هەڵبژاردنی خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ( 2005 ، 2010 ، 2014، 2018) لەگەڵ ئەوەی هەر لە ساڵی 2005 هەڵبژاردنێكی تر بۆ كۆمەڵەی نیشتیمانی عێراق ئەنجامدرا،  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ بەدەستهێنانی 329 كورسیە كە 320 كورسی بۆ گشتیەو 9 كورسی بۆ كۆتای ئێزدی و مەسیحی و سابئی و شەبەك و فەیلیەكانە، لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا ( 6986 ) كاندید  هەیە كە ( 4972 )ی پیاوە بەرێژەی ( 71%) و ( 2014 )ی ژنە بەرێژەی ( 29%) . لەم هەڵبژاردنەدا (24ملیۆن و 349 هەزار و 357 )كەس لە دانیشتووانی عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە  مافی دەنگدانی هەیە،لە هەرێمی كوردستانی، ( سێ ملیۆن و ١٤٤ هەزار و ٧٣٠ )كەس مافی دەنگدانیان هەیە، بەم شێوەیە بەسەر پارێزگاكاندا دابەشبوون: -    پارێزگای سلێمانی (  یەك ملیۆن و ٣٠٥ هەزار و ٢١١ ) كەس مافی دەنگدانیان هەیە بۆ بەدەستهێنانی 18 كورسی  -    پارێزگای هەولێر(  یەك ملیۆن و ١٢٣ هەزار و ٢١٩ ) كەس مافی دەنگدانیان هەیە بۆ بەدەستهێنانی 15كورسی گشتی و 1 كورسی كۆتا  -    پارێزگای دهۆك ( ٧١٦ هەزار كەس و ٣٠٠ ) كەس مافی دەنگدانیان هەیە  بۆ بەدەستهێنانی 11كورسی گشتی و 1 كورسی كۆتا 

لە دەنگدانی تایبەتدا كە رۆژی پێنج شەمە بەرێوەچوو، بەشێك لە هێزە ئەمنیەكان وەرقەی دەنگدانیان بە مۆركردنی چوارگۆشەی چەند لیستێك دەنگەكانیان پۆچ كردووە، چاودێری یەكێك لە بنكەكانی دەنگدانی سلێمان بە درەو میدیای رایگەیاند كە لە وێستگەیەكی دەنگدانی تایبەت لە شاری سلێمانی لە كۆی 464 دەنگ 110 دەنگی پوچ بووە، كە ئەویش گومانی درووست كردووە كە ئامێرەكە هەڵەی كردبێت، بۆیە داوای وردبینیان كردووەو بەس تەنها سەیری دەنگی درووست و پۆچ كراو كراوەو كە دەركەوتووە ئامێرەكە هەڵەی نەكردووەو بەشێك لە دەنگدەران دەنگیان بە چەن لیستێك داوەو ئەمەش وای كردووەو دەنگەكەیان پۆچەڵ بێتەوە. زۆربونی دەنگی پۆچ لە زۆرینەی ویستەگەكاندا بوونی هەبووە.  یەكێك لە ئەفسەرەكان كە نەیویست ناوی بهێنرێت بە درەو میدیای راگەیاند: پێ دەچێت هۆكاری ئەو شێوازە لە دەنگدانەوە ئەوە بێت كە بەشێك لە هێزەكان سوێند و تەڵاق دراون كە دەنگ بە یەكێتی بدەن و ئەوانیش دەنگیان بە یەكێتی داوە بۆ ئەوەی تەڵاقەكەیان نەكەوێت و دواتر لە داخا مۆریان لەسەر چەند لیستێكی تریش داوە بۆ ئەوەی دەنگەكەیان پۆچەڵبێتەوە. 

(درەو میدیا): باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد هۆشداریدا لە ئەگەری رودانی هێرشی "تیرۆرستی" بۆسەر بنكەكانی دەنگدان لە عێراق. لە بەیاننامەیەكدا كە لەسەر لاپەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاویكردەوە، باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد ئاشكرایكرد" زانیاری بەدەستگەیشتووە سەبارەت بە ئەگەری رودانی هێرشی "تیرۆرستی" بۆسەر بنكەكانی دەنگدان لەسەرتاسەری عێراق، بەتایبەتیش لە ناوچەی (غەزالیە) لە بەغدادی پایتەخت. بەیاننامەكەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا ئاماژەی بەوەكردووە، بەشێوەیەكی كاتی هاتوچۆكردنی كارمەندامی باڵیۆزخانە بۆ ئەو ناوچانە كەمكراوەتەوە، ئەو رێوشوێنانەی كە پێویستە بگیرێنەبەر ئەوەیە هەر كەسێك ئاگادار بێت لەوەی لە چواردەوری هەیە و ئاسایشی تایبەتی خۆی بپارێزێت. هێزە ئەمنییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان پلانێكیان دیاریكردووە بۆ پاراستنی دەنگدەران لە رۆژی دەنگدانی گشتیدا، لەوچوارچێوەیەشدا هاتوچۆی ئۆتۆمبیل لە دەوبەری بنكەكانی دەنگدان قەدەغەدەكرێت. وێنەی دەقی هۆشداریدانەكەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا:

(درەو میدیا): كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان هەموو ئەو دەنگۆیانەی رەتكردەوە كە باس لە رێژەی دەنگی لایەنەكان دەكەن لە دەنگدانی تایبەتدا. لە بەیاننامەیەكدا ریاز بەدران سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن ئەو دەنگۆیانەی رەتكردەوە كە میدیاكان لەبارەی رێژەی دەنگی لایەنەكان لە دەنگدانی تایبەتدا بڵاویانكردەوە. سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنەكان رایگەیاند، ئەنجامی دەنگدانی تایبەت هاوكات لەگەڵ ئاشكراكردنی ئەنجامی دەنگدانی گشتی بڵاودەكرێتەوە. دوێنێ دەنگدانی تایبەت (هێزە ئەمنییەكان) بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەچوو، بەگوێرەی زانیارییەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن زیاتر لە (700) هەزار كەس بەشدارییان لە دەنگدانی تایبەت كردووە و ئاستی بەشداریكردن گەیشتوەتە 78%. سبەنێی دەەنگدانی گشتی بەڕێوەدەچێت و زیاتر لە 22 ملیۆن كەس مافی دەنگدانیان هەیە.  

ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت چەند رۆژێكە ململانێی ناوچەیی نێوان ئێران و ئیسرائیل گەیشتوەتە لوتكە، گۆڕەپانی شەڕەكە ئەمجارەیان لەسەر خاكی سوریایە، توندبونەوەی دۆخەكە دوای چەند كاتژمیێرێك هات لە بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بۆ كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران. لەژێر پەردەی ئەو گوتارە توندەی كە ئێران و ئیسرائیل لەدژی یەكتر دەیكەن، مێژوویەك لە ناكۆكی و هاوكات بەرژەوەندیش لەنێوان هەردولادا هەیە، ئێران یەكێكە لە یەكەمین ئەو دەوڵەتانەی كە دوای دانی بە دامەزراندنی ئیسرائیلدا ناوە. چیرۆكی پەیوەندی ئێران و ئیسرائیل 1984 ساڵی نسكۆ بوو بۆ فەلەستینییەكان، لەو ساڵەدا دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزرا، دوای دوو ساڵ حكومەتەكەی محەمەد موسەدەق لە ئێران دانی نا بە دەوڵەتی عیبریدا. بەڵام بەشیوەیەكی خێرا ئاڵۆزی كەوتە پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات، محەمەد موسەدەق سەرۆك وەزیرانی ئێران، ئیسرائیلی تۆمەتباركرد بەوەی لایەنگری ئەمریكاو بەریتانیای كردووە كە رێگەیانداوە بە كودەتاكردن بەسەر حكومەتەكەیدا لە ساڵی 1953. لەو ساڵانەدا دەسەڵاتی محەمەد رەزا شا بەهێز بوو، محەمەد رەزا پەلهەوی بەردەوامیدا بە پەیوەندی بەهێزی نێوان ئێران و ئیسرائیل و گەشتی ئاسمانی راستەوخۆی نێوان تاران و تەلئەبیب. بەڵام لە ساڵی 1979، شۆڕشی ئێران هەموو شتێكی گۆڕی، دوای چەندین ساڵ مانەوەی لە تاراوگە، ئایەتوڵا خومەینی گەڕایەوە بۆ ئێران و دەسەڵاتی گرتەدەست، خومەینی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل پچڕاند. ساڵی 1980 جەنگ لە نێوان ئێران و عێراق هەڵگیرسا، دەوترێت لە ساڵانی جەنگدا ئێران بە بەهای (500 ملیۆن) دۆلار چەكی لە ئیسرائیل كڕیوە، لەبەرمبەر هەناردەكردنی نەوت بۆ ئیسرائیل. بەڵام جارێكی تر ئاڵۆزی گەڕایەوە بۆ پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات، هەریەكە لە ئیسحاق رابین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و شیمۆن پێرێز دەستیان كرد بە قسەكردن لەبارەی ئەگەری هەڕەشەی ئێران بۆسەر ئیسرائیل، هەڕەشەیەك كە ئیسرائیلییەكان دەڵێن خۆی لە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و پشتیوانی تاران لە گروپە تیرۆرستییە بیانییەكاندا، دەبینێتەوە. سەرچاوە: فرانس 24  

درەو میدیا  دەنگدانی تایبەت بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایار كۆتایی هات ئەنجامی دەنگدانەكەش لەگەڵ دەنگدانی گشتی رادەگەیەنرێت، ژمارە دەنگدەرانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان 247 هەزار و 431 هەزار دەنگدەربوو بە جۆرێك ،  لە پارێزگای هەولێری 114 هەزار و 172 دەنگدەری تایبەت مافی دەنگدانی هەبووە رێژەی دەنگدان لە 81% بووە لەپارێزگای دهۆك 50 هەزار و 476 كەس مافی دەنگدانی هەبووە بەڵام رێژەی دەنگدان لە 78% بووە، لە پارێزگای سلیمانی ( 82 هەزار و 783 ) كەس مافی دەنگدانی هەبووە و رێژەی دەنگدان لە 67% بووە.   دەنگی لیستەكان لە دەنگدانی تایبەتدا لە هەڵبژاردنی 2014 دا  یەكەم/ پارێزگای هەولێر لە 30/4/2014   1-    پارتی: 35 هەزار و 520 دەنگ 2-    یەكێتی: 9 هەزار و 250 دەنگ 3-    گۆڕان: 5 هەزار و 180 دەنگ 4-    كۆمەڵی ئیسلامی: هەزار و 750 دەنگ 5-    یەكگرتووی ئیسلامی: هەزار و 646 دەنگ دووەم/  پارێزگای سلێمانی لە 30/4/2014 1-    یەكێتی نیشتیمانی كوردستان 18 هەزار و 199 دەنگ  2-    بزوتنەوەی گۆڕان 9 هەزار و 518 دەنگ  3-    یەكگرتووی ئیسلامی  هەزارو 43 دەنگ  4-    كۆمەڵی ئیسلامی 889 دەنگ  5-    پارتی دیموكراتی كوردستان 911 دەنگ. سێیەم / پارێزگای دهۆك لە 30/4/2014    1-    پارتی دیموكراتی كوردستان بە (20 هەزار و 995) دەنگ،   2-    یەكێتی‌ نیشتیمانی‌ كوردستانیش (1 هەزار و 498) دەنگی هێناوە . 4-    یەكگرتوی‌ ئیسلامی بە (2 هەزار و 846) دەنگ. 5-    بزوتنەوەی‌ گۆڕان (1 هەزارو 239 ) دەنگ 6-    كۆمەڵی‌ ئیسلام(89) دەنگی هێناوە .   دەنگی لیستەكان لە دەنگدانی تایبەتدا لە هەڵبژاردنی 2013دا ژمارەی دەنگدەرانی تایبەت بۆ هەڵبژاردنی 21/9/2013   لە سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان ( 148 هەزارو 553 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە كە ئەویش دابەشبوو بووبەسەر وەزارەتەكاندا ، لە هێزی ئاساییش ( 16 هەزارو 869 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبوو كە لە هەولێر و دهۆك ( 8هەزارو 314 ) كەس و لە پارێزگای سلێمانیش 8 هەزارو 555 ) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، لە وەزارەتی ناوخۆ ( 44 هەزارو 666 ) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، لەو ژمارەیەش ( 18هەزارو 560 ) كەسیان لە هەولێر و دهۆك و ( 26 هەزارو 106 ) كەس لە پارێزگای سلێمانی مافی دەنگدانی هەبوو. سەبارەت بە وەزارەتی پێشمەرگەش ( 85 هەزارو 16 ) كەس مافی دەنگدانی هەبوو وەزارەتی بەرگری عێراق ( 934 ) كەس و پاسەوانی سنوور ( 6 هەزارو 328 ) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، وەزارەتی كاریش ( 237 ) كەس مافی دەنگدانی هەبوو.  لە هەڵبژاردنی 21/9/2013 دا لەكۆی(154 هەزارو 50 ) كەس  ( 144 هەزار و 434 ) كەس دەنگیان دا بە رێژەی  (93.8% ) بەپێی ئەنجامی كۆتایی دەنگدانی تایبەت لەسەر ئاستی سێ پارێزگاكەی هەرێم بەم شێوەیە بووە: یەكەم: پارێزگای سلێمانی لە 21/9/2013 لە دوای جیاكردنەوەی دەنگدانی تایبەت لە پارێزگای سلێمانی لە كۆی( 56هەزار و 656 )كەس كە مافی دەنگدانی هەبووە رێژەی بەشداری دەنگدان (95.6% ) زیاتر لە ( 54 هەزارو 164 ) دەنگی داوە بە جۆرێك :  6-    یەكێتی نیشتیمانی كوردستان 27هەزار و 335 دەنگ  7-    بزوتنەوەی گۆڕان 18هەزار و 614دەنگ  8-    یەكگرتووی ئیسلامی 2011 9-    كۆمەڵی ئیسلامی 1980 دەنگ  10-    پارتی دیموكراتی كوردستان 1665 دەنگ. 11-    لایەنەكانی تر   2 هەزار و 726  دووەم/ پارێزگای هەولێر لە 21/9/2013 ئەنجامی دەنگدانی تایبەت لە هەڵبژاردنی 21/9/2013 لە پارێزگای هەولێر كە (62 هەزار و 900 ) كەس مافی دەنگدانی هەبووە  زیاتر ئاستی دەنگدان (93.7% ) لە ( 58 هەزارو 938 ) كەس دەنگیاندا، بەجۆرێك : 6-    پارتی: 38 هەزار و 487 دەنگ 7-    یەكێتی: حەوت هەزار و 148 دەنگ 8-    گۆڕان: پێنج هەزار و 390 دەنگ 9-    پارتی پیشكەوتنخوازی توركمانی: سێ هەزار و 978 دەنگ 10-    كۆمەڵی ئیسلامی: هەزار و 460 دەنگ 11-    یەكگرتووی ئیسلامی: هەزار و 211 دەنگ سێیەم / پارێزگای دهۆك لە 21/9/2013 لە هەڵبژاردنی 21/9/2013 دا لە سنوری پارێزگای دهۆك، لە كۆی (28 هەزار و 997 ) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە، بەرێژەی (91.5% ) دەنگیانداوە   (26 هەزار و 532) كەس دەنگیانداوە، ژمارەی دەنگی لایەنەكانیش بەم شێوەیەیە:  1-    پارتی دیموكراتی كوردستان بە (19 هەزار و 642) دەنگ،   2-    لیستی‌ كلدان و ئاشوری‌ بە (2 هەزار و 377) دەنگ. 3-    یەكێتی‌ نیشتیمانی‌ كوردستانیش (1 هەزار و 866) دەنگی هێناوە . 4-    یەكگرتوی‌ ئیسلامی بە (1 هەزار و 452) دەنگ. 5-    بزوتنەوەی‌ گۆڕانیش بە (799) دەنگی هێناوە . 6-    كۆمەڵی‌ ئیسلامیش تەنها (126) دەنگی هێناوە .  

راپۆرت: رۆیتەرز وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بۆ كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا، بوو بە سێبەر بەسەر هەڵبژاردنەكانەوە لە عێراق، كە لەدوای ئەو جەنگەی كە كۆتایی بە سەددام حسێن هێنا لە ساڵی 2003دا، تاران و واشنتۆن لە عێراق كێبركێ لەسەر هەژمونیان دەكەن. لەناوبردنی حوكمی دیكتاتۆرە سونییەكە رێگەی لەبەردەم سەركەوتنی زۆرینەی شیعەی وڵات كردەوە، سێ كەس لە كێبركێكارە گەورەكان لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران سەر بەو پێكهاتەیەن، لەناویاندا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستا، سەختە پێشبینی ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنە بكرێت كە رۆژی شەممە بەڕێوەدەچێت. براوە هەركەسێك بێت پێویستە لەسەری هاوسەنگی بپارێزیت لەنێوان بەرژەوەندی عێراق و پێویستی كەمكردنەوەی ئاستی پشتبەستنی ئابوری بە نەوت و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و ئێران. ئەوەی ئەم ئەركە سەختتر دەكات توندبونەوەی مشتومڕەكانە لەنێوان واشنتۆن و تاراندا. سێ كاندیدە سەرەكییەكە بریتین لە عەبادى و دوو ركابەرە سەرەكییەكەی، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوو هەروەها هادی عامری فەرماندەی لایەنێكی چەكداری توندڕەو كە سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكی بەهێزی نیمچە سەربازی دەكات و ئێران پاڵپشتی دەكات، هەر سێ كاندیدەكە زۆر بەلای ئێراندا دەشكێنەوە. لەگەڵ زیادبوونی فشارەكانی ترەمپ لەسەر ئێران، سوربونی سەركردە ئاینییەكانی شیعەیش لە ئێران بۆ پارێزگاریكردن لە رۆڵی خۆیان لە پاڵپشتیكردنی شیعەكانی عێراق، زیاد دەكات. عێراق بەلای ئێرانەوە گرنگترین دەوڵەتی عەرەبییە، تەنانەت لە سوریاو لوبنانیش گرنگترە كە  هەژمونی سیاسی و سەربازی تێیاندا هەیە. ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە عێراق و ئێران هاوبەشن لە یەك سنوردا و هەروەها پێگەی عێراق دەكەوێتە ناو دڵی ناوچەی كەنداوەوە. هەروەك عێراق رێگای سەرەكیشە بۆ گواستنەوەی چەك و جەنگاوەران بۆ سوریا، ئێران هێزی لەگەڵ لایەنە شیعەكان لە عێراق و لوبنان بڵاوكردوەتەوە بەمەبەستی پاڵپشتیكردن لە بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا لە جەنگی ناوخۆیی وڵاتەكەیدا. یەكێك لە مەترسییەكان سەبارەت بە عێراق ترسی رودانی شەڕە لەنێوان (5000) سەربازی ئەمریكی كە لەسەر خاكی عێراقن لەگەڵ گروپە چەكدارەكانی شیعە كە بەناو لەژێر فەرمانی بەغداد كاردەكەن بەڵام سەربە سوپای پاسداران و ئایەتوڵا عەلی خامنەیی رابەری باڵای ئێرانن. نێردەیەكی باڵای خۆرئاوایی وتی" عێراقییەكان لەوپەڕی نیگەرانیدان. ئەوان نایانەوێت عێراق ببێت بە گۆڕەپانێكی نوێ... بۆ جەنگی نێوان ئێران و ئەمریكا". ئاماژەی بەوەكرد" ئەگەر جەنگ لەنێوان ئێران و ئەمریكا رویدا، بەشێكی شەڕەكە لەوێ دەبێت". ئەمریكا و ئێران دوژمنێكی هاوبەشیان لە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیدا دۆزییەوە كە بۆ ماوەیەك دەستی بەسەر یەك لەسەر سێ روبەڕوی عێراقدا گرت، بەتایبەتیش لە باكور و خۆرئاوای وڵات. لایەنێكی گەورەی ئەو پێشڕەوییە خێرایەی كە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی كردی، بۆ داڕمانی سوپای عێراق دەگەڕێتەوە، بەهۆی ئەو سیاسەتە تائیفییانەی كە حكومەتەكەی مالیكی گرتیەبەر. زۆرینەی عێراقییەكان شكستی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بۆ كەسانی وەكو عامری و ئەو گروپانە دەگێڕنەوە كە ئێران راهێنانی پێكردون، نەك بۆ هێزەكانی هاوپەیمانی كە ئەمریكا سەرۆكایەتی دەكات. رۆڵی ئەمریكا خۆی دەبینییەوە لە فەراهەمكردنی هێزی ئاسمانی گورزوەشێندا، لەكاتێكدا لەسەر زەمین لە سوریا و عێراق پشتی بە جەنگاوەرانی كورد بەست. جەنگی بەوەكالەت بەڵام ئێران سەرباری ئەوەی عێراق وەكو دەوڵەتێكی عەرەبی خاوەن بایەخی ستراتیژی دەبینێت، هەندێك لە چاودێران باوەڕیانوایە تاران بە پلەی یەكەم سەرەنجی خستوەتەسەر گۆڕەپانی شەڕی نێوان ئیسرائیل و سوریا. ململانێكان لەوێ ئاماژە بە هاتنەناوەوەی ئیسرائیل دەكەن. دوای چەند كاتژمێرێك لە راگەیاندنی كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەلایەن ترەمپەوە، ئیسرائیل هێرشی ئاسمانی كردە سەر چەند شوێنێك كە وەكو دەوترێت بارەگای سەربە ئێران و حیزبوڵان و وردە وردە لە سنوری ئیسرائیل نزیكبوونەتەوە. ئیسرائیل وتی هێزەكانی ئێران لە سوریا لە شەودا لەناو خاكی سوریاوە چەند بارەگایەكی سوپای ئیسرائیلیان بۆردومان كردووە، ئەمەش وایلێكردووە لەوكاتەوە كە لە ساڵی 2011 جەنگ لە سوریا دەستیپێكردووە، یەكێك لە توندترین گورزەكانی بوەشێنێت. وەزارەتی دەرەوەی عێراق بڕیارەكەی ترەمپی بە بڕیارێكی "پەلە و حساب بۆنەكراو" ناوبردو وتی كشانەوەی واشنتۆن لە رێككەوتنی ئەتۆمی " دەرژێتە بەرژەوەندی توندبونەوەی دۆخەكە و جگە لە وێرانكاری و ئازارەكانی جەنگ كە ناوچەكە زۆری بەدەستەوە ناڵاندووە، كەس هیچ شتێكی لێ ناچێتەوە". دیپلۆماتكاران لە ناوچەكە دەڵێن لە خراپترین سیناریۆی پێشبینیكراودا ئێران لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەدات لە عێراقدا، هەروەك ئەوەی گروپە چەكدارەكان ساڵی 2005 كردیان بە ئاڕاستەكردنی موشەك بۆ باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد. بەڵام پێدەچێت ئێران وای بەباش بزانێت لە عێراق دوركەوێتەوە و لەبری ئەو سوریا بەكاربهێنێت. تەنگژەی عێراقی لەگەڵ ئەوەشدا سەركردە شیعەكانی عێراق روبەڕوی تەنگژە دەبنەوە لە چۆنیەتی راگرتنی باڵانسی سیاسی لەنێوان ئەمریكا و ئێراندا. هەندێك لە سەركردەكانی عێراق لەناویاندا عەبادی، دەڵێن ئەوان دەیانەوێت لە مشتومڕەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران دوركەونەوە. دیپلۆماتكارێكی تری خۆرئاوایی وتی" ئەوان دەیانەوێت نمونەی سیاسەتێكی بێلایەنانە و گونجاو لەگەڵ هەموان پەیڕەو بكەن". هەندێكی تر، لە ناویاندا عامری، باوەڕیانوایە گرنگترین پەیوەندی بۆ عێراق پەیوەندییە لەگەڵ ئێران و پێویستە لەسەریان پاڵپشتی لەو پەیوەندییە بكەن. هاوكات زۆر گرنگە بۆ عێراق پردی پەیوەندی لەگەڵ تائیفەی كەمینەی سوننەدا دروستبكات، سەرباری ئەوەی هەندێك لە سیاسەتمەداران هەست بە نیگەرانی دەكەن لەو نزیكبونەوە بەراییەی كە عەبادی لەگەڵ سعودیەی سوننەدا بەدیهێناوە، دوای چەندین دەیە لە ساردی نێوان هەردوو وڵات. دیپلۆماتكارێكی تری خۆرئاوایی وەكو ئاماژەیەك بۆ ئەو پێشڕەوییەی كە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە ساڵی 2014دا كردی، وتی" خراپترین مۆتەكەیان ئەوەیە بێدار ببنەوە و ببینن سوننە یان عەرەب سەركەوتن و هەژمونی ئەوانیان بەسەر وڵاتدا لەناوبردووە وەكو ئەوەی لەگەڵ داعش رویدا". ئاماژەی بەوەكرد" لە ئاوەزیاندا ئێران پەناگەی كۆتاییە كاتێك ئەو مۆتەكەیە رودەدات... كاتێك رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی دەوڵەتی خەلافەتی راگەیاند، ئەوان (ئێرانییەكان) یەكەم كەس بوون كە هاتن بۆ رزگاركردنیان، نەك ئەمریكییەكان و كەسانی تر". شیعەی عێراق نایانەوێت ئێران هەژمون بكات بەسەریاندا، بەڵام ئەو هەنگاوەی كە ترەمپ ئەم هەفتەیە دژی تاران هەڵیگرت، ئەو كارە سەختتر دەكات. دیپلۆماتكارێك وتی" دوای (بڕیارەكەی ترەمپ) پرسیارەكە ئەوەیە سیاسەتی هاوسەنگ چۆن جێبەجێ دەكرێت كاتێك ئێران بواری ئاسمانی عێراق بەكاردەهێنێت بۆ چەكداركردنی گروپەكانی لە سوریا ؟ چی دەكەن؟". گروپە بەهێزەكان كە عامری سەرۆكایەتییان دەكات و ئێران راهێنانی پێكردوون و پارەو چەكی پێداون پێدەچێت رێنماییەكانی تاران جێبەجێ بكەن نەك رێنماییەكانی بەغداد. سوپای پاسدارانی ئێران لەناو دڵی هێزەكانی حەشدی شەعبیدا وەها گروپە شیعەكان بنیادناوە كە ركابەرێتی سوپای عێراق و هێزە ئەمنییەكان بكەن. سوپای پاسداران شتێكی هاوشێوەی كرد لەناو حیزبوڵای شیعەی لوبناندا، ئەوەش بوو یارمەتی تارانیدا هێزی سەربازی خۆی لە سەرتاسەری شوێنە جیاوازەكانی ناوچەكەدا نیشان بدات.  

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ لە شاشەی كەناڵی ئەلعێراققەوە دەستگیركردنی چوار سەركردەی رێكخراوی داعش راگەیەنرا، سەركەوتنێكی گەورەیە كە هێزە ئەمنییەكانی عێراق بەدەستی دەهێنن بە هاوكاری ئەمریكا و بەبەكارهێنانی مۆبایلی یاریدەدەرێكی ئەبوبەكر بەغدادیی سەرۆكی رێكخراوی داعش. چیرۆكەكە شوباتی رابردوو لە توركیا دەستپێدەكات، دەسەڵاتدارانی ئەنكەرە ئیسماعیل عیساوی ناسراو بە " ئەبو زەید عێراقی" دەستگیردەكەن و رادەستی بەرپرسانی هەواڵگری عێراقی دەكەن، ئەمە بە وتەی راوێژكاری ئەمنیی حكومەتی عێراق هیشام هاشمی كە بۆ ئاژانسی " رۆیتەرز" قسەیكردووە. هاشمی رونیشیكردەوە كە ئەفسەرانی هەواڵگری عێراق لە مۆبایلەكەی عیساویدا بەرنامەی تەلیگرامیان بەكارهێناوە و داویان بۆ چەند سەركردەیەكی تری داعش ناوەتەوە وایانلێكردوون سنوری سوریا تێبپەڕێنن و بێنە عێراق و لەوێ‌ دەستگیریان بكەن. یەكێك لە دەستگیركراوەكان سورییەكە بەناوی " سەدام ئەلجەمەل" كە والی داعش بووە لە ناوچەی خۆرهەڵاتی فورات، هاشمی، عیساوی و ئەلجەمەلی بە دیارترین كەسایەتی داعش دانا كە دەستگیردەكرێن. هاشمی وتیشی: " ئۆپەراسیۆنەكە بە هاوكاری هەواڵگری ئەمریكا لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی و هەواڵگری توركیا جێبەجێكراوە". زیاتر وتیشی ئەفسەرانی هەواڵگری عێراق و ئەمریكا دوای دەستگیركردنی " عیساوی" توانیان هەموو ژمارە بانكییەكانی داعش و هەموو كۆدەكانی كە بەكاریان دەهێنێت ئاشكرابكەن. جگە لە عیساوی و ئەلجەمەل ، سێ‌ سەركردەی تری مەیدانی داعش دەستگیركراون كە بریتین لە سوری محەمەد حسێن قەدیر و هەردوو عێراقی عومەر شەهاب كەربولی و عیسام عەبدولقادر زەوبەعی. داعش لە كۆتایی نزیكدەبێتەوە، بەڵام هێشتا چارەنوسی ئەبوبەكر بەغدادیی نادیارە، كە ساڵی 2014 دوای كۆنترۆڵكردنی موسڵ خۆی وەك خەلیفەی مسوڵمانان راگەیاند، پێشبیندەكرێت ئێستا بەغدادیی لە ناوچەیەكی سەرسنوری نێوان عێراق و سوریا خۆی حەشاردەبێت، دوای ئەوەی هەموو ئەو شار و شارۆچكانەی لەدەستدا كە لەژێر كۆنترۆڵی رێكخراوەكەیدا بوون. سەرچاوە: ئاژانسی رۆیتەرز    

كۆبوونەوە چاوەڕوانكراوەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور 12ی حوەزیرانی داهاتوو لە سەنگاپوورە ئەنجامدەدرێت، ئەمەش بە گوێرەی وتەی ترەمپ. ترەمپ لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر وتی:" هەر یەكێكمان هەوڵدەدەین لە پێناوی ئاشتی جیهاندا بیكەینە ساتێكی مێژویی". ئەمڕۆ پێنج شەممەش مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا وەك ئامادەكارییەك بۆ كۆبوونەوەكە بە سەردانێك گەیشتە پیۆنگ یانگی پایتەختی كۆریای باكور، چەند ساتێكیش دوای ئاشكراكردنی كات و شوێنی كۆبوونەوەكەی ترەمپ و ئون، كۆریای باكور سێ‌ زیندانی ئەمریكی ئازادكرد و گەیشتنەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. دۆناڵد ترەمپ نیسانی رابردوو جیهانی تووشی شۆك كرد، كاتێك لە هەنگاوێكی بێ‌ وێنەدا داوایەكی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ كیم جۆن ئون پەسەندكرد. سەنگاپوورە تائێستا چەندین بۆنە و كۆبوونەوەی دیپلۆماتیی باڵای بەخۆیەوە بینەوە و ساڵی 2015 سەركردەی چین و تایوان لەو وڵاتە بچوكەی باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا كۆبوونەوەو ئەوەش دوای 60 ساڵ یەكەم كۆبوونەوەی سەركردەی ئەو دوو وڵاتە بوو. سەنگاپوورە و ئەمریكا پەیوەندی پتەویان هەیە، هەروەها سەنگاپورە لەگەڵ كۆریای باكوردا پەیوەندی دیپلۆماتی هەیە، بەڵام تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو هاوكات لەگەڵ توندتركردنی سزا نێودەوڵەتییەكانی سەر پیۆنگ یانگ پەیوەندییە بازرگانییەكانی لەگەڵ كۆریای باكور هەڵپەسارد.  

حازم ردێنی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند، نزیكەی 60 هەزار چاودێری نێودەوڵەتی و ناوخۆی رۆژی شەممە چاودێری پرۆسەی دەنگدانی گشتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەكەن. ردێنی لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی سپۆتنیكی روسی رایگەیاند ژمارەی چاودێرانی رێكخرا و دەستە نێودەوڵەتییەكان و باڵیۆزخانەكان لە هەموو پارێزگاكانی عێراقدا گەیشتوەتە زیاتر لە 900 چاودێر. وتیشی ژمارەی چاودێرانی ناوخۆ لەسەرتاسەری عێراقدا گەیشتوەتە زیاتر لە 50 هەزار چاودێر. راشیگەیاند 1340 میدیاكاری ناوخۆیی و جیهانی رووماڵی دەنگدانی گشتی دەكەن لە 12ی ئایار و دوو وێستگەش بۆ دەنگدانی میدیاكاران لە بەغدا ئامادەكراوە.  

كەریم تەمیمی وتەبێژی  كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند رێژەی بەشداربوون لە دەنگدانی تایبەتدا گەیشتوەتە 78% و زیاتر لە 700 هەزار كەس لە دەنگدانی تایبەتدا دەنگیانداوە و زیاتر لە 22 ملیۆن كەسیش مافی بەشداریكردنیان لە دەنگدانی گشتیدا هەیە. ئەمڕۆ پێنجشەممە پرۆسەی دەنگدانی تایبەت بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەستیپێكرد، دەنگدانەكە تایبەت بوو بە هێزەكانی وەزارەتی ناوخۆ و بەرگری عێراق و هێزە ئەمنییەكان و هێژی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان و هێزە ئەمنییەكانی هەرێم لەگەڵ زیندانیان و راگیراوانی نێو گرتوخانەكان و كاتژمێر شەشی ئێوارەش بە كاتی عێراق پرۆسەكە كۆتاییهات. بە گوێرەی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن رێژەی بەشداریكردنی دەنگدانی تایبەت لە پارێزگاكانی  هەرێم بەمشێوەیە بووە: پارێزگای هەولێر: 81% پارێزگای سلێمانی: 67% پارێزگای دهۆك: 78% پارێزگای كەركوك:  66% رێژەی بەشداریكردن لە پارێزگاكانی عێراق: نەینەوا: 73% نەجەف: 83% میسان: 89% واست: 85% زیقار: 85% كەربەلا: 89% سەلاحەدین: 69% دیالە: 83%    

درەو میدیا  لە پرۆسەی دەنگدانی تایبەتدا لە بەشێك لە ناوەندەكانی دەنگدان سەرپێچی و پێشێلكاریكراوە، بەجۆرێك لە هەندێك ناوەندی دەنگداندا پشێوی زۆر دروست بووە، بەشێ لە سەرپێچی و پێشێلكارییەكان بەپێی وتەی چاودێرانی پرۆسەكە دەگەرێتەوە بۆئەوەی كە رێوشوێنەكانی ئەم هەڵبژاردنە جیاوازە لە هەڵبژاردنەكانی پێشوو ئەویش بەهۆی ئامێر و تەكنەلۆجیای نوێوە و هاوكات رانەهاتنی چاودێرانی كۆمسیۆن لەگەڵ رێوشوێن و ئامێرەكانی دەنگداندا، بۆیە سەرپێچی و پێشێلكارییەكان خۆی لەچەندین شێوازدا بینیوەتەوە: -    لە بەشێك لە بنكەكاندا دەنگدانی بە كۆمەڵ هەبووە -    بەشێك لە بنكەكانی دەنگدان ئامێرەكان لە كاركەوتوون و بۆ ماوەیەك دەنگدان وەستاوە. -    بەهۆی فشار و قەرەباڵغی زۆرەوە دەرگای ناوەندەكانی دەنگدان داخراوە و دەنگدەران لە پەنجەرە و سەربانەوە چونەتە ناو بنكەكانی دەنگدانەوە -    چونە ژوورەوەی مۆبایلی كامێرا و بە چەك و تفەنگەوە چونەتە ناو بنكەكانی دەنگدانەوە. -    بانگەشەی بەشێك لە كاندیداكان لەناو بنكەكانی دەنگدان. -    نەبوونی ناوی بەشێك لە دەنگدەرانی تایبەت    https://www.facebook.com/drawmedia/videos/181608252668166/ https://www.facebook.com/MuhamadRauf76/videos/1783565905068434/

وەرگێڕانی: فازل حەمەرەفعەت & نامیق رەسول كشانەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران، ئەو روداوانە دووبارە دەكاتەوە كە بەر لە جەنگی عێراق لە 2003 رویاندا، كاتێك ئەمریكا دەستوەردانی كرد بۆ روخاندنی رژێمی سەددام حسێن دوای ئەوەی بۆی دەركەوت چیدی سزاكان سودیان نییە. ئایا سیناریۆیەكی هاوشێوە لە ئێران دووبارە دەبێتەوە ؟ دوای 15 ساڵ لە داگیركردنی عێراق بە دوو پاساو (چەكی كۆكوژ و پەیوەندی لەگەڵ رێكخراوی قاعیدە) كە دواتر سەلمێندرا هەردوو پاساوەكە هەڵە بوون، ئەمریكا جارێكی تر بەرەو ئەگەری رووبەڕووبونەوە لەگەڵ هێزێكدا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست هەنگاودەنێت بە گومانی ئەوەی چەكی ئەتۆمی هەیە و پشتیوانی تیرۆر دەكات. پێدەچێت سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ, سەرۆكی ئەمریكا لەبارەی ئێرانەوە بۆ هەندێك لە لێپرسراوانی ئێستا و پێشووی ئەمریكا روون بێت كە ئامادەكارییەكانی ئەمریكایان بۆ ئەو داگیركردنەی عێراق لە ئازاری 2003 بینی كە تائێستاش دابەشبوونی تائیفی و تێدا ماوەتەوە لە كاتێكدا (5000) هەزار سەربازی ئەمریكی لە عێراق هەن. زیاتر لە (4 هەزار و 400) سەربازی ئەمریكی و سەدان هەزار عێراقی لەو ململانێیەدا كوژران كە زۆرێك لە شیكەرەوەكان بە یەكێك لە نسكۆ گەورەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە چاخی نوێدا وەسفیدەكەن. پۆل بیلار گەورە راوێژكاری هەواڵگری ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە ماوەی ساڵانی 2001 بۆ 2005 دەڵێت " روخسارێكی نیمچە بێزاركەر و سەرسوڕهێنەر هەیە لە خراپبەكارهێنانی دەزگای هەواڵگری لەوكاتە و ئێستاشدا". ئاماژەی بەوەكرد، ئەو لێكچونە نیمچە بنەڕەتییە خۆی دەبینێتەوە لە بەكارهێنانی هەواڵگری "بە ئاڕاستەیەكی زۆر توندو ئینتیقائی لەسەر بنەمای ئەوەی "ئێمە كرۆكی بابەتەكە دەزانین".                                یەكێك لەو بەڵگانەی كە كۆڵن پاوڵ وەزیری پێشووتری دەرەوەی ئەمریكا پێش جەنگی عێراق 2003 خستیەڕوو سێ شەممەی رابردوو سەرۆك ترەمپ كشانەوەی ئەمریكای لەو رێككەوتنە ئەتۆمییە راگەیاند كە شەش زلهێزی جیهان لەگەڵ ئێران ئیمزایان كرد بۆ سنورداركردنی چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێران لەبەرامبەر سوككردنی سزا ئابورییەكان لەسەر. سەرۆكی ئەمریكا وتی ئەو رێككەوتنەی كە لەسەردەمی باراك ئۆباما سەرۆكی پێشوودا ئیمزاكراوە، بەرنامەی موشەكی ئێران و چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێران دوای ساڵی 2025 یاخود رۆڵی ئێران لە ململانێكانی یەمەن و سوریا لە خۆناگرێت. هەروەك ترەمپ هیچ شتێكی لەبارەی هەڵسەنگاندنی فەرمانگەكانی هەواڵگری ئەمریكا و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی سەربە نەتەوەكان باس نەكرد كە پشكنەرەكان لە ئێران كاردەكەن. ئەو هەڵسەنگاندنانە باس لەوەدەكەن تاران پابەندە بەو رێككەوتنەی ساڵی 2015 ئیمزا كرا. بەڵگەكانی ئیسرائیل مشتومڕی لێكەوتەوە لە جیاتی ئەوە سەرۆكی ئەمریكا ئاماژەی بە چەند بەڵگەنامەیەكی ئێرانیدا كە ئیسرائیل رۆژی 30 نیسانی رابردوو بڵاویكردەوە و وتی ئەوانە نیشانیدەدەن كە سەركردەكانی ئێران درۆیانكرد كاتێك رەتیانكردەوە ئێران پرۆژەی هەوڵدان بۆ چەكی ئەتۆمیی هەبێت. سەرەڕای ئەوەی حكومەتەكانی خۆرئاوا و پسپۆرانی هەواڵگری تانەیان لە دروستی ئەم بەڵگەنامانە نەدا، بەڵام رەخنەگرانی دەڵێن هیچ شتێك بۆ هەڵسەنگاندنەكانی پێشوو زیادتر ناكات كە لە رێگەیەوە ئەو ئەنجامە بەدەستها ت كە ئێران هەوڵەكانی بۆ پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمیی راگرتووە لە ساڵی 2003دا، ئێرانیش بانگەشەكانی ئیسرائیل و بە " منداڵانە و پڕوپوچ" وەسفكرد. لە دوای هێرشەكانی 11ی سێپەمبەری 2001 بۆ سەر ئەمریكا، جۆرج دەبلیو بۆش و گەورە یاریدەدەرانی شانۆگەرییەكیان بۆ رووخاندنی رژێمی سەدام حسێن لە عێراق ئامادەكرد بە پاساوەی ئەوەی كە هەواڵگری دەڵێت سەدام حسێن پەیوەندیی هەیە بە رێكخراوی قاعیدە و بە نهێنی كاردەكات بۆ پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمیی و كیمیایی و بایۆلۆژی، بەڵام دواتر ناڕاستی ئەوە سەلمێنرا، بۆش و یاریدەدەرەكانی زانیارە هەواڵگرییە بەردەستەكانیان گەورەكرد و پشتیان بە وتەی چەند كەسێكی عێراقی بەست كە لە تاراوگە دەژیان و وتەكانیان جێگەی گومان بوون و دژیەكی زانیارییەكانیان پشتگوێخست و لە هەندێك كاروباریشدا ئاژانسی هەواڵگری ئەمریكا و ئاژانسەكانی تری بواری هەواڵگری بەهەڵەدا چوون. بۆچی ئێران نەک عێراق؟ لە بەرامبەردا لێپرسراوانی ئەمریكا، هەروەها توێژەران لە واشنتۆن و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست جەختیانكردەوە لەسەر بوونی جیاوازی سەرەكی لە نێوان سیاسەتی بۆش لە عێراق و ئەو شێوازەی كە ترەمپ بەرامبەر ئێران دەیگرێتەبەر، سەرەڕای ئەوەی كە ئەو بڕیارەی كە ترەمپ رۆژی سێشەممە رایگەیاندووە بووە هۆی زیاتر ئاڵۆزییە هەرێمایەتییەكان و بووە هۆی فروانتربوونی جیاوازییەكانی نێوان ئەمریكا و ئەوروپا، بەڵام كەس پێشبینی داگیركردنی ئێران ناكات لەلایەن ئەمریكاوە. فەیسەڵ عەبدولساتر چاودێری لوبنانی كە پەیوەندی پتەوی لەگەڵ حزبوڵای لوبناندا هەیە كە ئێران پشتگیری دەكات دەڵێت:" پرسیارەكە ئەوەیە ئایا رووبەڕووی هەمان ئەو سیناریۆیە دەبینەوە كە لە عێراق روویدا، ئەوەی پەیوەست بوو بە چەكی كۆكوژەوە؟ وە ئایا ناوچەكە بەرەو شەڕ دەچێت؟" عەبدولستار دەشڵێت:" بە بۆچوونی من دۆخەكە جیاوازە، هەرچەندە ئاستی دوژمنایەتییەكە زیاتربێت لە نێوان وڵاتانی كەنداو ‌و ئیسرائیل لەلایك و ئێران لەلایەكەی ترەوە، دەربارەی هێرشی راستەوخۆ بۆسەر ئێران ئەوە پێشبینیكراو نییە، چونكە دۆخەكە بەرەو شەڕێكی گشتگیر دەبات و هیچ لایەنێك لەلایەنەكان ناتوانێت بەرگەی بگرن." لایخۆشیەوە مارك دوبوویتز سەرۆكی جێبەجێكاری دامەزراوەی بەرگری لە دیموكراتیەتەكان كە ناوەندێكی توێژینەوەیە دەڵێت جەنگ لە عێراق لەوەوە سەرچاوەیگرت كە درك بەوەكرا سزا ئابورییەكانی سەر سەدام كە لە دوای داگیركردنی كوەیت لە ساڵی 1990دا دەستیپێكرد كاریگەرییان بە خێرایی لەدەستدا. وتیشی:" بەڵام باوەڕام وایە ئێستا پێچەوانەكەی راستە". ئاماژەبەوەشدەدات كە ترەمپ توندتركردنی فشارە ئابورییەكان لەسەر ئێران لە كردەوەی سەربازی بەباشتر دادەنێت. باوەڕێكی خەیاڵی؟ سەرەڕای جیاوازی ئامرازەكان دوو بەرپرسی ئەمریكی كە ئاگاداری سیاسەتی تایبەت بە ئێرانن بە ئاژانسی رۆیتەرزیان وتی ئەوان باوەڕیان وایە كە ئامانجی كۆتایی ترەمپ لە ئێران لە ئامانجی ئیدارەی ترەمپ دەچێت لە عێراق كە ئەویش گۆڕینی حكومەتی دژ بە ویلایەتە یەكگرتووەكان لە ئێران و هێنانە كایەی حكومەتێكی دۆستی ئەمریكایە لە شوێنی، بەڵام یەكێك لە لێپرسراوەكان بە رۆیتەرزی وتی ئەگەر بوش باوەڕی وابووبێت كە عێراقییەكان بە گوڵ پێشوازی لە هێزە ئەمریكییە داگیركەرەكان دەكەن لە هەستكردنیان بە دڵنیایی، ئەمە خەیاڵ پڵاوی بوو، هاوشێوەی ئەوەش باوەڕكردن بەوەی " دیموكراتیەت لە ئێران جێگیر دەبێت " ئەگەر كۆماری ئیسلامی كەوت، زۆر بیركردنەوەیەكی سادەیە. تا ئێستاش رووینەداوە كە ترەمپ یان جۆن بۆڵتۆن راوێژكاری نوێی ئاسایشی نەتەوەیی كە خاوەنی هەڵوێستی توندە بەرامبەر بە ئێران بە ئاشكرا داوای رووخاندنی دەسەڵاتی ئایینی ئێرانیان كردبێت. ژەنەراڵی خانەنشین مایكڵ هایدن بەڕێوەبەری پێشووی دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا و بەرپرسی پێشووی ئاژانسی ئاسایشی نەتەوەیی وتی: " ئەوەی شایانی تێبینیكردنە ترەمپ لە وتارەكەیدا لە كاتی راگەیاندنی كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، هیچ شتێكی دەربارەی هەڵسەنگاندەكانی هەواڵگریی باس نەكرد." لە شوباتی رابردووشدا دان كۆتس بەڕێوەبەری هەواڵگری نیشتمانی لە ئیدارەی ترەمپ لە كۆنگرێس وتی": رێككەوتنی ئێرانی ئەو ماوەیەی درێژكردەوە كە ئێران پێویستیەتی بۆ بەرهەمهێنانی مادەی تایبەت بە دروستكردنی چەكی ئەتۆی و شەفافیەتی چالاكی ئەتۆمیی ئێران پتەوكرد." هایدنیش دەربارەی توێژەرانی هەواڵگری ئەمریكا وتی " كارەكە ئەوە نییە كە ئەوان رووبەڕووی فشارببنەوە بۆ پێشكەشكردنی پاساو": وتیشی ترەمپ" پێویستی بە پاساوهێنانەوە نییە و نایەوێت". سەرچاوە: dw    

هۆگر چەتۆ رێكخەری گشتی تۆڕی شەمس بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان بە " درەو میدیا" ی راگەیاند: وەك ئەوەی پێشبینیمان دەكرد كۆمسیۆن لە هەڵبژاردنەكاندا رووبەرووی چەند گرفتێك دەبێتەوە لەوانە:.  یەكەمیان پەیوەستە بە رێوشوێنەكانی كۆمسیۆن لەبەرئەوەی ئامێری نوێ هاتوەتە ناو پرۆسەی دەنگدان و ئامێری ئەلیكترۆنی بەكاردەهێنرێت، ئەگەری ئەوە هەیە كە كارمەندانی كۆمسیۆن هەموویان نەتوانن ئەو رێوشوێنانە وەك خۆی جێبەجێبكەن.  هۆگر چەتۆ ئاماژەی بەوەشكردووە، لە هەندێك شوێن پرۆسەكە بە باشی بەرێوەدەچێت و رێوشوێنە نوێیەكان بە باشی جێبەجێ دەكرێن، لە هەندێك شوێنی دیكە وانیە بۆ نمونە لە قەزای حەویجە بە شێوازە كۆنەكە دەنگ دەدەن. كە ئەمە رێگە پێنەدراوە كە نە سندوق هەیە نە رێوشوێنەكان وان. پرسی دووەم بەكارهێنانی تەكنەلۆجیا و نەزانینی تەكنەلۆجیایە. لە چەندین شوێن ئامێرەكە رادەگیرێت و دەوەستێت كە ئەمە پێشبینیكراو بوو، كە كۆمسیۆن چۆن دەتوانێت چارەسەری خێرای بۆ بدۆزێتەوە. سێیەمیان مەسەلەی هۆشیارەیە لە گەیاندنی زانیاری ئەم دەنگدانی تایبەتە تەنها بۆ ئەوانەیە كە بایۆمەتریان هەیە، ئەوەی بایۆمەتری نیە خراوەتە رۆژی دەنگدانی گشتی هەندێك كێشە دروست بووە بەهۆی ئەوەوە كە هەندێك كارتی كۆنی پێبووە و ویستویەتی دەنگ بدات، ئەمانەش بوەتە هۆی ئەوەی كۆمسیۆن لەو بنكانە پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی راگرتووە، بەتایبەتیش دەمە قاڵێ لە نێوان ئەفسەران و كارمەندانی كۆمسیۆنە، لە موسڵ ئەفسەرەكان ئامادە نەبوون كارتی دەنگدان بدەنە كارمەندانی كۆمسیۆن. ئاماژەی بەوەشكردووە كە لە قەزای حەویجە بە سیستمی كۆن دەنگدان بەرێوە دەچێت كە ئەوە پێچەوانەی رێوشوێنەكانی كۆمسیۆنە، لە بنكە قوتابخانەی كەفائی لەناو قەزای حەویجە روویداوە بە بیانوی ئەوەی ئامێرەكان هەموویان وەستاون و كارناكەن، لەوێ ئەنجامی دەنگدان رەتدەكرێتەوە.   

مەهاتیر محەمەد سیاسەتمەدارای بەتەمەنی مالیزیا جارێكی تر و لە تەمەنی 92 ساڵیدا دەبێتەوە بە سەرۆك وەزیرانی وڵات. مەهاتیر محەمەد ساڵی 2003 دوای 22 ساڵ لە سەرۆكایەتیكردنی حكومەتی خۆی خانەنیشینكرد، بەڵام ئەمساڵ و جارێكی تر گەڕایەوە و بەوتەی خۆی گەورەترین هەڵەی ژیانی راستدەكاتەوە كە خانەنشینكردنی بووە. مەهاتیر محەمەد دوای ناكۆكی لەگەڵ نەجیب رەزاق و پارتی دەسەڵاتداری مالیزیا ( رێكخراوی مالاوی نەتەوەییی یەكگرتوو " ئۆمنۆ" ) رابەرایەتی هاوپەیمانێتی ئۆپۆزسیۆن " باكاتان هارهبان" ی كرد لە شەڕی هەڵبژاردندا  ,  توانی 112 كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنێت بەرامبەر بە 76 كورسی بۆ هاوپەیمانێتی نەجیب رەزاقی سەرۆك وەزیران.  پێش هەڵبژاردنیش مەهاتیر رایگەیاند بۆ دوو ساڵ دەسەڵات دەگرێتەوە دەست و دواتر رادەستی هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆنی دەكات بە سەرۆكایەتی ئەنوەر ئیبراهیم كە ئێستا لە زینداندایە. ژیانی سیاسیی هەڵمەتی بانگەشەی مەهاتیر لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن و سەركەوتنی بەسەر پارتی دەسەڵاتداردا  سوپرایز نەبوو بەلای مالیزیییەكانەوە. مەهاتیر محەمەد لە تەمەنی 21 ساڵیدا چووە ریزی پارتی " ئۆمنۆ" و وەك پزیشك كاری دەكرد هەتا لە ساڵی 1964دا بووە ئەندامی پەرلەمان و ساڵی 1969 كورسییەكەی لە پەرلەمان لەدەستدا ، دوای دەركردنی لە حزب ونوسینی چەند نامەیەكی كراوە بۆ سەرۆكی ئەوكاتەی حكومەت تۆنكۆ عەبدولڕەحمان و دواتر كتێبێكی بەناوی " تەنگژەی مەلایۆ" نوسیی و باسی لە پەراوێزخستنی مالاوییەكانی وڵات كرد و رەخنەشی لێگرتن كە بە هاوڵاتی پلە دوو رازی بوون و لەو كاتەشدا پشتیوانی سەركردە گەنجەكانی " ئۆمنۆ"ی بەدەستهێنا و گەڕایەوە بۆ حزب و جارێكی تر بە ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێدرایەوە و لە ماوەی 4 ساڵدا بووە جێگری سەرۆكی حزب و لە ساڵی 1981دا بووە سەرۆك وەزیران. لە سایەتی دەسەڵاتی مەهاتیردا مالیزیا لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا بووە یەكێك لە وڵاتە پێشكەوتووەكانی ئاسیا و هەردوو تاوەری پیترۆناسی بونیادنا كە ویست و خواستەكانی مەهاتیری بەرجەستە دەكرد. مافەكانی مرۆڤ سیاسەتە دەسەڵاتخوازییەكەی ئاستی جەماورەێتی مەهاتیری نەدەهێنایە خوارەوە ئەگەر خراپی تۆمارەكانی نەبوایە لە بواری مافەكانی مرۆڤدا. سەركردە سیاسییەكانی ئۆپۆزسیۆن بەبێ‌ دادگاییكردن زیندانیكران ، دیارترینیان جێگرەكەی ئەنوەر ئیبراهیم بوو كە لە پۆستەكەی لادرا و بە گەندەڵی و هاوڕەگەزبازی تۆمەتباركرا و زیندانیی كرا. جارێكی تر و لە ساڵی 1998دا مەهاتیر داوایكرد چاكسازی سیاسیی و ئابوریی بكرێت و ژمارەیەك لە وتە ئاڵۆزەكانی دەربارەی خۆرئاوا ئاڵۆزی خستە نێوان هەردوو لاوە، بۆ نمونە چەند رۆژێك پێش دەستلەكاركێشانەوەی لە تشرینی یەكەمی 2003 مەهاتیر حكومەتەكانی وڵاتانی خۆرئاوا و گروپە جولەكەكانی توڕەكرد كاتێك بانگەشەی ئەوەییكرد كە جولەكە حوكمی هەموو جیهان دەكات. مەهاتیر وتی كە دەستبەرداری پۆستكەی بووە:" چونكە بێ‌ ئومێد بووم شتێكی كەم نەبێت هیچم بەدینەهێناوە  لە ژیانی سیاسیمدا كە دەمویست سەركەوتوو بەڕێزبێت." مەهاتیر دوای خانەنشینیشی دەستبەرداری سیاسەت نەبوو، ئەو راهاتوو لەسەر ئەوەی بەردەوام رەخنە ئاراستەی جێگرەوەكەی عەبدوڵا بەدەوی بكات، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2008ی حزبی دەسەڵاتداردا مەهاتیر حزبەكەی بەجێهێشت و ئەوكاتە لەلایەن زۆرێكەوە وا لێكداریەوە كە گوشارێكە بۆسەر بەدەوی تا وازبهێنێت. مەهاتیر لەسەرەتادا پشتگیری لە سەرۆك وەزیرانی ئێستا نەجیب رەزاق كرد، پاشان لێی هەڵگەڕایەوە و بە گەندەڵی تۆمەتباریكرد، بەو هۆیەشەوە ژمارەیەكی زۆر لە گەورە سەركردەكانی " ئۆمنۆ" دەستیانلەكاركێشایەوە و ساڵی 2016 چوونە ریزی ئۆپۆزسیۆنەوە و لە كانونی دووەمی رابردوودا لە تەمەنی 92 ساڵیدا رایگەیاتد كە بەنیازی بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات و لە نۆی ئایادا سەركەوتنێكی مێژوویی بەسەر هاوپەیمانەكانی پێشوویدا بەسەرهێنا دوای زیاتر لە 60 ساڵ لە دەسەڵات.