڵکو ویستویەتی لە سلێمانیی و یەکێتیی و دەزگاکانی یەکێتییش بدا، ئەو هەوڵە زۆر رەهەندی هەن، مەترسیی گەورەیە لەسەر رەوشی کوردستان، ئەی خێرە لاهور تاڵەبانی ئاوا ئاسان بەیاننامەیەک دەردەکات و خۆی لە هەمو بەرپرسیارێتییەک دەشارێتەوە، یان بەڕاستیی شتێکی تر هەیە و لاهوڕ تاڵەبانی و مەسرور بارزانی لە پشتی پەردەوە رێککەوتنێکی راستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ هەیە بۆ لێدان لە نەیارانی سیاسیی و بێدەنگکردنیان و ئەوەی خۆیشیان دەیکەن تەنها نماییشێکی دەزگا هەواڵگرییەکانیان؟ ٦- لاهوڕ تاڵەبانی هاوسەرۆکی حیزبە، میدیا و دژە تیرۆر و ئاساییش و مەکتەبی سیاسیی و سەرکردایەتیی لە بن دەستی خۆیەتی، هەرشتێک لە سلێمانیی بکرێ پێشی هەرکەسێک ئەو بەرپرسیارە.  ئەگەر ئەو سێ تۆمەتبارە بەربوبن، ئەوا بەر لە هەرکەسێک لاهوڕ تاڵەبانی بەرپرسیارە. ٧- رونە ئەو کەیسە لەوە گەورەترە کە لاهور تاڵەبانی بە بەیاننامەیەک خەڵک بگەوجێنێ، لەوەیاندا لە داهاتودا دەردەکەوێ کە هەوڵەکانی چەندە خراپ بەسەر خۆیدا دەشکێنەوە. تاڵەبانی بڕیاربو سیاسەت و ململانێ بباتە هەولێر، کەچی ئێستا لە بەرانبەر مەسرور بارزانی خۆی وا نیشاندەدات کە لە سلێمانییش توانای ململانێ و داکۆکیکردنی لە حوکمی قانون و وەستانەوە دژ بە پارتیی نییە.  ٨- پارتی ئەوە یەکەم هەوڵی تیرۆر و لێدانی نییە لە سلێمانیی و تەنانەت لە دەرەوەی کوردستانیش، هەمومان پارتیی باش دەناسین چ هێزێکی دژ بە ئازادیی و دیموکراسییە، مەسرور بارزانییش باش نیشانیداین و نیشانمان دەدات کە چۆن دەیەوێت هەمو هەناسەیەکی ئازادیی قەدەغەبکا، ئەوانەی هاوکاریی پارتییش لەوەدا زۆر رون ناسراون لەناو یەکێتیی و گۆڕان و هێزەکانی دیشدا، بەڵام لاهور تاڵەبانی خۆی وا نیشانداوە کە دژ بەو تۆقاندن و سیاسەتەی پارتییە، کەچی. لە پشتی پەردە خۆی هەمان ئەو گەمانە لەگەڵ پارتیی دەکات کە ئەوانیدی دەیکەن. ٩- لاهور تاڵەبانی و یەکێتیی خۆیان وا نیشاندا کە دژ بە بەناهەق-حوکمدانی ئازادیخوازانی بادینانن، بە بەیاننامەی ترسنۆکانە خۆیان لە بەرپرسیارێتیی دزیەوە، کەچی ئێستا یەکێتیی بە هەمو باڵ و رەنگەکانیانەوە، دەیانەوێ ئەو کەیسە پەردەپۆش بکەن و لە رێڕەوە قانونییەکەی خۆی لابدات.

سیروان عەبدول ئایا ئەوە داواکاری گشتیی بە هەموو عەقلێکییەوە ڕێگەی داوە بە تۆمەتی «تەشهیرکردن» دەعوای جینائیی دژ بە کەسێک بجوڵێنرێت لەسەر ئەوەی لە بەردەم دادگادا وتویەتی «ئەشکەنجە دراوم و هەڕەشەی تەجاوزکردنە سەر هاوسەرەکەم لێکراوە»؟ پرسیارێکی ڕەوا کە دەبێت بکرێت ئەوەیە کە ئایا هەر بە ڕاست دەزگای داواکاری گشتیی و، ئاسایشی گشتیی و، پۆلیس و، دادگای لێکۆڵینەوە ئەوەندە کەم سەر لە بواری حقوق و یاسا دەردەکەن کە پێیانوایە ئەو قسەیەی شێروان شێروانیی کە لەبەردەم دادگادا کردویەتی دەکرێت وەک تاوانی تەشهیر سەیر بکرێت کە ئاوا ئیستا کەوتوونەتە خۆیان دۆسیەی بۆ دەکەنەوە و، بە جیددی تەحقیقی تیا دەکەن؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە هەڵدەگرم بۆ کۆتایی ئەم وتارە. پێش ئەوە، بۆ ئەوەی خوێنەر ببینێت ناوەندە ئەمنیی و دادوەرییەکان لە هەرێمی کوردستان چی خەراباتێکە، پێویست دەکات هەندێک تاوتوێی ڕووی حقوقیی ئەو شکاتەی ئاسایشی گشتیی لە شێروان شێروانیی بکەم: ... ١. شتێک وجودی نییە بە ناوی تەشهیر بە دەزگای دەوڵەتیی تۆمەتی «تەشهیر بە دەزگای ئاسایشی گشتیی» قسەیەکە کە تەنها پێکەنین هەڵدەگرێت، نەک ئەوەی ئاوا دەیان پیاوی حقوقیی دەرچووی زانکۆ و ئەفسەری پۆلیس و دادوەر بەجیدییەتەوە وەریبگرن و خەریک بن بەو ناوەوە هاوڵاتییەک سزا بدەن. دەزگای دەوڵەتیی بە یاسا پارێزراو نییە لە تەشهیر. بەڵێ لە حوکمدارییە دیکتاتۆریی و ئۆتۆریتارییەکاندا جار هەیە بە دەقێکی یاسایی پیشاندانی ڕەخنە بەرامبەر بە دەزگای دەوڵەتیی سزادار دەکرێت، بەڵام لەم کەیسەدا ئاسایش و پۆلیس و داواکاری گشتیی پەنایان نەبردۆتە بەر ئەو جۆرە لە یاسای سەرکوتکردنی ڕەخنەگرانی دەسەڵات. داواکاری گشتیی و پۆلیس بۆ مولاحەقەی یاسایی شێروان شێروانیی بەناوی تەشهیرەوە، چوون پەنایان برۆدتە بەر ماددەی (٤٣٣) لە یاسای سزادانی ژمارە (١١١)ی ساڵی (١٩٦٩). جێگەی خەمە داواکاری گشتیی ئەوەندە لەو ماددەیە تێگەیشتبێت کە وا بزانێت یاسادانەری عێراقیی ئەو ماددەیەی بۆ پاراستنی دەزگای دەوڵەتییش لە تەشهیر داناوە. ئەگەر وا تێگەیشتووە، ئەوە مانای ئەوەیە کە دواکاری گشتیی هەر لە بنەڕەتەوە لە چەمکی تەشهیر تێنەگەیشتووە (کە ئەمە دیاردەیەکی زۆر باوە لەناو یاساناسان و میدیاکاران و ڕۆشنبیران و خەڵکیی عاممەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناویندا)، وە لەوە تێنەگەیشتووە کە ئایا لە زانستیی دادگەریی یان (فیقهی قەزا)دا سزدارکردنی کرداری ناوزڕاندن لەسەر چی پرەنسیپێکی حقوقیی بونیاد نراوە. تەشهیر جۆرێکە لە تاوان کە سەبارەت بە هەستی کەرامەتی زاتیی تاک و، سەبارەت بە سومعەتی تاک لەلای کۆمەڵگا و، سەبارەت بە سومعەتی کۆمپانیای قازانجکەرە وەک شەخسی مەعنەویی لای بەکاربەر و کڕیارانی. ئۆرگانی دەوڵەتیی نە تاکەکەسە تا بڵێت هەستی کەرامەتی زاتییم هەیە و ئێستا ڕووشاوە، وە نە کۆمپانیایەکی ڕزقپەیداکردنیشە کە بڕی داهاتەکەی پەیوەست بێت بە پلەی متمانە و سومعەتیەوە لای کڕیار. بۆیە بەکارهێنانی ماددەی (٤٣٣)ی یاسای سزادان بۆ سزدانی شێروان شێروانیی بارکردنی مانایەکە لەو ماددەیە کە ئەو ماددەیە نییەتی. ئەوەش کارێکی هەڵە و نایاساییە. کاری وا لە حاڵەتی ئایدیاڵ و نۆرماڵدا دەبێت ببێتە هۆی ئەوەی کە پۆلیس یان دادوەری لێکۆڵینەوە، بەپێی بڕگەی (ئەلیف)ی ماددەی (١٣٠)ی یاسای بنەماکانی دادگاییکردنی جینائیی ژمارە (٢٣)ی ساڵی (١٩٧١)، شکاتەکەی ئاسایشی گشتیی پشتگوێ بخات و بەجیددی وەرینەگرێت، چونکە هیچ یاسایەک نەشکێنراوە. هەروەها دەبێت وەزیری داد بیر لە گۆڕینی سەرۆکی دەزگای داواکاری گشتیی بکاتەوە بەهۆی نەشارەزاییەوە لە ئەنجامدانی ئەرکەکانی خۆیدا، ئەمە ئەگەر نەشارەزاییەکی تێکەڵ بە گەندەڵیی هەمئاهەنگیی لەگەڵ، بۆ نموونە نەک حەسر، سەرۆکوەزیراندا نەبێت. ... ٢. تەشهیرکردن لەناو دادگادا سزای نییە جێگەی سەرسوڕمانە ئاسایش و پۆلیس و داواکاری گشتیی و دادگای لێکۆڵینەوە بە هەموو زانیاریی ئیختیساسیی و سەنگی پیشەیی خۆیانەوە دوای بەسزاگەیاندنی شێروان شێروانیی کەوتوون لەسەر ئەو قسانەی ناو دادگای، کەچی نە خۆیان دەزانن و نە کەسێکیش ئاگاداریان دەکاتەوە کە هەر لەو یاسای سزادانەدا کە ئەوان دەیانەوێت بۆ سزادانی شێروانیی بەکاری بهێنن، بە دەقی ڕۆشن لە ماددەی (٤٣٦)دا نووسراوە کە قسەی ناو دادگا ئەگەر تەنانەت تەشهیر و هەوڵی ناوزڕاندنیش بێت لەڕێگەی درۆوە، دیسانەوە هیچ سزایەکی نییە و نابێت مولاحەقەی یاسایی بۆ بکرێت. ئەوەی ئەو یاساناسانە ئاوا بەجیددی دوای ئەو دۆزە کەوتوون و ئاگاداری ماددەکانی یاساکە نین، دەبێت سکانداڵێک بێت لە فۆرمی جرت و فرتی کاریکاتێرانەی کۆمەڵێک یاساناسدا کە یاسا ناناسن. ئەو ماددەیەی یاسای سزادان دەڵێت: «لا جریمە فیما یسنده احد الخصوم او من ینوب عنهم الی اڵاخر شفاها او كتابە من قژف او سب اپنا‌و دفاعه من حقوقه امام المحاكم وسلگات التحقیق او الهیئات الاخری وژلك فی حدود ما یقتچیه هژا الدفاع.» ئەوەی کە لە یاساکەدا مەرجی ئەوە دادەنرێت کە داکۆکییکردنی تۆمەتبار لە خۆی وای خواستبێت ئەو تەشهیرە بکات و قسەیەک هەڵبەستێت، لە حاڵەتی شێروانییدا ئۆتۆماتیکیی بەوە پاکانە دەبێت کە بەپێی یاسای بنەماکانی دادگاییکردنە جەزائییەکان، ماددەی (١٢٦)، تۆمەتبار مافی هەیە لە دادگا درۆ بکات بەبێ ئەوەی مولاحەقەی یاسایی بۆ بکرێت. بۆیە حەقە ئاسایشی گشتیی و پۆلیس و داواکاری گشتیی و دادگای لێکۆڵینەوە بەپێی ماددەی (٤٣٦)ی یاسای سزادان واز لەوە بێنن لەڕێگەی مولاحەقەی یاسایی قسەکانی شێروان شێروانییەوە لەناو دادگا لەوە زیاتر خۆیان بکەن بە مەسخەرە و حەقە زوو ئەو دۆسییەیە داخەن. ... ٣. داواکاری گشتیی کار دەکات بۆ ئەوەی هاوارکردن لە کاتی ئەشکەنجە و تەجاوزدا سزای هەبێت داواکاری لەجیاتیی کارکردن بۆ یارمەتیدانی شێروانی شێروانیی کە هاوار دەکات و دەڵێت لە کاتی تەحقیقدا گوشارم بۆ هێنراوە و ئەشکەنجە دراوم و هەڕەشەی تەجاوزم لێکراوە (کە بە ئیحتیمالی زۆر گەورە ڕاست دەکات)، لە هەوڵی ئەوەدایە لەسەر ئەو هاوارکردنەی لەدەست ئەشکەنجە سزای بدات. مولاحەقەی یاسایی ئاوا کافکایی مەگەر تەنها لە وڵاتە دیکتاتۆرییەکاندا بگوزەرێت بەبێ ئەوەی خەڵک لە توڕەییدا ئەرز هەڵگرن و داینەنێنەوە.  خۆی ئەنجامدانێکی سەربەرزانە و شەریفانەی وەزیفەی داواکاریی گشتیی ئەوەی دەخواست لە کاتی دادگاییکردنە کاریکاتێرییەکەی شێروان شێروانیی و چوار کەسەکەی تردا، داواکاری گشتیی دوای بیستنی هەواڵی ئەشکەنجە و هەڕەشە بە هاوسەر لەلایەن شێروانییەوە، یەکسەر داوای دواخستنی دادگاییەکە و تەحقیقکردن لەو مەسەلەیە یان هەڵوەشاندنەوەی تۆمەتبارکردنەکە و داخستی هەموو دۆسیەکەی بکرادایە. مادام تۆمەتبارێک باسی ئەشکەنجە و گوشار دەکات، لە حاڵەتی دادگاییکردنی دادپەروەرانەدا بەو جۆرە مامەڵە دەکرێت کە ئەگەر تۆمەتبار نەشتوانێت بە ئاسەواری سەر لەشی یان بە هەر شتێکی تر قسەکەی خۆی بسەلمێنێت، دیسانەوە ئەگەر ئیحتیمالێکی کەم هەبێت قسەکەی ڕاست بێت، دەبێت دادگا دوا بخرێت، ئیفادەکان بخرێنە لاوە و، تەنانەت تۆمەتەکەی لەسەر لاببرێت و ئازاد بکرێت، بەتایبەت چونکە لەم دۆزەدا قسە لەسەر دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستانە کە دەزگایەکە هەردوو باڵەکەی لە زۆنی سەوز و زۆنی زەرد لەسەر ئاستی جیهان سومعەتێکی زڕاویان هەیە و، دەیان ڕاپۆرتی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتیی پشتڕاستی ئەوە دەکەنەوە کە ئەو دەزگایە وەک هەر دەزگایەکی ئەمنیی ڕژێمە دیکاتۆرەکانی ناوچەکە، ئەشکەنجە و گوشار و تەجاوز و هەڕەشە لەبەرامبەر دەستگیرکراواندا بەکار دەهێنێت. نمونەیەکی پەیوەنددار سەبارەت بە ناوزڕاویی دەزگای ئاسایشی هەرێم و سەبارەت بە چۆنییەتی مامەڵەی داواکاری گشتیی لەگەڵ ئەو مەسەلەیەدا دەکرێت ئەوە بێت کە پۆلیسی وڵاتی نەرویج لە ساڵی (٢٠٠٢)ەوە بۆ ماوەی دوو ساڵ لێکۆڵینەوەی لە جۆری بەشداریی مەلا کرێکار لە ڕێکخراوی ئەنسارولئیسلامدا کردبوو و بە قسەی داواکاری گشتیی بەڵگەی تەواویان لەبەردەستدا بووە کە کرێکار یاساشکێنیی کردووە. بەڵام لە بەهاری (٢٠٠٤) کاتێک پۆلیسی نەرویجیی دەڕۆن لای ئاسایشی سلێمانیی دوو جار ئیفادەی زیندانییەکی کۆنەئەندامی ئەنسار وەک شایەد وەردەگرن و شایەدەکە لە هەردوو ئیفادەکەدا هەمان قسە دەکات بەڵام دەڵێت لەژێر گوشاری ئاسایشدایە و ئاسایش داوای لێکردووە بە دڵی ئەوان قسە بکات، دوای بیستنی ئەو هەواڵە، داواکاری گشتیی نەرویج یەکسەر بڕیاری ئازادکردنی مەلا کرێکار و داخستنی هەموو دۆسیەکانی دا و، وەک بێتاوان ناردییە ماڵەوە، چونکە وتی ئیحتیمال هەیە ئاسایشی هەرێم لەپێناو چاندنی شایەتیدان دژ بە تۆمەتبار لەناو دۆسییەکەدا پەنا بباتە بەر ئەشکەنجەدان و گوشارهێنان بۆ شایەتەکانی بەردەستی. لەم لینکەدا زانیاریی زیاتر سەبارەت بەو کارەی داواکاری گشتیی هەیە بۆ هەر کەسێک بیەوێت زیاتر بزانێت: (https://www.nrk.no/norge/krekar-saken-henlegges-1.513076). ... ٤. دەزگای دەوڵەتیی کەرامەتی نییە بڕوشێت، بەڵکو متمانەی هەیە لە دەستی بدات دەزگای داواکاری گشتیی لە هەولێر هەفتەی ڕابردوو کۆبونەوەیەکی خۆی کرد و تیایدا بڕیاری دا ئیتر ڕێکاریی یاسایی بگرێتە بەر لەبەرامبەر هەر کەسێکدا کە کار بۆ شکاندنی سومعەتی دەزگا ئەمنیی و دادوەرییەکان بکات.  ئەوەی دەزگای داواکاری گشتیی بە هەڵە لێی تێگەیشتووە ئەوەیە کە نازانێت دەزگای دەوڵەتیی ناتوانێت لەڕێگەی یاساوە فەرزی بکات ئیعتیبار و ڕێزی هەبێت لای خەڵک و خەڵک متمانە پێیان لەدەست نەدات، بەڵکو ڕێز و ئیعتیبار و متمانەی دەزگای دەوڵەتیی لەڕێگەی ئەنجامدانی شەرافەتمەندانە و سەرڕاستانەی ئەرکەکانی خۆیانەوە بینا دەکرێت.  دەزگای ئاسایشی گشتیی و داواکاری گشتیی و دادگاکانی کوردستان ئەگەر بەو هەموو جۆش و خرۆشەوە لە خەمی ئیعتیباری خۆیاندان لای خەڵک، ئەوا دەبێت بزانن کە ڕێگەی دروست ئەوەیە لەبەردەم نوخبەی سیاسییدا چۆک دانەدەن و پێداگریی لەسەر ئینتیگریتیی خۆیان و ئەخلاقی پیشەیی خۆیان بکەن و تەداخولی سیاسەتمەدار لە کاروباریاندا قبوڵ نەکەن. کە ئەمە ناکەن، ئەوە ئیتر هەم خەتای خۆیانە و هەمیش گرفتی خۆیانە کە هیچ ڕێزێکیان لە چاوی ئێمەی هاوڵاتییانی کوردستاندا نەماوە. ... ٥. کێ دەبێت لەسەر نەهێشتنی متمانە بە دەزگا دەوڵەتییەکان بدرێتە دادگا؟ بگەڕێمەوە سەر ئەو پرسیارەی کە ئایا بەڕێوەبەرانی دەزگای داواکاری گشتیی و، ئاسایشی گشتیی و، پۆلیس و، دادگای لێکۆڵینەوە ئەوەندە کەم سەر لە ئیختیساسەکەی خۆیان دەردەکەن، یان خۆیان دەزانن چی کارێکی نابەجێ و گەندەڵکارانە دەکەن و خەریکی بەندوبەستن لەگەڵ حیزب و دەسەڵاتی سیاسییدا. ڕاستیی ئەوەیە کە بەشێکی زۆریان هەم کەم دەتوانن پەیوەندییەکی عەقڵیی زیندوویان لەگەڵ ئیختیساسەکەی خۆیاندا هەبێت و هەمیش گرفتێکیان نییە لەپێناو خۆبردنەپێشەوەدا دەسەڵاتی دادوەریی بخەنە ئیختیاری دەسەڵاتی سیاسییەوە تا نادادوەریی پێ فەرز بکات بەسەر ڕەخنەگرانی خۆیدا. بەداخەوە، لە هەموو وڵاتێک، یەکێک لە ئاکامە خراپەکانی گەندەڵیی ئەوەیە کە پۆست و وەزیفەکان لەسەر بنەمای کەمیی ئینتیگریتیی و زۆری وەلائی سیاسیی دابەش دەکرێن نەک کەفائەتی ئیختیساسیی و تۆکمەیی شەخسییەت و نەچەمانەوە لەبەردەم دەسەڵاتی سیاسییدا. ئەمەیە کە لە ئاکامدا هەموو دەزگاکانی دەوڵەت، بە زانکۆ و دادگاکان و هەموو کەرتەکانی تر، دەکەونە دەست لاواز لە کەفائەی ئیختیساسیی و سوپاسگوزار لەبەردەم دەسەڵاتدا کە بەبێ کەفائەتیش کاری پێ داوە.  بەم مانایەیە کە کەسێک دەتوانێت بڵێت ئەوە ئەوانن، سەرۆکوەزیران و حیزب و پیاوانیان لەناو دەزگاکاندا، کە ئیعتیبار و ڕێزی دەزگا دەوڵەتییەکان کەم دەکەنەوە و هیچ متمانەیەکیان پێ ناهێڵن. ئەوە ئەوانن کە دەبێت لەسەر بێڕێزبوونەی دەزگاکان سزا بدرێن. کاتێک کە دەزگا دەوڵەتییەکان متمانەیان نامێنێت و دەکەونە بەر ڕەخنەی خەڵک، مەیلێکی باو لە هەموو وڵاتێکدا ئەوەیە کە دەسەڵاتی سیاسیی دەکەوێتە خۆی هەوڵدەدات لەڕێگەی ڕێگرتن لە ڕەخنە و لەڕێگەی سزادانی ڕەخنەگران و لەڕێگەی مۆبیلیزەکردنی بەڵتەچی و دادوەرە قەرەقۆزەکانی دەستی خۆیەوە هاوڵاتییان وادار بە ڕێزگرتن لە کارە نابەجێکانی دەوڵەت و دەزگاکانی بکات. ڕێک ئەمە کرۆکی ئەو مولاحەقە یاساییەیە کە لەم ماوەیەدا لەبەرامبەر شێروان شێروانیی و هاوەڵانیدا دەستی بۆ دەبرێت.

ئومێد حەمەعەلی   ئەوەی لەكۆتا تاوانی دژ بە غالب محەمەد دا دەردەكەوێتەوە ئەقڵی فاشیستی و  ناوەرۆكی تیرۆریستییانەی پەیوەندی و بەرخوردی دەسەڵاتە لەگەڵ ماف و ئازادی بیركردنەوە و ڕادەربڕین و، دەركەوتنەوەی ئەو وزە ترسناكە وەحشیگەرەشە كە دەیەوێت ئەویتری جیاواز، ئەویتریی نەیاریی سیاسی خۆیی لە ئاستێكی سەرەتایی وێرانكردن و كوشتندا، بكوژێت. بۆ ئەوەی ڕوونتر ئەو ڕۆحە وێرانكەرە كوێر و دڕندەیە ببینیت لەنزیكەوە لە ڕووخسار و ئاسەواریی زیاتر لە دە شوێن چەقۆ وردببەرەوە، كە لە غالبدا جێیهێشتووە، كێ جێیهێشتووە، بە دڵنیایی ماشێنە فاشیستییەكە، دامەزراوەیی جێبەجێكاریی ئەقڵ و خەیاڵی فاشیستییانەی كوشتنی هەموو جیاوازییەك، هەموو دژبەریی و جەمسەرێكی ناكۆك بەخۆی. ئەوەی ڕوویدا مایەی شۆكبوون نییە، لەبەرئەوەی ئەو دەسەڵاتە لە دیوێكی تەماشاكردنەوە ئەتوانین وەك دامەزراوەی فاشیستی بیخوێنینەوە، كە تەنیا ئەشێ وەك فاشیزمی ئەقڵی خێڵ و حیزب و بنەماڵەكان و دەستە و گروپی سیاسی هەندێ جار نەكڵۆك باسیبكەین. كاتێك باسیی شۆكنەبوون دەكەم، بە دڵنیایی لەسەر بناغەی ئەو مێژووە خۆدووبارەكەرەوەیە دەیڵێم، كە ئەزمونمان كردووە و لە تاوانەكانی مامەڵەی فاشیستییانە لەتەك بیر و جوڵەی ئازادانەی جیاوازدا زۆر دەوڵەمەندترە لەوەی ڕووداو و تاوانی لەو شێوەیە شۆكمانبكات. بەڵام ڕوویەكی تریی كردەوەی وەحشیگەریی لەم شێوەیە دەرگامان بۆ دەكاتەوە تاكو باشتر لەناسینی ئەو جەوهەرە ترسناكە فاشیستی و وەحشییە نزیكببینەوە، كە لە هەناوی دەسەڵاتەوە هەڵدەقوڵێت و هەڕەشەیەكی ڕاستەقینەی خۆلێلانەدراوە لەسەر هەموو مرۆڤێك بێ جیاوازیی و، ڕاستەوخۆتر لەسەر هەموو مرۆڤێكی ڕاشكاویی جیاواز و نەیاریی فیكریی و سیاسی ئەو فۆرمە سەرلێشێواو و فاشیستییەی فەرمانڕەوایی بنەماڵەیی و كاڵتر لەوە فەرمانڕەوایی حیزبی و تۆختریش لەهەموو شتێ فۆرمێكی مافیاگەریی سیاسی، ئەمنی و دارایی، كە هەنوكە یاریی بە ئێستا و چارەنووسی میللەتی ئێمەوە دەكات. وردبوونەوە، بەدیقەتەوە تەماشاكردنی ئەو شوێن چەقۆیانەی بە ڕووخساریی غالبەوە دەیبینیت پێش ئەوەی واتلێبكات بیر لەوە بكەیتەوە بكەری تاوانەكە كێیە و كێی لەپشتەوەیە، یان ئەشێ كامە دامەزراوەی ئەمنی حیزبی و بنەماڵەیی بكەریی ڕاستەقینەی تاوانەكەبێت، ڕاستەوخۆ بیر و خەیاڵت ئەچێتە سەر ئەو ڕۆحە سارد و وشكهەڵاتووە فاشیستییەی ئامادەییەكی گەورەی هەیە، ئامادەییەكە بۆ ئەوەی بێ هیچ سڵەمینەوەیەك ئەویتری جیاواز هەلاهەلابكات، ئەمە ڕۆحێكە، بیر و غەریزەیەكی وەحشییە دەیەوێت ڕوونتر و بێباكانەتر خۆی دەربخات، دەیەوێت چیتر خۆی نەشارێتەوە، بە ڕووخساریی خۆیەوە بڵێت ئەوە منم، نە دەمامك و نە ڕووپۆشێك دەكەم، كە تەعبیر لە شەرم و خۆشاردنەوە بكات. ئەم ئەقڵە فاشیستییە كە لە نوكی چەقۆكەی سەر ڕوومەتی غالبدا بینیم، شتێك دەڵێت گەورەتر لەوەی ئینسانێ برینداربكات، قووڵترە لەوەی بیەوێت دەنگی نەخێرێكی دژی خۆی خامۆشبكات، نوكی ئەو چەقۆ فاشیستییە دەیەوێت بڵێت تاوان بە تاوانێكی تر، نابوتی بە نابوتییەكی تازەتر، برین بە برینێكی قووڵتر و فاشیستیانەتر دادەپۆشێت.     چەقۆكەی سەر سەریی زامداركراویی غالب لە ڕەگەزیی ئەو فیشەكانەیە گیانی سەردەشت عوسمانیان كێشا و، لە بنەچەی ئەو فیشەكە نەفرەتییەیە كاوە گەرمیانیی لە باوەشی دایكیدا بۆ دوا مەنزڵی ئەبەدیی خۆیی بردەوە. فیشەك هەر فیشەكە مادام بەسەریی ئازادییەوە بنرێت، فیشەك هەر فیشەكە مادام بە گیانی ئەویترێكی جیاوازەوە دەنرێت. فاشیست هەر كەسێكە، هەر هێزێكە تەنیا لەبەر ئەوەی وەك ئەو بیرناكەیتەوە و نادوێت بەهەر ڕێگایەك بۆی بكرێت وردت دەكات و دەتكوژێت. ئەوەیە ئەو ڕووە فاشیستییە ترسناكەی نوكی چەقۆكەی سەر ڕووخساری غالب نەك تەنیا ئەینوێنێتەوە، زیاتر لەوەش بەرجەستەی كردۆتەوە.

          سەهین موفتی یەکێک لە هەوڵەکانی کابینەکەی مەسروڕ بارزانی، لە دەستپێکدا ئەوەبوو کە پاشەکەوتی مووچە نەهێڵێت، هەوڵبدات بوژانەوەیەکی خێرای ئابوری لە کوردستاندا بەجوڵە بخات، وەک دەرچەیێک بۆ دامرکاندنەوە، یان چارەسەری ئەو دۆخە نەخوازراوەی هەرێمی کوردستانی گرتۆتەوە، لەم سەروبەندەدا، پەتای کۆڕۆناو دابەزینی نرخی نەوت، ئاسان نەبوون بۆ هەنگاوەکانی بارزانی، لەنێوانی دابینکردنی مووچەی تەواوو کۆنتڕۆڵکردنی بڵاونەبوونەوەی ڤایرۆسەکە، بەناچاری دووهەمییانی هەڵبژاردو دەستەوەستانیش نەبوو لەبۆ خاڵی یەکەم( دابینکردنی مووچە)، چوونکێ بەردەوام لەبیری ئەوەدابوو بتوانێت مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەسەر داهاتی ناوەخۆی هەرێمی کوردستان بەبێ پشت بەستن بە بەغداد، یان لە چاوەڕوانی ناردن و نەناردن و ماتەڵ کردنی حکومەتی ئێراقی بێت. سەرەنجام، ئەم مانگە حکومەتی هەرێمی کوردستان، پاش ئەم هەموو قەیرانە دارایی وسیاسی و تەنانەت قاچاخچێتی هەندێک بەرپرسان و نەگەڕاندنەوەی داهاتی قاچاخچێتی بۆ خەزێنەی گشتی، درووستکردنی ئەم هەموو بەربەستە سیاسییەی بەردەمی حکومەت....!  بە ئەنقەست، بە تایبەتی لە زۆنی سەوز...! توانی مووچەی مووچە خۆران لەسەر داهاتی ناوەخۆ دابین بکات، کە ئەمەیش بوو بەهۆی پێشوازی لێکردنی کارمەندانی میری، بەتایبەتی ئەوانەی لە جەوهەری سەربەخۆیی و خۆبەڕێوەبەری حاڵین. هەرچەندە لێبڕین هەر بەردەوام بوو، لێ بە دڵنیاییەوە بارزانی لەکاتی خۆیدا ئەم لێبڕینەش بە کۆتا دێنێت.

فارس نەورۆڵی + - گەلی چەوساوە و داگیرکراو ھەمیشە پێویستی بە ڕابەرێکی کاریزما ھەیە، بۆ ئەوەی ھەم ھێزی لێوەربگرێت و ھەم ڕابەرایەتییان بکات. کەواتە کاریزما بۆ وەڵامدانەوەی پرسی واتا دێتە ئاراوە.  پرسی گەلی کوردستان ڕەواترین پرسە لە جیھاندا، چونکە نەتەوەیەک نییە ھێندەی کورد گەورەبێت و بێ دەوڵەت بێت، لە ھەمانکاتدا ڕووبەڕووی دڕەندەترین جۆری چەوسانەوە بێتەوە. لە سەردەمێکدا گەلی کوردستان لە بەردەم جەنگێکی ھەمەلایەنەی سیاسی و ئابوری و سەربازی و فەرھەنگیدا بوو، تا ڕادەیەکی زۆریش پەرتەوازەو بێھیوا بوو، لەوکاتەدا خۆرێک دەردەکەوێ، مرۆڤێکی باڵا دێتە مەیدان لەو بێ ھیواییەدا بە دوای ھیوادا بۆ کورد دەگەڕێت.  مستەفا بارزانی یەکەم ئەزمونی سیاسی گەورەی لەوەوە دەستپێکرد جوگرافیا دەستکردەکانی شکاندووە، لە باشورەوە چوو بە ھانای ڕۆژھەڵاتەوە بۆ خزمەتکردن و بەھێزکردنی کۆماری مەھاباد، دواتر کە کۆمار بە پیلان و لەپێناو بەرژەوەندی زلھێزەکان لەناو دەچێت، بارزانی بۆ ئەوەی ئەو خەونەی کۆمار لەزیھنی کورددا بمێنێتەوە و بەردەوامی بە خەبات بدات، لە جوگرافیایەکی سەخت و ئاوھەوایەکی نالەبارداو لە جەنگێکی سەخت و نا بەرامبەردا بەرەو یەکێتی سۆڤیەت دەڕوات.  لەشکری ئێران دەیانویست بارزانی تەسلیم بێت، بەڵام نەیاندەزانی ئەو بۆ تەسلیمبوون نەخولقاوە. ئەوکات کورد لە مەئزەقدا بوو، ئەگەر بارزانی نەبوایە ئەوا چۆکیان بە کورد دادەدا، چونکە ئەو دۆخە سەختە تەنھا مرۆڤی باڵا دەتوانێ ڕوبەڕوی ببێتەوە. شارەزایەکی سەربازی دەڵێ( بە پێوەرەکانی من سەرکردە و جەنگاوەر و ڕابەری باش ئەو سەرکردەیە، کە ئەقڵی ناوەستێ لە چرکەساتە سەخت و یەکلاکەرەوەکاندا).  بارزانی لە دۆخە سەختەکاندا جگە لەوەی جەنەراڵێکی سەربازی بوو، لە ھەمانکاتدا سیاسییەکی دوربین بوو، خوێندنەوەیەکی واقیعی ھەبووە بۆ دۆخی سیاسی ئەو سەردەمە. بۆیە توانی سەرکردایەتی جەنگی ( بوون) بکات. ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کە بارزانی ھەیبەتی شەخسی ھەبوو، کە خەسڵەتی ڕابەرە مەزنەکانە.  بارزانی سەرکردەیەک بوو، عەشقێکی گەورەی بۆ کوردستان ھەبوو، بۆیە گەلی کوردستان خۆشەویستییەکی گەورەی بۆ مستەفا بارزانی ھەیە، ھەڵەی گەورەئەوەیە ئەم وێنە و وێنای بارزانی یە لەماڵی نەتەوەدەربھێنیت بۆماڵی حیزب ، چونکە ئەو لە رۆحی نەتەوەدایە.

پەیكار عوسمان شیخ مەحمو ئەزانیت کێیە، چونکە حیزبێکی نیەو نەبراوەتە ناو شەڕو ململانێ ی سوڵتەو بەرژەوەندی و ئایدۆلۆژیاوە.. ئیتر نەشکراوە بە بتێکی موقەدەس، یان بە شەیتانێکی لەعنەتیی. بەڵکو وەکو مرۆڤێکی ئاسایی، باس لە باشییەکانیشی ئەکرێ و باس لە کەموکوڕی و هەڵەکانیشی ئەکرێ و دنیاش کاول نابێت! بەڵام مەلامستەفاو مامجەلال و کاك نەوشیروان و ئاپۆو قاسملۆ.. ئەمانە هێشتا نازانین کێن و حەقیقەتیان ونە. چونکە حیزبیان هەیەو براونەتە ناو شەڕی سوڵتەو بەرژەوەندی و ئایدۆلۆژیاوە.. ئیتر لە مرۆڤی ئاساییشەوە کراون بە خوایەك بۆ پەرستن، یان بە شەیتانێك بۆ نەفرینکردن. لەکاتێکا ئەمە بۆ شێخ مەحمو وانیەو کەس ئەوی لێنەبووەو بە خواو کەسیش ئەوی لێ ی نەبووە بە شەیتان!  جا ئەوانەی کە ئەبرێنە ناو شەڕو ململانێ، ئیتر قسەکردنیش لەسەریان ئاسایی نیەو کاتێ باسی ئیجابیاتیان بکەیت، پیاهەڵدانە یان وا وەرئەگیرێ. کاتێ باسی سلبیاتیان بکەیت، دژایەتییە یان وا وەرئەگیرێ. ئیتر هەموو قسەیەك لەبارەیانەوە، ئەبێتە بەشێك لە شەڕەکە، نەك بەشێك لە حەقیقەت و بابەتی گفتوگۆو لێکۆڵینەوە بۆ زانین.  لێرەشدا یارو نەیار، هەردوکیان بە هەمان ئاست، لەم کەسانەو لە حەقیقەتیان داوە. چونکە هەم خوایاندن لە مرۆڤبوونیان ئەخات، هەم شەیتاندن. لە هەردو باردا ئیتر تۆ لە بەردەم مرۆڤێکدا نیت و لەبەردەم بابەتێکدا نیت بۆ زانین، بەڵکو لەناو شەڕێکدایت بۆ لایەنگیریی و بۆ بردنەوە! هەر سەرکردەیەك بەس حیزبەکەی خۆی یادی بکاتەوە، ئیتر یان حەجمی هەر ئەونەیەو لەوە زیاتر نیە. یان غەدری لێکراوەو بچوكکراوەتەوە بەقەت حەجمی حیزب. هەر حیزبێکیش سەرکردەکەی بە گەورەتر لە حیزب ئەزانێت، ئەبێ لە حیزبا  کەلەبچەی نەکاو ئا لێرەدا هەر یادی نەکاتەوە، زۆر باشترە لەوەی کە حیزبییانە یادی بکاتەوە! هەر سەرکردەیەك بەس حیزبەکەی خۆی یادی بکاتەوە، ئیتر دووجار غەدری لێکراوە. جارێك کە ئەبرێتە ناوچەی پیاهەڵدان، جارێکیش کە ئەبرێتە ناوچەی داشۆرین، هەردوکیشی لەسەر حسابی حەقیقەت. ئیتر ساڵەکان و یادەکان دێن و دەڕۆن و لە وێنەکەی ئەوان، بەس دوو گۆشەی ڕەش و سپی دیارەو منوتۆش هەر نەمانزانی حەقیقەتی کۆی وێنەکەی ئەوان چیە! باشترین نمونەش بۆ ئەم دۆخەی ونبوونی حەقیقەت، حاڵەتی نوسەریی سەرکردەکانە. مەسەلەن کتێبەکانی ئاپۆ، لەملاوە ئینجیل و کتێبی پیرۆزی ئاپۆچییەکانە. لەولاوە بە حوکمی ململانێکە، بۆ خەڵکێکی تر، هەر مەوزوع نیەو ئا لێرەدا ڕەنگە ئەوروپییەکان زیاتر ئاپۆ بخوێننەوە وەك لە کوردەکان! ئەوەشی کە باجەکەی داوە، ئاپۆی نوسەرە. چونکە چ لە دۆخی کتێبی پیرۆزداو چ لە دۆخی کتێبی پەراوێزخراودا، ئیتر فیکرەکە ناگاو لە هەردو باردا عەقڵ غائیبە. جارێك عەقڵ غائیبە بە حوکمی عاتیفەو تەقدیس. جارێکیش عەقڵ غائیبە بە حوکمی تەحەفوزو هەڵوێستگیری و ڕەتکردنەوەی پێشوەخت.  ١- بۆ دەرچوون لەو دۆخە حەقیقەتکوژەی ناو شەڕو ململانێکان، گرنگە لە ئاستی تاكدا، ئیتر منو تۆ گوێ لە چیرۆکی یارو نەیار نەگرین. یان گوێ لە هەردوکیان بگرین و بە میزانی زانست و عەقڵ و ویژدان، حەقیقەتی سەرکردەکان، لە خاڵێکی سێیەمدا بدۆزینەوەو لەو دوو چاڵە تاریکە ڕزگاری بکەین. هەڵبەتە ئێمە لە دەرەوەی یارییەکەدانین و سەرکردەکانیش لە دەرەوەی ئێمەدانین و لێرەدا باس لە بابەتیبوونێکی خەیاڵی نیە، کە وەکو ڕۆبۆت مامەڵە لەگەڵ بابەتی لێکۆڵراودا بکەین. نەخێر ئێمە ئینسانین و واقع لەناوماندایەو خۆشمان لەناو واقعداین و ئەنواع مەیل و هەست و لایەنگری و بەشداریمان هەیەو خۆشمان خەڵکی ئەو وڵاتەین و یاریزانین، نەك خەڵکی ئەرجەنتین و تەماشاکەر.. یەعنی ئاساییە مەیلێکت بۆ ئەمیان هەبێ و بۆ ئەویان نەتبێ.. بەڵام ئاسایی نیە مەیلە هەستییەکانت سەرخەیت بەسەر مەیلە عەقڵییەکانتاو لە ئینسانێکی ئازادەوە ببیتە کۆیلەیەکی دۆگماو بکوژی حەقیقەت. هۆشیارییش نەفیکردنەوەی مەیلە عاتفییەکانت نیە، بەڵکو کۆنترڵکردنیانە، بەقەت ئەوەی کە حەقیقەتی شتەکەو ئینسانییەتی خۆت ئەیخوازی!   ٢- لە ئاستی گشتیشدا، وەکچۆن ڕۆژێك و مۆنۆمێنتێك هەیە بۆ شەهید، وا چاکە ڕۆژێك و مۆنۆمێنتێکیش دانرێ بۆ سەرکردە. ئیتر بە یاسا، هەموویان پێکەوە لە یەك ڕۆژداو لە یەك شوێن و مەراسیمدا یادبکرێنەوەو هەمان گوڵ لەسەر هەموویان دانرێت. هەموو یادو ڕۆژێکی تری غەیری ئەمەش قەدەغە بکرێ، بۆئەوەی چیتر سەرکردەکان، بۆ خۆیان لە ڕەمزی حیزبەوە ببنە ڕەمزی نیشتمانی. بۆ ئێمەش لە کەرەستەی پەرتکردن و بەرهەمهێنانی ڕقەوە، ببنە کەرەستەی پێکەوەژیان و کۆکردنەوەو تۆلێرانسی سیاسی. هەڵبەتە ڕۆژەکە بێلایەنبێ و ڕۆژی هیچ یەکێکیان نەبێ فەرزکرێ بەسەر ئەوانیتردا.. شوێنەکەش بێلایەنبێ و گۆڕی هیچیان نەبێت.. ڕەنگە شتێکی نائاسایی بێت، کابرا لە ڕۆژێکدا مردوەو تۆ لە ڕۆژێکی تردا یادی بکەیتەوە.. بەڵام بۆ دۆخی پەرت و داڕزاوی ئێمەو بۆ دەرچوون لەو زەلکاوی ڕق و خۆخۆرییە، ئەبێ شتی نائاسایی و نەکردە بکەین! دواتر لە یادکردنەوە گرنگتر بیرکردنەوەیە. ئێمە لەناو یادەکاندا خۆمان و شتەکەشمان ونکردوەو ئەبێ لەناو بیرکردنەوەدا خۆمان و شتەکەش بدۆزینەوە. لەبری یادکردنەوەی شتەکان، گرنگە بیرێك لە شتەکان بکەینەوە. حەقیقەت لەناو بیرکردنەوەدا لەمس ئەکرێ و لە شوێنێکی ترەوە ناتوانین بەریکەوین. "یاد" هەر ئەمانباتەوە ناو تەقدیسکردن و نەفرینکردن. بەڵام "بیر" ئەمانباتە شوێنێك کە لانیکەم ئیتر لەوێدا بێ ڕێزی بە شتەکەو بێ ڕێزی بە یەکتر نەکەین لەسەر شتەکە. هەر ئەونەش بەسە بۆ حەقیقەتی ئینسانیی خۆمان، ئەگەرچی نەشگەین بە حەقیقەتی بابەتە بیرلێکراوەکە!

رێبوار عەلی  بۆ وەڵام ئەم پرسە گرنگە،شیکاریی زۆری دەوێت! بەڵام کەسێک لە دوای ساڵی ١٩٩١ وە لە کوردستاندا ژیابێت و لێی دوور نەکەوتبێتەوەو دەستوپەنجەی لەتەک یەکێتی و پارتی نەرمکردبێت،بە ئاسانی وەڵامی دەست دەکەوێت،کەدەسەڵاتی ھەرێمی کوردستان ھەرچییەک بووبێت،دیموکراسی نەبووە،چونکە یەکێک لە بنەما سەرەکیەکانی دیموکراسی  دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵاتە،کە ئەوانە نەیان کردووە. ئەم کارەشیان لە رێگەی سێ پیلانی وردومەحکەمەوە ێەنجامداوە:- ١- فرتوفێڵ و تەزویر لە ھەڵبژاردنەکان. ٢-یەکلاکردنەوەی کێشە سیاسیەکان،بەھێزی چەکداریی. ٣-گەندەڵی و فەساد،لە بەڕێوەبردنی ھەرێمەکەدا. پارێزگاریان لە دەسەڵات و مانەوەی خۆیان کردووە.کەواتە بە دڵنییاییەوە،دیموکراس و لیبڕاڵ نەبوون. دەسەڵاتێک بەتامی دیکتاتۆریی: دیکتاتۆریی سیستمی فەرمانڕەوای پۆلیسیی و مانەوەیە لە دەسەڵاتدا تائاستی بۆگەنکردن و گەندەڵبوونی رەھا. باری دیکتاتۆریی، نواندنی جۆراوجۆری ھەیە ،ئەوەی کوردستان  لە مۆدیلی فەرمانڕەوابنەماڵەییەکانی نیودورگەی عەرەبییە،بە دیوەخراپەکەیدا... ٣٠ ساڵ شەڕی ناوخۆو گەندەڵیی. ٣٠ ساڵ دەتاودەستنەکردنی دەسەڵات. ٣٠ساڵ فرتوفێڵ لە ھەڵبژاردن. ٣٠ ساڵ شکڵی بوونی دامدەزگای دیموکراسی. ٣٠ ساڵ بەرتەسککردنەوەی ئازادیەکان،کە بەخوێنی سەد ساڵ قوربانی دانی گەلێکی چەوساوە بەدی ھاتبوو. ٣٠ ساڵ رەفتارو کردار و کلتوریی نامرۆڤانە. ئەمە پوختەی ٣٠ ساڵ دەسەڵاتی پارتی و یەکێتیە! لەناوچەکەدا واباوبووە،ھەر ٣٠ساڵێک جارێک گۆڕینی نەخشەی سیاسی بووە لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست. ھێزە نێودەوڵەتی و ھەرێمیەکان  بەوردی لە ناوچەکەدا پەیڕەویانکردووە،بەتایبەت لە ھەرێمێکی مۆلەقدا ئەم ئاڵوگۆڕکێیە ئاسانترە. بادەسەڵاتدارانی ھەرێم چەندساڵێکی تریش بەرگەبگرن،بەڵام ناڕەزایی میللەت لەلایەک و لەلایەکی ترەوە لە گەڵ یەکەم  جوڵانی دامەکەدا دەکەون ! بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە کێن ئەو ھێزانەی جێگەیان دەگرنەوە؟ ھەرێمی کوردستان لە ناو نەخشەی سیاسی ھەریەک ئەمریکا و ئێران و تورکیادایە،ئەوان ھەتاکو ئەم ساتەش بڕیارە چارەنوسسازەکانی عێراق و کوردستان یەکلادەکەنەوە،دوابڕیاری سیاسی لەم ھەرێمەی ئێمەدا لەدەستی ئەواندایە و وەک کارتی فشار لە ناو سێگۆشەی  (ئەمریکا-ئێران-تورکیا)دا بەکار دەھێنرێت. لەناو ھەرێمی کوردستان و تەنانەت لە ئاستی عێراقیشدا،ھێزێکی گەورەی نیشتمانی نیە ،لەدوای گۆڕانکاریەکان دەستبگرێت بەسەر بارودۆخەکەدا و ھاوڵاتیانی وڵاتەکە متمانەی پێبکەن،چونکە ئۆپۆزسیۆنەکەی لاواز و پەرتەوازەیە. ناچار ھێزە نێودەوڵتی و ھەرێمایەتیەکان لەسەر لایەن و کەسانێک مامەڵەدەکەن  کە بەرژەورندی ھاوسەنگی ئەوان بپارێزێت،دورنیە ئەوانیش ھێزێک ھەڵبژێرن بتوانێت لە رووی سەربازی و ئابوریەوە جێگەی یەکێتی و پارتی بگرێتەوە! کەواتە قۆناغە نوێیەکە بۆ داھاتوو،ھەم ھێزی ئامادەکراوو ھەم ھێزی خاوەن پێگەی جەماوەری و ئایندەسازی دەوێت ،کە نیشتمان بەرەو لەنگەری ئارامی ببات و شوێنەواری ٣٠ساڵ دیکتاتۆری  دەسەڵاتی دوو بنەماڵەی یەکێتی و پارتی بسڕێتەوە. یەکەم دەرکەوتنی ئەو ھێزەش ،لایەنی کەمی دەبێت جیاوازبێت لە یەکێتی و پارتی و ھەرگیز نمونەی ئەوان دووبارەنەکاتەوە. -لە سیستمی حیزبایەتی. -لە شێوازی فەرمانڕەوایی. -لە ئاکارورەفتاری کوردایەتی. -لە ئەقڵی بنەماڵەیی و میراتگری سیاسی. رێبوار  عەلی

توانا ئەمین ئەگەرچی ئازادی تێدا نییە و لەسەر پۆستیکی فەیسبووک ٦ ساڵ چالاکوانێک حکوم دەدات، بەڵام لە ڕووی ئاوەدانییەوە ڕۆژ بە ڕۆژ هەولێر دەگەشێتەوە؛ گەورەترین نەخۆشخانە، گەورەترین زانکۆ، گەورەترین ستادیۆم و یانەی وەرزشی، زۆنی گەورە و پەناگەی ئاژەڵان، باخچەی زەبەلاح و پارک و ئەکواپارک، بێشومار سەرمایەگوزاری بیانی، زۆرترین هۆتێلی چەند ئەستێرەیی، بوژاندنەوەی ناوچەی گەشتیاری، جادەوبان... جادەوبان... جادەوبان...  شەقامی ۱٥٠ مەتری دروست کردووە وا دەچێت بۆ ۲٠٠ مەتری و پشتێنەی سەوز بەدەوری شارەکەدا دروست دەکات، کەچی تۆ لە سلێمانی گەورەترین شەقامت شەست مەترییە کە سەدام حسێن دروستی کردووە. ئەم شتانە بۆ وان؟ ئەوەی نوێنەری یەکێتییە لە حکومەت قوباد تاڵەبانییە کە بە گەرموگوڕییەکی بێ وێنەوە دەستی هەیە لە پرۆژەی ئاوەدانکردنەوەی زۆنی زەرد و هەولێردا، بەڵام لەدوای کۆنگرەی حیزبەکەیەوە یەک هەنگاو نـــا! نیو هەنگاو بۆ ئاوەدانی سلێمانی نانێت لە ڕقی لاهوری ئامۆزای! ململانێی ئەم جووتە ئامۆزایە شتێک نییە بە پێکەنین و زەردەخەنەی بەر کامێراکان لە خەڵک بشاردرێتەوە. هەرچی لاهوری شێخ جەنگیشە حەسمی و کەللەڕقە، ئیشی حکومەت بە ئیشی خۆی نازانێ و بەیانی تا ئێوارە خەریکی شەنوکەوکردنی حیزبەکەیەتی و لە داوێنی دەیبڕێ و دەیداتە تیرۆژوی. ئەی بافڵ تاڵەبانی؟ کاک بافڵ ڕۆحەکەیە و خەریکی پرۆژە بازرگانییەکانی خۆیەتی و حەقی هیچی نییە، بۆیە وەک دەیبینن وردە وردە بەکۆچی پێچەوانە؛ سلێمانی لە شارەوە دەبێتەوە بە لادێ.

عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا     ئه‌سته‌مه‌ تیۆرێ، یان میتۆدێكی فكریی دیاریكراو هه‌بێت كه‌ تیایدا ستایشی سیاسه‌ت بكات وه‌ك كایه‌ی فه‌زیڵه‌ت و چاكه‌خوازی، یان به‌های چه‌سپیو و رێسای رێزلێگیراوی كۆمه‌ڵگه‌یی كه‌ سه‌ر به‌ فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌خلاقن.     سیاسه‌ت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی، هه‌روه‌ك زانای سیاسیی ئه‌مریكی، دیڤید ئیستۆنDavid Easton(1917-2014ز)، ده‌یڵێ، "وابه‌سته‌ی مامه‌ڵه‌كردنه‌ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات و سامان و به‌ڕێوه‌بردنیان"، یان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژێرخانی سیسته‌مه‌، یان سه‌رچاوه‌ی رێكخستنی په‌یوه‌ندییه‌ له‌نێوان حوكمڕان و حوكمكراودا، ئه‌وا زۆركات وێنه‌یه‌كی پڕ له‌هه‌ڵكشان و داكشانی هه‌یه‌. ناسه‌قامگیریی ئه‌م وێنه‌یه‌و زۆرجاریش زاڵبوونی خراپه‌كارییه‌كانی سیاسه‌ت و ئه‌زموونه‌ تاریكه‌كانی به‌سه‌ر ده‌سكه‌وته‌كانیدا، واده‌كه‌ن كه‌، له‌كۆتاییدا، سیاسه‌ت، كایه‌یه‌كی پڕ ململانێ، مه‌ترسیدار، هه‌ندێجاریش خوێناوی و تراژیدی بێت!.     ئه‌وانه‌ی كه‌ سیاسه‌ت ده‌كه‌نه‌ پیشه‌، زۆرجار گیرۆده‌ی ئه‌م وێنه‌ خۆڵه‌مێشییه‌ی كایه‌ی سیاسه‌ت ده‌بن و كه‌م جاریش هه‌یه‌ نه‌بنه‌ قوربانی!، یان لانیكه‌م، نێوبانگیان نه‌شكێت ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر براوه‌ش بن!. سیاسه‌ت خۆی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كایه‌ی ململانێ و هێزه‌، بوار نادات، هیچ سیاسییه‌ك هه‌ڵبكه‌وێت كه‌ تا سه‌ر له‌ده‌ره‌وه‌ی یاساكانی ئه‌و، بكه‌ر بێت. ئه‌و سیاسه‌تمه‌دارانه‌ی كه‌ ویستبێتیان ره‌هه‌ندی ئه‌خلاقیی سیاسه‌ت به‌هێز بكه‌ن، یان، لانیكه‌م، ئه‌م چالاكییه‌ مرۆییه‌ بكه‌ن به‌نێوه‌ندی ئاشتكردنه‌وه‌ی ئایدیاڵه‌ مرۆییه‌ باڵاكان له‌گه‌ڵ ده‌سكه‌وته‌ كاتی و قۆناغییه‌كاندا، یان ئیراده‌ی هێزو زلهێزه‌كاندا، دره‌نگ یان زوو، شكستیان هێناوه‌، یان سه‌ری خۆیان تیا چووه‌!، یان به‌ نائومێدی سه‌ریان ناوه‌ته‌وه‌!. سیاسه‌ت، ئیتر ئاوایه‌و هه‌رواش بووه‌!، هه‌ندێجار، له‌(قومار) ئه‌چێت، براوه‌و و دۆڕاوی گه‌وره‌ی تیایه‌، به‌ڵام هه‌ر له‌مۆركی(قومار)دا ئه‌مێنێته‌وه‌: ئه‌وه‌ی، هه‌ندێجار، مومكین بێت ته‌نها شوێنگۆڕكێی (دۆڕاو) و (براوه‌)كانه‌و هیچیتر.    ته‌نانه‌ت زانست و مه‌عریفه‌ی سیاسی، بۆ كایه‌ی سیاسه‌ت و حوكمڕانان، له‌گه‌وهه‌ردا، بۆ ئه‌وه‌ نین حوكمڕانییه‌كی باشتر به‌ڕێوه‌ببرێت، به‌ڵكو بۆ ئه‌ستووركردنی هه‌ژموون و هێزی زیاترن."نیچه‌"ی فه‌یله‌سوف(1844-1900ز)، ئه‌و نهێنییه‌ی رووت كردبووه‌وه‌ كه‌ خودی زانینیش ده‌شێت بچێته‌ خزمه‌تی هێزو ده‌سه‌ڵاته‌وه‌!. ئه‌و، به‌ساده‌یی، ئه‌یپرسی:"بۆ ئه‌مانه‌وێ بزانین؟ بۆ ئه‌وه‌ی به‌هێز بین". لای نیچه‌، به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌فلاتۆنیزم و مه‌سیحییه‌ته‌وه‌، به‌هێزبوون خۆی، فه‌زیله‌ته‌!. لای ئه‌و، لاوازه‌كان، له‌م جیهانه‌دا، جێیان نابێته‌وه‌، ئه‌خلاقیش، داواكاریی لاوازه‌كانه‌!.    سیاسه‌ت، به‌م پاشخانه‌ فكرییه‌وه‌ كه‌ هێشتا، لانیكه‌م، له‌رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا، به‌لۆژیكی یاسای دارستان، ره‌واجی هه‌یه‌، له‌كۆتاییدا، یان ئه‌وه‌تا سیاسه‌تمه‌دارانمان بۆ ده‌كاته‌ سته‌مكار، یان قوربانی، یان نائومێد!.    سیاسه‌تمه‌داری كورد، له‌په‌یوه‌ندیدا، به‌ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ داگیركه‌راندا، به‌شه‌ قوربانییه‌كه‌ی جیهانی سیاسه‌ته‌، چونكه‌ سه‌ربه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كی بێ قه‌واره‌و دابه‌شكراوه‌. كه‌م سیاسیی كورد، له‌م ئاسته‌دا ده‌دۆزیته‌وه‌ كه‌ دواجار، نه‌بووبێته‌ قوربانی، یان به‌ ناكامی سه‌ری نه‌نابێته‌وه‌. مێژووی یه‌ك سه‌ده‌و نیوی كورد، مێژووی له‌سێداره‌دان، تیرۆركردن، گرتن و كوشتن، سه‌رنانه‌وه‌ی سیاسییه‌كانێتی به‌ نائومێدی!. له‌شێخ عوبه‌یدوڵڵای نه‌هری و شێخ مه‌حموده‌وه‌ بیگره‌، تا قاسملۆ، مه‌لا مسته‌فا، مام جه‌لال، نه‌وشیروان مسته‌فا. له‌زیندووه‌كانیش، ئاپۆو دیمرتاش و سه‌ركرده‌ سیاسییه‌كانی ترى باكور.             

عادل باخه‌وان ئه‌و هۆكارانه‌ی واده‌كه‌ن كه‌ ده‌وڵه‌ته‌ گه‌وره‌كانی  سیستمی ئه‌نته‌رناسیۆنال خۆیان بۆ داهاتویه‌كی ترسناك له‌ عێراقدا ئاماده‌بكه‌ن، به‌ كورتی ئه‌مانه‌ی خواره‌ون : ١. جه‌نگی براكوژی نێوان شیعه‌كان  ٢. به‌ بارمته‌گرتنی ده‌وڵه‌ت له‌لایه‌ن هێزه‌ میلیشیاییه‌كانه‌وه‌ له‌سه‌رتاسه‌ری عێراقدا ٣. ئیفلاسی ژێرخانی ئابوری عێراق له‌ نزیكه‌ مه‌و‌دادا ٤. به‌سیستمه‌بوونی گه‌نده‌ڵی، واته‌ گه‌نده‌ڵی به‌رهه‌می تاكێك یان گروپێك نیه‌، به‌ڵكو ته‌واوی سیستمی پاش سه‌دام له‌ سه‌ر پرانسیپی گه‌نده‌ڵی بیناكراوه‌ ٥. گه‌ڕانه‌وه‌ی داعش و ئاماده‌یی به‌هێزی تیرۆریزم وه‌ك گوزارشت له‌ ئیراده‌ی چه‌ندی چینی كۆمه‌ڵایه‌تی په‌راوێزخراو ٦. به‌كارهێنانی عێراق له‌لایه‌ن كۆماری ئیسلامیی ئێرانه‌وه‌ وه‌ك كارتێكی فشار له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌ریكادا ٧. كشانی سه‌ربازیانه‌ی توركیا به‌نێو خاكی عێراقدا و دروستكردنی زیاتر له‌ سی و دوو سه‌ربازگه‌ی هه‌میشه‌یی و هه‌ڕه‌شه‌كردن بۆ په‌لاماردانی شه‌نگال و موسڵ ٨. گرێبه‌ستی نوێی نێوان پارتی كرێكارانی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران له‌سه‌ر چۆنیه‌تی به‌كارهێنانی خاكی عێراق له‌لایه‌ن هه‌ردوو لاوه‌ ٩. مه‌ترسی ڕه‌دكردنه‌وه‌ی ده‌ره‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئۆكتۆبه‌ر و گلان به‌ره‌و جه‌نگی ناوخۆ وه‌ك سودان و كۆنگۆ و ساحیلی عاج و ... ١٠. خۆڕادیكاڵیزه‌كردنی بزوتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایی و په‌رینه‌وه‌ بۆ لۆژیكی شۆڕش ١١. به‌هێزبوونی خواستی سه‌ربه‌خۆییگه‌رایی لای پارێزگا نه‌وتیه‌كانی باشور و چه‌ند گروپێكی به‌هێزی سوننه‌ی ناڕازیی له‌ ده‌سه‌ڵاتی به‌غداد ١٢. نه‌بوونی پرۆژه‌یه‌كی جددی بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ دریژخایه‌نه‌كانی نێوان به‌غداد و هه‌ولێر كۆی ئه‌م هۆكارانه‌ واده‌كه‌ن كه‌ پایته‌خته‌ گه‌وره‌كانی جیهان، چه‌ندین بازنه‌ی ئیداره‌كردنی قه‌یران بۆ عێراق دروستبكه‌ن و خۆیان بۆ خراپترین سیناریۆ ئاماده‌بكه‌ن. ئه‌م پایته‌ختانه‌ له‌وه‌ ده‌ترسن كه‌ له‌ نزیكه‌ مه‌ودادا عێراق  : -ببێت به‌ كارگه‌ی به‌رهه‌مهێنانی تیرۆریزمێك كه‌ ببێت به‌ هه‌ڕه‌شه‌ به‌سه‌ر جیهانه‌وه‌ -ببێت به‌ كارگه‌ی به‌رهه‌مهێنانی تاوانكاریی سنوربڕه‌وه‌ -ببێت به‌ هه‌ڕه‌شه‌ به‌سه‌ر سیستمی ئابوریی جیهانه‌وه‌ -ببێت به‌ سه‌رچاوه‌ی هه‌ڕێشه‌ بۆسه‌ر ئاسایش و سه‌قامگیری وڵاتانی دراوسێوه‌ -ببێت به‌ هه‌ڕه‌شه‌ بۆسه‌ر ئێن جی ئۆ و ڕۆژنامه‌نوسان و مافی مرۆڤه‌وه‌ كۆی ئه‌م مه‌ترسیانه‌ واده‌كه‌ن كه‌ عێراق به‌ته‌نها گرفتی عێراقیه‌كان نه‌بێت، به‌ڵكو گرفتی هه‌موو جیهان بێت.