حوتەكانی گەندەڵی لە عێراقدا راپۆرتی محەمەد رەئوف گەندەڵی لە عێراقدا بە رادەیەك بەربڵاوە كە یەكێك لەو بەرپرسانەی كە خۆی لە گەندەڵی  تێوەگلاوە بەنەخۆشی ئیبۆلا وەسفی دەكات و دەڵێت نوخبەی سیاسی عێراق بەتەواوی تێوگلاوە و رژاوەتە ناو جەستەی كۆمەڵگەی عێراقی و  لە عێراقدا بوە تە كلتور و ستایلی ژیانی سیاسییەكان. مشعان جبوری دەڵێت" هەموومان دزین و هەموومان بەرپرسین لە قەیرانی و دزی و گەندەڵی، نوخبەی سیاسی عێراق بەتەواوی رۆچوەتە ناو گەندەڵییەوە، لە عێراقدا كێبەركێ نیە بۆ چاكسازی بەڵكو كێبەركێیە بۆ زۆرترین دزی، و ئێستا عێراق پلەی 169 هەمینی گرتووە لە 180 دەوڵەتی جیهان لە گەندەڵیدا، بەو پێیەی یاسا لە عێراقدا تۆڕێكە و تەنها ماسییە بچوكەكان دەگرێت و حوتەكان دەرباز دەبن لێی." گەندەڵی لە عێراقدا تەنها دەسەڵاتی جێبەجێكردنی نەگرتوەتەوە لە وەزیر و سەرۆك وەزیران و بەڕێوەبەرە گشتییەكان، بەڵكو بەشێك لە دەسەڵاتی یاسادانانیشی گرتوتەوە، پەرلەمانتار هەیە لە لیژنەی دارایی بانكی هەیە، زۆرێك لە پەرلەمانتاران سەرقاڵی سەوداو بازرگانین بە چەندین شێوە، پەرلەمانتار هەیە پارە لە بانكی ناوەندی وەردەگرێت بە نرخی بانكی ناوەندی كە 100 دۆلار بە 118 هەزارە و دەیفرۆشێتەوە بە 125 هەزار دینار، لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی عێراق پێویستی بە لیژنە هەیە، لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی عێراق دەیان كەیسی گەندەڵی داخستووە لەبەرامبەر پارە و لە چەندین دۆسیەدا بەرتیلیان وەرگرتووە، ئێستا پەرلەمانتارەكان سەودا بە پۆستەكانەوە دەكەن و لەبەرامبەر دانان و وەرگرتنی پۆستی پلە تایبەتەكاندا تا 10 دەفتەر دۆلار وەرگیراوە. سەرەرای پەرلەمانتاران ، حزبەكانیش بەشدارن لە گەندەڵیدا بەتایبەتی كۆنترۆڵكردنی بیرە نەوتەكان بەتایبەتی لە بەسرە و پارێزگاكانی باشووردا سەودا بە نەوتی عێراقەوە دەكەن و تێوەگلاون لە دزینی نەوتدا، شەداد فارس سەرۆكی لیژنەی نەوتی غازی ئەنجومەنی پارێزگای بەسرە  رایگەیاندووە، رۆژانە لە بەسرەوە 100 بۆ 300 هەزار بەرمیل نەوت دەدزرێت كە بایی 20 ملیۆن دۆلارە و  ساڵانە دەكاتە 7 ملیار و 200 ملیۆن دۆلار ، زۆرێك لە زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە لە 2003، حزبەكانی عێراق نەوتی باشوری عێراقیان كۆنترۆڵكردووە و بەشێكیان بە بۆری لە رێگەی ئێرانەوە نەوت رەوانە دەكەن و پارەكەشی بۆ خۆیانە.  بەرپرسە سیاسییەكانی عێراق زۆرترین پشكیان هەیە لە گەندەڵیدا بە جۆرێك لەدوای 2003 ەوە زۆرینەی داهاتی عێراق دەبرێتە دەرەوەی وڵات، زۆرترین پشكی گەندەڵی لە كابینەكانی نوری مالیكیدا بووە و پارەیەكی زۆر براوەتەوە دەرەوە و بەشێك لە ئەندامانی لیژنەی دارایی و ئابوریی دەڵێن زیاتر لە 312 ملیار براوەتە دەرەوەی وڵات. بەپێی راپۆرتێكی كەناڵی سكای نیوز  نوری مالیكی چەندین تۆمەتی گەندەڵی لەسەرە. -    پرسی چەككڕین كە دیارترین ئەو تۆمەتانەیە روبەرووی نوری مالیكی دەكرێتەوە كە بە دەیان ملیار دۆلار بۆ كڕینی چەك و پێداویستی خەرجكراوە بەڵام چەك و پێداویستییە سەربازییەكان دیارنین، سەرەرای ئەوەی نرخی ئەو چەك و پێداویستییە سەربازییانە زۆر خەیاڵی دیاریكراوە.  -    تۆمەتی گەندەڵی لە نەخۆشخانەی سەربازی كە 1 ملیار دۆلاری بۆ تەرخانكراوە و بەڵام وەهمی بووە. -    5 وەزیر و 53 بەرپرسی حكومی سەردەمی كابینەكەی نوری مالیكی بەتۆمەتی گەندەڵی وڵاتیان جێهێشتووە. -    ئەحمەد نوری مالیكی 1 ملیار و 500 ملیۆن دۆلاری پارەی عێراقی رەوانەی لوبنان كردووە لە كاتی دەسەڵاتی باوكیدا. -    بەشێك لە ئەندامانی لیژنەی دەستپاكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێن 312 ملیار دۆلار لە سەردەمی نوری مالیكیدا بەهەدەردراوە. -    ئەحمەدی حاجی رەشید بڕیاردەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایدەگەیەنێت لەماوەی 12 ساڵی دەسەڵاتی مالیكیدا 120 ملیار دۆلار بەهەدەردراوە و دەشڵێت لەسەردەمی 8 ساڵی حوكمی نوری مالیكیدا 33 ملیار دۆلار بەهەدەردراوە و 35 ملیار دۆلار زیادەی جەنگ بووە . -    هاوكات لەسەردەمی حەیدەر عەبادیدا یەدەگی نەختینە 81 ملیار دۆلار بووە و 35 ملیار دۆلاری لێكەمكراوەتەوە و ئێستا بووە بە 46 ملیار دۆلار. لە دوای نوری مالكی زۆرترین تۆمەتی گەندەڵی ئاراستەی ئوسامە نوجێفی جێگری سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی پێشوی پەرلەمانی عێراق دەكرێت، رۆژنامە فریدریكۆی ئیتاڵی كۆمەڵێك گەندەڵی ئوسامە نوجێفی بڵاوكردوتەوە لەوانە: -زیاتر لە 2 ملیار و 70 ملیۆن دۆلاری لە چەند ژمارە بانكییەكی سویسرا و ئەڵمانیا و ئیتالیا و توركیا هەیە. - لە توركیا 4 هۆتێل و ه لە ئوردنیش دوو باڵەخانەی هەیە. - زیاتر لە 6 ڤێلای لە توركیا و ئوردن و ئیمارات و قەتەر و كوردستان و نەمسا هەیە. - هەروەها 13%ی پشكی كۆمپانیای هۆندای بۆ ئۆتۆمبیل و 4%ی كۆمپانیای نەوتی ئەڵمانی – ئینگلیزی و 9% كۆمپانیای دەرمانی هەیە. -  100%ی كۆمپانیای نۆرترۆم بۆ كەرەستە كیمیاییەكانی ئیالیا و ئاراراس كۆلۆ بۆ ئاسن لە بەرازیل و كۆمپانیای حەدبا بۆ بازرگانی لە كوردستان كۆمپانیای بارونادیا لە روسیا بۆ نەوت  هەیە ە بەو پێیەش 23 ملیار و 900 ملیۆن دۆلار سەرمایەكەیەتی .  ساڵح موتڵەگ جێگری سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراقیش تۆمەتی گەندەڵی ئاراستە دەكرێت بە تایبەتی ئەو كاتەی سەرۆكی لیژنەی ئاوارە و كۆچبەران بووە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، سەرچاوەكان ئاماژە بەدزینی 500 ملیۆن دۆلار دەكەن لەلایەن موتڵەگەوە، هەر لە دۆسیەی ئاوارەكاندا 23 ملیار دینار بەهەدەردراوە و دیار نەماوە.  ئەگەرچی حەیدەر عەبادی كە هەڵمەتی روبەروبونەوەی گەندەڵی دەستپێكردووە، بەڵام ئەویش تۆمەتبارە بە بردنی دەیان ملیۆن دۆلار، كازم سەیادی پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا ئاشكرایدەكات، كە حەیدەر عەبادی 9 ملیۆن دۆلاری بردووە لەسەردەمی كابینەكەی ئەیاد عەلاویدا كە وەزیری پەیوەندییەكان بووە. زۆرێك لە سەركردە و بەرپرسە حكومییەكانی عێراق تۆمەتبارن بە دزینی سامان و پارەی وڵات، ئەو دەردە بەرپرسانی هەرێمی كوردستانیشی گرتوەتەوە و بەرپرسانی هەرێمیش تۆمەتبارن بە بردنە دەرەوەی پارە و شاردنەوەی داهاتی نەوت.   

بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەندامێكی باڵا بزوتنەوەكە بەناوی " فادی محەمە بەتش" تەمەن 36 ساڵ لەكاتی چوونیدا بۆ نوێژی بەیانی لە كوالالامپۆری پایتەختی مالیزیا تیرۆركرا. بزوتنەوەی حەماس  لە بەیاننامەكەیدا هیچ لایەنێكی بە تیرۆركردنی ئەو ئەندامەی تۆمەتبار نەكردووە. خانەوەادەكەشی ئیسرائیل بە تیرۆركردنی تۆمەتباردەكەن و حكومەتی ئیسرائیلیش هیچ كۆمێنتێكی لەسەر رووداوەكە نەداوە. پۆلیسی مالیزیاش رایگەیاند دوو چەكدار بۆ ماوەی 20 خولەك لە دەرەوەی مزگەوتێك چاودێری " فادی بەتش " یان كردووە و دواتر شەش گوللەیان ئاراستەكردووە. فادی محەمەد بەتش پسۆری بواری ئەندازیاری كارەبایی و ئەلیكترۆنی بووە و هەشت ساڵە لەگەڵ خێزانەكەیدا چووتە مالیزیا و لە یەكێك لە زانكۆكانی ئەو وڵاتە كاریكردووە و ئیمامی ئەو مزگەوتەش بووە كە لە نزیكی تیرۆركراوە.  

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق 100 كاندید و 25 قەوارەی سیاسی بەشدار لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق سزادەدات، بەهۆی ئەنجامدانی پێشێلكارییەوە. كەریم تەمیمی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیاران و وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان رایگەیاند كۆمسیۆن بڕیارێكی بۆ سزادانی زیاتر لە 100 كاندید و 25 هاوپەیمانێتی و حزبە سیاسیی دەركردووە. تەمیمی لە بەیاننامەیەكدا كە ماڵپەڕی كۆمسیۆن بڵاویكردوەتەوە ئاشكراشیكردووە ئەو 100 كاندید و 25 قەوارەیە بەهۆی ئەوەی سیستمی بانگەشەی هەڵبژاردنی ژمارە ( 11 ) ساڵی 2018یان پێشێلكردووە سزای غەرامەكردنیان بەسەردا سەپێندراوە. تەمیمی راشیگەیاند ئەو كاندید و قەوارانە ئاگاداركراونەتەوە لەكاتی دووبارەكردنەوەی پێشێلكارییەكاندا ئەوا مافی بەشداریكردنیان لێ دەسەندرێتەوە.    

میدیا رەسمییەكانی كۆریای باكور رایانگەیاند پیۆنگ یانگ بڕیاریداوە دەستبەجێ‌ تاقیكردنەوەی ئەتۆمی و موشەكییەكانی رابگرێت و بنكەیەكی تایبەت بە تاقیكردنەوەی ئەتۆمی دابخات لە پێناوی پەرەپێدانی كەرتی ئابوری و بەدیهێنانی ئاشتی، ئەوەش لەكاتێكدایە كە ئەگەری ئەوە هەیە كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور دوو كۆبونەوەی لوتكە لەگەڵ سەرۆكی كۆریای باشوور و سەرۆكی ئەمریكا ئەنجامبدات. ئاژانسی ناوەندەنی هەواڵەكانی كۆریا لەسەر زاری كیم جۆن ئونەوە بڵاویانكردەوە كە وڵاتەكەی چیتر پێویستی بە تاقیكردنەوەی  ئەتۆمی یان مووشەكی بالیستی كیشوەربڕ نییە، چونكە ئامانجی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی بە تەواوەتی بەدیهێناوە. ئەمەش یەكەمینجارە كیم جۆن ئون بە راستەوخۆ باس لە هەڵوێستی بەرامبەر پرۆگراكی چەكی ئەتۆمی وڵاتەكەی بكات، پێش دوو كۆبووەنەوەی چاوەڕوانكراوی یەكەمیان لەگەڵ مۆن جی ئین سەرۆكی كۆریای باشوور لەم هەفتەیەدا و دوومیان لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە كۆتایی ئایار و سەرەتای حوەزیراندا. باپیری كیم جۆن ئون بناغەی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی لە كۆریای باكور داناو باوكیشی بەردەوام بوو لە كاركردن تێیدا، بەڵام بەڵێندان بە راگرتنی وەرچەرخانێكی گەورەیە لە هەڵوێستی ئەو سەركردە گەنجە 34 ساڵە كە ئاسایشی وڵاتەكەی بە چەكی ئەتۆمی پتەوتركرد و چەندین ساڵی ئاهەنگی دەگێڕا بە نمایشكردنی چەكەكانی وەك بەشێك لە شەرعیەتی رژێم و هێزەكەی. کیم جۆن ئون: نامەوێت ببمە سەددام و قەزافییەکی تر راگرتنی تاقیكردنەوە  ئەتۆمییەكان و داخستنی بنكەیەكی تاقیكردنەوە ئەتۆمیی ناگاتە چاوەڕوانییە و داواكاری ئەمریكا كە خۆی لە هەڵوەشاندنەوە و لەناوبردنی هەموو چەكە ئەتۆمییە و مووشەكەكانی كۆریای باكوردا دەبینێتەوە، بەڵام بە رای شارەزایان راگەیاندنی ئەم سازشە ئێستانەك لەگەڵ كۆبوونەوەی لوتكەدا دەریدەخات كە كیم جۆن ئون جدییە لە دانوستانەكانی داماڵینی چەكی ئەتۆمیی. ئاژانسی هەواڵەكانی كۆریای باكور رایگەیاند دوای كۆبوونەوەی كیم لەگەڵ لیژنەی ناوەندی حزبی كرێكارانی دەسەڵاتدار، گۆڕەپانی ئەنجامدانی تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكان لە كۆماری دیموكراتی میللی هەڵدەوەشێنرێتەوە بۆ گەرەنتی وەستاندنی تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكان بە شێوەیەكە شەفاف. بنكەی " پونجی ری " لە باكوری كۆریای باكور ئەو تاكە شوێنەیە كە هەر شەش تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكەی ژێر زەوی كۆریای باكوری تێدا ئەنجامدراوە، لەوانەش گەورەترین تەقینەوە ئەتۆمییەكانی ئەیوللی رابردووی پیۆنگ یانگ. ئاژانسەكەی كۆریای باكور دەشڵێت:" هەوڵەكان چڕدەكەینەوە بۆ بونیادنانی ئابورییەك سۆسیالیستی بەهێز و باشتركردنی ژیانی گەل بە شێوەیەكی گەورە لەرێگەی بەگەڕخستنی هەموو سەرچاوە مرۆیی و مادییەكانی وڵات." كیم جۆن ئون پەیامێك ئاراستەی سەددام و قەزافی دەکات سەرۆكایەتی كۆریای باشوور رایگەیاند كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور هاوتار كۆرییەكەی ئاگاداركردوەتەوە كە نایەوێت ببێتە " سەددام حسێن و موعەمەر قەزافی" یەكی تر و بڕیاری كۆتایی بۆ راگرتنی تاقیكردنەوە ئەتۆمیی و مووشەكییەكانی بۆ سەلماندنی ئەوە دەركردووە. ترەمپ پێشوازی لێدەكات ئەم هەڵوێستەی سەرۆكی كۆریای باكور لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكاوە پێشوازی لێكرا و ترەمی لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیوێتی:" كۆریای باكور رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر هەڵپەساردنی هەموو تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكانی و داخستنی بنكەیەكی تاقیكردنەوەی ئەتۆمیی، ئەمە هەواڵێكی زۆر باشە بۆ كۆریای باكور و جیهان و پێشكەوتنێكی گەورەیە، چاوەڕوانی كۆبوونەوەكەمانم." هاوكات سەرۆكایەتی كۆریای باشوور لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەو بڕیارەی كۆریای باكور بەرەوپێشكەوتنێكی گرنگە بۆ داماڵینی چەكی ئەتۆمیی لە نیمچە دوورگەی كۆریا و دەبێتە هۆی رەخساندنی كەشێكی گونجاو بۆ كۆبونەوەی سەركەوتوو لە نێوان كۆریا و ئەمریكادا. شینزۆ ئابی سەرۆك وەزیرانی ژاپۆنیش رایگەیاند پێشوازی لەو هەڵوێستەی كۆریای باكور دەكات، بەڵام پێویستە ئەو هەنگاوە ببێتە هۆی داماڵینی چەكی ئەتۆمی بە رێگایەك كە چاودێری بكرێت.    

راپۆرتی شیكاری محەمەد رەئوف ئەم هەڵبژاردنە بۆ یەكێتی نیشتمانی كوردستان، هەڵبژاردنێكی چارەنوسساز دەبێت، هەڵبژاردنێك كە ئەگەر یەكێتی مامەڵەیەكی دروستی لەگەڵدا نەكات دوور نیە هاوشێوەی ئەزمونی 25/7/2009 بەسەردا نەهێنێت، كە ئەو كات بزوتنەوەی گۆڕان زۆرینەی دەنگی یەكێتی بۆخۆی برد، بەڵام ئەوكات لەبەر ئەوەی یەكێتی بەیەك لیست لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا بەشدار بوو، كەمكردنەوەی كورسییەكانی زۆر دەرنەكەوت، بەڵام ئێستا یەكێتی كە بە لیستی سەربەخۆی خۆی بەشدارە لە هەڵبژاردنەكان، ئەگەر دەستوەردانی هێزی هەرێمایەتی نەبێت لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، پێشبینیدەكرێت لیستەكەی بەرهەم ساڵح زیاتر لە 50%ی دەنگەكانی یەكێتی بۆخۆی بەرێت، هەرچەندە بەرهەم ساڵحیش خاڵی لاوازی هەیە بەتایبەت لەوەی كە گوتارەكانی لاستیكین و رادیكاڵ نین بەرامبەر بە دەسەڵات كە تا ئەمڕۆش رادیكاڵبون لەبەرامبەر پارتی و یەكێتی خاڵی بەهێزە بۆ كۆكردنەوەی دەنگ و شەقامی ناڕازی، وەك ئەوەی نەوشیروان مستەفا كردی لەسەرەتای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە ئاستی ململانێی لەگەڵ هێزە دەسەڵاتدارەكان گەیاندە مریشكەرەشە، بەڵام بەپێی هەموو ئاماژەكان ئێستا لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێك لە دەنگی ناو یەكێتی بۆخۆی دەبات بەهۆی ئەوەی: 1-    جەماوەری یەكێتی لەسەركردایەتیەكەی بێزارە و لەدوای مردنی مام جەلالیش یەكێتی نەیتوانی سەركردایەتیەكی نوێ هەڵبژێرێت و سكرتێر یەكلابكاتەوە و بەیەك جەستەوە خۆی بۆ هەڵبژاردن ئامادەبكات، بەمانایەكی تر یەكێتی بەجەستەیەكی شەكەتەوە دەچێتە هەڵبژاردنەكانەوە. 2-    لەناو خودی یەكێتیدا بەشێكی زۆری سەركردایەتیيەكەی وەلائیان بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح هەیە و بە ئاشكرا بانگەشە بۆ لیستەكەی دەكەن. 3-  پێشتر بەرهەم ساڵح لەگەڵ ژمارەیەكی زۆری سەركردایەتی و مەكتەب سیاسی یەكێتی ناوەندی بڕیاریان دروستكرد و ئێستاش زۆرینەی ئەو ناوەندە وەلائیان بۆ لیستەكەی ئەو هەیە. 4- یەكێتی بە دوو ئاراستە مامەڵە لەگەڵ لیستەكەی بەرهەم ساڵح دەكات و بەتەواوی ناكۆكن لەو بارەیەوە، باڵی كۆسرەت رەسوڵ وەك هاوڕێیەكی خۆیان مامەڵە لەگەڵ ئەو لیستەدا دەكەن و دەشوترێت لە هەندێك ناوچە كاری بۆدەكەن، بە پێچەوانەوە ماڵی مام جەلال و مەلا بەختیار بە سەختی دژایەتی دەكەن.  5- بەشێك لە سەركردە سەربازییەكانی یەكێتی لەگەڵ لیستەكەی بەرهەم ساڵحن و چاوەڕوان دەكرێت لە ناو هێزە چەكدارەكاندا بەرهەم ساڵح دەنگێكی زۆر بەرێت. 6- یەكێتی دەستیكردووە بە دوورخستنەوە و پاككردنەوەی خۆی لە بەرهەمییە كان، بەڵام ناتوانێت بە ئاسانی دەست بۆ سەركردە سەربازی و دیارەكانی بەرێت كە بە ئاشكرا كار بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح دەكەن، چونكە ترسی هەیە بەدەستبردن بۆ ئەوانە هێندەی تر شیرازەی یەكێتی تێكبچێت ودواجار زۆرینەی دەنگەكانی یەكێتی بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح بچن. 7-    پێشتر هەموو ئەو دەنگە ناڕەزاییانەی ناو یەكێتی كە لە داخی سەركردایەتیيەكەیان دەنگەكانیان دەدا بە لیستەكانی دەرەوەی یەكێتی، ئەمجارە دەنگەكانیان بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح دەچێت. ئێستا یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەبەردەم دۆخێكی ئاڵۆزدایە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ لیستەكەی بەرهەم ساڵح، هەنگاوی دوورخستنەوە و بەوتەی خۆیان (پاككردنەوەی یەكێتی ) لە بەرهەمیيەكان و نانبڕینیان، بە زیان بۆخۆیان دەگەڕێتەوە، بەو پێیەی پێشتر ئەزمونی لایەنگرانی بزوتنەوەی گۆڕان هەیە، كە یەكێتی بەشێكی زۆری لێ نانبڕاوكردن، كە ئەو پرۆسەیە تا ئێستاش زیانی بە ناوبانگ و پرەنسیپەكانی یەكێتی و دەنگەكانی گەیاندووە، بۆیە دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزموون، دواجار بە قازانجی گەورەی لیستەكەی بەرهەم ساڵح تەواو دەبێت، هەر هەنگاوێكی لەوشێوەیە زیادكردنی دەنگێكە بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح، لەماوەی رابردوودا یەكێتی چەندین بڕیاری دەركردووە بۆ دەركردنی كادرەكانی، لەوانە دەركردنی ژمارەیەك كادری لە دهۆك لە سۆران لە مەكتەبی سیاسی لە سلێمانی، ئەمانە ئەگەر لەژێر فشاری بەشێك لەلایەنگرانیدا بێت بەوەی پێویستە ئەوانە دەربكرێن، بەڵام دواجار زیانەكەی یەكێتی خۆی دەیدات، دوا بریاریش لێپێچینەوە و سەندنەوەی موڵك و ماڵی یەكێتی بووە لە بەرهەم ساڵح، بەڵام بە ئەنجامەكەی لە قازانجی بەرهەم ساڵح بووە، بەو پێیەی بەپێی نوسراوێكی دلێری سەید مەجید بەرپرسی مەكتەبی ئیدارەی گشتی یەكێتی، شایەدی بۆ بەرهەم ساڵح دەدات كە هەرچی موڵكی ماڵی لا بووە گەڕاندویەتیەوە بۆ ئیدارەی گشتی و ئەستۆپاكییەكی زۆری بۆ دەكات، واتا ئەو هەنگاوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بە قازانجی بەرهەم ساڵح كۆتایی هات. یەكێتی چۆن مامەڵە بكات  هەموو ئاگایانی سیاسی كۆكن لەسەر ئەوەی لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێكی زۆری دەنگەكانی یەكێتی دەبات، بەڵام یەكێتی چۆن دەتوانێت كەمترین زیان بكات لەم هەڵبژاردنەدا. 1- دورخستنەوەی دەموچاوە كۆنەكانی یەكێتی لە هەڵمەتی هەڵبژاردن بەتایبەتیش ئەوانەی كە جەماوەری یەكێتی لێیان بێزارە. 2- هەرجۆرە دژایەتیيەكی توندی یەكێتی بۆ بەرهەم ساڵح، یەكێتی دووجار زیانی لێ دەكات، بەو پێیەی دژایەتی بەرهەم ساڵح واتا دژایەتی یەكێتی، چونكە ئەو لە دوو وێستگەدا نوێنەری باڵای یەكێتی بووە، لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، لەلایەكی تریش دژایەتیكردنی دەبێتە هۆی راكێشانی سۆزو عەتفی لایەنگرانی تری یەكێتی بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح. 3- كێبەركێی توند و هەڵدانەوەی فایل و فایلكاری بەرهەم ساڵح خۆسەرقاڵكردنی پێیەوە، بچوكبونەوەی ململانێ و كێبەركێی یەكێتی لەتەواوی پرسەكانی كوردستانەوە بۆ تەنها گۆشەیەك كە ئەویش شەڕكردن لەگەڵ جەستەی خۆت كە تا دوێنێ لەگەڵت بووە، بە مانایەكی تر بچوكردنەوەی خەمی گەورەی یەكێتیيە و راكێشانی سەرنجی لایەنگرانە بۆ پرسێك كە تا قسەی زیاتر لەسەر بكرێت كاریگەری خراپتری لەسەر یەكێتی دەبێت. 4- توندبوونەوەی ململانێكان لەگەڵ بەرهەم ساڵح دوور نیە سەر بكێشێت بۆ لێكترازانی گەورەتر لەناو یەكێتی بەو پێیەی كۆمەڵێك لەسەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی بە ئاشكرا لەگەڵ بەرهەم ساڵحن و بەشێكی دیكەش هاوسۆزن لەگەڵى. 5- یەكێتی ئەتوانێت دەست بۆ كارتی گەورەتر بەرێت لەم هەڵبژاردنە، كارتێك كە پەیوەستبێت بە ژیانی هاوڵاتیان و پرسی نەوت و ئابوری و چۆنیەتی مامەڵەكردن و كاریگەری دروستكردن لەسەر بەغداد، بەم شێوەیە لەلایەك دەبێتە خاوەن روئیایەكی رون كە ئێستا چی لایەنگرانی و چی هاوڵاتیانیش نازانن بەرنامەی روونی یەكێتی چیە بۆ دۆخی ئەمرۆ، لەلایەكیش سەرنجی لایەنگران و شەقامیش لەسەر بەرهەم ساڵح كەمدەكاتەوە. 6- یەكێتی ئەتوانێت بە كۆمەڵێك سەركردەی گەنج و دەموچاوی نوێوە هەڵمەتەێكی باشی هەڵبژاردن بكات و خۆی پاكبكاتەوە لەگەڵ لانی كەم لایەنگرانی خۆی، كە هەست بە ساردیيەك دەكرێت بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن. 7- یەكێتی خاوەن سەركردایەتیيەكی پەرتەوازەیە، ئەم پەرتەوازەیيە كاریگەری دروستكردووە لەسەر پەرتەوازەیی لە هەڵمەتی هەڵبژاردنیشدا، بەشێك لەسەركردایەتیيەكەی ئەوەی تا ئێستاش لای جەماوەرەكەی خۆشەویستە، گەرموگوڕیان پێوە دیار نیە، لەبەرئەوەی دەیانەوێت شكستی هەڵبژاردن بخەنە ئەستۆی ئەو مەكتەب سیاسییانەی كە ئەوان پێیان وایە شكستیانهێناوە و هۆكاری سەرەكی شكستەكانی یەكێتین. ئێستا یەكێتی بەتەواوی دركی بەوە كردووە كە لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێكی زۆری دەنگەكانی دەبات، دەشزانێت هێشتا بەشێكی زۆری سەركردایەتی و مەكتەب سیاسی یەكێتی هاوسۆزن لەگەڵی، بۆیە لەبەردەم چوار بژاردەدایە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بەرهەم ساڵح: یەكەم/ دروستكردنی فشاری توند و هێرشی ئیعلامی و هەڵدانەوەی فایل بۆ بەرهەم ساڵح، كە ئەمەیان مەترسی هەیە لێكترازانی تر دروست بێت لەناو حزبەكە و بە زیانی یەكێتی بشكێتەوە. دووەم/ بێدەنگیش لە ئاست هەنگاوەكانی بەرهەم ساڵح مەترسی ئەوەی هەیە، كە لایەنگرانی تری یەكێتیش دەنگ بەو لیستە بدەن و لیستەكەی فراوانتر بێت. سێیەم/ خستنەرووی پرۆژەی بەدیل و بەرنامەی روون و گوتاری رۆشن لە ئاست پرس و قەیرانەكانی هەرێم، كە ئەمەیان لەلایەك  شەپۆلی فراونبوونی بنكەی جەماوەری لیستەكەی بەرهەم ساڵح رادەگرێت، لەلایەكیش كادرو لایەنگرانی خۆشی گەرمتر و بەرچاورونتر دەكات.  چوارەم/ دەبێت یەكێتی بەشی ئەوە تیا بهێڵێتەوە، كە لەدوای هەڵبژاردن ئەگەری هاوپەیمانێتی و پێكەوەكاركردن ماوە لەگەڵ یەكێتی، بەو پێیەش یەكێتی لە هەردوو بژاردەی یەكەم زیان دەكات و لە بژاردەی سێیەمدا سودمەند دەبێت.    

ئامادەكردن و وەرگێرانی:  ئەنوەر کەریم  سایتی بلۆمبێرگی ئەمریكی راپۆرتێكی لەسەر بارودۆخی دارایی ئێران كردووە و ئاماژە بە هۆكارەكانی داڕمانی نرخی تمەن و سیستمی بانكی ئێران دەكات. دەقی راپۆرتەكە: ئەحـمەد کە نەیویست هەموو ناوی خۆی بەتەواوی بڵێت کۆمپانیایەکی ڕێکلامی هەیە لە تاران وەک کەرتی تایبەت 20 کارمەند کاری بۆ دەکەن لە کۆمپانیایەکەدا. لەبەرئەوەی  دەیویست قەرز وەربگرێت  لە بانك هەرچەندە ئەوبانکەی کە کۆمپانیاکەی ئەحمەد مامەڵەی لەگەڵ دەکات پێیان ووتوە دەتوانێت قەرز وەربگرێت لە بانک. لە جادەی ئۆفیسی کۆمپانیاکەی ئەحمەد دەیان بانکی جیاواز هەیە بەهۆی زۆری ژمارەکانیانەوە پیویست ناکات زۆر بڕۆیت بۆئەوەی بانکێک بدۆزیتەوە. بەڵام کارە گرانەکە ئەوەیە کە بانکێک بدۆزیتەوە قەرز بدات بە هاوڵاتی و بیزنسەکان لە کاتێکدا کە رێژەی سودی بانک لە 18% بەپێی سیستەمی بانکی مەرکەزی ئێران. ئەحمەد لەسەر بەڵێنی بانکەکە داوای قەرزی کرد، بەڵام بانکەکە دەیان بیانوویان هێنایەوە بۆ ئەوەی قەرزەکەی نەدەنێ. لەئێستادا پارە پەیداکردن زۆر گرانە لەم ئابورییە پەشۆکاو و شڵەژاوەدا. ئەحمەد هەست بەڕوودانی قەیرانیکی دارایی گەورە دەکات لە ئیران کە 3 ساڵ لەمەوبەر بەهیوای سەرکەوتن بوو کە رێككەوتنە ئەتۆميیەکە لە نێوان ئیران و ئەمریکاو  ئەوروپا و روسیا و چین دا رویدا.. لە ئیستادا شارەزایانی ئابوری دەڵێن قەیرانی بانکی گەورەترین مەترسی و هەرەشەیە لەسەر ئێران  پێش دڕاندنی رێككەوتننامە ئەتۆمیيەکە  لەلایەن دۆنالد ترامپەوە.  ئەمەش لەدوای ئەوەی کە چەندین ساڵ یاساکانی بانکی چەندین کەموکورتیان تێدایە بەبی ئەوەی دەستەی بەڕێوەبەرایەتی دارایی بتوانن كۆنترۆڵی بکەن. لەکاتێکدا ئەم دەستەیە ڕێگای دا بوو کە بانکەکان  فراوان و گەورەبن (Proliferate) لەسەردەمی پلانی پۆپۆلیستی ئەحـەدی نەژاد دا کە بانکەکان پارەیەکی زۆریان دا بە قەرز بە هاولاتیان و بیزنسەکان کە نرخی نەوت زۆر بەرز بوو و ئەم پارانە لە پڕۆژەی وەبەرهێنان دا خەرج کراوە، هەروەها ئەو پارانە ناتوانرێت بدرێتەوە بەبانکەکان و هاوولاتیان لەکاتی خۆیدا قەرزەکە  ناتوانن بیدەنەوە و دوای شکانی نرخی نەوت لەساڵی 2014  کێشە دروست بوو هەر چەندە دوای رێككەوتننامەكە روویدا، بەڵام وەبەرهینانی بیانی هەر بەرجەستە نەکرا کە ئیرانیيەکان چاوەڕێیان دەکرد. لەئیستا گرنگترین کێشە بانکەکانە و پێویستە بە پەلە چارەسەربکرێت. بۆ چارەسەركردنی پیویستە تێچوی زیانەکان قبوڵ بکەین و هەڵیمژین ئەم دەزگا گرنگە   لەدنیای دەرەوە بەتەواوی دابڕاوە لە جیهانی دارایدا. لە کۆبونەوەی چەند بەڕێوەبەرێکی بانک و دەزگا دارایيەکان لە سوێسرا ئەوان دەڵێن بانکەکانی ئیران پیویستیان بە 200 ملیار دۆلار هەیە بۆ چارەسەرکردنیان کە ئەم بڕە نیوەی ئابوری ئێران پێکدەهێنیت. بۆ چارەسەرکردنی پێویستە: 1- بانکێک کە لەڕووی داراییەوە باشترە لەگەڵ چەند بانکێکی تر یەکبگرێت. 2- یان ئەوەتا بانکی ناوەندی ئێران پارە بخاتە هەموو بانکەکانەوە پڕبکرێنەوە.  لە مانگی کانونی دووهەمی ساڵی 2018 حکومەتی ئیران قەرزە خراپەکانی خەمڵاند بە (26.6 ملیار) دۆلار کە ئەمە کۆی 11%ى هەموو قەرزەکانی ئیران لەلای هاووڵاتیان. هەرچەندە ئەم ژمارەیە کە ئەوکاتەی حەسەن ڕۆحانی هاتە سەر حوکم ئەم ژمارەیە لە 15% بوو. کێشەکە لە راستیدا لەوە گەورەترە، چونکە ئەو قەرزانەی کە دراوە بە کۆمپانیاکان زۆربەی کۆمپانیی دەسەڵاتدارانی ئیرانن یان قەرزەکان دراوە بە شەخسە دەسەڵاتدارەکان. یەکێک لە دیپلۆماسە گەورەکانی ڕۆژئاوا ئەڵێت (سەدرەت بانک) کە یەکێکە لەتۆڕە گەورەکانی بانک لە ئیران دا لە ڕاپۆڕتی 9 مانگی ساڵی رابردوودا کە بۆرسەی  تاران راپۆرتی داوە (1.5 ملیار) دۆلاری زیانی کردوە.  بانکەکانی ئیران پارەی پاشەکەوتکراوی هاوڵاتیانیان بەكارهێناوە لەو پڕۆژانەی کە قازانج و ڕیسکی زۆریان تێدایە و لەئیستا چەندین باڵاخانەی بەرز کە سەری لە هەوردایە بەبەتاڵێ ماونەتەوە و نرخەکەی دابەزیوە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت بووە بە باریکی گران بەسەر بانکەکانەوە.  کەناڵێ بلوومبێڕگی ئەمریکی داوای لە زۆربەی بەڕێوەبەری بانکەکان کردووە چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا بکات، بەڵام هیچ بەڕێوەبەرێک ئامادە نەبوە بۆ چاوپێکەوتن. لەئیستادا هەندی سندوقی قەرزدان کە یاساکانی بانکی نایانگرێتەوە ئامادەن قەرز بدەن، بەڵام بەڕیژەیەکی زۆر بەرزی سود کە لە  85 % بۆ هەندی کەسی تایبەت یان کۆمپانیای تایبەتە. هەڵاوسان لە ئیستادا 9.6% بەشێكی بەهۆی ئەوەی کە حکومەت هەندی پارەی خستوةتە ناو سیستەمەکەوە هەرچەندە ژمارەی بەتاڵە بەرزە. بەهۆی گوێ دان بەوەی کە جارێکی تر ئیران دادەبڕێت لە کۆمەڵگای نێودەولەتی ڕياڵی ئێرانی زۆر دابەزیوە و خواست لەسەر دۆلاری ئەمریکی بەرزبوةتەوە.   ڕۆحانی گلەیی زۆر لە بانکەکان کردو ووتی: رەوشتی نابانکی مەنوێنن هەموو شەقامێک دەیان بانکی جیاوازی تێدایە ئەم هەموو باڵەخانەو فەرمانبەرەیان بەکرێ گرتوە دەتوانن تێچووی ئەم هەمووە بدەن. کە ئەمە کاری کردوەتە سەر نەبوونی نەختی و ئابوری لە وڵاتدا.  لەکۆتایدا ئەحمەد کە خاوەنی کۆمپانیای ڕێکلامە توانی قەرز وەربگرێت بەرامبەر ئەوەی خانوەکەی بەبارمتە دابنیت. بانکەکان کە کاریان قەرزدانە بە بیزنسەکان بۆ ئەوەی گەشەبکەن و فراوان بن هەرچەندە بەهەزاران هەن لە شەقامەکاندا، بەڵام لە کۆتایدا یەک بەربەست هەیە لەبەردەمی هەموویان دا. سەرچاوە. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-04-19/iran-s-biggest-threat-has-nothing-to-do-with-trump                                              

ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بڕیارێكی سێ‌ خاڵی سەبارەت بە بەكارهێنانی ئامێری ئەژماركردن و جیاكردنەوەی ئەلیكترۆنی دەنگەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەركرد و سزای توندی ئەو قەوارە و كاندید و فەرمانبەران دەدات كە هەوڵی لەكارخستنی ئەو ئامێرە دەدەن لە رۆژی هەڵبژاردندا لە 12ی ئایاری داهاتوو. ئەمەش دەقی بڕیارەكەی ئەنجومەنی كۆمسیارانە: بۆ پارێزگاریكردن لە سەلامەت و پاكێتی پرۆسەی هەڵبژرادن و لەبەرئەوەی ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی یەكێكە لە پێكهاتە سەرەكییەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن و بۆ گرەنتیكردنی بەكارهێنانی بە شێوەیەكی دروست لە رۆژی دەنگداندا و بۆ گەیشتن بە ئەنجامی داواكراو ئەنجومەنی كۆمسیاران بڕیاریدا ئەم رێوشوێنانەی خوارەوە بگرێتەبەر: 1-    هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەر هاوپەیمانێتییەكی سیاسی یان حزبێك یان كاندیدێكی ئەو وێستگەیەی كە بە رەسمی دەسەلمێنرێت دەستكاری ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی دەنگدان كراوە و هەوڵی تێكدانی كردووە ، یان دەستكاری ئامێری لێكۆڵینەوەی لەو پارێزگایە كردووە، ئەوانە رەوانەی دادگا دەكرێن بۆئەوەی رێوشوێنی یاسای لەدژیان بگیرێتەبەر. 2-     هەر فەرمانبەرێك لە فەرمانبەرانی كۆمسیۆن لە نێویشیاندا فەرمانبەرانی ناوەندەكانی تۆماركردن و دەنگدان و وێستگەكان ئەوانەی گرێبەستیان لەگەڵدا دەكرێت، ئەگەەر سەلێمنرا یاری بە ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی دەنگدان كردووە و هەوڵیداوە تێكی بدات، ئەوا دەردەكرێت و رەوانەی دادگا دەكرێت بۆئەوەی رێوشوێنی یاسایی لەدژ بگیرێتەبەر. 3-     هەر دەنگدەرێك، یان لایەنێكی تر بە رەسمی بسلەمێنرێت كە هەوڵیداوە ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی دەنگدان تێكبدات، رەوانەی دادگا دەكرێت بۆئەوەی رێوشوێنی یاسایی لەدژیان بگیرێتەبەر. 4-    كۆمسیۆن بە گوێرەی یاسا و سیستم و رێوشوێنە كارپێكراوەكان دەكات بۆئەوەی پارێزگاری لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن بكات و سزای هەموو ئەو كەسانەش دەدات كە هەوڵدەدەن فشار و تەشویش بخەنە سەر ویستی دەنگدەر و ویستی گەل بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرەكانی و كۆمسیۆن بە شێوەیەكی پیشەیی و بێ‌ لایەنی و بە گوێرەی یاسا كارەكانی دەكات و هیواخوازە هەموو هاوبەشەكانی پاڵپشتی بكەن و بەشداربن لە سەرخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتوو. ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان  

ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئەنجامدانی پێشوەختی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا نیگەران و دەڵێت هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف بەڕێوەناچێت. لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا هێزەر ناوێرت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند هەڵبژاردن لە كاتێكدا بەڕێوەدەچێت كە باری نائاسایی لە توركیا بەردەوامە و بەوەش ئەو هەڵبژاردنە پاك و شەفاف نابێت. ناوێرت وتی :" ئێمە نیگەرانین لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی دادپەروەر و شەفاف و پاك لە توركیا لە سایەی بەردەوامی باری نائاسایی لە سەرتاسەری وڵاتدا." لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو هەڵوێستەی ئەمریكا بن عەلی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی توركیا وتی " پێویست ناكات ئەمریكا نیگەران بێت، لەسەر واشنتۆن پێویستە چاودێر رەوانەی توركیا بكات بۆئەوەی بەچاوی خۆیان چۆنێتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف ببینین." یەڵدرم لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا وتیشیی " پێویستە لەسەر ویلایە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕوانێتە كاروباری ناوخۆیی خۆی و هەتا ئێستاش مشتومڕ و گفتوگۆ هەیە لەسەر پاكێتی ئەو هەڵبژاردنی پێش دوو ساڵ ئەنجامیاندا."  

پەرلەمانی توركیا ئەمڕۆ هەینی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمان و سەرۆكایەتی لە 24ی حوەزەیرانی داهاتوودا پەسەندكرد و پەرلەمانتارانی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە"ش كۆبوونەوەكەیان بایكۆت كرد. پرۆژە یاسای ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە 25ی حوەزەیراندا لەلایەن هەردوو فراكسیۆنی ئاكە و مەهەپەوە پێشكەشكرا و لە كۆی 550 پەرلەمانتار 386 پەرلەمنتار دەنگیان پێدا. بڕیاربوو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا لە تشرینی دووەمی ساڵی 2019 ئەنجامبدرێت، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و پارتەكەی بە هاوكاری پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا " مەهەپە" وادەكەیان بۆ 24ی حوەزیرانی ئەمساڵ پێشخست.  

بەهای كورسیەك لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان  درەومیدیا  بەهای كورسی بە پێی ئاستی دەنگدان دیاری دەكرێت و لە ژمارەی دەنگدەری راستەقینە دەردەكرێت، لە هەڵبژاردنی 30ی نیسانی 2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق. -    بەهای  كورسیەك لە پارێزگای هەولێر ( 49.632 ) دەنگە لەبەر ئەوەی لە و پارێزگایە (  744489) كەس دەنگی داوە بۆ بەدەستهێنانی 15 كورسی لەو پارێزگایە.  -    لە پارێزگای سلێمانی كە بەهای كورسیەك ( 49.623 ) دەنگ لەبەر ئەوەی لە و پارێزگایە (  893226) كەس دەنگیداوە بۆ بەدەستهێنانی 18 كورسی لەو پارێزگایە.  -    لە پارێزگای دهۆك  كە بەهای كورسیەك ( 44.586 ) دەنگە لەبەر ئەوەی لە و پارێزگایە ( 490452 ) كەس دەنگیداوە بۆ بەدەستهێنانی 11 كورسی لەو پارێزگایە.  بەڵام مەرج نیە كاندید بەدەنگی بەهای كورسیەك بەدەستبهێنێت، بەڵكو بەرزترین دەنگی كاندید لەناو لیستەكەدا دەردەچێت و دەنگەكەی پڕدەكرێتەوە بە بەدەنگی ئەو كاندیدانەی دەرناچن.  

زۆرینەی كاندیدەكانی پەرلەمانی عێراق بەدەنگی لیستەكانیان دەچنە پەرلەمان نەك بەدەنگی خۆیان، لەكۆی 328 پەرلەمانتاری ئێستای عێراق  كە لە هەڵبژاردنی 30 ی نیسانی 2014 هەڵبژێردران، تەنها 19 پەرلەمانتاری بەدەنگی خۆی چۆتە پەرلەمان، واتا 6%ی پەرلەمانتاران، بەو پێیەش  309 پەرلەمانتاری بەدەنگی حزبەكانیان چونەتە پەرلەمان. لە هەرێمی كوردستانش لەكۆی 44 پەرلەمانتار تەنها 7 پەرلەمانتاری بەدەنگی خۆی چۆتە پەرلەمان لە پارێزگای سلێمانی كە بەهای كورسیەك ( 49.623 ) دەنگ بەهای كورسیەك بووە، بۆیە لەكۆی 18 كورسی ئەندامی پەرلەمان تەنها 3 پەرلەمانتار بەدەنگی خۆی دەرچووە ئەوانیش:. ئارام شیخ محەمەد لە لیستی گۆڕان  ( 150613 ) دەنگی بەدەستهێنابوو. شێركۆ میرزا محەمەد مەنگۆری لە لیستی یەكێتی ( 83.663 ) دەنگی بەدەستهێنابوو موسەنا ئەمین لە لیستی یەكگرتوو ( 51.587 ) دەنگی بەدەستهێنابوو. لە پارێزگای هەولێر كە بەهای كورسیەك ( 49.632 ) دەنگ بەهای كورسیەك بووە لەكۆی 15 كورسی ئەندامی پەرلەمان تەنها 3 پەرلەمانتار بەدەنگی خۆی دەرچووە ئەوانیش :  ئارێز عەبدوڵا سەرۆكی لیستی یەكێتی ( 76.380 ) دەنگی بەدەستهێنابوو. سەلیم  هەمزە شوشكەیی  سەرۆكی لیستی كۆمەڵی ئیسلامی ( 59.492 ) دەنگی بەدەستهێنابوو. ئەردەڵان نورەدین سەرۆكی لیستی پارتی ( 57.496 ) دەنگی بەدەستهێنابوو. لە پارێزگای دهۆك  كە بەهای كورسیەك ( 44.586 ) دەنگ بەهای كورسیەك بووە لەكۆی 11 كورسی ئەندامی پەرلەمان تەنها 1 پەرلەمانتار بەدەنگی خۆی دەرچووە ئەویش :  جەمال ئەحمەد كۆچەر ( 51.358 ) دەنگی بەدەستهێنابوو.  

بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری داهاتوی پەرلەمانی عێراقدا لە پارێزگای سلێمانی 18 كورسی هەیە، كە 12 لیست لە پارێزگای سلێمانی كێبەركێ دەكەن كە 211 كاندیدیان هەیە بۆ پەرلەمانی عێراق. بەڵام بەپێی زۆرێك لە پێشبینیەكان، سەرۆكی  7 لیست دەردەچن بۆ پەرلەمان ئەوانیش لیستەكانی ( گۆڕان ، یەكێتی، یەكگرتوو، پارتی، كۆمەڵ، هاوپەیمانی، نەوەی نوێ) لەگەڵ 4 كاندیدی ژن، كە دەكاتە 11 كاندید دەردەچن، ئەوەی دەمێنتەوە تەنها 7 كورسیە واتا 200 كاندید كێبەركێ دەكەن بۆ بردنەوەی 7 كورسی پەرلەمانی عێراق لە پارێزگای سلێمانی.

راپۆرتی شیكاری: محەمەد رەئوف  یەكێتی پەرێشانترین هێزی هەڵبژاردن ئەگەرچی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، خاوەنی پێگەیەكی جەماوەریی بەرفراونە، بەوەی لە ساڵی 1976 ەوە شەهید دەدات و بەهەزاران خانەوادەی شەهیدی هەیە، ئەمە جگە لەو ژمارە زۆرە رۆژنامەنووس و نوسەر و رۆشنبیر و خوێنی نوێ و گەرمە سیاسییەی كە هەیەتی، بەڵام ئێستا ئەم هێزە بەهۆی باڵباڵێن و نەبوونی گوتارێكی روون بۆ پرس و پێشهاتەكان، ئەم هێزەی سەرگەردان كردووە، قۆرغكردنی سەركردایەتی و بڕیاربەدەستی ئەم هێزە، لەلایەن كۆمەڵێك دەموچاوەوە ئەم هێزەی بەجۆرێك پەرێشان كردووە، كە نازانێت لەكوێوە بەرەنگاری ئاڵنگارییەكانی بەردەمی ببێتەوە، چی ئاڵنگارییە دەرەكییەكان چی ناوخۆییەکان، كە یەكێتی لەناوە و دەرەوە كاری لەسەر دەكرێت، كێشە ناوخۆییەكانی كەمتر نین لە كێشە دەرەكییەكانی. لەم هەڵبژاردنەدا یەكێتی خاوەنی گوتار و بەرنامەیەكی روونی نیە، دروشمی سەرەكیان ( بەدەستهێنانەوەی ئایندەیە) واتا خۆیان بڕیاریانداوە ئایندەیان لە دەستداوە و هەوڵی بەدەستهێنانەوەی دەدەن، ئێستا یەكێتی هێزێكی پەراوێزخراوی سەرگەردانە، بەتەنها ماوەتەوە، ژمارەیەك لیستیش چاویان بڕیوەتە دەنگەكانی، هەرچەندە ئێستا یەكێتی رووی تیرەكانی لەو هێزە نوێیانەن كە چاویان لە دەنگەكانیەتی، بەڵام ئەوەی جەستەی یەكێتی شەكەت كردووە سەرەڕای ململانێ و یەكترشكاندنی باڵەكانی، دۆستە هاوپشتەكەیەتی كە ئێستا ئەویش پشتی تێكردووە كە پارتی دیموكراتی كوردستانە، لەماوەی رابردوودا پارتی بۆ میكیاژكردنی دەسەڵاتی خۆی، هەمیشە یەكێتی بەكارهێناوە و یەكێتیش هاوبەشی سەرەكی هەموو ئەو حوكمرانییە بووە كە هەمیشە هێلکەكەی بۆ پارتی بووە و ریقنەكەشی بۆ یەكێتی. یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەبری گەشەكردن، بە بەردەوامی ئاستی دەنگەكانی كەمیكردووە، بۆنمونە لە هەڵبژاردنی 1992 لە پارێزگای سلێمانی لە كۆی ( 349.164 ) دەنگ زیاتر لە ( 207.168 ) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (60%)ی دەنگەكانی سلێمانی ، لە هەڵبژاردنی 2005 ی لە كۆی (736.734) كەس كە مافی دەنگدانی هەبووە، ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ( 485.718) بە رێژەی (66%)، بەڵام لە دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2014 لە كۆی ( 1.168.459 ) زیاتر لە ( 294.265) دەنگی بەدەستهێنا بەرێژەی ( 33%) واتا لە ماوەی 26 ساڵدا لەبری گەشەكردن بەرێژەی ( 27%) دەنگەكانی كەمیكردووە.  دابەزینی كێرڤی دەنگەكانی یەكێتی هێندەی پەیوەستە بە ناوخۆی ئەو حیزبە و سەركردایەتییەكەی، هێندە پەیوەست نیە بە كارتێكەرە دەرەكییەكان، ئەم هێزە لە رابردوودا هەمیشە خۆی نوێ دەكردەوە و لە ئاستی كێشە و گۆڕانكارییەكاندا هەڵوێستی جدی هەبوو، بەڵام نەخۆشی ناوخۆیی یەكێتی و ململانێ و ناكۆكی سەركردایەتییەكەی لەسەر بەرژەوەندی شەخسی و خێزانی  بەتەواوی ئەو هێزەی دوورخستەوە لە بەرنامە و پرەنسیپە بنەڕەتییەكانی، ئێستا ناوەندی بڕیاری ئەو هێزە دیار نیە، هەركەسەو خۆی بە جەمسەر و باڵی سەرەكی دادەنێت، بەڵام جەوهەری بڕیاری یەكێتی لە ماڵی تاڵەبانییەوە دەدرێت و ئاسۆكانی داهاتووش بەرەو ئەوە دەڕۆن كە دواجار یەكێتی بەرەو حوكمی بنەماڵەیی دەڕوات و دواجار ماڵی مام جەلال دەبنە چەقی بڕیاری سیاسی ئەو حزبە.    یەكێتی لە هەڵبژاردنی 30ی نیسانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا 21 كورسی هەبووە ( سلێمانی 6 كورسی، كەركوك 6 ، هەولێر 4 ، دهۆك 1 ، دیالە 2 ، نەینەوا 2 كورسی ) بەو پێیەش یەكێتی لە سلێمانی ( 294.265) دەنگی بەدەستهێنا بەرێژەی ( 33%) و 6 كورسی بۆ پەرلەمانی عێراق، لە پارێزگای هەولێر ( 168.688 ) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی ( 23%) و 4 كورسی بەدەستهێناوە، لە پارێزگای دهۆكیش ( 37.457 ) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی ( 7%) و 1 كورسی واتا لە سێ پارێزگاكەی هەرێم یەكێتی ( 11) كورسی بەدەستهێناوە، بەڵام ئێستا سەرەڕای بزوتنەوەی گۆڕان كە بەردەوام دەنگی یەكێتی بردووە، بەڵام بەپێی خوێندنەوەی بارودۆخەكە ئەمجارە لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێكی زۆری دەنگەكانی یەكێتی دەبات هەروەك و لە ساڵی 2009 بزوتنەوەی گۆڕان بەشێكی زۆری دەنگەكانی یەكێتی برد، سەرەرای لیستەكەی د. بەرهەم، جوڵانەوەی نەوەی نوێش بەشێك لە دەنگەكانی یەكێتی دەبات، واتا یەكێتی لەم هەڵبژاردنەدا نەشتەرگەییەكی گەورەی بۆ دەكرێت و رەنگە ئەم هێزە بەشێك لە جەستەی لێبكرێتەوە و بچوكتر بێتەوە، وەك ئەوەی مەلا بەختیار بەرپرسی دەستەی كارگێڕی یەكێتی دانی بەوەدانا كە دەنگەكانیان دادەبەزێت. ئێستا قسەكە لەسەر ئەوە نەماوە دەنگەكانی یەكێتی بە دروستبونی لیستەكەی بەرهەم ساڵح كەم دەكات، بەڵكو لەسەر ئەوەیە كە كامیان زۆرتر دەنگی یەكێتی دەبەن، لیستی یەكێتی یان لیستی هاوپەیمانی و دادپەروەری.  ئێستا یەكێتی پەرێشانترین هێزی ناو هەڵبژاردنەكانە، نەك وەك ساڵانی رابردوو ڕکابەری  پارتی و گۆڕان نیە، بەڵكو بوەتە رکابەری هاوپەیمانی و نەوەی نوێ، چونكە بە روونی دەزانێت، ئەوەی دەنگی یەكێتی دەبات ئەو دوو هێزەن، نەك گۆڕان و پارتی.  یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە(  1/6/1976 دامەزراوەو سكرتێرەكەی ( جەلال تاڵەبانی) بووە، لەو كاتە تا كۆچی دوایی تاڵەبانی لە 3/10/2017 واتا بۆ ماوەی 41 ساڵ، لەدوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانیشەوە تا ئێستا نەیانتوانیوە سكرتێرێكی نوێ بۆ یەكێتی دیاری بكەن. لەماوەی چوارساڵی رابردوودا هەموو ئەو بارودۆخ و قەیران و نەهامەتییانەی روبەرووی هەرێمی كوردستان بوونەتەوە، یەكێتی بەشێك بووە تیایدا، بەو پێیەی سەرەڕای پەراوێزخستنی لەلایەن پارتییەوە، بەڵام هێشتا حكومەتداری لە هەرێم بە هاوبەشی لەگەڵ پارتی بەڕێوەدەبات. خاڵی لاوازی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو 1-هاوبەشی سەرەكی هەموو ئەو شكستان و قەیرانانەیە كە لە كوردستاندا رویانداوە، راستە ئۆباڵەكە دەخرێتە ئەستۆی پارتی، بەڵام یەكێتی بەردەوام هاوبەش بووە لە حكومەتدا و هیچ كات ئامادە نەبووە لە حكومەت بكشێتەوە، چونكە بە كشانەوەی یەكێتی لە حكومەت و پەرلەمان، حكومەت هەڵدەوەشایەوەو هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكرا. 2- ناكۆكی سەركردایەتی و ناوخۆیی و دابەشبوونی بەسەر بەرژەوەندی و ئەجێندای جیاوازدا. 3- یەكێتی لە هێزێكی پێشكەوتنخوازەوە بەرەو حێزبێكی بنەماڵەیی موحافیزكار و بەرەو فۆرمی حیزبی پارتی هەنگاوی ناوە بەتایبەت لە ئیدارەدان و ناوخۆی حیزب و لەقەڵەمڕەوی حیزبەكەیدا. 4- دەوترێت یەكێتی لەسەر بەرنامەو پرەنسیپی حیزبی نەرۆیشتووە هێندەی بەرژەوەندی ئاڕاستەی كردووە، لە زۆربەی روداوەكان دوای پارتی كەوتووە، نەك لەسەر پرەنسیپ و ئەجێندای رون رۆیشتبێ. 5- بازرگانی نەوت و تێوەگلان لە گەندەڵی گەورە لەناو حیزبەكەو بەشێك لەسەركردەكانی. 6- كاڵبونەوەی روئیای یەكێتی، بەتایبەت كە یەكێتی هێزێكی دیموكرات و ئازادبووە، بەڵام چەندین رۆژنامەنووس و خۆپیشاندەر لێیان دراوەو كوژراون، هاوشێوەی دەڤەری پارتی. 7- پەراوێزخستنی دەڤەری سەوز دەكەوێتە ئەستۆی یەكێتی كە هاوبەش بووە لە حكومەتداو لە جومگە هەستیارەكانی دەسەڵاتدا بووە. 8- هەژمونی پارتی زاڵە بەسەر گوتار و هەڵوێستەكانیدا، ئێستا یەكێتی لە بڕیار و هەڵوێستەكانیدا ناتوانێت یەكێتیانە بڕیار بدات بەڵكو دەوترێت پارتیانە بڕیار ئەدات. 9- خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەر كە بووە هۆی لەدەستدانی نیوەی خاكی باشوری كوردستان، كە پارتی توانی تەوزیفی شكستی ریفراندۆم بكات بۆ خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەر، كە هۆكاری راستەقینەی 16ی ئۆكتۆبەر ریفراندۆم بوو. 10 – وازهێنانی جێگری دووەمی سكرتێری گشتی و دروستكردنی لێستێكی نوێ و گوێپێنەدانی سەركردایەتی یەكێتی بە بەرهەم ساڵح كە پێشبینی دەكرێت نزیكەی نیوەی دەنگكەكانی یەكێتی بۆخۆی بەرێت. 11- نەبوونی سەنتەری بڕیاردانی ناو یەكێتی كە بڕیاری ناویەكێتی دابەشبووە بەسەر باڵ و كوتلە جیاوازەكانەوە، ئەمە زیانی گەورەی لە یەكێتی داوە. بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو خاڵە لاوازانەدا كۆمەلێك خاڵی بەهێزی هەرماوە، بەو پێیەی یەكێتی خاوەنی بنكەی جەماوەری خۆیەتی و خاوەندی هەیكەلی حیزبی و هێزوو دەسەڵاتی حكومداری خۆیەتی لەناوچەی سەوز، واتا كەمبونەوەی دەنگەكانی یەكێتی كەمترین كاریگەری هەبووە لەسەر دەسەڵاتی ئەو حزبە لەناوچی جێنفوزی خۆی.    خاڵی بەهێزی یەكێتی بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو: 1-    یەكەم هەڵبژاردنێتی لەدوای كۆچی دوایی مام جەلال، ئەگەر كۆچی ئەو بۆشایی بۆ جێهێشتبن، ئەوا بە دیوەكەی تردا هەست و سۆزی دەنگدەرانی بەلای خۆیدا رادەكێشێت، بەتایبەت شەهیدان و پێشمەرگەكانی.  2-    هێشتا هێزی دەسەڵاتداری لە سنوری زۆنی سەوزو سەرەڕای كەمكردنی دەنگەكانی. 3-    بەهێزی سەرچاوەی دارایی و كۆنترۆڵكردنی دەسەڵاتەكانی، بەبەراورد بە هێزە ركابەرەكانی لە ناوچەی جێنفوزی. 4-    سەرەرای ناكۆكی و ململانێی ناوخۆیی هێشتا ئەم هێزە خاوەنی رێكخستن و لایەنگر و هەیكەلیەتی خۆیەتی. 5-    ئەم هێزە هێشتا خاوەنی پێگەیە لەسەر ئاستی عێراق و وڵاتانی ناوچەكە حسابی بۆ دەكەن.  ئەگەرەكانی هەستانەوەی ئەم هێزە ئەگەرێكی قورس نیە ئەم هێزە دەتوانێت هەستێتەوە و گەشە بەخۆی بدات، تەنها رێگەی هەستانەوە و چارەسەركردنی خۆرەی ناوخۆییە، كە لە مێژە جەستەی ئەو هێزەی داڕزاندووە، بەڵام بەبونی مام جەلال ئەو خۆرەیە كاریگەری نەبووە و نەیانتوانیوە سەر دەركات، بەڵام ئێستا ئەو خۆرانە لە جەستەی یەكێتی سەریان دەركردووە، بەبێ بڕینی سەری ئەو خۆرانە و هێنانە پێشەوەی كادری ناوەندی كە رەنگە كەم هێز هەبێت وەك یەكێتی كادری خوێن گەرم و لێهاتووی هەبێت، ئەو هێزە ناتوانێت ببێتەوە بە هێزی كاریگەری سەر گۆڕەپانی كوردستان.  

دادگای باڵای توركیا بە گوێرەی مادەی 83ی دەستور مافی پەرلەمانتاری لە هەردوو پەرلەمانتاری  شاری روحای هەدەپە عوسمان بایدەمیر و پەرلەمانتاری شاری هەكاری سەلما ئیرماك سەندەوە. لە دانیشتنی پەرلەمانی توركیادا، ئەو دۆسیانەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران خوێنرانەوە كە تایبەتن بەو سزایانەی دادگاكان سەبارەت بە هەریەك لە عوسمان بایدەمیر و سەلما ئیرماك دەریان كردووە و بەگوێرەی یاسا، دوای خوێندنەوەی دۆسیەكان، مافی پەرلەمانتاریی لە هەریەك لە بایدەمیر و ئیرماك سەندرایەوە. هەروەها سزای ئیرماك بە تاوانەكانی ئەندامییەتی پەكەكە و بانگەشەكردن بۆی بە ١٠ ساڵ زیندانییكردن و سزای بایدەمیر بە تاوانی سوكایەتیكردن بە پۆلیس بە زیندانیكردن بۆ ماوەی ساڵێك و پێنج مانگ و ١٥ رۆژ، پەسەندكراون. پێشتر بە گوێرەی هەواڵێكی ئاژانسی ئەنادۆڵ دۆسیەك لەدژی پەرلەمانتاران عوسمان بایدەمیر، عەلیجان ئۆنلو، فەلەكناس ئوجا، سیبەل یەغیت ئاڵپ، نادر یەڵدرم، دیلەك ئۆجەلان، میزگین ئێرگات و گارۆ پایلان كرابوەوە و تۆمەتی وەسفكردنی ئۆجەلان لە قسەكانیانیاندا و پروپاگەندەكردن بۆ پەكەكە و بەشداریكردن لە پرسەی گەریلاكانی پەكەكەیان ئاراستەكراوە. پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە" بە سەرۆكایەتی سەلاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یۆكسەكداغ لە هەڵبژاردنی یەكی تشرینی 205ی پەرلەمانی توركیادا 59 كورسی بەدەستهێنا و لە دوای كودەتا شكستخواردووەكەی 15ی تەمموزی رابردووە گرتن و دەستگیركردنی پەرلەمانتاران و سەرۆك شارەوانییەكانی سەر بەو پارتە دەستیپێكرد و تا ئێستا حەوت پەرلەمانتاری هەدەپە لە زینداندان و نۆ پەرلەمانتاریشی مافی پەرلەمانتارێتییان لێ‌ سەندراوەتەوە و پارتەكە ئێستا لەلایەن پەروین بوڵدان و سەزایی تەمەللییەوە سەرۆكایەتی دەكرێت.    

هاوپەیمانی بەغداد كە یەكێكە لە قەوارە بەشداربووەكانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق مردنی پارێزەر یاسین مەجید لهێبی كاندیدی قەوارەكەی لە بەغدا راگەیاند. بە گوێرەی میدیاكانی عێراق یاسین لهێبی بەیانی ئەمڕۆ  لەگەڵ برایەكی كاندیدی هاوپەیمانی وەتەنیەی ئەیاد عەلاوی " ئیناس عودە لهێبی " و كوڕەكانی كاندیدی وەتەنیە " كەریم عەبد عید لهێبی " شەڕی بووە و بەهۆی ئەو شەڕەوە دواتر بەهۆی وەستانی دڵییەوە كۆچی دواییكردووە. بەوتەی میدیاكانی عێراق شەڕی نێوان ئەو كاندیدە و كەسوكاری كاندیدەكانی تر بەهۆی دڕاندنی پۆستەرەی بانگەشی هەڵبژاردنەوە بووە.