شیكاری: درەو 🔻 پاڵپشت بە ڕاپۆرتی فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 🔹 ئاستی بەرهەمهێنانی (بەنزین) بەردەوام رووی لە هەڵکشان بووە، لە ساڵی (2018)دا توانراوە رۆژانە (13 هەزار و 341) مەتر سێجا بەرهەم بهێنرێت، بەڵام لە ساڵی (2022) ئاستی بەرهەمهێنانی بەنزین بە تێکڕا گەیشتووە بە (15 هەزار و 848) مەتر سێجا لە رۆژێکدا. ئەم جۆرە لە هەڵکشانە لە بەرهەمهێنانی لێوەرگیراوەکانی نەوت و گازی سروشتی وەک؛ (زەیتی گازی، زەیتی گازی قورس، زەیتی سوتەمەنی، قیر) رویداوە. 🔹 داهاتی گشتی سەرجەم بەرهەم و لێوەرگیراوەکانی نەوتی خاو و گازی سروشتی (بەنزین، نەوتی سپی، جۆرەکانی زەیت، سوتەمەنی فرۆکە، قیر، نەفتا و دیزڵ ...هتد) و فرۆشتنی لە بازاڕی ناوخۆدا لە ساڵی (2018)دا لە (11 ترلیۆن و 169 ملیارو 120 ملیۆن و 601 هەزار و 283) دینارەوە، بەرزبووەتەوە بۆ (13 ترلیۆن و 315 ملیارو 93 ملیۆن و 851 هەزار و 694) دینار لە ساڵی (2022)، بەم پێیەش (19%) و بڕی (2 ترلیۆن و 145 ملیارو 973 ملیۆن و 250 هەزار و 411) دینار داهاتی داهاتی گشتی سەرجەم بەرهەم و لێوەرگیراوەکانی نەوتی خاو و گازی سروشتی زیادی کردووە. یەکەم؛ قەبارەو بڕی بەرهەمە نەوتییەکانی بەرهەمهێنراو لە پاڵاوگەکە و وێستگە گازییەکانی عێراق وەک ئەوەی لە خشتەی ژمارە (1) دا رونکراوەتەوە، کە تێکڕای بەرهەمی پاڵاوگە نەوتییەکان و سەرجەم بەرهەم و لێوەرگیراوەکان (موشتەقات)ی نەوتی خاو نیشان دەدات لە ساڵانی (2018 - 2022)، ئاستی بەرهەمهێنانیش لەسەر هێڵێکی ڕاست بەردەوام نەبووە، بەڵکو بڕێک بەرزی و نزمی بەخۆوە بینیوە، سەرەڕای ناجێگیری قەبارەی بەرهەمی هەندێک لە لێگراوەکانی نەوتی خاو، بەڵام هەندێکیان بەردەوام رویان لە بەرزبوونەوە بووە. بۆ نمونە ئاستی بەرهەمهێنانی (بەنزین) بەردەوام رووی لە هەڵکشان بووەو لە ساڵی (2018)دا توانراوە رۆژانە (13 هەزار و 341) مەتر سێجا بەرهەم بهێنرێت، بەڵام لە ساڵی (2022) ئاستی بەرهەمهێنانی بەنزین بە تێکڕا گەیشتووە بە (15 هەزار و 848) مەتر سێجا لە رۆژێکدا. ئەم جۆرە لە هەڵکشانە لە بەرهەمهێنانی لێوەرگیراوە نەوتییەکانی وەک؛ (زەیتی گازی، زەیتی گازی قورس، زەیتی سوتەمەنی، قیر) رویداوە. ئەو داتایانەشی لە خشتەی ژمارە (2)دا رونکراوەتەوە، کە تێکڕای بەرهەمی وێستگە گازییەکان لە هەمان ماوەی (2018 - 2022) روندەکاتەوە، بەهەمان شێوەی پاڵاوگە نەوتییەکان هەست بە ناجێگری تێکڕای قەبارەی بەرهەمهێنان دەکرێت لە ماوەی (2018 - 2022)، بەڵام نەتوانراوە ئاستی بەرهەمهێنان بە شێوەی بەرچاو بەرز بکرێتەوە لە بەرهەمەکانی (گازی شل و بەنزینی ئاسایی)، تەنانەت قەبارەی بەرهەمهێنانی (کبریت) روی لە پاشەکشە کردووە لە وێستگە گازییەکان، بە جۆرێک لە ساڵی (2018)دا تێکڕای قەبارەی بەرهەمهێنانی کبریت (213) مەتر سێجا بووە لە رۆژێکدا، بەڵام لە ساڵی (2022)دا دابەزیوە بۆ تێکڕای (180) مەتر سێجا لە رۆژێکدا. دووەم؛ ئەو داهاتانەی لە فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکانەوە بەدەست هاتووە (2018-2022) بەرزبوونەوەی تێکڕای ئاستی بەرهەمهێنانی (بەنزین، زەیتی گازی، گازی شل، قیر) رەنگدانەوەیەکی ئەرێنی هەبووە لەسەر قەبارەی داهاتی بەدەستهاتووەی بەرهەم و لێوەرگیراوەکانی نەوت و گاز، وەک ئەوەی لە خشتەی ژمارە (3) دا رونکراوەتەوە، کە بڕو قەبارەی داهاتی بەدەستهاتوو فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان نیشان دەدات لە بازاڕی ناوخۆدا (بە دیناری عێراقی). وەک دەبینرێت داهاتی بەدەستهاتووی بەنزین لە ساڵی (2019) لە (3 ترلیۆن و 831 ملیارو 189 ملیۆن و 901 هەزار و 182) دینارەوە، بەرزبووەتەوە بۆ (5 ترلیۆن و 104 ملیارو 147 ملیۆن و 516 هەزار و 378) دینار لە ساڵی (2022)، بەم پێیەش (33%) و بڕی (ترلیۆنێک و 272 ملیارو 957 ملیۆن و 615 هەزار و196) دینار داهاتی بەنزین زیادی کردووە. هاوکات لە ڕێگەی فرۆشتنی (گازی شل)ەوە لە ساڵی (2019) بڕی (711 ملیارو 645 ملیۆن و 33 هەزار و 148) دینار بەدەستهاتووە، لە کاتێکدا داهاتی گازی شل لە ساڵی (2022)دا گەیشتووە بە (801 ملیارو 613 ملیۆن و 266 هەزار و 146) دینار، بەم پێیەش (13%) و بڕی (89 ملیارو 968 ملیۆن و 232 هەزار و998) دینار داهاتی گازی شل زیادی کردووە. هەرچی پەیوەندی بە داهاتی بەرهەمهێنانی قیرەوە هەیە لە ساڵی (2021)دا بریتی بووە لە (92 ملیارو 697 ملیۆن و 255 هەزار و600) دینار، لە کاتێکدا داهاتەکەی گەیشتووە بە (177 ملیارو 681 ملیۆن و 255 هەزار و554) دینار لە ساڵی (2022)دا، بەم پێیەش (92%) و بڕی (84 ملیارو 983 ملیۆن و 999 هەزار و954) دینار داهاتی قیر زیادی کردووە. بەمانایەکی تر داهاتی گشتی سەرجەم بەرهەم و لێوەرگیراوەکانی نەوتی خاو و گازی سروشتی (بەنزین، نەوتی سپی، جۆرەکانی زەیت، سوتەمەنی فرۆکە، قیر، نەفتا و دیزڵ ...هتد) و فرۆشتنی لە بازاڕی ناوخۆدا لە ساڵی (2018)دا لە (11 ترلیۆن و 169 ملیارو 120 ملیۆن و 601 هەزار و 283) دینارەوە، بەرزبووەتەوە بۆ (13 ترلیۆن و 315 ملیارو 93 ملیۆن و 851 هەزار و 694) دینار لە ساڵی (2022)، بەم پێیەش (19%) و بڕی (2 ترلیۆن و 145 ملیارو 973 ملیۆن و 250 هەزار و 411) دینار داهاتی داهاتی گشتی سەرجەم بەرهەم و لێوەرگیراوەکانی نەوتی خاو و گازی سروشتی زیادی کردووە. سەرچاوە : د. عبد الله محسن جايد، كميات وايرادات الانتاج المحلي من المنتجات النفطية في المصافي ومجمعات الغاز للمدة  (2018 - 2022)، دائرة البحوث والدراسات النيابية قسم بحوث الموازنة، أذار 2023، یوم النشر (22/9/2023) علی الموقع؛ https://bitly.ws/X9Vj  

درەو: ئەمڕۆ (200) رۆژ بەسەر راگرتنی هەناردەی نەوتی هرەێمی كوردستان تێپەڕدەبێت زیانی راگرتنەكە زیاتر لە (7) ملیار دۆلارە بۆ هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق. كۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی كوردستان (apikur) لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، ئەمڕۆ 11ی تشرینی یەكەم (200)  رۆژە كە دەكاتە شەش مانگ و 20 رۆژ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆری نەوتی عێراق-توركیا راگیراوە و زیانی (7) ملیار دۆلاری بە هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق و كۆمپانیاكانی ئەندامی كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان گەیاندووە كە زیانەكە رۆژانە (35) ملیۆن دۆلارە. مایڵز كاگینز وتەبێژی كۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی كوردستانیش رایگەیاند، زیانە داراییەكان رۆژانە زیاتر دەبن، بۆیە داوای چارەسەرێكی خێرا دەكەین بۆ كێشەكان و لێكتێگەیشتنێكیش لەنێوان عێراق و هەرێمی كوردستان هەبێت بۆ پێدانی پارەی كۆمپانیاكان لە داهاتوودا، وەك ئەندامانی كۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی كوردستانیش ئامادەن لەگەڵ هەموو لایەنەكان هاوكاربن بۆ گەیشتن بە چارەسەرێك كەمافەكانیان بە بەپێی گرێبەستەكانیان بپارێزێت و پەرە بە وەبەرهێنان لە عێراق و هەرێمی كوردستان بدەن. لە رۆژی 25ی ئازاری 2023 ەوە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راگیرا، بەهۆی دەرچوونی بریاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس كە عێراق سكاڵاكەی بەرامبەر بە توركیا بردەوە بەوەی رێگەی داوە هەرێمی كوردستان نەوتەكەی بە بۆری عێراقدا رەوانەی بەندەری جەیهانی توركیا بكات  

درەو: هێزێكی ئەمنی لە گەرەكی قولەرەیسی سلێمانی پارچە زەویەكی (23) دۆنمی خەت خەت دەكەن كە پێشتر لەلایەن فەرماندەیی پێشمەرگەوە بە فۆرم دابەشكراوە، شوێنەكەش شارەوانی و وەبەرهێانی سلێمانی داویانە بە وەربەرهێنەرێك بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون. ئەمڕۆ هێزێكی ئەمنی لە گەڕەكی قولەڕەیسی سلێمانی بە شۆفڵ گرێدەر دەستیانكرد بە تەختكردن و خەتخەتكردنی پارچە زەویەكی (23) دۆنمی كە دەكەوێتە نێوان هەردوو پرۆژەی ئارۆ سیتی و دەروو سیتی، بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ئەو پارچە زەویە شوێنی پرۆژەی نیشتەجێبوونە. دوو ساڵ لەمەوبەر ئەو پارچە زەویە بە شێوەی فۆرم لەلایەن فەرماندەیی هێزی پێشمەرگەوە دابەشكراوەو دواتر (200) پارچە زەوی فرۆشراوە لە رێگەی دەڵاڵەكانەوە لە نوسینگەكان، لە دووای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە ئەو پرۆسەی دابەشكردنی زەوی لەرێگەی فۆرمەوە راگیرا، لەلایەن شارەوانی سلێمانی و وەبەرهێنانی سلێمانیەوە ئەو پارچە زەویە (23) دۆنمە درا بە وەبەرهێنەرێك و مۆڵەتی پێدراوە بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون، لەبەرامبەردا دوو ئاوەڕۆ و شەقامێكی نوێ لە قولەڕەیسی درووست بكات، ئێستا ئەو شوێنە شوێنی پرۆژەی نیشتەجێبوونە بەرەسمی، بەڵام ئەمڕۆ هێزێكی ئەمنی بەبێ بڕیاری شارەوانی و وەبەرهێنانی سلێمانی دەستیكرد بە تەختكردن و خەتخەتكردنی. دووساڵ لەمەوبەر مامەڵەكردن بەو زەویانەوە راگیرا كە بە فۆرم لەرێگەی دژەتیرۆرو كۆماندۆ و فەرماندەیی پێشمەرگەوە دابەشكراوە، بەڵام لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا قوباد تاڵەبانی بڕیاری بۆ ئەو پارچە زەویانە دەركرد، لە خاڵی حەوتەمی بڕیارەكەیدا هاتووە بەمەرجێك زەویە فۆرمەكان مامەڵەی پێوەدەكرێت، یان دەبێت پرۆژەی نیشتەجێبوون نەبێت و پرۆژەی خزمەتگوزاری شارەوانی نەبێت، بۆیە ئەو پارچە زەویە شوێنی پرۆژەی نیشتەجێبوونەو بڕیار و رێنماییەكەی قوباد تاڵەبانی نایگرێتەوە.   ماوەی چەند رۆژێكە دەستكراوە بە دابەشكردن و خەتخەتكردنی زەوی لە سنوری شارەوانی سلێمانی لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە. چەند خاوەن موڵكێك قسەیان بۆ (درەو) كرد جارێكی تر هەندێك كەسی سەربازی و ئەمنی كەوتوونەتە پارچەكردن و خەتكردنی موڵكەكانیان و بە فۆرم دابەشی دەكەن، لە چەند گەڕەكێكی سلێمانی ئەو پرۆسەیە روو لە زیاد بوونە. زیاتر لە ساڵێكە شارەوانی پرۆسەی كڕین و فرۆشتنیان بەو زەویانەوە راگرتووە، كە بە زەویەكانی فەرماندەیی پێشمەرگەو دژە تیرۆر ناسرابوو، لەسەر دابەشكردنی ئەو پارچە زەویانەو كڕین و فرۆشتن پێیانەوە، ژمارەیەك دەڵاڵ و نوسینگەی كڕین و فرۆشتنی زەوی و بەرپرسی حكومی دەستگیركران، بەڵام دواتر بە بارمتەی (پارەو ئۆتۆمبێل و خانوو)لێسەندن ئازاد كران. (درەو) لەگەڵ چەند خاوەن موڵكێك قسەی كرد، ئەوان رایانگەیاند: لە ئێستادا بەهۆی ئەوەی زەوی لە تاسڵوجەو راپەڕین و بەكرەجۆ، زۆربەی دابەشكرا لە پرۆسەكانی پێشوودا لە ئێستادا خەتكردن و پارچەپارچەكردنی موڵكەكان لە رۆژهەڵاتی سلێمانی دەستی پێكردووە، بەتایبەت لە گەڕەكەكانی ( قڕگە، كۆڵەبی، شێخ وەیساوا، رازیانە، ژاڵە، وانە....). یەكێك لە خاوەن موڵكەكان بە (درەو)ی وت، لە ئێستادا موڵكەكەی پارچە پارچەكراوەو بە فۆرم دابەشدەكرێت، لەلایەن كەسێكی ئەمنیەوە، ئەو ئاماژەی بەوەشكرد، لە سەرو شوقەكانی دانیا سیتی لە رۆژهەڵاتی سلێمانی موڵكێكی گەورە ئامادەكراوە بۆ دابەشكردن لەوێدا پارچەیەك زەوی (70) هەزار دۆلار واتا (7) دەفتەر دۆلار دەكات، هەروەها لای شوقەكانی مامۆستایان چەند موڵكێك پارچە پارچەكراوە بۆ دابەشكردن بە فۆرم، لەوێدا پارچەیەك زەوی (30) هەزار بۆ (50) هەزار دۆلار دەكات. ئەو خاوەن موڵكانە ئاماژەیان بەوەكردووە، كە شارەوانی سلێمانی ئاگای لەو پرۆسەیە نیەو هەفتەی رابردوو لە كۆبوونەوەی ئاسایی خۆیاندا ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی ئاگاداركراوەنەتەوە لەو پرۆسەی دابەشكردنی زەویانە كە بەشێكی زۆری ئەو زەویانە قەرەبووی خاوەن زەویەكانە، بەشێكی بەرێككەوتن دەكرێت لەگەڵ خاوەن زەویەكان و بەرپرسە ئەمنییەكان، ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانیرایگەیاندووە رێكاری یاسایی بەرامبەر بەو كەسانە دەگیرێتە بەر كە بچێتە سەر موڵكی خەڵكی كە لە ئێستادا بەشێكن لە موڵكی شارەوانی. ئەو خاوەن موڵكانە ئاماژەیان بەوەكرد، كە ئەو كارەكتەرە ئەمنیانە چۆن دەتوانن زەوی بە فۆرم دابەش بكەن، ئەگەر بەرپرسی باڵایان لە پشتەوە نەبێت. دڵنیاین وەك رابردوو بەرپرسی ئەمنی و سەربازی گەورەیان لە پشتەوەیە. ئێستا لە نوسینگەكانی سلێمانی ریكلامی فرۆشتن و كڕینی زەوی فۆرم كە ناسراون بە زەویەكانی (دژەتیرۆر، كۆماندۆ، پێشمەرگە، ئۆپەراسیۆن....)  

درەو: "تا ئێستاش هاوڵاتیانی ئیسرائیلی بەدوای ئەو پرسیارەدا دەگەڕێن، ئەوە چی بوو روویدا؟ ئایا سوپا و هەواڵگری ئیسرائیل خەرق كرابوون یان شەڕەكە خۆی سیناریۆیە، بەرپرسانیش دەڵێن وەڵامەكەی هەڵگرن بۆ دوای شەڕەكە، ئەم جەنگە درێژخایەن دەبێت و تەنیا لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا ناوەستێت و دەچێتە وڵاتانی تر، ئەمە جەنگی ئیسرائیل و ئەمریكایە لەگەڵ ئێران،  بۆ ئەوەی بە پروشكی شەڕەكە نەسوتێت پێویستە كورد خۆی بێلایەن بگرێت و نەچێتە ناو ئەجێندای دراوسێكانی، جەنگەكە زۆر لەوە گەورەترەو كۆتاییەكەشی گۆڕانكارییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تا ئێستاش موچەی وەزارەتی پەروەردەو تەندروستی غەزە لە ئیسرائیلەوە دەدرێت، ئاوو كارەبای غەزە تا سێ رۆژ پێش ئیستا لە ئیسرائیلەوە دابین دەكرا" ئەمانە بۆچوونی (ئیلان ئیسرائیل)ی رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی  كوردێكی نیشتەجێی ئیسرائیلە، لە تەلئەبیبەوە تایبەت بۆ (درەو) دوا: دەقی چاوپێكەوتنەی (درەو) لەگەڵ (ئیلان ئیسرائیل) كە یەكێكە لە جووەكانی باشوری كوردستان و دانیشتووی ئیسرائیلە، وەك رۆژنامەنووس و چاودێری  بارودۆخەكە بۆ (درەو) دوا: درەو: هەمیشە دەوترێت هێزی سەربازی و دەزگای هەواڵگری ئیسرائیلی (مۆساد) درك بەهەموو جوڵەو چالاكیەك دەكەن لە جیهاندا بۆچی دركیان بەو جوڵە و پلانە گەورەیەی حەماس نەكرد؟ ئایا دەزگای هەواڵگری و سەربازی ئیسرائیل خەرق كراون یاخود سیناریۆیە؟ وەڵام / ئەوە ڕاستیە كە سوپای ئیسڕائیل و هەواڵگری بەهێزە ئاگاداری بچووكترین جموجۆڵە لە سنورەكانی ئیسڕائیل ، بەڵام ئەوەی ئەمجارە روویدا لە 7/10 بووەتە پرسیار بۆ هەموو تاكێكی وڵاتەكە واتا ئیسڕائیل، تەنانەت لە ڕاگەیاندنەكان ئەو پرسیارە دەیان جار لە بەرپرسی سەربازی و سیاسی ئیسڕائیل  دەكرێت، بەڵام هیچ كامێكیان وەڵامیان پێ نیە، هەموویان دەڵێن، ئەو پرسیارە هەڵگرن بۆ‌دوای جەنگەكە، ئەگەر سەرنج بدەینە ڕاگەیاندنەكانی ئەمریكا 7/10  بە 11ی سێپتێمبەر ئیسڕائیل ناوی دەبەن. درەو: ئەی تۆ خۆت بۆچونتچیە لەو بارەیەوە بە لێكدانەوەی ئێوە چیە مەسەلەكە؟ وەڵام/ من ناتوانم هیچ لێكدانەوەیەكم هەبێ بۆ ئەو ڕووداوە ، بەڵام لای منیش بووەتە جێگای پرسیار ، حەزم ئەكرد وەڵامەكە وەرگرم درەو: ئەی نوسەران و شرۆڤەكارانی ئیسرائیلی چی دەڵێن لەو بارەیەوە؟ وەڵام/ وەكو ئاماژەم پێكرد ئەوە بووەتە پرسیار بۆ هەموو تاكێكی وڵاتەكە، بەڵام هیچ كەسێ لە هیچ بوارێك تاكو ئێستا بۆچوونی خۆی دەرنەبڕیوە، پرسیارێكی بێ وەڵامە تاكو كۆتای جەنگەكە... درەو: ئێستا رەوشی خەڵكی و ژیانی خەڵكی چۆنە لە ئیسرائیل.. پێتان وایە جەنگەكە درێژە دەكێشێت یاخود زوو كۆتایی دێت ؟؟ وەڵام/ جەنگ هەمیشە كاریگەری زۆری هەیە بۆسەر ژیانی هاوڵاتیان، ژیان لێرە وەستاوە لەیەكەم ڕۆژی شەڕەكەوە  لەسەرتاسەری وڵات خوێندن و كار  هەمووی وەستاوە، هاوڵاتیان بەگشتی بوونەتە خۆبەخش بۆ خزمەت بە وڵاتەكە هەركەسەو بەپێی توانای خۆی ، بەبۆچوونی من جەنگەكە درێژخایەن دەبێت ، كاتی زۆر ئەوێت لەبەر ئەوەی ئەوجەنگە تەنها  بەرامبەر حەماس نیە ، بەڵكو ئەوە سەرەتای هەڵگیرسانی جەنگی ئیسڕائیل، ئەمریكایە دژ بە ئێران، ئەگەر سەیربكەن لەهیچ كامێك لە جەنگەكانی ئیسڕائیل ئەمریكا سوپای نەناردوە بۆ پشتیوانی ئیسڕائیل ، بەڵام ئەمجارە هەر لەسەرەتاوە ئەمریكا 3 كەشتی سەربازی ئەمریكای بەڕێكرد بۆ دەریای سپی ناوەڕاست، بۆ پشتگیری  و هاوكاریكردنی سوپای ئیسڕائیل، كەئەمڕۆ دوای نیوەڕۆ كەشتیەكان گەیشتنە كەنار دەریاكانی ئیسڕائیل ، كە هەڵگری ژمارەیەكی زۆر لە فڕۆكە و سوپای ئەمریكایە، واتا جەنگەكە تەنها حەماس نیە .... درەو: ئەم جەنگە كەی و لە كوێدا كۆتایی دێت و لەبەرژەوەندی كام لایەن تەواو دەبێت؟ وەڵام/ جەنگ لە سودی هیچ لایەك نیەو سەركەوتن نیە لە جەنگدا، راستە رەنگە لایەنێك بەهێزتر بێت یان لاوازتر بێت لەوەی تر، بەڵام پێم وایە ئەم جەنگە لە بەرژەوەندی ئەمریكا و ئیسرائیل تەواو دەبێت، وەك سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلیش وتی ئەمە قۆناغێكە بۆ درووست بوونی گۆڕانكاری لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، واتا درووست بوونی خۆرهەڵاتێكی ناوەڕاستی نوێ، درەو: رای كوردەكانی ئیسرائیل چۆنەو بەزۆری لە كوێ دەژین ئایا هیچ كوردێك بەركەوتووە لەو هێرشانەدا؟ وەڵام/ كوردەكانی ئیسرائیل هاوڵاتی ئیسرائیلن و لە خزمەتی وڵاتەكەدان و لە هەموو ئیسرائیلدا دەژین، هەریەكەو لە بوارێكدا كار دەكات، لە رۆژی شەڕەكەوە من بەدواداچوون دەكەم نەم بیستووە كوردێكی ئیسرائیلی لە شەڕەكەدا كوژرابێت، بێ جیاوازی هەموو لە خزمەتی ئیسرائیلدایە. درەو: پێتان وایە ئەم جەنگە تەنیا لە چوارچێوەی ئیسرائیل - حەماسدا دەمێنێتەوە یاخود سەردەكێشێت بۆ وڵاتانی دیكەش؟ وەڵام/ بە دڵنیاییەوە ئەم جەنگە تەنیا جەنگی ئیسرائیل و حەماس نیەو زۆر لەوە گەورەترە ئێمە بیرمان لێكردووەتەوە لەوە گەورەترە كە جەنگی ئیسرائیل و حەماس بێت، بە بۆچوونی من شەڕەكە دەچێتە وڵاتانی تریش. درەو: بەبۆچوونی ئێوە كورد و هەرێمی كوردستان دەكەونە بەر پریشكی ئەو جەنگەوە كە ئەگەر درێژە بكێشێت و وڵاتانی تریش بگرێتەوە؟ كورد چۆن مامەڵە بكات؟ وەڵام/ لەم جەنگە درێژخایەنەدا كورد خۆی بێلایەن بگرێت،  نەچێتە ناو ئەجێندای هیچ لایەنێكەوەو خۆی نەخاتە ناو ئاگری دراوسێكان، ئەم جەنگە جەنگی ئەمریكا و ئیسرائیلە لەگەڵ ئێران، هیچ شتێكی تر نیەو مەسەلە نە حەماسەو نە حزبوڵا، بۆیە جەنگەكە زۆر لەوە گەورەترەو كۆتاییەكەشی گۆڕانكارییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەوەندەی من زانیاریم هەیە لەسەر هەرێمی كوردستان بەشێك لە كەسایەتییە سیاسیەكان پشتیان داوەتە ئێران ساڵانێكی زۆرە سەربە ئێرانن، هەموومان باش دەزانین، ئەگەر بەو شێوەیە بەردەوام بێت پریشكی ئاگرەكەیان بەردەكەوێت و لەو جەنگەدا زەرەر مەند دەبن، باشترین شت بۆ كورد ئەوەیە بێلایەن بێت، نە پشتی ئەم و ئەو بگرێت و نەببێتە سوتەمەنی لە بەینی شەڕی وڵاتاندا لە جەنگێك كە هیچ پەیوەندی بەوەوە نیە، پێویست ناكات ماڵەكەی خۆت وێران بكەیت بۆ دراوسێكان، كورد بێلایەن بێت زۆر باشترە. درەو: تا چەند پێتان وایە ئەم جەنگە پەیوەندی بە دوو بەرەی دژ بەیەكی جیهانی (ئەمریكا - روسیا) و شەڕی ئۆكرانیاوە هەیە، بۆ دوورخستنەوەی چاوی دونیایە لەسەر شەڕی ئۆكرانیا؟ وەڵام/ ئەو شەڕەی ئێستا هیچ پەیوەندی بە شەڕی ئۆكرانیاوە نیەو پەیوەندی نیە بە ئەو دوو هێزە گەورەیەی لە دنیادا هەیە (روسیا - ئەمریكا) ئەوە تەنیا كێشەیەكە كە ئیسرائیل دەیان ساڵە دونیا ئاگادار دەكاتەوە كە ئێران مەترسیە بۆسەر هەموو دونیا، لە هەرشوێنێكی دونیا گروپێكی تیرۆریستی هەبێت، ئێران سەرپەرشتیان دەكات، لە عێراقەوە تا فەلەستین و لیبیا و وڵاتانی تر ئێران دەستی هەیە لە پاڵپشتی گروپە تیرۆریستیەكان، ئەو شەڕە دەمێك بوو دەبوایە رویدایە، زۆر جار دەڵێن روسیا پشتیوانی فەلەستین دەكات، نا شتی وانیە ئێمە ئەگەر سەیر بكەین هەفتەی رابردوو، فڕۆكەی ئیسرائیل لە سوریا لە بنكە سەربازییەكانی ئێرانی داوە، ئێ روسیا هێزی یەكەمە لە سوریا بۆ پشتگیری ئێرانی نەكرد، بۆ رێگری ناكات، بۆیە جەنگی ئۆكراینا و ئەوەی ئیسرائیل - حەماس زۆر لەیەكەوە دوورن، ئەوەی ئێسرائیل تەنیا بەرەی ئیسرائیلە كە دژ بە ئێرانە، لە رۆژی شەممەوە ئەگەر سەیر بكەین (82) وڵات لەسەرتا سەری جیهان پشتگیری ئیسرائیل دەكەن، ئەگەر شەڕێكی بچوك بێت بۆنمونە چەندین جار ئەو شەڕانە روویداوە لە نێوان ئیسرائیل و حەماس هیچ وڵاتێك پشتگیری ئیسرائیلی نەكردووەو داوایان دەكر لە ئیسرائیل كردووە شەڕەكە رابگرێت، بۆیە ئەم شەڕە پەیوەندی بە ململانێی جەمسەرە سەرەكییەكانی جیهانەوە نیە. درەو: پێتان وایە دەستی وڵاتان لە پشتی حەماسەوە بێت یان هەر ئەجێندای خۆیەتی ؟؟ وەڵام/ بەڵێ حەماس دەستی ئێرانی لەپشتە، ئەگەر سەیر بكەین مانگی رابردوو ئیسماعیل هەنیە لەگەڵ حەسەن نەسروڵاو ئەوەی جیهادی ئیسلامی لە لوبنان هەرسێ لایەن كۆبوونەوە بەسەرپەرشتی  وەزیری دەرەوەی ئێران، بۆیە ئەو شەڕە پلانداڕێژراوی ئێرانە، ئێران پلانەكەی داڕشتووەو بە هاوكاری ئێران ئەوە روویداوە، گەر سەیر بكەین ئاڵۆزیەكان هەردووكی بەیەكەوەیە لە سنوری لوبنان لە غەزەش. درەو: دەوترێت توڕەیی چەكدارانی حەماس لەكاتی سەرەتای شەڕٍەكەدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەوان بەردەوام لەلایەن ئیسرائیلەوە چەوسێندراونەتەوەو دەستدرێژیان كراوەتەسەر، بۆیە ئەوانیش دڵڕەقانە بەرامبەر بە ئیسرائیلیەكان شەڕ دەكەن؟ وەڵام/ ئەوەی ئیسرائیل بۆ فەلەستینیەكانی دەكات لە خزمەتگوزارییەوە تا دەگاتە، هاتنیان بۆ كاركردن بۆناو ئیسرائیل، حەماس ئەوەی بۆ نەكردوون، بۆ نمونە تاكو سێیەم رۆژی شەڕەكە ئیسرائیل ئاوو كارەبای غەزەی دابینكردووە، واتا ئیسرائیل ئاوو كارەبای غەزە دابین دەكات، ئەیانداتێ بێ هیچ بەرامبەرێكیش، بەڵام لە دوێنێ ئێوارەوە كارەبا و ئاوی لێبڕیون، موچەی وەزارەتەكانی پەروەدەو تەندروستی لە غەزە، ئیسرائیل دەیدات، ئەوەی ئیسرائیل بۆ ئەوانی كردووەو حەماس بۆ خزمەتی هاوڵاتییەكانی خۆی نەكردووە، رۆژانە زیاتر لە (120) هەزار كرێكار لە دێنە ئیسرائیل بۆ كاركردن بەڵام لە شەڕەكاندا سنورەكانیان بەروودا دادەخرێت، ئیسرائیل رێگەی بەو كرێكارانە داوە دێن ئیش دەكەن و دەڕۆنەوە، ئەگەر حەماس 10%ی بۆ هاوڵاتیەكانی و بۆ خەڵكی غەزەو فەلەستین بكردایە، وابزانم ئەو كێشەیە دەمێك بوو كۆتایی هاتبوو، بۆیە پێم وانیە ئیسرائیل فەلەستینیەكانی چەوساندبێتەوە، پێشتر لەدوای شەڕەكانی بەتایبەت شەڕی نێوان ئیسرائیل و گروپەكانی حەماس، ئیسرائیل قەرەبووی هاولاتیانی غەزەی كردووەتەوە لەو شوێنانەی وێران بووە لە ئەشیای بینا سازی لە هەموو شتێك بۆیانی ناردووە، بەڵام ئەوان لە گروپەكەی خۆیاندا خەرجیان كردووە. ئیسرائیل دژی تیرۆرە شەڕی لەگەڵ هاوڵاتیانی فەلەستین نیە بەڵكو شەڕی لەگەڵ گروپە تیرۆریستیەكانە، بە نمونەی ئەوەی لە ئێستادا ئەو شەڕە هەیە بەڵام بەشەكەی تری فەلەستین و باڵی مەحمود عەباس هیچ كێشەیەكیان نیەو ژیانی خۆیان دەكەن، بۆیە كێشەكە حەماسە نەك ئەوەی ئیسرائیل بیان چەوسێنێتەوە درەو: ناڕەزایی بەرامبەر بە حكومەت و دەسەڵاتداران لە ناوخۆی ئیسرائیل درووست نەبووە بەهۆی شەڕەكەوەو ئەو زیانەی كردوویەتی؟   وەڵام/ لێرە هیچ ناڕەزاییەك درووست نەبووە لەلایەن هاوڵاتیانەوە لە دژی حكومەت بەهۆی شەڕەكەوە، تەنانەت ئۆپۆزسیۆن و حكومەت بونەتە یەك حكومەت لە رۆژی شەممەوە ئۆپۆزسیۆن نەماوە، خەڵكی لە ئێستادا رەخنەو گلەییان لە حكومەت هەیەو هەموویان پشتیوانی لە حكومەت و سوپا دەكەن، تەنانەت ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزاییانەی لە رابردوو هەبوو لەگەڵ سەرهەڵدانی شەرەكە هەر باسی ناكرێت و نەما، ئەوكات زۆر پلە داری سەربازی هەبوون، بڕیاریان دبوو بكشێنەوە بەڵام لەدوای جەنگەكەوە هەموویان گەڕاونەتەوە بەرەی شەڕ.    

(درەو):  بەر لە 50 ساڵ‌و لە جەنگی ئۆكتۆبەری 1973وە، ئەمە جاری یەكەمە ئیسرائیل بەشێوەیەكی فەرمی رایدەگەیەنێت "لە دۆخی جەنگ"دایە. بەڵێ، پێشتر ئیسرائیل چەندین هەڵمەتی سەربازی بۆسەر غەزە یان لوبنان ئەنجامداوە، بەشێوەیەكی كردەییش ئەو هەڵمەتانە بە جەنگ ناودەبرێن، بەڵام بەبێ ئەوەی بەشێوەی فەرمی رابگەیەندرێت ئەوە "دۆخی جەنگە" وەكو ئەوەی ئەمجارە كراوە.  راگەیاندنی دۆخی جەنگ گڵۆپی سەوز بۆ ئیسرائیل هەڵدەكات بۆ ئەوەی ئەوەی بە گونجاوی دەزانێت بیكات لە هەنگاوی سەربازی دژی حەماس‌و ئەو گروپە چەكدارانەی تری فەلەستین كە بەشدارییان لە هێرشەكەی رۆژی شەممەدا كردووە، هێرشێك كە ئیسرائیلییەكانی لە "دۆخی ترس‌و تۆقین"دا بەجێهێشتووە، بەپێی وەسفێك كە گۆڤاری "ئیكۆنۆمیست"ی بەریتانی كردویەتی.  راگەیاندنی "دۆخی جەنگ" رایگشتی ئیسرائیلیش ئامادە دەكات بۆ ئەگەری كوژرانی ژمارەیەكی زۆر خەڵك، هەروەك راگەیاندنەكە دەسەڵاتێكی زۆریش بە حكومەتی ئیسرائیل دەدات، لەنێویاندا: بانگهێشتكردنی هێزی یەدەگ‌و كەڵك وەرگرتن لە سەرچاوە لۆجستییەكان‌و دانانیان لەژێر دەستی سوپادا. یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل ئیمزای لەسەر بڕیارێك كرد بۆ بانگهێشتكردنی سەربازانی یەدەگ بۆ خزمەتی سەربازی، هەروەك سوپای ئیسرائیلیش لە رۆژی شەممەوە 300 هەزار سەربازی یەدەگی ئامادەكردووە.  بە راگەیاندنی فەرمی دۆخی جەنگ، حكومەتی ئیسرائیل دەتوانێت پاڵپشتی سەربازی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ خۆی فەراهەم بكات، ئەمەش لەسەر بنەمای پابەندی ئەمریكا لەبەرامبەر دەوڵەتی عیبری. بەشێوەیەكی خێرا، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكا فەرمانیدا گروپی كەشتی فڕۆكەهەڵگری جەنگیی (جیراڵد ئاڕ فۆرد) بەرەو خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست بەرێبكەوێت بەمەبەستی نیشاندانی پاڵپشتی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل.  پێشتریش، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، یارمەتی سەربازی زیاتری ئەمریكا بۆ ئیسرائیل بەڕێوەیە.  ئامانجی ئیسرائیل چییە؟ ئیسرائیل دەیەوێت ژێرخانی سەربازی حەماس‌و گروپەكانی فەلەستینییەكانی تری بەشدار لە هێرشەكەی رۆژی شەممە، لەناوببات.  لە لیدوانێكدا بۆ (BBC) سەید غونێم پسپۆڕی سەربازی دەڵێ:" ئەگەری هەیە وەكو هەموو جارەكانی تر، ئەگەرچی ئەمجارە توندترە، ئیسرائیل لەشكركێشییەكی بەرفراوان بكاتە سەر كەرتی غەزە".  سەید غونێم ئاماژە بەوە دەكات:" لە پێنج روبەڕووبونەوەی ئیسرائیلدا لەگەڵ حەماس، بنەماكانی گەمەكە روون بووەوە: ئیسرائیلییەكان سوپا كۆدەكەنەوە‌و لە ئاسمانەوە هێرش دەكەن‌و زیان بە كەرتی غەزە دەگەیەنن".  باسلەوە دەكات:" بەڵێ. هەموو جارێك هەوڵدەدەن سەری سەركردایەتی حەماس ببڕن، بەڵام شكست دەهێنن، دواتر پەنا بۆ هەموو رێگایەك دەبەن بۆ ئەوەی حەماس قایل بكەن بەوەی موشەك رابگرێت‌و بچێتە ناو دانوستانەوە بۆ ئازادكردنی دیل‌و بەرمتەكان".  سەید غونێم پێشبینی دەكات" تەنانەت ئەگەر ئیسرائیل سەركەوتووش بێت لە جەنگێكی بەرفراواندا، هێشتا پێی دەچێتە ناو زەلكاوی غەزە بەبێ ئەوەی بتوانێت كات‌و چۆنیەتی دەرچوون لێی دیاری بكات، هەروەك ناتوانێت روبەڕووی دەرەنجامەكانی ببێتەوە".  ئامانجی حەماس چییە؟ سەید غونێم وای دەبینێت بزوتنەوەی حەماس لەمپەری بۆ پرۆسەی "ئاسایكردنەوەی پەیوەندی سعودیە- ئیسرائیل" دروستكردووە، كە لە چوارچێوەی ئەوەدا دێت ناوی لێنراوە "رێككەوتنەكانی ئەبرەهام"‌و لێكنزیكبوونەوەی عەرەب‌و ئیسرائیل، كە دەبێتە بە هەڕەشەیەكی قوڵ لەسەر حەماس. ئاماژە بەوەدەكات" حەماس دەیەوێت بەر لەوە، جیهان جارێكی تر ئەو بیرۆكەیە لە ئامێز بگرێتەوە كە ناسەقامگیری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و هەرێمەكانی دەوروبەری بەهۆی نادادی‌و بایەخ نەداتە بە دۆزی فەلەستین".  ئاڵوگۆڕی دیلەكان ململانێی عەرەب‌و ئیسرائیل چەندین رێككەوتنی ئاڵوگۆڕی دیلەكانی بەخۆوە بینیوە. لە ساڵی 2011دا ئیسرائیل ناچار بوو (هەزارو 27) دیلی فەلەستین ئازاد بكات لەبەرامبەر ئازادكردنی گەڵعاد شاڵیت- ئەو سەربازە ئیسرائیلیەی كە ساڵی 2006 حەماس بە دیل گرتی.  موسعەب برێم وتەبێژی بزوتنەوەی جیهادی ئیسلامی بە (BBC)ی راگەیاند" تەنیا بزوتنەوەكەی دەیان دیلی ئیسرائیلی لەبەردەستدایە". برێم وتویەتی ژمارەی كوژراو بریندارو رفێندراوانی ئیسرائیلی چەند هێندە زیاترە‌و ئەو دیلانە ئازاد ناكرێن تا هەموو زیندانیانی فەلەستینی لە ئیسرائیل ئازاد نەكرێن. ژمارەی زیندانیانی فەلەستینی لە گرتوخانەكانی ئیسرائیلدا بە نزیكەی (5200) كەس دەخەمڵێندرێت، ئەمە بەپێی قسەی رێكخراوی ناحكومی (الچمیر)ی بۆ مافەكانی فەلەستین. هێشتا ژمارەی ئەو ئیسرائیلیانەی كە بە دیل كەوتونەتە دەست گروپە فەلەستینییەكان پشتڕاست نەكراوەتەوە، سەرباری ئەوەی حكومەتی ئیسرائیل رایگەیاندووە زیاتر لە 100 كەس بەدیل گیراون.  لێكەوتەكانی چی دەبێت ؟ هێشتا زۆرێك لە وڵاتانی جیهان، لە رۆژی شەممەوە كار بۆ ئەوە دەكەن خەڵكی خۆیان لەسەر خاكی ئیسرائیل‌و فەلەستین ببەنە دەرەوە. پێشبینی دەكرێت پرۆسەی بردنە دەرەوەی خەڵكی مەدەنی ئیسرائیل لە گوندەكانی نزیك سنوری كەرتی غەززە دوێنێ تەواو بووبێت.  ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل باسی لە جەنگێكی "درێژو سەخت" كردبوو، زۆرێك پێشبینی هێرشێكی بەرفراوانی زەمینی ئیسرائیل دەكەن، ئیسرائیل بە هێزێكی پیادەو زرێپۆشی گەورەوە لە بنكەكانی باشوری ئیسرائیل خۆی ئامادە دەكات.  یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل فەرمانیداوە بە سەپاندنی "گەمارۆیەكی هەمەلایەن" بۆسەر كەرتی غەزە لەچوارچێوەی روبەڕووبونەوەی ئیسرائیل لەگەڵ گروپە فەلەستینیەكانی كەرتی غەزەدا، وتی:" كارەبا‌و خۆراك‌و سوتەمەنی ناڕوات".  نزیكەی 74 هەزار كەس لە كەرتی غەزە پەنایان بردوەتە ناو دەیان خوێندنگە كە لەلایەن ئاژانسی فریاگوزاری‌و پەنابەرانی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بەڕێوەدەبرێن‌و بە "ئۆنروا" ناسراوە، ئەمەش بۆ خۆپاراستن لە هێرشە ئاسمانییەكانی ئیسرائیل.  لە رۆژی شەممەوە، ژمارەی ئاوارەبووانی فەلەستینی بۆ نزیكەی (50) هەزار كەس زیادی كردووە، پێشبینی زیادبوونی ئەم ژمارەیەش دەكرێت هاوكات لەگەڵ بۆردومانی چڕی ئیسرائیل بۆسەر كەرتی غەزەی قەرەباڵغ بە دانیشتوان (نزیكەی 2 ملیۆن دانیشتوان) بەپێی ئاماری نەتەوە یەكگرتووەكان.  ئیسرائیل بواری ئاسمانی غەزەو كەناراوەكانی كۆنترۆڵكردووە‌و ئەو قەبارەی‌و جۆری ئەو كاڵایانە دیاری دەكات كە دەگاتە كەرتی غەزە یان لەو كەرتەوە دەچێتە دەرەوە لەرێگەی دەروازەكانەوە.  لەلایەكی ترەوە، دەسەڵاتدارانی میسر جوڵەی ئەو دەروازانەیان كۆنترۆڵكردووە كە میسر بە كەرتی غەزەی ئابڵۆقەدراو دەبەستێتەوە.  سەرچاوە: BBC  

(درەو):  بەر لە 50 ساڵ‌و لە جەنگی ئۆكتۆبەری 1973وە، ئەمە جاری یەكەمە ئیسرائیل بەشێوەیەكی فەرمی رایدەگەیەنێت "لە دۆخی جەنگ"دایە. بەڵێ، پێشتر ئیسرائیل چەندین هەڵمەتی سەربازی بۆسەر غەزە یان لوبنان ئەنجامداوە، بەشێوەیەكی كردەییش ئەو هەڵمەتانە بە جەنگ ناودەبرێن، بەڵام بەبێ ئەوەی بەشێوەی فەرمی رابگەیەندرێت ئەوە "دۆخی جەنگە" وەكو ئەوەی ئەمجارە كراوە.  راگەیاندنی دۆخی جەنگ گڵۆپی سەوز بۆ ئیسرائیل هەڵدەكات بۆ ئەوەی ئەوەی بە گونجاوی دەزانێت بیكات لە هەنگاوی سەربازی دژی حەماس‌و ئەو گروپە چەكدارانەی تری فەلەستین كە بەشدارییان لە هێرشەكەی رۆژی شەممەدا كردووە، هێرشێك كە ئیسرائیلییەكانی لە "دۆخی ترس‌و تۆقین"دا بەجێهێشتووە، بەپێی وەسفێك كە گۆڤاری "ئیكۆنۆمیست"ی بەریتانی كردویەتی.  راگەیاندنی "دۆخی جەنگ" رایگشتی ئیسرائیلیش ئامادە دەكات بۆ ئەگەری كوژرانی ژمارەیەكی زۆر خەڵك، هەروەك راگەیاندنەكە دەسەڵاتێكی زۆریش بە حكومەتی ئیسرائیل دەدات، لەنێویاندا: بانگهێشتكردنی هێزی یەدەگ‌و كەڵك وەرگرتن لە سەرچاوە لۆجستییەكان‌و دانانیان لەژێر دەستی سوپادا. یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل ئیمزای لەسەر بڕیارێك كرد بۆ بانگهێشتكردنی سەربازانی یەدەگ بۆ خزمەتی سەربازی، هەروەك سوپای ئیسرائیلیش لە رۆژی شەممەوە 300 هەزار سەربازی یەدەگی ئامادەكردووە.  بە راگەیاندنی فەرمی دۆخی جەنگ، حكومەتی ئیسرائیل دەتوانێت پاڵپشتی سەربازی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ خۆی فەراهەم بكات، ئەمەش لەسەر بنەمای پابەندی ئەمریكا لەبەرامبەر دەوڵەتی عیبری. بەشێوەیەكی خێرا، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكا فەرمانیدا گروپی كەشتی فڕۆكەهەڵگری جەنگیی (جیراڵد ئاڕ فۆرد) بەرەو خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست بەرێبكەوێت بەمەبەستی نیشاندانی پاڵپشتی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل.  پێشتریش، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، یارمەتی سەربازی زیاتری ئەمریكا بۆ ئیسرائیل بەڕێوەیە.  ئامانجی ئیسرائیل چییە؟ ئیسرائیل دەیەوێت ژێرخانی سەربازی حەماس‌و گروپەكانی فەلەستینییەكانی تری بەشدار لە هێرشەكەی رۆژی شەممە، لەناوببات.  لە لیدوانێكدا بۆ (BBC) سەید غونێم پسپۆڕی سەربازی دەڵێ:" ئەگەری هەیە وەكو هەموو جارەكانی تر، ئەگەرچی ئەمجارە توندترە، ئیسرائیل لەشكركێشییەكی بەرفراوان بكاتە سەر كەرتی غەزە".  سەید غونێم ئاماژە بەوە دەكات:" لە پێنج روبەڕووبونەوەی ئیسرائیلدا لەگەڵ حەماس، بنەماكانی گەمەكە روون بووەوە: ئیسرائیلییەكان سوپا كۆدەكەنەوە‌و لە ئاسمانەوە هێرش دەكەن‌و زیان بە كەرتی غەزە دەگەیەنن".  باسلەوە دەكات:" بەڵێ. هەموو جارێك هەوڵدەدەن سەری سەركردایەتی حەماس ببڕن، بەڵام شكست دەهێنن، دواتر پەنا بۆ هەموو رێگایەك دەبەن بۆ ئەوەی حەماس قایل بكەن بەوەی موشەك رابگرێت‌و بچێتە ناو دانوستانەوە بۆ ئازادكردنی دیل‌و بەرمتەكان".  سەید غونێم پێشبینی دەكات" تەنانەت ئەگەر ئیسرائیل سەركەوتووش بێت لە جەنگێكی بەرفراواندا، هێشتا پێی دەچێتە ناو زەلكاوی غەزە بەبێ ئەوەی بتوانێت كات‌و چۆنیەتی دەرچوون لێی دیاری بكات، هەروەك ناتوانێت روبەڕووی دەرەنجامەكانی ببێتەوە".  ئامانجی حەماس چییە؟ سەید غونێم وای دەبینێت بزوتنەوەی حەماس لەمپەری بۆ پرۆسەی "ئاسایكردنەوەی پەیوەندی سعودیە- ئیسرائیل" دروستكردووە، كە لە چوارچێوەی ئەوەدا دێت ناوی لێنراوە "رێككەوتنەكانی ئەبرەهام"‌و لێكنزیكبوونەوەی عەرەب‌و ئیسرائیل، كە دەبێتە بە هەڕەشەیەكی قوڵ لەسەر حەماس. ئاماژە بەوەدەكات" حەماس دەیەوێت بەر لەوە، جیهان جارێكی تر ئەو بیرۆكەیە لە ئامێز بگرێتەوە كە ناسەقامگیری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و هەرێمەكانی دەوروبەری بەهۆی نادادی‌و بایەخ نەداتە بە دۆزی فەلەستین".  ئاڵوگۆڕی دیلەكان ململانێی عەرەب‌و ئیسرائیل چەندین رێككەوتنی ئاڵوگۆڕی دیلەكانی بەخۆوە بینیوە. لە ساڵی 2011دا ئیسرائیل ناچار بوو (هەزارو 27) دیلی فەلەستین ئازاد بكات لەبەرامبەر ئازادكردنی گەڵعاد شاڵیت- ئەو سەربازە ئیسرائیلیەی كە ساڵی 2006 حەماس بە دیل گرتی.  موسعەب برێم وتەبێژی بزوتنەوەی جیهادی ئیسلامی بە (BBC)ی راگەیاند" تەنیا بزوتنەوەكەی دەیان دیلی ئیسرائیلی لەبەردەستدایە". برێم وتویەتی ژمارەی كوژراو بریندارو رفێندراوانی ئیسرائیلی چەند هێندە زیاترە‌و ئەو دیلانە ئازاد ناكرێن تا هەموو زیندانیانی فەلەستینی لە ئیسرائیل ئازاد نەكرێن. ژمارەی زیندانیانی فەلەستینی لە گرتوخانەكانی ئیسرائیلدا بە نزیكەی (5200) كەس دەخەمڵێندرێت، ئەمە بەپێی قسەی رێكخراوی ناحكومی (الچمیر)ی بۆ مافەكانی فەلەستین. هێشتا ژمارەی ئەو ئیسرائیلیانەی كە بە دیل كەوتونەتە دەست گروپە فەلەستینییەكان پشتڕاست نەكراوەتەوە، سەرباری ئەوەی حكومەتی ئیسرائیل رایگەیاندووە زیاتر لە 100 كەس بەدیل گیراون.  لێكەوتەكانی چی دەبێت ؟ هێشتا زۆرێك لە وڵاتانی جیهان، لە رۆژی شەممەوە كار بۆ ئەوە دەكەن خەڵكی خۆیان لەسەر خاكی ئیسرائیل‌و فەلەستین ببەنە دەرەوە. پێشبینی دەكرێت پرۆسەی بردنە دەرەوەی خەڵكی مەدەنی ئیسرائیل لە گوندەكانی نزیك سنوری كەرتی غەززە دوێنێ تەواو بووبێت.  ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل باسی لە جەنگێكی "درێژو سەخت" كردبوو، زۆرێك پێشبینی هێرشێكی بەرفراوانی زەمینی ئیسرائیل دەكەن، ئیسرائیل بە هێزێكی پیادەو زرێپۆشی گەورەوە لە بنكەكانی باشوری ئیسرائیل خۆی ئامادە دەكات.  یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل فەرمانیداوە بە سەپاندنی "گەمارۆیەكی هەمەلایەن" بۆسەر كەرتی غەزە لەچوارچێوەی روبەڕووبونەوەی ئیسرائیل لەگەڵ گروپە فەلەستینیەكانی كەرتی غەزەدا، وتی:" كارەبا‌و خۆراك‌و سوتەمەنی ناڕوات".  نزیكەی 74 هەزار كەس لە كەرتی غەزە پەنایان بردوەتە ناو دەیان خوێندنگە كە لەلایەن ئاژانسی فریاگوزاری‌و پەنابەرانی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بەڕێوەدەبرێن‌و بە "ئۆنروا" ناسراوە، ئەمەش بۆ خۆپاراستن لە هێرشە ئاسمانییەكانی ئیسرائیل.  لە رۆژی شەممەوە، ژمارەی ئاوارەبووانی فەلەستینی بۆ نزیكەی (50) هەزار كەس زیادی كردووە، پێشبینی زیادبوونی ئەم ژمارەیەش دەكرێت هاوكات لەگەڵ بۆردومانی چڕی ئیسرائیل بۆسەر كەرتی غەزەی قەرەباڵغ بە دانیشتوان (نزیكەی 2 ملیۆن دانیشتوان) بەپێی ئاماری نەتەوە یەكگرتووەكان.  ئیسرائیل بواری ئاسمانی غەزەو كەناراوەكانی كۆنترۆڵكردووە‌و ئەو قەبارەی‌و جۆری ئەو كاڵایانە دیاری دەكات كە دەگاتە كەرتی غەزە یان لەو كەرتەوە دەچێتە دەرەوە لەرێگەی دەروازەكانەوە.  لەلایەكی ترەوە، دەسەڵاتدارانی میسر جوڵەی ئەو دەروازانەیان كۆنترۆڵكردووە كە میسر بە كەرتی غەزەی ئابڵۆقەدراو دەبەستێتەوە.  سەرچاوە: BBC  

سه‌ردار عه‌زیز یەکەم، لە ئاستی مرۆیدا غەزە بەندیخانەیەکی گەورەیە. بە دیوارو دەریا دەورە دراوە. ئەمەی ڕویدا لە هەوڵی هەڵاتنی بەندی دەچوو. دووەم، لە ساڵانی رابوردودا پرسی فەلەستین زۆر خرایە پەراوێزەوە. بە جۆرێک کە جاران دەیانگوت بەبێ چاره‌سەری پرسی فەلەستین ئاشتی نابێت، بەڵام ئاساییکردنەوە لەگەڵ وڵاتانی کەنداو و ئیسرائیلدا وەها دەبینرا کە ناوچەکە ئەو قۆناغەی تێپەڕاند. دەرکەوت وەها نیە. سێیەم، ئەوەی ڕویدا پەشۆکان و سوپرایز بوو بۆ سیستەمێکی سەربازی کە لە دونیادا وەها دەبینرێت کە لە ڕووی تەکنەلۆجی و زانیارییەوە یەکەمی بێ ڕکەبەرە. چوارهەم، حەماس ڕوداوێکی قارەمانی تۆمار دەکات بەڵام هەوڵێکی خۆکوژیی بوو. ئیسرائیل پێنجەم، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە باشترین کاتی جیوپۆلەتیکیدایە، بەوەی هەموو نەیارەکانی لاوازن و سەرقاڵی دۆخی ناوخۆیی خۆیانن، بەڵام ئەم هێرشە تۆقاندی. شەشەم، ئیسرائیل لەم ساڵانەی دوایدا بە ئاڕاستەیەکی دینی دژە دیموکراسی و توندڕەوی و پەرتبوون دەچێت. هەموو ئەمانە کاریگەرن لەوەی کە چۆن هۆکاری ئەم دۆخە بوو، هەروەها چۆن مامەڵەی دەکات. حەوتەم، ئیسرائیل پەنجا ساڵ لەمەوپێش توشی پەشۆکانێکی هاوشێوە بوو، ئێستا ئیسرائیل لەڕووی توانای تەکنەلۆجی و سەربازییەوە بەهێزترە، بەڵام لە ڕوی مرۆییەوە، خەڵکەکەی شەڕ کەر نین. ڕەهەندی هەرێمی هەشتەم، ڕێکەوتنی سعودی- ئیسرائیلی- ئەمریکی لەدوا قۆناغدا بوو. بەو جۆرێک سعودییەکان گەرەنتی پاراستن لە ئەمریکا وەربگرن و ڕێگەیان پێبدرێت ببنە خاوەن ئەتۆمی ئاشتی. نۆیەم، پرسیارەکە ئەوەیە ئایا حیزب اللە دێتە ناو شەڕەکەوە یان تەنها لە ئاستێکی سنورداردا پشتیوانییەکی سیمبولی پێشان دەدات. ئەمە پەیوەستە بە هەڵوێستی ئێرانەوە. ئەمریکا بۆ ڕێگریی لەوە کەشتیە فڕۆکەهەڵگرەکەی بەرەو ناوچەکە خستوەتە ڕێ. ئێران هەتا ئێستا براوەیە. چونکە قوربانی یەکەمی هێرشەکەی حەماس پرۆسەی ئاساییکردنەوەی سعودیە- ئیسرائیلە. دەیەم، ئەمریکا دەیویست ناوچەکە بەو هێمنییە بهێڵێتەوە هەتا پاش هەڵبژاردن. تەنانەت شانازیشیان پێوەدەکرد، وەک سولیڤان لە فیستڤاڵی ئەتلانیتیکدا ئاماژەی پێدا ڕۆژانی پێشوو. بەڵام بە هێمن هێشتنەوەی ناوچەکە ڕەنگە بەو شێوەیە مەحاڵ بێت. ڕەهەندی نێودەوڵەتی یانزە، گەرچی پرسی فەلەستین پاش پرسی کورد کۆنترین کێشەی ناوچەکەیە، بەڵام لە نەخشەی نوێی جیهاندا خۆی دەبینێتەوە. خێرا زیلینیسکی پشتیوانی ئیسرائیلی کرد. گەرچی لە دڵەوە پێی ناخۆشە، چونکە سەرنج و هاوکاری ئەمریکا بۆ ئیسرائیل دەچێت. بەم پێیە ڕوسیا پێی خۆشە. دوانزە، ئەمریکا سیستەمێکی سیاسی شلۆقاوی هەیە. کۆنگریس بێ سەرۆکە، وڵات پەرتە، شەڕی کەلتوری ئەمریکای داخانکردوە. سیانزە، چین ناڕاستەوخۆ هۆکارە، بەڵام چین لە هەڵوێستێکی ئاساندا نیە، بۆیە ڕەنگە هیچ نەڵێت یان داوای ئاشتی یان تەشەنەنەکردن بکات. چونکە چین سود لە ئەی ئای ئیسرائیلی دەبینێت و هەروەها وەک سیمبول پشتیوانی فەلەستینیەکانە بۆ دەرخستنی دژە ئەمریکایی و ئیمپریالیزمی خۆی. کورد چواردە، مامەڵەی تورک لە گەڵ ڕۆژئاڤادا لە زۆر ڕوەوە لە مامەڵەی ئیسرائیل دەچێت لە گەڵ غەزەدا. دژایەتی هێرشی غەزە و پشتیوانی ئەردۆگان جگە لە نیفاق هیچی تر نیە. پانزە، ڕەنگە ئێران بکەوێتە ژێر فشارەوە، ئەمە ئەگەر وەها بێت بۆ کورد باشە. چونکە هەوڵی ئارامی لە قازانجی کورد نەبوو، بە تایبەتی لە عێراق. چواردە، کورد لە ڕوی مرۆییەوە لە فەلەستینیەکان دەچێت، لە روی جیوپۆلەتیکیەوە ڕەنگە زیاتر سودمەندبێت کە ئەمریکا بایەخ بە ناوچەکە بدات، نەک فەرامۆشی بکات وەک یەک دوو ساڵی رابوردوو بینیمان. بەڵام پێویست ناکات کورد پشتیوانی هیچ لایەک بێت، بە فەرمی.

درەو: بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی، ئەنجومەنی سەركردایەتی نوێی یەكێتی یەكەم كۆبوونەوەی خۆی سازكرد، دیاریكردنی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی لەسەر پێشنیازی سەرۆكی یەكێتی دەبێت، بەڵام لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆدا ئەندامانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی دیاری ناكرێن و لە كۆبوونەوەی داهاتوودا دیاری دەكرێن. بەپێی مادەی (32)ی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، مەكتەبی سیاسی یەكێتی كە ژمارەی ئەندامانی (12- 14) ئەندامی سەركردایەتی دەبێت و لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە دیاری دەكرێت و لە ئەنجومەنی سەركردایەتی پەسەند دەكرێت. لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆدا ئەندامانی مەكتەبی سیاسی دیاری ناكرێن بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لەم ئەندامانەی سەركردایەتی یەكێتی كە چانسیان هەیە بكرێنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی (12-14) كەسیان دەكرێنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی لە كۆبوونەوەی داهاتوو: •  قوباد تاڵەبانی •  نزار ئامێدی   • ستران عەبدوڵا   • رێواز فایەق   • هاوڕێ دارۆ شێخ نوری   • یوسف گۆران •  عیماد ئەحمەد •  شاناز ئیبراهیم ئەحمەد • ئاسۆ مامەند • رەفعەت عەبدوڵا • دەرباز كۆسرەت رەسوڵ • شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ • د. جوان ئیحسان • شاڵاو عەلی عەسكەری •  خەسرەو گوڵ محەمەد •  بورهان سەعید سۆفی رەفعەت عەبدوڵا  

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) کێشەی فەلەستینییەکان و ئیسرائیل تەمەنی لە سەد ساڵێک نزیکدەبێتەوە. لەدوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە، لە ساڵی ١٩٤٨دا، پەیوەندییەکی خوێناوی و دوژمنکارانە ئەم دەوڵەتە بە فەله‌ستینییەکان و فەلەستینییەکانیش بە ئیسرائیلەوە، گرێئەدات. جەوهەری کێشەکەش لە بنەڕەتدا ئەوەیە کە میلەتێک نەک تەنها خاکەکەی داگیرکراوە، بەڵکو خۆیشی دەرکراوەو ملیۆنانیان وەک پەناهەندە بە جیهاندا بڵاوکراونەتەوە. ترسناکترین شتێکیش لە مێژووی ئەم کێشەیەدا دروستبووبێت گۆڕانی کێشەکەیە لە کێشەیەکی ئینسانییەوە بۆ کێشەیەکی دینیی، لە مەسەلەی راونانی میلەتێک و داگیرکردنی خاکەکەیەوە، بۆ پێکدادانی دوو دین و دوو خودا. ئەوەی لەم گۆڕانکارییەدا دروستدەبێت پەیوەندییەکی نەفیکەرە کە هەر لایەنێکیان بەناوی دینێک و خودایەکەوە، بەشەکەی تریان رەتدەکاتەوەو ئەمیان ئەویتریان بە دەستدرێژیکردن بۆسەر خوداو موقەدەساتی دینەکەی خۆی، تاوانباردەکات. وەک فەیلەسوفی روسی ئیسحاق دویتشر دەڵێت کێشەکە لە جەوهەردا کێشەی بەریەکەوتنی دوو قوربانییە لە قوربانییەکانی سەدەی بیستەم، لەگەڵ یەکدا. جولەکە وەک قوربانیی ژمارە یەکی دوای جەنگی جیهانی دووهەم، کە نازییەکان بەشێوەیەکی سیستماتیک پلانی لەناوبردنی یەکجارەکیان داڕشت و زیاد لە ٦ ملیۆنیان لێکوشتن. بەسەرهاتی ئەو ژورانەی نازییەکان بە غاز جولەکەکانیان تیادا دەخنکاند، لە بەسەرهاتە هەرە ناشیرینەکانی مێژووی مرۆڤایەتییە. قوربانی دووهەمیان ئەو فەلەستینیانەن کە لەسەر خاکەکەی خۆیان کوژران و دەکران و ماڵەکانیان داگیرکران، کران بە میلەتێکی بێخاک و بێنیشتیمان. گۆڕینی ئەم کێشەیە، بۆ کێشەی جەنگی نێوان دوو دین و دوو خوداو دوو موقەدەس لەگەل یەکتریدا، ئەو کارەساتە گەورەیەیە کە بەسەر ئەم مەسەلەیەدا هاتووە. ئێستا با بێینە سەر ئێستا. بێگومان ئەوەی فەلەستینییەکان لەم دوو رۆژی رابردوودا ئەنجامیاندا، لەڕووی تەکتیک و لێزانیی و زیرەکیی سەربازییەوە، لەڕووی پلان بۆدانانی وردەوە، کەم وێنەیە. گرنگترین رووداوی ناو پەیوەندیی نێوان دەوڵەتی ئیسرائیل و فەلەستینییەکانە بە درێژایی مێژووی دروستبوونی کێشەکە. بەڵام لەپشتی ئەم شارەزایی و لێزانیی و زیرەکییە سەربازییەوە، عەقڵیەتێکی دینیی دواکەتوو کاردەکات کە یاریکردن بە ژیان و مردنی مرۆڤەکان ئاڕاستەی دەکات. عەقڵیەتێک توانای بیرکردنەوەی عەقڵانیی و توانای رێزگرتنی ژیانی مرۆڤەکانی نییە، لەڕاستیدا یاری بە ژیانی هەزاران هەزار مرۆڤەوە دەکات و لەبەردەم هاوکێشەیەکی ترسناکدا دایاندەنێت: یان سەرکەوتنێکی وەهمی یان مردنێکی راستەقینەی تێکەڵ بە وێرانکارییەکی گەورەو کەموێنە. ئیسرائیل دەوڵەتێکە توانای وێرانکردنی چەندانجاری هەموو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی هەیە، توانای ئەوەی هەیە هەموو ناوچەکە، لە دەریاوە بۆ دەریا، بکات بە گۆڕستانێکی گەورە. ئیسرائیل نەک تەنها دەوڵەتێکی خاوەن چەکی نەوەوەیە، بەڵکو لەئێستادا عەقڵیەتێکی دینیی ترسناک، بە هەمان رادەی عەقڵیەتی دینیی هێزە دینییەکانی فەلەستین، بەڕێوەیدەبات. لە ئێستادا تێکەڵبوونی لۆژیکی دین و لۆژیکی هێز بەیەکتری، لۆژیکی باڵادەستی کارکردنی ئیسرائیلە وەک دەوڵەت. ئەوەی دەیبینین دروستبوونی دۆخێکی دینیی مارەکراوە لە هێز، تیایدا هەم فەلەستینییەکان و هەم ئیسرائیلییەکان ئامادەن تا لەناوبردنی یەکتری لەگەڵیەکدا بجەنگن. ئەمیان ئامادەیە ئەویتریان لەناوببات. ئەو ئوسوڵیەتە دینییەی لەناو حکومەتەکەی ناتانیاهۆدا ئامادەیەو ئەو ئوسوڵیەتە دینییەش کە حەماس و هێزە ئیسلامییەکانی تر ئاڕاستە دەکات، لەیەک سەرچاوەوە هێز وەردەگرن: عەقڵیەتێکی دینیی کە بە زمانێکی خوێناویی و نەفیکەر قسەدەکات. بە بۆچونی من لە رۆژانی داهاتوودا کارەساتی گەورە، هێجگار گەورە، دەبینین ئەوەیشی بەر لە هەمووان زیانی قورس و گەورەی بەردەکەوێت فەلەستینییەکان دەبن، بە تایبەتی خەڵکی بێپەناو بێکەس و گەمارۆدراوی غەزە. لەرۆژانی داهاتوودا تاوانی گەورەتر و ئیهانەی زیاتر بە مرۆڤ و خوێنی رژاوی زیاتر، دەبینین. ئەگەری دروستبوونی کێشەی ناوچەیی گەورەش لە ئەگەرە بەهێزەکان دەبێت. غەزە کامپێکی گەورەیە، مرۆڤەکانی ناوی بەدبەخترین و چارەڕەشترین مرۆڤەکانی سەر ئەم ئەستێرەیەن، کامپێکی قەرەباڵغی لەلایەن ئیسرائیلەوە لە هەموو لایەکەوە گەمارۆدراوە، خراپترین شوێنێکی سەر ئەم ئەستێرەیەیە، بۆ ژیان. لەسەرێکەوە گیریان بەدەستی دڵڕەقیی و نائینسانیەتی حکومەتە دینییەکەی ناتانیاهۆوە خواردوە، لەسەرێکی دیکەوە بەدەستی حوکمڕانییە دینییەکەی حەماس و هێزە ئیسلامیی ناعەقلانیی و ستەمگەرەکانی، ترەوە. ئەوەی لە غەزەدا لەدایکدەبێت دەکەوێتە بەر غەزەبی دوو هێزی دینیی جیاواز، بەڵام هاوشێوەو لەیەکچوو. فەلەستینییەکان هاوکات، وەک ئێمە، لەناو خۆیاندا دابەش و پارچەپارچەو لێکترازاون، غەزە حەماس داگیریکردوەو زیفەی غەربیش گروپەکەی سەر بە یاسر عەرەفاتی جاران. دوو حکومەتی خراپ، دوو شێوازی حوکمڕانیی ستەمگەر. دواهەمین هەڵبژاردنێک ئەنجامیاندابێت نزیکەی ٢٠ ساڵێک لەمەوبەربوو، بێگومان هەڵبژاردنێکی پر تەزویرو فشارو گەندەڵکاریی.   وەک وتم مەسەلەی فەلەستین یەکێکە لە مەسەلە گرنگ و رەواکانی جیهانی ئەمڕۆ، میلەتێک نیشتیمانەکەی دزراوەو ملیۆنانیشیان ناچارکراون لەناو کەمپی پەناهەدەییدا لە چەندان وڵاتی جیاوازی جیهاندا بژین، کە تیایاندا وەک مرۆڤی پلە سێ و پلە چواری بێماف و بێڕێز، ماماڵەبکرێن. ئەوانەی لە غەزەو زیفەی غەربیدا دەژین، لە دۆخێکی تەواو نائینسانیی قورسدا دەژین، ژیانیان کەوتۆتە ژێر ڕەحمەتی چەند هێزێکی ستەمگەرو چاوەرێی دەستی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانن بۆ بەردەوامیدان بەو ژیانە سەختەی تێیکەوتون. هەرچی ئەو فەلەستینییانەی ترە کە لە دوای ساڵی ١٩٤٨و لەدوای جەنگی ١٩٦٧ەوە، رایاننەکردو شوێنەکانی خۆیان بەجێنەهێشت، لەناو گوندو شارەکانی خۆیاندا مانەوەو ئیسرائیل وەک دەوڵەت حوکمیان دەکات، نەک پلەی هاوڵاتییان لەناو ئیسرائیلدا نییە، بەڵکو وەک هەڕەشەیەکی ناوەکیی بۆسەر دەوڵەتی ئیسرائیل، کە بووە بە دەوڵەتی دینیی جولەکە، سەیریان دەکرێت و مامەڵەدەکرێن. ئەم دۆخە وای لەزۆر کەس کردوە باوەڕیان وابێت ئیسرائیل دەوڵەتێکی «ئاپارتهاید»بێت، واتە دەوڵەتێک بە لۆژیکی عونسریەتی دینیی کاربکات و بەو لۆژیکە مامەڵەی دانیشتوانە ناجولەکەی خۆی بکات.   یەکێک لە کێشە سەرەکییەکانی مەسەلەی فەلەستین ئەوەیە کە بووە بە ململانێیەکی سەختگیر، ئەوەی بە ئینگلیزیی پێیدەڵێن Intractable conflic. واتە کێشەکە نەک تەنها بووە بە ململانێیەکی چارەسەرنەکراو، بەڵکو بووە بە کێشەیەک کە بەرەنگاریی هەموو چارەسەرکردنێکیش دەبێتەوەو ناهێڵێت چارەسەربکرێت. یەکێک لە هۆکارەکانی ئەم دۆخەش ئەوەیە زیاد لە هێزو لایەنێک دەستیانتێدایەو هەریەکێکیشیان بۆ مەبەستی تایبەتی خۆیان، بەکاریدەهێنن. ناسیۆنالیستە دیکتاتۆرەکانی دونیای عەرەبی، لە جەمال عەبدولناسرەوە بۆ سەدام حوسەین، ئیسلامییەکانی ناوچەکە لە خومەینییەوە کە دەیگوت رێگای گەیشتن بە قودس بە بەغدادا تێدەپەرێت، بۆ ئەردۆگان و عەلی باپیرو سەلاحەدین بەهادینی خۆمان، هەموویان خۆیان بە خاوەنی ئەم مەسەلەیە دەزانن و هەریەکەیان بە جۆرێک نان و پیازی سیاسیی و دینیی پێوەدەخۆن. بە دیوی ئەودیویشدا هێزە کۆنزەرڤاتیڤ و راستڕەوەکانی ئەوروپا، تا بە سەرۆکە جیاوازەکانی ئەمریکا دەگات، خۆیان بە براو کەسوکاری ژمارەیەکی دەوڵەتەکەی ئیسرائیل دەزانن. ئەم دۆخە وایکردوە چارەسەرکردنی کێشەکە زەحمەت و زەحمەتتر ببێت. لە بنەڕەتیشەوە هەر چارەسەرێک بۆ کێشەکە بەبێ داننان بە بوونی دەوڵەتێکی سەربەخۆ بۆ فەلەستینییەکان، یاخود گۆڕانی دەوڵەتی ئیسرائیل بۆ دەوڵەتێکی نادینیی کە هەموو دانیشتوانەکەی وەک هاوڵاتی یەکسان، مامەڵەبکات، نرخی نابێت و تەمەنی کێشەکەش درێژو درێژتر دەکاتەوە.   حەماس و ئیسلامییەکان دەیانەوێت دەوڵەتێکی دینیی دروستبکەن کە تیایدا خوداو دین رازیبکەن، نەک خەڵکی وڵاتەکە، ئەمە هەمان ئەو شتەیە کە هێزە دینییەکانی ئیسرائیل دەیانەوێت و سەپاندوشیانە. وەکچۆن حوکمڕانییەکەی حەماس حوکمڕانییەکی ئوسوڵیی ستەمگەرە، حوکمڕانییەکەی دەوڵەتی ئیسرائیلیش حوکمڕانییەکەی دینیی ستەمگەرە. ئەوان لەباتی دروستکردنی دەوڵەتی ئیسلام دەوڵەتی جولەکەو لەباتی خودای ئیسلام خودای جولەکە رازیدەکەن. ئەوەی لەم ساتەدا پێویستە ئەو لانیکەمی عەقڵانیەتێکی سیاسییە کە رێ لە بەرپابوونی جەنگ و خوێنڕشتنێکی گەورەی تر بگرێت. ئەوەی پێویستە جۆرێکە لە بیرکردنەوەی نادینییە بتوانێت کوتانی ئەو تەپڵی تۆڵەکردنەوەو شەهادەت و ژوانگرتنە لەگەڵ مردندا، راوەستێنێت کە پرۆپاگەندەی بۆ دەکرێت. ئەوەی پێویستە ئەو شتەیە کە ئەمڕۆ نە لای حکومەتەکەی ناتانیاهۆ لە ئیسرائیل و نە لای حەماس و دۆستە ئیسلامییەکانی بوونی هەیە: عەقلانیەتێکی سیاسیی ژیانی مرۆڤەکانی لەهەموو شتێکی دیکە بەلاوە پیرۆزتربێت. ئەوەی لەم ساتەدا قسەدەکات ریتۆریک و زمانێکی ئینشاییە کە لە هەموو وشەیەکییەوە خوێندەرژێت، خوێنێکی زۆر. حەماس بە زمانی یان رزگاردەبین و خواستی خوا بەجێدەهێنین یان شەهیددەبین و دەچین بۆ بەهەشت، قسەدەکات. ناتانیاهۆ دەیەوێت دەرسی حەماس دابدات و هەموو غەزە وێرانبکات، ئیسلامییەکانی لای ئێمەش دەیانەوێت پزیشک بنێرن بۆ غەزەو ئێمە وەک میلەتێکی موسڵمان بکەن بەگژ ئیسرائیلدا، وەک دەوڵەتێکی جولەکە، هتد... لەناو رێزمانی ئەم قسانەدا خوێنێکی زۆر، هێجگار زۆر، بۆ ڕشتن بەڕێوەیە. جەنگێک لە دەرگای مێژووی ئەو ناوچەیە دەدات کە تیایدا هەزاران هەزار مرۆڤ، منداڵ و پیرو ژن و پیاوی بێتاوانی تێدا دەکوژرێت. نابەرپرسترین زمانێک لەم ساتەدا بدوێت، ئەو زمانە دینییە کە مەسەلەی فەلەستین و ئیسرائیلی گۆڕیوە بۆ مەسەلەیەکی دینیی، بۆ جەنگی نێوان دوو دین و دوو خوداو دوو موقەدەس.  

بە ژمارە: 🔻لە (ملیۆنێك و 255 هەزار) موچەخۆری هەرێم 🔻بەغداد دانی بە (682 هەزار) فەرمانبەری هەرێمدا ناوە 🔻بەغداد دانی بە (54%)ی موچەخۆرانی هەرێمدا ناوە درەو: - ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم: (ملیۆنێك و 255 هەزارو 273) موچەخۆر - ئەوەی لای بەغداد دانپێدانراوە: ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە + (23 هەزارو 840) پێشمەرگە - واتا (682 هەزار) فەرمانبەر بەرێژەی (54%) لای بەغداد دانپێدانراوە بەم شێوەیە: • ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم: (ملیۆنێك و 255 هەزارو 273) موچەخۆر • ژمارەی فەرمانبەر: (752 هەزارو 959) كەس بەرێژەی (60%) • فەرمانبەری مەدەنی: 430 هەزارو 231 • سەربازی: 217 هەزارو 979 • پۆلیس و ئاساییش: 104 هەزارو 699 • ژمارەی موچەخۆر: 502 هەزارو 364) كەس بەرێژەی (40%) • خانەنشینی: 246 هەزرو 269 • چاودێری كۆمەلایەتی: 159 هەزارو 158 كەس • شەهیدان: 96 هەزارو 937   واتا لە كۆی (ملیۆنێك و 255 هەزارو 273) موچەخۆر واتا (682 هەزار) فەرمانبەر لە بەغداد دانپێدانراوە، واتا (573) هەزار موچەخۆری هەرێم ناویان لە بەغداد نیە واتا (46%)یموچەخۆرانی هەرێم ناویان لای بەغداد نیە، كە بەشێكی خانەنشینان ژمارەیان ( 246 هەزرو 269) كەسە و چاودێری كۆمەلایەتی (159 هەزارو 158 ) كەس و شەهیدان و ئەنفالكراون ( 96 هەزارو 937) كەس و بەشێك لە هێزە ئەمنییەكان. 🔸ژمارەی هێزە ئەمنییەكانی هەرێم 🔹پێشمەرگەو ناوخۆ: 217 هەزارو 979 كەس 🔹 پۆلیس و ئاساییش:: 104 هەزارو 699 كەس 🔹 خانەنشینی سەربازی: 110 هەزارو 729 كەس كۆی گشتی هێزی سەربازی: 433 هەزارو 407 كەس   🔸موچەی مانگانەی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكان: 🔹وەزارەتی ناوخۆ : 178 ملیار و 489 ملیۆن دینار 🔹وەزارەتی پێشمەرگە: 133 ملیار و 61 ملیۆن دینار 🔹ئەنجومەنی ئاساییش و دەزگا: 62 ملیارو 997 ملیۆن دینار 🔹خانەنشینی سەربازی: 75ملیار و 630 ملیۆن دینار 🔹كۆی گشتی: (450 ملیارو 177 ملیۆن) دینارە، دەكاتە 48%ی كۆی موچەی موچەخۆران كە بۆ مانگێك (944 ملیار) دینارە

راپۆرت: درەو  دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە، سبەینێ دادگای فیدراڵی دانیشتنی دادبینی هەیە لەسەر سكاڵاكەی یەكێتیی، ئەگەر دادگا ئەم سكاڵایە پەسەند بكات، ئەوا هەڵبژاردنی 25ی شوباتی داهاتوو بەپێی یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بەڕێوەدەچێت نەك یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، ئەمە بەواتای ئەوە دێت كورسییەكانی پەرلەمان لە (111) كورسییەوە بۆ (105) كورسی كەمدەبێتەوە، هەڵبژاردن لەبری (یەك بازنەیی) بەشێوەی (فرە بازنە) بەڕێوەدەچێت، (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیش بۆ (5) كورسی تایبەت بە مەسیحییەكان كەمدەبێتەوە، لەپاڵ ئەمانەدا هەندێك لایەنی سیاسی بەمدواییە پەیامی دواخستنی هەڵبژاردنیان لەلایەن نوێنەرانی وڵاتێكی دراوسێوە بیستووە. ئەمانە ئاڵنگاری بەردەم هەڵبژاردنن. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سبەینێ دادگا دانیشتنی دادبینی هەیە سبەینێ لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دانیشتنی دادبینی لەسەر ئەو سكاڵایانە بەڕێوەدەچێت، كە لەبارەی یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان تۆماركراون. پێنج ماددەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان سكاڵای لەسەرە، سكاڵاكارەكان یەكێكیان (زیاد جەبار) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتییە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان‌ (ئێستا ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە)و ئەوی تریان (ئامانج نەجیب شەمعون) سەرۆكی فراكسیۆنی (رافیدەین) لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییە. دادگای فیدراڵی هەردوو سكاڵاكەی یەكخستووە، سكاڵاكان لەسەر سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم تۆماركراون.  داوای چی دەكەن ؟ زیاد جەبارو ئامانج نەجیب شەمعون لە سكاڵاكەیاندا داوا لە دادگای فیدراڵی دەكەن حوكم بدات بەوەی ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، نادەستورییە، واتا تانەیان لە ماددە هەمواركراوەكانی یاسای هەڵبژاردن داوەو داوا دەكەن دادگا هەموارەكان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر كۆپییە ئەسڵەكەی خۆی.  كرۆكی ئەو ماددانەی یاسای هەڵبژاردن كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوە ئەمانەن:  ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان-عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستان- عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت‌و، دابەشدەكرێت بەسەر چەندە مەركەزێكی دەنگداندا.  ماددەی پازدە: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆماری دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی مەركەزەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن‌و بە ریزبەندی پیتە ئەبجەدییەكان رێكدەخرێن كە پیشەو ناونیشان‌و بەروارو جێگەی لەدایكبوونیان تێدا تۆماركراوە. ئەگەر لەتوانادا نەبوو ئەوە بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا بۆی هەیە رێگەیەكی تری لەبارتر بۆ وەدیهێنانی مەبەستی پێویست دیاری بكات.  ماددەی بیست‌و دوو:  1-    هەر  كیانێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان- عێراقدا بۆی هەیە لیستێكی تایبەت بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان- عێراق بكات كە رێژەیەك ئافرەتی تێدا بێت كە لە (30%) كەمتر نەبێت‌و، ناوی پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەندكرابن كە نواندی رێژەی ناوبراوی ئافرەتان لە پەرلەمان زامن بكات، بەمەرجێ ژمارەی باڵێوراوەكان لە هەر لیستێكی هەڵبژاردندا لە (3) پاڵێوراو كەمتر نەبن.  2-    لیستی پاڵێوراوەكان لەماوەی (15) رۆژ لە بەرواری راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لە ماددەی 21دا داواكراون.  ماددەی سی‌و شەش:  1-    پێنج كورسی بۆ كلدان ‌و سریان‌و ئاشوری تەرخان دەكرێ پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن.  2-    پێنج كورسی بۆ توركمان تەرخان دەكرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن.  3-    یەك كورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەكرێت، باڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن.  دادگا چۆن بڕیار دەدات ؟ بەر لەوەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان هەڵبوەشێنێتەوە، بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، پەرلەمان نەیتوانی یاسای هەڵبژاردن هەموار بكاتەوە‌، ئەمە لەكاتێكدا بوو هەردوو لایەنە سەرەكییەكە لەسەر ئەوە رێككەوتبوون لە هەمواری یاسای هەڵیبژاردندا، هەڵبژاردن بكەن بە "فرە بازنە"‌و هەرێمی كوردستان دابەشبكەن بەسەر چوار بازنەی هەڵبژاردندا (هەولێر- سلێمانی- دهۆك- هەڵەبجە)، بەڵام یەكێتیی داوای دەكرد لە كۆی 11 كورسی كۆتایی پێكهاتەكان (4) كورسی بدرێت بە سنوری پارێزگای سلێمانی‌و پارتی ئەمەی رەتدەكردەوە، بەوهۆیەوە هەمواری هەڵبژاردن لە پەرلەمانی كوردستان پەكیكەوت.  ئەمە وایكرد لایەنەكان هیچ دەرفەتێكیان لەبەردەمدا نەمێنێت جگە لەوەی بگەڕێنەوە بۆسەر یاسا كۆنەكەو بەو یاسایە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان بەڕێوەببەن، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت هەڵبژاردنی داهاتوو بەشێوەی (یەك بازنەیی) بەڕێوەدەچێت‌و كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیش وەكو خۆی لە سنوری هەولێرو دهۆكدا دەمێنێتەوە‌و هیچ كورسییەكی بەر پارێزگای سلێمانی ناكەوێت.  یەكێتیی كە رێگربوو لەوەی لە پەرلەمانی كوردستانەوە بەوشێوەیە یاسای هەڵبژاردن هەمواربكرێتەوە كە پارتی دەیویست، دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، پەنای بۆ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق برد.  ئێستا سكاڵاكەی یەكێتیی دژی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە دادگای فیدراڵی لەبەردەم چەند بژاردەیەكدایە:  • بژاردەی یەكەم: دادگا سكاڵاكە پەسەند بكات‌و هەمواری ئەو ماددانەی كە یەكێتیی سكاڵای لەدژ كردوون، هەڵبوەشێتەوە، لەم حاڵەتەدا یاسای هەڵبژاردن دەگەڕێتەوە بۆسەر كۆپییە ئەسڵەكەی خۆی‌و هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان  بەو یاسایە بەڕێوەدەچێت.  • بژاردەی دووەم: دادگا حوكمی خۆی لەبارەی سكاڵاكەی یەكێتییەوە بەشێوەیە بدات، بۆ داهاتوو ئەو ماددانەی كە نادەستورین، لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە هەموار بكرێنەوە، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت یاساكە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو وەكو خۆی بەركارە، بەڵام پەرلەمانی داهاتوو پابەندە بەوەی ماددە نادەستورییەكان هەموار بكاتەوە.  ئەگەر دادگای سكاڵاكەی پەسەندكرد ؟ ئەگەر دادگای سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەند بكات‌و هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پەنا بۆ یاسای (ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق) ببات، كە یاسای یەكەم هەڵبژاردنە لە هەرێمی كوردستان‌و (سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی) لە رۆژی 4ی نیسانی 1992 پەسەندی كردووە.  بەپێی یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، بەتایبەتی لەو ماددانەی كە یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر كردوون، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەمشێوەیە بەڕێوەدەچێت:  ماددەی یەكەم: ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان لە (100) كورسی پێكدێت. لەگەڵ (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی مەسیحی.   ماددەی نۆیەم: كوردستانی عێراق دەكرێت بە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن، بەمەرجێ لە (4) ناوچە كەمتر نەبێت.  ماددەی پانزە: بۆ هەر ناوچەیەكی هەڵبژاردن خشە بەناوی هەڵبژێرەكان (دەنگدەر)‌و بەپێی ناوچەكانی هەڵبژاردن‌و بەپێی پیتەكانی ئەبجەدی ئامادە دەكرێت، كە پیشەو ناونیشان‌و مێژوو و شوێنی لەدایكبوونیان تێدا تۆمار دەكرێ‌و بە گەلێك دانە دەنێردرێن بۆ لیژنەی ناوچە، ئەگەر ئەمە لەتوانادا نەبوو  بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا رێگایەكی دیكەی لەبارتر دیاری دەكات بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی پێویستە.  ماددەی بیست و دوو: 1-    هەر حزبێك یان توێژێك یان كەمایەتییەكی نەتەوەیی وەك (توركمان، عەرەب، ئاشوری... هتد) بۆی هەیە لیستی تایبەتی بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات.  2-    لیستی پاڵیوراوەكان لەماوەی (10) رۆژ لە مێژووی راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لەماددەی بیست‌و یەكەمدا هاتوون.  ماددەی سی‌و شەش:  1-    سەرجەمی دەنگەكانی هەڵبژاردن بەسەر ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەندا دابەش دەكرێ بۆ دەرهێنانی تێكڕای هەڵبژاردنەكە (المعدل الانتخابی). 2-    ئەو دەنگانەی كە هەر لیستێك بەدەستی هێنا دابەش دەكرێ بەسەر تێكڕای دەنگی هەڵبژاردنەكە، بۆ دەستنیشانكردنی ژمارەی ئەو كورسییانەی كە لیستی پەیوەندیدار بەدەستی هێناوە، لەگەڵ رەچاوكردنی ئەوەی لەم بڕگەی خوارەوەدا هاتووە.  3-    هەر لیستێك رێژەی 7%ی دەنگەكانی بەدەست نەهێنابێ نوێنەرایەتی لە ئەنجومەندا ناكات‌و دەنگەكانی بەسەر لیستە سەركەوتووەكاندا دابەشدەكرێتەوە بەرێژەی سەركەوتنەكەی.  4-    ئەو كورسییە چۆڵانەی كە لە ئەنجامی وەدەستهێنانی پاشماوەیەك كە ئەگاتە تێكڕایی دەنگی هەڵبژاردن دەخرێتە سەر ئەو لیستانە بەپێی زۆرترین ئەو دەنگانەی كە هێناویانە. هەڵبژاردن دوادەكەوێت ؟  ئەگەر دادگای فیدراڵی بۆ سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە (25)ی شوباتی داهاتوو بەڕێوەدەچێت، پەنا بۆ یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی ببات، ئەوا وەكو ئەوەی یەكێتیی داوای دەكات هەڵبژاردنەكە بەشێوەی (فرە بازنە) بەڕێوەدەچێت‌و كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیش بەشێوەی ئێستا نامێنێت، چونكە زیادكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بۆ (11) كورسی لەچوارچێوەی هەمواری یاسای هەڵبژاردندا بوو، بە گەڕانەوە بۆسەر كۆپی یەكەمی یاساكە دەردەكەوێت تەنیا (5) كورسی وەكو "كۆتا" بۆ پێكهاتەكان دانراوە كە ئەویش تەرخانكراوە بۆ پێكهاتەی مەسیحییەكان‌و توركمانەكان هیچ كوردسییەكیان پێنەدراوە.  ئەگەر دادگای فیدراڵی بڕیارەكەی لە بەرژەوەندی سكاڵاكەی یەكێتیی بدات، پێشبینی دەكرێت جارێكی تر كێشەی بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 25ی شوبات دروست ببێت‌و هەڵبژاردنەكە بۆ جاری سێیەم بۆ كاتێكی تر دوابخرێت، بەتایبەتیش كە پارتی دژی ئەم رێوشوێنەیە‌و سەرباری ئەمەش كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەبێت ئامادەكاری نوێ بكات بەپێی یاسا كۆنەكە، كە ئەمەش كاتی دەوێت. سەرباری ئەمانە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە پشتی پەردەوە هەوڵێك هەیە لەلایەن ئێرانییەكانەوە هەیە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان‌و نوێنەرانی ئێران چەند رۆژی رابردوو لە چەند كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ هەندێك لایەنی سیاسی ئەم بابەتەیان بەڕوونی خستوەتەڕوو.     هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەبوو لە رۆژی 1ی تشرینی دووەمی 2022دا بەڕێوەبچێت، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم مەرسومی بۆ دەركردبوو، بەڵام لایەنەكان بەدیاریكراویش پارتی‌و یەكێتیی نەگەیشتنە رێككەوتن، ئەمە وایكرد پەرلەمانی كوردستان لە رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2022دا بۆ ماوەی ساڵێك تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  رۆژی 26ی ئازاری ئەمساڵ، نێچیرڤان بارزانی مەرسومی دووەمی بۆ سازدانی هەڵبژاردن دەركرد‌و رۆژی 18ی تشرینی دووەمی 2023ی دیاریكرد، بەهۆی رێكنەكەوتنی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن، ئەم مەرسومەش پەكی كەوت.  سەرۆكی هەرێمی كوردستان، دوای هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەما، بەتایبەتیش كە پەرلەمان نەیتوانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم كارا بكاتەوە‌و یاسای هەڵبژاردن هەموار بكاتەوە، ئیتر نێچیرڤان بارزانی مەرسومی سێیەمی دەركرد‌و رۆژی 25ی شوباتی 2023ی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دیاریكرد، سەرپەرەشتیكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنیشی دایە دەست كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق.   ئەگەر هەڵبژاردن لە 25ی شوباتی 2023 دوابكەوێت، دەبێت بە سێیەم جار هەڵبژاردن دوابخرێت، ئەمەش لەكاتێكدایە بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لە تشرینی دووەمی 2022وە وادەی یاسایی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی هاتووەو حكومەتی هەرێم بووە بە حكومەتێكی كاربەڕێكەرو شەرعیەتی هەڵبژاردنی لەدەستداوە.  هەرێمی كوردستان لەكاتێكدا روبەڕووی مەترسی لەدەستدانی شەرعیەتی دامەزراوەكانی بووەتەوە كە لەژێر فشاری توندی حكومەتی فیدراڵیدایە‌و هێشتا پشكی خۆی لە یاسای بودجەی گشتی پێنەدراوە‌و پێویستی بە چەندین گەڕ دانوستان هەیە، ئەمە لەپاڵ دانوستان لەبارەی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، یاسایەك كە چارەنوسی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم بەسەر كەرتی نەوت‌و غازدا یەكلادەكاتەوە.   

درەو: لەسەر بانگهێشتی بافڵ تاڵەبانی، سبەینێ ئەنجومەنی سەركردایەتی نوێی یەكێتی یەكەم كۆبوونەوەی خۆی سازدەكات، هێشتا بەرنامەی كاری كۆبوونەوەكە دیار نیە، بەڵام ئەركی سەرۆكی یەكێتیە دوای كۆنگرە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی دیاری بكات و لە ئەنجومەنی سەركردایەتی پەسەند بكرێن و ئەندامانی هەردوو ئەنجومەنی پشتیوانی و پاراستنی بەرژەوەندییەكانیش دیاری بكات. رۆژی 27ی ئەیلولی رابردوو یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنگرەی پێنجەمی بەست، پەیڕەوی ناوخۆی پەسەندكرد و بافڵ تاڵەبانی بەسەرۆكی یەكێتی و ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژارد كە (61) ئەندامە بەسەرۆكەوە پێكهاتووە، بەپێی مادەی (21)ی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی لە دوای كۆنگرە سەرۆكی یەكێتی بانگهێشتی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەكات بۆ كۆبوونەوەو سەرپەرشتی یەكەم كۆبوونەوە دەكات، ئەنجومەنی سەركردایەتی بەرزترین دەسەڵاتە لە نێوان دوو كۆنگرەداو رێژەی یاسایی دانیشتنەكان بە ئامادەبوونی (50+1)ی ئەندامانی ئەنجومەن دەبێت، تا ئێستا دیار نیە لە كۆبوونەوەكەی ئەنجومەنی سەركردایەتیدا ئەندامانی مەكتەبی سیاسی دادەنرێن یان نا؟ لەداوی كۆنگرە ئەركی بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتییە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و ئەنجومەنەكانی (پاراستنی بەرژەوەندیە باڵاكانی یەكێتی و ئەنجومەنی پشتیوانی) دیاری بكات، ئەمە سەرەرای ئەوەی كۆنگرە دەستی بافڵ تاڵەبانی واڵاكردووە بۆ ئەوەی ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی زیاد بكات، بۆ ئەو كەسانەی لە حكومەت و پەرلەمانن و ئەو كەس و لایەنانەی دەچنە ناو یەكێتیەوە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بافڵ تاڵەبانی چەند كارەكتەرێكی ناو حكومەت كە مافی خۆ كاندیدكردنیان نەبوو بباتە ئەنجومەنی سەركردایەتی: -    د. دارا رەشید -    بێگەرد تاڵەبانی -    سەمیر هەورامی -    فەهمی بورهان -    خالید شوانی ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاكانی یەكێتی: بەپێی مادەی (54)ی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاكانی یەكێتی ئۆرگانێكی باڵای یەكێتیەو ئەركی رێنماییكردنی ئەنجومەنی سەركردایەتی و ئۆرگانەكانی تری یەكێتیە بۆ پرسە سیاسی و ستراتیژییەكان. ژمارەی ئەندامەكانی (9 - 15) ئەندامەو جەعفەر شێخ مستەفا بەرپرسی ئەنجومەنەكەیە لە شوێنی كۆسرەت رەسوڵ     عەلی، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی پاش كۆنگرە ئەندامانی ئەنجومەنەكە دیاری دەكات ئەنجومەنی پشتیوانی: ئەنجومەنی پشتیوانی لە مادەی (57)ی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتیدا هاتووە: ئەنجومەنێكە لە ئەندامانی كارای خولی پێشووی سەركردایەتی و تێكۆشەرانی یەكێتی پێكدێت و ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنەكە (100) ئەندامەو لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە دیاری دەكرێن. مەكتەبی سیاسی یەكێتی بەپێی مادەی (32)ی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، مەكتەبی سیاسی ئۆرگانێكی باڵای ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیەو ناوەندی سەرەكی بڕیاردانی حزبە لەسەرجەم بوارەكانی پەیوەست بە یەكێتی و هەرێم و عێراق و جیهان. ژمارەی ئەندامانی (12- 14) ئەندامی سەركردایەتی دەبێت و لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە دیاری دەكرێت و لە ئەنجومەنی سەركردایەتی پەسەند دەكرێت. تا ئێستا دیار نیە لە یەكەم كۆبوونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی كە بڕیارە سبەینێ بەڕێوە بچێت دیاری دەكرێن یان نا، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لەم ئەندامانەی سەركردایەتی یەكێتی كە چانسیان هەیە بكرێنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی (14) كەسیان دەكرێنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی: •  قوباد تاڵەبانی •  نزار ئامێدی   • ستران عەبدوڵا   • رێواز فایەق   • هاوڕێ دارۆ شێخ نوری   • یوسف گۆران •  عیماد ئەحمەد •  شاناز ئیبراهیم ئەحمەد • ئاسۆ مامەند • رەفعەت عەبدوڵا • دەرباز كۆسرەت رەسوڵ • شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ • د. جوان ئیحسان • شاڵاو عەلی عەسكەری •  خەسرەو گوڵ محەمەد •  بورهان سەعید سۆفی    

راپۆرتی  درەو: هەرێمی كوردستان (ملیۆنێك و 255 هەزار) موچەخۆری هەیە، بەڵام (658 هەزار) فەرمانبەری هەرێم لای بەغداد تۆماركراوە كە دەكاتە (52%)ی كۆی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان، كە (48%)ی موچەخۆرانی هەرێم بەفەرمی ناویان لای بەغداد نیە، ئەگەر حكومەتی عێراق بڕیار بدات موچەی موچەخۆرانی هەرێم راستەوخۆ بدات، چۆن و بە چی میكانیزمێك دەبێت ؟ بەغداد موچەی كۆی موچەخۆرانی هەرێم دەدات یاخود تەنیا ئەو فەرمانبەرانەی كە لای بەغداد تۆماركراون؟ چارەنووسی موچەی موچەخۆران لە چەند رۆژی رابردوودا فراكسیۆنەكانی (یەكێتی، نەوەی نوێ، یەكگرتوو، كۆمەڵ) جگە لە فراكسیۆنی پارتی، واژۆیان لەسەر نوسراوێك كرد بۆ ئەوەی موچەی موچەخۆرانی هەرێم راستەوخۆ لە رێگەی بەغداو بانكی (TBI)ەوە بدرێت، نوسراوەكە ئاراستەی سەرۆك وەزیرانی عێراق كرا، لەكاردانەوەدا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوێنێ رایگەیاند: ئەگەر موچە لە بابەتەكانی تریش جیابكرێتەوە هەر دەبێت لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە دابەشبكرێت، ئەمەش وەك جۆرێك لە رازی بوون لێكدرایەوە كە كێشەی نیە بەغداد راستەوخۆ موچە بدات بەڵام دەبێت لە رێگەی دام و دەزگاكانی حكومەتی هەرێمەوە دابەشبكرێـت. ئەگەر بەغداد بچێتە ژێر باری ئەم پێشنیازە چەند فەرمانبەرو موچەخۆری هەرێمی كوردستان لێی سودمەند دەبێت؟ بەغداد موچەی كێ دەدات؟ ئێستا چارەنووسی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان پەیوەستكراوە بە هەمواری یاسای بودجەی عێراقەوە، جا لەرێگای بەغدادەوە راستەوخۆ بدرێت یاخود وەك پشكی هەرێم لە یاسای بودجەدا بێت و بەو شێوەیەی ئێستا بنێردرێت، بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڵێنی داوە پاڵپشت بە لایەنە شیعەكان كە موچەی موچەخۆرانی هەرێم جیابكرێتەوە لە بابەتەكانی تری پشكی هەرێم و بخرێتە خشتەی موچەی موچەخۆرانی عێراقەوە، سودانی و بەشێك لە پەرلەمانتارانی شیعەو لایەنە عێراقییەكان بەڵێنیانداوە لە هەمواری یاسای بوودجەدا كە كۆتایی ئەمساڵ لە مانگی (12) ئامادە دەكرێت، چارەسەری موچەی موچەخۆرانی هەرێم بكرێت جیگەی بۆ بكرێتەوە. لەگەڵ ئەوەی یاسای بودجە بۆ سێ ساڵە (2023 - 2024-2025 ) بەڵام دەبێت ساڵانە هەموار بكرێت و خشتەو (تەخسیسات) و ژمارەكان بگۆڕدرێن، بۆیە دەتوانرێت لە كاتی گۆڕینی خشتەو ژمارەو تەخسیساتەكان پرسی موچەی موچەخۆرانی هەرێمیش چارەسەر بكرێت و بخرێتە ناو خشتەی موچەخۆرانی عێراقەوە جا راستەوخۆ بەغداد لەرێگەی ئەژماری ئەلكترۆنی و بانكی (TBI) بێت یاخود بە مەبلەغ بنێردرێت و حكومەتی هەرێم خۆی دابەشی بكات. بەغداد چۆن موچە دەدات؟ لە حاڵەتی جێگیركردن و جیاكردنەوەی موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە بابەتەكانی دیكەو خرایە خشتەی موچەخۆرانی عێراقەوە، ئەوا دوو رێگە هەیە بۆ ناردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم:   پێشبینی یەكەم: لە هەمواری یاسای بودجەداو لەناو خشتەی موچەخۆرانی عێراقدا جێگەی موچەخۆرانی هەرێم دەكرێتەوە، بەڵام پشكی موچەی موچەخۆران راستەوخۆ لە بەغدادەوە دەنێردرێت بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم و حكومەتی هەرێم خۆی موچەكە دابەش دەكات، كە لەیاسای بودجەی عێراقدا  ئەوەی بۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە مانگانە دەكاتە (906) ملیار دینار بەم شێوەیە: •    كۆی ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لە خشتەكانی یاسای بودجەدا ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە. •    كۆی موچەی تەرخانكراو بۆ ساڵێك:  (9 ترلیۆن و 300 ملیار ) دینارەو مانگانە دەكاتە (775) ملیار دینار، •    بۆ موچەی خانەنشینانی هەرێم ساڵانە (ترلیۆنێك و 346 ملیار) دینارو  مانگانە دەكاتە (112) ملیار دینار. •    بۆ موچەی (23)هەزار پێشمەرگە ساڵانە ( 228) ملیار دینار مانگانە دەكاتە (19) ملیار دینار واتا كۆی ئەو موچەیەی بۆ موچەخۆران و خانەنشینان و پێشمەرگە تەرخانكراوە، دەكاتە (906) ملیار دیناری مانگانە و ئەگەر وەك خۆی بێت ئەوا لەگەڵ (25) ملیار دیناری هاوپەیمانان بە ئاسانی بەشی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دەكات، لەو حاڵەتەدا بەغداد پارەی موچەی موچەخۆران دەنێرێت بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم و ئەویش خۆی دابەشی دەكات. پێشنبینی دووەم: ئەگەر ئەو پێشنیازە سەربگرێت و بەغداد راستەوخۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێم لەرێگەی بانكی (TBI)ەوە بدات ئەو كات گۆڕانكاری درووست دەبێـت، چونكە ژمارەكان جیاوازن ئەوەی لای بەغدایە لەگەڵ ئەوەی هەرێم، جیاوازیەكە (597 هەزار) موچەخۆرە. •    ئەوەی لای بەغداد تۆماركراوە ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە دەكاتە (52%)ی كۆی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان كە ژمارەیان ( ملیۆنێك و 255 هەزار) موچەخۆرە بەم شێوەیە: •    ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم: (ملیۆنێك و 255 هەزارو 273) موچەخۆر •    ژمارەی فەرمانبەر: (752 هەزارو 959) كەس  بەرێژەی (60%) •    ژمارەی موچەخۆر: 502 هەزارو 364) كەس بەرێژەی (40%) •    فەرمانبەری مەدەنی: 430 هەزارو 231 •    سەربازی: 217 هەزارو 979 •    پۆلیس و ئاساییش: 104 هەزارو 699 •    خانەنشینی: 246 هەزرو 269 •    چاودێری كۆمەلایەتی: 159 هەزارو 158 كەس •    شەهیدان: 96 هەزارو 937 خۆ ئەگەر بەغداد بڕیار بدات تەنیا موچەی ئەو فەرمانبەرانە بدات كە لای خۆی تۆماركراوەو ژمارەیان ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم جگە لە موچەخۆران (752 هەزار) فەرمانبەری هەیە ئەوانەی لەكاردان، واتا نزیكەی (100هەزار) فەرمانبەری فیعلی هەرێم بێ موچە دەبن، لەگەڵ ئەوەی (597 هەزار) موچەخۆری هەرێم بێ موچە دەبن. چونكە ئەگەر بەغداد بیەوێت راستەوخۆ موچەی موچەخۆران بدات دەبێت كۆی فایل و ئەوەلیات و پلەبەندی و خزمەت و ناونیشانی موچەخۆران بداتە بەغداد كە ئەمەش ئاسان نیە، كە تەنیا (52%)ی فەرمانبەرانی هەرێم ئەوەلیاتیان لای بەغدادە، خاڵێكی تر  پرسی هێزە ئەمنییەكانی هەرێمە كە نزیكەی (48%)ی كۆی موچەی موچەخۆرانی هەرێم بۆ سلكی سەربازیەو ژمارەیان (433) هەزار كەسە. 🔸ژمارەی هێزە ئەمنییەكان 🔹پێشمەرگەو ناوخۆ: 217 هەزارو 979 كەس 🔹 پۆلیس و ئاساییش:: 104 هەزارو 699 كەس 🔹 خانەنشینی سەربازی: 110 هەزارو 729 كەس كۆی گشتی هێزی سەربازی: 433 هەزارو 407 كەس 🔸موچەی مانگانەی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكان: 🔹وەزارەتی ناوخۆ : 178 ملیار و 489 ملیۆن دینار 🔹وەزارەتی پێشمەرگە: 133 ملیار و 61 ملیۆن دینار 🔹ئەنجومەنی ئاساییش و دەزگا: 62 ملیارو 997 ملیۆن دینار 🔹خانەنشینی سەربازی: 75ملیار و 630 ملیۆن دینار 🔹كۆی گشتی: (450 ملیارو 177 ملیۆن) دینارە، دەكاتە 48%ی كۆی موچەی موچەخۆران كە بۆ مانگێك (944 ملیار) دینارە   راپۆرتی پەیوەندیدار لە (49%)ی پارەی موچەی هەرێم بۆسلكی سەربازییە

(درەو):  نێرگز محەمەدی وەكو براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بۆ ساڵی 2023 راگەیەندرا، ئەم خاتوونە كێیە ؟ چی كردووە كە ببێتە هۆی ئەوەی نۆبڵی ئاشتی وەربگرێت ؟ نێرگز لە یەك دەیەی رابردوودا ناوی خۆی وەكو یەكێك لە راشكاوترین نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران ناساند، لەكاتێكدا ئەو پێشتر زیاتر وەكو چاودێریكارێكی دۆخی مافەكانی مرۆڤ لە ئێران ناسرابوو.  خانم محەمەدی هەرچەندە تۆماری دەستگیركردنی لە كۆتایی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو هەیە، بەڵام دەستگیركردنی لە ساڵی 2011دا وەكو جێگری سەرۆك‌و وتەبێژی ناوەندی داكۆكیكارانی مافی مرۆڤ، زیاتر بە خەڵكی ناساند.  نێرگز ئەندامی رێكخراوێك بووە كە لوتكەی چالاكییەكانی لە ناوەڕاستی 2000دا بوو، ئەم رێكخراوە ئەركی چاودێریكردنی دۆخی مافی مرۆڤ‌و بەرگریكردن لە تۆمەتباران‌و زیندانیانی سیاسی لە ئێران لەئەستۆگرتبوو.  ناوەندی بەرگریكارانی مافی مرۆڤ كە شیرین عەبادی براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی 2003 سەرۆكایەتی دەكات، بەر لە داخستنی ئۆفێسەكەی لە تاران، شوێنی كۆبونەوەی ژمارەیەك لە دیارترین پارێزەرانی مافی مرۆڤ بوو لە ئێران، لەوانە (عەبدولفەتاح سوڵتانی- محەمەد شەریف- محەمەد سەیف زادە- محەمەد عەلی دادخواە). خاتوو نێرگز هەر لەو سەردەمەدا لە پاڵ كاركردن لە ناوەندی داكۆكیكار لە مافی مرۆڤ، لە ئەنجومەنی نیشتمانی ئاشتی وەكو سەرۆكی دەستەی كارگێڕی ئەنجومەنەكە كاری دەكرد‌و پاشان بەشداری لە هەڵمەتی "هەڵوەشاندنەوەی هەنگاو بە هەنگاوی سزای لەسێدارەدان"دا كرد، كە بە "لگام" ناسرابوو.  بەڵام لە ساڵانی رابردوودا بە نیشاندانی هەڵوێستی وەكو " پێویستی تێپەڕاندنی حكومەتی كۆماری ئیسلامی‌و ستەمی ئاینی" هەروەها بانگەشەكردن بۆ "بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەكان"، ئاستی چالاكییەكانی لەناو ئێراندا توندتر كردەوە.  نێرگز محەمەدی یەكێك لەو 15 چاكوانە سیاسی‌و مەدەنییەی ئێران بووە كە پێیان وابووە حكومەتی كۆماری ئیسلامی "چاكسازی پێناكرێت"‌و داوای ئەوەیان كردووە لەژێر چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكاندا ریفراندۆم لە ئێران بەڕێوەبچێت.  ئەو لە كانونی دووەمی 2020دا داوای لە خەڵكی ئێرانكردووە وەكو رێزگرتنێك بۆ "خوێنی كوژراوانی خۆپیشاندانەكان"، بەشداری هەڵبژاردنەكان نەكەن.  نۆبڵی ئاشتی یەكەم خەڵات نییە كە نێرگز محەمەدی وەریدەگرێت، ئەو پێشتر چەندین خەڵاتی جیهانی تری پێدراوە، لەوانە خەڵاتی (ساخارۆڤ) لە ساڵی 2018دا، خەڵاتی (ئەلكساندەر لانگر) لە ساڵی 2009دا، خەڵاتی (رۆژی جیهانی ئازادی رۆژنامەگەریی) لە 2016دا. نێرگز لە نیسانی 1972دا لە زنجان لەدایكبووە، لە شارەكانی (كەرەج)‌و (قروە)ی رۆژهەڵاتی كوردستان گەورە بووە، زانستی فیزیای خوێندووە، سەرەتای كاركردنی لەگەڵ گروپە نیشتمانپەروەرە- ئاینییەكان دەستپێكردووە. ئەو لە ساڵی 1999دا لەگەڵ (تەقی رەحمانی) چالاكی نیشتمانی- مەزهەبی‌و زیندانكراوی سیاسی پێشوودا هاوسەرگیری كردووە‌و بەرهەمی ئەم هاوسەرگیرییە دوو منداڵی دوانەیە.  ئاغای رەحمانی هاوسەری نێرگز محەمەدی، لە ساڵانی دوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی لە 1979دا، زیاتر لە 14 ساڵ ژیانی خۆی لە زینداندا بەسەربردووە.  دوای چوونەدەرەوەی ئاغای رەحمان لە ئێران‌و مانەوەی نێرگز لە وڵاتدا كە هاوكات بوو لەگەڵ دەستگیركردنیدا، ئیتر بارودۆخی دوو منداڵە دوانەكەیان چەندین جار بووە بە باس‌و خواسی میدیاكان.  منداڵەكانی نێرگز محەمەدی بەر لە زیندانیكردنی دایكیان، لە ئێران چوونە دەرەوەو گەیشتنە لای باوكیان لە فەڕەنسا، ئاغای رەحمانی چەندین جار گلەیی ئەوەی كردووە كە بەرپرسانی ئەمنیی ئێران رێگری لەوە دەكەن نێرگز پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ منداڵەكانی ئەنجام بدات.  ئاغای رەحمانی پێشتر لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ (یۆرۆنیوز) وتویەتی:" نێرگز محەمەدی هاوسەرم یەكێك لە چالاكوانانی مافی مرۆڤە كە ئێستا لە زینداندایە‌و پێشتر 7 ساڵ زیندانی بەسەر بردووە‌و ئێستاش دەبێت 8 ساڵ‌و نیوی تر زیندانی بكێشێت، ئەو سەرباری ئەوەی لەناو زینداندایە، بەڵام پشتیوانی خەباتی گەلی ئێران دەكات‌و ئەمە بە ئەركی خۆی دەزانێت. نێرگز‌و زۆرێك لە چالاكوانانی مافی مرۆڤ ئێستا لە زینداندان لەوانە كەیوان سەمیمی، سەعید مەدەنی، مستەفا نیلی، حەسەن یونسی.. ئەمانە هەموویان پارێزەرو كۆمەڵناسن كە لە زنیداندان. ببینن رووداوێكی گرنگ لە ناوخۆی ئێران روودەدات‌و خەڵكی ئێران چارەنوسی هەموو شتێك دیاری دەكات، بەڵام پاڵپشتی نێودەوڵەتی بۆ خەڵكی ئێران‌و جوڵانەوەكەیان گرنگە، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتیوانی لە خەڵكی ئێران بكات".  یەكەم ئەزمونی زیندان  یەكەمین ئەزموونی زیندانكردنی خانم محەمەدی بۆ نەوەدەكانی سەدەی رابردوو دەگەڕێتەوە كاتێك خوێندكاری زانكۆ بووە، ئەو لە ساڵی 2000دا دوای دەستگیركردنی ژمارەیەك لە چالاكانی ئاینیی- نەتەوەیی لەناویاندا ئاغای رەحمانی هاوسەری، ئەویش بۆ ماوەیەك لە زیندانی 59ی سوپا لە (عەشرەت ئاباد) دەستبەسەر بووە.  خانم محەمەد پاش ناڕەزایەتییەكانی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2009، سەرەتا چونە دەرەوەی لێ قەدەغەكرا، دواترو لە ئایاری 2010 دەستگیركراوە. دوای ئەوەی لە زیندان توشی "گرژبوونی ماسولكەكان‌و ئیفلیجبوون" هات، ئازادكرا.  لە نیسانی 2012 جارێكی تر نێرگز دەستگیردەكرێتەوە، دەستگیركردنێك كە لە حوزەیرانی هەمان ساڵدا دوای دەستنیشانكردنی دۆخی تەندروستی لەلایەن پزیشكەكانەوە، كۆتایی پێ هات.  لە ساڵی 2014دا، كاتێك كاترین ئاشتۆن بەرپرسی سیاسەتەكانی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا سەردانی تارانی كرد، نێرگز محەمەدی دیدارێكی لەگەڵدا كرد، ئەمە وایكرد جارێكی تر لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە دەستگیربكرێتەوە‌و هەر لەو ساڵەدا لە پرۆسەیەكی دادگایكردندا كە دادوەر (سەلەواتی) سەرۆكایەتی دەكرد، بە (14 ساڵ) زیندانی حوكم درا، 10ساڵی حوكمەكەی لەسەر جێبەجێ كرا.  نێرگز كە حوكمەكەی لە زیندانی (ئەوین) بەسەر دەبرد، هاوسۆزی بۆ خێزانی ئەو كەسانە نیشاندا كە لە خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەری 2019دا كوژرابوون، ئەمە وایكرد لە لە زیندانی (ئەوین)ەوە بگوازرێتەوە بۆ زیندانی (زنجان)، ئەوكات نێرگز باسی لەوە دەكرد لە كاتی گواستنەوەیدا رووبەڕووی لێدان بووەتەوە.  خراپی دۆخی جەستەیی نێرگز لە زیندان هۆكار بوو بۆ ئەوەی چەندین جار رەوانەی نەخۆشخانە بكرێت، سەرەنجام بەهۆی ئەوەی یاسای نوێی كەمكردنەوەی سزای زیندانی گرتییەوە، لە ئەیلولی 2020دا لە زیندان ئازادكرا.  لە ئایاری 2021دا جارێكی تر بە تۆمەتی "پروپاگەندە دژی رژێم"‌و "یاخیبوون لە سەرۆك‌و بەرپرسانی زیندان"‌و "شكاندنی پەنجەرەكان"‌و "ناوزڕاندن" حوكمی (80 شەلاق)‌و (30 مانگ) زیندانی بەسەردا سەپێندراو ئەم حوكمەشی لە ئۆكتۆبەری 2021وە جێبەجێكرا.  بەمشێوەیە نێرگز محەمەد لەناو زیندانەوە‌و لەدوای (شیرین عەبادی) بووە بە دووەم ژنی ئێرانی كە خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی پێبدرێت. 

  ئامادەكردنی: جیهانگیر گوڵپی چه‌ند ڕۆژێكه‌ ئه‌و پرسیاره‌ دوباره‌ ده‌كرێته‌وه‌ ( بۆچی ئاساییه‌ سه‌رۆك كۆماری ئێستاو پێشو و ئه‌ندامانی پێشوی مه‌جلیسی حوكم، وه‌زیر و په‌رله‌مانتارانی كورد له‌ به‌غدا، فه‌رمانگه‌كانی پاسه‌وانیی سنور و هه‌ندێ فه‌رمانگه‌ی ئیتیحادیی تر له‌ هه‌رێم راسته‌وخۆ موچه‌یان له‌به‌غداوه‌ بۆ دێت،‌ به‌ڵام بۆ موچه‌خۆرانی هه‌رێم نائاساییه‌). ئه‌مه‌ پرسیارێكی ئاساییه ‌و به‌مێشكی زۆر كه‌سدا دێت، هه‌ندی له‌په‌رله‌مانتارانیش زۆر ئه‌ی وروژێنن، هه‌رچه‌نده‌ ده‌بو په‌رله‌مانتاره‌كان له‌وه‌دا ووردتر بن، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا ئه‌و پرسیاره‌ نه‌ كوفره‌ و نه‌ حه‌رام، یان ده‌بی وه‌ڵامێكی گونجاو هه‌بیت بۆی، یان ده‌بی به‌ڕه‌وا بزانرێ و لانی كه‌م له‌ئاستیدا بێده‌نگی هه‌ڵبژێردرێ. سەبارەت بە وەڵامی ئەو پرسیارە بۆچونی ئێمه‌ به‌م جۆره‌ی خواره‌وه‌یه‌: داهاتی عێراق مافی هه‌مو خه‌ڵكی هه‌رێمیشی تێدایه‌ وه‌ك هه‌مو خه‌ڵكانی تری عێراق، به‌ڵام پێكهاته‌ی كارگێڕی و دارایی و دامه‌زراوه‌یی و یاسایی ده‌وڵه‌تی ئێستای عێراق به‌ جۆرێكه‌ ڕێكاره‌ كارگێری و داراییه‌كانی جیاوازیان تێدایە ‌و، هه‌موشتێك مه‌ركه‌زی نیە، بۆیە سود مەندبون لەو داهاته‌ و وەرگرتنی ئەو مافە، ڕێگەو ڕێکاری جیاوازی هەیە، سه‌رباری ئه‌وه‌یش بەربەستی  زۆر و جۆراو جۆریشی بۆ دروست کراوە‌.  دەوڵەتی عێراق لە دو ئاستی حکومی پێک دێت، حکومەتی ئیتیحادی و حکومەتی هەرێم،  ڕایەڵەی پەیوەندییە کارگێڕی و داراییەکان لەم دەوڵەتەدا چ بەشێوەی ستونی و چ بە شێوەی ئاسۆیی  تاڕادەیەکی زۆر جیاوازە لە دەوڵەتێکی سادە یان مەرکەزیی.  لێره‌دا مه‌سه‌لەكه‌ ئه‌وه‌ نیه‌ كێ كورده‌ و كێ عه‌ره‌به‌، كێ له‌هه‌رێم داده‌نیشی و كێ لە خوارو و ناوه‌ڕاستی عێراق، موچه‌ی ڕاسته‌وخۆی به‌غدا بۆ کێ حەڵاڵە و بۆکێ حەرام، به‌ڵكو  بابه‌ته‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و فەرمانگە و کەسانەی ڕاستەوخۆ موچەیان لەسەر بەغدایە، له‌ڕوی ڕایه‌ڵه‌ی كارگێڕی و یاسایی و داراییه‌وه‌ له‌ چه‌ند شتێكدا جیاوازن له‌ فه‌رمانبه‌ران و موچه‌ خۆرانی هه‌رێم : ئه‌وان‌ فه‌رمانگه‌كانیان ڕاسته‌وخۆ به‌شێکن له‌ پێكهاته‌ی وه‌زاره‌ت و فه‌رمانگه‌ ئیتیحادیه‌كان. ئه‌وان فه‌رمانبه‌ر و خانه‌نشینی سه‌ر به‌داموده‌زگا‌ ئیتیحادیه‌كانی به‌غدان. ئه‌وان ڕاسته‌وخۆ ئه‌رك بۆ فه‌رمانگه‌ ئیتیحادیه‌كان ڕاده‌په‌ڕێنن و ڕاستەوخۆ مافەکانیان لەو وەردەگرن. ئه‌وان له‌سه‌ر میلاكی فه‌رمانگه‌ ئیتیحادیه‌كان دامه‌زراون، دۆسیه‌و میلاكیان له‌وێیه‌. ئه‌وان ته‌رخانكراوی بودجه‌یان له‌ناو ئه‌و فه‌رمانگه‌ ئیتحادیانه‌دایه‌ كه‌ به‌شێكن لێی. ئه‌وان هه‌ر له‌ دامه‌زراندن و دیاریكردنی موچه‌كانیانه‌وه‌ تاكو هه‌مو گۆڕانكاریه‌كان و تاكو فه‌رمانی خانه‌نشین بونیان و دیاریكردنی موچه‌ی خانه‌نشینیان هه‌موی به‌فه‌رمانی سه‌رۆكایه‌تی و فه‌رمانی وه‌زرای و فه‌رمانی كارگێڕی له‌ دامه‌زراوه‌ ئیتیحادیه‌كانه‌وه‌ به‌ یاسا و ڕێنیماییه‌كانی ئه‌وێ ئه‌نجام دراوه‌. ئه‌وان فه‌رمانگه‌كانیان هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ تا ئێستا ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ستن به‌ وه‌زاره‌تی دارایی عێراق، ته‌رخانكراوی تایبه‌تی یه‌كبه‌یه‌كی ئه‌و فه‌رمانگانه‌ له‌وێیه‌ و له‌لای گه‌نجینه‌كان دیاره‌. ئه‌وان هه‌مو كاروباره‌ داراییه‌كانیان له‌سه‌ره‌تاوه‌ تا ئێستا به‌و ڕێكار و ڕێنماییانه‌ ئه‌نجام دراون كه‌ گه‌نجینه‌كانی به‌غدا و خوارو كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن و و به‌راییه‌كانیان له‌وێ هه‌یه‌. به‌ڵام بۆ فه‌رمانبه‌ران و موچه‌خۆرانی هه‌رێم هه‌مو ئه‌و شتانه‌ به‌جۆرێكی ترن و له‌ جیاتی سه‌ربه‌ دامه‌زراوه‌ ئیتیحادیه‌كان بن، ڕایه‌ڵه‌ی په‌یوه‌ندیی كارگێڕی و دارایی و هه‌مو شته‌كانیان سه‌ر بە ‌دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێمن. له‌به‌ر ئه‌م به‌ربه‌ست و ڕیگریانه‌ و زۆری تریش كه‌ پێشتر باسمان كردون ئێمه‌ پیمانوایه‌ ئاسان نیه‌ موچه‌ی موچه‌خۆرانی هه‌رێم ڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن به‌غداوه‌ بدرێت، ته‌نها له‌و كاته‌دا نه‌بێت كه‌ حكومه‌تی هه‌رێم هه‌ڵوه‌شینرابێته‌وه‌ و هه‌مو فه‌رمانگه‌كان ڕاسته‌وخۆ بوبن به‌ به‌شیك له‌وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كانی به‌غداو حكومه‌تێكی مه‌ركه‌زیی وه‌ك ساڵانی هه‌شتاكان حوكمی هه‌مو عێراق بكات. ئه‌مه‌ ڕوده‌دا یان ڕو نادا، كێ پێی خۆشه‌ و كێ پێی ناخۆشه‌، زیانی هه‌یه‌ یان قازانج، زۆر ده‌خایه‌نی یان كه‌م، سه‌ركه‌وتو ده‌بی یان نا، ئه‌وانه‌ هه‌مو بابه‌تی ترن و ئێمه‌ لێره‌دا قسه‌یان له‌سه‌ر ناكه‌ین.