درەو: بەكارهێنانی وزە لەجیهان لەساڵی (2022)دا, بەنزیكەی (1.1%)بەرزبووەتەوە, لەگەڵ بەردەوامی نەوت و غاز و خەڵوز  لە پڕكردنەوەی خواستی جیهان لەسەر وزە بە رێژەی (82%), سەرەڕای گەشەسەندنی پێوانەیی سەرچاوە تازەبووەكان. بەكارهێنانی نەوت لەساڵی 2022 بەتەماشاكردنی وردەكاری بەكارهێنانی وزەی جیهانی لە ساڵی (2022)دا, ئەوا داواكاری لەسەر نەوت بە بڕی (2.9) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە بەرزبووتەوەو بڕی بەكارهێنانی رۆژانەی نەوت لەجیهان گەیشتووەتە (97) ملیۆن و (300)هەزار بەرمیل. لەگەڵ ئەوەشدا, داواكاری جیهانی لەسەر نەوت لە ساڵی (2022)دا, كەمتربووە بە نزیكەی (0.65) ملیۆن بەرمیل رۆژانە بەرێژەی  (0.7%) بە بەراورد بە ئاستی داواكاری لەساڵی (2019)دا, كە بەنزین رێژەی (25%)و دیزل (29%) تێكڕای بەركارهێنانی بووە. داواكاری لەسەر بەنزین لە ساڵی (2022)دا هاوشێوەی ئاستەكانی پێش كۆرۆنا بووە, لەكاتێكدا بەكارهێنانی بەرهەمەكانی تر, جگە لە سوتەمەنی فرۆكە, لەئاستەكانی ساڵی (2019) بەرزتر بووە. سەرەڕای ئەوەی داواكاری لەسەر سوتەمەنی فرۆكە ساڵی رابردوو بوژاندنەوەیەكی بەهێزی بەخۆوە بینیوە, بەڵام هێشتا كەمتر بووە لەو ئاستەی ساڵی (2019)تۆماریكردووە, بە نزیكەی (1.7)ملیۆن بەرمیلی رۆژانە. ساڵی رابردوو, بەرهەمهێنانی نەوت لەجیهان بەرێژەی (4.2%) بەرزبووەتەوە, كە (3)ملیۆن و (800)هەزار بەرمیلی رۆژانە دەكات, بەوەش گەیشتووەتە (93)ملیۆن و (840)هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا و وڵاتانی ئۆپێك پڵەس كۆنتڕۆڵی زیاتر (60%) ئەو زیادەیان كردووە. بەرهەمهێنانی نەوت لە جیهان لەساڵی 2022دا: = تێكڕای بەرهەمهێنانی نەوت لەجیهان (92)ملیۆن و (360)هەزار بەرمیل بووە لەرۆژێكدا, بە زیادەی (3.7%) لەسەر بنەمای ساڵانە. -(66.33%) ئەو رێژەیە لەلایەن وڵاتانی ئۆپێك پڵەسەوە بەرهەمهێنراوە. -(35.67%) وڵاتانی دەرەوەی ئۆپێك پڵەس بەرهەمیانهێناوە. لەنێو سەرجەم وڵاتاندا, سعودیەو ویلایەتە گەورەترین زیادەیان بە نزیكەی (1.18) و (1.09) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تۆماركردووە, لەكاتێكدا نێجیریا گەورەترین دابەزینی بەرهەمهێنانی تۆماركردووە بە نزیكەی (184)هەزار بەرمیلی رۆژانە, بەدوایدا لیبیا دێت بە نزیكەی (181) هەزار بەرمیلی رۆژانە.   غازی سروشتی لەساڵی 2022 لەساڵی (2022)دا, داواكاری لەسەر غازی سروشتی بە رێژەی (3%)دابەزیووە, گەیشتووەتە خوار هێمای (4) ترلیۆن مەتر سێجا, كە بۆ یەكەمجار لەساڵی (2021)دا تۆماریكرد, لەگەڵ بەرزبونەوەی نرخی غاز بۆ ئاستێكی بێوێنە لە ئەوروپاو ئاسیا, بەهۆی هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا. لەساڵی (2022)دا, خستنەڕووی غازی سروشتی بە رێژەی (5%) زیادیكرد (26 ملیار مەتر سێجا) بۆ (542) مەتر سێجا, زۆرینەی ئەو زیادەش لە ئەمریكا باكور (10ملیار مەتر سێجا) و لەئاسیاو ئۆقیانوسی ئارام(8 ملیار مەتر سێجا) بوو. لەگەڵ لێكەوتەكانی جەنگی روسیا-ئۆكرانیا, لەساڵی (2022)دا, داواكاری جیهانی لەسەر غازی شل لە ئەوروپا بەنزیكەی (62)ملیار مەتر سێجا زیادیكرد, لەكاتێكدا لەناوچەی ئاسیاو ئۆقیانوسی ئارام هاوردەكردنی غازی بە بڕی (24)ملیار مەتر سێجا كەمیكرد, هەروەك هاوردەكردنی غاز بە بڕی (11)ملیار مەتر سێجا لەئەمریكا باشور كەمیكرد. بەگوێرەی ئەو راپۆرتانەی چاودێری بەكارهێنانی وزەیان كردووە لەساڵی (2022)دا, ژاپۆن نازناوی گەورەترین هاوردەكاری غازی سروشتی لەجیهان لەچین سەندووەتەوە, كە نزیكەی (60%)ی گەشەی داواكاری جیهانی لەسەر غاز پێكهێناوە. لەبەرامبەردا, پوختەی تێكڕای بازرگانی غاز لەڕێی هێڵی بۆریەكانەوە بە رێژەی (15%) لەساڵی (2022) كەمیكردووە, بەجۆرێك هاوردەكردنی وڵاتانی خۆرئاوا لەرێی هێڵی بۆریەكانەوە بە رێژەی (35%), (82 ملیار مەتر سێجا) پاشەكشێی كردووە, هۆكارەكەشی بۆ راگرتنی هاوردەكردنی غاز لەروسیاوە دەگەڕێتەوە. بەشێوەیەكی گشتی, كۆی هەناردەكردن لەڕێی هێڵەكانی بۆری روسیاوە بە رێژەی (38%) كەمیكردووە, لەكاتێكدا هەناردەكردنی غاز لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەڕێی هێڵی بۆریەوە بە ڕێژەی (12%) زیادیكردووە. بازاڕی خەڵوز لەساڵی 2022 خەڵوزیش بەشداریكردووە لەبەركارهێنانی وزەیەی زیادە لەجیهان, بەجۆرێك ساڵی رابردوو, داواكاری لەسەر ئەو سوتەمەنیە رەشە بەنزیكەی (0.6%) بەرزبووەتەوەو گەیشتووەتە(161) ئەكساجول (یەكەی پێوەری وزە), كە ئەوەش بەرزترین ئاستە لەساڵی (2014)وە. گەشەسەندنی داواكاری لەسەر خەڵوز, تا ئاستێكی زۆر چین و هیند دروستیانكردووە بەرێژەی (1%)و (4%), لەكاتێكدا بەكارهێنانی خەڵوز لە هەریەك لەئەمریكای باكورو ئەوروپا, بە رێژەی (6.8%) و (3.1%) كەمیكردووە. بەرهەمهێنانی خەڵوز لەساڵی (2022) لەجیهان, بە رێژەی زیاتر (7%) زیادیكردووە بە بەراورد بەساڵی (2021)و ئاستێكی پێوانەیی تۆماركردووەو گەیشتووەتە (175) ئەكساجول, چین و هیندو ئیندۆنیسیا زیاتر لە (95%) زیادەی بەرهەمی جیهانیان پێكهێناوە.

(درەو):  لە یەكەم هەنگاودا دوای بڵاوبونەوەی یاسای بودجە لە رۆژنامەی وەقایعی عێراقیدا، وەزارەتی نەوتی عێراق هەناردەی نەوتی لە كەركوكەوە بۆ پاڵاوگەی كۆمپانیای (كار) لە هەولێر راگرت‌و لەبری نەوتی كەركوك، لە كێڵگەی (خورمەڵە)ی ژێر كۆنترۆڵی هەرێم پێداویستی بەرهەمە نەوتییەكانی پارێزگای نەینەوا پڕدەكاتەوە.  سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند، دوێنێ وەزارەتی نەوتی عێراق فەرمانیداوە هەناردەی نەوتی كەركوك بۆ كۆمپانیای (كار) رابگیرێت، كۆمپانیای نەوتی باكور یەكسەر بڕیارەكەی جێبەجێكردووە‌و بڕی (60 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی كۆمپانیای (كار)ی راگرتووە.  لەدوای دەستپێكردنی شەڕی "داعش"‌و راوەستانی پاڵاوگەی (بێجی) لە نزیك تكریت لە ساڵی 2014، ناردنی بەرهەمە نەوتییەكان بۆ كەركوك‌و موسڵ راوەستا، بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، حكومەتی عێراق بڕیاریدا رۆژانە (100 هەزار) بەرمیل نەوتی كەركوك بدات بە هەردوو پاڵاوگەی (كار) لە هەولێرو پاڵاوگەی (قەیوان) لە سلێمانی، بۆ ئەوەی پێداویستی بەرهەمە نەوتییەكانی كەركوك‌و موسڵ پڕ بكەنەوە، بۆ پاڵاوگەی كار بڕی (58 بۆ 60 هەزار) بەرمیلی رۆژانە‌و بۆ پاڵاوگەی قەیوانیش رۆژانە بڕی (38 بۆ 40 هەزار) بەرمیل. بەپێی ئەو گرێبەستەی كە حكومەتی عێراق لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (كار)‌و (قەیوان) كردویەتی، ئەم دوو كۆمپانیا هەر بەرمیلێكی نەوت بە بڕی (8) دۆلار دەپاڵێون، واتا لەماوەی رابردوودا لەم پرۆسەیەدا پاڵاوگەی (كار) مانگانە بڕی نزیكەی (15 ملیۆن) دۆلاری دەستكەوتووە، پاڵاوگەی (قەیوان)یش نزیكەی (10 ملیۆن) دۆلار. پاڵاوگەی كار نزیكە لە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و پاڵاوگەی قەیوانیش شەراكەتی كۆمپانیای قەیوان‌و ئیدارەی گشتیی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە.   بەگوێرەی یاسای بودجەی 2023ی عێراق كە دوێنێ كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت شایستەی دارایی مانگانەی خۆی لە بودجەدا وەربگرێت، دەبێت رۆژانە بڕی (400 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە، یاسای بودجە دەڵێ ئەگەر نەتوانرا نەوتی هەرێم هەناردەی دەرەوە بكرێت، دەبێت حكومەتی هەرێم هەمان بڕی نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات بۆ ئەوەی لەناوخۆدا بەكاری بهێنێت. بڕیاری دوێنێ وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی كەركوك بۆ پاڵاوگەی كار، بەپێی قسەی بەرپرسێكی ئاگادار لە بەغداد، لەچوارچێوەی یاسای بودجەدایە، بەوپێیەی ئێستا هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستاوە، وەزارەتی نەوتی عێراق دەیەوێت نەوتی هەرێم بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بەكاربهێنێت، بۆیە بڕیاریداوە لەبری ئەوەی لە كەركوكەوە نەوت بۆ پاڵاوگەی كار رەوانە بكرێت، لە كێڵگەی (خورمەڵە)ی ژێر كۆنترۆڵی هەرێمی كوردستانەوە نەوت بگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگەی كارو دوای پاڵاوتنی تەرخان بكرێت بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی بەرهەمە نەوتییەكانی پارێزگای (نەینەوا).  ئەم بڕیارەی وەزارەتی نەوتی عێراق پاڵاوگەی (قەیوان)ی لە سلێمانی نەگرتوەتەوە‌و بە هەمان بڕی پێشوو نەوتی بۆ رەوانە دەكرێت بۆ ئەوەی بەرهەمەكەی بۆ پێداویستی (كەركوك) تەرخان بكرێت.    كۆمپانیای (كار) تاوەكو بەر لە راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ توركیا لە بەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵ، بەدوو جۆر لە نەوتی كەركوك سودمەند دەبوو:  •    كۆمپانیای كار وەكو خاوەنی بۆری هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ ناو خاكی توركیا، لەماوەی رابردوودا بۆ هەناردەی هەر بەرمیلێك لە نەوتی كەركوك بە بۆرییەكەی كوردستاندا، بڕی (10) دۆلاری لە حكومەتی عێراق وەرگرتووە، بەر لە راوەستانی هەناردە، كۆمپانیای نەوتی باكور رۆژانە (90 هەزار) بەرمیل نەوتی بە بۆری كوردستاندا رەوانەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكرد، لەم پرۆسەیەدا كۆمپانیای كار مانگانە بڕی (27 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوت.  •    پاڵاوگەی كار لە پرۆسەی پاڵاوتنی نەوتدا بۆ سنوری پارێزگای نەینەوا، مانگانە بڕی نزیكەی (15 ملیۆن)  دۆلاری دەستكەوتووە. واتا تاوەكو رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵ كە هەناردەی نەوت راوەستاوە، كۆمپانیای كار لە نەوتی كەركوك‌و ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ حكومەتی عێراق كردویەتی، مانگانە بە تێكڕا بڕی نزیكەی (42 ملیۆن) دۆلاری دەستكەوتووە، بەڵام دوای راوەستانی هەناردەی نەوت تەنیا پارەی پاوڵاتنی نەوتی بۆ ماوەتەوە كە (15 ملیۆن) دۆلاری مانگانەیە. پاڵاوگەی كار لە رۆژی 18ی تەموزی 2009 كراوەتەوە‌و بڕی نزیكەی (7 ملیارو 900 ملیۆن) دیناری تێچووە، ئەوكات پاڵاوگەكە بۆ پاڵاوتنی نەوتی كێڵگەی خورمەڵە دروستكرا، لە سەرەتاوە رۆژانە توانای پاڵاوتنی (40 هەزار) بەرمیلی هەبوو، دواتر تواناكەی بەرزكرایەوە.     

راپۆرت: درەو یەكێتیی بە دوو باڵەوە لە هەوڵی دروستكردنی هاوپەیمانێتیدایە لەگەڵ (گۆڕان- كۆمەڵ- یەكگرتوو) بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، پارتیش ئەمڕۆ (سۆسیال دیموكرات- شیوعی- زەحمەتكێشان‌و چەند لایەنێكی تر)ی كۆكردەوە بۆ هەمان مەبەست، پارتی دەڵێ" لە كەركوك لەگەڵ خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر هاوپەیمانێتی ناكەین"، هەردوو حزب هێشتا كێشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیان بەلادا نەخستووە، چونەتە ناو كێشمەكشێی هەڵبژاردن لە كەركوك. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  پارتیش دەستیپێكرد ! كەمال كەركوكی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە كەركوك- گەرمیان، نوێنەری ژمارەیەك لە حزبە كوردییەكانی كەركوكی بانگهێشتی هەولێر كرد، لە نوسینگەكەی خۆی لەگەڵیاندا كۆبووەوە.  كەركوكی لەم كۆبونەوەیەدا بۆچوونی لایەنەكانی وەرگرت سەبارەت بە دروستكردنی هاوپەیمانێتیی لەگەڵ پارتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان.  ئەو لایەنانەی كە نوێنەری خۆیان بۆ كۆبونەوەكەی كەمال كەركوكی ناردبوو بریتی بوون لە:  •    پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان •    حزبی شیوعی كوردستان •    حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان •    بزوتنەوەی دیموكراتی گەلی كوردستان‌و چەند لایەنێكی تر دوای كۆبونەوەكە، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، كەمال كەركوكی رایگەیاند" ئێمە ئامادەین لەگەڵ هەموو لایەنێك هاوپەیمانێتی بكەین بۆ هەڵبژاردن جگە لە خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر". ئاڵۆزی دوای كۆبونەوە  لە فەرهەنگی پارتیدا مەبەست لە خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر، یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە، قسەكانی كەمال كەركوكی لەبارەی یەكێتییەوە دوای رۆژێك دێت لە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی هەردوو حزب لە هەولێر، كۆبونەوەیەك كە بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بێ ئەنجام بووە، چونكە هەردوولا لەسەر پرسی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان‌و پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد ناكۆكبوون، سەرەڕای ناكۆكییەكانی دیكە. (درەو) زانیویەتی، یەكێتی لەگەڵ ئەوەبووە كۆی كێشەكانی نێوان هەردوو حزب بەیەك پاكێج گفتوگۆی لەسەر بكرێت‌و هەوڵی چارەسەری بدرێت، بەڵام پارتی لەگەڵ ئەوەبووە لەم دۆخەی ئێستادا كێشەكانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان‌و پرسی پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغداد چارەسەر بكرێن، واتا بەبێ دەستبردن بۆ چارەسەری كێشەی ئەمنیی نێوان هەردوولا. هاوكات لەگەڵ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی پارتی‌و یەكێتیدا، فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان بەفەرمی كۆتایهاتنی كاركردنی خۆی لە پەرلەمان راگەیاند، ئەمە دانپێدانانی فەرمی پارتی بوو بە بڕیاری رۆژی 30ی ئایاری ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان.  پارتی‌و یەكێتیی هێشتا لەسەر سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان نەگەیشتوەتە رێككەوتن، لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان چونە ناو ناكۆكییەكی نوێوە، ئەمە لەكاتێكدایە بڕیارە سەرەتای هەفتەی داهاتوو مەكتەبی سیاسی هەردوو حزب جارێكی تر كۆببنەوە.  دەنگی كەركوك لەبەردەم دوو لیستی یەكێتیدا بڕیارە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەبچێت، ئەم هەڵبژاردنە بڕیاربوو لە ساڵی 2018دا هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا بەڕێوەبچێت، بەڵام نەكراو دواخرا.  دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەر لە 10 ساڵ بەڕێوەچووە كە هەڵبژاردنەكەی نیسانی 2013 بوو، ساڵی 2019 یەكێك لە دروشمە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەرانی تشرینی عێراق هەڵوەشاندەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان بوو، خۆپیشاندەران ئەنجومەنەكانیان بە گەندەڵ ناودەبرد، ئەوكات وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ خواستنی شەقام‌و كەمكردنەوەی فشارەكان لەسەر خۆی، پەرلەمانی عێراق بە بڕیارێك ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەڵوەشاندنەوەو كاری چاودێكردنی پارێزگارەكانی دایە دەست پەرلەمانتاران لە چوارچێوەی پارێزگاكانیاندا. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەمساڵدا، پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە، بۆیە لایەنە سیاسییەكان سەرقاڵی دروستكردنی هاوپەیمانێتییان بۆ هەڵبژاردن لەناوچە جێناكۆكەكان، بەدیاریكراویش پارێزگای كەركوك.  لاهور شێخ جەنگی نامەی بۆ ژمارەیەك لە حزبەكان ناردووە، داوای دروستكردنی هاوپەیمانێتییان لێدەكات بۆ هەڵبژاردن‌و هاوپەیمانێتییەكەی ناو لێناوە "لیستی گەل". لاهور شێخ جەنگی دوای تەقینەوەی ناكۆكییەكانی لەگەڵ كوڕەكانی مام جەلال لەناوخۆی یەكێتیدا، سەرباری ئەوەی هێشتا خۆی بە یەكێتیی دەزانێت، بەڵام دەیەوێت بۆ یەكەمجارو لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا چانسی خۆی لەناو هەڵبژاردن‌و لەبەردەم خەڵكدا تاقی بكاتەوە، ئەگەر سەركەوتوو بوو، ئەزمونەكە لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان كۆپی بكاتەوە.  هێشتا لاهور شێخ جەنگی وەڵامی دەستپێخەرییەكەی لە حزبەكان وەرنەگرتەوە،  بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی لە سلێمانی سەردانی (بزوتنەوەی گۆڕان- كۆمەڵی دادگەریی- یەكگرتووی ئیسلامی) كرد. بافڵ تاڵەبانی دەیەوێت لەڕێگەی هاوپەیمانێتییەكەوە زۆرینەی كەركوك لەبەرژەوەندی یەكێتیی یەكلابكاتەوەو پۆستی پارێزگار وەربگرێتەوە، كە یەكێتیی لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە لەدەستیداوە.  لەدواین هەڵبژاردندا (واتا هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021)، لە سنوری پارێزگای كەركوك، لەكۆی 12 كورسی پەرلەمان، كورد بەتێكڕا 6 كورسی پارێزگاكەی بردەوە، لەم رێژەیە یەكێتیی (3) كورسی بردو پارتی (2) كورسی‌و جوڵانەوەی نەوەی نوێش (1) كورسی. ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە دەریخست یەكێتیی چیتر پێگە بەهێزەكەی لە كەركوك نەماوە، وەرنەگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك لە 2017وە تائێستا، كاریگەری لەسەر پێگەی یەكێتیی لە كەركوك داناوە، سەرباری ئەمەش ئەگەر لاهور شێخ جەنگی لیستی هەبێت بۆ هەڵبژاردن لەو پارێزگایە، كاریگەری لەسەر دەنگدەرانی یەكێتیی دەبێت.  هەوڵە بێ ئاكامەكانی یەكێتیی ! رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 لێكەوتنی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان‌و كەوتنی داعش بوون لە ناوچەكە، ئەم رووداوانە دەستی هێزە عێراقییەكان‌و حەشدی شەعبییان كردەوە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ئەو ناوچانەی كە پێشترو بەر لە هاتنی داعش تێیدا جێگیربوو بوون، لەم رووداوانەدا پارتی، یەكێتیی بەوە تۆمەتبار دەكات خیانەتی كردووەو بەرەكانی شەڕی بۆ هێزی حەشدی شەعبی چۆڵكردووە، پارتی بەبەردەوامی كار لەسەر ئەم گوتارە دەكات، دەیەوێت لەم رێگەیەوە لە پێگەی مێژوویی یەكێتیی بدات لە كەركوك.  ئۆكتۆبەری 2017 لەگەڵ گەڕانەوەی هێزە عێراقییەكاندا، پارێزگای كەركوك (نەجمەدین كەریم) كە سەربە یەكێتیی بوو، كەركوكی بەرەو هەولێر بەجێهێشت، دەسەڵاتدارانی عێراق پارێزگارێكی بەوەكالەت (راكان جبوری)یان دانا.  لەوكاتەوە تائێستا یەكێتیی چەندین هەوڵی خستوەتەگەڕ بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگار، بەڵام هەوڵەكانی بێ ئاكام بوون، لە دیارترینی ئەو هەوڵانە: •    لەرێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا لە تەموزی 2019دا، یەكێتیی پڕكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوكی بەستەوە بە پێكهێنانی حكومەتەوە، پارتی قایل بوو بەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك بدرێتەوە بە یەكێتیی‌و ئەم كارە لەرێگەی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكەوە جێبەجێ بكرێت كە كورد تێیدا زۆرینە بوو، بەڵام دواتر ناكۆكی لەبارەی كاندیدەكانی پۆستەكە سەیرهەڵدا‌و پارتی رێككەوتنەكەی جێبەجێ نەكرد. ساڵی 2019 پەرلەمانی عێراق بەبڕیارێك ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەڵوەشاندەوە، ئیتر یەكێتیی هیچ ئومێدێكی نەما بتوانێت بە رێككەوتن لەگەڵ پارتی لەناو ئەنجومەنی پارێزگاوە پارێزگارێكی نوێ لە شوێنەكەی كۆچكردووە (د. نەجمەدین كەریم) بۆ پۆستی پارێزگاری كەركوك دابنێت. •    سەرباری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان، یەكێتیی هێشتا چاوی لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك هەڵنەگرت، بۆیە سەرەتای ساڵی رابردوو كاتێك راكان جبوری پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك لەسەر لیستی هاوپەیمانی عەرەبی كەركوك بۆ پەرلەمانی عێراق سەركەوت، لەناو یەكێتیدا خێرا ئامادەكاری كرا بۆ دانانی كاندیدی شوێنگرەوە، ئەوكات باس لە دانانی (خالید شوانی یاخود رێبوار تەها) دەكرا، بەڵام جبوری ئەمجارەش مانەوەی لە پۆستی پارێزگاری كەركوك هەڵبژاردو نەچوو بۆ پەرلەمانی عێراق. •    ئۆكتۆبەری 2022 كاتێك پارتی‌و یەكێتیی چوونە ناو دانوستانەوە بۆ یەكلاكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق، جارێكی تر یەكێتیی پۆستی پارێزگاری كەركوكی خستەوە سەر مێزی گفتوگۆكان، بەڵام پارتی لەمبارەیەوە هیچ گرەنتییەكی پێ نەدا.  لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، ئیتر پۆستی پارێزگاری كەركوك تەنیا وەكو پۆستێكی جێناكۆك لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا نەماوەتەوە، جگە لە حكومەتی عێراق، توركیاش دەیەوێت قسەی یەكلاكەرەوەی هەبێت لە پڕكردنەوەی ئەم پۆستەدا.  ئاڵۆزی پەیوەندییەكانی ئێستای یەكێتیی لەگەڵ توركیا‌و راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی لەلایەن توركیاوە، ئەگەر تا كاتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان چارەسەر نەكرێت، كاریگەری لەسەر پێگەی یەكێتیی لە كەركوك دەبێت، مەگەر ئێرانییەكان لەرێگەی لایەنە عێراقییەكانەوە پاڵپشتی بكەن.   

(درەو):  ئەلینا رۆمانۆسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە عێراق، لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق كۆبووەوە. بەگوێرەی ئەوەی لە تویتێكدا باڵیۆزی ئەمریكا ئاماژەی بۆ كردووە، لەم كۆبونەوەیەدا لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ توركیا گفتوگۆ كراوە. باڵیۆزی ئەمریكا باسی لە زیادبوونی بایەخی كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە بۆ سەرمایەگوزاری لە عێراقدا.  هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا لە بەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریسەوە توركیا هەناردەی نەوتی هەرێمی راگرت. لەسەر ئەو سكاڵایەی كە حكومەتی عێراق لەو دادگایە دژی توركیا تۆماریكرد بوو، دادگای بڕی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبووی بەسەر توركیادا سەپاند، ئەمەش بەهۆكاری ئەوەی توركیا بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی عێراق بۆری نەوتی عێراقی لەناو خاكی توركیا بەكارهێناوە بۆ گواستنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان.  ئێستا توركیا دەیەوێت بەر لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، پرسی قەرەبووەكە لەگەڵ حكومەتی عێراق یەكلابكاتەوە، بەمدواییە وەفدی توركیا لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كۆبووەوە، بەڵام كۆبونەوەكەیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بێ ئەنجام بوو.  هەناردەی نەوت رێژەی 77%ی تێكڕای ئەو داهاتانەی پێكدەهێنا كە مانگانە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەوت، بەپێی ئەوەی لە یاسای بودجەی 2023ی عێراقدا هاتووە، هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت شایستە داراییەكانی خۆی بەتەواوەتی لە بەغداد وەبگرێت، دەبێت رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكات، ئەگەر هەناردەی نەوت لەرێگەی توركیاوە دەستی پێ نەكردەوە، بەپێی یاسای بودجە دەبێت هەرێم هەمان بڕە نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات بەمەبەستی بەكارهێنانی لەناوخۆدا.  یاسای بودجە، خەرجی بەرهەمهێنان‌و هەناردەی ئەو 400 هەزار بەرمیل نەوتەی هەرێمی لەسەر بنەمای خەرجی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت لە عێراق دیاریكردووە، ئەمەش وادەكات حكومەتی هەرێم نەتوانێت خەرجی كۆمپانیا بیانییەكان دابین بكات، چونكە خەرجی كەرتی نەوتی هەرێم بەبەراورد بە عێراق زۆرترە، ئەمە یەكێك لەو خاڵە سەرەكییانەیە كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی نیگەران كردووەو ئەگەر ئەم بابەتە لە دادگای فیدراڵی تانەی لەسەر نەدرێت، كۆمپانیا كاركەرەكانی هەرێم بۆ نوێكردنەوەی گرێبەستەكانیان روو لە حكومەتی فیدراڵ دەكەن. 

(درەو):  دەزگای هەواڵگری ئەمریكا ئاگاداری وردەكاری پلانەكانی یەڤگینی پریگۆژینی سەرۆكی گروپی ڤاگنەر بووە، تەنها چەند وڵاتێكی دیاریكراوی لە هاوپەیمانەكانی لێ ئاگادار كردووەتەوە، تەنانەت واشنتۆن نەیهێشتووە وڵاتانی هاوپەیمانی ناتۆو سەرۆكایەتی ئۆكرانیاش بەوردەكاری پلانەكە بزانن، لەترسی ئاشكرابوونی. تائێستا زۆرێك لە وردەكاریەكانی روداوەكەی رۆژی شەممەی رابردوو لە روسیا، بەناڕوونی ماوەتەوە، كە یەفگینی پریگۆژین سەرۆكی گروپی ڤاگنەر، بەشێوەیەكی كتوپڕ یاخبونی سەربازی ئەنجامدا.  بەڵام سەرچاوە ئاگادارەكان ئاشكریانكردووە، بەرپرسانی دەزگای هەواڵگری ئەمریكا توانیویانە وێنەیەكی وردو گشتی لەبارەی پلانی سەرۆكی ڤاگنەر كۆبكەنەوە، بەوەی كەی‌و چۆن پلانی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكەی ئەنجامدەدات. بەگوێرەی زانیاریەكانی تۆڕی هەواڵی (سی ئێن ئێن)ی ئەمریكی، بەرپرسانی واشنتۆن تەنها ژمارەیەك لەهاوپەیمانە دیاریكراوەكانی لەو پلانە ئاگادار كردووە، لەنێویاندا بەریتانییەكان، بەڵام ئەو زانیارییانەیان بە وردەكارییەوە نەداوە بە ئەندامانی هاوپەیمانی ناتۆ. لەسەر ئاستی ناوخۆش، تەنها چەند گەورە بەرپرسێكی ئیدارەی ئەمریكاو (8) ئەندامی كۆنگرێس، زانیارییەكانیان پێدراوە. ئاماژەكانی یاخیبوون تەنانەت واشنتۆن پێشتر پلانەكەی پریگۆژینی بە سەرۆكایەتی ئۆكرانیا رانه‌گەیاندووە، لەترسی گوێگرتن لەپەیوەندیەكانی نێوان هەردوولا لەلایەن مۆسكۆو ئاشكرابوونی زانیارییەكان.  لەگەڵ ئەوەی كاتی دەستپێكردنی ئەو یاخیبوونە كورتە، زانراو نەبووە، بەڵام ئاماژەكانی لە رۆژی (10)ی ئەم مانگەوە بەشێوەیەكی ئاشكرا دەركەوتن، بەتایبەت دوای ئەوەی وەزارەتی بەرگری روسیا، داوای لەسەرجەم كۆمپانیا سەربازییە تایبەتەكان كرد، لەنێویشیاندا ڤاگنەر، كە پێویستە لەسەرەتای مانگی تەموزەوە‌ گرێبەست لەگەڵ سوپای واژوبكەن‌و ببنە بەشێك لە سوپای روسیا. دۆخەكە مەقۆزنەوە لە رۆژی دەستپێكردنی یاخیبونەكەدا، پەیامێكی روون گەیشتە كیێڤ، كە ناوەڕۆكەكەی ئەوەیە" دۆخەكە نەقۆزنەوە بۆ هێرشكردنە سەر ئامانجەكان لە ناوخۆی روسیا". بەرپرسێكی خۆرئاوای ئاشكرایكردووە، ژمارەیەك لە هاوپەیمانە خۆرئاواییەكان لەئاستی جیاوازدا ئۆكرانیایان ئاگاداركردووەتەوە، بە نە قۆستنەوەی ئەو ئاژاوەیە بۆ هێرشكردنە سەر هیچ ئامانجێك لە ناوخۆی روسیا.  ئەو بەرپرسە جەختیكردووە، بە ئۆكرانیانییەكان راگەیاندراوە ئەوە "كێشەیەكی ناوخۆیی روسیایە". هۆشداری ئەوەشیان پێدراوە، نەبنە بەشێك لە كێشە ناوخۆییەكانی روسیا، تەنها درەفەتەكە دژی هێزەكانی روسیا بقۆزنەوە، كە لەسەر خاكی ئۆكرانیان. رۆژی شەممەی رابردوو، سەرۆكی گروپی ڤاگنەر بەشێوەیەكی كتوپڕ چوونە ناوەوەی هێزەكانی بۆ روسیاو رۆیشتن بەرەو مۆسكۆی پایتەخت راگەیاند، بەڵام دوای نزیكەی (24) كاتژمێر لەگەڵ بیلاروسیا كەوتە گفتوگۆو سەرەنجام ئەو سەركێشییە كتوپڕە، بە دورخستنەوەی سەرۆكی ڤاگنەر بۆ ناو خاكی بیلاروسیا كۆتایهات.  دواتریش لەوێوە رایگەیاند، ئامانجی روخاندنی حكومەتی روسیاو دەسەڵاتی سەرۆك ڤلادیمێر پۆتین نەبووە، بەڵكو ئامانجی پاراستنی گروپی ڤاگنەر بووە.  لەتازەترین لێدوانیدا، ڤلادیمێر پۆتین سەرۆكی روسیا، ئەندامانی گروپی ڤاگنەری سەرپشكردووە لەنێوان سێ‌ بژاردەدا: •    رۆیشتن بۆ بیلاروسیا •    ئەنجامدانی گرێبەست‌و چوونە ناو هێزەكانی روسیا •    گەڕانەوە بۆ ماڵەكانیان.

درەو: كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی پارتی و یەكێتی بێ ئەنجام بوو، لە سەر پرسی (پرۆسەی هەڵبژاردن، پەیوەندی لەگەڵ بەغداد) ناكۆكن. ئەمڕۆ لە بارەگانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لە شاری هەولێركۆبوونەوە. وەفدی پارتی (فازل میرانی) بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی سەرۆكایەتی كردوو پێكهاتووە لە هەریەكە لە: •    سیداد بارزانی •    هوشیار زێباری •    فوئاد حوسێن •    مەحمود محەمەد •    زاگرۆس فەتاح بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی سەرۆكایەتی وەفدی یەكێتیی كرد لەم گفتوگۆیەدا، وەفدی یەكێتیی پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    جەعفەر شێخ مستەفا •    دەرباز كۆسرەت رەسوڵ •    شاڵاو عەلی عەسكەری بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كۆبوونەوەكەی نێوان یەكێتی و پارتی بێ ئەنجام بووە، هەردوولا لەسەر پرسی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان و پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد ناكۆكبوون، سەرەڕای ناكۆكییەكانی دیكە. زانیارییەكانی (درەو) ئاماژە بەوە دەكەن یەكێتی لەگەڵ ئەوەبووە كە كۆی كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی بەیەك پاكێج گفتوگۆی لەسەر بكرێت و هەوڵی چارەسەری بكرێت، پارتی لەگەڵ ئەوەبووە كە لەم دۆخەی ئێستادا كێشەكانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان و پرسی پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغداد چارەسەر بكرێن، بەڵام نەگەیشتوونەتە ئەنجام. دوای گەڕانەوەی تیمی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران لە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمساڵدا، چەند رۆژێك دۆخی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتیی ئاسایی بووەوە، بەڵام پرسی دەنگدان لەسەر یاسای بودجەی 2023ی عێراق سەرلەنوێ پەیوەندی نێوان هەردوو حزبی ئاڵۆز كردەوە، پارتی پێیوایە یەكێتیی لەپشت ئەو هەوڵانەوە بووە كە لەناو بودجەدا بۆ لاوازكردنی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم گیراونەتە بەر، ئەمە سەرباری ناڕەزایەتی پارتی دژی جێگیركردنی ئەو بڕگەیە لە بودجەدا كە ماف بە پارێزگاكانی هەرێم دەدات لە حاڵەتی بوونی ناڕەزایەتیدا بتوانن بەشێوەی راستەوخۆ مامەڵەی دارایی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بكەن، ئەم بڕگەیە لەسەر داوای یەكێتیی چەسپێندراو پارتی وەكو هەوڵدان بۆ پەرتكردنی هەرێمی كوردستان وێنای دەكات. سەرباری ئەوەی مانگی ئایار تیمی پارتی‌و یەكێتیی رێككەوتنیان كرد لەسەر ئەوەی دۆسیە ئەمنییەكانی نێوانیان (بەدیاریكراوی دۆسیەی كوژرانی هاوكار جاف) بدەنە دەست لیژنەیەكی هاوبەش كە بە ئامادەیی لایەنی نێودەوڵەتی لێكۆڵینەوەی تێدا بكات، بەمدواییە دادگای هەولێر سزای ئیعدامی بۆ (وەهاب هەڵەبجەی) فەرماندەی هێزی دژەتیرۆری یەكێتیی‌و 8 فەرماندەی تری ئەو هێزە دەركرد، ئەمەش هێندەی تر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزبەكەی توشی گرژی كردەوە. لەپاڵ دۆسیەی ئەمنیی‌و دارایدا، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر پرسی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانیش ناكۆكن، ئەم ناكۆكییە هێشتا بەبێ چارەسەر ماوەتەوە‌و چارەنوسی هەڵبژاردنیشی خستوەتە ناو تونێلێكی نادیارەوە.    

  (درەو): پارتی‌و یەكێتیی لە هەولێر چوونە ناو كۆبونەوەوە، هەردوو حزب لە بابەتی (هەڵبژاردن، دۆسیەی ئەمنی، دۆخی دارایی‌و پەیوەندی لەگەڵ بەغداد) ناكۆكن. وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستان گەیشتە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لە شاری هەولێر. وەفدی پارتی (فازل میرانی) بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی سەرۆكایەتی دەكات‌و پێكهاتووە لە هەریەكە لە: •    سیداد بارزانی •    هوشیار زێباری •    فوئاد حوسێن •    مەحمود محەمەد •    زاگرۆس فەتاح قوباد تاڵەبانی پێشوازی لە وەفدی پارتی كرد، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكایەتی وەفدی یەكێتیی دەكات لەم گفتوگۆیەدا، وەفدی یەكێتیی پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    جەعفەر شێخ مستەفا •    دەرباز كۆسرەت رەسوڵ •    شاڵاو عەلی عەسكەری دوای گەڕانەوەی تیمی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكان ئەنجومەنی وەزیران لە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمساڵدا، چەند رۆژێك دۆخی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتیی ئاسایی بووەوە، بەڵام پرسی دەنگدان لەسەر یاسای بودجەی 2023ی عێراق سەرلەنوێ پەیوەندی نێوان هەردوو حزبی ئاڵۆز كردەوە، پارتی پێیوایە یەكێتیی لەپشت ئەو هەوڵانەوە بووە كە لەناو بودجەدا بۆ لاوازكردنی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم گیراونەتە بەر، ئەمە سەرباری ناڕەزایەتی پارتی دژی جێگیركردنی ئەو بڕگەیە لە بودجەدا كە ماف بە پارێزگاكانی هەرێم دەدات لە حاڵەتی بوونی ناڕەزایەتیدا بتوانن بەشێوەی راستەوخۆ مامەڵەی دارایی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بكەن، ئەم بڕگەیە لەسەر داوای یەكێتیی چەسپێندراو پارتی وەكو هەوڵدان بۆ پەرتكردنی هەرێمی كوردستان وێنای دەكات. سەرباری ئەوەی مانگی ئایار تیمی پارتی‌و یەكێتیی رێككەوتنیان كرد لەسەر ئەوەی دۆسیە ئەمنییەكانی نێوانیان (بەدیاریكراوی دۆسیەی كوژرانی هاوكار جاف) بدەنە دەست لیژنەیەكی هاوبەش كە بە ئامادەیی لایەنی نێودەوڵەتی لێكۆڵینەوەی تێدا بكات، بەمدواییە دادگای هەولێر سزای ئیعدامی بۆ (وەهاب هەڵەبجەی) فەرماندەی هێزی دژەتیرۆری یەكێتیی‌و 8 فەرماندەی تری ئەو هێزە دەركرد، ئەمەش هێندەی تر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزبەكەی توشی گرژی كردەوە. لەپاڵ دۆسیەی ئەمنیی‌و دارایدا، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر پرسی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانیش ناكۆكن، ئەم ناكۆكییە هێشتا بەبێ چارەسەر ماوەتەوە‌و چارەنوسی هەڵبژاردنیشی خستوەتە ناو تونێلێكی نادیارەوە.    

فه‌رهاد حه‌مزه‌، سه‌رۆكی ئه‌ندازیاران له‌ كۆمپانیای نه‌وتی باكور   له‌وه‌ته‌ی نه‌وت له‌ عێراق دۆزراوه‌ته‌وه‌ تاوه‌كو ئه‌مرۆ هه‌رده‌م نه‌یان هێشتووه‌ بۆناردنه‌ ده‌ره‌وه‌ی نه‌وته‌كه‌ی بێسه‌رئێشه‌ بێت ئه‌ویش به‌هۆی خراپی جێكه‌وته‌ جوگرافیه‌كه‌ی كه‌ دووره‌ له‌ ده‌ریاوه‌ . عێراق خاوه‌نی ژماره‌یه‌ك هێڵی هه‌نارده‌كردنی نه‌وته‌ به‌ڵام له‌ هیچ كامێكیان عێراق خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌ها نیه‌ تیایدا . واله‌خواره‌وه‌ یه‌ك یه‌ك باسی ئه‌و هێڵانه‌ی هه‌نارده‌كردنی نه‌وت ده‌كه‌ین كه‌ عێراق به‌ درێژایی 90 ساڵ به‌كاریانی هێناون :- 1- هێڵی كه‌ركوك –سوریا ئه‌م هێڵه‌ له‌ساڵی (1934) ه‌وه‌ راكێشراوه‌ سه‌ره‌تا به‌ بۆرییه‌كی 12 ئنجی ده‌ستی پێكرد دواتر دوو بۆری تری 16 و 32 ئنجی تریشی بۆ زیاد كرا . له‌ ساڵانی حه‌فتاكاندا 1,4 ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی پیادا هه‌نارده‌ده‌كرا . چه‌ندین جار به‌هۆی شه‌ری عه‌ره‌ب ئیسرائیله‌وه‌ بۆچه‌ند مانگ په‌كخراوه‌ . له‌دوای خۆماڵیكردنی نه‌وت له‌1ی حوزه‌یرانی 1972 حكومه‌تی سوریا په‌ڵپی به‌ عێراق گرت و داوای زیادكردنی باجی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وتی ده‌كرد له‌ 22 سه‌نته‌وه‌ بۆ 44 سه‌نت ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا نرخی جیهانی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت ته‌نها 3 دۆلار بوو . دواتر له‌رێگه‌ی ناوبژیوانانه‌وه‌ كرا به‌ 41 سه‌نت .له‌ ساڵی 1982 حكومه‌تی سوریا بۆ پشتیوانی حكومه‌تی ئێران له‌ شه‌ری هه‌شت ساڵه‌یدا له‌گه‌ڵ عێراق به‌یه‌كجاری هێڵه‌كه‌ی په‌كخست . له‌رۆژگاری ئه‌مرۆشماندا كه‌ حكومه‌تی توركیا ناهێڵێت نه‌وتی كه‌ركوك و هه‌رێم به‌ خاكیدا تێپه‌ر ببێت ئه‌سته‌مه‌ له‌م ده‌م وده‌سته‌دا په‌نا بۆ ئه‌م هێڵه‌ ببرێت چونكه‌ زیاتر له‌ 40 ساڵه‌ ئه‌م هێڵه‌ به‌كارنه‌هێنراوه‌و پێویستی به‌ نۆژه‌نكردنه‌وه‌یه‌كی سه‌رتاسه‌رییه‌ كه‌ ئه‌مه‌ش پاره‌و كاتێكی زۆری ده‌وێت , ئه‌مه‌ وێرای نیگه‌رانی ئه‌مه‌ریكا له‌ ئه‌نجامدانی وه‌ها كارێكدا .   2- هێڵی عێراق –توركیا :- ئه‌م هێڵه‌ له‌ دوو لووله‌ی 40 و 46 ئنجی پێكهاتوه‌و به‌ دوو قۆناغی جیا راكێشراون له‌ ساڵی 1977 و 1987 عێراق ئه‌م هێڵه‌ی وه‌ك ئه‌ڵته‌رناتیڤێك بۆ هێڵی سوریا كرده‌وه‌ چونكه‌ هه‌رده‌م ترسی له‌ حكومه‌تی سوریا هه‌بوو هێڵه‌كه‌ وه‌ك كارتێكی فشار دژی به‌كار بهێنێت . ئه‌م هێڵه‌ تا ساڵی 2014 به‌بێكێشه‌ كاری خۆی راپه‌راندووه‌ تا ئه‌و كاته‌ی حكومه‌تی توركیا به‌ بێره‌زامه‌ندی به‌غدا رێگه‌ی به‌ فرۆشتنی سه‌ربه‌خۆی نه‌وتی هه‌رێم دا تاله‌ كۆتاییدا بریاره‌كانی دادگای پاریسی لێكه‌وته‌وه‌و حكومه‌تی توركیا هێڵه‌كه‌ی به‌ڕووی نه‌وتی كه‌ركوك و هه‌رێم داخست.   3- هێڵی هه‌نارده‌كردنی باشوور تاقه‌ ده‌روازه‌یه‌كی ده‌ریایی عێراقه‌و هه‌ردوو به‌نده‌ری به‌سره‌و خۆر ئه‌لعومه‌ییه‌ ده‌گرێته‌وه‌ . له‌ ساڵی 1980 ئه‌م هێڵه‌ كه‌وته‌ به‌ر هه‌ڵمه‌تی بۆردومانكردنی تۆپخانه‌ی ئێران و پرۆسه‌ی هه‌نارده‌كردنی لێوه‌ به‌ یه‌كجاری وه‌ستا , هه‌ر بۆیه‌ عێراق په‌نای بۆ هێڵی توركیاو سوریا برد تا نه‌وتی باشووری لێوه‌ هه‌نارده‌بكات . ئه‌وه‌بوو عێراق تا راده‌یه‌ك هۆشی به‌ به‌ردا هاته‌وه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ی نه‌برد حكومه‌تی سوریا هێڵی كه‌ركوك –سوریای ڕاگرت بۆ پشتیوانی كردن له‌حكومه‌تی ئێران , ئه‌مه‌ وای له‌ عێراق كرد په‌نا بۆ توركیا به‌رێت تا له‌پاڵ هێڵه‌ 40 ئنجیه‌كه‌ هێڵێكی تری 46 ئنجی رابكێشێت   4- هێڵی عێراق –سعودیه‌:- عێراق بۆ ده‌ربازبوون له‌و دۆخه‌ خراپه‌ی تێكه‌وتبوو بیری له‌ فره‌كردنی هێڵه‌كانی هه‌نارده‌كردن كرده‌وه‌ تا نه‌بێته‌ بارمته‌ی ده‌ست هیچ ده‌وڵه‌تێك , بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ دوای گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ حكومه‌تی سعودیه‌ بریاریدا هێڵێكی نه‌وتی به‌ناو ئه‌و وڵاته‌دا رابكێشێت تاسه‌ر به‌نده‌ری (یه‌نبوع ) , هێڵه‌كه‌ به‌ دوو قۆناغ راكێشرا یه‌كه‌میان بۆرییه‌كی 48 ئنجی كه‌ توانای هه‌نارده‌كردنی نیو ملیۆن به‌رمیلی هه‌بوو له‌ ساڵی 1986 ده‌ستی به‌كاركرد دووه‌میان بۆرییه‌كی 56ئنجی بوو له‌ ساڵی 1990 كرایه‌وه‌و توانای هه‌نارده‌كردنی 1,6ملیۆن نه‌وتی هه‌بوو تێچووی هه‌ردوكیان 2,6 ملیار دۆلار بوو , ئه‌م هێڵه‌ ته‌نها چه‌ند مانگێك كاری كردو رووداوه‌كانی داگیركردنی كوێتی به‌سه‌ردا هات كه‌ بووه‌ هۆی راوه‌ستانی به‌ یه‌كجاری . ئه‌م هێڵه‌ش وا بۆ33 ساڵ ده‌چێت كاری پێنه‌كراوه‌ به‌تایبه‌ت ئه‌و به‌شه‌ی كه‌وتووه‌ته‌ ناو خاكی عێراق به‌ ته‌واوی بێكه‌ڵك بووه‌, هه‌رچی به‌شه‌كه‌ی ناو سعودیه‌شه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی ئه‌و وڵاته‌وه‌ ده‌ستی به‌سه‌رداگیراوه‌و بۆ كاروباری خۆیان به‌ كاری ده‌هێنن . له‌م دۆخه‌دا عێراق ئه‌سته‌مه‌ په‌نا بۆ ئه‌م هێڵه‌ به‌رێت چونكه‌ له‌ رووی ته‌كنیكیه‌وه‌ باسمان كرد كه‌ چه‌ند بێكه‌ڵك بووه‌ , له‌ رووی سیاسیه‌وه‌ش سعودیه‌ عێراق به‌ ركه‌به‌ری نه‌وتی خۆی ده‌زانێت نایه‌وێت به‌ هێزه‌وه‌ بێته‌وه‌ مه‌یدان   بۆ دۆخی ئه‌مرۆ چی بكرێت ؟ ئه‌گه‌ر توركیا هه‌ر به‌ ڕیگری مایه‌وه‌ له‌ به‌رده‌م هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی كه‌ركوك و هه‌رێم ئه‌وا به‌ دڵنیاییه‌وه‌ هێڵه‌كانی نه‌وتی سوریاو سعودیه‌ ناتوانرێ وه‌ك رێگه‌ چاره‌سه‌رێكی خێرا سه‌یر بكرێت له‌به‌ر ئه‌و هۆكارانه‌ی پێشتر باسمان لێوه‌ كردن بۆیه‌ باشترین هه‌نگاو ئه‌وه‌یه‌ پاڵاوگه‌كانی هه‌رێم و عێراق ئه‌كتیڤ بكرێن و به‌روبومه‌ نه‌وتیه‌كانی لێبه‌رهه‌م بهێنرێت كه‌ سوودمه‌ندی سه‌ره‌كی خه‌ڵكی هه‌رێمه‌ چونكه‌ له‌ قه‌یرانی سووته‌مه‌نی رزگاریان ده‌بێت و به‌ نرخێكی گونجاو ده‌گاته‌ ده‌ستیان ,حاڵی حازر پاڵاوگه‌كانی عێراق توانای به‌كاربردنی زیاتر له‌ نیو ملیۆن به‌رمیل نه‌وتیان هه‌یه‌ , له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ پشت به‌ستن به‌ هێنانی سووته‌مه‌نی له‌ ده‌ره‌وه‌ كه‌م ده‌بێته‌وه‌و ئه‌وه‌نده‌ پاره‌ی قورسی وڵات نارواته‌ ده‌ره‌وه‌ .  

راپۆرت: درەو كەمتر لە پێنج مانگ ماوە بۆ وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، هیچ ئاسۆیەك بۆ سازدانی هەڵبژاردن لەمساڵدا نابینرێت، پێشنیازێك هەیە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان هاوشێوەی كۆمسیۆنەكەی 1992 بسپێردرێت بە دادوەران، بەڵام ئەم پێشنیازە توشی بەریەككەوتن دەبێت لەگەڵ بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان. جگە لە چاوەڕێكردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، هەرێم هیچ دەرفەتێكی لەبەردەمدا نەماوە، كۆمسیۆنەكەی عێراقیش مانگی یەكی ساڵی داهاتوو وادەی یاسایی بەسەردەچێت، بەم دۆخەوە ئایا هەڵبژاردنی كوردستان كەی بەڕێوەدەچێت ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و پرسی هەڵبژاردن لایەنە سیاسییەكانی هەرێم دەستیان لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان هەڵگرتووە‌و سەرقاڵی ئامادەكارین بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، هەڵبژاردنێك كە پارێزگاكانی هەرێم ناگرێتەوە‌و لەناوچە جێناكۆكەكان بەڕێوەدەچێت.  هێشتا ئەو وادەی كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی دیاریكردووە، لە شوێنی خۆیدایە‌و دوانەخراوە، واتا رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ.  رۆژی 30 ئایاری رابردوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەسەر ئەو سكاڵایانە یەكلاكردەوە كە سەبارەت بە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان تۆماركرابوون، بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەكە، ئەمە هەموو ئەو یاساو بڕیارانەشی هەڵوەشاندەوە كە لەدوای درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانەوە دەرچوون، بەدیاریكراویش كۆبونەوەی رۆژی 22ی ئایاری پەرلەمان بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم. لەدوای بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە، پەرلەمانی كوردستان هیچ  كۆبونەوەو جوڵەیەكی سیاسی نەكردووە، بۆیە پرسی سازدانی هەڵبژاردن گەڕاوەتەوە بۆ سەرۆكایەتیی هەرێم.  رۆژی 8ی ئەم مانگە، سەرۆكایەتی هەرێم وەفدێكی ناردە بەغداد بۆ ئەوەی لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق قسە بكەن سەبارەت بە ئامادەكاریكردن بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن لە كوردستان، ئەمە وەكو دانپێدانانی سەرۆكایەتی هەرێم بوو بە بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان‌و كارانەبوونەوەی كۆمسیۆنەكەی كوردستان.  سەرۆكایەتیی هەرێم دەیەوێت هەرچۆنێك بووە لەمساڵدا هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەبچێت، بەڵام ئەمە تەنیا وەكو هەوڵێك ماوەتەوە‌و لەڕووی واقعییەوە ئەگەرێكی لاوازە.  كۆمسیۆنی عێراق چاوەڕێی نوسراوە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق خۆشی تەمەنی یاسایی زۆری نەماوە، سەرباری ئەمە دەیەوێت رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەببات، بۆیە هیچ وەڵامێكی ئەوتۆی بە سەرۆكایەتی هەرێم نەداوە سەبارەت بەوەی ئایا لە رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا دەتوانێت هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات یاخود نا، بەڵام بەشێوەی زارەكی سەرۆكایەتی هەرێمی ئاگاداركردووە لەوەی ناتوانێت لەو وادەیەدا هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات.  سەرباری وەڵامە زارەكییەكە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق چاوەڕێیە سەرۆكایەتی هەرێم بە فەرمی نوسراوی ئاڕاستە بكات‌و تێیدا داوای لێبكات رۆژی 18ی تشرینی دووەم سەرپەرەشتی هەڵبژاردنی كوردستان بكات، بۆ ئەوەی ئەویش بەنوسراوێكی فەرمی وەڵامی داواكارییەكە بداتەوە. هەوڵی سەرۆكایەتیی هەرێم بۆ ئەوەیە، ئۆفیسەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لە پارێزگاكانی هەرێم ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنی كوردستان بكەن، بەوپێیەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق پارێزگاكانی هەرێم ناگرێتەوە‌و ئۆفیسەكانی كۆمسیۆن لە ئێستادا دەستیان بەتاڵە، بەڵام سەرۆكایەتیی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لەمبارەیەوە هیچ گرەنتییەكیان بە سەرۆكایەتیی هەرێم نەداوە.  ئەمە لەكاتێكدایە لەئێستادا كەمتر لە (6) مانگ دەرفەت لەبەردەم سازدانی هەڵبژاردنی كوردستاندا ماوە لەو وادەی دیاریكراوە، بۆیە ئەگەری دواخستنی وادەی هەڵبژاردن بۆ جاری سێیەم، ئەگەرێكی بەهێزو كراوەیە.  بەگشتی سەرۆكایەتیی هەرێم تاڕادەیەك لەوە تێگەیشتووە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لەوادەی دیاریكراودا (18ی تشرینی دووەم) هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان بەڕێوەنابات، لەم حاڵەشدا ئەگەر هەیە هەڵبژاردن بۆ ئایاری یاخود تەموزی ساڵی داهاتوو دوابكەوێت.  كاراكردنەوەی كۆمسیۆن بە دادوەران ئێستا كە ئیتر سەرۆكایەتیی هەرێم خەریكە دەست لە كۆمسیۆنەكەی عێراق دەشوات، قسەوباس هەیە لەبارەی ئەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە كوردستان نوێ بكرێتەوە‌و ئەو كۆمسیۆنە لەمساڵدا هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەببات. كرۆكی ئەم پێشنیازە ئەوەیە، (7) دادوەر دیاری بكرێت بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان، هاوشێوەی یەكەم كۆمسیۆن كە ساڵی 1992 دروستكرا‌و هاوشێوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی ئێستای عێراق كە لەلایەن دادوەرانەوە بەڕێوەدەبرێت.  ئەوانەی پشتیوانی ئەم پێشنیازە دەكەن، پەنایان بۆ بڕگەی (پێنجەم) لە ماددەی (دەیەم)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان- عێراق بردووە، ئەم بڕگەیە دەڵێ: •    كاتێ هەرێمی كوردستان‌و سیستمە سیاسییەكەی، یان ئاسایشی گشتی هەرێم، یان دامودەزگا دەستورییەكانی بكەونە مەترسییەكی ئەوتۆوە، هەڕەشە لە بوونی بكا‌و، ئەنجومەنی نیشتمانیش نەتوانێ كۆببێتەوە، ئەوە، لەوبارەدا سەرۆكی هەرێم دوای راوێژو رێككەوتن لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی‌و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمدا بڕیارگەلێ دەردەچوێنێ هێزی یاساییان هەیە بەمەرجێ ئەو بڕیارانە، لە یەكەم كۆبونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی هەرێمدا بخرێنە بەردەمی. خۆ ئەگەر هاتوو نەخرانە بەردەمی، یان خرانە بەردەمی‌و ئەنجومەن پەسەندی نەكردن، ئەوا، لەوبارەدا سیفەتی یاساییان نامێنێ.  ئێستا هەرێمی كوردستان لە دۆخێكی لەو شێوەدایە كە لەم بڕگەیەدا باسكراوە، بەتایبەتیش لەوەدا كە دامودەزگا دەستورییەكانی متمانەیان لەدەستداوە، چونكە پەرلەمانی كوردستان بەبڕیاری دادگای فیدراڵی هەڵوەشاوەتەوە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان كارانەكراوەتەوە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراقیش ناتوانێت لە وادەی دیاریكراودا هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات، سەرۆكایەتی هەرێم‌و حكومەتیش لەدوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانەوە بوون بە "كاربەڕێكەر"، هەموو ئەمانە شەرعیەتی دامودەزگاكانی هەرێمیان خستوەتە ژێر پرسیارەوە‌و هیچ چارەیەك نییە جگە لەوەی تاوەكو ساڵی داهاتوو چاوەڕوانی كۆمسیۆنی عێراق بكرێت بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن لە كوردستان.   بەڵام ئایا ئەگەر سەرۆكی هەرێم پەنا بۆ ئەم بڕگە یاساییە ببات، توشی بەریەككەوتن نابێت لەگەڵ بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان ؟ بڕگەی پێنجەم لە ماددەی دەیەمی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان باس لە بارودۆخێك دەكات كە هێشتا پەرلەمانی كوردستان (ئەنجومەنی نیشتمانی) بوونی هەیە، بەڵام لەبەر دۆخێكی دیاریكراو ناتوانێت كۆبونەوە بكات، بەڵام ئێستا بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی، پەرلەمانی كوردستان نەماوە‌و هەڵوەشاوەتەوە، بۆیە كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بە دادوەران لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە بەبێ پەسەندكردنی لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە، بەواتای پێشێلكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی دێت.  سەرباری ئەمە، هەر بەگوێرەی بڕگەی پێنجەمی ماددەی دەیەم لە یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم، دەرچوونی بڕیارێكی لەمجۆرە لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە پێویستی بەوەیە پەرلەمانی داهاتووی كوردستان پەسەندی بكات، ئەگەرنا بڕیارەكەی بە هەڵوەشاوە ئەژمار دەكرێت، لەم دۆخەدا سەرۆكی هەرێم بەر لەوەی بڕیارێكی لەو شێوەیە بدات، پێویستی بەوەیە گرەنتی نوسراو لە هەموو پارتە سیاسییەكان وەربگرێت لەبارەی ئەوەی لە پەرلەمانی داهاتوودا بڕیارەكەی پەسەند دەكەن، ئەمەش كات‌و دانوستانی زۆری دەوێت، بەتایبەتیش لە دۆخێكدا كە پەیوەندی پارتی‌و یەكێتیی باش نییە‌و تێڕوانینیان لەبارەی هەڵبژاردنەوە جیاوازە.  واتا بەگشتی بژاردەیەكی لەمجۆرە كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان بە دادوەران كارابكرێتەوە، لەڕووی واقعی‌و یاساییەوە بژاردەیەكی پڕ لە كێشەیە. كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە عێراق مانگی یەكی ساڵی داهاتوو، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ماوەی یاسایی تەواو دەبێت، بەپێچەوانەی كۆمسیۆنەكەی كوردستانەوە، كۆمسیۆنی عێراق بۆ نوێكردنەوە پێویستی بە پەرلەمان نییە، چونكە بەگوێرەی یاساكەی، كۆمسیۆن بەبڕیاری ئەنجومەنی دادوەریی عێراق نوێ دەكرێتەوە‌و متمانەی پێدەدرێت.  ساڵی 2019 كاتێك خۆپیشاندانی تشرین لە عێراق سەریهەڵدا، یەكێك لە داواكارییە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەران گۆڕینی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان بوو، كە لەسەر بنەمای پشكێنەی حزبی‌و تائیفی دروستكرابوو، سەرەتاكانی كانونی یەكەمی 2019 پەرلەمانی عێراق وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ خۆپیشاندانەكان، یاسای كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراقی دەركرد.  بەپێی مادەی (3)ی یاسای كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، ئەندامانی كۆمسیۆن بەمشێوە دیاریكران: 1-    پێنج دادوەری پلە یەك، كە ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق لەناو كاندیدەكاندا هەڵیان دەبژێرێت، بە لەبەرچاوگرتنی دادپەروەریی لەنێوان ناوچەكاندا.  2-    دوو داوەر لەلایەن ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی كوردستان دیاری دەكرێن، بەهەمان شێوە لەسەر هەمان بنەمای دادپەروەیی جوگرافیی (واتا دادوەرێك لە هەولێرو دادوەرێكی تر لە سلێمانی. لەئێستادا دادوەرەكەی سلێمانی سەرۆكایەتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەكات) دیاری دەكرێن. 3-    دوو راوێژكار لەلایەن ئەنجومەنی دەوڵەتەوە دیاری بكرێن‌و ئەنجومەنی دادوەریی عێراق كاندیدەكانیان هەڵبژێرێت.  4-    كاندیدەكان لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە بە تیروپشك هەڵدەبژێردرێن. 5-    لەو (9) ئەندامەی ئەنجومەنی دادوەیی بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی دیاری دەكات، دەبێت رەچاوی نوێنەرایەتی ژنی تێدا بكرێت. كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەمشێوەیە دروستكراوە، ئەگەر تاوەكو مانگی یەكی ساڵی داهاتوو، هەرێمی كوردستان چاوەڕێ بكات كۆمسیۆنەكە ماوەی یاسایی بۆ چارەسەر بكرێت، ئەوا لانی كەم دەبێت ماوەی شەش بۆ حەوت مانگی تر چاوەڕوان بێت، چونكە كۆمسیۆن بۆ سازدانی هەڵبژاردن لە كوردستان، پێشوەخت پێویستی بەلانی كەم شەش مانگ دەبێت، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكەوێتە مانگی حەوتی ساڵی داهاتووەوە.  ئەمە هۆكارەكەیە كە سەرۆكایەتی هەرێم دەیەوێت رێگەچارەیەك بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی هەڵبژاردن زیاتر دوانەكەوێت‌و لانی كەم لە كۆتاییەكانی ئەمساڵدا بەڕێوەبچێت، هەرچەند ئەم كاتەش لەڕووی كەشوهەواوە بۆ سازدانی هەڵبژاردن بەگونجاو نازانرێت.  ساتی هه‌ڵبژاردنی داادوه‌ره‌كانی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنی عێراق به‌تیروپشك، به‌ئاماده‌بوونی نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان یەكەم كۆمسیۆن لە كوردستان بۆ هەڵبژاردنی خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستاندا لە ساڵی  1992، بە بڕیاری (بەرەی كوردستانی)و لە مادەی (6)ی یاسای هەڵبژاردندا، بڕیاردرا بە دروستكردنی (دەستەی باڵا سەرپەرشتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان). ئەم دەستەیە بەپێی ئەوەی لە یاسای هەڵبژاردندا هاتبوو، لە (2) دادوەرو نوێنەری حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان پێكهاتبوو، كە بەتێكڕا (9) كەس بوون، بەمشێوەیە: * دادوەر (ئەمیر عەبدولكەریم حەوێزی) سەرۆكی دەستەی هەڵبژاردن.  * دادوەر (فوئاد سابیر رەشید) داواكاری گشتی‌و ئەندامی دەستەی باڵای هەڵبژاردن. * (رەشید مستەفا كاكە عەبدولكەریم) نوێنەری كارگێری پارێزگای هەولێر. * (جەمال تایەر بەكر) نوێنەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان. * (كەریم سوڵتان سنجاری) نوێنەری پارتی دیموكراتی كوردستان. * (بەدران ئەحمەد حەبیب) نوێنەری حزبی زەحمەتكێشان. * (جەمیل عەبدوڵا خۆشناو) نوێنەری سۆسیالیست‌و پاسۆك. * (كلدۆن شمۆئیل نیامین) نوێنەری پارتی دیموكراتی ئاشوری.  * (ساڵح بەرواری) نوێنەری پارتی گەل (دواتر كشایەوە)  ئەركی ئەم دەستەیە بەپێی مادەی (6) لە یاسای هەڵبژاردن، بریتی بوو لە: -    دیاریكردنی ناوچەكانی هەڵبژاردن -    سەرپەرشتیكردنی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن -    دەركردنی زانیاری بۆ ئاسانكاری بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن  ئەو پێشنیازەی ئێستا لەئارادایە بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم، وەكو گەڕانەوەیە بۆ شێوازی دروستكردنی یەكەم كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە كوردستاندا.  كارتی ده‌نگدانی كۆمسیۆنی 1992ی كوردستان بۆ هه‌ڵبژاردنی (رابه‌ری بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستان) كارتی ده‌نگدانی ده‌سته‌ی باڵای سه‌رپه‌ره‌شتی هه‌ڵبژاردن بۆ یه‌كه‌م په‌رله‌مانی كورستان له‌ 1992دا    

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) لە دونیای ئێمەداو لەکاتێکدا دین دەستیخستۆتە ناو وردو درشتی ژیانی ئینسانەکانەوە، یان تەماحى ئەوەی هەیە ئەو کارە ئەنجامبدات، کەچی قسەکردن لەسەر دین وەک چوونە ناو کێڵگەیەکی گەورەی ئەلغامی لێھاتوە، بەهەرلایەکدا بجوڵێیتەوە کەسانێک وەک لوغم بە ڕوتدا دەتەقنەوە. زۆرینەشیان بەناوی خوداو پێغەمبەرو موقەدەساتی کۆمەڵگاوە ئەدوێن و بەناوی ئەوانەشەوە ڕەوایەتی بە هێرشکردن و سوکایەتیی و بەحەیوانکردنی کەسانی لەخۆیان نەچوو ئەدەن، تا بە کوشثن و تێرۆرکردن دەگات. ئەوی دەبینرێت دروستکردنی نەوەیەکی گەنجی دینداریی توندڕەوە کە بە ئەرکێکی خودایی دەزانن بەگژ هەر کەسێکدا بچنەوە روانینی بۆ دین و دینداریی، نەچێتە ناو نەخشە بەرتەسک و بچوکەکەی ئەوانەوە بۆ دین و دینداریی. پەلاماری رەمزیی و مادیی هەرکەسێکیش بدەن شتێک لەسەر دین و دینداریی بڵێت جیاواز لەوەی ئەوان فێرکراون بیبیستن و بیڵێن. نەوەیەک پەڕینەوەی لە جنێو و سوکایەتیکردن و تەکفیرکردنەوە، بۆ تێرۆرو کوشثن و لەناوبردن، تەنها مەسەلەی کاتە. ئێمە لەئێستادا دەرکەوتە سەرەتاییەکانی ئەو گواستنەوەیە، دەبینین. ئەوەی شوێنی سەرنجە ئەم نەوە گەنجە، کە زۆرینەیان نەوەیەکی سەلەفین، لەناو خۆیشیاندا دابەشن بەسەر چەندان تێگەیشتنی جیاوازدا بۆ دین کە لەسەر نەفیکردنی تەواوەتی یەکتریی و بە موتڵەقکردنی شێوە دینداریی و تێگەیشتنی خۆیان کاردەکەن. کێشەی نێوان ئەشعەرییەکان و سەلەفییەکان لەلایەک و کێشەی سەله‌فەییەکان و ئیخوانییەکان لەلایەکی تر دەرخەری ئەم ڕاستییە سۆسیۆلۆژییە سادانەن. ئەوە با واز لە کێشه‌ی نێوان ئەوان و ئەو زۆرینە دینیی و نادینییە بهێنین کە لە کوردستاندا ئەو روانینە سەلەفییەیان بۆ دین نییە. ئەم دابه‌شبوونه‌ ناوەکییەی کایە دین زیاتر بەرهەمی دونیای دوای راپەرینە، رەنگە رەگوڕیشەی هەندێکیان بۆ کاتێکی کەمەکێک درێژتر ببرێنەوە، بەڵام ئامادەگیی ئەوان وەک هێزی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و دینیی نوێ دەکەوێتە دونیای دوای راپەرینەوە. ئەم دۆخەی سەرەوە وادەکات هێزە چەپ و نادینیی و سیکولارەکانیش، ناچاربن ببنە بەشێک لەو هێزانەی ئەمڕۆکە لە دونیای ئێمەدا لەسەر دین و دینداریی قسەدەکەن، بەڵام قسەکردنێک لە دیدێکی تەواو رۆشنگەرانەوە، کە دواتر زۆر بە کورتی شیدەکەمەوە.   ھێزە چەپ و نادینییەکانی دونیای ئێمەو خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، لە ساڵانی شەست و ھەفتای سەدەی بیستەمدا، بەشێوەیەکی گشتیی، قسەکردن و لێکۆڵینەوەیان لەسەر دین بەتەواوی پشتگوێ خستبوو. زۆرجار وەک دیاردەیەکی کاتیی تێپەڕو بەرسەرچوو مامەڵەیاندەکردن، پێیانوابوو جێگەیەک بۆ دین لە دونیای مۆدێرندا نامێنێتەوە. زۆرجاریش دینیان بۆ بیرکردنەوەی خورافیی و بۆ سیحرو ئەفسانە، کورتدەکردەوە، پێشیان وابوو ئەم جۆرە بیرکردنەوەیە شوێنی لەناو میتۆدەکانی فیکرو بیرکردنەوەی مۆدێرندا نابێتەوە. بەبۆچونی من ئەم شێوازە روانین و بیرکردنەوەیە لە دین، نەک تەنها هەڵەبوو، بەڵکو ھەڵەیەکی ستراتژیی گەورە بوو. ئەم گوێ پێنەدان و ئیهمالکردنە دەرگای بەڕووی ڕێبازە سەلەفیی و سیاسیی و جیھادییەکاندا کردەوە، بەو روانینە ترسناکەوە کە بۆ دینیان هەیە، بچنە ناو بەشە جیاوازەکانی کۆمەڵگاوەو کاری نهێنی و ئاشکرا ئەنجامبدەن. لەبەرامبەردا هێزە نادینییەکانیش، بە چەپ و ناچەپیانەوە، لەباتی گەشەدان بە دیدێکی ڕۆشنگەرانە بۆ دین، یاخود گەشەدان بە دیدێکی دیموکراسییانەی ڕاستەقینە، بوونە هەڵگری ئەو ستراتیژیەتی پشتگوێخستن و بە سوک و ناگرنگ سەیرکردنەی دین کە بەم رۆژەی ئەمڕۆکەی گەیاندین، رۆژێک تیایدا گوتارێکی رۆشنگەرانە سەبارەت بە دین لەئارادا نەبێت، وڵاتەکە سیخناخ بێت بە گوتاری سەلەفیی و ئیخوانیی و روو- لە - جیهاد. یان کرد. هەڵەی سەرەکیی بەجێهێشتنی دین و دەقە دینییەکان و کەلەپوری دین و دیاردەی دیندارییە بۆ ھێزە دینییه‌كان بەتەنها، کردنی ئەم هێزە دینیانەیە بە تاکە خاوەنی دین، بە قسەکەر بەناوی خوداو پێغەمبەرەکانییەوە، ئەوانیش بە خواست و ویستی خۆیان و لە فۆرمی سەلەفیەت و ئیخوانیەتی دینداریدا، لێکیاندایەوەو بەناو کۆمەڵگادا بڵاویانکردەوە. بە بۆچونی من هەنگاوی یەکەم بە گەڕاندنەوەی نرخ بۆ دین و فیکری دینیی و کەله‌پوری دینییەوە دەستپێدەکات و خوێندنەوەی ئەمانەش لە ڕێگای دیدگا تیورییە تازەکان و دیدگا میتۆدییەکانی زانستە ئینسانیی و کۆمەڵایەتییەکانەوە. ئەوەشی پێویستە پرۆژەیەکی لەم بابەتە ئاڕاستە بکات دیدگایەکی ڕۆشنگەرانەیە کە پێ لەسەر عەقڵانیەت و جیاوازیی و ڕێزگرتن دابگرێت و مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی مێژوویی بیرکەره‌وەو پرسیارکەر وێنا بکات. لە قورئاندا چەندان دەق هەن سەبارەت بە کۆیلەو چۆنیەتی مامەڵەکردنی کۆیلەوە، ئەمڕۆ کەس باس لە پیادەکردنی ئەو دەقانە ناکات، مەگەر هێزێکی سەلەفیی وەک داعش نەبێت. زۆرینەی موسڵمانانی جیهان دەڵێن ئەو دەقانە پەیوەندییان بە سەردەمی خۆیەوە ھەیەو کۆیلەیەتیی لە جیهانی ئەمڕۆدا نەماوە. یاخود لە چۆنیەتی باسکردنی مەسەلەی ئەھلی زیمەدا، بە دەگمەن نەبێت کەسێک نادۆزیتەوە لەمڕۆدا باس لە چەمکی «ئەھلی زیمە» بکات و زۆرینەی پیاوانی دینیش باس لە مەسەلەی «ھاوڵاتیبوونی یەکسان» دەکەن، بێگومان جگە لە هێزو کەسایەتییە سەلەفییە توندڕەوەکان، ئەوانە لە داعشدا لە فۆرمە ئاساییەکەی خۆیاندا بەرجەستەبوون. پەرەدان بەم فۆرمە لە خوێندنەوەی دین ئەرکێکی سەرەکیی هێزە نادینیی و عەلمانییەکانی دونیای ئێمەیە، نەک جێهێشتنی دین بۆ هێزە سەلەفیی و ئیخوانییەکان. ئێمە دەزانین لەگەڵ دیکارتدا گۆڕانێکی گەورە لە وێناکردنی مرۆڤدا، دێتەکایەوە. مرۆڤ وەک تاکەکەسێک لەدایکدەبێت کە ئاکاری سەرەکیی ئەو بوونی دین یان بێدینبوون نییە، مەسیحیبوون یان ئیسلامبوون یان بودیبوون یان ھەرشتێکی دیکەی لەم بابەتە نییە. ئەوەی لای دیکارت ئاکاری سەرەکیی و بنەڕەتیی مرۆڤ وەک تاکەکەس دەستنیشاندەکات، بریتییە لە «بیرکردنەوە»، توانای بیرکردنەوەو جۆری بیرکردنەوەیە. مەسەلەی سەرەکیی لای دیکارت بریتییە لە ”من بیردەکەمەوە کەواتە ھەم“، ئەم تێزە پێ لەسەر ئاکاریی بیرکەرەوانەی مرۆڤ دادەنێت، کە ئاکارێکی تەواو نوێی مرۆڤەو بنەمایەکی نوێی دروستکردنی شوناسیی مرۆڤە وەک مرۆڤ. ئەم شوناسە تازەیە تێپەڕاندنی سەرجەمی فۆرمەکانی تری شوناسە ئیسنانییەکانی ترە، یان لانیکەم شوناسێکە سەرجەم شوناسەکانی دیکە دەخاتە شوێنی دووهەم و سێهەمەوە. شوناسی لەشێوەی ”من مەسیحیم کەواتە من ھەم“، یان ”من بوزیم کەواتە من ھەم“، یان ”من موسڵمانم کەواتە من ھەم“، دەبنە شوناسی دوای شوناسی مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی بیرکەرەوە. بەم مانایە لە دونیای مۆدێرندا مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی بیرکەرەوە دەچێتە شوێنی مرۆڤی دینیی یان بێدین یان ھەرشتێکی دیکە کە شوناسی خۆی لە بیرکردنەوەوە وەرنەگرێت. بیرکردنەوەش لای دیکارت بە گومانکردن و پرسیارکردن و تێڕامان دەستپێدەکات و بە پاسادان و سەلماندن کۆتاییدێت. واتە لای دیکارت مرۆڤی بیرکەرەوەیە مرۆڤێکی عەقڵانییە، خاوەنی عەقڵێکی پرسیارکەرو گومانکەرە. سەدەیەک دواتر شۆپنھاوەر دێت و لەپاڵ عەقاڵدا ئاکارێکی دیکەو سەرەکیی بۆ مرۆڤبوون زیاددەکات، کە بەلای ئەوەوە لە عەقڵ گرنگترە، ئەویش بوونی ئیرادەیە لای مرۆڤ. لای شۆپنھاوەر ئیرادە وەزیفەیەک لە وەزیفەکانی عەقڵ نییە، بەڵکو ئاکارێکە لە عەقڵ گرنگترو جەوھەریترە لە ئینساندا. لە راستیدا ئەو ھاوکێشەکە پێچەوانە دەکاتەوەو پێیوایە عەقڵ یەکێک لە ئامرازەکانی ئیرادەیە. بە کورتییەکەی لە دونیای مۆدێرندا دیدێک بۆ مرۆڤ لە دایکدەبێت کە دەیکاتە خاوەنی عەقڵێکی گومانکەرو پرسیارکەر، وەکچۆن دەیکاتە خاوەنی ئیرادەیەک کە بەهۆیەوه‌ دەتوانێت بڕیاربدات و جیهانی خۆی بەوشێوەیە دروستبکات کە پێیوایە باشترو ئینسانیترە. لە کەلەپوری ئیسلامیدا قوتابخانەی موعتەزیلە، کەم تا زۆر، هەمان ئەم روانینە مۆدێرنەیان بۆ مۆرڤ هەیە. ئەوان پێیانوایە خودا مرۆڤی بە دوو ئاکاریی سەرەکییەوە دروستکردوە، یەکەمیان بوونی عەقڵە لە مرۆڤدا، دووهەمیان بوونی ئیرادەیە. ئەم دووانەش وا لە مرۆڤ دەکەن هەم بتوانێت بیربکاتەوەو هەم بتوانێت لەناو مێژووی خۆیدا ئیرادەگەر بێت. ئەمەش دەیکاتە بوونەوەرێکی بەرپرسیار بەرامبەر بەو جیهانەی لەناویدا دەژیی، بە هەموو باشیی و خراپەو رووکارە جوان و ناشیرینەکانییەوە. بە کورتییەکەی ئەوەی ئەمڕۆکە پێیوستە رووبدات، تەنها چارەسەری ئەمنیی و سیاسیی کێشەی توندڕەویی دینیی نییە، بەڵکو تێوەگلانە لە بەرهەمهێنانی گوتارێکی دینیی تازەدا کە رێگربێت لەوەی نەوە تازەکانی دونیای ئێمە بەو ئاسانییەی ئەمڕۆکە بکەونە بەردەمی گوتاری بانگخوازو هیزە سەلەفییەکانەوە، هەرەها بکەونە بەردەمی ئەو گوتاری ئیخوانییەوە، کە لەباتی گەشەکردنی بۆ گوتاری «پۆست ئیسلامیزم» لە دۆخی بەسەلەفیبوونێکی بەردەوامدا دەژیی. دین زۆر لەوە گرنگترە بۆ ئەم هێزانە بەجێبهێڵدرێت.

درەو: لاهور شێخ جەنگی "لیستی گەل" بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان رادەیەگەیەنێت و پرۆژەك بۆ یەك لیستی لایەنە كوردیەكان دەداتە حزبەكانی كوردستان. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لاهور شێخ جەنگی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە بڕیارە 18ی كانونی یەكەمی 2023 بەڕێوە بچێت، پرۆژەیەكی داوەتە حزبە كوردستانیەكان، بۆ یەك لیستی و یەك دەنگی كورد لە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، تا ئێستا پرۆژەكە دراوەتەوە (بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵی دادگەری، یەكگرتووی ئیسلامی) و بڕیارە ئەو پرۆژەیە بدرێتە حزبەكانی دیكەش لەناویاندا پارتی و یەكێتی. سەرچاوەیەك لە كۆمەڵی دادگەری بە (درەو)ی راگەیاند: پرۆژەكەی لاهور شێخ جەنگی گەیشتووەتە دەستمان كە تایبەتە بە یەك لیستی و یەكگرتوویی لایەنە كوردیەكان لە ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان.    (درەو) زانیویەتی لاهور شێخ جەنگی چاوەڕێی وەڵامی لایەنە سیاسیەكان دەكات بۆ بەدەمەچوونی پرۆژەكەی كە پێی وایە دۆخی كورد لە ئێستادا لەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم خراپەو پێویستی بەیەك دەنگی و یەك لیستی لایەنەكان هەیە، ئەگەر لایەنەكان بەدەم پرۆژەكەیەوە نەهاتن ئەوا لاهور شێخ جەنگی بەناوی "لیستی گەل"ەوە بەشدار دەبێت لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لە كەركوك و ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم. (درەو) پەیوەندی كرد بە شادمان مەلا حەسەن سەركردەی نزیك لە لاهور شێخ جەنگی، شادمان مەلا حەسەن زانیارییەكانی (درەو)ی سەبارەت بە پرۆژەكەی لاهور شێخ جەنگی پشت راست كردەوە. بڕیارە لە 18ی كانونی یەكەمی 2023 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق جگە لە سێ پارێزگاكەی هەرێم بەڕێوە بچێت، كورد لە پارێزگاكانی (كەركوك، نەینەوا، سەڵاحەدین، دیالە) لیستی دەبێت بەڵام تا ئێستا لایەنە كوردییەكان هیچ پلان و پرۆژەیەكی راگەیەندراویان بۆ چۆنیەتی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنەكان و شێوازی بەشداری لایەنە كوردییەكان نەبووە. لەو پارێزگایانەی كە دەكەونە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان كێ بەركێ لەسەر (71) كورسی ئەنجومەنی پارێزگایە لە نێوان پێكهاتە جیاوازەكان لە (كورد، عەرەب، توركمان) سەرەڕای پێكهاتەكان. •     بۆ پارێزگای كەركوك: 15 كورسی دانراوە •    بۆ پارێزگای نەینەوا: 26 كورسی دانراوە •    بۆ پارێزگای سەڵاحەدین: 15 كورسی دانراوە •    بۆ پارێزگای دیالە: 15 كورسی دانراوە  

راپۆرتی: هەڵۆ حەسەن شێفە متمانە پێكراوەكەی كرملن لە پووتین هەڵگەڕایەوەو جەنگی لە دژی رووسیا راگەیاند،  فەرماندەی گروپی ڤاگنەر پێشتر داوای لە هێزەكانی سوریای دیموكرات كردبوو لەبەرامبەر پاراستنی كێلگە نەوتییەكان و كڕینی چەك و تەقەمەنی، پشكی لە 25%ی نەوتی رۆژئاوای كوردستانی پێبدرێت.   ڤاگنەر ڤاگنەر كۆمپانیایەكی سەربازی كەرتی تایبەتی رووسیایە، ئەجیندای مۆسكۆ لە دەرەوەی رووسیا جێبەجێدەكات، ڤاگنەر دەتوانێت ئەركی هەواڵگری و سەربازیی وا ئەنجامبدات كە لە توانای مۆسكۆدا نیە، كۆمپانیا سەربازییە تایبەتەكانی وەك ڤاگنەر سوپای یاسایی چەكدار نین تا بكەونە ژێر یاسای نێودەوڵەتییەوە، ئەو دەوڵەتانەی كە رێكیاندەخەن بەرپرس نین لە كارەكانیان، كە یاسای نێودەوڵەتی و یاسای روسیا هەردووكیان بە كرێگیراوانی سەربازییان قەدەغەكردووە، بەڵام پەرلەمانی روسیا، دوما و وەزارەتی دەرەوە كاریانكردووە بۆ بە یاساییكردنی كۆمپانیا سەربازییە تایبەتەكان لە روسیا. ئەم پشتیوانیەی كەرتی تایبەت وادەكات رووسیا بتوانێت بەرژەوەندییەكانی بەرەوپێش بەرێت، ڤاگنەر ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان بەڕێوەدەبات لەو وڵاتانەی كە كرملن بەرژەوەندی ستراتیژی و جیۆپۆلیتیكی تیایاندا هەیە. مۆسكۆ چەندین گروپی چەكدار لەو ناوچانە بەكاردەهێنێت كە پرۆژەی وزەیان لێ ئەنجامدەدات، بۆ نمونە: لە ئەفریقا.گەر وڵاتێك كە روسیا بەرژەوەندی لێی هەیە و بە هاوبەشی ناودەبات دەستبكات بە شتێك كە دژی بەرژەوەندییە جیۆپۆلیتیكیەكانی رووسیا بێت، ئەوە 'میوانانی ناوەخت - ڤاگنەر' لەوێ دەردەكەون. سوپای سێبەر ڤاگنەر لەلایەن ئەفسەری هەواڵگری سەربازیی پێشووی رووسیاوە، دیمیتری ئوتكین، دامەزرێنرا، دیمیتری ئوتكین یەكێك بوو لە یەكەمین كاروانی روسیا كە پاییزی 2013 نێردران بۆ سوریا. دیمیتری ئوتكین لەدوای گەرانەوەی بۆ رووسیا بیرۆكەی دامەزراندنی ڤاگنەری دانا، یەكەمین دەركەوتنی ڤاگنەر سەرەتای ساڵی 2014 بوو لە خۆرهەڵاتی ئۆكرانیا، كە هاوشانی هێزە جوداییخوازەكانی سەر بە روسیا لە كرایمیا (دورگەی قرم)، و دواتر سەریكێشا بۆ پێكەوەلكاندنی كرایمیا (دورگەی قرم) بە رووسیایەوە. دوای كرایمیا (دورگەی قرم)، ڤاگنەر روویكردە سوریا و  لازقیە و خۆرهەڵاتی سوریا بەشداری چەندین شەری قورسی كرد، دیمیتری ئوتكین لەساڵی 2016سەرۆكایەتی ڤاگنەری رادەستی یەڤگینی پریگۆژین كرد ئەمەش دوای ئەوەی ڤاگنەر سەرچاوەیی دارایی كزبوو. شێفەكەی پوتین یەڤگینی پریگۆژین، كە سامانەكەی بە بزنسی چێشتخانە بنیاتناوە، بە بەستنی گرێبەستی گەورە لەگەڵ سوپا و حكومەتی روسیا، بەشێوەیەكی فەرمی دوای دیمیتری ئوتكین بووبە سەرۆكی ڤاگنەر ، پریگۆژین توانی سەرچاوەی دارایی جیاواز و بەهێز و چەكدارانی كۆمپانیاكەی (ڤاگنەر) لەروویی چەندێتی و چۆنیەتی بەرەو پێش ببات.ئەڤگینی پریگۆژین نازناوی "شێفەكەی پوتین"ە، چونكە كۆمپانیاكەی خزمەتگوزاری خواردن وچێشتلێانی پێشكەش بە كرێملین كردووە. یەڤگینی پریگۆژین، بزنسمانێكی سانت پترسبێرگە كە سامانێكی زۆری پێكەوە نا لە بزنسی بۆنە بەڕێوەبردندا پێش واژۆكردنی گرێبەستێكی پڕقازانج لەگەڵ سوپا و حكومەتی روسیا. پریگۆژین هەوڵی گرێبەستی دیكەی دا، وەك ئەوەی لەگەڵ دیمەشق ئیمزای كرد كە ڤاگنەر كێڵگەكانی نەوت و گاز و ژێرخان رزگاربكات لەبەرامبەر (25%)ی بەرهەمەكەی هاوكات (بەپێی گرێبەستی ڤاگنەر و حكومەتی ئەسەد لە كانونی یەكەمی 2016 ) ئێستا بەرپرسە لە موچەدان بە چەكدارانی ڤاگنەر، بەبڕێك كە دەخەمڵێنرێت بە 3,500 بۆ 5,000 دۆلار مانگانە. یەڤگینی پریگۆژین بە سوریا نەوەستا ڤاگنەر (گرێبەستی زەبەلاح)ی لەگەڵ خەلیفە حەفتەر واژۆ كرد، دوای لیبیا ڤاگنەر روویكردە كۆماری ئەفریقای ناوەند، سودان، ڤەنزویلا. كاتەلۆگی داعش دوای بوون بە سەرۆكی ڤاگنەر، یەڤگینی پریگۆژین تاكتیك و ستراتیژی داعشی بۆ راكێشانی چەكدارانی بیانی غەیرە رووسی پیادەكرد، تاكتیكی هاوشێوەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) بەكارهێنا بۆ راكێشانی خەڵك لە تەواوی جیهاندا، میتۆدەكانی راكێشانی ڤاگنەر هاوشێوەیی زۆریان لەگەڵ میتۆدەكانی داعش هەیە، وەك بەكارهێنانی پارە بۆ راكێشانی خەڵكی هەژار و دۆزینەوەی لاوانی هەستیار لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە. حەزكردن بە سەركێشی و سەرابی یۆتۆپیا دوو لە كۆڵەكەكانی راكێشانی خەڵك بوون لەلایەن داعشەوە، دوای كەوتنی 'خەلافەت'ی داعش لە ئازاری 2019، ڤاگنەر هەمان كاتەلۆگی كاركردنی گرتۆتەبەر لەم بوارەدا.لەلایەكی ترەوە، لەسەدا 40ی ئەندامانی ڤاگنەر بە تاوانی گەورە زیندانی كراون پێشئەوەی پەیوەندیبكەن بە ڤاگنەرەوە و بەیەكتر دەڵێن: "كەسە بەدبەختەكان".ڤاگنەر لە ریزەكانیدا كەسانی دەركراو لە سوپا و دز و تاوانباری پێشتر هەن كە بەدوای پارە و سەركێشییەوە بوون لەخۆ گرت. موچەی باش دەرفەتێكی نایابە بۆ پیاوانی بێكار، كە زۆرێكیان هەموو هیوایەكیان لەدەستداوە بۆ چارەسەركردنی كێشە داراییەكانیان و راستكردنەوەی رێچكەی ژیانیان. لیبیا یەڤگینی پریگۆژین لەبەرامبەر گرێبەستێك لەگەڵ (مارشاڵ خەلیفە حەفتەر) هەڵمەتێكی دەستپێكرد ئەمجارە لەجیاتی ئەوەی گەنجان بۆ شەڕكردن لەپاڵ ئەو میلیشیانەدا كە شەڕ بۆ رژێمی بەشار ئەسەدی سوریا دەكەن، بۆ لیبیاگواستەوە، ڤاگنەر لاوانی سوریا بەرامبەر بە پارەی نارد بۆ بەهێزكردنی ریزی هێزەكانی مارشاڵ خەلیفە حەفتەری لیبیا، كە پشتیوانی مۆسكۆی هەبوو دژی حكومەتی ددانپێدانراوی لیبیا لە تەرابلس. ڤاگنەر مانگانە موچەی "1,000 دۆلار دەدا بەوانەی وەك خۆبەخش پاسەوانیی دەزگاكانیان دەكەن و 1,500 دۆلار بەوانەی وەك خۆبەخش شەڕ بۆ گروپەكە دەكەن لە لیبیا. ئەمە تاڕادەیەك سامانێكی گەورەیە بەراورد بەوەی لە سوریا دەست خەڵك دەكەوێت، بۆنمونە موچەی مانگانەی سەربازێكی ئاسایی سوری نزیكەی 30 دۆلارە، لەكاتێكدا موچەی مانگانەی چەكدارانی ڤاگنەر 1,500دۆلارە. ملكەچكردنی ئەلێكساندەر لوكاشێنكا لە چەند ساڵی رابردوودا، سەرەڕای فشار لە روسیاوە، سەرۆكی بێلاروس ئەلێكساندەر لوكاشێنكا یەكگرتنەوەی دەستبەجێی لەگەڵ مۆسكۆ رەتكردۆتەوە و هەوڵیداوە پەیوەندییەكان لەگەڵ خۆرئاوا بەهێزبكات، بەڵام بێلاروس پێگەیەكی ناوەندی هەیە لە پلانی ستراتیژیی روسیادا، كە رەنگە گرنگتربێت لە هی هەر دەوڵەتێكی دیكەی دراوسێ، بێجگە لە ئۆكرانیا،روسیا چەند بەرژەوەندییەكی گەورەی هەیە لە بێلاروس، لەبەرئەوەی مۆسكۆ تاڕادەیەك تەواوی پێداویستییەكانی مینسك بۆ نەوت و گاز دابیندەكات. بەڵام ئەلێكساندەر لوكاشێنكا هەوڵیدا پشتبەستوویی خۆی بۆ هایدرۆكاربۆن بە روسیا كەمبكاتەوە، نەوتی لە نەرویج، سعودیە، ئازەربایجان و ئەمریكا بكڕێ، بەجۆرێك بووە هۆی بێزاركردنی سەرۆكی روسیا ڤلادیمێر پوتین.روسیا لەجیاتی ئەوەی لەوكاتەدا راستەوخۆ تەداخول لە بیلاروسسدا بكات، ڤاگنەری راسپارد بۆ ملكەچكردنی بیلارووس لەوەشدا سەركەوتووبوو ڤاگنەر ئۆپەراسیۆنێكی ئەنجامدا لە مینسك و شوینی حەوانەوەی ئەلێكساندەر لوكاشێنكا ئەمەش وایكرد بیلارووس روو لە مۆسكۆ و پشت لە خۆرئاوا بكات. باخموت داگیركردنی باخموت لە ئۆكرانیا لەلایەن ڤاگنەرەوە بووبە سەركەوتنێكی گەورەی ڤاگنەر و یەڤگینی پریگۆژین لەهەمانكاتدا لاوازی سوپای روسیای دەرخست چونكە ئەوەی سوپای رووسیا بە 6مانگ هەوڵدان بۆ داگیركردنی باخموت شكستی هێنا ڤاگنەر بە مانگێك ئەنجامیدا، ئەمەش ئێڤگینی پریگۆژین بەجۆرێك غرور كرد سوكایەتی ئاشكرا بە سێرگی شویگۆ، وەزیری بەرگری روسیا بكات و سەرەتای دەركەوتنی ناكۆكیەكانی پریگۆژین و شویگۆ لە میدیا دەركەوت. سێرگی شویگۆ بریاریدا لە 1-7-2023ەوە گرێبەستی وەزارەتی بەرگری رووسیا و ڤاگنەر هەڵوەشێنێتەوە وچەكدارانی ڤاگنەر لە كۆمپانیای تایبەتەوە بكات بە گروپێكی چەكداری سەر بەوەزارەتی بەرگری رووسیا ، یەڤگینی پریگۆژین بۆردوومانی ڤاگنەری لەلایەن سوپای رووسیا كردە بیانوو گەرانەوەی ڤاگنەری بۆ رووسیا راگەیاند و بەڵێنیدا سێرگی شویگۆ لە مەیدانی سوری مۆسكۆ لەسێدارەبدات. كورد و ڤاگنەر یەڤگینی پریگۆژین، چەندینجار هەوڵیداوە و ئۆفەری گرێبەستی خستۆتەبەردەم هێزەكانی سوریای دیموكراتیك – هەسەدە، بۆ پاراستنی كێڵگەنەوتیەكانی باكوری سوریای ژێر دەسەڵاتی هەسەدە، لەبەرامبەر پشكی %25داهاتی نەوت ئەوا ڤاگنەر پاراستنی كێڵكە نەوتیەكان و لە كڕینی چەك و تەقەمەنی هاوكاری هەسەدە دەكات، بەڵام هەسەدە هەرزوو هەموو هاوكاری و نزیكبوونەوەیەكی لەگەڵ ڤاگنەر رەتكردۆتەوە –چونكە لەلایەن ئەمەریكیەكان ڤاگنەر بە گروپی تیرۆرستی و خودی هەسەدەش نزیكبوونەوەی لە ڤاگنەر بەمەترسی بۆ سەر ناوبانگ و دژی پرەنسیپەكانی خۆی زانیوە. هەرچەندە باڵادەستی ڤاگنەر لە بازاری كرین و فرۆشتنی چەك و تەقەمەنی (بازاری رەش)، لە ئەوروپای رۆژهەڵات و ئاسیای ناڤین (قەوقاز)، نەك هەسەدە وڵاتەكانی ناچار بە مامەڵە لەگەڵ ڤاگنەر كردووە. چەقۆی شێف بۆ ملی قەیسەر یەڤگینی پریگۆژین، گەرانەوەی ڤاگنەری بۆ رووسیا لە 23-6-2023 ( 23-6-2016ئەو ریكەوتەیە كە رووسیا و چین ڕێكخراوی بریكستیان راگەیاند!. )و رایگەیاند رووسیا پێویستی بە سەرۆكێكی نوێ هەیە و مۆسكۆ هەوڵەكەی یەڤگینی پریگۆژین بە ( كودێتا) و خیانەتی نیشتیمانی ناوبرد و پۆتین بەڵێنیدا بەتوندی رووبەروویان بێتەوە, ئایا یاخیبوونەكەی ڤاگنەر ڕاستەقینەیە، یان هەوڵێكی پۆتینە لەریگەی شێفەكەیەوە بۆ دۆزینەوەی ڕێگەیەكی دەربازبوون و ڕاگرتنی شەڕی ئۆكرانیا، فەرماندەی ڤاگنەر دۆستێكی نزیكی پوتینە و ڕەنگە پڕوپاگەندەی شكستی سوپا لە دابینكردنی تەقەمەنی و كەلوپەل بۆ ڤاگنەر لە ئۆكرانیا تەنها شانۆگەرییەك بێت بۆ پاساوهێنانەوە بۆ زیانەكانی سوپای ڕووسیا و داگیرنەكردنی كیێڤ و شارە گەورەكانی دیكە و دواتر كشانەوەی لە ناوچە داگیركراوەكانی پێشتر. هۆكارەكانی تری وەك: نزیكبوونەوەی چین و ئەمریكا كە ڕەنگە یەكێك بێت لە دەرئەنجامەكانی: دەرچوونی رووسیا لە شەڕی ئۆكرانیا بە سیناریۆی ڤاگنەر. سیناریۆی یاخیبوونەكە و ئامانجەكەی هەرچییەك بێت، گومانی تێدا نییە كە پێگە و دەسەڵاتی پوتینی لە ئێستاوە لاواز كرد.    

راپۆرت: درەو لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوو كاتێك لە زیندان ئازادكرا، كۆشكێكی دانا‌و سۆسیسی دەفرۆشت، بەڵام زۆر حەزی لەوە بوو خۆی لە بەرپرسان نزیك بكاتەوە، كۆڵی نەدا‌و بەردەوام بوو تا گەیشتە نزیك ڤلادیمیر پۆتینی سەرۆكی روسیا، نازناوی "چێشتلێنەری پۆتین"ی پێدراو بازرگانییەكەی فراوان كرد، چەندین بازاڕو كۆمپانیای دروستكرد، ئابورییەكی بەهێز پێویستی بەوە بوو گروپێكی میلیشیایی پارێزگاری لێبكات، بۆیە بە ئاگاداری پۆتین میلیشیای "ڤاگنەر"ی دروستكرد، میلیشیایەك كە ئەمڕۆ لە سوپای روسیا‌و سەرۆك پۆتین هەڵگەڕایەوە‌و دەیەوێت پۆتین لە سەرۆكایەتی روسیا لابدات. ئەمە چیرۆكی (یاڤگینی پریگۆژین)ە كە بەیانی ئەمڕۆ بنكەی سەرەكی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی روسیای دژ بە ئۆكراینا كۆنترۆڵ كرد، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  چێشتلێنەر لە سەرۆك هەڵگەڕاوەتەوە ! جارێكی تر گروپی "ڤاگنەر"ی روسی كە گروپێكی میلیشیاییە بووەوە بە مانشێتی دەنگوباسەكان لەسەر ئاستی جیهان، دوێنێ فەرماندەی ئەم گروپە كە ناوی (یاڤگینی پریگۆژین)ە رایگەیاند، سوپای روسیا كەمپی هێزەكانی ڤاگنەری كردوەتە ئامانج‌و ئەمە بووەتە هۆی كوژرانی زۆرێك لە چەكدارەكانی، داوای لە خەڵكی "نیشتمانپەروەر"ی روسیا كرد بڕژێنە سەر شەقامەكان بۆ روبەڕووبونەوەی "سەركردە خیانەتكارەكان"ی سوپای وڵاتەكەیان.  بەپێی قسەی پریگۆژین، گروپی ڤاگنەر خاوەنی (25 هەزار) چەكدارە لە روسیا‌و پێشوازی لە هەر كەسێك دەكەن بیەوێت بێتە ناو هێزەكەیانەوە، وەكو خۆی دەڵێ، ئەم كارەی ئەوان كە دەستیان داوەتێ، كودەتای سەربازی نییە، بەڵكو رەوتێكە بۆ بەدیهێنانی دادپەروەریی".   "ئەوەی روودەدات ناپاكییەكی ناوخۆییە‌و لێدانی خەنجەرە لە پشتەوە، ئەوانەی یاخیبوونەكە چەكدارییەكەیان رێكخستووە‌و چەكیان دژی هاوڕێیانی جەنگ بەرزكردوەتەوە خیانەتیان لە روسیا كردووە‌و بەرپرسیارێتی ئەو كارەیان دەكەوێتە ئەستۆ" ڤیلادیمیر پۆتین سەرۆكی روسیا لە یەكەم كارداوەدا دژی یاخیبوونەكەی گروپی "ڤاگنەر"  وای وت. یاڤگینی پریگۆژین فەرماندەی گروپی "ڤاگنەر" بەرە بەیانی ئەمڕۆ رایگەیاند چوەتە ناو بارەگای فەرماندەیی گشتی سوپای روسیا لە شاری (رۆستۆڤ)ی روسیا، كە بنكەی سەرەكی هێرشەكانی روسیایە بۆسەر ئۆكراینا، هێزی "ڤاگنەر" دەستیان بەسەر چەند شوێنێكی تریشدا گرتووە، لەوانە فڕۆكەخانە. پریگۆژین لە تۆمارێكی ڤیدیۆیدا كە لە تیلیگرام بڵاویكردەوە، رایگەیاند" پێگە سەربازییەكانی رۆستۆڤ لەژێر كۆنترۆڵدایە.. ڤالیری گیراسیمۆڤ سەرۆكی ئەركانی گشتی سوپای روسیا كاتێك زانی ئێمە لە بارەگاكە نزیك دەبینەوە، لێرە هەڵات". ئاماژەی بەوەكرد، سوپای روسیا لەبارەی دۆخی بەرەكانی شەڕەوە لە ئۆكراینا قسەی راست ناكات. وتی:" سوپا رۆژانە نزیكەی هەزار پیاو لەدەستدەدات بە كوژراو و بریندارو بێسەروشوێنەوە، ئەمە لەپاڵ ئەوانەدا كە نایانەوێت شەڕ بكەن.. روبەڕێكی بەرفراوانی ئەو خاكەی كە لە ئۆكراینا داگیركرا، لەدەستدرا‌و زۆرێك لە سەربازان كوژران".   یاخیبوونەكەی بەیانی ئەمڕۆی گروپی "ڤاگنەر" دژی فەرماندەیی سەربازی روسیا، هەموو ئەو ناكۆكییە قوڵانەی دەرخست كە لەناو هێزەكانی روسیادا لە جەنگی ئۆكراینادا هەبوون. رۆژی هەینی‌و بەر لە یاخیبوونەكە، فەرماندەی گروپی "ڤاگنەر" رایگەیاند، بەهۆی دژە هێرشی هێزەكانی ئۆكرایناوە، هێزەكانی روسیا لە خۆرهەڵات‌و باشوری ئۆكراینا پاشەكشێ دەكەن، بەڵام ڤلادیمیر پۆتینی سەرۆكی روسیا بەپێچەوانەوە قسەی كرد‌و وتی:" بەهۆی دژە هێرشەكەیەوە، ئۆكراینا زیانێكی كارەساتباری بەركەوتووە".  فەرماندەی "ڤاگنەر" كە پیاوێكی خاوەن كاری  تەمەن 62 ساڵە‌و بوو بوو بە یەكێك لە دیارترین كارەكتەرەكانی ناو پرۆسە سەربازییەكانی روسیا بۆسەر ئۆكراینا، سەرباری ئەوەی كەسایەتییەكی نزیك بوو لە كۆشكی كرملینەوە، بەڵام هاوكاتیش بە توندی رەخنەی لە سیاسەتەكانی مۆسكۆ دەگرت، تا ئەو رادەی گومانی لەسەر هەڵمەتە سەربازییەكەی پۆتین بۆسەر ئۆكراینا دروستكرد كاتێك وتی:" ئۆپراسیۆنی سەربازی تایبەت بۆ دەستیپێكرد ؟ جەنگ پێویست بوو بۆ ئەوەی گروپێك  حەرامزادە خۆیان هەڵكێشن". پۆتین لە یەكەم كاردانەوەدا هۆكاری یاخیبونەكەی "ڤاگنەر"ی بۆ "حەزو خولیای كەسیی" گەڕاندەوە‌و یاخیبونەكەی بە "هەڕەشەیەكی كوشندە" لەسەر دەوڵەتی روسیا ناوبرد‌و فەرماندەی ڤاگنەریشی بە خیانەتكار پێناسە كرد.  ڤاگنەر كە لە شەڕدا بوو دژی ئۆكراینا، ئێستا ئاڕاستەی شەڕی دژ بە سەرۆكی روسیا پێچەوانە كردوەتەوە‌و دەڵێ لە"پێناو رزگاركردنی گەلی روس دەجەنگین". لە یەكەم كاردانەوەدا دوای پەیامەكەی پۆتین، یاڤگینی پریگۆژین رێبەری ڤاگنەر وتارەكەی سەرۆكی وڵاتەكەی بە "بێئومێدكەر" ناوبرد، دواتریش بەیاننامەیەك بەناوی گروپەكەیەوە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تیلیگرام بڵاوكرایەوە كە تێیدا هاتووە" پۆتین رێگا هەڵەكەی هەڵبژاردووە.. بەمزوانە روسیا سەرۆكێكی نوێ دەبێت".  پەیوەندی ڤاگنەرو سوپای روسیا یاخیبوونی گروپی ڤاگنەر لە سوپای روسیا پێشبینی كراو بوو، لە چەند مانگی رابردوودا پریگۆژین-ی رێبەری ئەم گروپە چەندین لێدوانی داوە كە گوزارشت بوون لە بوونی ناكۆكی لەگەڵ سوپادا.  لە مانگەكانی نیسان‌و ئایاری رابردوودا پریگۆژین هەڕەشەی ئەوەی كرد بەشێك لە گروپە چەكدارەكەی لە بەرەی جەنگ لە باخموتی خۆرهەڵاتی ئۆكراینا بكێشێتەوە، ئەگەر سوپای روسیا چەك‌و تفاقی پێویستیان پێنەدات.  هەندێك گروپی "ڤاگنەر" بە كۆمپانیایەكی ئەمنیی تایبەت ناو دەبەن، هەندێكی تر دەڵێن گروپێكی روسی نیمچە فەرمین، بەگوێرەی قسەی رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز)، ئەم گروپە سەربە وەزارەتی بەرگری روسیایە، بەڵام سەربەخۆیی پێدراوە. دەوترێت دامەزرێنەری سەرەكی ئەم گروپە كەسێكە بەناوی (دیمتری ئۆتكین) بووە كە ئەفسەرێكی پێشووە لە هێزی تایبەتی روسیا‌و ناوە نهێنییەكەی "ڤاگنەر" بووە، بەڵام ئێستا گروپەكە بووە بە موڵكی یاڤگینی پریگۆژین. تاوەكو دوێنێ، كاتێك ژەنەراڵەكانی روسیا پریگۆژین-یان تۆمەتبار دەكرد بە هەوڵدان بۆ كودەتای سەربازیی، پۆتین ئامادە نەبوو لێكۆڵینەوە لەو قسە توندانە بكات كە رێبەری ڤاگنەر لەرێگەی ئینتەرنێتەوە لەبارەی جەنگی ئۆكرایناوە دەیكردن، بەبەراورد بە سجنكردن‌و غەرامەكردنی رەخنەگرانی تر لە جەنگی ئۆكراینا، پۆتین دەستی بۆ رێبەری ڤاگنەر شل كردبوو.  ئەمە لەكاتێكدا بوو كە لە مۆسكۆی پایتەخت زۆرێك لە شیكەرەوەكان بەدگومان بوون لە جوڵەكانی دامەزرێنەری ڤاگنەر‌و هەوڵەكانی بۆ چەكداركردنی زیندانیان‌و پێشێلكارییەكانی گروپەكە لە بواری مافەكانی مرۆڤدا.  ڤاگنەر چییە ؟ یاڤگینی پریگۆژین فەرماندەی گروپی "ڤاگنەر" یەكێك لە دۆستە هەرە نزیكەكانی پۆتین بوو، بەر لە یاخیبوونەكە، هێزی ڤاگنەر رێژەی 10%ی تێكڕای سوپای روسیای لەناو خاكی ئۆكراینا پێكدەهێنا.  بەرپرسانی بەریتانی دەڵێن، هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی جەنگی ئۆكراینادا، ژمارەی چەكدارەكانی ئەم گروپە لە هەزار كەسەوە بۆ زیاتر لە 20 هەزار زیادی كردووە.  پریگۆژین كە تەمەنی 62 ساڵەو، بەوە بەناوبانگە كە خاوەنی كۆمپانیای خۆراك‌و ریستۆران بووە‌و خواردن‌و خواردنەوەی بۆ بۆنە فەرمییەكانی پۆتین سەرۆكی روسیا لە كۆشكی كرملین دابین كردووە‌و كۆمپانیاكەی لەم بوارەدا ناوی (كۆنكۆرد)ە. دیارترین وێنەی پریگۆژین وێنەیەكە كە تێیدا ژەمە خواردنێك بۆ پۆتین دادەنێت، لەوكاتەوە ئیتر ئەم پیاوە بە "چێشتلێنەرەكەی پۆتین" ناوبانگی دەركردووە.  پریگۆژین‌و پۆتین هەردووكیان خەڵكی شاری (سان پترسبۆرگ"ن، كە دووەم گەورە شاری روسیایە، سەرەتای پەیوەندی نێوان ئەم دوو پیاوە دەگەڕێتەوە بۆ نەوەدەكانی سەدەی رابردوو، ئەوكات پۆتین لە ئۆفێسی سەرۆكایەتی شارەوانی سان پترسبۆرگ كاری دەكرد، بەردەم سەردانی چێشتخانەكەی پریگۆژین-ی دەكرد، چێشتخانەكە لەناو چینی بەرپرسانی خۆجێیدا بەناوبانگ بوو.  ئەم دۆستایەتییە لەگەڵ پۆتین، سنوری كاركردنی پریگۆژینی لە بواری چێشتخانەوە بەرفراوان كرد بۆ گرێبەست لەگەڵ لایەنە حكومییەكان بەتایبەتی لە بواری دروستكردنی بینای خوێندنگەو باخچەی ساوایان‌و دواتریش كاركردن لەگەڵ سوپای روسیا، بەجۆرێك بەهای گرێبەستەكانی پریگۆژین لەگەڵ حكومەتی روسیا گەیشتە زیاتر لە (3 ملیار)  دۆلار، ئەمە بەگوێرەی لێكۆڵینەوەیەك كە دامەرزاوەی روبەڕووبونەوەی گەندەڵی كردویەتی، دامەزراوەیەك كە (ئەلێكسی ناڤالنی) سیاسەتمەداری ئۆپۆزسیۆنی روسیا دروستیكردووە.  ساڵی 2010 هەندێك لێكۆڵینەوەی رۆژنامەوانیی، ناوی پریگۆژین-یان بەستەوە بە یەكەی زانیاری چەواشەكارانە لە سان پترسبۆرگ كە بە "كارگەی ترۆل" ناسراوە، مەبەست لەمە كارگەی دروستكردنی هەندێك بەرهەم بوو كە لە تۆڕەكانی ئینتەرنێت بڵاودەكرانەوە بەئامانجی ناشیریكردنی ئۆپۆزسیۆنی روسیا‌و نیشاندانی بەهێزی دەسەڵات لە كرملن.  بەگوێرەی لێكۆڵینەویەك كە راوێژكاری تایبەت (رۆبەرت مۆلەر) لە ساڵی 2016دا كردویەتی، كارگەی ترول بەشێك بووە لە هەوڵەكانی روسیا بۆ دەستوەردان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا. ئەوكات پریگۆژین رەتیكردەوە پەیوەندی بەو كارگەیەوە هەبێت.  بەڵام لە تشرینی دووەمی ساڵی رابردوودا كاتێك هەڵبژاردنی نیوەیی لە ئەمریكا بەڕێوەدەچوو، دانی بەوەدا نا هەوڵ هەیە بۆ دروستكردنی كاریگەریی لەسەر سیاسەتەكانی ئەمریكا.  لە بەیاننامەیەكدا كە نوسینگەكەی بڵاویكردەوە، پریگۆژین رایگەیاند" دەستوەردانمان لە هەڵبژاردنەكانی ئەمریكادا كردووە‌و بەردەوامیش دەبین لە دەستوەردان. ئەم كارەش زۆر بە لێهاتوویی‌و وردی‌و بە شێوازی تایبەتی خۆمان دەكەین‌و دەزانین چۆن بیكەین".  "لەرێگەی نەشتەرگەییە وردەكانمانەوە لەیەككاتدا گورچیلەكان‌و جگەر دەردەهێنین" پریگۆژین ئەمەی وت بۆ نیشاندانی توانای روسیا لەم بوارەدا.  بۆ ماوەی چەندین ساڵ پریگۆژین رەتیدەكردەوە هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ گروپی "ڤاگنەر"دا بێت، سكاڵای یاسایی دژی هەر رۆژنامەنوسێك بەرزدەكردەوە كە بانگەشەی ئەوە بكات ئەو دامەزرێنەری گروپەكەیە.  گروپی "ڤاگنەر" بۆ یەكەمجار ساڵی 2014دا لە خۆرهەڵاتی ئۆكراینا دەركەوت، یارمەتی جوداخوازەكانی ئۆكراینای دا كە بە پاڵپشتی روسیا دوو كۆماری نوێیان لە ناوچەكانی (دۆنیتسك)‌و (لۆهانسك) دروستكرد.  لە 2014وە گروپی "ڤاگنەر" بەشداری لە  چەندین ململانێدا لەسەرتاسەری جیهان كردووە، بەتایبەتیش لە سوریا‌و زۆرێك لە وڵاتانی ئەفریقا.  دەوترێت ئەم گروپە بەشداری لە زۆرێك لە كردەوە سەربازییەكاندا دەكەن لەو وڵاتانەی كە شەڕی ناوخۆییان تێدایە، ئەمەش بۆ دەستڕاگەیشتن بە سامانی سروشتی لەو وڵاتانەدا. بۆ نمونە دەوترێت ئەندامانی گروپی "ڤاگنەر" پاسەوانی ئەو كێڵگانەی نەوت دەكەن كە لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی سوریادا، ئەمەش لەبەرامبەر وەرگرتنی رێژەیەك لە داهاتی ئەو كێڵگانە.  لە لیبیا-ش گروپی "ڤاگنەر" شانبەشانی هێزەكانی خەلیفە حەفتەر شەڕیان كردووە كاتێك حەفتەر هەوڵیداوە ئەو حكومەتە لەسەر كارلابدات كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پاڵپشتی لێدەكرێت، لە پارەی داهاتی نەوتی لیبیا خەرجی بە كرێگیراوەكانی ڤاگنەر دابین كراوە.  لە كۆماری ئەفریقای ناوەڕاستیش، گروپی "ڤاگنەر" پاڵپشتی لە حكومەتی ئەو وڵاتە كرد دژ بە چەكدارە ئیسلامییە توندڕەوەكان‌و كاری پاراستنی كانەكانی زێڕو ئەڵماسی ئەو وڵاتەیان پێدراوە.   لە ئەیلولی ساڵی رابردوودا، دوای شەش مانگ لە جەنگی روسیا دژی ئۆكراینا، بەشێوەیەكی كتوپڕ پریگۆژین دانی بەوەدانا كە ئەو گروپی "ڤاگنەر"ی دروستكردووە، ئەمەش كاتێك بوو ئەوە سەلمێندرا كە گروپی ڤاگنەر لە جەنگەكەدا كاراترین یەكەی سەربازی روسیایە.  "خۆم چەكی كۆنم پاكدەكردەوە، جڵقەی دژە فیشەكم ریز دەكرد، كۆمەڵێك كەسی پسپۆڕم بەكرێ گرت بۆ ئەوەی لەم كارەدا یارمەتیم بدەن، ئەمە لە رۆژی 1ی ئایاری 2014دا بوو، لەوكاتەدا  گروپێكی نشتیمانی لەدایكبوو، كە دواتر ناوی لێنرا كەتیبەی ڤاگنەر" پریگۆژین بەمشێوەیە لە بەیاننامەیەكدا باس لە دروستكردنی گروپەكەی دەكات.  پریگۆژین كە لە لایەنگرە سەرسەختەكانی سەرۆك پۆتین بوو، یەكێك لە دیارترین ئەو دەنگە كەمانە بوو لە روسیا كە باسی لە ناڕەزایەتیی خۆی دەكرد سەبارەت بە ئاستی فەرماندەیی سوپای روسیا لە ئۆكراینا.  پریگۆژین هاوشانی رەمەزان قەدیرۆڤ-ی رێبەری چیچانییەكان راوەستا لە رەخنەگرتن لە (ئەلكسەندەر لابین) كە یەكێكە لە گەورە ژەنەراڵەكانی روسیا، گاڵتەیان پێكرد بەهۆی شكستەكانییەوە لە ئۆكراینا.  كار گەیشتبووە ئەوەی، قەدیرۆڤ ئەیوت دەبێت پلەی سەربازی لە لابین وەربگیرێتەوە‌و بكرێت بە سەربازێكی ئاسایی‌و رەوانەی بەرەی پێشەوەی شەڕ بكرێت، ئەوكات پریگۆزین ستایشی قەدیرۆڤی كرد‌و وتی:" رەمەزان تۆ لەو پەڕی حەماسەتدایت".  بەڵام ئێستا كە ئیتر ڤاگنەر لە پۆتین یاخی بووە، رەمەزان قەدیرۆڤ پاڵپشتی خۆی بۆ پۆتین راگەیاند‌و دەڵێ پریگۆژین خیانەتی كردووە.  سەرباری ئەو هەژمونە زۆرەی كە بەهۆی هاوڕێیەتییەكەی لەگەڵ پۆتیندا لە روسیا پەیدای كردبوو، بەڵام پریگۆزین هیچ پۆستێكی فەرمی لە دەوڵەتدا نەبوو.  پسپۆڕانی سەربازی باسیان لەوە دەكرد، ئەو چەكانەی كە جەنگاوەرەكانی گروپی ڤاگنەر لە لیبیا بەكاریانهێناوە، لەو جۆرە چەكانە بوون كە لە بازاڕی چەكدا بەردەست نەبوون‌و توانای بەدەستهێنانیشیان نەبووە تەنیا لەرێگەی پەیوەندی حكومییەوە نەبێت لەسەر ئاستێكی باڵا.  مانگی ئازاری رابردوو، بەرپرسانی ئەمریكا رایانگەیاند، لانی كەم هەزار بەركێگیراو لە خۆرهەڵاتی ئۆكراینا بڵاوەیان پێكراوە، جۆن ئێف كێربی سكرتێری رۆژنامەوانی پەنتاگۆن وەكو ئاماژەیەك بۆ گروپی ڤاگنەر وتی:" ئێمە دەزانین ئەوان لەوێن، دەزانین دەیانەوێت پێگەی خۆیان لە ئۆكراینا بەهێز بكەن".  پێشتر، پریگۆزین سەردانی زیندانەكانی روسیای كرد بەمەبەستی كۆكردنەوەی چەكدار بۆ شەڕی ئۆكراینا لەناو ئەو زیندانیانەدا كە حوكمدراون، بەدوور دەزانرێت بەبێ رەزامەندی لایەنی باڵای دەوڵەت، ئەو بتوانێت كارێكی لەمشێوەیە بكات.  پریگۆزین زیندانییەكانی هاندا بۆ ئەوەی بەشداری شەڕ بكەن، پێی وتن كۆمەڵگە رێزتان لێدەگرێت، هۆشداری پێدان لەوەی تاوانی نوێ لە نمونەی دەستدرێژی سێكسی ئەنجام نەدەن، وتی:" كحول مەخۆنەوە، ماددە هۆشبەرەكان بەكارمەهێنن، دەستدرێژی مەكەن.. بە دسپلین بن".  بەڵێنی بە زیندانییەكان دا، بۆ ماوەی شەش مانگ لەبەرەی پێشەوەی شەڕ دادەنرێن‌و دواتر ئازاد دەكرێن‌و دەتوانن بە دۆسیەیەكی خاوێنەوە بگەڕێنەوە بۆناو ماڵی خۆیان.  بەمدواییە یەكێك لەو زیندانییانەی كە تاوانی كوشتنی لەسەر ساغ بووەوە، دوای بەسەربردنی شەش مانگ لە بەرەكانی شەڕ، گەڕایەوە بۆ ماڵەكەی خۆی.  سوپای ئۆكراینا دەڵێ گروپی ڤاگنەر چەكدارەكانی وەكو سوتەمەنی جەنگ بەكاردەهێنێت‌و بەشێكی زۆری چەكدارەكانی كوژراون بەتایبەتیش لە شەڕەكانی دەوروبەی هەردوو شاری (سولیدار)‌و (باخموت) لە خۆرهەڵاتی ئۆكراینا.  سۆسیس فرۆشێك هەڕەشە لە پۆتین دەكات ئێستا كە ئیتر بەتەواوەتی یاخیبوونی خۆی لە سوپای روسیا راگەیاندووە، میدیا جیهانییەكان دەیانەوێت ژیانی یاڤگینی پریگۆژینی رێبەری ڤاگنەرو گەورەبوونی بزانن.  بەپێی بەدواداچونی ئاژانسەكان، پریگۆژین ساڵی 1961 لە شاری سان پترسبۆرگ لەدایكبووە، ئەوكاتە شارەكە ناوی "لینینگراد" بوو، ساڵی 1981 لە زیندان دەرچووە كە بەتۆمەتی دزیكردن‌و تاوانی تر دەستگیركراوە، ئەمە بەپێی كۆمەڵێك بەڵگەنامە كە سایتی "میدۆزا" بڵاویكردوەتەوە. دوای بەسەربردنی ماوەی حوكمەكەی لە زیندان كە (9) ساڵ  بووە، پریگۆژین كۆشكێكی تایبەت بە فرۆشتنی سۆسیس-ی داناوە، دواتر بووە بە خاوەنی چەندین رستۆرانت‌و فرۆشگا.  رۆژنامەی (گاردیان) بەریتانی راپۆرتێكی لەبارەی كەسایەتی رێبەری گروپی "ڤاگنەر" بڵاوكردوەتەوە لەژێر  ناوی "یاڤگینی پریگۆژین.. فرۆشیارێكی سۆسیس كە گەیشتە لوتكەی دەزگای جەنگیی پۆتین". لە راپۆرتەكەدا گاردیان باسلەوە دەكات، ساڵی 2014 گروپێك لە گەورە بەرپرسانی روس لە بارەگای وەزارەتی بەرگری لەگەڵ پریگۆژین كۆبونەوە، لەم كۆبونەوەیەدا پریگۆژین داوای پارچە زەوییەكی لە وەزارەتی بەرگری كرد بۆ ئەوەی بەكاری بهێنێت بۆ ئەنجامدانی راهێنان بەو خۆبەخشانەی كە پەیوەندی فەرمییان بە سوپای روسیاوە نییە، بۆ ئەوەی بتوانێت لە شەڕی دژ بە ئۆكراینا پشتیان پێببەسترێت.  زۆر كەس لە وەزارەتی بەرگری مامەڵە‌و هەڵسوكەوتی پریگۆژینیان بەدڵ نەبوو، بەڵام بۆیان دەركەوت ئەمە داواكارییەكی ئاسایی نییە، چونكە پێی وتن" فەرمانەكان لە پاپاوە هاتووە"، پاپا نازناوی ڤلادیمیر پۆتینی سەرۆكی روسیایە، ئەم قسەیەی بۆ ئەوە كرد، بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری بزانن كە ئەو چەندێك لە سەرۆك پۆتینەوە نزیكە.  وەكو خۆی دەڵێ، بۆ ئامادەكردنی ئەم راپۆرتە، رۆژنامەی گاردیان قسەی لەگەڵ زۆر كەس كردووە كە لەنزیكەوە پریگۆژینیان ناسیوە، زۆرێكیان داوایان كردووە ناویان بڵاونەكرێتەوە، چونكە رێگەپێدراو نین قسە بكەن.  پیاوێكی خاوەن كار كە لە نەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە پریگۆژینی ناسیوە، قسەی بۆ رۆژنامەكە كردووەو وتویەتی:" ئەو پیاوێكی چالاك‌و خاوەن بەهرەیە، هەر شتێك بیەوێت تا بەدەستی نەهێنێت ناكشێتەوە".  هەندێك لەوانەی كە دەیناسن باسیان لەوە كردووە كە نە پارەو نەهێز هۆكاری پاڵنەری پریگۆژین نەبوون، هەرچەندە ئەو لەم كاروانەدا هەردوو شتەكەشی بەدەستهێناوە، پێیانوایە ئەو حەزی لە بەرەنگاربوونەوە هەیە‌و باوەڕی وایە كە بە نوێنەرایەتی هەر كەسێكی ئاسایی، شەڕی دەستەبژێری گەندەڵی روسیا دەكات‌و ئارەزووی راماڵینی ركابەرەكانی دەكات.  رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا پریگۆژین دوژمنی زۆری لەناو روسیا بۆ پەیدا بووە، هەر لە هاوبەشە كۆنەكانی لەبواری بازرگانی كە هەست بەوە دەكەن خەڵەتێندراون بۆ ژەنەراڵەكانی سوپا كە ئەو وەكو بیرۆكراتی لەناو ئۆفێسەكانیان ناویان دەهێنێت تا دەگاتە گەورە بەرپرسانی ئەمنیی كە ترسیان هەیە دەست بەسەر دەسەڵاتدا بگرێت لە روسیا.  پریگۆژین منداڵ بووە كە باوكی مردووە، وەكو خۆی باسی دەكات دایكی لە نەخۆشخانە كاریكردووە، نێردراوە بۆ ئەكادیمیای وەرزشی، بەڵام حەزی لێی نەبووە‌و دوای تەوابوونی لە خوێندنگە چوەتە ناو گروپێك تاوانباری بچوكەوە، ئەمە بەگوێرەی ئەو بەڵگەنامانەی دادگای ساڵی 1981 كە سایتی "میدۆزا" بڵاویكردونەتەوە.  دادگا بەو ئەنجامە  گەیشتووە كە پریگۆژین لەگەڵ ئەو گروپەدا لە سان پترسبۆرگ بەشداری لەچەندین كاری دزیكردندا كردووە، لەسەر ئەم بنەمایە 13 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاندووە‌و لە ساڵی 1990دا ئازادكراوە.  لەدوای دەرچوونی لە زیندان، دەستیكردووە بە فرۆشتنی سۆسیس، بەڵام بەردەوام چاوی لە ئامانجی گەورەتر بووە‌و دەیزانی چۆن كەسانی ناسراو بەلای خۆیدا كێش بكات. یەكێك لەو پیاوە خاوەن كارانەی كە لە نەوەدەكاندا ناسیویەتی دەڵێ" بەردەوام بەدوای ئەو كەسانەدا دەگەڕا كە لە ئاستێكی باڵادا بوون بۆ ئەوەی خۆی پێیان بناسێنێت، لەمەدا زۆر باشبوو". كاتێكی زۆری نەخایاند،  پریگۆژین بوو بە خاوەنی پشك لە زنجیرەیەك گەورە بازاڕەكانی روسیا، لە ساڵی 1995دا بڕیاریدا لەگەڵ هاوبەشەكانیدا لە بواری بازرگانی، ریستۆرانتێك بكاتەوە، پاش ئەمە دەستیكرد بە بردنەوەی گرێبەستە گەورەكانی حكومەت لەرێگەی كۆمپانیای "كۆنكورد"ەوە كە خۆی لە نەوەدەكانەوە دروستی كردبوو.  هەنگاوی دواتریشی بەدەستهێنانی گرێبەستە گەورەكانی هاوردەكردن بوو بۆ حكومەت. لە ساڵی 2012دا بڕی زیاتر لە (10 ملیارو 500 ملیۆن) رۆبڵ واتە زیاتر لە (200 ملیۆن) دۆلاری پارەی گرێبەستی دابینكردنی خواردنی بۆ خوێندنگەكانی مۆسكۆ بردەوە.

شیكاری: درەو وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ چوار مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی نیسانی ساڵی (2023)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، زیاتر (38 ترلیۆن و 188 ملیار) دینار بووە، کە (95.8%)ی داهاتی نەوت و(3.8%)ی داهاتی نانەوتی بووە. نزیکەی (2 ترلیۆن و 34 ملیار) دینار لە داهاتی ئاڵوگۆڕ کورتهێنانی هەبووە، بە پوختی زیاتر لە (36 ترلیۆن و 153 ملیار) دیناری بۆ ماوەتەوە، واتە بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (9 ترلیۆن و 38 ملیار) دینار و رۆژانە زۆرتر لە (301 ملیار) دینار بووە. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (14.4%) و زیاتر لە (5 ترلیۆن 268 ملیار) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. هاوکات بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی (2023)دا؛ 🔹 عێراق زیاتر لە (393 ملیۆن و 48 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی نزیک لە (3 ملیۆن و 276 هەزار) بەرمیل. هەر بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (76.2) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا (40 ترلیۆن و 503 ملیار و 10 ملیۆن و 294 هەزار) دینار بووەو، بڕی (36 ترلیۆن و 606 ملیار و 564 ملیۆن و 127 هەزار) دینار بە ڕێژەی (90.4%)ی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارتی دارایی. تەوەری یەکەم؛ داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە چوار مانگی یەکەمی (2023)دا   وەک لە (خشتەی ژمارە (1))دا رونکراوەتەوە، پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، تا مانگی نیسانی ئەمساڵ بە بەهای (40 ترلیۆن و 503 ملیار و 10 ملیۆن و 294 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە لە (17ی حوزەیرانی 2023) بڵاوی کردووەتەوە، ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (36 ترلیۆن و 606 ملیار و 564 ملیۆن و 127 هەزار) دینار بە ڕێژەی (90.4%). بە جۆرێک؛ 1.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە کانونی دووەمی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە کانونی دووەمی (2023)دا بە بەهای (11 ترلیۆن و 112 ملیار و 492 ملیۆن و 600 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 285 ملیار و 546 ملیۆن و 454 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92.6%). 2.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە شوباتی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە شوباتی (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 471 ملیار و 86 ملیۆن و 64 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 921 ملیار و 993 ملیۆن و 308 هەزار) دینار بە ڕێژەی (94.2%). 3.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە ئازاری (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی ئازاری (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 833 ملیار و 385 ملیۆن و 310 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 44 ملیار و 906 ملیۆن و 47 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92%). 4.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە نیسانی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی نیسانی (2023)دا بە بەهای (10 ترلیۆن و 86 ملیار و 46 ملیۆن و 320 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 354 ملیار و 118 ملیۆن و 317 هەزار) دینار بە ڕێژەی (82.8%).   تەوەری دووەم؛ داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی (2023)دا رۆژی (17ی حوزەیرانی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی نیسانی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ نیسانی ساڵی (2023) لە (17ی حوزەیرانی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (38 ترلیۆن و 188 ملیار و 53 ملیۆن و 541 هەزار و 719) دینار، بەجۆرێک بڕی (36 ترلیۆن و 606 ملیار و 564 ملیۆن و 127 هەزار و 565) دیناری بەڕێژەی (95.8%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (ترلیۆنێک و 581 ملیار و 489 ملیۆن و 414 هەزار و 154) دینار، بەڕێژەی (4.2%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. بڕی (2 ترلیۆن و 34 ملیار و 83 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیة) کورتی هێناوە و بە پوختی (36 ترلیۆن و 153 ملیار و 969 ملیۆن و 806 هەزار و 678) دینار کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەشو بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (9 ترلیۆن و 38 ملیار) دینار و رۆژانە زۆرتر لە (301 ملیار) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)).   دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ و چواری ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (30 ترلیۆن و 885 ملیار و 581 ملیۆن و 871 هەزار و 236) دینار، بەجۆرێک بڕی (27 ترلیۆن و 264 ملیار و 402 ملیۆن و 938 هەزار و 331) دیناری بەڕێژەی (88.4%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (3 ترلیۆن و 621 ملیار و 178 ملیۆن و 932 هەزار و 905) دیناری بەڕێژەی (11.6%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)).   سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (3 ترلیۆن و 621 ملیار و 178 ملیۆن و 932 هەزار و 905) دیناری بەڕێژەی (11.6%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (368 ملیار و 466 ملیۆن و 820 هەزار و 968) دیناری بە ڕێژەی (10.2%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (434 ملیار و 199 ملیۆن و 241 هەزار و 749) دیناری بە ڕێژەی (12%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (835 ملیار و 834 ملیۆن و 979 هەزار و 505) دیناری بە ڕێژەی (23.1%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (ترلیۆنێک و 567 ملیار و 655 ملیۆن و 417 هەزار و 584) دیناری بە ڕێژەی (43.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (415 ملیار و 22 ملیۆن و 473 هەزار و 99) دیناری بۆ بە ڕێژەی (11.5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)).   چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی 2023 لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (30 ترلیۆن و 885 ملیار و 581 ملیۆن و 871 هەزار و 237) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (36 ترلیۆن و 153 ملیار و 969 ملیۆن و 806 هەزار و 678) دینار. واتە بڕی (5 ترلیۆن و 268 ملیار و 387 ملیۆن و 935 هەزار و 441) دیناری بەڕێژەی (14.4%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)).   پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی 2023 لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (3 ترلیۆن و 67 ملیار و 776 ملیۆن و 675 هەزار و 492) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (176 ملیار و 141 ملیۆن و 739 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (161 ملیۆن و 366 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (16 ملیار و 534 ملیۆن و 900 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (2 ترلیۆن و 875 ملیار و 100 ملیۆن و 36 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (2 ترلیۆن و 63 ملیار و 281 ملیۆن و 925 هەزار و 747) دیناری بە ڕێژەی (72%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (811 ملیار و 181 ملیۆن و 110 هەزار و 150) دیناری بە ڕێژەی (28%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (6)).   تەوەری سێیەم؛ داهاتی نەوتی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (7)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕی (393 ملیۆن و 48 هەزار و 679) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 275 هەزار و 976) بەرمیلی فرۆشراو، هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.17) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (29 ملیار و 932 ملیۆن و 165 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار 353) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (40 ترلیۆن و 503 ملیار و 10 ملیۆن و 294 هەزار) دینار. ئەگەر ئەو ئامارانە وردتر بکەینەوەو بەپێی مانگەکانی ساڵەکە ئاماژەیان پێبدەین، ئەوا داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەم شێوەیە دەبێت. 1.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2023) بڕی (101 ملیۆن و 245 هەزار و 95) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 265 هەزار و 971) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (75.695) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (82.5) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (6.8) دۆلار هەرزانتر ساغکردووەتەوە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 663 ملیۆن و 788 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار 450) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (11 ترلیۆن و 112 ملیار و 492 ملیۆن و 600 هەزار) دینار. 2.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی شوباتی 2023 هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی شوباتی (2023) بڕی (92 ملیۆن و 255 هەزار و 610) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 294 هەزار و 843) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.556) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (82.59) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (6.03) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 62 ملیۆن و 704 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەتێکڕا بەرامبەر (هەزار 341) دینار بووە _لە هەفتەی یەکەمدا بەهای دۆلارێک (هەزار و 450) دینار بووە بەڵام دوای ئەوە دەبەزێندراوە بۆ (هەزار و 310)دینار_، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 471 ملیار و 86 ملیۆن و 64 هەزار) دینار. 3.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئازاری 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاری (2023) بڕی (100 ملیۆن و 913 هەزار و 27) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 255 هەزار و 259) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (74.385) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (78.43) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (4) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 506 ملیۆن و 401) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 833 ملیار و 385 ملیۆن و 310 هەزار) دینار. 4.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی نیسانی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاری (2023) بڕی (98 ملیۆن و 634 هەزار و 947) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 287 هەزار و 832) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.174) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (84.64) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (8.46) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 699 ملیۆن و 272) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 86 ملیار و 46 ملیۆن و 320 هەزار) دینار. سەرچاوەکان؛ یەکەم؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة دووەم؛ ڕاگەیەنداوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی 2023، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛ -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر كانون الثاني الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1419 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر شباط الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1455 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر آذار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1480 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر نیسان الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1527 سێیەم؛ بەهای فرۆشتنی دۆلار لە بانکی ناوەندی عێراق (1/1/2023 – 30/4/2023) -    البنک المرکزي العراقي، نتائج نافذة بيع العملة الأجنبية، مزادات سابقة؛ https://cbi.iq/currency_auction/all چوارەم؛ تایبەت بە تێکڕای نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان، بڕوانە؛ https://countryeconomy.com/raw-materials/brent?dr    

درەو: لەناو سەنتەری شاری چەمچەماڵ بە 10 فیشەك خواناس وریا گلی كوژرا، بكوژ ناسراوەو بانگەشەكاری رەوتێكی ئیسلامیە، بەڵام تا ئێستا دەستگیر نەكراوە، كەسە نزیكەكانی دەڵێن: خواناس لەسەر فیكر و بیرورا كوژراوەو پەیوەندی بە كێشەی كۆمەڵایەتی و شەڕ و كێشەی هاوڕێیەتیەوە نیە، ئەو پێشتر لە گرتەیەكی ڤیدیۆییدا دەڵێت"هیچ تاوانێك بایی ئەوە نیە تۆ رووح لە مرۆڤێك بسەنیتەوەو بیكوژیت"، خواناس لەیەك كاتدا شانۆكارو وێنەكێشەو یاریزانی كۆنگفۆ بووە، خۆیشی دەڵێت من "پاشای شەقام"م. چۆن كوژرا؟ كاتژمێر 5:50 خولەكی دوێنێ، لەناو سەنتەری شاری چەمچەماڵ ماتوڕسوارێك بە 10 فیشەك كۆتایی بە ژیانی خواناس وریا گلی هێنا، ئەو دوو رۆژبوو لە ئیمارات گەڕابووە، بە وتەی باوكی "لەوێ كرێكاری دەكردو لە یەكێك لە گەراجەكانی ئۆتۆمبێل كاریكردووە". بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لەگەڵ بەشێك لە هاوڕێ و كەسە نزیكەكانی گفتوگۆی كردووە، خواناس لە خانەوادەیەكی دیارو بێ كێشەی چەمچەماڵ و هۆزی گلین، باوكی خواناس (وریا گلی) یەكێكە لە رۆماننوسە دیارەكان و خاوەنی دەیان رۆمانە (ئەم برینە ساڕێژ نابێت، مادر بزرگ، پاسەكەی نەنكم، ئەو مامم بوو، جێسیكا.. كچی شیرینم...). خواناس گەنجێكی خوێندەوارو خاوەن فیكرو بیروڕای تایبەتی خۆی بوو، لە كوڕو سمینارو دانیشتنەكاندا قسەو رەخنەی تایبەتی خۆی هەبوو، تەنانەت لە مەراسیمی بڵاوكردنەوەی كتێبی (جێسیكا.. كچی شیرینم) لە 28/3/2023 بەڕێوەچووە، خواناس یەكێك لەوانەبووە قسەی كردووەو گفتوگۆی كردووە، خۆی دەڵێت: هەڵدەستێت و قسەی خۆی دەكات و لە ئاكاوتنی تایبەتی خۆی نوسیویەتی: ئێوارەی ئەمڕۆ بەشداریمان كرد لە ناساندنی كتێبی نوسەر مامۆستا Wrya Glee باوكی ئازیزم بەناوی: "جێسیكا-كچی شیرەكە" (ڕۆمان)، هاوكات هەندێك تێڕوانینی خۆمان ئاڕاستەی بەڕێزیان كرد. پاشای شەقام خواناس وریا گلی لەدایكبووی ساڵی 2001ی چەمچەماڵە، خێزاندارەو خاوەنی منداڵێكە بەناوی رامین تەمەن 3 ساڵە، ئەو گەنجێكی شیكپۆش و بەڕەونەق بوو، هونەرمەندو شێوەكاربوو، لە ئاكاونتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیویەتی (ئەكتەر، شێوەكار، پاڵەوانی كۆنگفو شاوڵین و یاریزانی هونەری جەنگی تێكەڵ) نازناویشم (پــــــاشای شەقــام)ە. خواناس وەكو ئەكتەرو شانۆكارو دەرهێنەر كاریكردووە لە رۆژی 8ی مارسی 2023 نوسیویەتی "پیرۆزمان بێت خەڵاتی یەكەم باشترین ئەكتەرو خەڵاتی یەكەم باشترین دەق بۆ نمایشی شانۆی (پاڵیۆراو) كە وەكو دەرهێنەرو ئامادەكارو رێكخەری دەق تییایدا بەشداربووم"، خواناس وەك وێنەكێش چەند وێنەیەكی داناوەو وەك كاری وێنەی خۆی لە ئاكاوتنی خۆی، لە هەمانكاتدا سەرقاڵی هونەری كۆنگفۆ بووەو چەندین وێنەی خۆی لەكاتی وەرزشكردندا بڵاوكردووەتەوە. خواناس لە كاتی كوشتنی ماریا سام لە 10ی ئازاری 2022 لە هەولێر، نوسیویەتی: هیچ تاوانێك بایی ئەوە نیە تۆ رووح لە مرۆڤێك بسەنیتەوە، بیكوژیت. ناكرێت هیچ كەسێك بكوژرێت لەسەر سەرپۆشلادان و جگەرەكێشان و ئایین گۆڕین، شانازی بەوەوە دەكەم بۆ یەك دەقەش چاوم نە نوقاندووە لە ناهەقی. خواناس بۆ كوژرا؟ لەسەرەتاداو لە چەند كاتژمێری دوای كوشتنی خواناس وریا گلی، رەمەك رەمەزان قایمقامی چەمچەماڵ بە میدیاكانی وت" تاوانبارەكە ناسراوە، هەموو لایەك دڵنیا دەكەینەوە كە بە زووترین كات دەستگیردەكرێت، بكوژ هاوڕێی خواناس بووەو پێشتر كێشەیان هەبووە". بەڵام وریا گلی باوكی رەتیدەكاتەوە خواناس كێشەی لەگەڵ كەس هەبووبێ و دەڵێت" كوشتنی خواناس هیچ پەیوەندی بە شەڕو دەمەقاڵیەوە نیە چونكە ئەو مانگێكە لێرە نیەو دوو رۆژە لە ئیمارات گەڕاوەتەوە". لە ئێستادا باس لە دوو بۆچوون دەكرێت یەكەمیان دەڵێن: بكوژ كێشەی لەگەڵ خواناس هەبووەو بۆیە پەنای بردووە بۆ كوشتنی، بەڵام بۆچوونی دووەم كە هاوڕێ و كەسە نزیكەكانی خواناس دەڵێن: رووداوەكە زۆر روونە، هیچ پەیوەندی بە قسەو فیكر و بیروڕای تایبەتی خواناسەوە هەبووە، كە بانگەشەی تاكەكەسی و ئازادی بیرورای كردووە، ئەو لەسەر فیكری خۆی تیرۆركراوە. خواناس لە هۆزی گلیە، هۆزەكەی جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە لەسەر فیكر تیرۆر كراوە، پەیجی فەرمی هۆزی گلی نوسیویه‌تی "  خواناس وریا نازم گلی گەنجێكی شانۆكارو چالاكی عەشیرەتی گلی و چەمچەماڵەو ماتۆڕسوارێك بە دەستڕێژی گولـلە لە ناوبازاڕی چەمچەماڵ تیرۆری كرد، هۆكاری تیرۆر كردنەكەی نە كێشەی كۆمەڵایەتییەو نە لەسەر قەرزو پارەیە، بەڵكو لەسەر فیكر ئەم گەنجە تیرۆر كرا". (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لە هاوڕێ و كەسە نزیكەكانی كرد، هەموویان جەختیان لەسەر ئەوە دەكردەوە كە خواناس خاوەنی شێوازێك لە بیروبۆچون و رای شەخسی خۆی بووەو لەسەر فیكرو بیڕای جیاوازی خۆی تیرۆركراوە. بەپێی وتەی كەسە نزیكەكانی (خواناس)، بكوژ ناوی (هێرش كەریم)ەو پێشمەرگەیە لە هێزەكانی (70)ی یەكێتیی، بەڵام بكوژ لە ئێستادا لە ژێر كاریگەری رەوتێكی ئیسلامیدایەو لە ئاكاونتی تایبەتی خۆی لە فەیسبوك  (Hersh karim) لەدوای كوشتنی (خواناس)ه‌وه‌ نوسیویەتی:" نا رێگە نادەم جنێو بە رسول الله صلی الله علیه وسلم بدرێت نا رێگە نادەم... هەر كەسێك دومنی پێغەمبەر (ص) بێت دوژمنمانە هەتا قیامەت". لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (تیك تۆك)یش بەناوی هێرش شوانی (Hersh Shwani) ئاكاونتی هەیەو تەواوی ئەو بابەتانەی بڵاویكردووەته‌وە وتارو لێدوانەكانی (مەلا هەڵۆ حەمەڕەشید) بانخوازی ئیسلامیە. تائێستا دەزگا حكومی و ئەمنییەكان بەرەسمی راگەیاندراویان لەسەر كوشتنی خواناس بڵاو نەكردووەتەوە، بەڵام خانەوادەكەی دەڵێن" بۆمان روون نەبووەتەوە هۆكاری سەرەكی كوشتنی خواناس چیە، بەڵام ئەوەی تا ئێستا دیارە لەسەر بابەتی ئایینی و جیاوازی بیروڕا كوژراوە".