درەو:
راپۆرتی: هێمن خۆشناو

به‌گوێره‌ی زۆربه‌ی ناوه‌نده‌كانی راپرسی (به‌لایه‌نگر و دژبه‌ری ئه‌ردۆغان) له‌ توركیادا ده‌نگه‌كانی پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) زۆر به‌ خێرایی رۆژ له‌دوای رۆژ له‌ كوورتی ده‌دات. به‌شێك له‌ ناوه‌نده‌كان پێیانوایه‌ له‌ ئێستادا ده‌نگه‌كانی ئاكپارتی له‌خوار رێژه‌ی 30٪ دایه‌ و پێشبینی زیاتر له‌ كوورتیدانیشی بۆ ده‌كرێت. ئه‌م ئه‌نجامانه‌ ده‌مانگه‌ینێته‌ ئه‌و باوه‌ڕیه‌ی كه‌ ئه‌ردۆغان به‌ گوێره‌ی سیسته‌می نوێی توركیا ناتوانێ له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی توركیادا رێژه‌ی (50+1) به‌ده‌ست بێنێت.
ئه‌م ئه‌نجامانه‌ رووبه‌ڕووی ئه‌م پرسیاره‌مان ده‌كه‌نه‌وه‌: ئایا ئه‌ردۆغان ئه‌م بارودۆخه‌ نابێنێت؟ بێگومان ده‌بینێت. ئه‌گه‌ر ئێمه‌ ته‌نیا ئه‌نجامی هه‌ندێك ناوه‌ندی راپرسی ده‌بینین، ئه‌وه‌ ئه‌ردۆغان ئه‌نجامی هه‌موو ناوه‌نده‌كانی راپرسی ده‌بینێت. كه‌ ده‌سته‌وه‌ستان دانیشتنیش له‌گه‌ڵ سروشتی سیاسیانه‌ی ئه‌ردۆغان ناگونجێت. كه‌واته‌ بژارده‌كانی به‌رده‌م ئه‌ردۆغان چین بۆ ده‌ربازبوونی له‌م بارودۆخه‌دا؟ ئایا كامه‌ بژارده‌ بۆ ئه‌ردۆغان ئه‌وله‌ویه‌ته‌ و كامه‌یان ناچاریه‌؟
بۆ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ ئه‌نجامی ناوه‌نده‌ موعته‌به‌ره‌كانی راپرسی (متڕۆپۆڵ، ئاڤراسیا) وه‌كو فاكت له‌م شیكاریه‌دا به‌كاردێنین و هه‌وڵده‌ده‌ین بژارده‌كانی به‌رده‌م سه‌ركۆماری توركیا و و رێزبه‌ندی بژارده‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌گه‌ری لێكه‌وته‌كانیان بخه‌ینه‌ڕوو له‌ كۆتایشدا پێشبینی ئه‌وه‌ بكه‌ین كه‌ ئایا له‌ ئه‌گه‌ری هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت یان ئاساییدا ئه‌ردۆغان ده‌توانێت به‌م بژاردانه‌ رێژه‌ی (50+1) ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبێنێت و جارێكی دیكه‌ پۆستی سه‌ركۆماری ده‌سته‌به‌ر بكاته‌وه‌. ‌ 

بژارده‌ی (A)  یان بژارده‌ی ئابووری
گرنگترین بژارده‌ له‌به‌رده‌م ئه‌ردۆغان گۆڕینی سیاسه‌ت و ئاماری ئابووریه ‌. له‌ ئه‌گه‌ری ‌باشتركردنی باری ئابووری توركیا ئه‌ردۆغان درێژه‌ به‌ هاوپه‌یمانیه‌تی له‌گه‌ڵ پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست (MHP) به‌ سه‌رۆكایه‌تی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) ده‌دات كه‌ رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی به‌ ٪6-7 پێشبینی ده‌كرێت.
له‌ ئێستادا ئه‌ردۆغان كار بۆ سه‌رخستنی ئه‌م بژارده‌یه‌ ده‌كات كه‌ له‌ ریزبه‌ندی بژارده‌كاندا یه‌كه‌مینیانه‌. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش پڕۆسه‌ی پێكوتانی دژه‌ په‌تای كۆڕۆنا خێراتر ده‌كات، به‌دوای دۆزینه‌وه‌ی رێگاكانی په‌یداكردنی پاره‌ی نه‌ختینه‌یی ده‌گه‌ڕێت. له‌گه‌ڵ ئه‌م كاره‌شیدا هه‌وڵده‌دات ناكۆكیه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان قوڵتر و توندتر بكات، به‌ تایبه‌تی كار ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی ره‌وتی نه‌ته‌وه‌په‌رستی تورك دژ به‌ كورد خیك بدات. 
ئایا ئه‌گه‌ری سه‌ركه‌وتنی ئه‌ردۆغان له‌ بژارده‌ی (A) له‌ ئارادایه‌؟ هه‌رچه‌ند له‌ رووی تیۆری و لۆژیكی‌ سه‌ركه‌وتنی ئه‌م بژارده‌یه‌ لاوازیش بێت، ناكرێت له ریشه‌وه‌ ئه‌مه‌ ره‌تكه‌ینه‌وه‌. چونكه‌ توركیا به‌شێكه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، كه‌ زۆرجار ئه‌نجامه‌كان پێچه‌وانه‌ی ئامار و ئاماژه‌كانن، زۆربه‌ی جار سوپرایزێك له‌ پشت رووداوه‌كاندا سه‌ری خۆی ده‌ردێنێت و لێمان قیت ده‌بێته‌وه‌. 

بۆچی سه‌ركه‌وتنی ئه‌م بژارده‌یه‌ زه‌حمه‌ته‌؟
ئه‌گه‌ر بڵێین ئه‌ردۆغان توانی ئاماره‌ ئابووریه‌كان كه‌مێك به‌رز بكاته‌وه‌، قه‌رزی بچووك بۆ خاوه‌ن پیشه‌ و دوكانداره‌كان دابین كرد! ئه‌ی چۆن ده‌توانێ چاره‌ی بێكاری (سیاسه‌تی ره‌خساندنی ده‌رفه‌تی كار) بكات، كه‌ به‌گوێره‌ی ئاماره‌ فه‌رمیه‌كان 14٪، ئه‌ی چۆن ده‌توانێ سه‌رمایه‌دار په‌لكێشی ناو پڕۆسه‌ی وه‌به‌رهێنان بكات كه‌ متمانه‌ی نه‌ماوه‌. له‌ كاتێكدا كه‌ ئه‌كته‌ره‌ سه‌ره‌كیه‌ پاره‌داره‌كانی تورك به‌ سه‌رمایه‌دار و كه‌رتی بانكی متمانه‌یان نه‌ماوه‌ و باوه‌ڕ ناكه‌ن له‌ژێر سێبه‌ری ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ردۆغاندا هیچ پڕۆسه‌یه‌كی ریفۆڕم درێژه‌ بكێشێت. بۆیه‌ له‌ ئه‌گه‌ری راكێشانی به‌شێكی كه‌می ده‌نگده‌ر ئایا یاریه‌كه‌ی ئه‌ردۆغان سه‌رده‌كه‌وێت؟ وه‌كو چاودێرێكی كاروباری توركیا ئه‌وه‌ لای من نیشانه‌ی پرسیار و گومانه‌. كه‌واته‌ ئه‌گه‌ری سه‌ركه‌وتنی بژارده‌ی (A) لاوازه‌.
بژارده‌ی (B) یان بژارده‌ی رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ (İYİ Parti) به‌بێ (MHP) یان له‌گه‌ڵ(MHP)!
كاتێك چاوی ئه‌ردۆغان له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كانی بژارده‌ی ئابووریه‌، مێشكی له‌سه‌ر چۆنیه‌تی جێبه‌جێكردنی بژارده‌ی (B)‌، كاتێك زانی ناتوانێ رێژه‌ی (50+1) به‌ بژارده‌ی (A) ده‌سته‌به‌ر بكات، په‌نا ده‌باته‌ به‌ر رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ پارتی خێر (İYİ Parti) به‌ سه‌رۆكایه‌تی مه‌ڕاڵ ئاكشه‌نه‌ر. 
ئه‌ردۆغان له‌ماوه‌ی رابردوو هه‌وڵیدا، له‌ رێگای ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی، مه‌ڕال ئاكشه‌نه‌ر بێنێته‌ ناو هاوپه‌یمانیه‌كه‌ی، فیگوڕه‌كانی ناو (MHP) به‌ باخچه‌لیشه‌وه‌، به‌ پشتبه‌ستن به‌ ئه‌رگومێنتی نه‌ته‌وه‌په‌رستی و دژایه‌تیكردنی كورد، داوایان له‌ ئاكشه‌نه‌ر كرد، بگه‌ڕێته‌وه‌ ناو پارتی باوك. به‌ڵام دیاره‌ ده‌سته‌واژه‌ی پارتی باوك و داوای فیگوڕه‌كانی  (MHP) كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئاكشه‌نه‌ر نه‌بوو، چۆن كاریگه‌ری هه‌بێ، كاتێك ده‌نگی پارتی كۆرپه‌ (پارته‌كه‌ی ئاكشه‌نه‌ر)‌ سێ قاتی ده‌نگی پارتی باوكه‌. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئه‌گه‌ری زۆره‌ ئه‌مجاره‌ ئه‌ردۆغان به‌بیانووی ئه‌وه‌ی رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی (MHP) دابه‌زیووه‌، هه‌روه‌ها به‌بیانووی ئه‌وه‌ی به‌شێك له‌ ده‌نگده‌ره‌ عه‌له‌ویه‌كان به‌هۆی هاوپه‌یمانیه‌تی له‌گه‌ڵ (MHP) له‌ (AKP) دووركه‌وتوونه‌وه‌،كه‌ له‌ ساڵی 2002 تا 2015 به‌رده‌وام ده‌نگیان بۆ ‌(AKP) داوه‌، هاوپه‌یمانیه‌تی كۆمار له‌گه‌ڵ  (MHP) هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌.

ئایا ئاكشه‌نه‌ر ده‌چێته‌ ناو هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان دوای ئه‌وه‌ی له‌ (MHP) جیاده‌بێته‌وه‌؟ 
هه‌وڵده‌ده‌ين به‌م سێ ئاماژه‌ی خواره‌وه‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ بده‌ينه‌وه‌:
یه‌كه‌م: ئاكشه‌نه‌ر له‌و كاته‌ی له‌ناو (MHP) بوو، سووربوو له‌سه‌ر وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌م پارته‌ و بۆ ئه‌مه‌ش به‌رده‌وام داوای به‌ستنی كۆنگره‌ی ده‌كرد، به‌ڵام زه‌لـله‌یه‌كی (AKP)كۆتایی به‌ خه‌ونه‌كه‌ی ئاكشه‌نه‌ر هێنا له‌ناو (MHP) دا. كاتێك (AKP) له‌سه‌ر داوای ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی گوشاریان له‌ دادگا كرد و به‌ستنی كۆنگره‌ی ئه‌م پارته‌یان هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌، هه‌ر ئه‌مه‌ش هۆكاری جیابوونه‌وه‌ی ئاكشه‌نه‌ر بوو له‌ پارتی باوك (MHP). 
دووه‌م: ئاكشه‌نه‌ر له‌ رووی ئه‌زموونه‌وه‌ سیاسه‌تمه‌دارێكی ده‌وڵه‌مه‌نده‌. بۆچی ده‌چێته‌ ناو كه‌شتیه‌ك كه‌ خه‌ریكه‌ نقوومی ژێر ئاوی ده‌ریا ده‌بێت.
سێیه‌م: ده‌نگده‌ری (İYİ Parti) كه‌ ده‌نگده‌رێكی موحافه‌زه‌كاری نه‌ته‌وه‌په‌رسته‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پارته‌كه‌یان له‌ ریزی ئۆپۆزسیۆن دایه‌ ده‌نگی بۆ ده‌ده‌ن. ئه‌گه‌ر ئاكشه‌نه‌ر بڵێ، ده‌چمه‌ ریزی ئه‌ردۆغان ناتوانێ جه‌ماوه‌ر و ده‌نگده‌ره‌كه‌ی رابگرێت. جه‌ماوه‌ری (İYİ Parti) له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ ئه‌ردۆغان دووركه‌وتۆته‌وه‌ پشتگیری له‌ ئاكشه‌نه‌ر ده‌كات. ئه‌گه‌ر ئاكشه‌نه‌ر ملكه‌چی ئه‌ردۆغان بێت له‌ناو یه‌ك دوو هه‌فته‌دا ده‌نگه‌كانی له‌ كوورتی ده‌دات و له ده‌وروبه‌ری رێژه‌ی 6-7٪ راده‌وه‌ستێت. بۆیه‌ له‌ ئه‌گه‌ری رێككه‌وتن و هاوپه‌یمانیه‌تی له‌گه‌ڵ (İYİ Parti) ئه‌ردۆغان ناتوانێ (50+1) به‌ده‌ستبێنێت. 
به‌ڵام ئه‌گه‌ر (AKP)، (İYİ Parti) و (MHP) به‌یه‌كه‌وه‌ هه‌ڵكه‌ن و هاوپه‌یمانیه‌تی بكه‌ن كه‌ ئه‌گه‌ر نه‌مومكینیش بێت زۆر زه‌حمه‌ته‌، ئه‌و كاته‌ دوورنیه‌ به‌ رێگای چه‌ند ئه‌رگومێنتێكی دیكه‌ی جیاوازدا بگه‌نه‌ رێژه‌ی (50+1). 

بژارده‌كانی دیكه‌:
بژارده‌ی (C) دروستكردنی هاوپه‌یمانیه‌تی ‌له‌گه‌ڵ پارتی ئه‌و وه‌زیرانه‌ی پێشتر له‌ ئه‌ردۆغان جیابوونه‌ته‌وه و پارتی (Saadet)!
ئه‌وه‌ی له‌ بژارده‌ی (B) بۆ (İYİ Parti) پێشبینیمان كرد له‌ ئه‌گه‌ری گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ لای ئه‌ردۆغان بۆ هه‌ردوو پارتی (Gelecek Parti) به‌سه‌رۆكایه‌تی ئه‌حمه‌د داودئۆغڵو و (DEVA Parti) به‌ سه‌رۆكایه‌تی عه‌لی باباجان خۆی دووباره‌ ده‌كاته‌وه‌. ده‌نگی ئه‌م دووپارته‌ به‌یه‌كه‌وه‌ له‌ ئێستادا له‌ خوار 4٪ دایه‌، هۆكاری ئه‌م رێژه‌ ده‌نگه‌ش بۆ هه‌ڵوێستی جیابوونه‌وه‌یانه‌ له‌ ئه‌ردۆغان، به‌ واتایه‌كی دیكه‌ ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێنه‌وه‌ لای ئه‌ردۆغان زۆر زه‌حمه‌ته‌ ئه‌م رێژه‌ ده‌نگه‌ به‌ده‌ست بێنن. ئه‌وه‌ی دیكه‌شیان (Saadet Parti)، كه‌ رازیكردنی ئه‌م پارته‌ زۆر زه‌حمه‌ته‌، چونكه‌ سه‌ركرده‌كانی ئه‌م پارته‌ حه‌ز به‌ چاره‌ی ئه‌ردۆغان ناكه‌ن و بانگه‌شه‌ی خیانه‌تكردنی ئه‌ردۆغان له‌ مامۆستا و رابه‌ریان (نه‌جمه‌دین ئاربه‌كان سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی توركیا و دامه‌زرێنه‌ری Saadet Parti) ده‌كه‌ن، له‌ رووی ئایدیۆلۆژیشه‌وه‌ پێیانوایه‌ ئه‌ردۆغان گه‌وره‌ترین زیانی له‌ ئیسلام داوه‌، هه‌روه‌ها (Saadet Parti) خۆی وه‌كو فریادره‌سی ئیسلامی سیاسی تورك به‌ناو ده‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌م پارته‌ رازیشبێ به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ لای ئه‌ردۆغان ئه‌وه‌ رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی كه‌ له‌ ئێستا به‌ 2.50٪ پێشبینی ده‌كرێت به‌شی قورتاركردنی ئه‌ردۆغان ناكات.

بژارده‌ی (D) و كۆتایی‌؟
ئه‌گه‌ری رێككه‌وتنه‌ له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراتی گه‌لان (HDP)، له‌ ئه‌گه‌ری ئه‌م بژارده‌یه‌ دوو پرسیار دێته‌ ئاراوه‌. یه‌كه‌میان: ئایا (HDP) راسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ ده‌چێته‌ ناو رێككه‌وتنێك كه‌ (MHP) تیایدا فیگوڕێكی سه‌ره‌كی بێت؟ به‌ گوێره‌ی بارودۆخی توركیا مه‌حاڵه‌. دووه‌میان: ئایا رێككه‌وتنێك كه‌ (HDP) له‌گه‌ڵ (AKP) ئه‌نجامی بدات، مومكینه‌ رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی بگاته‌ (50+1)؟ ئه‌مه‌شیان مه‌حاڵه‌. بۆ شڕۆڤه‌ی پرسیاری دووه‌م له‌ گۆشه‌نیگای (HDP) سه‌یری تابڵۆكه‌ ده‌كه‌ین. 
ده‌نگی پارته‌ كوردیه‌كان له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی توركیادا، له‌ ساڵی 1991 تا هه‌ڵبژاردنی 7 حوزه‌یرانی 2015 كه‌ تیایدا به‌ناوی (HDP) به‌شداریان له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا كرد 7-8٪ بووه‌.  باشه‌ چۆن رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی (HDP) گه‌یشته‌ 12 و 13٪؟ (HDP) له‌سایه‌ی ده‌نگی به‌‌شێك له‌ توێژی چه‌پگر، سۆسیالیستخواز و ناڕازی و ئانارشیستی تورك گه‌یشتۆته‌ ئه‌م رێژه‌یه‌. ئه‌م توێژه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ژماره‌ی ئه‌م پارتانه‌ی له‌ په‌رله‌مان كوورسیان هه‌یه‌ زیاتر بێت و (AKP) به‌ته‌نیا نه‌چێته‌ سه‌ر كوورسی ده‌سه‌ڵات ده‌نگیان بۆ (HDP) داوه‌، واته‌ ده‌نگده‌ری ئایدیۆلۆژی نین. ئه‌گه‌ر سبه‌ی بزانن (HDP) له‌گه‌ڵ (AKP) رێككه‌وتن ده‌كات، به‌ زووترین كات له‌م پارته‌ هه‌ڵده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ و له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا ده‌نگ بۆ پارتی گه‌لی كۆمار (CHP) ده‌ده‌ن. 
ده‌بێت ئاماژه‌ به‌وه‌ش بكه‌ین، له‌ هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانیه‌كانی پێشووی توركیادا له‌ ساڵی 2018 دا، بۆ رێككه‌وتنێكی له‌م جۆره‌ سه‌ودا داوایه‌ك‌ ئاراسته‌ی (سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش) سه‌رۆكی پێشووی زیندانیكراوی (HDP) كراوه‌. ئه‌گه‌ر به‌بیر خۆمان بێنینه‌وه‌ هه‌ندێك له‌ فیگوڕه‌كانی ناو كۆشكی سه‌رۆكی (AKP) به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی شاره‌وانیدا ده‌نگۆی ئازادكردنی (ده‌میرتاش) له‌ ئارادایه‌ بڵاوده‌كرده‌وه‌. جه‌ختیان له‌وه‌ ده‌كرده‌وه‌ كه‌ هه‌بوونی زیندانی سیاسی له‌ توركیادا له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا زیان به‌ سیمای وڵاته‌كه‌مان ده‌گه‌ینێت. ئه‌م بانگه‌شه‌یه‌ هاوكات بوو له‌گه‌ڵ نووسینی نامه‌یه‌ك له‌لایه‌ن (عه‌بدولڵا ئۆجالان) و به‌شداری (عوسمان ئۆجالان) له‌ به‌رنامه‌یه‌كی كه‌ ناڵی (TRT) كه‌ داوایان له‌ ده‌نگده‌ری كورد كرد له‌ نێوان (AKP) و (CHP)  دا بێلایه‌ن بن. له‌م ساته‌ وه‌خته‌دا داوا له‌ ده‌میرتاش ده‌كرێت‌ ‌: ئه‌گه‌ر ده‌نگده‌ری (HDP) بایكۆتی هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانی بكات، ئه‌وان ده‌میرتاش ئازاد ده‌كه‌ن. به‌ڵام ده‌میرتاش بێ سێ و دوو ئه‌م سه‌ودایه‌ ره‌تده‌كاته‌وه‌. بۆیه‌ له‌ ئه‌مڕۆدا له‌ رووی ئه‌خلاقی بێ یان له‌ رووی سیاسی زه‌مینه‌ی رێككه‌وتنی (HDP) و (AKP) له‌ ئارادانیه‌. 
له‌ چوارچێوه‌ی شڕۆڤه‌كردنی ئه‌م بژاردانه‌دا، ده‌گه‌ینه‌ ئه‌م ئه‌نجامه‌ی كه‌ باشته‌په‌ (كۆشكی سه‌ركۆماری توركیا) له‌ناو بێچاره‌یدا گوزه‌ر ده‌كات. بێچاره‌یه‌ك نه‌سه‌ری دیاره‌ نه‌بن، هه‌رچیه‌ك بكات، ئه‌نجامه‌ پێشبینكراوه‌كانی پێ ناگۆڕێت، مه‌گه‌ر ...