درەو: دوور لەچاوی كامێراكان مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لەگەڵ  بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی كۆبۆتەوە. هەرچەندە تا ئێستا بە رەسمی رانەگەیەنراوە چەند سەرچاوەیەك بە (درەو)یان راگەیاند، رۆژی یەكشەمە لە بارەگای بارزانی لە پیرمام بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەگەڵ مەسعود بارزانی كۆبونەتەوە، بەپێی زانیارییەكانی ئەو سەرچاوانە لە كۆبونەوەكەدا مەسعود بارزانی پیرۆزبایی لە بافڵ تاڵەبانی كردووە وەك هاوسەرۆكی یەكێتی و پێی رایگەیاندووە كە راستەوخۆ مامەڵەی لەگەڵ دەكات وەك هاوسەرۆكی یەكێتی و داواشی كردووە لە پێناو یەكگوتاری هەرێمی كوردستان لە بەغداد پێویستە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەڵوێستەكانیان یەك بخەن و ناكۆكیەكانیان وەلا بنێن. سەرچاوەكە ئەوەشی بۆ (درەو) ئاشكرا كرد كە لە كۆبونەوەكەدا مەسعود بارزانی گلەیی و نیگەرانی خۆی سەبارەت بە بەرهەم ساڵح سەرۆكی كۆماری عێراق بە بافڵ تاڵەبانی راگەیاندووە كە دەستی هەیە لە دیاریكردنی ئەو كاندیدانەی كە بڕیارە محەمەد عەلاوی وەك نوێنەری كورد لە كابینەكەیدا دایان بنێت. (درەو) پەیوەندی بە چەندین بەرپرسی یەكێتیەوە كرد بەڵام بێ ئاگایی خۆیان لەو كۆبونەوەیە دەربڕی هەرچەندە پشتڕاستیانكردەوە كە بڕیار بووە پێش كۆبونەوەی لایەنە سیاسیەكان لە سەرۆكایەتی هەرێم بافڵ تاڵەبانی و مەسعود بارزانی یەك ببینن. رۆژی یەكشەمە مستەفا چاوڕەش ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: مەسعود بارزانی پێشتر پیرۆزبایی لە یەكێتی كردووە و داواشی كردووە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی سەردانی هەولێر بكات بۆ بەشداریكردن لە كۆبوونەوەیەكی گرنگ كە سبەی بەڕێوەدەچێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) پەیوەندییەكە لە رێگەی سیداد بارزانیەوە بووە دواتر مەسعود بارزانی رۆژی یەكشەممە خۆی بە تەلەفۆن پەیوەندی بە بافڵ تاڵەبانیەوە كردووە و رۆژی دواتر كۆبونەتەوە. 

درەو: پارتی دیموكراتی كوردستان رازی بووە بە لابردنی فوئاد حسێن و دانانی سەركیس ئاغاجان بۆ پۆستی وەزیری دارایی عێراق و ئامادەش بووە وەزیری دووەمی بدات بە بزوتنەوەی گۆڕان و سامان شاڵی ئەو پۆستە وەربگرێت. هەفتەی رابردوو گفتوگۆو دانوستانی وەفدی لایەنە كوردیەكان لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان و بەتایبەتیش محەمەد عەلاوی سەرۆك وەزیران راسپێردراو گەرم بوو، لە پشتی وەفدی لایەنە كوردیەكانیشەوە بەرپرسانی پارتی لە مامەڵەدابووە بۆ ئەوەی پشكی خۆی لە كابینەی نوێ وەربگرێت.  سەرچاوەیەكی باڵاو نزیك لە گفتوگۆكان بە (درەو)ی راگەیاند پارتی دیموكراتی كوردستان سەرەتا هەموو هەوڵێكی لە پێناو ئەوەبوو كە فوئاد حسێن لە پۆستەكەی بمێنێتەوە، بەڵام كە زانی محەمەد عەلاوی سورە لەسەر لابردنی تەواوی وەزیرەكانی پێشوو بە فوئاد حسێنیشەوە، بۆیە كەوتە مامەڵەكردن تا وەزارەتی دارایی لەدەست دەرنەچێت بۆ ئەو مەبەستەش ( سەركیس ئاغاجان) كە لە كابینەكانی پێشووی حكومەتی هەرێم وەزیری دارایی بوو لە پێكهاتەی مەسیحی، بكاتە وەزیری دارایی، بەڵام محەمەد عەلاوی رازی نەبووە. ئەو سەرچاوەیەی (درەو) ئاماژە بەوەشكردووە، پارتی دیموكراتی كوردستان رازی بووە بەوەی لەو سێ وەزیرەی بۆ پشكی كوردە دوو وەزیری بە پشكی خۆی زانیوە وەزیری دارایی بۆ خۆی وەزیرێكی تریش بداتە بزووتنەوەی گۆڕان و بۆ ئەو مەبەستەش پارتی حۆی پێشنیازی ( د. سامان شاڵی) كردووە كە لە هەڵبژاردنی 2014 كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان بووە بۆ پەرلەمانی عێراق ( كە ئێستا پەیوەندی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە نەماوە) ، وەزیرێكیش بۆ یەكێتی بێت، بەڵام محەمەد عەلاوی هەموو ئەو پێشنیازانەی رەتكردۆتەوەو سورە لەسەر ئەوەی وەزیرەكانی كەسانی سەربەخۆ بن، هەربۆیە لایەنە كوردییەكان لە هەوڵی ئەوەدان بایكۆتی دانیشتنی رۆژی پێنج شەممەی پەرلەمانی عێراق بكەن كە تایبەتە بە متمانەدان بە كابینەكەی عەلاوی. بە پێی زانیارییەكان كورد لە كابینەكەی محەمەد عەلاوی پێنج وەزیری بەردەكەوێت و تا ئێستا ناوی ئەم كاندیدانە دێت: -    وەزیری دارایی بۆ شوان ئیبراهیم تەها مامۆستا لە زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی  -    وەزیری داد بۆ حاكم رزگار محەمەد ئەمین  -    وەزیری بازرگانی بۆ عادل كەریم بریكاری وەزارەتی پەیوەندییەكان  -    وەزیرێكی دەوڵەتی عێراق  -    وەزیری پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداد بە پێی لێدوانی وەفدی لایەنە كوردییەكان محەمەد عەلاوی كاندیدی راسپێردراو رازیبووە بە هەموو داواكارییەكانی كورد تەنها دەڵێت با كاندیدەكان سەربەخۆ بن بەتایبەتیش: -    موچەی موچەخۆرانی هەرێم دەدات -    بودجە بۆ مادەی 140 تەرخان دەكات -    پارەی جوتیارانی هەرێم بدات -    موستەحەقاتی پێشمەرگە بدات  بەڵام لایەنە كوردیەكان سورن لەسەر ئەوەی دەبێت خۆیان كاندیدی وەزارەتەكان دابنێن، پێشتر پەرلەمانتارانی ( بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو) لەگەڵ پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكانی ئاییندەو سەربەخۆكان گروپی (15)یان پێكهێنابوو چەند كۆبونەوەكیان لەگەڵ محەمەد عەلاوی ئەنجامدابوو، بەڵام سەركردایەتی حزبەكانیان بەتایبەتیش ( بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو) لەگەڵ وەفدی لایەنەكوردییەكان چونە بەغداد و كۆتاییان بە گروپی (15) هێنا. 

درەو: لەدوای ساڵی 2003وە، ڕەنگە هیچ حكومەتێك هێندەی ئەم حكومەتەی كە تائێستا لەڕەحمی پرۆسەی سیاسی نەكەوتوەتە خوارەوەو ڕوناكی نەبینیوە، جێگەی مشتومڕو ناكۆكی لایەنە سیاسییەكان‌و، تەنانەت شەقامی ناڕازیش نەبووبێت. دوای چوار مانگی تەواو لەخۆپیشاندان‌و ململانێی هێزە سیاسییەكان، ڕۆژی 1ی شوباتی ئەمساڵ  "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق،"محەمەد تۆفیق عەلاوی" بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت ڕاسپارد.  وێنەیەك بۆ پرۆسەی ڕاسپاردنەكە دروستكرا، كە ناوبراو لەیەككاتدا دڵخوازی شەقام‌و جێی ڕەزامەندی زۆرینەی هێزە سیاسییەكانیشە، بەڵام لەواقیعدا "عەلاوی" ئەو مەرجانەی تێدا نەبوو كە خۆپیشاندەران داوایان دەكرد، بەڵكو كاندیدی ڕووتی هێزە باڵا دەستە شیعییەكان بوو، بەدیاریكراویش (هاوپەیمانی سائیرون‌و هاوپەیمانی فەتح) كە لەلایەن "سەدرو عامری"یەوە سەرۆكایەتی دەكرێن. ئیتر ڕێگایەكیان بۆ سەرۆك كۆمار نەهێشتەوە جگە لەڕاسپاردنی ناوبراو نەبێت، بەتایبەت دوای ڕەتكردنەوەی "ئەسعەد عیدانی".  سەرۆكایەتی كۆمار وەڵامدەداتەوە سەرچاوەیەكی سیاسی ئاگادار لە سەرۆكایەتی كۆماری عێراق بە (درەو)ی وت: "محەمەد تۆفیق عەلاوی" لەلایەن زۆرینەی هێزو حزبە شیعییەكانەوە كاندیدكراوە، سەركردەكانی كوردو سوننەش ڕەزامەندیان دەربڕیوە بەتایبەتیش ( مەسعود بارزانی و محەمەد حەلبوسی)، لەسەر ئەو بنەمایەش "عەلاوی"  لەلایەن سەرۆك كۆمارەوەو بەپێی ڕێكارە دەستورییەكان كە لەمادەی 76 دا هاتووە، بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ ڕاسپێردراوە. قسەی ئەم سەرچاوەیەی سەرۆكایەتی كۆمار ، دوو وەڵامی ناڕاستەوخۆی تێدایە، وەڵامێكیان بۆ سەركردەكانی كوردو سوننەیە كە لەگەڵ "عەلاوی" كەوتونەتە ململانێیەكی توند لەسەر شێوازی دیاریكردنی كاندیدی وەزارەتەكان‌و، پێیاندەڵێت، خۆتان قبوڵتان كردووەو سەرۆك كۆماریش ئەركی دەستوریی خۆی بەجێهێناوە. وەڵامی دووەمیشیان بۆ "موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدرە كە لەدواین چاوپێكەوتنی ڕۆژنامەوانیدا دەڵێت: سەرۆك كۆمار "عەلاوی ڕاسپاردووەو ئەوانیش پشتیوانی ئەو ڕاسپاردنەیان كردووە، سەرچاوەیەكی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق لەوەڵامی ئەمیشدا دەڵێت: پێویستە جیاوازی بكرێت لەنێوان كاندیدكردن‌و ڕاسپاردندا، هێزە سیاسییەكان كاندید دیاریدەكەن‌و سەرۆك كۆماریش ڕایدەسپێرێت. هاوكات كەناڵی(سۆمەرییە نیوز) لەزاری سەرچاوەیەك لەسەرۆكایەتی كۆمارەوە بڵاویكردەوە: سەرمان سوڕماوە لەلێدوانەكەی سەرۆكی پەرلەمان بەوەی سەرۆك كۆمار بە ڕاسپاردنی "محمەد عەلاوی" دەستوری پێشێلكردووە، تەئكیدیش دەكات، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق ڕۆژی ڕاسپاردنەكە لە سەرۆكایەتی كۆمار ئامادەبووەو، كە تێیدا نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان‌و ژمارەیەك لە پەرلەمانتارو سەركردە سیاسییەكانیش ئامادەبوون. شینەكە بۆ هەریسەكەیە        خۆپیشاندەران داوایاندەكرد كەسێكی سەربەخۆ لەدەرەوەی حزبە شیعییەكان سەرۆكایەتی حكومەتی ڕاگوزەربكات بۆ ئەوەی ڕۆڵی نوخبەی سیاسی عێراق بەتەواوی لاوازببێت، بۆ هێزە شیعییەكان ملدان بۆ ئەمداوایە خۆكوژی سیاسی بوو، بۆیە پەنایان بردە بەر دیاریكردنی كاندیدێك كە بڕێك لەو خەسڵەتانەی تێدابێت شەقام داوایدەكات. وا دەردەكەوێت هێزە شیعییەكان بەتێپەڕاندنی حكومەتەكەی "عەلاوی" پارێزگاری لەدەستكەوتەكانیان بكەن، بۆیە هەموو هەوڵێكیان بۆ لابردنی ئاستنەگەكانی بەردەم پرۆسەكە چڕكردووەتەوە. بەڵام بۆ بەشێك لە هێزە كوردیو سوننەكان كە پێشتر موبارەكەی ڕاسپاردنی "عەلاوی"یان كرد، هەمووی زیانە‌و بە دورخستنەوەی خۆیانی دەزانن لەترۆپكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لەعێراق، بۆیە ئەم هەنگاوە بەتەواوی نیگەرانی كردوون، چونكە "عەلاوی" بژاردەی دیاریكردنی كاندیدی وەزارەتەكانی لێسەندونەتەوە، ترسی ئەوەشیان هەیە ئەمە ببێتە جۆرێك لەكلتوری سیاسی‌و حزبە شیعییەكان لەئایندەدا پیادەی بكەن.  دانوستانی دوا ساتەكان ڕۆژی 2 ئازاری داهاتوو، دواین وادەیە لەبەردەم سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو بۆ پێشكەشكردنی كابینەكەی، بەپێی بڕیاری دواین كۆبونەوەی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراق، ڕۆژی پێنج شەممەی داهاتوو پەرلەمان كۆدەبێتەوە بۆ متمانەدان بەكابینەی نوێی حكومەت، ئەوەش دوای ئەوەی بڕیاربوو ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو ئەو پرۆسەیە بەڕێوەبچێت، بەڵام بەهۆی توندبوونەوەی ناكۆكییە سیاسییەكان دواخرا.  كوردو سوننە تائێستا نەگەیشتونەتە هیچ ڕێككەوتنێك لەگەڵ "عەلاوی"، سوننەكان بەدیاریكراوی (هاوپەیمانی هێزە عێراقییەكان) كە لەلایەن سەرۆكی پەرلەمانەوە سەرۆكایەتی دەكرێن، هەڵوێستیان توندرەو ئەگەر زۆرە بایكۆتی دانیشتنی پەرلەمانی عێراق بكەن. بەڵام هێزو لایەنە كوردییەكان نەرمترن‌و ئەگەر هەیە زۆرینەیان بەشداری دانیشتنی متمانەدان بە كابینەی نوێ حكومەت بكەن. دوای شكستهێنانی ئەو وەفدە كوردییەی لەچەند ڕۆژی ڕابردودا سەردانی بەغدادی كرد، بڕیارە سبەینێ‌ وەفدێكی باڵای هەرێمی كوردستان بەسەرۆكایەتی "نێچرڤان بارزانی" سەردانی شاری بەغداد بكات‌و، لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو كۆببێتەوە بۆ تاتوێكردنی پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق. سیاسەتی ئەمری واقیع  كوشتن‌و برینداركردنی دەیان خۆپیشاندەر لەگۆڕەپانی "ئەلسەدرەین"لەنەجەف‌و، پەلاماردانی خۆپیشاندەران لەگۆڕەپانی بەغداد كە كڵاوشینەكانی سەدر تۆمەتباركرا بە ئەنجامدانی، ڕۆڵی دیاری گێڕا لەترساندنی شەقام‌و كزكردنی ئەو دەنگانەی ڕاسپاردنی "عەلاوی"یان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ ڕەتدەكردەوە. ڕەنگە ئەمە ئەو سیناریۆیە بێت كە سەدرییەكان بەنیازبن لەگەڵ ئەو هێزە سیاسییانەش دووبارەی بكەنەوە كە ئاستەنگ بۆ متمانەدان بە كابینەی نوێی حكومەت دروست دەكەن. "هۆشیار عەبدوڵا" پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان نوسیویەتی: "نەسار ڕوبەیعی" نوێنەری سەدر، ڕووبەڕوو بەزمانێكی توند لەیەكێك لەكۆبونەوەكاندا، هەڕەشەی لە وەفدی كوردیی و سوننەی (ناڕازیی) كردووەو وتویەتی: •    كورد بەشداربێت یان نا ئەم حكومەتە دەبێت متمانە وەربگرێت. •    سەرۆكی پەرلەمان ڕێگری بكا لەیەكەم دانیشتن ئەیگۆڕین‌و لەو سوننانەی بەشدار دەبن یەكێك دەكەینە سەرۆكی پەرلەمان. •    ڕێگری تر بكرێ خۆپیشاندای ملیۆنی دەكەین‌و دێینە سەر پەرلەمان لەناوچەی سەوز. •    پێویستە بەزوویی هەڵبژاردنی پێشوەخت بكرێت، بۆ ئەوەی پاساویش نەمێنێتەوە بۆ دواخستنی، پێویستە پەرلەمان لەماوەیەكی دیاریكراودا هەڵبوەشێنرێتەوە. •    لەهەڵبژاردنی داهاتوو ئێمە (واتا سەدرییەكان) دەبینە زۆرینە، حكومەتی زۆرینەپێكدەهێنین نەك حكومەتی تەوافوقی، واتە بایەخ بە بەشداری هیچ لایەك نادەین. •    دەربارەی نەوتی هەرێم‌و چەند پرسێكی تریش هەڕەشەی كردووە. سەدرییەكان خۆشیان ئەوەیان نەشاردۆتەوەو بە ئاشكرا هەڕەشە لەو هێزو لایەنانە دەكەن كە ڕێگری بۆ دانیشتنی پەرلەمان‌و متمانەدان بە كابینەی نوێی حكومەت دروستدەكەن. "حاكم زاملی" سەركردە لەڕەوتی سەدر لە لێدوانێكدا بۆ پێگەی (بەغداد ئەلیەوم) ڕایگەیاندووە: ڕەوتی سەدر ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی خۆپیشاندانی ملیۆنی‌و مانگرتنی كراوە لەدەوروبەری ناوچەی سەوز، ئەگەر پەرلەمان‌و هێزە سیاسییەكان دەنگنەدەن بۆ كابینەكەی "محمەد تۆفیق عەلاوی". پێشتریش"موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدر لە تویتێكدا ڕایگەیاند: ئەگەر پەرلەمان لەم هەفتەیەدا دانیشتن ئەنجامنەدات، یاخود ئەنجامی بدات‌و دەنگ لەسەر كابینەیەكی پاك و بێگەرد نەدات یان لە ئاستی چاوەڕوانی مەرجەعیەت و گەلدا نەبێت، ئەوە پێویستی بە ئەنجامدانی خۆپیشاندانی ملیۆنییە. دوای ڕاسپاردنی "عەلاوی" لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراق، سەدر یەكەم كەسایەتی دیاری عێراق بوو بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ پێشوازی لەوهەنگاوە كرد، بەڵام ئەوەی مایەی هەڵوەستەكردنە، سەدر كە پشتیوانێكی بەهێزی "عەلاوی"یەو، ئەگەر حكومەتەكەی تێپەڕێت لەپەرلەمان ئەوا لەژێر فشارو هەڕەشەی ڕەوتەكەی ئەودا متمانە وەردەگرێت، تائێستا مەسافەیەكی گەورەی لەنێوان خۆی‌و سەرۆكوەزیرانی ڕاسپێردراودا هێشتوەتەوە. بۆ "عادل عەبدولمەهدی"یش هەر بەو شێوەیە بوو، كە بەپێی ڕێككەوتنێكی نێوان (سەدرو عامری) ناوبراو كرا بەسەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام دوای كەمتر لەسالێك سەدر كارتی سوری بۆ بەرزكردەوەو پێیوت بڕۆ.  "موقتەدا سەدر" لەتازەترین  لێدوانی ڕۆژمانەوانیدا دەڵێت: "سەرۆك كۆمار محەمەد تۆفیق عەلاوی ڕاسپاردووە حكومەت پێكبهێنت‌و ئێمەش پشتیوانی ئەو ڕاسپاردنە دەكەین". كە دێتە سەر باسی "عادل عەبدولمەهدی"یش، دەڵێت: توشی شۆك بووە لەئەدائی عەبدولمەهدی‌و ناوبراو شكستێكی گەورەی هێنا لەبەڕێوەبەردنی حكومەتدا.  عەلاوی لەژێر بەڵێنەكان دەرناچێت دەستبەردابوون لە "عەلاوی" بۆ هێزە شیعییەكان، ئەگەر لە "عادل عەبدولمەهدی" سوكتر نەبێت، ئەوا قورسترنییە. چونكە ئەمیش هاوشێوەی "عەبدولمەهدی" هەر خۆی و جانتاكەیەتی‌و هێزێك نییە لەكاتی تەنگانەدا هانای بۆبەرێت‌و بەرگری لێبكات. ئەگەر توانی عێراق لەم دۆخە ببپەڕێنێتەوە بۆ كەناری ئارام ئەوە خۆیان دەكەنە خاوەنی، ئەگەر نەشیتوانی وەك "عەبدولمەهدی" داوای لێدەكەن بڕوات‌و هەموو بەرپرسیارێتی‌و شكستەكان دەخەنە ئەستۆی ئەو. "عەلاوی" كە هێشتا سەرقاڵی دانوستانی دوا دەرفەتە لەگەڵ لایەنەكان بۆ پێشكەشكردنی كابینەكەی، تەنها هەفتەیەكی لەبەردەمدا ماوە. ئەو بەڵێنە قورس و زۆرو زەوەندانەی لەسەرەتای ڕاسپاردنیدا داوێتی  ڕووبەڕووی ئاستنەگی گەورەی دەكاتەوە. كە سەرەتاكەی بە بەڵێنی دەستنیشانكردنی كەسانی لێهاتو و دەستپاك و ناحزبی بۆ تیمی حكومەتەكەی بوو  توشی بەریەككەوتنێكی قورسی كردووە لەگەڵ (كوردو سوننە). ئەگەر لەم بەربەستەش ڕزگاری بێت، لەبەردەم ئەركێكی قورستردایە، ئەویش جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنانەیە كە بەشەقامی داوە كە دیارتریناین، سزادانی بكوژی خۆپیشاندەران‌و لێپێچینەوە لەگەندەڵكاران‌و داواكارییەكانی تری خۆپیشاندەران، لەسەرو هەموشیانەوە ئامادەكاریكردن بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت. وێڕایی ئەوەی چەندین بەڵێنی بە نوێنەرانی كورد داوە، كە دیارترینیان دەستنەبردنە بۆ پشكی هەرێم لەبودجەی عێراق‌و، پرسی مادەی 140و، خەرجكردنی پارەی گەنمی جوتیاران‌و چەند پرسێكی تر.     

(درەو): گومانی حاڵەتى نەخۆشێك لە نەخۆشخانەی (شار) لە شاری سلێمانی، بەرپرسانی تەندروستی سەرقاڵكردووە‌و تائێستا یەكلانەبووەتەوە دوچاری كۆرۆنا بووە یاخود نا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە پێشنیوەڕی ئەمڕۆوە لە نەخۆشخانەی شار بەرپرسانی تەندروستی سەرقاڵبوون بە حاڵەتی كەسێكی نەخۆشێكەوە كە گومان دەكرێت دوچاری ڤایرۆسی كۆرۆنا بوبێت. (درەو) زانیویەتی، نەخۆشەكە كچێكی 22 ساڵە‌و لە ئێران گەڕاوەتەوە‌و لە نەخۆشخانەی شارەوە رەوانەی نەخۆشخانەی (سەرچنار) كراوە كە ئەو نەخۆشخانەیە وەكو ئامادەكارییەك بۆ روبەڕووبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا ئامادەكراوە. تائێستا بۆ بەرپرسانی تەندروستی یەكلانەبووەتەوە حاڵەتەكە كۆرۆنایە یاخود نا، (درەو) پەیوەندی بە سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستییەوە كرد، بەڵام پشتڕاستی نەكردەوە‌و رایگەیاند، بەدواداچوون دەكات، هەرووەها پەیوەندی بە سەباح هەورامی بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانییەوە كرد، وەڵامی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی نەدایەوە. چەند سەرچاوەیەكی تەندروستی ئاگادار لە سلێمانی بە (درەو)یان راگەیاند، ئەو پشكنینانەی كە لە هەرێمی كوردستان هەن تایبەت بە ڤایرۆسی كۆرۆنا، تەنیا رێژەی 30%ی ئەگەری توشبونی كەسێك بە ڤایرۆسەكە یاخود توشنەبوونی دەستنیشان دەكەن، بۆیە ناتوانرێت بە خێرایی بڕیار لەسەر حاڵەتەكە بدرێت. هاوكات لەگەڵ سەرقاڵبوونی بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی بەو حاڵەتەوە، بەرپرسانی تەندروستی عێراق تۆماركردنی حاڵەتێكی كۆرۆنایان لە شاری نەجەف رایگەیاند.

درەو: بە گوێرەی لێكۆڵینەوەیەكی (سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە چین)  كە تێیدا كەیسی (70 هەزار) حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەرگیراوە، ڕێژەی مردن بەهۆی ئەو ڤایرۆرسە ( 2.3%  )كەسە، بەرزترین رێژەی مردن لەنێو ئەوانەی كە تەمەنیان سەروی (80 )ساڵ بووە گەیشتووەتە ( 14.8% ) بووە بەڵام لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لە10ساڵ بۆ 39 ساڵ بووە ڕێژەی مردن ( 0.2%) بووە، زانایەكی بەناوبانگی چینی پێشبینی دەكات تاكۆتایی مانگی نیسان دۆخەكە سەقامیگر ببێتەوەو ڤایرۆسەكە كۆتایی بێت. لێكۆڵینەوەیەكەی (سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە چین) گەیشتووەتە ئاشكراكردنی ئەگەرەكانی مردن بە ڤایرۆرسی كۆرۆنا "كۆڤید-19"، ئەگەر كەسێك تووشی بێت، ئەوەش لەسەر بنەمای تەمەن‌و دۆخی تەندروستیی، ئەم لێكۆڵینەوەیە كە بە گەورەترین دیراسە دادەنرێت  تائێستا لەبارەی بڵاوبونەوەی ئەو ڤایرۆرسەوە ئەنجامدرابێت، ئاماژە بەوەدەكات: زۆرترین حاڵەتە توشبووەكان سوكن‌و، ئەو نەخۆشانەی كە تەمەنیان زۆرە، ڕووبەڕووی مەرترسی زیاتر دەبنەوە. سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە (چین) دیراسەكەی بڵاوكردووەتەوە. تێیدا كەیسی  70 هەزار حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەرگیراوە، لەنێویاندا حاڵەتی تەئكیدكراو و گومانلێكراو، كە تا ڕۆژی 11ی ئەم مانگە تۆماركراون. ڕێژەی مردن  لێكۆڵینەوەكە گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی، ڕێژەی مردن بەهۆی ئەو ڤایرۆرسە 2.3%  كەسە، بەتەمەكانیش ئەوانە بوون كە ڕووبەڕووی زۆرترین مەترسی بونەتەوە، لەگەڵ ئەو كەسانەشی پێشتر دووچاری نەخۆشی بوون بە بەراورد بەو كەسانەی كە هیچ نەخۆشییەكیان لەگەڵدا نەبووە. ڕێژەی مردن لەنێو ئەوانەی كە تەمەنیان سەروی 80 ساڵ بووە گەیشتووەتە 14.8% ، لەكاتێكدا ئەم رێژەیە بۆ 8% دابەزیووە لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لەنێوان 70 بۆ 79 ساڵ بووە، ڕێژەی مردنیش 3.6% بووە لەنێو ئەوكەسانەی تەمەنیان 60 بۆ 69 ساڵ بووە.  بەڵام لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لە10ساڵ بۆ 39 ساڵ بووە ڕێژەی مردن 0.2%، ڕێژەكەش بۆ 0.4% بەرزبووەتەوە لەنێو ئەوكەسانەی تەمەنیان لەنێوان 40بۆ 49 ساڵاندا بووە. شیكردنەوەی لێكۆڵینەوە لاوەكییەكان بۆ گروپێكیش كە نزیكەی 20 هەزار كەسی گرتووەتەوە دەریخستووە، ڕێژەی مردن لەنێو ئەو كەسانەی پێشتر هیچ نەخۆشییەكیان لەگەڵ نەبووە 0.9% بووە. ڕێژەی مردن لەنێو ئەو كەسانەشی نەخۆشی دڵ و بۆرییەكانی خوێنیان هەبووە 10.5% بووە، توشبوانی نەخۆشی شەكرە 7.3%، دوای ئەویش ئەو نەخۆشانەی كێشەی كۆئەندامی هەناسەیان هەبووە بە ڕێژەی 6.3%. دیراسەكە ئاشكرایكردووە، زۆربەی حاڵەتەكان كەڕێژەی 80.9% نیشانەكانیان بەسوكی لەسەر دەركەوتووە، لەكاتێكدا 13.8% توشبوان نیشانەكەیان بە توندی لەسەر دەركەتووە، 4.7% توشبوانیش نیشانەی زۆر توندیان لەسەر دەركەوتووە. بەگوێرەی دیراسەكە، ئەوانەی لەبواری پیشەی تەندروستیدا كاردەكەن ڕووبەڕووی مەترسی زیاتر دەبنەوە لەكەسانی ئاسایی، ڕێژەی  13.6% لەو (1688) فریاگوزارانەی تووشی ڤایرۆسەكە بوون ئەو نیشانانەی تێیاندا دەركەوتووە توندبووە، ڕێژەی مردنیش لەناویاندا گەیشتووەتە 0.3%.      هەڵەكان چیبوون ؟ ژمارەی ئەو كەسانەی تا ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو لە (چین) بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە مردون گەیشتووەتە 1900 كەس، ئەمەی خوارەوە دیارترین ئەو هەڵانەیە كە (چین) لەمامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشییەكەدا ئەنجامیداوە: هەندێك پێیانوایە (چین) لەچۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ڤایرۆسەكە هەڵەی ئەنجامداوە لەنمونەی: 1-    بڵاونەكردنەوەی زانیارییەكان بەخێرایی پێویست بۆ هاوڵاتیان، هەردوو نوسەر (ڕیبیكا راتكلیف‌و مایكل ستاندرت) لەوتارێكدا لەڕۆژنامەی (گاردیان) ڕایانگەیاندووە:(زو زیانوانگ) سەرۆكی شارەوانی (وۆهان) ئەو شارەی كە بووە كانگای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، دانی نا بەو ڕەخنانەی ڕووبەڕووی كراوەتەوە سەبارەت بە چۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو پرسە، دانی بەوەداناوە كە زانیارییەكان بە خێرایی پێویست بڵاونەكرانەوە. تەلەفیزیۆنی ناوەندیی (چین)یش ڕایگەیاند:"زانیارییەكانمان لەكاتی گونجاودا بڵاونەكردەوە، زانیاریەكانیشمان بەشێوەیەكی چالاك بەكارنەهێنا بۆ باشكردنی كارەكانمان". ئەودوو نوسەرە دەڵێن، خەڵك توڕەن، پێشتر دەوڵەت هیچی فێرنەكردوون لەبارەی مەترسییە چاوەڕوانكراوەكانی بڵاوبونەوەی نەخۆشی، كە پێدەچێت لەسەرەتای مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی ڕابردوەوە بڵاوبوبێتەوە، تەنانەت لەگرتنبەری ئەو ڕێوشوێنانەش ئاگاداری نەكردونەتەوە كە پێویستە بیگرنەبەر. 2-    هەندێك لەپسپۆڕان پرسیاری ئەوەیانكردووە ئاخۆ ئەو ڕێوشوێنانەی تایبەت بەشوێنی دابڕاوی پزیشكی چین گرتویەتیەبەر سەركەوتوون، بەتایبەت ڕێوشوێنەكان پێش چەند كاتژمێرێك لەجێبەجێكردنی ڕاگەیەندراوە.  3-    هەندێك ترسیان هەیە ئەو ڕێوشوێنە توندەی چین سەپاندوویەتی ببێتە مایەتی توڕەكردنی خەڵك بەرامبەر بە بەرپرسە پزیشكییەكان، لەكاتێكدا وەختەكە زۆر پێویستی بەهاوكاری نێوان تەواوی خەڵكە. 4-    گومان هەیە لەچالاكی ڕێوشوێنەكانی پشكنین لە فرۆكەخانە، ئەوەش بەهۆی ئەگەری بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە بێئەوەی هیچ نیشانەیەكی دەربكەوێت.    هەواڵە باشەكان لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێك لەشارەزایان پێیانوایە ڕێوشوێنەكانی (چین) چالاك بوون‌و، بووەتە هۆی كۆنتڕۆڵكردن نەخۆشییەكە‌و بڵاونەبووەنەوەی، ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند، پێدەچێت ژمارەی توشبوان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا لە (چین) بەرەوكەمبوونەوە بچێت. ئەوەش بە پشت بەستن بەو پشكنینە نوێیانەی  بۆ زیاتر لە 44 هەزار حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسەكە ئەنجامدراوە. ڕۆژی شەممەی ڕابردوو لە هەرێمی (هوبی) 93 حاڵەتی مردن‌و 1807 حاڵەتی توشبونی نوێ‌ تۆماركرا، بەوەش ژمارەی مردوان لەو هەرێمە لەسەرەتای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە گەیشتە1789 و ژمارەی توشبوانیش بۆ 59 هەزارو 989 كەس بەرزبوەوە، ئەوەش بەپێی لیژنەی پزیشكی هەرێمەكە، هاوكات 7862 نەخۆشیش چاكبونەتەوەو نەخۆشخانەیان جێهێشتووە. ڕژنامەی (سازرن متروبۆلیس دەیلی) لەزاری زانای چینی بەناوبانگ (تشۆنگ نانشان)وە بڵاویكردەوە، پێشبینی دەكات گەرمەی بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە لەنێوان ناوەڕاست تا كۆتایی ئەم مانگە بێت. (تشۆنگ) پێشبینیشی كردووە تاكۆتایی مانگی نیسان دۆخەكە سەقامیگر ببێتەوە. سەرچاوە: كەناڵی جزیرە   

درەو:  "خۆپیشاندان، پێكهێنانەوەی حكومەت، بیرۆكەی هەرێمی سوننەنشین و كشانەوەی ئەمریكا" ئەو چوار پرسە گرنگەن كە كاریگەرییان لەسەر بارودۆخی سیاسی هەرێمی كوردستان و عێراق درووستكردووەو بۆ داهاتووش كاریگەری راستەوخۆ لەسەر  پێگەو چارەنوسی هەرێمی كوردستان و عێراق درووست دەكەن. سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی، كە (سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتی) رانانێكی ئەكادیمی بۆ چوار پرسی گرنگ و هەنوكەیی  كردووە بەناوی (ئایندەی عێراق و هەرێم لە گێژاوی پرسە هەنووكەییەكاندا): -    خۆپیشاندانەكانی عێراق؛ هۆكاری ڕەوا و كۆتاییەكی نادیار        -    پێكهێنانەوەی حكومەتی عێراقی                                            -    هەرێمی سوننه ‌و ئایندەی فیدراڵییەتی عێراق                        -    كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق                              ، ئەم رانانە لە لایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی ئەنجامدراوە( د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.یوسف گۆران، د.هەردی مهدی میكە). (درەو) دەقی رانانەكە بڵاو دەكاتەوە  لە ئێستادا عێراق و ناوچەکە، بە تونێلێکی نادیاری سیاسییدا گوزەر دەکات، گۆڕاوە ناوخۆیی، هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکان جێکەوتەی کاریگەر لەسەر ئێستا و ئایندەی ناوجەکە جێدەهێڵن، بەڵام گرنگترین ڕووداوی سیاسیی هەنووکەیی چوار تەوەر و فاکتەری بەرجەستەن، کە لە سیاسەتی کورتمەودا و دوورمەودادا ڕۆڵ دەگێڕن، ئەوانیش: خۆپیشاندان، پێکهێنانی حکومەت، بیرۆکەی هەرێمی سوننەنشین و ئەگەری کشاندنەوەی ئەمریکان. لەم ڕانانە سیاسییەدا، هەر چوار فاکتەرە ئاماژەپیدراوەکان لە ڕوانگەی واقیع، توانستە تیۆری و کردەییەکان و سیناریۆ ئایندەییەکانی ناو هاوکێشە زیندووەکان شرۆڤەکراون و خراونەتەڕو. لە سەرجەمیشیاندا ڕۆڵ و پێگەی هەرێم لە هەر تەوەرێکدا بە هەند گیراوە و گریمانە و ئایندەی مامەڵەی سیاسی هەرێمی کوردستانی تێدا شرۆڤە کراوە، چونکە هەرێمی کوردستان لەم دۆخەدا هەم هەل و هەڕەشەی لەبەردەمدایە، هەم کارتێکەر و کارتێکراوە. یەکلەدوایەکی چوار تەوەری سەرەکیی ڕانانەکەش بە جۆرێک ڕیزکراون، کە وەک دەزوویەکی سیاسی یەکتریان بەدوای یەکدا ڕاکێشا، کە کاریگەر و کارتێکەری یەکتربوون، سەرەتا بە خۆپیشاندانەکان دەستی پێکرد، پاشان سەرۆکوەزیران ناچارکرا دەستلەکاربکێشێتەوە، هەر بەدوای ئەم ڕووداوانەدا هەردوو پرسی هەرێمی سوننەنشین و کشانەوەی ئەمریکاش وەک دوو پرسی کاریگەر زیندووبوونەوە.   تەوەری یەکەم: خۆپیشاندانەکانی عێراق؛ هۆکاری ڕەوا و کۆتاییەکی نادیار   دەستپێکی خۆپیشاندانی تشرینی ٢٠١٩ی بەغدا و ناوچەعەرەبییەکانی عێراق، ڕەونەقی دا بە گوتارێکی نوێی سیاسیی. درووشمی مەدەنی، سەروو مەزهەبیی، دژەگەندەڵی، دژەئێرانی خۆپیشاندانەکان لە خۆپیشاندانە ئاراستەکراوەکانی دیکەی پاش ٢٠٠٣ی عێراق جیاکردەوە. هاوکات کاریگەریی لەسەر دەرخستنی ڕوخسار و بەسەرچوویی جۆری بەڕێوەبردن توێژی باوی پرۆسەی سیاسیی هەبوو. خۆپیشاندان بەرهەمی کردەوەی ١٧ساڵی ڕابردووی ئاراستەکارانی پرۆسەی سیاسیی عیراقە، کە عێراق و پێگەکەیان لاواز و خەڵکی عێراقیشیان ڕووبەڕووی نەهامەتی کردوەتەوە.  ئاراستەکارانی خۆپیشاندانی عێراق، بریتیین لە چالاکوانی مەدەنی، میدیاکاران، ڕۆشنبیران و ئەو سیاسیی و حزبیانەشن کە لە ڕابردوودا سودمەند نەبوون، بەڵام خۆپیشاندەرانی مەیدانیی بریتیین لە دانەمەزراو، دەرچووان و خوێندکارانن، جیا لەوەش باڵی سەدریی نیوەبەنیوە بە پێی تویتی ڕێبەرەکەیان(سەدر) دەچن و دەکشێنەوە. هۆکاری ڕیشەیی خۆپیشاندەن دەکرێت کورت بکرێتەوە لە: گەندەڵی، هەژاریی، خراپی خزمەتگوزاریی بنەڕەتی، گەندەڵیی، دابەشبوونی تەیەفی ومەزهەبیی بە جۆرێک دابەشکردنی عێراقی لە واقیع نزیککردووتەوە، تیرۆر، میلیشیای تایەفی، باڵادەستیی هەژموونی ئێران بەسەر عێراقەوە. ڕاستییەکەی ئامار و ئاماژە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانی ڕێکخراوەکان نیشادەری ڕاستینەی هۆکارەکانن، لە خۆڕا نییە خەڵک بە تایبەت شیعەمەزهەبەکان نیگەران، تووڕە، ڕەتکەرەوە و ڕادیکاڵن. تائێستا زیانی مرۆیی خۆپیشاندەران: زیاتر لە ٧٥٠ کوژراوە، کە ٧٧ یان چالاکوان ومیدیایین، لەگەڵ ٢٢٠٠٠ بریندار،  بەڵام خۆپیشاندان بەردەوامە وچەند دەستکەوتێکی دیاریشی هەبووە، وەک: ١- هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن. ٢- بڕینی جیاوگەکانی پەرلەمانتاران. ٣- دەستپێلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیران. ٤- هێنانەسەر هێڵی ١٦ باڵیۆزی وڵاتان بۆ ئیدانەی حکومەتی عێراقی و مافی ڕەوای خۆپیشاندەران. ٥- ڕەتکردنەوەی چەندین کاندیدی سیاسیی تەوژمە باوەکان. ٦- ناچارکردنی کوتلەکان بە ڕازیبوون بە کاندیدکردنی 'محەمەد عەللاوی' بۆ پێکهێنانی حکومەت. بەڵام هیچ یەکێک لەم ئەنجامانە، ناتوانن گرانتی هوودەکانی خۆپیشاندەران بن، چونکە لەپەنای ئەم دەستکەوتانەدا، دەکرێت دووبارە لایەنە سیاسییەکان نەرمەبڕانە لە ڕێی کوتلە پەرلەمانییەکانیانەوە، خۆیان بخزێننە نێو حکومەتی داهاتوو و تەنانەت لە نێو ڕاڤەی دێڕەکانی یاسای نوێی هەڵبژاردنیشەوە، جارێکی تر بڕیاردەری ڕاستەقینە بن.    ڕاستە خۆپیشاندان تا ئێستا توانیوویەتی بیچەسپێنێت کە چی ناوێت، بەڵام یەکدەنگ نەبووە لەسەر ئەوەی چی دەوێت و کاندیدەکانی کامانەن؟! بۆیە کێشە ناوەکییەکان لە نێو ئاراستەکارانی خۆپیشاندانەکاندا ئامانجی کۆتایی ڕووەو نادیار ئاراستەکردووە: لەوانەش نەبوونی سەرکردایەتی و هەماهەنگی ناوەندیی سەرجەم مەیدانەکان، جیاوازی دیدگای هەڵسوڕێنەران لەسەر بنەمای ئەولەویەتی داوکارییەکان، کە زەقترینیان پەیوەندیدارە بە کاندیکردنی محەمەد عەللاوی-ەوە، کە دوو ئاراستەی لای خۆپیشاندەران لە نێوان پەسەند و پەسەندنەکردندا سازاندووە. بەشێکی خۆپیشاندەران پێیانوایە پێویستە کاندیدانی سەرۆکوەزیر و وەزیرانی "ئازاد، سەربەخۆی بێپێشینە"بن، ئەم داواکارییەش دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە و جۆرێک لە بێهوودەگەراییە لە واقیعی ئێستادا. گەرچی عەللاوی باس لەوەدەکات کە کاری جێبەجێکردنی داواکاریی خۆپیشاندەرانە، بۆیە بەدیوێکی¬تردا ڕادیکاڵیی خۆپیشاندەر ڕەنگە خزمەتی کەمکردنەوەی فشاری لایەنەکان بێت، چونکە ڕایەک دەڵێت: تا ڕادیکاڵییەتی خۆپیشاندان سست بێت هەڵوێستی عەلاوی لە دانوستانەکان لاوازتر دەبێت. سیناریۆکان ئایندەی خۆپیشاندان، ڕاستەوخۆ بەستراوە بە پرسی پێکهێنانی حکومەت و ڕێکارەکانی بۆ بەجێهێنانی داواکارییەکانی خۆپیشاندەران، سیناریۆکانی بەردەم خۆپیشاندان لە دوو سیناریۆدا دەکرێت کورتبکرێنەوە:  ١- حکومەتێک بە خواستی خۆپیشاندەران پێکدێت و ڕێکارەکانی بەجێهێنانی داواکارییەکان دەگرێتەبەر، کە ئەمە ئەستەمە و هەلی بەردەم کابینەی عەللاوی هێندە کاریگەر نییە ئەم سیناریۆیە بۆ خۆپیشاندەر جێبەجێبکات، لە باشترین حاڵەتیدا ئامادەسازی بۆ هەڵبژاردنی نوێ و کۆتاییهێنان بە هەژموون و فشاری کوتلەکان دەکات، خۆی بە کابینە و پەرلەمانی تازەهەڵبژێردراو دەسپێرێت. ٢- کۆتایی خۆپیشاندان، یان سستکردن و لەتکردنی، سیناریۆیەکی بەهێزە، بەتایبەت لەلایەک ڕای خۆپیشاندەران جیایی تێکەوتووە، لەلایەکیترەوە، هێزە باوەکان، خۆیان ڕێکدەخەنەوە و لەڕیگەی پەرلەمانەوە حکومەت و ئەجێنداکەی ناچار دەکەن بگەڕێتەوە سەر نەریتە باوەکانی حوکم کردن لە پشکپشکێنە و تەوافوقی کوتلەکان. لە کۆتایی ئەم ڕەوتەشدا لە ڕێگەی لەتکردنی خۆپیشاندان، سەرکوتکاریی میلیشیاکان و ماندووبوون و بێهوودەکردنی خۆپیشاندان، مەیدانەکان سست یان چۆڵدەکات. کورد و سوننە و خۆپیشاندان ئێستا خۆپیشاندان نیگای لەسەر ئەجێندا و کاندیدەکانی عەللاوییە، بەڵام هۆکاری بابەتی وا دەکات کاریگەریی لەسەر داهاتووی خۆپیشاندان جێبهێڵێت، بەتایبەت هەڵوێستی سوننە و کوردستان بۆ حکومەتی چاوەڕوانکراو، جێکەوتەیان دەبێت لە پێکانی ئامانجەکانی. سوننە و کورد بە تێبینیەوە، لەگەڵ داواکاریی خۆپیشانداندان، بەڵام لەگەڵ ئالیەتە ڕادیکاڵەکانیاندا نین، هەردووکیان ترسیان لە گەڕانەوەی سیستمی ناوەندگەرێتی و تاکڕەویی هەیە. خۆپیشاندەرانیش دەرکی ئەوەیان کردووە، کە بەبێ کورد و سووننە ناتوانن لەم دۆخە تێپەڕن.  لەگەڵ بوونی نیگەرانییەکان بەرامبەر خۆپیشاندان، بەڵام هەلی سیاسیی لەبار بۆ کوردستان هاتۆتەئاراوە: سوننە لەپەنای داواکاریی چاکسازیی خۆپیشانداندا دوو مەرامیان کردۆتە دەسکەلا: کەمکردنەوەی هەژموونی مەزهەبی بەسەر حکومەتەوە، شەراکەتی ڕاستەقینە و دروستکردنی هەرێمێکی سوونە. هەرچی کوردیشە ئەوا دیسان پاراستنی مافە دەستوورییەکان، ناوچەی دابڕێنراو و هاوبەشیکردنی ڕاستەقینەیە.  ئەم داواکارییانەی سوننە و کورد جیا لەوەی دەکرێت بکرێنە بەشێک لە ئەجێندای کارنامەی حکومەت، بشکرێنە پێشمەرجی بەدەمەوەچوونی خۆپیشاندەران و هەر لایەنێکی تریش، دەکرێت بە یەک پاکێج کارییان لەسەر بکرێت و دۆخێكی براوە-براوە-براوە بەدەستبهێنرێت و دۆخی سێکوچکەی تەوافوقی "بە ئەپدەیتکراوی" وەک زامن بگەڕێتەوە نێو پرۆسەی سیاسیی عێراق.    جیالەوەش، پەناگەی ئارامی هەڵسوڕێنەرانی خۆپیشاندان هەولێر و سلێمانییە، زۆرجاریش هەرێم بە هاندانیان تۆمەتبارکراوە. بۆیە دەکرێت سوود لەو نەرمەهێزەش لە ئاراستەی دانوستاندنی پێکهێنانی حکومەت وەربگیرێت.  تەوەری دووەم: پێکهێنانەوەى حکومەتى عێراقى       پاش دوو مانگ لە دەستپێلەکارکێشانەوەی سەرۆکوەزیران (عادل عەبدولمەهدی) سەرکۆماری عێراق (بەرهەم صالح) لە بارودۆخێکى دژواردا و پاش ڕەتکردنەوەى چەندین پاڵێوراوی¬تر لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە، سەرەتاى شوباتى٢٠٢٠، (محەمەد تۆفیق عەللاوی) بۆ پێکهێنانەوەى حکومەت ڕاسپارد. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە: عەللاوى لەم ئەرکەدا سەرکەوتوو دەبێت؟ دەکرێت کورد چى بکات؟ بۆ وەڵامێکی شایستە، باشترە ڕەچاوى ئەو پێودانگانە (محددات) بکەین کە لە سایەیدا عەللاوى هەوڵى پێکهێنانى کابینەکەى دەدات: ١. پێودانگە دەستوورییەکان کاتێک ئەنجومەنى نوێنەران دەستلەکارکێشانەوەى عەبدولمهدی پەسەندکرد، داواى لە سەرۆک کۆمار کرد بەپێى مادەى ٧٦ی دەستورى عێراقى٢٠٠٥، پاڵێوراوێک بۆ پێکهێنانەوەى حکومەت ڕابسپێرێت، بەپێى ناوەرۆکى ئەم مادەیەش "پێویستە سەرۆک وەزیرانى نوێ لەماوەى ٣٠ ڕۆژدا لە ڕۆژی ڕاسپاردنییەوە ناوی وەزیرەکانى دیاریبکات، ئەگەر نەیتوانى کابینەکەی پێکبهێنێت یان متمانەی بەدەستنەهێنا، ئەوا لە هەردوو حاڵەتدا سەرکۆمار کەسێکی¬تر ڕادەسپێرێت تا لەماوەی ١٥ ڕۆژدا حکومەت پێکبهینێت. لە ڕوانگەی ئەم پێدراوانەوە دەکرێت پێشبینى ئەم سیناریۆیانە بکرێت:  أ- ئەگەر عەللاوى توانى کابینەکەی پێکەوەبنێت ومتمانەى ئەنجومەنى نوێنەران بەدەستبهێنێت، ئەوا لەباشترین دۆخدا هەنگاوێک کە بتوانێت هەڵیبگرێت زەمینەسازکردنە بۆ "هەڵبژاردنى پیشوەخت". ب- ئەگەر عەللاوى سەرکەوتوونەبوو، سەختە کەسێکی دی ڕابسپێردرێت ولەماوەی ١٥ ڕۆژیشدا کابینە پێکبهێنێت و هەلی سەرکەوتنى لە عەللاوى باشتربێت! بۆیە تاکە دەرچەى گونجاو، هەڵوەشاندنەوەى ئەنجومەنی نوێنەرانە کە دەشێت بەپێى مادەى ٦٤ى دەستور، لەسەر داواى سێیەکی ئەندامان یان لەسەر داوای ئەنجومەنی وەزیران و بەڕەزامەندی سەرۆک کۆمار، بە دەنگى زۆرینەی ڕەهای ئەندامەکانی هەڵبوەشێتەوە، ئەوکات پێویستە سەرکۆمار داوا لە حکومەتى پێشووبکات بکات لە ماوەی ٦٠ ڕۆژدا زەمینەسازى بۆ ئەنجامدانى هەڵبژاردنی پێشوەخت بکات. ج- ئەگەر سەرۆکوەزیرانى دەستلەکارکێشاوە، وەک خۆى ڕایگەیاندووە، لەحاڵەتى شکستخواردنى عەللاوی-دا ئامادەنەبوو (دواى ٣٠ ڕۆژەکە) لە پۆستەکەیدا بەردەوام بێت، لەم حاڵەتەدا پۆستەکەى بە چۆڵ(خلو) دادەنرێت و سەرکۆمار (بەپێى مادەى ٨١ى دەستور) جێگاکەی دەگرێتەوە، کە دەبێت لەماوەى ١٥ڕۆژدا سەرۆک وەزیرانێکی¬تر ڕابسپێردرێت تا بەپێى مادەی ٧٦، حکومەتێکى نوێ پێکبهێنێتەوە. ٢. پێودانگە سیاسییەکان مەبەست لەم پێودانگانە، کۆى ئەو فاکتە سیاسییانەیە کە بەردەوام (لە دواى٢٠٠٣وە)، تەحەکومیان بە هەر پرۆسەیەکى پێکهێنانى حکومەتەوە لە عێراقدا کردووە، کە حکومەتەکەى (عەلاوی)یش لە کاریگەرییان بەدەرنابێت: أ- پێودانگە ناوخۆییەکان: بە پلەى یەکەم پەرتەوازەیی پێکهاتەى ئەنجومەنی نوێنەرانە، کە قەبارەى هیچ فراکسیۆنێک (١٦%)ى کۆى ئەندامانەکانی تێناپەڕێنێت، کە ڕەنگدانەوەی فرەیی پێکهاتە ئیتنییەکانی عێراقە، وێڕای جیاوازی بیروڕا و بەرژەوەندی فراکسیۆن ولایەنەکان. لەسایەى ئەم پەرتەوازەییەدا هەر سەرۆکوەزیرانێکى نوێ لەپیناو مسۆگەرکردنى متمانە بۆ کابینەکەى ناچارە پەنا بۆ دەنگى زیاتر لە فراکسیۆنێک ببات، بەردەوامبوونى کابینەکەش (کەحکومەتى ئیئتلافیى دەبێت) بە پەسەندکردنى مەرجەکانى فراکسیۆن و پێکهاتانەوە پەیوەست دەبێت. لەپەنای ئەمەشدا، لە ئێستادا "خۆپیشاندانى تشرین" ڕەهەندێکی¬ترى ناوخۆیى کاریگەرە و فشارێکى هەنووکەیى لەسەر ئاڕاستەى پرۆسەى پێکهێنانى هەر کابینەیەک دەبێت. ب- پێودانگە دەرەکییەکان: بە پلەى یەکەم دەستێوەردانى ڕاستەوخۆ و هەژموونى ناڕاستەوخۆى هێز و ئەکتەرە نێودەوڵەتى و هەرێمایەتیەکانە لە پرۆسەى پێکهێنانى حکومەتدا، هەلایەک فشاردەکات تا قازانج و بەرژەوەندییەکانى خۆی یەکلابکاتەوە، بە تایبەت (وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا و ئێران)، کە عێراق پێگەیەکی گرنگی ململانێی نێوانیانە. لە سایەى ئەم پێودانگە سیاسیانەدا دەکرێت (لە هەوڵەکانی عەللاوی بۆ پێکهێنانی کابینەکەی) دوو نەخشەڕێگا پێشینی بکرێت: ١- نەخشەڕێگایەکى ئەزموونکراو: بەهەمان شێوەى کابینەکانى پێشوو بۆ مسۆگەرکردنى متمانەى زۆرینەى ڕەهای ئەنجومەنى نوێنەران، پەنا بۆ دانانى وەزیرەکان لە نێو سەران، ئەندامانى فراکسیۆن وقەوارە تەقلیدییەکان ببات، لەگەڵ ڕەچاوکردنى هاوسەنگى نێوان پێکهاتە سەرەکیەکان (شیعە، سوننە، کورد) بەپێى بنەماى پشکپشکێنە (محاصصە)، بەمەش پێناچێت هەلی بەردەوامبوونى لە کابینەى پیشوو باشتر بێت، بەتایبەت کە مەرجێکى خۆپیشاندەرانە کە نابێت کابینەکە لە کەسانى نێو ئەو قەوارانە و لەسەر بنچینەى پشکپشکێنە پێکبهێنرێت.  ٢- نەخشەڕێگایەکى نوێ: بێ ڕەچاوکردنى ڕەزامەندى فراکسیۆنە تەقلیدییەکان و خواستى پێکهاتەکان، عەللاوى، وەزیرەکانى لە کەسانى سەربەخۆ وبێلایەن هەڵبژێرێت، بەمەش هەرچەندە ئەگەرى بەدەستێهێنانى متمانەى ئەنجومەنى نوێنەران مسۆگەرناکات، بەڵام دەشێت بە کێشکردنى پیشتیوانى خۆپیشاندەران فشار لەسەر زۆرینەى فراکسیۆنە شیعییەکان دروست بکات تا متمانە بە کابینەکەى ببەخشن. بەگشتى ڕەنگە نەخشە ڕێگاى دووەم هەلی جێبەجێبوونى زیاتربێت، چونکە ڕێگە دەدات دۆخەکە بۆ قۆناغێکى ڕاگوزەر هێوربکاتەوە، ئەمەش لەلایەک سەرکەوتنێکى هێمایی بۆ خۆپیشاندەرانە، لەلایەکی¬تر بوار بە فراکسیۆن و قەوارە باوە هەژمووندارەکان دەدات تا ماوەیەک (لانیکەم ساڵێک یان زیاتر)، تەمەنى ئەنجومەنى نوێنەران درێژە پێبدەن و تەمەنێکی زیاتریش بە دەستکەوتەکانیان بدەن.  لەکۆتاییدا، عەللاوى بە هەرکام لەو نەخشەڕێگایانەى سەرەوە لە پێکهێنانى کابینەکەیدا سەرکەوتووبێت، ئەوا گەورەترین کارێک بتوانیت ئەنجامی بدات، بریتییە لە زەمینەسازی بۆ هەڵبژاردنى پیشوەختی نوێنەران، بەپێچەوانەوە ئەگەر ئەوەش نەتوانێت ئەوا ئەگەری دوو سیناریۆ هەیە:  أ- دریژەپێدانى ئەم خولەى ئێستا تا کۆتایى، بە هێورکردنەوەى خۆپیشاندانەکان یان سەرکوتکردنیان لەڕێگەی میلیشیای کوتلەکان. ب- قوڵبوونەوەى قەیرانەکان و لەگرێژنەدەرچوونى دۆخەکە بەرەو پەشێوی و توندوتیژى بەشێوەیەک دۆخەکە لە کۆنترۆڵى هێزەکانى ئێستادا نەمێنێت.  لە هەموو ئەگەرەکاندا، پێدەچێت تەمەنى کابینەکەى عەللاوى کورتخایەن بێت، بۆیە باشترە کورد بایەخ بە وەرگرتنى پۆستەکان نەدات بەڵکو لەو قۆناغە ڕاگوزەر (انتقالی)یەدا، هەوڵى هێورکردنەوەى دۆخەکە بدات، تا بتوانێت لە داهاتوودا (بەپێى ئەو ڕۆڵە پۆزەتیفەى کە لاى خۆپیشاندەران و قەوارەکاریگەرەکان جێى دەستخۆشى دەبێت)، بەڵێنی بەدیهینانى هەندێک لە ئامانجەکانى لە پرسی ناوچە جیناکۆکەکان، بەشەبودجە، پێشمەرگە و مەسەلەى وزە وەدەست بخات.   تەوەری سێیەم: هه‌رێمی سوننه ‌و ئاینده‌ی فیدراڵییه‌تی عێراق       دامه‌زراندنی عێراق (ساڵی١٩٢١)، وه‌ك ده‌وڵه‌تێك له‌سه‌ر بنه‌مای ناوەندگەرێتی سیاسی، كارگێڕی و باڵاده‌ستی پێكهاته‌یه‌ك داڕێژراوه‌. ده‌وڵه‌تی ناوەندی نه‌یویست و نه‌یتوانی پێكهاته‌كانی-تر (به‌ تایبه‌ت كورد و شیعه)،‌ له‌ خۆبگرێت. به‌م شێوه‌یه‌ داڕشتنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای فیدراڵی (پاش٢٠٠٣) بژارده‌یه‌كی گونجاو بوو بۆ وڵاتێكی فره‌پێکهاتە. ده‌ستوری٢٠٠٥ی عێراق سه‌رباری جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌ فیدڕاڵییه‌تی ده‌وڵه‌ت، ئەم دەوڵەتە به‌ پێوه‌ره‌ جیهانییه‌كانی ده‌وڵه‌تێكی فیدراڵی، هێشتا ناته‌واو‌(ناقص)ه و پێویسته‌ بۆ مانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ جێگیرتر و په‌ره‌ی زیاتری پێبدرێت.  بیرۆكه‌ی هه‌رێمی سوننه‌: هۆكار وگرفته‌كان هەر‌چه‌نده‌ له‌كاتی نوسینه‌وه‌ی ده‌ستوری٢٠٠٥ و پاشتریش زۆرینەی سوننه‌ دژی فیدڕاڵیه‌ت وبیرۆكه‌ی هه‌رێم بوون، به‌ڵام له‌ ئێستادا به‌شێكیان به‌شێوه‌یه‌كی¬تر بیری لێده‌كه‌نه‌وه‌.  ره‌نگه هه‌ستكردن به‌ په‌راوێزكەوتنی ئابوری و كارگێری و هه‌ڕه‌شی ئاسایشیی، پێویستی كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی پایته‌خت له‌ ناوچه‌كانیان، پاڵپشتی ناوخۆیی و ده‌ره‌كی سێ هۆكاری سەرەکی بیركردنه‌وه‌ی عەرەبە سوننه‌كان بێ له‌ "هه‌ڕێمی سوننه"‌.   له‌لایه‌كی¬تره‌وه‌ زۆربه‌ی پارێزگاره‌ سوننه‌ نشینه‌كان دراوسێی هه‌رێمی كوردستانن، به‌راوردكردنی ئه‌زمونی كوردستان له‌روی ئاوه‌دانی، خزمه‌تگوزاری، ئاسایش و په‌یوه‌ندییه‌ هەرێمایەتی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ناوچه‌ سوننه‌نشینه‌كان دیاره‌ جێی به‌راورد نه‌بووه‌، بۆیه ‌ده‌كرێت ئه‌م مۆدێله‌ش پاڵنه‌رێكی¬تریان بێت بۆ بیركردنه‌وه‌ لە هه‌رێمێكی سوننی تا لەڕووی ئابوری، ئاوه‌دانی، ئاسایشیی وپه‌یوه‌ندی ده‌ره‌كییان نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆبن و رۆڵێكی زیاتر له‌هاوكێشه‌ هەرێمایەتییەکاندا بگێڕن.  دروستكردنی هه‌رێمێكی تایبه‌ت به‌ سوننه‌ بێ كێشه‌ نیه‌، لە ‌گرنترینیان: ١- یه‌كده‌نگنه‌بونی سوننه‌ به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی هه‌رێمه‌كه‌، پارێزگا سوننه‌نشینه‌كان وسه‌ركرده‌كانیان (له‌به‌ر چه‌ندین هۆكاری جیاواز) ڕادەی‌ مه‌یلیان بۆ به‌هه‌رێمبوون جیاوازە.  ٢- له‌ڕووی جیۆپۆله‌تیكی ودیمۆگرافییه‌وه،‌ سەختە‌‌ هه‌رێمێكی سوننی له‌سه‌ر بنه‌مای تایفی پێکبهێنرێت. پارێزگا سوننه‌نشینه‌كان، جگه‌ له‌ ئه‌نبار، له‌روی دانیشتوانه‌وه‌ هۆمۆجین نین، كورد به‌شێكی زۆری پارێزگای موسڵ پێكدەهێنێت، بوونی شیعه ‌و كورد له‌ سه‌ڵاحه‌ددین و دیاله‌، هه‌روه‌ها پەیوەستی جوگرافی، کارگێڕی، ڕێگاوبان وئابوری ئه‌م چوار پارێزگایه‌ له‌ ئێستادا ئه‌سته‌مه‌. ٣- له‌ڕووی سیاسییه‌وه‌ سوننه‌كان جگه‌ له‌ كێشه ‌ناوخۆییه‌كانیان و جیاوازی پێكهاته‌ی دیموگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی و پێگه‌ی ئابووریی، كێشه‌ی دیکەیان له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی‌ خۆیان هه‌یه‌، له‌لایه‌ك قورسە‌ شیعه‌كان به‌گشتی هه‌رێمێكی یه‌كگرتووی سوننه‌ پەسەند بکەن، به‌ تایبه‌ت گه‌ر مۆركێكی سیاسی هه‌بێت. هه‌ستیاری جوگرافیایی سوننه‌كان له‌ سنورەکانی سوریا، ئوردن، عەرەبستان و ئێران كێشه‌كه‌ بۆ به‌غدا قورستر ده‌كات. لێره‌دا ململانێی ئێستای ئه‌مریكا وئێران له‌عێراق ئه‌وه‌نده‌ی تر كێشه‌ی هه‌رێمی سوننه‌ ئاڵۆز ده‌كات و ڕه‌هه‌ندی ستراتیژی، نێوده‌وڵه‌تی وئاسایشیی بۆ دروست ده‌كات. ٤- له‌ڕووی ئابوورییه‌وه‌، هه‌رێمی سوننه‌ داهاتێكی ئه‌وتۆی نییه‌، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌لایه‌ن به‌غداوه‌ پاڵپشت بكرێت، گه‌ر سوننه‌كان سه‌رچاوه‌ی¬دیکەی داهات بۆ هه‌رێمه‌كه‌یان دابین نه‌كه‌ن، ئه‌سته‌مه‌ به‌غدا بەبێ مه‌رجی سیاسی، پشتگیریی دارایی عادیلانه‌یان بكات، به‌تایبه‌ت ناوچه‌ سوننه‌نشینه‌كان به‌هۆی شه‌ڕی داعشه‌وه‌ ئێستا وێرانكراوه‌ و پێویستی به‌ هاوكاری ئابووریی زۆر هه‌یه‌. ٥- له‌ڕووی یاساییه‌وه‌ گەرچی هه‌موو پارێزگایه‌ك یان چه‌ند پارێزگایه‌ك ده‌توانن له‌ هه‌رێمێكدا خۆ ڕێكبخه‌ن، به‌ڵام له‌ پراكتیكدا ئه‌سته‌مه،‌ چونكه لانیکەم لە ئێستادا بەهۆی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان و به‌هۆی حكومه‌تی كاربه‌رێكه‌رەوە، له‌ڕووی یاساییەوە درووستكردنی هه‌رێمێكی سوننه‌ به‌پێی یاسای پێكهێنانی هه‌رێمه‌كان مه‌حاڵه‌، هه‌ر حكومه‌تێكیش له‌م دۆخه‌دا بێتەكایه‌وه‌ ئه‌سته‌مه‌ ئه‌م پرۆژه‌یه‌ پەسەند بكات.    كورد و هه‌رێمی سوننه‌: هەل و كێشه‌كانی بوونی هه‌رێمێكی سوننه،‌ هەلێک ده‌خاته‌ به‌رده‌م كورد‌، چه‌سپاندنی فیدراڵیه‌تی عێراق به‌پێکهاتنی هه‌رێمی دووه‌م، نیگه‌رانی كورد له‌ناجێگیریی وناكامڵی فیدراڵییه‌ت كه‌مده‌كاته‌وه‌، هه‌روه‌ها هاوپه‌یمانیش ده‌بێت بۆ داواكاری هه‌رێمه‌كان له‌نێو حكومه‌تی فیدڕاڵدا، به‌مه‌ش كورد ده‌توانێت رۆڵێكی فراوانتر له‌به‌غدا بگێڕێت و له‌چه‌ندین كێشه‌ی ده‌ستوری وه‌ك ئه‌نجومه‌نی فیدڕاڵی(دووه‌م)، پشك وده‌سه‌ڵاته‌ دارایی، ده‌ره‌كیی و ئاسایشییەکان پاڵپشتی یه‌كتربن.   به‌ڵام سه‌رباری لایه‌نه‌ ئه‌رێنییه‌كانی هه‌رێمی سوننه‌نشین، مه‌سه‌له‌ی ناوچه‌دابڕاوه‌كان كێشه‌ی سه‌ره‌كی كوردو هه‌رێمی سوننه‌ ده‌بێت. سوننه‌كان گه‌ر بیانه‌‌وێ سه‌قامگیری سیاسیی-كۆمه‌ڵایه‌تی به‌دیبێنن، پێویسته‌ كێشه‌ی سنور له‌گه‌ڵ‌ هه‌رێمی كوردستان وشیعه‌كان چاره‌سه‌ر بكات، ناوچه‌ كور‌دنشینه‌كانی كه‌ركوك، موسڵ، سه‌ڵاحه‌دین ودیاله لای كورد، هه‌روه‌ها ناوچه‌ شیعه‌نشینه‌كانی سه‌ڵاحه‌دین، دیاله ‌وئه‌نبار لای شیعه‌ كێشه ‌وبه‌ربه‌ستی راسته‌قینه‌ی پێکهاتنی هه‌رێمی سوننه‌ی یه‌كگرتووه‌.‌ سیناریۆكان ١- مانەوه‌ی دۆخی ئێستا؛ په‌رته‌‌‌وازه‌یی سوننه‌ و نه‌بوونی سه‌ركردایه‌تی، گوتارێكی به‌هێز و یه‌كگرتو و دابه‌شبونیان به‌سه‌ر چه‌ندین ئاراستە و لایه‌نی ناوخۆیی و کاریگه‌ری ده‌ره‌كیدا، ره‌نگه‌ وابكات ئه‌م پرۆژه‌یه‌ ته‌نها له‌سه‌ر كاغه‌ز بمێنێته‌وه‌ دۆخی ئێستا وه‌ك خۆی به‌رده‌وام بێت. ٢- دروستبونی هه‌رێمێكی سوننە له‌یه‌ك پارێزگا؛ به‌هۆی تایبه‌تمه‌ندی پارێزگایه‌ك، ئاسانی رێوشێنه‌ یاساییه‌كه‌ی، كه‌می كێشه‌ سیاسیه‌كانی تایبه‌ت به‌سنوری كارگێڕی و بوونی پاڵپشتی ده‌ره‌كی، دوور نیه‌ یه‌كێك له‌و پارێزگایانه‌ خۆی وه‌ك هه‌رێمێكی سوننه‌ رێكبخاتەوە( ئه‌نبار له‌ پێشه‌وه‌و پاشان موسڵ). ٣- فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتی پارێزگاكان؛ بۆ رێگه‌گرتن له‌ته‌شه‌نه‌سەندنی مه‌یلی خۆبه‌هه‌رێمكردن ومانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی له‌پایته‌خت له‌ به‌رژه‌وه‌ندی حكومه‌تی فیدڕاڵدایه‌ ده‌سه‌ڵاتی زیاتر(به‌تایبه‌ت كارگێڕی و دارایی)، بداته‌ پارێزگا سوننه‌كان. بۆیه‌ له‌ئه‌گه‌ری یه‌كده‌نگنه‌بوونی گوتاری سوننه‌كان وئاماده‌یی حكومه‌تی به‌غدا بۆ فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاته‌ ناسیاسییه‌كان ره‌نگه‌ جۆرێك له‌فیدڕالییه‌تی ئابووری، له‌سه‌ر بنه‌مای پارێزگاكان دروست ببێت. ٤- پێکهێنانی هه‌رێمێكی سوننه‌ی یه‌كگرتوو؛ هه‌رچه‌نده‌ له‌به‌ر چه‌ندین هۆكار، پێکهاتنی ئه‌م هه‌رێمه‌ سەختە، به‌ڵام مه‌حاڵیش نیه‌، ده‌كرێت هه‌رێمەکە‌ جیا له ‌كوردستان له‌سه‌ر بنه‌مای مافه‌ ئابوری وئه‌منییه‌كان دابرێژرێت. هه‌روه‌ها دورنیه‌ دوای پێکهێنانی هه‌رێمێك له‌پارێزگایه‌كی سونه‌دا دواتر بۆ چه‌ندین پارێزگای دیکە په‌لبهاوێژێت. به‌ڵام زۆر له‌م ئه‌گه‌رانه‌ په‌یوه‌ستن به‌ ئاینده‌ی ململانێی ئه‌مریكا-ئێران له‌عێراق و توانای مانۆڕی سیاسیی سه‌ركرده‌كانی سوننه‌ وپاڵپشتی ناوخۆیی و ده‌ره‌كییەوە.   تەوەری چوارەم: كشاندنه‌وەی هێزه‌كانی ئه‌مريكا له‌ عێراق بڕيارى كوشتنى قاسم سلێمانى و ئه‌بومەهدى موهه‌نديس، راسته‌وخۆ دواى ئه‌و زنجيره‌ ڕووداوه‌ خێرايانه‌ هات كه‌ عێراق له‌ماوه‌يه‌كى كورتدا به‌خۆيه‌وه‌ بينى، وه‌ك زنجيره‌يه‌ك ڕووداوى پەیوەست په‌يوه‌ندى و كاريگه‌رييان له‌سه‌ر يه‌كتر جێهێشت، هێرشه‌ مووشه‌كيەکانی حيزبوڵای عێراقی بۆسه‌ر بنكه‌ى سه‌ربازى ئه‌مريكا له‌ بنكه‌ى كه‌ى وه‌ن(K1) له‌ كه‌ركوك و كوژران و برينداربوونى چه‌ند سه‌ربازێك، پەرچه‌كردارى ئه‌مريكا و هێرشه‌كانى بۆ سه‌ر بنكه‌كانى حيزبوڵا له‌ سنورى سوريا، هێرشكردنه‌ سه‌ر باڵێۆزخانەی وڵاتەیەکگرتووەکانی ئه‌مريكا له‌ ناوچه‌ى سه‌وزى به‌غدا (وه‌ك په‌رچه‌كردارێكی‌ تۆڵەسێنی كرده‌ سه‌ربازييه‌كان)، ڕێره‌وى ڕووداوه‌كان و ململانێی ئه‌مريكا و ئێرانی به‌ره‌و توندوتيژى ئاراستە کرد، ئه‌م دۆخه‌ واى كرد‌ په‌رله‌مانى عێراق(کوتلە شیعەکان)، له‌ 5ى کانوونی دووەم2020، بڕيارێكى "ناپابەندی" ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران کرد بۆ‌ ده‌ركردنى هێزه‌ بيانيه‌كان له‌ عێراق، هه‌رچه‌نده‌ بوونى هێزه‌ بيانييه‌كان له‌ عێراق ، له‌ ناو ئه‌وانيشدا هێزه‌كانى ئه‌مريكا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ پرۆسه‌ى ڕزگارکردنی عێراق لەدەستی ڕژێـمی بەعس له‌ نۆى نيسانى 2003، بەڵام له‌ ساڵى 2008حكومه‌تى عێراق 'رێكکه‌وتنى ئاسايش'ى له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا ئيمزاكرد و بەو پێیە هێزه‌كانى ئه‌مريكا له‌ ساڵى 2008 تا 2011 زۆربه‌ى هێزه‌كانى له‌سه‌رده‌مى ئۆبامادا له‌ عێراق كشانده‌وه‌. بوونی هێزی ئەمریکا لە ئێستادا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵى 2014 و مەترسیی داعش و بەتایبەت نزیکبوونەوەی داعش لە بەغدای پایتەخت، عێراق له‌ ڕێگه‌ى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وەوە‌ داواى له‌ نه‌ته‌وه‌ يه‌كگرتوه‌كان كرد،  هاوكارى سه‌ربازى بكات، ئه‌م داواكارييه‌ و مه‌ترسيیه‌كان له‌سه‌ر ئاسايشى جيهان، بووه‌ هۆى پێکهێنانی هاوپه‌يمانێتییەکی نێوده‌وڵه‌تى به‌سه‌رۆكايه‌تى ئه‌مريكا و بەشداریی 66 دوڵه‌تی¬تر. سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا دواى ڕووداوه‌كانى كوژرانى سوله‌يمانی  گرنگترين ئامرازه‌كانى  ئيدراكى سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا له‌ به‌ ئامانجگرتنى سوله‌يمانى بريتيه له‌ئامرازى 'گه‌مارۆدان و رێگه‌ گرتن له‌ فراوانخوازى'ی ئێران، كه‌ سوله‌يمانى له‌ ناوچه‌كه‌دا جوڵێنه‌رو ئاراستەکاری بوو. گەرچی‌ به‌ِشێك له‌ شرۆڤەکانی سياسه‌تى ده‌رەکیى ئه‌مريكا سه‌رده‌مى ترەمپیان به‌ناجێگير و پەشێوی ناودەبرد، به‌ڵام وا دەردەکەوێت له‌ بڕياری لەناوبردنی سوله‌يمانیدا، ورد ئامانجی پێکابێت و فراوانخوازى ئێرانی و پرۆئێرانییەکانی له‌ ناوچه‌كه‌ گه‌مارۆ دابێت. سیناریۆ و بژارده‌كانى  ئه‌مريكا ئه‌مريكا له‌ دواى ئه‌م ڕووداوانه‌ و بژارده‌ سنووردارەکانی (به‌ تايبه‌تى له‌ ئێستادا کە نه‌ياره‌كانى زۆرترن)، ركابه‌ره‌كانيشى له‌ عێرا ق و سوريا بێورنگ سەختگیرتر دەبن، بژارده‌كانى ئه‌مريكاى كه‌متر كردۆته‌وه‌، گرنگترینیان ئەمانەن‌: 1ـ دووباره‌ بڵاوەپێكردنه‌وه‌ى هێزه‌كانى  ئه‌مريكا( اعادة الانتشار)، ئه‌مريكا  ١٣ بنكه‌ى سه‌ربازى له‌ عێراقدا هه‌يه‌، پاش بەئامانجگرتنى هێزكانی، پێويسته‌ واشنتۆن ڕەنگە جارێكى¬تر کۆی هێزه‌كانى له‌ ڕووى جۆرایەتییەوە ( شه‌ركه‌ر ، تايبه‌ت ، پارێزه‌ر، راوێژكار، راهێنه‌ر ) بەسەر له‌ چوار بنكه‌دا دابه‌ش بكاته‌وه‌، باشترين بژارده‌ش هه‌ريه‌ك له‌ بنكه‌كانى 'فرۆكه‌خانه‌ى هه‌ولێر، كه‌ركوك، عەینولئه‌سه‌د و فڕۆكه‌خانه‌ى به‌غدا'ن، هه‌روه‌ها دامه‌زراندنى سيسته‌مى به‌رگرى 'پاتريۆت' و دووریش نییە ژماره‌ى سه‌رباز، ڕاگرتنى ڕاهينان و راوێژکارانی لە عێراق کەمبکاتەوە. 2ـ هه‌ڵبژاردنى رۆژئاواى عێراق، به‌ دياريكراوى پارێزگاى ئه‌نبار وبه‌ هێزكردنى بنكه‌كانى و پاراستنى هێزه‌كانى ئه‌مريكا و به‌ده‌ستهێنانى پشتگيریى پێكهاته‌ى سوننه‌. 3ـ گواستنه‌وه‌ى هه‌موو بنكه‌و باره‌گا سه‌ربازييه‌كانى هێزه‌كانى بو هه‌رێمى كوردستان و جێگیردکردنیان له‌ هه‌رێمى كوردستان. 4ـ كشاندنه‌وه‌ى هه‌موو هێزه‌كانى ئه‌مريكا له‌ عێراق و سه‌پاندنى سزاى ئابووریی به‌سه‌ر عێراقدا و كشاندنه‌وه‌ى عێراق له‌ هاوپه‌يمانێتى نێوده‌وڵه‌تى دژ به‌ داعش، له‌م دۆخه‌دا زياتر عێراق پشت ئه‌ستور بێت به‌ هێزه‌كانى ناتۆ و جێگه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا بگرێته‌وه‌.   ئه‌م بژاردانه‌  له‌به‌رده‌م ئه‌مريكادان، به‌ڵام بژارده‌ى هه‌ره‌ به‌ هێز ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ئه‌مريكا دوباره‌ بڵاوەپێكردنه‌وه‌ى هێزه‌كانى  ئه‌نجام بدات،.بژارده‌ى ناوچه‌ى سوننه‌و كوردستان بۆ هێزه‌كانى پارێزراوتره، به‌ڵام بۆ پاریزگاری باشتری به‌رژوه‌ندييه‌ ئابورييه‌كان و سەرچاوەکانی ووزه‌، هه‌موو عێراق بۆ ئه‌مريكا گرنگ ‌و ستراتيژيتره‌. ئەڵبەت بۆ ئه‌وه‌ى هه‌رێمى كوردستان هاوسه‌نگى له‌ نێوان به‌رژەوه‌ندييه‌كانى ئه‌مريكا و فشار و به‌رژە‌وه‌ندييه‌كانى ئێران رابگرێت، بژارده‌ى يه‌كه‌م بۆ كوردستان باشتره‌. کورد و کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا پێنجی کانوونی دووەم،  ئەوکاتەی په‌رله‌مانى عێراق ده‌نگى له‌سەر پڕۆژه‌بڕيارى دەركردنى هێزه‌ بيانييه‌كان دا، هه‌موو فراكسیۆنه‌ كوردييه‌كان به‌ شێوه‌يه‌كى يه‌کگرتوو بەشداریکردنیان بایکۆت کرد، هه‌رچه‌نده‌ له‌ ناوه‌نده سیاسییەکانی شيعەشدا كاردانه‌وه‌ى نه‌رێنى لێكه‌وته‌وه، لەگەڵ ئەوەشدا حكومه‌ت و سه‌رۆكايه‌تى هه‌رێم به‌ فه‌رمى ڕايانگه‌ياند كە هێشتا مەترسيى ئاسایشیی له‌ سه‌رعێراق و هه‌رێمى هه‌يه‌ و‌ مانه‌وه‌ى هێزه‌ بیانییەکان پێويستە. كوردستان (به‌لايه‌نى كه‌مەوە) ده‌بێت له‌ دوو ڕوانگەوه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گە‌ڵ ئه‌م پرسەدا‌ بكات، لايه‌نى ئاسایشی، كه‌ تێیدا ئه‌مريكا وه‌كو هێزێكى پاڵپشتى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بكرێت، لايه‌نى دووه‌م بابه‌تى پشتگيریی سياسی بۆ كوردستان. به‌شێكی دیار له‌ سه‌نته‌ره‌كانى توێژينه‌وه‌ی ئه‌مريكا پێشنيارى مانه‌وه‌ى هێزه‌كانی وڵاتەکەیان لە هەرێمی کوردستان دەکەن، بەوپێودانگەی كوردستان شوێنێكى پارێزراوترە، له‌لايه‌كى¬تره‌وه‌ كورد هاوپه‌يمانێكى بەردەوامی ئه‌مريكايە و تاراده‌يه‌ك كيانێكى سياسيیە و ده‌كرێت مانەوەی ئه‌مريكيه‌كان بۆ ماوەیەکی درێژتر مسۆگەر بکات، ره‌نگە‌ دورمه‌ودا ئه‌م كيانە، بكرێتە ده‌وڵه‌ت و ئه‌مريكاش پشتیوانی بكات، به‌ڵام ئه‌م بژارده‌يه‌ له‌به‌رده‌م دوو ئاڵنگاریی گه‌وره‌دايه‌: یەکەم ناوخۆيی، چونکە دوور نييه‌ حكومه‌تى عێراق و شيعەی سیاسی‌، بير له‌ هه‌ڵپه‌ساردنى په‌يوه‌ندييه‌كان و گرتنى هه‌موو ده‌رچەسياسیی و ئابورييه‌كان بكاته‌وه‌، وه‌كو چۆن له‌ دواى ئه‌نجامدانى ريفراندۆمى ساڵى 2017، به‌رامبه‌ر به‌ هەرێم کردی و تەنانەت رێگه‌ى ئاسمانيشى به‌سه‌ركوردستاندا داخست. ئاڵنگارى دووه‌م، فشارى هه‌رێمی(اقلیمی) بۆ سه‌ر هه‌رێمى كوردستان به‌ تايبه‌تى ئێران، بۆ كوردستان راگرتنى هاوسه‌نگى له‌ نێوان به‌رژە‌وه‌ندييه‌ دژبه‌يه‌كه‌كانى ئه‌مريكا و ئێران كارێكى ئاسان نيه‌، به‌ تايبه‌ت كه‌ ئێران خاكى هه‌رێمى كوردستان بە قوڵایی ستراتيژى و سه‌ربازى خۆى دەزانێت. ............................................................... سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتی ئامانجەكانی سەنتەر:  1. پاڵپشتیكردنی پرۆسەی لێكۆڵینەوەی زانستی وهاندانی پسپۆر ولێكۆڵەران بۆ ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە و بەدواداچون بۆ ئەو بابەتانەی بایەخدارن بۆ پسپۆڕییەكانی ئاینەدەزانی ستراتیژی وسیاسەتی گشتی و دەرەكی. 2. بەشداریكردن لە پێشكەوتن و پەرەپێدانی فەلسەفەی لێكۆڵینەوەی زانستی لە هەرێمی كوردستاندا. 3. پێشكەشكردنی ڕاوێژی زانستی و شارەزایی لێكۆڵینەوە بە دەزگا حكومییەكانی هەرێم. 4. پێشكەشكردنی ڕاوێژی زانستی و شارەزایی لێكۆڵینەوە بە كەرتی تایبەت و دەزگا نا حكومییەكانی هەرێم.  5. بەشداریكردن لە پەرەپێدانی پرۆگرامی خوێندن لەبوارەكانی پەیوەندیدار بە پسپۆڕییەكانی سەنتەر. 6. ئەنجامدانی كۆنفراس و سیمیناری زانستی بۆ پشتیوانیكردنی پرۆسەی توێژینەوەی زانستی. 7. هەماهەنگیكردن لەگەڵ سەنتەرە حكومی وناحكومییەكانی لێكۆڵینەوەی زانستی لەناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی كوردستان و ناوخۆ ودەرەوەی عێراق لەپێناو گواستنەوە و ئالوگۆڕكردنی بیروڕا و شارەزایی زانستی. 8. بەدواداچوون و پێوانەكرنی ئاڕاستەكانی رای گشتی بۆ ئەو بابەتانەی جیگەی بایەخی هاووڵاتیانن. 9. ڕاهێنان و پێگەیاندنی توێژەر لەبواری پسپۆڕییەكانی سەنتەردا. 10. كاركردن لەسەر ئەو پرس و دۆزە ستراتیژییانەی كە تائێستا لە كوردستاندا بەشێوەیەكی زانستی وبەپێی پێوەرە ئەكادیمییەكان كاریان لەسەر نەكراوە. چالاكییەكانی سەنتەر: 1. نوسین و ئەنجامدانی لێكۆلینەوەی زانستی و پۆلیسی پەیپەر وکتێب وبڵاوكردنەوەیان. 2. ئەنجامدانی كۆنفرانس وكۆنگرەی زانستی وكۆڕ و سیمینار. 3. دەرکردنی گۆڤارێکی ئەکادیمی مەحکەم ومتمانەپێدراو. 4. ئەنجامدانی چاوپیكەوتن وبەرنامەی میدیایی. 5. وەرگێرانی كتێب و جۆرناڵ وبڵاوكردنەوەی سەرچاوەی بیانی پەیوەندیدار بە پسپۆڕییەكانی سەنتەر. 6. سودوەرگرتن لە هۆیەكانی راگەیاندن بەگشتی وئەنجامدانی ڕاپرسی بۆ ئاڕاستەكانی ڕای گشتی. 7. كۆكردنەوەی داتا وزانیاری لەسەر كایەكانی سیاسەتی گشتی لە هەرێمی كوردستان وشیكردنەوە و بڵاوكردنەوەیان.  

(درەو): لە یەكەم ئەركیاندا وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی، لاهور شێخ جەنگی دەچێتە ئەمریكا‌و بافڵ تاڵەبانیش دەچێتە هەولێر. رۆژی 18ی ئەم مانگە دوای نزیكەی دوو مانگ لە بەڕێوەچوونی كۆنگرەی چوار، یەكێتی نیشتمانی كوردستان دوو هاوسەرۆكی بۆ بەڕێوەبردنی حزبەكە هەڵبژارد. لاهور شێخ جەنگی‌و بافڵ تاڵەبانی لەدوای كۆچكردوو جەلال تاڵەبانیەوە لە 44 ساڵی تەمەنی یەكێتیدا دووەمین سەرۆكن لە مێژووی ئەو حزبەدا. شێوازی بەڕێوەبردنی حزب بەشێوەی هاوسەرۆكایەتی لەناو یەكێتیدا یەكەمین ئەزمونە، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش دووەم ئەزمونە، پێشتر حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان شێوازی هاوسەرۆكایەتی پەیڕەوكرد، بەڵام لە دواین كۆنگرەی خۆیدا كە كۆتاییەكانی ساڵی 2019 بەڕێوەچوو، كاركردنی بەو شێوازە هەڵوەشاندەوە، كە زیاتر شێوازی كاركردنی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‌و ئەو حزبانەیە كە سەربە (پەكەكە)ن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، تائێستا یەكێتی رۆڵی لەنێوان بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیدا وەكو هاوسەرۆك دابەشنەكردووە‌و بڕیارە لە داهاتوودا خۆیان لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی رۆڵەكان رێكبكەون، بەڵام هەندێك زانیاری هەن باسلەوە دەكەن رۆڵەكان بەمشێوەیە دابەشبكرێن:  •    دۆسیەی ئەمنی‌و پەیوەندییەكانی حزب لای لاهور شێخ جەنگی دەبێت •    دۆسیەی دارایی‌و رێكخستن لای بافڵ تاڵەبانی دەبێت دوای هەڵبژاردنی وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی، لاهور شێخ جەنگی بەشێوەیەكی خێرا بەرەو بەغداد بەڕێكەوت بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لاهور شێخ جەنگی لە سەردانەكەیدا بۆ بەغداد كە سەرۆكایەتی وەفدێكی یەكێتی دەكرد، بەشداری هیچ كۆبونەوەیەكی نەكردووە‌و راستەوخۆ بەرەو واشنتۆنی پایتەختی ئەمریكا بەرێككەوتووە‌و ئێستا لە ئەمریكایە. واتە لە یەكەم ئەركیدا لاهور شێخ جەنگی لەبری ئێران رووی لە ئەمریكا كرد، بافڵ تاڵەبانیش لە یەكەم ئەركیدا لە دەرەوەی یەكێتی سبەینێ دەچێتە هەولێرو لەچوارچێوەی كۆبونەوەی كەسی یەكەمی حزبەكاندا، بەپێی وتەی مستەفا چاورەش ئەندامی ئەنجومەن سەركردایەتی یەكێتی لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆدەبێتەوە. كۆبونەوەی بافڵ تاڵەبانی لە كاتێكدایە تائێستا پارتی دیموكراتی كوردستان بە فەرمی پیرۆزبایی هەڵبژاردنی هاوسەرۆكەكانی لە یەكێتی نەكردووە، بەڵام كۆبونەوەی بارزانی لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ داننانی پارتییە بە هاوسەرۆكەكانی یەكێتی‌و نیشاندەری ئەوەیە پارتی لەناو یەكێتیدا مامەڵە لەگەڵ هاوسەرۆكەكان دەكات نەك ئەنجومەنی باڵای سیاسی كە كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكایەتی دەكات.

 (درەو): جگە لە چۆنیەتی پڕكردنەوەی پۆستە وزارییەكان، لایەن‌و پێكهاتەكانی عێراق چەندین مەرجیان لەبەردەم محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێدراوی عێراق داناوە كە رەنگە دواجار حكومەتەكەی دوچاری ئیفلیجبوون بكات، بەتایبەتیش كە هەندێك لە مەرجەكان جێبەجێبونیان لە ماوەی ساڵێكدا كە تەمەنی حكومەتە كاتییەكەیە، كارێكی ئەستەمە. مەرجی لایەنەكان بۆ عەلاوی: •    لایەنەكانی ناو پێكهاتەی شیعە داوای لێدەكەن بڕیاری پەرلەمان بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق بە دیاریكراویش هێزەكانی ئەمریكا بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە. •    لایەنەكانی پێكهاتەی سوننە داوای لێدەكەن ئاوارەكان بگەڕێنێتەوە بۆ شوێنی خۆیان‌و دۆسیەی رفێندراوەكان‌و گۆڕە بەكۆمەڵەكان‌و زیندانیكراوان‌و یەكلابكاتەوە‌و ناوچە وێرانبووەكانی شەڕی داعش لە باكورو خۆرئاوای وڵات ئاوەدان بكاتەوە‌و هاوسەنگی وەزیفی لەناو دامەزراوەكانی دەوڵەتدا رابگرێت. •    لایەنە سیاسییەكانی هەرێم بە سەرۆكایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان داوا دەكەن پشكی كورد لە كابینەكە لەلایەن حزبەكانەوە دابنرێت نەك لە كەسانی سەربەخۆ، ئەمە جگە لە دۆسیەی ناوچە جێناكۆكەكان‌و نەوت‌و بودجە. •    شەقامی ناڕازی‌و گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان لە شارەكانی عێراق داوای لێدەكەن دەوڵەتێكی مەدەنی بنیاد بنێت‌و بكوژی خۆپیشاندەران دەستگیربكات‌و روبەڕووی دادگایان بكاتەوە. •    مەرجەعیەتی باڵای شیعەكان لە نەجەف داوای لێدەكات روبەڕووی گەندەڵی ببێتەوە‌و ئەو كەسانە دادگایی بكات كە هۆكاری ئاژاوەو ناكۆكین لە وڵاتدا.   

 (درەو): تۆڕی هەواڵی (بی بی سی) راپۆرتێكی لەبارەی كاری كۆڵبەری لە سنورەكانی نێوان باشورو رۆژهەڵاتی كودستان بڵاوكردەوە، راپۆرتەكە دەڵێت، رێژەی 40%ی كۆڵبەرەكان دەرچووی زانكۆن‌و نوسراوی ئایەتوڵا خامنەیی رێبەری باڵای ئێران هەیە كە رێگە بە هێزی پاسەوانی سنور دەدات تەقە لە كۆڵبەران بكەن‌و بیانكوژن. دەقی راپۆرتەكە: ئێران: بۆچی كۆڵبەران ئەو بارانە هەڵدەگرن كە ئەسپ‌و گوێدرێژ نایتوانن . راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ناوەڕاستی ئەم مانگە، دەزگاكانی راگەیاندنی كوردی‌و فارسی هەواڵی كوژرانی كۆڵبەرێك‌و برینداربوونی دەیان كۆڵبەری تریان راگەیاند، ئەوەش دوای ئەوەی هێزی پاسەوانی سنوری ئێران لە شاری نەوسود لە پارێزگای كرماشانی ئێران كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردە، تەقەیان لە كۆڵبەرەكان كرد. وشەی "كۆڵبەر" لە زمانی كوردی‌و فارسی بەواتای "هەڵگرتنی كێشی قورس" دێت، ئەمانە زۆربەیان خەڵكی كوردی شارۆچكە‌و گوندە سنورییەكانن لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق. سەرباری ئەوەی كارەكەیان پڕ مەترسییە، بەڵام ئەم كەسانە ماوەی دەیان ساڵە ئەم كارە دەكەن بۆ دابینكردنی بژێوییان لە تەنگژەی ئابوری ئێراندا. سایتی دۆزینەوەی تەرمی فەرهاد خوسرەوی لەناو بەفردا لەلایەن خەڵكی خۆبەخشەوە "رەقبووەوە تاوەكو مرد" كامێرای (BBC) چووە ئەو چیا سەختانە‌و قسەی لەگەڵ ئەو كۆڵبەرانەدا كرد لەبارەی ئەو كارە مەترسیدارەی كە دەیكەن‌و ژیانی خۆیان لەپێناویدا دادەنێن؛ لەكاتێكدا داهاتەكەی ناتوانێت پێداویستی بنەڕەتی كەسێك پڕبكاتەوە. ئەو كۆڵبەرانە لە دوو لاوە روبەڕووی مەترسی مردن دەبنەوە، ئەگەر كەسێكیان بە گولەی پاسەوانی سنوری ئێران نەكوژرێت، ئەوا لەناو بەفردا رەقدەبێتەوە تاوەكو دەمرێت یان لە لوتكەی چیا دەكەوێتە خوارەوە یاخود بەهۆی سەختی ناوچەكەوە، هەرەسهێنانی بەفرو رووداوی تر روودەدات. تەنیا ساڵی رابردوو، لانی كەم (74) كۆڵبەر لە سنور كوژراون، (174) كۆڵبەر برینداربوون، لەناو ئەمانەدا (50) كەسیان بەدەستی هێزەكانی پاسەوانی سنوری ئێران كوژراون؛ (23) كەس بەهۆی كەوتنەخوارەوە لە شوێنە سەختەكان‌و هەرەسهێنانی بەفرەوە گیانیان لەدەستداوە، هاوشێوەی حاڵەتەكەی فەرهاد خوسرەوی‌و ئازاد خوسرەوی برای كە تەرمەكانیان لەژێر بەفردا دۆزرایەوە. (ئەم ژمارانە سایتی "ایران وایر"ی ئۆپۆزسیۆن كە بارەگاكەی لە لەندەنە، لە رێكخراوی مافی مرۆڤەوە لە كوردستانی عێراق دەستی كەوتووە). بەهۆی مردنی ئەو دوو برا مێردمنداڵەوە لە چەند شارێك لە ئێران خۆپیشاندان كرا‌و داوا لە حكومەت كرا بایەخ بە دۆخی ژیانیان بدات‌و بژێوییان باش بكات. وێنەی ئەو مێردمنداڵەی كە رەقبووەوە، دوای دۆزینەوەی تەرمەكەی دایكی لە باوەشتی گرتووه ئەركێك كە بۆ ئەسپ‌و گوێدرێژ سەختە ئەو پیاوانە كاڵای ئاودیوكراوی جۆراوجۆر هەڵدەگرن بە دوری 10 بۆ 15 كیلۆمەتر، باری هەر كەسێك 50 بۆ 120 كیلۆیە‌و بەڕێگایەكی پێچاوپێچ‌و زۆر سەختدا دەیگوازنەوە. بەمدواییە منداڵانی خوار تەمەنی 18 ساڵی لەپاڵ چەندین ژندا هاتونەتە ناو ئەم پیشەیەوە. تەمەنی كۆڵبەران لەنێوان 15 بۆ 70 ساڵی‌و زیاتردایە. مەرگەساتی كۆڵبەران بووە بە ماددەیەك بۆ هونەرمەندە شێوەكارەكان‌و پەیكەرتاش‌و سینەماكاران‌و شاعیران لە ئێران سزاكان ئەركی كۆڵبەران خۆی دەبینێتەوە لە هەڵگرتنی كاڵا لەسەر شانیان‌و گواستنەوەی لە كوردستانی عێراقەوە بۆ بازرگانەكان لە ئێران، ئەمە لەبەرامبەر پاداشتێكدا كە زۆر كەمە بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییە سەرەكییەكانیان. كێشی ئەو كاڵایانەی كە هەریەكێكیان هەڵیدەگرن زیاتر لە 100 كیلۆیە، چونكە پاداشتەكەیان پشت بەو بڕە دەبەستێت كە دەتوانن لە یەك كارواندا بیگوازنەوە. كاڵاكان بریتین لە خواردنی لەقتونراو، ئامێری كارەبایی وەكو بەڕاد‌و سپلیت‌و تەلەفزیۆن، یاخود پێڵاو و جلوبەرگ‌و كەلوپەلی چێشتخانە‌و تایەی ئۆتۆمبیل‌و موبایل‌و لە هەندێك كاتیشدا جگەرە. زۆرینەی كۆڵبەرەكان خۆیان بەدوردەگرن لە گواستنەوەی خواردنەوە كحولییەكان، ئەمە سەرباری ئەوەی كە كرێی گواستنەوەی چەند هێندە زیاترە لە كرێی گواستنەوەی ماددە بەكاربەرەكانی تر، چونكە سزای دەستگرتن بەسەر خواردنەوە كحولییەكان دوو هێندەی سزای ماددەكانی ترە، بەڵام سەرباری ئەمەش هەندێك سەرچڵی دەكەن‌و خواردنەوە كحولییەكانیش دەگوازنەوە. بەپێی یاسای ئێران كاری ئەم كەسانە دەچێتە چوارچێوەی پرۆسەی قاچاخچێتییەوە، سزای كەسەكە زیندانكردنە بۆ ماوەی چەند مانگێك یاخود پێدانی سەرپێچییەكی داراییە كە هاوتایە لەگەڵ بەهای ئەو كەلوپەلەی كە دەستی بەسەردا گیراوە.  لوتكەی بەردەكان ئەو كۆڵبەرانە بە بی بی سی فارسییان- وت، پاسەوانی سنوری ئێران بەشێوەیەكی هەڕەمەكی تەقەیان لێدەكەن بەبێ گوێدانە ژیانیان، ساڵانە دەیان كەس دەمرن‌و بریندار دەبن. ئەوانە رێگایەكی شاخاوی سەخت دەگرنە بەر كە بەرزییەكەی هەندێكجار دەگاتە 4000 هەزار مەتر، كە بۆ ئەسپ‌و گوێدرێژ سەختە پێیادا سەركەون. یەكێك لە كۆڵبەرەكان بە بی بی سی وت، نرخی هەر كیلۆیەك لە باری كاڵاكان لەنێوان 40 بۆ 80 سەنتی ئەمریكیدایە، واتە كەمتر لە یەك دۆلار. ناوەندی ئەو بڕە پارەیەی كە هەر كەسێك لە یەك رۆژی كاركردندا دەستی دەكەوێت 25 دۆلارە، ئەمە پێش لێدەكردنی خەرجییەكانی گواستنەوە. واتە دوای لێدەكردنی خەرجی گەشتەكەیان 12 بۆ 15 دۆلاریان بۆ دەمێنێتەوە. هیچ كەسێك ناتوانێت لە هەفتەیەكدا دوو كاروان بكات، چونكە بەهۆی بەرزبوونەوەی رێژەی بێكارییەوە، كێبركێكە بەهێزە. سەرباری سەختییەكەی، ژنانیش هاتونەتە ناو كارەكەوە ئاڵنگاری سروشت‌و یاسا سەرباری ترسی مردن كە لە هەر ساتێكدا روبەڕووی دەبنەوە، بەڵام هیچ بژاردەیەكی تریان نییە بۆ بەدەستهێنانی بژێوییان لەو دۆخە خراپەی ئابوریدا لە ئێران بە گشتی‌و لە ناوچە كوردییەكان بەتایبەتی. لەنێوان ساڵانی 2015 بۆ 2019، (368) كەس كوژراون‌و (595) كەس برینداربوون بەپێی قسەی رێكخراوی "هەنگاو" بۆ مافەكانی مرۆڤ‌و تۆڕی مافەكانی مرۆڤ لە ئێران‌و كوردستانی عێراق. 16ی كانونی دووەمی رابردوو، ئاژانسی فەرمی هەواڵی ئێران (IRIB) رایگەیاند، نزیكەی 20 هەزار كەس هەن كە لەم بوارەدا لە ئێران كاردەكەن، ئەمە بەپێی ئامارە نافەرمییەكان. ئەمە لەكاتێكدایە ئاژانسی هەواڵی (ILNA)ی سەربە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی لە ئێران ژمارەیان بە 80 هەزار كەس دەخەمڵێنێت‌و سەرباری مەترسییەكانیش ژمارەكە لەزیادبووندایە. كۆڵبەرەكان دەڵێن:" ئێمە ئەو رێگایانە بەكارناهێنین كە ئۆپۆزسیۆنی چەكداری كورد لە ئێران بەكاری دەهێنن، بۆ ئەوەی تێكەڵ نەكرێین لەگەڵ ئەواندا، لەگەڵ ئەوەشدا، پاسەوانی سنور بەشێوەیەكی راستەوخۆ تەقەمان لێدەكەن‌و لەسەر سەرو سنگمان نیشانە دەگرنەوە بۆ ئەوەی بمانكوژن، نازانین بۆچی سەرەتا بۆ ئاگاداركردنەوە تەقەمان لێناكەن لەبری ئەوەی بمانكوژن". كوشتنی ئاژەڵەكان كۆڵبەرەكان دەڵێن هێزە ئەمنییەكان‌و پاسەوانی سنور هیچ رەحمێكیان نییە بەرامبەر ئەو ئاژەڵانەش كە هیچ گوناحێكیان نییە جگە لەوەی كە خاوەنەكانیان بەكاریاندەهێنن لە كاری قاچاخچێتیدا، لە ئایاری 2018دا كوشتارگەیەك لە كەرتی خۆرئاوای ئازەربایجان لەسەر دەستی هێزە ئەمنییەكان رویدا، تێیدا نزیكەی (90) ئەسپ كوژران كە هیچ كاڵایەكیشیان هەڵنەگرتبوو. یەكێك لە كۆڵبەرەكان لەبارەی پاسەوانی سنورو هێزە ئەمنییەكانەوە دەڵێ:" ئەوان سەرچاوەی بژێویمان دەدزن بەبێ ئەوەی هیچ رەحمێك بە حاڵمان بكەن". ئەسپ‌و گوێدرێژ كە بە دەستی هێزەكانی سنوری ئێران كوژراون دەسەڵاتدارانی ئێران چی دەڵێن ؟ بۆچوونی بەرپرسانی ئێرانی لەبارەی كۆڵبەران‌و كارەكەیانەوە دابەشبووە، هەندێك وەكو قاچاخچی دەیانبینێت كە بە كاری نایاسایی هەڵدەستن، چونكە ئەو كەلوپەلانەی كە لەسەر كۆڵیان هەڵیدەگرن لەڕێگە یاساییەكانەوە نەهاتوون‌و گومرگیان نەداوە، بۆیە دەوڵەت بەرپرسیارێتی هەر شتێك هەڵناگرێت كە بەسەریاندا بێت‌و سزا دەدرێن لەبەرئەوەی قاچاخچین. هەندێكی تر بەرگرییان لێدەكەن بە خستنەڕووی پرسیاری وەكو: كەسێكی بێبەشكراو لە مافەكانی وەكو هەر هاوڵاتییەكی تری ئێران بۆچی دەبێت رەچاوی ئەو یاسایانە بكات كە هیچ مافێكی بۆ دەستەبەر ناكەن، مافە بنەڕەتییەكانی هاوڵاتیان گرنگترن لە یاساكان، لەكاتێكدا ئەو كەسانە بێبەشكراون لە مافەكانیان، بۆچی دەبێت پابەندی ئەو یاسایانە بن كە چاودێرییان ناكات ؟ سایتی "ایران وایر" لەزاری یەكێك لە پارێزەرەكانەوە بڵاویكردەوە، ئەو كاتێك دۆسیەیەكی یاسایی پەیوەندیدار بە كوژرانی یەكێك لە كۆڵبەرەكانەوە لەسەر دەستی هێزەكانی پاسەوانی سنور لە شارۆچكەی "بانە"ی كوردنشین بەرزدەكاتەوە، سكاڵاكارێكی سەربازی لە پارێزگاكە نامەیەكی نوسینگەی مورشیدی باڵای بۆ دەرهێناوە كە تێیدا هاتووە:" نابێت پاسەوانی سنور سزا بدرێن لەسەر ئەوەی تەقەیان لە كۆڵبەران كردووەو برینداریان كردوون یاخود كوشتویانن". ژمارەیەك كۆڵبەر لە كاتی پەڕینەوەیان بە ناوچەیەكی سەختی نێوان ئێران‌و عێراقدا بێكارییەكی زۆر بەپێی قسەی هەندێك رێكخراوی فەرمی لە ئێران، ناوچە كوردییەكانی وڵات دواكەوتوترین ناوچەن لەڕووی كۆمەڵایەتی‌و سیاسیی‌و رۆشنبیری‌و ئابورییەوە، لەناوچە كوردییەكاندا بەرزترین رێژەی بێكاری لەسەر ئاستی وڵات تۆماركراوە. بەپێی ئامارەكان پارێزگای كوردستان لە ساڵی 2018دا، پشكی پارێزگاكە لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆیی تەنیا رێژەی 0,5% بووە.  بەپێی ئەو ئامارانەی كە ئاژانسی هەواڵی (ILNA)ی سەربە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی لە ئێران بڵاویكردوەتەوە، زیاتر لە 40%ی كۆڵبەران دەرچووی زانكۆكانن لەو ناوچانەی كە زۆرینەی دانیشتوانەكەیان كوردن (كە كۆڵبەرانیان تێدایە)‌و بەدەست بێكارییەوە دەناڵێنن.

(درەو): (درەو) ناوی ئەو كەسانە ئاشكرادەكات كە لەلایەن محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراقەوە كاندید كراون بۆ وەرگرتنی پۆستە وزارییەكانی پشكی كورد لە كابینەی نوێی حكومەتدا. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد دەست (درەو) كەوتوون، لە كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا كە محەمەد  تۆفیق عەلاوی سەرۆكایەتی دەكات، پشكی كورد لە سێ وەزارەتەوە زیاد دەكرێت بۆ پێنج وەزارەت. (درەو) زانیویەتی، محەمەد تۆفیق عەلاوی كە دەیەوێت خەڵكانی سەربەخۆ لە پۆستە وزارییەكاندا دابنێت، لەناو كوردا خۆی چەند كەسێكی كاندیدكردووە‌و دەیەوێت پشكەكانی هەرێمی كوردستان بەو كەسانە بدات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، تا ساتی نوسینی ئەم هەواڵە، ئەگەر گۆڕانكارییان تێدا نەكرابێت، كاندیدە كوردەكانی محەمەد تۆفیق عەلاوی بۆ پۆستە وزارییەكان ئەم كەسانەن: •    حاكم رزگار محەمەد ئەمین- كاندید بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزیری داد •    شوان ئیبراهیم تەها- پسپۆڕی ژمێریاریی‌و دارایی لە سلێمانی- كاندیدە بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزیری دارایی •    ئەندازیار عادل كەریم- بریكاری وەزیری پیشەسازی‌و كانزاكانی عێراقە‌و كاندیدە بۆ وەرگرتنی پۆستی بازرگانی •    پۆستی وەزارەتی دەوڵەت- ئەمەش پۆستێكی ترە كە بە كورد دراوە لە كابینەی عەلاویدا، بەڵام (درەو) نازانێت چ كەسێك بۆ وەرگرتنی ئەم پۆستە كاندید كراوە •    پۆستی وەزیری كاروباری هەرێم‌و بەغداد، ئەمە تاكە پۆستێكە كە عەلاوی لایەنەكانی هەرێمی كوردستان سەرپشككردووە خۆیان كاندیدەكەی دیاری بكەن، واتە كاندیدەكەی لە كەسانی سەربەخۆ نابێت بڕیارە رۆژی دوو شەممە محەمەد تۆفیق عەلاوی پێكهاتەی كابینەكەی بخاتە بەردەم پەرلەمانی عێراق بۆ وەرگرتنی متمانە، بەڵام دیار نییە ئاخۆ ئەو كۆبونەوەیە لە وادەی دیاریكراو بەڕێوەدەچێت یاخود نا. كابینەی عەلاوی بەپێی ئەوەی رێككەوتنی لەسەر كراوە، كابینەیەكی كاتییە‌و بۆ ماوەی یەك ساڵ بەردەوام دەبێت، دەبێت لەو ماوەیەدا عەلاوی بانگەشەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێكی پێشوەختە بكات بۆ ئەوەی پەرلەمان‌و حكومەتێكی نوێ لە عێراق دەستبەكارببێت. رۆژی 19ی ئەم مانگە وەفدێكی لایەنەكانی هەرێمی كوردستان لە بەغداد لەگەڵ محەمەد تۆفیق عەلاویدا كۆبونەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) وەفدەكە لەو كۆبونەوەیەدا داویان لە عەلاوی كردووە رێگە بدات حزبە سیاسییەكان خۆیان كاندیدی پۆستە وزارییەكان دابنێن، بەڵام عەلاوی رەتیكردوەتەوە‌و وتویەتی تەنانەت ئامادە نییە لەسەر ئەو بابەتە گفتوگۆش بكات. بەڵام لەبەرامبەر رەتكردنەوەی دانانی كاندیدی پۆستە وزارییەكان، عەلاوی هەندێك بەڵێنی بە وەفدی هەرێمی كوردستان داوە كە ئەمانەن:  •    بە هیچ جۆرێك دەستكاری موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ناكات‌و بڕینی موچەی خەڵك بەلای ئەوەوە كارێكی نا ئەخلاقییە. •     پارەی تایبەت تەرخان دەكات بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی تایبەت بە ناوچە جێناكۆكەكانی نێوان هەرێمی كوردستان‌و عێراق. •    پارەی جوتیارانی هەرێمی كوردستان كە بەروبومی كشتوكاڵیی خۆیان رادەستی عێراق كردووە مافێكی رەوایە‌و دەبێت حكومەتی عێراق پارەكانیان بۆ بگەڕێنێتەوە.

درەو: مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی (ئیندیپێندنت)ی بەریتانی: 🔹 ئێمە تائێستا بەشێكین لە عێراق، ئەگەر ئیسرائیل لە بەغداد باڵیۆزخانە بكاتەوە، ئێمەش لە هەولێر كونسوڵگەری بۆ دەكەینەوەو پێشوازییان لێدەكەین. 🔹 ئێمە پێمانوایە پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بوەتە شتێكی ئاسایی و ناكرێت فڕێی بدەیتە دەریاوە، زۆربەی وڵاتانی عەرەبی ئێستا پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل هەیە. 🔹كاتێك بابەتی سازدانی ریفراندۆممان خستەڕوو، ئەمریكییەكان دژایەتییان نەكردو وتیان ئێمە هەڵوێستێكی بێلانەنانەمان دەبێت، بەڵام دواتر كە ریفراندۆم كرا، لایەندارییان كرد لە بەرژەوەندی بەغداد، هەرگیز چاوەڕێی ئەو هەڵوێستەمان لە ئەمریكا نەدەكرد. 🔹لە پرسی ریفراندۆمدا هەڵوێستی وڵاتانی كەنداوی عەرەبی زۆر باشتر بوو لە هەڵوێستی ئەو وڵاتانەی كە پێشبینیمان دەكرد بێلایەن بن. 🔹كەركوك ئێستا لە ژێر داگیركاری سەربازی حەشدی شەعبیدایە، لەوێ كورد دەچەوسێندرێتەوە، ئەمەش بابەتێكە ناكرێت تا كۆتایی قبوڵی بكەین. 🔹هەندێك كەس لە ناوخۆدا خیانەتیان كردو ئەوانە هۆكاربوون بۆ ئەوەی حەشدی شەعبی بێتە كەركوك. 🔹 بوونی هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراق بە سەرۆكایەتی ئەمریكا گرنگە بۆ ئاسایش و ئایندەی عێراق. 🔹ئەگەر ئەمریكا لە عێراق بكشێتەوە، هێزی هەموو وڵاتانی تریش دەكشێنەوە، ئەوكاتە لەماوەی شەش مانگدا داعش بەشێوەیەكی بەهێزتر لە جاران دەگەڕێتەوە، ئەمە هۆكارەكە بوو كە ئێمە لە پەرلەمانی عێراق دەنگما بە كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق نەدا.  

درەو: محەمەد تۆفیق عەلاوی وەڵامی وەفدی لایەنە كوردیەكان دەداتەوە كە بەهیچ شێوەیەك رازی نیە بە كاندیدی حزبی، بەڵام ئامادەیە نوێنەرێكی هەرێم لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دیاری بكات . كاوە محەمەد ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە فراكسیۆنی گۆڕان بە (درەو)ی راگەیاند: ئەمڕۆ محەمەد تۆفیق عەلاوی وەڵامی وەفدی لایەنەكانی هەرێمی كوردستانی داوەتەوە، كە بەهیچ شێوەیەك رازی نیە كاندیدی حزبی دیاری بكرێت بۆ ئەو (3) وەزارەتەی كە بەر كورد دەكەوێت. بەڵام محەمەد عەلاوی بە وەفدی كوردی راگەیاندووە لەبەر ئەوەی ئێوە دەڵێن هەرێم تایبەتمەندی خۆی هەیە، دەتوانن لەسەر كاندیدێك رێكبكەون وەك نوێنەری هەرێمی كوردستان لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە پلەی وەزیرو دەبێتە ئەندامی ئەنجومەنی وەزیران بەڵام مافی دەنگدانی نابێت، ئەمە نوێترین وەڵامی محەمەد نۆفیق عەلاوییە كاندیدی راسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق بۆ وەفدی لایەنە كوردییەكان كە لەچەند رۆژی رابردوودا سەردانی بەغدادیان كردوو وەك لە میدیاكانەوە بڵاوكرایەوە بە دەستی بەتاڵ گەڕانەوە.  وەفدی كوردستان ئێوارەی رۆژی 18/2/2020 وەفدی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان گەییشتنە بەغداد  بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ محەمە تۆفیق عەلاوی و لایەنە عێراقییەكان سەبارەت بە پشك و شێوازی بەشداری كورد لەو كابینەیەدا:لە دوای گەرانەوەیان رایان گەیاند كە محەمەد تۆفیق عەلاوی رازی نیە بەوەی كاندیدی حزبی بۆ وەزارەتەكان دیاری بكرێن و خۆی كاندیدی سەربەخۆ دیاری دەكات.   وەفدی كورد پێكهاتوون لەم كەسانە: * لە پارتی دیموكراتی كوردستان (هۆشیار زێباری، جەعفەر ئیمینیكی) ئەندامانی مەكتەبی سیاسی پارتی  * لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان  (سەعدی ئەحمەد پیرە، جوان ئیحسان، ئاڵا تاڵەبانی) ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی * لە بزوتنەوەی گۆڕان (دەرباز محەمەد) ئەندامی خانەی راپەڕاندن * لە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (خەلیل ئیبراهیم) كارگێری ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو، (جەمال كۆچەر) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی عێراق * لە كۆمەڵی ئیسلامی (سەلیم شوشكەیی) سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی لە پەرلەمانی عێراق * نوێنەرانی پێكهاتەی توركمان‌و كلدو ئاشوری بەشدارن لە وەفدەكەدا ( 

راپۆرتی: درەو   (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) دەیەوێت بەهەر نرخێك بووە ئەو پەیامە بگەیەنێتە شەقامی توركی كە هەر قسەیەك بكات دەیباتەسەر، هەر هەڕەشەیەكیش بكات جێبەجێدەكات. پێشتر (ئەردۆغان) تا كۆتایی ئەم مانگەی دیاریكردبوو بۆ رژێمی سوریا تا سەربازەكانی لەو ناوچانە بكشێتەوە كە بەمدواییە كۆنترۆڵی كردونەتەوە، بەڵام دوێنی چوارشەممە لەبەردەم پەرلەمانی وڵاتەكەی وتی: "ئەو ئەنجامانەی لەگفتوگۆكانمان لەگەڵ ڕوسیا چاوەڕوانی بووین بەدینەهات، گفتوگۆكان زۆر دوورن لە جێبەجێكردنی داواكارییەكانی توركیا". تەئكیدیشی كرد:" ئەنجامدانی پرۆسەی سەربازی لە ئیدلیب تەنها مەسەلەی كاتە‌و، ئەنكەرە دواین ئاگاداركردنەوەی ناردووە بۆ حكومەتی سوریا".  هێرشەكە بەڕێككەوتن بووە دوای كەمتر لە 24 كاتژمێر لەم هەڕەشەیەی سەرۆك كۆماری توركیا، هەواڵی دەستپێكردنی هێرشی سوپای توركیا بە هاوكاری گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بڵاوبوەوە، هێرشەكە وەك ئەوەنەبوو پێشبینی دەكرا هێرشێكی فراوان بێت بۆ سەر سوپای سوریا لەناوچەی ئیدلیب، بەپێی بەیاننامەیەكی وەزارەتی بەرگری توركیا:" پرۆسە سەربازییەكەیان بە ئاراستەی شارۆچكەی (نەیرەب) بووە لەخۆرئاوای شاری ئیدلیب‌و، تێیدا سوپای توركیا گورزی لەچەند ئامانجێكی دیاریكراو وەشاندووە، ئەویش دوای بۆردومانێكی ئاسمانی كە بەهۆیەوە دوو سەربازی توركیا كوژراون و 5ی دیكەش برینداربوون. لەبری ڕوسیا سوریا تۆمەتباردەكات پرۆسە سەربازییە سنوردارەكەی ئەمڕۆی سوپای توركیا بە ئاگاداری مۆسكۆ و لەچوارچێوەی ڕێككەوتنێكی پێشوەختەدا بووە. لەهێرشی فرۆكەجەنگییەكانی ڕوسیاشدا بۆ سەر گروپە توندڕەوەكان ژمارەیەك سەربازی سوپای توركیا كوژراون‌و برینداربوون بەڵام وەزارەتی بەرگری توركیا لە بەیاننامەكدا كە كوژران‌و برینداربوونی سەربازەكانی ڕاگەیاند، تەنها ئاماژەی بەوەكردبوو سەربازەكان لەبۆردومانێكی ئاسمانیدا بەركەوتوون بەبێئەوەی ئاماژە بە لایەنی پەلاماردەر بكات، بەڵام دواتر سەرۆكایەتی كۆماری توركیا لەبەیاننامەیەكدا بەرپرسیارێتییەكی خستەئەستۆی حكومەتی دیمەشق.   بەگوێرەی میدیا جیهانییەكان كە لەزاری سەرچاوە باڵا دبلۆماسی‌و سەربازییەكانی توركیاوە دەستیانكەوتووە، ئەو پرۆسە سەربازییە سنوردارەی ئەمڕۆ سوپای توركیا لەئیدلیب ئەنجامیداوە، لەچوارچێوەی ڕێككەوتنێكی پێشوەختەدا بووە لەگەڵ ڕوسیا، پێدەچێت لەڕۆژانی داهاتووشدا كۆمەڵێك پرۆسەی تری هاوشێوە بەڕێوەبچێت.  وەزارەتی بەرگری ڕوسیاش بەبێئەوەی ئاماژە بە ناوچەی (نەیرەب) بكات كە ئەمڕۆ لەلایەن سوپای توركیاو گروپە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریاوە كرایە ئامانج، لەبەیاننامەیەكدا ڕاگەیاند: فرۆكە جەنگییەكانیان چەند گورزێكی ئاسمانیان لە توندڕەوەكان وەشاندووە كە پەلاماری هێڵەكانی بەرگری سوپای سوریایان داوە لە ئیدلیب. ئاماژەی بەوەشكردووە، بەهۆی ئەو گورزە ئاسمانیانەوە سوپای سوریا توانیویەتی هێرشەكان تێكبشكێنێت.بەپێی بەیاننامەكەی وەزارەتی بەرگری ڕوسیابێت، كوژران و برینداربوونی سەربازەكانی توركیا لەوناچەیە بووە كە فرۆكە جەنگییەكانیان بۆردومانیان كردووە. ئەردۆغان بەلوتكەوە سەرقاڵدەكات ڕوسیا بەردەوامە لەدەستی دەستیكردن بە بەرپرسانی توركیاو داوای گەڕانەوەیان لێدەكات بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی (سوچی) سەبارەت بە ئیدلیب، ئەوەش بۆ پێدانی كاتی زیاترە بە رژێمی سوریا بۆ جێگیركردنی سوپاكەی لەو ناوچانەی كە بەپشتیوانی هێزی ئاسمانی ڕوسیا كۆنتڕۆلی دەكاتەوە.تازەترین پێشنیازی ڕوسیا بۆ توركیا، ڕێكخستنی لوتكەیەكی سێقۆڵی نوێیە بۆ (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان‌و فلادیمێر پۆتن‌و حەسەن ڕۆحانی) لەتارانی پایتەختی ئێران لەسەرەتای مانگی داهاتوو، دوای تەواوبوونی ئەو وادەیەی (ئەردۆغان) دیاریكردووە بۆ كشانەوەی هێزەكانی سوریا. مۆسكۆ لەگەڵ ئەوەی بەردەوامە لەگەڵ بەرپرسانی ئەنكەرە بۆ ڕێگیركردن لەقوڵبونەوەی زیاتری دۆخی ئیدلیب، لەهەمان كاتدا هۆشداریشی داوەتێ‌، لەپەنابردن بۆ خراپترین سیناریۆ كە ئەویش پەنابردنی (ئەردۆغان)ە، بۆ جێبەجێكردنی هەڕەشەكانی بە ئەنجامدانی پرۆسەیەكی سەبارزی فراوان دژی هێزەكانی رژێمی سوریاو دەركردنی سوپاكەی بۆ ناوچەكانی پێشویان. ئەمەش بەمانای مردنی ڕێككەوتنی سوچی دێت.  دۆخەكە ناگەڕێتەوە بۆ پێش شەڕ (سێرگی لاڤرۆڤ)وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لەمبارەیەوە دەڵێت: "ناكرێت لەمەسەلەی ئیدلیبدا قسە لەسەر گەڕانەوە بۆ دۆخی ساڵونیوێك پێش ئێستا بكرێت" ، ئەم لێدوانە دەریدەخات  بژاردەی دیبلۆماسی بۆ چارەسەری كێشەی ئیدلیب بە بنبەست گەیشتوە و ڕوسیا پێداگرە لەسەر سەپاندنی نەخشەیەكی نوێ‌ بۆ ئیدلیب. لەنێوان پێداگری ڕوسیا و فشاری هێزە توندڕەوەكانی توركیا، (ئەردۆغان) هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەماوەتەوە، هێرش بكاتە سەر سوپای سوریا ڕووبەڕووی ڕوسیا دەبێتەوە، نەخشەی نوێی هێز و ئەمری واقیعش قبوڵبكات ڕووبەڕووی نەفرەتی هێزە توندڕەوەكان دەبێتەوە. ڕەنگە بە ئەنجامدانی زنجیرەیەك  هێرشی سنورداری تر هاوشێوەی هێرشەكەی ئەمڕۆ بە ڕێككەوتن لەگەڵ ڕوسیا  كە پێناچێت هیچ لە نەخشەو هاوسەنگی تازەی هێز لەباكوری خۆرئاوای سوریا بگۆڕێت، (ئەردۆغان) بتوانێت توڕەیی توندڕەوەكان لەناوخۆ هەڵلوشێت و، توركیاش لەڕووبەڕووبونەوەیەكی كارەسات ئامێز بپارێزێت.         

درەو: محەمەد تۆفیق عەلاوی بە وەفدی كوردی راگەیاندووە ئامادە نیە یەك كاندیدی حزبی وەربگرێت و وەفدی كوردیش چاوەڕێی دوا قسەی مەسعود بارزانیە. ئەمڕۆ وەفدی حزبە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان ( پارتی، یەكێتی، گۆڕان، یەكگرتوو، كۆمەڵ، توركمان ، مەسیحی) لەگەڵ محەمەد عەلاوی كاندیدی راسپێردراو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق كۆبونەوە، بەپێی ئەو زانیارییانەی لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەست (درەو) كەوتووە، محەمەد تۆفیق عەلاوی بە وەفدی كوردی راگەیاندووە" ئامادە نیە تەنانەت گفتوگۆش لەبارەی وەرگرتنی كاندیدی حزبیەوە بكات، پشكی كورد دیاریكراوە، هەموو هێزوو لایەن و كەسەكان دەتوانن كاندید پێشكەش بكەن، بەڵام خۆم كاندیدەكان هەڵدەبژێرم" بەپێی زانیارییەكانی (درەو) وەفدی حزبە كوردییەكان لە كۆبونەوەكانیاندا لەگەڵ عەلاوی نەگەیشتونەتە هیچ ئەنجامێك و بڕیارە ئەمشەو لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان قسە بكەن، بۆ وەرگرتنی دوایین هەڵوێست و بڕیار لەبارەی بەشداری كورد لە كابینەكەی محەمەد عەلاویدا. ئێوارەی ئەمڕۆ محەمەد عەلاوی لە وتارێكدا رایگەیاند كە رۆژی دووشمەی داهاتوو كابینەكەی دەخاتە بەردەم پەرلەمانی عێراق بۆ دەنگدان لەسەری، جەختی لەسەر ئەوە كردەوە" حكومەتی داهاتوو دور لە بەشداری حزبە سیاسییەكان دەبێت و وەزیرەكانی لەسەر بنەمای لێهاتووی دیاریكراون". بەشداربوونی پەرلەمانتارانی كورد لە كۆبونەوەی رۆژی دووشەمەی داهاتووی پەرلەمانی عێراق سەبارەت بە متمانەجان بە كابینەكەی عەلاوی پەیوەستە بە دوایین قسەو بڕیاری بارزانیەوە جگە لە نوێنەرانی پارتی فراكسیۆنەكانی ( یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان، یەكگرتوو، كۆمەڵ) كە بەشدارن لە وەفدی هاوبەشی لایەنەكاندا ئەوانیش چاوەڕەوانی دواقسەی بارزانین، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی ( درەو) چەند ئەندامێكی پەرلەمانی عێراق لە گروپی (15) دەیانەوێت لەدەرەوەی بڕیاری بارزانی و لایەنە كوردیەكان دەنگ بە كابینەكەی محەمەد عەلاوی بدەن.   ئەو زانیارییانەی دەست ( درەو) كەوتووە پشكی كورد لە كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا (3 بۆ 4) وەزیرە، كە ئەوانیش لە وەزیرانەكانی ( دارایی، داد ، بازرگانی) پێكهاتوون.  پارتی دیموكراتی كوردستان چاوی لەوەیە وەزیرانی ( دارایی و بازرگانی) خۆی دیاری بكات و وەزیری ( داد)یش لەلایەن یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە دیاری بكرێت، لە چوارچێوەی كاندیدی حزبی یاخود كاندیدی دەرەوەی حزب بەڵام خۆیان سەپۆرتیان بكەن. وەفدی كوردستان ئێوارەی دوێنێ وەفدی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان گەییشتنە بەغداد  بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ محەمە تۆفیق عەلاوی و لایەنە عێراقییەكان سەبارەت بە پشك و شێوازی بەشداری كورد لەو كابینەیەدا:  وەفدی كورد پێكهاتوون لەم كەسانە: * لە پارتی دیموكراتی كوردستان (هۆشیار زێباری، جەعفەر ئیمینیكی) ئەندامانی مەكتەبی سیاسی پارتی  * لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان (لاهور شێخ جەنگی) هاوسەرۆكی یەكێتی‌ ( بەڵام بەشداری كۆبونەوەی لایەنەكان ناكات) و (سەعدی ئەحمەد پیرە، جوان ئیحسان، ئاڵا تاڵەبانی) ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی * لە بزوتنەوەی گۆڕان (دەرباز محەمەد) ئەندامی خانەی راپەڕاندن * لە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (خەلیل ئیبراهیم) كارگێری ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو، (جەمال كۆچەر) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی عێراق * لە كۆمەڵی ئیسلامی (سەلیم شوشكەیی) سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی لە پەرلەمانی عێراق * نوێنەرانی پێكهاتەی توركمان‌و كلدو ئاشوری بەشدارن لە وەفدەكەدا (درەو) زانیویەتی، كۆكردنەوەی لایەنە كوردییە سەرەكییەكان لە وەفدێكی هاوبەشی دانوستاندا لە بەغداد، بە هەوڵی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بووە.  

درەو:  میدیاكانی نزیك لە (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆك كۆماری توركیاو، پارتی دادو گەشەپێدان جارێكی تر پرسی ئەگەری ڕوودانی كودەتایەكی چاوەڕوانكراو دەورژێننەوە. هێنانەوە پێشەوەی ئەم مەترسیەش دوای بڵاوكردنەوەی ڕاپۆرتێك دێت لەلایەن سەنتەری "راند"ی ئەمریكی بۆ لێكۆڵینەوە سەربازییەكان، كە چەند ڕۆژێك لەمەوبەر باسی لەمەترسی ڕوودانی كودەتایەكی سەربازی نوێ‌ كرد لەتوركیا بەهۆی توڕەیی لەناو هێزە چەكدارەكان. ڕاپۆرتەكە چی دەڵێت؟ ڕاپۆرتەكە دەڵێت، دوای كودتا شكستخواردووەكە (ئەردۆغان) دەستیبردوە بۆ گۆڕانكاری ڕیشەیی لەڕیزەكانی سوپا، لەوانەش دەركردنی ژمارەیەكی زۆر لە ئەفسەرە پلەباڵاكان. بۆ نمونە، 46% ئەو ئەفسەرانەی پلەی لیوایان هەیە لەهێزەكانی پیادەو دەریایی و ئاسمانی ڕەوانەی خانەنشینی كراون یان دەركراون لەكارەكانیان. هاوشانی ئەمانیش زیاتر لە 15 هەزار سەرباز لەكارەكانیان دەركراون، ئەوەش زیانێكی گەورەی بە سوپای توركیاو گەیاندووە ، كاریگەری لەسەر ورەو و  توانای ستراتیجی و تەكتیكیان دروستكردووە. بەگوێرەی ڕاپۆرتەكە، ئەو ئەفسەرانەی كە پلەكانیان مامناوەندە هەست بە نائومێدی دەكەن بەرامبەر بە فەرماندە سەربازییەكانیان‌و ترسیان هەیە پرۆسەی پاكتاو ئەوانیش بگەرێتەوە، ئەوكارەش بوەتە هۆی تۆڕەكردنیان كە ڕەنگە كوتادەیەكی نوێی لێبكەوێتەوە.  (ئەردۆغان) بۆ پڕكردنەوەی كەموكوڕییەكانی ناو سوپا پەنای بردووە بۆ دامەزراندنی پشتیوانەكانی خۆی، ئەوەش كارێكە خوێندنەوەی بە سیاسیكردنی دامەزراوەی سوپای بۆ دەكرێت كە پێویستە ئەو دامەزراوەیە بەدوور بێت لەسیاسەت. میدیاكانی ئەردۆغان چی دەڵێن؟    میدیاكانی نزیك لە ئەردۆغان بایەخێكی زۆریان داوە بە ڕاپۆرتەكەو، كاردەكەن بۆ گەورەكردن‌و دروستكردنی ترسی پێشوەختە لێی، بەجۆرێك باسی دەكەن ڕوودانی چاوەڕانكراوبێت، بەرپرسە باڵاكانی پارتەكەی (ئەردۆغان)یش بەچڕی كاری لەسەردەكەن.  (كاهیت ئۆزگان) سەركردە لە پارتی دادوگەشەپێدان لەبەیاننامەیەكدا ڕایگەیاندووە: ئەگەری ڕوودانی كودەتا زۆر چاوەڕوانكراوە، تەئكیدیشی كردووە" ئەركی حكومەتەكەمانە ڕێوشوێنی دروست‌و گونجاو بۆ بیركردنەوە لەم پرسە بگرێتەبەرو، هەڕەشە چاوەڕوانكراوەكان لەناوبەرێت".  رۆژنامەنوس (مەلیح ئالتینوك) لە ڕۆژنامەی "سەباح"ی نزیك لە حكومەتی توركیا وتارێكی نوسیوە بە ناونیشانی "پروپاگەندەكانی كودەتا"و تێیدا نوسیویەتی: ئەردۆغان گەورەترین زامنكەری سەقامگیری توركیایە بەڕووی هەر كودەتایەكدا. هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیشی تۆمەتباركردووە بە بازاڕگەرمكردنی ڕوودانی كودەتا لەپێناو بەدەستهێنانی دەستكەوتی سیاسی. ئاماژەی بەوەشكردووە، ئێمە چاوكراوەین دژی هەر هەوڵێك بۆ كودەتا. (ئیبراهیم كرغول)یش لە ڕۆژنامەی "یەنی شەفەق" وتارێكی نوسیوەو تێیدا دەڵێت: كودەتا چاوەڕوانكراوەكە دەرفەتێكە بۆ نەیارەكانی سەرۆك (ئەردۆغان)، كە ئەو بە پشتیوانانی دەستوەردانی بێگانە وەسفیكردوون.  پێشیوایە: بڵاوبونەوەی تەنها ڕاپۆرتێكی ئەمریكی لەبارەی نیگەرانی لەناو هێزە چەكدارەكان، مانای وایە واشنتۆن خۆی بۆ ئەنجامدانی شتێك ئامادە دەكات، كودەتای نوێش كارێكی ئاسایی نابێت، بەڵكو بە ڕێوشوێنێكی نوێ‌ ئەنجامدەرێت لەڕێی كەرتكردنی حزبەكەی (ئەردۆغان) و پێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكی سیاسی كە دەبێتە پشتی ئەو كودەتایە. ئەو نوسەرە هێرشێكی توندی كردووەتە سەر(عەبدوڵا گویل) سەرۆك كۆماری پێشوی توركیاو هاوڕێی (ئەردۆغان)، كە لەهەوڵی پێكهێنانی حزبێكی سیاسیدایە بۆ كێبڕكێكردن لەگەڵ ئەردۆغان و حزبەكەی.  شاردنەوەی شكست   پێدەچێت حكومەتی (ئەردۆغان) ڕاپۆرتەكەی قۆستبێتەوە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی زیاتری دامەزراوەی سوپا، ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو دەسەڵاتدارانی توركیا فەرمانی دەستگیركردنی 700 كەسیان دەركرد كە لەنێویاندا 157 سەربازی تێدایە ئەوەش لەتازەترین هەڵمەتی پاكتاوكردن  كە فەرمانبەرەكانی دەوڵەتی كردوەتە ئامانج.  (بوڵنت كوش) ئەندامی پارتی گەلی كۆماری ئۆپۆزسیۆن پێشبیینكردن كە دووبارە دەبێتەوە لە میدیاكانی پشتیوانی حكومەت سەبارەت بە نزیكی ڕوودانی كودەتایەكی نوێ‌، هیچ نییە جگە لە تاكتیكێك بۆ شاردنەوەی داڕمانی ئەزمونی پارتی دادوگەشەپێدان و شكستهێنانی حوكمی تاكەكەس. بەوتەی (كوش) وەك ئەوەی لە پێگەی (ئەحوال)توركیدا هاتووە، كودەتایەكی تر ڕوونادات لەسایەی هەژموونی حكومەتی توركیا بەسەر تەواوی دامەزراوەكانی دەوڵەتدا، بە سوپا و هەواڵگری و دادوەری و میدیاكانیشەوە. دەشڵێت: حكومەتی ئەردۆغان میدیاكان بەكاردەهێنێت بۆ خولقاندنی وێنەیەك كە ئاماژە بە بوونی مەترسی ڕوودانی كودەتا بكات.