شیكاری: درەو هەناردەو نرخ و داهاتی نەوتی عێراق لە نێوان (2021 – 2022) دا؛ •    عێراق لە ساڵی (2021)دا بڕی (1 ملیار و 102 ملیۆن و 188 هەزار و 981) بەرمیلی نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 19 هەزار و 520) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، بەڵام لە ساڵی (2022) قەبارەی فرۆشتن بۆ نزیکەی (10%) زیادی کردووە بۆ (1 ملیار و 208 ملیۆن و 531 هەزار و 119) بەرمیل و بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 311 هەزار و 416) بەرمیل نەوت. •    لە ساڵی (2021)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (68.4) دۆلار فرۆشراوە. بەڵام لە ساڵی (2022) هەر بەر میلێک (27) دۆلار و بەڕێژەی نزیکەی (40%) زیاتر فرۆشراوە، هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕا دراوە بە (95.53) دۆلار. •     کۆی داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی (2021) دا بریتی بووە لە (75 ملیار و 650 ملیۆن و 606 هەزار دۆلار). بەڵام لە ساڵی دواتر داهاتی نەوتی فرۆشراو بە ڕێژەی (52.6%) نزیکەی (40 ملیار) دۆلار زیادی کردووەو گەیشتووە بە (115 ملیار و 466 ملیۆن و 245 هەزار) دۆلار.  •     لە کۆی گشتی ئەو نەوتەی کۆمپانیای سۆمو فرۆشتوویەتی لە ساڵی (2021)دا بڕی (36 ملیۆن و 774 هەزار و 286) بەرمیلی بە ڕێژەی (3.45%) لە کێڵگە نەوتییەکانی پارێزگای کەرکوک هەناردە کراوە. بەڵام لە ساڵی (2022)دا پشکی نەوتی کەرکوک لە کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراو دابەزیوە بۆ (2.23%)ی کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بڕەکەی بریتی بووە لە (27 ملیۆن و 43 هەزار و 971 بەرمیل).  نەوتی فرۆشراوی عێراق لە نێوان ساڵی 2021 و 2022  عێراق لەساڵی (2022)دا، داهاتێكی قەبەی لەهەناردەكردنی نەوت دەستكەوت و سودی لەبەرزبونەوەی نرخی نەوت بینی بەهۆی جەنگی نێوان ڕوسیاو ئۆكرانیا، هاوكات زیادكردنی بڕی نەوتی خاوی هەناردەكراویش بۆ بازاڕەكانی دەرەوە. عێراق لەساڵی (2022)دا، سەركەوتوو بووە لەبەرزكردنەوەی بڕی نەوتی هەناردەكراو بۆ بازاڕە دەرەكییەكان، كە بڕكەی گەیشتووەتە (1 ملیار و 208 ملیۆن و 531 هەزار و 119 )ملیار بەرمیل، كە دەكاتە هەناردەكردنی (3 ملیۆن و 311 هەزار و 416) ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو لەڕۆژێكدا. لە کاتێکدا لە ساڵی (2021) بڕی (1 ملیار و 102 ملیۆن و 188 هەزار و 981) بەرمیلی نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 19 هەزار و 520) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، بەمەش قەبارەی فرۆشتن بۆ نزیکەی (10%) زیادی کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) چارتی ژمارە (1) سەبارەت بە نرخ و ساغکردنەوەی نەوتی عێراق لە لایەن کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە ساڵی (2021)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (68.4) دۆلار فرۆشراوە. بەڵام لە ساڵی (2022) هەر بەر میلێک (27) دۆلار و بەڕێژەی نزیکەی (40%) زیاتر فرۆشراوە، هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕا دراوە بە (95.53) دۆلار. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (2)) چارتی ژمارە (2) بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق، داهاتی هەناردەكردنی نەوت لەساڵی ڕابردودا گەیشتبووە بۆ زیاتر لە (115 ملیار و 466 ملیۆن و 245 هەزار) دۆلار، لەكاتێكدا ساڵی (2021) بڕكەی نزیکەی (75.7) ملیار دۆلار بووە. لە ساڵی (2022) داهاتی نەوتی فرۆشراو بە ڕێژەی (52.6%) نزیکەی (40 ملیار) دۆلار زیادی کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3)) چارتی ژمارە (3) هاوکات ئەوی جێگەی ئاماژەیە هەریەك لەچین، هیندستان، كۆریای باشور، توركیا، یۆنان، ویلایەتە یەكگرتووەكان، بەریتانیا، فەرەنسا، روسیا، ئیتاڵیا، ئیسپانیا، هۆڵندا و هەندێك وڵاتی عەرەبی، لەدیارترین ئەو وڵاتانەن كە نەوتی خاوی عێراقیان بۆ هەناردەكراوە. ڕێژە و بڕو بەهای نەوتی کەرکوک لە کۆی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە ساڵی (2021 و 2022) لە کۆی گشتی ئەو نەوتەی کۆمپانیای سۆمو فرۆشتوویەتی لە ساڵی (2021)دا بڕی (36 ملیۆن و 774 هەزار و 286) بەرمیلی بە ڕێژەی (3.45%) لە کێڵگە نەوتییەکانی پارێزگای کەرکوک هەناردە کراوە. بەڵام لە ساڵی (2022)دا پشکی نەوتی کەرکوک لە کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراو نزیکەی (10 ملیۆن) بەرمیل کەمی کردووەو دابەزیوە بۆ (2.23%)ی کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بڕەکەی بریتی بووە لە (27 ملیۆن و 43 هەزار و 971 بەرمیل). بەڵام بەهاکەی بە ڕێژەی (6%) زیادی کردووەو لە (2 ملیار و 449 ملیۆن و 754 هەزار و 946) دۆلارەوە لە ساڵی (2021) بەرزبووەتەوە بۆ (2 ملیار و 600 ملیۆن و 302 هەزار و 736) دۆلار لە ساڵی (2022)دا، واتە سەرباری ئەوەی ڕێژەی هەناردەکردن لە کێڵگەکانی نەوتی کەرکوک دابەزیوە بە بەهای نەوتەکەی لە ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە (150 ملیۆن دۆلار) زیادی کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) هاوردەکردنی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ عێراق لە بەرامبەر هەناردە کردنی نەوتدا، عێراق لە ساڵی (2022)دا بەبەهای زیاتر لە (5) ملیار دۆلار، بەرهەمە نەوتییەكانی هاوردە كردووە. تێكڕای هەناردەكراوی بەرهەمە نەوتییەكانیشی، گەیشتووەتە نزیكەی  (4) ملیار دۆلار. نەبیل مەرسومی پسپۆڕی ئابوری و مامۆستای زانكۆی بەسرە، لە لاپەڕەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیویەتی: هاوردەكراوی بەرهەمە نەوتییەكانی عێراق لەساڵی (2022)دا: -    بەبەهای (5 ملیارو 299 ملیۆن) دۆلار، بەرهەمە نەوتییەكانی هاوردە كردووە. -    (3 ملیارو 873 ملیۆن) دۆلاری بۆ هاوردەكردنی بەنزین بووە. -    بە بەهای (1 ملیارو 195 ملیۆن) دۆلاریش گازویلی هاوردەكراوە. -    ڕێژەی بەنزین لە تێكڕای بەرهەمە نەوتییە هاوردەكراوەكان، گەیشتووەتە (73%)  هەناردەكراوی بەرهەمە نەوتییەكانی عێراق لە ساڵی (2022)دا: -    تێكڕای بەهای هەناردەكراوی عێراق گەیشتووەتە (3 ملیارو 971 ملیۆن) دۆلار. -    هەناردەكردنی زەیتی سوتەمەنی یاخود نەوتی ڕەش، بە بەهای (3 ملیارو 164ملیۆن) دۆلار. -    نرخی یەك تۆن نەوتی ڕەش بە (565.9) دۆلار فرۆشراوە. -    ڕێژەی نەوتی ڕەش لەتێكڕای هەناردەكراوی عێراق (79.9%) بووە. -    پوختەی هاوردەكراوی عێراق لە بەرهەمە نەوتییەكان لەساڵی (2022)دا، (1 ملیارو328 ملیۆن) دۆلار بووە.   بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە؛ -    ڕاپۆرتی درەو میدیا، لە (2021)دا داهاتی نەوتی عێراق ( 75 ملیار) دۆلار و هەرێم (4 ملیار) دۆلار بووە، لە 12/3/2022. https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9857 -    ڕاپۆرتی درەو میدیا، هەناردە، نرخ و داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی 2022، لە 7/1/2023. https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11799 -      

شیكاری: درەو لەسەر پرسی هەمواری یاسای هەڵبژاردن و سیستمی فرە بازنەیی و تۆماری دەنگدەران و كاراكردنەوەی كۆمسیۆن بە هەمان پێكهاتەی پێشووەوە رێككەوتن، بەڵام هێشتا ناكۆكی قوڵ هەیە لەسەر پرسی پێكهاتەكان، نیەتی ئەنجامدانی هەڵبژاردن و درووستكردنی كەشێكی ئارام لە نێوان هێزە سیاسیەكان بۆ راگەیاندنی رۆژی ئەنجامدانی هەڵبژاردن.   جیاوازی‌ له‌نێوان تۆماری‌ بایۆمه‌تری‌ عێراق و تۆماری‌ هه‌رێم (434 هەزار) کەسە، لە کۆی (135) قەزاو ناحیەی هەرێمی کوردستان، (114) قەزاو ناحیە هیچ نوێنەرێکیان لە پەرلەمانی کوردستان نیە لە کۆی (111) ئەندامی پەرلەمانی کوردستان (74) ئەندامیان نوێنەری (3) قەزاکەی ناوەندی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک)ن. دەستپێک لەگەڵ ئەوەی رۆژی (28ی 2ی 2023) هەردوو دەزگای هەڵبژاردنی پارتی و یەكێتی كۆبوونەوەو رایانگەیاند، لە دوای کۆبوونەوەکە ڕایانگەیان کە لەسەر زۆرێك لە خاڵەكان رێككەوتوون " جگە لە پرسی پێكهاتەكان"، زانراوە کە بەوە گەیشتوون کە؛ -    هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەچوار بازنە بکرێت (هەولێر، سلێمانی، دهۆك، هەڵەبجە). -    هەڵبژاردن نیوەی بەلیستی کراوەو نیوەكه‌ی دیكه‌ی بەلیستی داخراو ده‌بێت.  -    ژمارەی کورسیی بازنەکان لەسەر بنەمای ئاماری وەزارەتی بازرگانیی عێراق بێت. -    هەماهەنگی لەگەڵ کۆمسیۆنی عێراق بکرێت بۆ سودوەرگرتن لەلیستی دەنگدەرانی عێراق. -    لەسەر پرسی پێكهاتەكان ناكۆكن. -    كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن وەك خۆی كارا دەكرێتەوەو گۆڕانكاری تێدا ناكرێت. بەڵام لەبارەی گەیشتن بە رێککەوتنی تەواوی وا بڕیارە لە داهاتوودا کۆبوونەوەکانیان بەردەوامبێت، سەبارەی کۆبوونەوەو ڕێککەوتنیان لەگەڵ لایەنەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی بە نادیاری ماوەتەوە،  بەڵام هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەم ناکۆکی و کەم و کورتییانەوە، چارەسەرنەکردنی بنەڕەتی بۆ پرسەکانی پیوەند بە هەڵبژاردن، وەک؛ (چارەسەرنەکردنی نادادی جوگرافی، پاکژنەکردنەوەی تۆماری دەنگدران، کورسی پێکهاتەکان نەدرێت بە نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان و پێکهێنانەوەی کۆمسیۆن لە سەر بنەمای پشک پشکێنەی حیزبی بێت...)، مەگەر هەڵبژاردن لە پێناو هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و هەمان هاوکێشەی هەڵبژاردنەکانی پێشوو دوبارە ببێتەوە. لێرەدا تیشک دەخەینە سەر ئەو کێشەو ناکۆکییە بنەڕەتییانەی دێنە بەردەم هەڵبژاردنی خولی ئایندەی پەرلەمانی کوردستان.  یەکەم؛ یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەگەڵ ئەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی (1992) حەوت جار هەموارکراوەتەوە، پێنج خولی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای یاساکە بەڕێوەچووە، بەڵام ئێستا زۆرینەی لایەنە سیاسییەکان ناکۆکن دەربارەی یاساکە، هەوڵی هەرمواکردنەوەی یاساکە لە ئارادایەو هەندێ جار لێدوانی بەشێک لە بەرپرسانی لایەنە سیاسییەکان زیاتر دەڕۆن و باس لە یاسایەکی نوێ دەکەن، هەرچۆن بێت (هەموار یان گۆڕینی یاساکە) چەند پرسێکی سەرەکی نزیکە یاخود هەوڵ  هەیە گۆڕانکاری تێدا بکرێت ئەوانیش؛  1.    هەڵبژاردن لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی لەگەڵ ئەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان (7) جار هەموارکراوەتەوە، بەڵام لەسەرجەم هەموارکردنەکاندا ئەوە وەک خۆی ماوەتەوە کە "هەرێمی کوردستان – عێراق بە یەک ناوچەی دەنگدان دادەنرێت..." ئەم دەقەش لە ماددەی نۆیەمی یاساکە جێگیر کراوە. بەڵام لە ئێستا کەوا بڕیارە بەرەو خولێکی نوێی هەڵبژاردن هەنگاو بنرێت، ئەو دەقەی سەرەوە یەکێک بووە لە خاڵە ناکۆکەکانی نێو لایەنەکان، بە تایبەت پارتی دیموکراتی کوردستان لایەنەکانی دیکە، "هەرچەندە وا نیشان دەدرێت کە لە ئێستادا ئەو ناکۆکیانە لەم بارەوە رەویوەتەوەو پارتی دیموکراتی کوردستانیش ڕەزامەندبووە بە هەموارکردنی دەقی ناوبراو". بەپێی ئەو دەقە، سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بە سەرجەم ناحیەو قەزاو پارێزگاکانییەوە لە یەک بازنەی هەڵبژاردن پێکهاتووە، گرفتی سەرەکی "یەک بازنەی هەڵبژاردن" بەڕای زۆربەی چاودێرانی بوارەکە، لە قوڵایدا نادادپەوەری جوگرافی لێدەکەوێتەوە، لە ڕووی بوونی نوێنەر لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکاندا. بەپێی پەیڕەو کردنی سیستمی یەک بازنەیی، سەرجەم ناوچە جوگرافییە جیاوازەکان نوێنەریان بە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان ناگات. ئەمە چۆن؟ بۆ نمونە "بەپێی ڕاپۆرتێکی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن" لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لە کۆی (135) قەزاو ناحیەی هەرێمی کوردستان، (114) قەزاو ناحیە هیچ نوێنەرێکیان لە پەرلەمانی کوردستان نیە. بە پێچەوانەوە لە کۆی (111) ئەندامی پەرلەمانی کوردستان (74) ئەندامیان بەڕێژەی (67%) نوێنەری (3) قەزاکەی ناوەندی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆکن). لە کاتێکدا (132) قەزاو ناحیەکەی دەرەوەی ئەو سێ شارە تەنها (37) نوێنەریان بە ڕێژەی (33%) لە پەرلەمانی کوردستانە. بۆ چارەسەرکردنی یاخود لانی کەمی کاڵ کردنەوەی ئەو نادادپەروەرییە جوگرافییەی کە لە یەک بازنەیی دەکەوێتەوە، چەند بژاردەیەک لە ئارادایە، بەڵام ئێمە لێرەدا تەنها تیشک دەخەینە سەر هەموارکردن دەقی ماددە یاساییەکەو گۆڕینی کە (یەک بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ چوار بازنەی هەڵبژاردن) وەک ئەوەی لە ئێستادا زۆربەی لایەنە سیاسییەکان هەرێمی کوردستان جەختی لەسەر دەکەنەوە. ئەگەر هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای پارێزگانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجە) بکرێت بە (4) بازنەی هەڵبژاردن، بەمانای کۆتایی هاتن نییە بە نادادپەوەری جوگرافی، چونکە بەهۆی ڕێژەی بەرزی دانیشتوان لە شارە گەورەکان، نادادپەرەوەییەکە بە جۆرێک لە جۆرەکان دووبارە دەبێتەوەو ڕوودەداتەوە.  بە بەڵگەی ئەوەی لە هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستاندا پارێزگانی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک)، کە هەر یەکەو بازنەیەکی هەڵبژاردن بوو. بۆ نمونە لە پارێزگای سلێمانی لە کۆی (14) قەزای سنوری پارێزگاکە (6) قەزایان بەڕێژەی (43%)ی قەزاکانی سنورەکە هیچ نوێنەرێکیان سەرنەکەوتووە بۆ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، کە بریتین لە قەزاکانی (پێنجوێن، دەربەندیخان، کفری، قەرەداغ، شارباژێڕ و ماوەت)، بەڵام تەنها لە ناوەندی قەزای سلێمانی (16) کاندید سەرکەوتوون بۆ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی.  ئەمەش ئەو ڕاستییە رووندەکاتەوە، کە بەشێک لە لایەنە سیاسییەکان، مەرامی سیاسییان هەیە بە گۆڕینی یاساکە لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی، زیاتر لەوەی لە پێناو چارەسەرکردنی ئەو نادادپەروەرییە بێت کە لە سیستمی یەک بازنەیی دەکەوێتەوە. بۆ نمونە پاڵپشت بە ئەنجامی دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانەی عێراق، سەنگی لایەنە سیاسییەکان هەرێمی کوردستان بۆ پەرلەمانی کوردستان و دواتر گریمانە کردنی هەموای یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی لێکەوتەکانی لەسەر پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لە پەرلەمانی کورستان، بەو شێوەیە دەبێت  دەبێت ئاماژە بەوەش بکەین، کە ئایا لەسەر چ بنەمایەک ژمارەی کورسی بۆ هەر بازنەیەک تەرخان دەکرێت، ئەگەر ژمارەی دانیشوانی سنوری هەر بازنەیەک بە پێوە بگیرێت _کە دەبێت هەر واش بێت_ کام پێوەری سەرژمێری تەبەنی دەکرێت، چونکە بە گوێرەی هەردوو ئاماری وەزارەتەکانی پلاندانانی (هەرێم و و عێراق) جیاوازی گەورە هەیە لەبارەی ژمارەی دانیشتوانی سنوری پارێزگاکانەوە، لەم بارەیەوە (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)).  خشتەی ژمارە (1)   2.    تۆماری دەنگدەران هەر بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1) ساڵی (1992)ی هەموارکراو، پاڵپشت بە ماددەی شەشەمی یاساکە "بەیاسایەک، دەستەیەکی باڵای سەربەخۆ پێکدەهێنرێت بۆ سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان و بەڕێوەبردنی کارەکانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان – عێراق، خشتەی دەنگدەران ئامادە دەکات..." ئەم دەقە یاساییە ئامادەکردن و ڕێکخستنی تۆماری دەنگدەران دەخاتە ئەستۆی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان. سەربارەی ئەوەش وەک لە یاسای کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان ژمارە (4)ی ساڵی (2014) ماددەی چوارەم بڕگەی پێنجەمدا هاتووە؛ (به‌ڕێوه‌بردنی پرۆسه‌ی تۆماركردنی ده‌نگده‌ران و رێكخستن و نوێ كردنه‌وه‌ی تۆماره‌كانیان بۆ مسۆگه‌ر كردنی مافی هه‌ڵبژاردنیان) دەخاتە ئەستۆی کۆمسۆن. هاوکات لە مادده‌ی شه‌شه‌م، بڕگەی یەکەم، خاڵی (1)دا هاتووە "دامه‌زراندن و نوێ كردنه‌وه‌ و بژارد كردنی تۆماری ده‌نگده‌ران له‌ رێی هه‌موو جۆره‌ شێوازێكی تازه‌ی به‌رده‌ست، له‌سه‌ر لایه‌نی په‌یوه‌ندیداریش پێویسته‌ هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ئه‌نجوومه‌ندا بكه‌ن بۆ گه‌یشتن به‌و مه‌به‌سته"‌. ئەم دەقە یاساییانەش دەسەڵاتی ئامادەکردن و نوێکردنەوەی توماری دەنگدەران بۆ کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم یەکلا دەکاتەوە. بەڵام زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان خشتەی تۆماری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان بە ناخاوێن دەزانن، داوای هەڵبژاردنی پاک و بێگەرد دەکەن. دەکرێت بوترێت ئەم خواستەش ڕەوایەتی تێدایە، بۆ نمونە بەپێی ڕاپۆرتێکی ئێنستتیوتی پەی کە لە ساڵی (2018)دا بڵاوی کردووەتەوە، تێدا ئاماژە بەوە دراوە زیاتر لە (932 هەزار) ناوی گوماناوی ناویان لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە بەجۆرێک:  -    لیستی‌ ده‌نگده‌رانی‌ تایبه‌ت كه‌ دووباره‌ ناویان هه‌یه‌ (184 هەزار) کەسە. -    دووباره‌ بووه‌وه‌ی‌ نێو خودی‌ هه‌رێم (100 هەزار) کەسە. -    دووباره‌ بووه‌وه‌ی‌ نێوان هه‌رێم و ناوچه‌كانی‌ ماده‌ی‌ 140 (94 هەزار و 567) کەسە. -    ژماره‌ی‌ مردووان (218 هەزار و 965) کەسە.  -    له‌دایك بووانی‌ ساڵی‌ 2000 كه‌ ته‌مه‌نیان به‌ر له‌واده‌ی‌ ده‌نگدانه‌و نه‌گه‌یشتوونه‌ته‌ 18 ساڵ (60 هەزار) کەسە. (بەپێی ئەو ڕاپۆرتەی کە لە ساڵی (2018)دا بڵاو کراوەتەوە، چونکە لە ئێستادا لەدایکبووانی ساڵی (2005) مافی دەنگدان بەدەست دەهێنن). -    جیاوازی‌ له‌نێوان تۆماری‌ بایۆمه‌تری‌ عێراق و تۆماری‌ هه‌رێم (434 هەزارو 449) کەسە و كۆی‌ گشتی‌ (932 هەزار و 964) هەزار ناوی گوماناوی دەکات. ئەگەر ئەو ژمارانە بە ڕێژەی (50%)یش ڕاستبن و ئەوا دەتوانن کاریگەری گەورە لەسەر دەرەنجامی هەڵبژاردن جێبهێڵن، بە تایبەت ئەگەر لایەن یان چەند لایەنێکی سیاسی بە مەبەست ئەو ناوانەیان خزاندبێتە نێو لیستی تۆماری دەنگدەرانەوەو بتوانن بە قازانجی خۆیان بەکاری بهێنن. ڕاپۆرتەکەی ئێنستتیوتی پەی ئاماژەی بەوەش داوە تۆماری دەنگدەران لە هەرێم پشت بە فۆرمی خۆراک دەبەستێت و ئەم فۆرمەش لەساڵی (1996)ەوە دروستکراوە، بەڵام تا ئێستا ئەو کەسانەی کە مردوون لە ساڵی (1996)ەوە بە دەگمەن نەبێت ناویان لە تۆمارەکە نەسڕاوەتەوە، کە بە سەدان هەزار کەس دەخەمڵێنرێت. سەرباری ئەو کەموکورتیانەی نێو تۆماری دەنگدەرانی هەرێم، ئەگەر لایەنێک یان چەند لایەنێکی سیاسی داوای جێبەجێکردنی تۆماری دەنگدانی کومسیۆنی عێراق بکەن بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، ئەوا پێویستە هەردوو یاسای (هەڵبژاردن و کۆمسیۆن)ی هەرێم هەموار بکرێتەوە، ئەمەش بە ئاسانی لە پەرلەمانی کوردستان تێناپەڕێت (ئەگەر لایەنەکان لە بابەتی دیکەدا سازش بۆ یەکتر نەکەن) و ڕەنگە لە رووی واقعیشەوە گونجاو نەبێت کۆمسیۆنی هەرێم بەتەنها پشت بە تۆماری دەنگدەرانی کۆمسیۆنی عێراق ببەستێت. بۆیە ڕێگاچارەی گونجاو داڕشتنی تۆمارێکی پاک و بێگەردی تایبەت بە کۆمسیۆنی هەرێمە، کە ئەمەش پێویستی ڕێ و شوێن قورس و کاتی زۆرە. 3.    پشکی پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستان  پشکی پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستان یەکێکی دیکەیە لە خاڵی ناکۆکی نێوان لایەنە سیاسییەکان و هەندێکش بە "گرێکوێرەی هەڵبژاردن" ناوی دەبەن. هەر بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی (1992)ی هەموارکراو ماددەی (سی و شەشەم)؛ یەکەم: پێنج کورسی بۆ کلدان سریان ئاشوری تەرخان دەکرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێکهاتەیە کێبڕکێی لەسەر دەکەن. دووەم: پێنج کورسی بۆ تورکمان تەرخان دەکرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێکهاتەیە کێبڕکێی لەسەر دەکەن. سێیەم: یەک کورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەکرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێکهاتەیە کێبڕکێی لەسەر دەکەن. لەبارەی پرسی کورسی پێکهاتەکانەوە (سەركۆ گەڵاڵی  پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكێتی) لە بابەتێکیدا لە پەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کومەڵایتی فەیس بووک لە ژێر ناونیشانی "گرێ کوێرەی هەڵبژاردن بە ئاسانی ناکرێتەوە" نوسیویەتی؛ چۆنێتی دابەشکردنی کورسی پێکهاتەکان جەوهەری خاڵی ناکۆکی  نێوان یەکێتی و  پارتی و لایەنەکانی دیکەیە لە سەر هەڵبژاردن نەک  پرسی  فرە بازنە و چوار بازنە و یەک بازنە و کارا کردنەوەی کۆمسێون". لە یەکەم خولی هەڵبژاردن  لە یاسای ژمارە (١) ساڵی ١٩٩٢ ماددەی یەکەم (١٠٠) کورسی  گشتی تەرخان کرا لە سەر بنەمای هەر نوێنەرێک (٣٠) هەزار کەس بێ ، کە ئەو کات ڕێژەی دەنگدەر نزیکەی یەک ملیۆن هاوڵاتی بوو، وە ڕێژەی  (٥) کورسی  بۆ (مەسیحیەکان) پێکهاتەی  کلدان، سریان، ئاشووری دابین کرا ."لەسەر پێشنیازی خوالێخۆشبوو سەرۆک مام جلال بوو"، دواتر ڕیژەی پێکهاتەکان  لە (٥) کورسی زیاد کرا بۆ (١١) کورسی. لە ئێستادا خاڵی جەوهەری ناکۆکی لاینەسیاسیەکان بە تایبەت پارتی بەرامبەر یەکێتی و  ئۆپۆزسیون و سەربەخۆکان بریتیە دابەشکردنی کورسی پێکهاتەکان و تۆماری دەنگدانی تایبەت بە پێکهاتەکان. ئەو ئاماژەی بەوەش داوە "بە پێی زانیاریەکانی ئێمەش نوێنەری ئێستای پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستان داوا دەکەن ژمارەی کورسی پێکهاتەکان زیاد بکرێ، لە کاتێکدا لە ساڵی ١٩٩٢ کە (١) ملیۆن دەنگدەر هەبوو ژمارەی کورسی گشتی (١٠٠) کورسی بوو، لە ئێستادا ڕێژەی دەنگدەری گشتی زیاد لە (٣) ملیۆن دەنگدەرە، هیچ داواکاریەک نیە بۆ زیادکردنی ڕێژەی کورسی گشتی، کە جیاوازی لە نێوان ساڵی ١٩٩٢ بۆ ٢٠٢٢ سێ سەد هێندەیە".  ئەوەشی نوسیوە کە "لە پاڵ ئەم گۆڕانکاریە گەورەی ڕێژەی دەنگدەر هیچ لایەنێک لەگەڵ کەمکردنەوەی ژمارەی کورسی پێکهاتەکان نیە داوای زۆرینەی لایەنە ناکۆکەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان بریتیە لەوەی کە کورسی پێکهاتەکان دابەشی سەر بازنەکان بکرێت و تۆماری تایبەتی دەنگدەرانی خۆیان ببێت، تەنها بەئامانج ئەوەیە کە پێکهاتەکان نوێنەری راستەقینەی خۆیان بن، له‌ ژێر گوشاردا نه‌بن به پاشكۆی سیاسه‌تی ته‌سكی هیچ لایه‌نێك، ده‌یانەوێت هه‌ڵبژاردن و پشتیوانیكردنیان به جۆرێك بێت كه سه‌ربه‌خۆیی و به‌های نوێنه‌رایه‌تییه‌كه‌یان، له‌ ده‌ست نه‌ده‌ن. بۆ ئه‌مه‌ش، كورسیی پێكهاته‌كان پێویسته ئه‌وه‌نده ئازاد بێت كه بتوانێت له سێبه‌ری پاشكۆیه‌تی و به‌رژه‌وه‌ندیی ته‌سكی هه‌ندێك سه‌ركورسی نشین، رزگار بكرێت". هەر لە بارەی کورسی پێکهاتەکانەوە (ئارام جەمال – بەرپرسی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن) پێی وایە؛ "ئەو یانزە کورسییەی لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا بۆ پێکهاتە نەتەوەییەکان تەرخانکراوە، بۆ یەکەمجارە بۆتە کێشەی نێوان پارتی و یەکێتی، بەڵام نابێت ئەو کێشەیە بەوە چارەسەربکرێت کە بەشێک لە یانزە کورسییە کە لە دەست یەکەمیان بسەنرێتەوە و بەشی دووەمی لێبدرێت، بەڵکو چارەسەری دروست ئەوەیە و کە ئەو پێکهاتانە نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت، چونکە ڕەگی کێشەکە ئەوەیە هەتا ئێستا هاوڵاتیانی ئەو پێکهاتانە بەناوی نوێنەرایەتیەوە قەیرانی نوێنەرایەتیان هەیە". ئەگەر هەردوو حزبی دەسەڵاتدار (یەکێتی و پارتی) ئەوەندە بە تەنگ مافی پێکهاتەکانەوەن بۆچی کاندیدی کلدۆ سریانی و ئاشوری و تورکمان و کاکەیی و ئێزیدی ناخەنە نێو لیستەكانیانەوە؟، بۆ چارەسەری گرفتی نوێنەرایەتی پێکهاتەکانیش (3) ڕێگە پێشنیار دەکات؛ 1.    جیاکردنەوەی چەند کوردسییەک بۆ پێکهاتەکان، لەنێو خۆیاندا هەڵبژاردن بکەن و کاریگەری دەنگدانەی پێکهاتەی زۆرینەیان بەسەرەوە نەبێت. 2.    شێوازی جێکردنەوەی کاندیدانی پێکهاتەکان لەنێو حزبە زۆرینەکاندا (باشترین نەبراوەی کاندیدی پێکهاتەکان) 3.    لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی پێکهاتەکان لە داڕشتنی بازنەکانی هەڵبژاردندا. دووەم؛ کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان لە ماوەی زیاتر لە (8) ساڵی تەمەنی خۆیدا سەرپەرشتی ڕاپرسییەکی گشتی بۆ سەربەخۆیی کوردستان لە 25/9/2017، و یەک هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی کردووە لە 30/9/2018 دا. لە ئێستاشدا زیاتر لە (3) ساڵ بەسەر ماوەی یاسایی ئەنجومەنی کۆمسیاراندا تێپەڕیوە و بەشێک لە ئەندامەکانی لە پۆستەکانیان نەماون. لایەنە سیاسییەکان بۆچونی جیاوازیان لەبارەوە هەیە. لە 23/7/2014 پەرلەمانی کوردستان یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2014 بەناوی (یاسای کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان - عێراق)ی پەسەند کرد. لەماددەی دووەمی یاساکەدا هاتووە: "بە گوێرەی ئەم یاسایە دەستەیەک دادەمەزرێ لە ژێر ناوی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی بۆ ئەوەی ببێتە تاکە دەسەڵات کە ڕێکاری هەموو هەڵبژاردنەکان و ڕاپرسییە گشتییەکان ئەنجام دەدا لەسەر ئاستی سەرتاسەری کوردستان – عێراق". بەپێی ماددەی پێنجەمی یاساکە کۆمسیۆن پێکدێت لە؛ یەکەم: ئەنجومەنی کۆمسیاران: لە خاڵی (1)ی ماددەکە هاتووە: ئەنجومەنی کۆمسیاران لە (9) ئەندام پێک دێ کە لەلایەن پەرلەمانەوە بە زۆرینەی ڕەهای ئەندامانی هەڵدەبژێردرێن و دوای ئەوەی لەلایەن لیژنەیەکی تایبەتەوە کە پەرلەمان  پێکیدەهێنێ و پێشنیاز دەکرێن، بە مەرجێک دوو ئەندامی ئەنجوومەن بەلانی کەمەوە یاساناس بن، هەروەها دەبێ نوێنەرایەتی ئافرەتان و پێکهاتەکان مسۆگەر بکرێ و ماوەی کارکردنی ئەنجومەنەکەش (5) ساڵی رۆژ ژمێرییە.   لەم چوارچێوەیەدا پارتە سیاسییە سەرەکییەکان کاریان بۆ ئەوە کرد ئەو (9) ئەندامەی ئەنجومەنی کۆمسیاران لە نێوان خۆیان بەش بەش بکەن و سێ ئەندامی درا بە پارتی دیموکراتی کوردستان و پارتیش لەپشکی خۆی ئەندامێکی دا بە تروکمان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕانیش یەکی دوو ئەندام و هەر یەک لە کۆمەڵ و یەکگرتووی ئیسلامی ئەندامێکییان پێدرا. ئەندامەکانیش لە ڕۆژی 3/12/2014 لە پەرلەمانی کوردستان و 23/12/2014 له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی كوردستان متمانه‌ی پێدرا، (بڕوانە خشتەی ژمارە (2))؛ خشتەی ژمارە (2) وەک دەبینین لە ئێستادا ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران ماوەی یاساییان تەواو بووە، هاوکات دوان لە نوێنەرانی پارتی دیموکراتی کوردستان لە نێو ئەنجومەنەکەدا نەماون، لایەنە سیاسییەکان بۆچونی جیاوازیان لەبارەی کاراکردنەوەی هەیە، بۆ نمونە پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەروو هەموویانەوە خواستی ئەوەیە ئەنجومەنێکی نوێ دروستبکرێت. لە ماوەی ڕابردوشدا بەپێی زانیارییەکان، پارتی هەوڵی دابوو ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لە (9) ئەندامەوە بکات بە (15) و شێوازی دابەشکردنیشی بەو شێوەیە بێت کە پارتی لەگەڵ کۆتاکان لەئەنجومەنی کۆمسیۆن ببێتە زۆرینە، هاوشێوەی پەرلەمانی کوردستان. هەر یەک لەیەکێتی نیشتیمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتوو لەبەر ئەوەی پشکی خۆیان لە ئەنجومەنەکەدا بەم شێوەیەی ئێستا مسۆگەرە پێیان باشە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران وەک خۆی بمێنێتەوەو پشکەکانیان دەستکاری نەکرێت، شوێنە بەتاڵەکانی ئەندامانی ئەنجومەن پڕ بکرێنەوە. جوڵانەوەی‌ نەوەی‌ نوێش پێشتر ئەوەی لە بەیاننامەی فەرمیدا بڵاوکردووەتەوە کە "کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان دور لەپشک پشکێنەی حزبی دروستبکرێتەوە ... ژمارەی‌ ئەندامانی کۆمسیۆن (9) ئەندام بن.... دەستەیەکی دادوەری تایبەت بە هەڵبژاردنەکان درووست بکرێت لە پێنج دادوەری‌ بێ لایەن کە هیچ کاری‌ حزبیان نەکردبێت و ئەنجامی‌ کۆتایی‌ لەلایەن ئەو دەستە دادوەرییەوە  پەسەند دەکرێت". لەم بارەیەوە چاودێران پێیان وایە، بەو هۆیەی کۆمیسۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم پشک پشکێنەیە، لە کاتێکدا ئەنجامەکان دڵخوازی لایەنەکان نەبوو، هەمان سیناریۆی هەڵبژاردنی پێشووی  پەرلەمانی کوردستان لە ناو ئەنجومەنی کۆمیسیاران دروست و دووبارە دەبێتەوە، ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمیسیاران پێکهاتوە لە  نۆ ئەندام و بۆ پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردن پێویستی بە دەنگی پێنچ ئەندام هەیە، ئەگەرنا، ئەنجامەکە پەسەندکراو نابێت. ئەمەش ئەگەر هەیە بەهۆی ئاڵۆزی سیاسیەوە ئەو ژمارەیە دروست نەبێت. سەرچاوەکان 1.     درەو میدیا، هەڵبژاردنی كوردستان بە ئاماری هەرێم دەكرێت یان بەغداد، 16/6/2022. 2.    درەو میدیا، پێگەی پارتە سیاسییەکانی هەرێم لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی، 7/6/2022. 3.    درەو میدیا، کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم لە پشک پشکێنەی حیزبی ڕزگاری نابێت!، 25/1/2021. 4.    عەونی بەزاز؛ یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی (1992) بە سەرجەم هەموارەکانییەوە. 5.    یاسای ژماره‌ (4)ی ساڵی 2014 یاسای كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردن و ڕاپرسی. 6.    ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان، تۆماری دەنگدەران لە نێوان بێگەردی و ساختەکاریدا، تشرینی دووەمی (2017). 7.    هاوڕێ تۆفیق، لە کوردستان هەڵبژاردنی پەرلەمان دەکرێت کێشەکان چی بوون و کامیان چارەسەر بوون؟ (دەرەو میدیا) 8.    ڕاپۆرتی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن (ئیفۆ گرافیک)، واڵی ئارام جەمال. 9.    سەركۆ گەڵاڵی (ئەندامی پەرلەمانی کوردستان – فراکسیۆنی یەکێتی)، گرێ کوێرەی هەڵبژاردن بە ئاسانی ناکرێتەوە، پەڕەی تایبەتی نوسەر، 24/1/2023. 10.    ئارام جەمال، رێگەچارەی قەیرانی نوێنەرایەتی کۆتای پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستاندا، ئەیلولی 2022. 11.    ڕاگەیەندراوی هابەشی کۆبونەوەی بەشی هەڵبژاردنی پارتی و یەکێتی لە 28/2/2023

 درەو: بە وتەی هاوسەرەكەی، (رەمەزان گونەش) ماوەی زیاتر لە دوو مانگە لە شاری هەولێر بەدەستكیسەی هاوڕێیەكی خۆی لە ئۆپەراسیۆنێكی میتی توركیدا دەستگیركراوە، هەینی رابردوو لە شاری هەولێربووە، بەڵام نیشتەجێی شاری سلێمانی بووەو زیاتر لە سێ ساڵە وازی لە پەكە*كە هێناوە.  ئەمڕۆ دەزگای هەواڵگری توركیا (میت) بڵاویكردەوە لە ئۆپەراسیۆنێكی تایبەتدا لە ناو شاری سلێمانی توانیویانە (رەمەزان گونەش) ناوسراو بە (شۆڕش/ شۆڕشگێڕ) دەستگیربكەن و بێگەڕێننەوە بۆ توركیا، بەپێی راگەیەندراوی دەزگای هەواڵگری توركیا (میت) رەمەزان گونەش سەربە هێزە تایبەتییەكانی پەكە*كەیەو بەتۆمەتی (12) كردەوەی تیرۆریستی و كوشتنی (60) كارمەندی هێزە ئەمنییەكانی توركیا لە ئۆپەراسیۆنێكی دەزگای هەواڵگری میت دەستگیركراوە، ناوەندی راگەیەندنی هەپەگەش لە راگەیەندراوێكدا دەڵێت: رەمەزان گونەش سەربە بزوتنەوەی ئێمە نیەو ماوەی سێ ساڵە وازی لەناو ریزەكانی ئێمە هەڵهاتووە.  هاوسەری رەمەزان گونەش بە (درەو)ی راگەیاند هاوسەرەكەم (رەمەزان گونەش) كەلە 1989/7/1 لەدایك بووە   خەڵكی جۆلەمێرگی باكوری كوردستانە لە رۆژی 9/12/2022 لە شاری هەولێر لە نزیك پردی كەسنەزان دەستگیركراو برایە كونسوڵخانەی توركیا، هاوسەرەكەی دەڵێت: رەمەزان ماوەی سێ ساڵە وازی لە پەكەكە هێناوەو لە هەولێر خۆی تەسلیمكرد، دواتر هاتە سلێمانی و ئێستا ئیقامەی سلێمانی هەیە، هاورێیەكی خۆی پێكەوە كاریان دەكرد و بەردەوام دەهاتنە ماڵمان كاتی خۆی لە شاخ پێكەوە بوون، رۆژێك كەنداڵی هاوڕێی وتی: سەیارەم پێ نیە ئەگەر ئەتوانیت با پێكەوە بچین ژن و منداڵەكەم بهێننینەوە لە خاڵی سنوری سوریا، چونكە ژنەكەی خەڵكی رۆژئاوای كوردستان بوو، رەمەزانیش وتی باشەو لەگەڵی رۆی سەعات 7:30 خولەك لە سلێمانی دەرچوون، سەعات 10:45 خولەك لە هەولێرەوە تەلەفۆنی بۆكردم وتی: كەنداڵ دەمانچەی خستووەتە سەر سەرم، ویستویەتی بمكوژێت بەڵام من توانیومە دەمانچەكەی لێبسەنم فڕێی بدەم ئێستا دەڵێت دەبێت تەسلیمی میتی توركی بم، كەنداڵ وتویەتی خانەوادەكەم گیراوە لای میتی توركی وتویانە ئەبێت رەمەزان بكوژێت ئینجا خێزانەكەم بەردەدەن، وتی ئێستا فڕۆكەو هێلی كۆپتەر بەسەرسەرمانەوەن و دەڵێن دەبێت بێن بۆ كونسوڵخانەی توركیا، وتویانە دەتبەین بۆ توركیا، دواتر ئێمە ئاسایشی هەولێرمان ئاگاداركردەوەو بۆیە ئاسایشی هەولێر بەدوایانەوەبوون، ئاساییشی هەولێر توانیویانە لە رێگەی دەروازەی ئیبراهیم خەلیل لەگەڵ چەند چەكدارێك كە میتی توركی بوون رەمەزانیان لەگەڵ بووە دەستگیركراوون، لە ئێستادا توركیا بەدوای ئەو چەكدارانی میتی خۆی دەگەڕێت، بۆیە نابێت هیچ بڵێن لەسەری. هاوسەرەكەی كە خەڵكی شاری سلێمانیەو ماوەی دوو ساڵە هاوسەرگیریان كردووە دەڵێت: رەمەزان ماوەی زیاتر لە دوو ساڵە لە شاری سلێمانی كاری دەكرد، لەو ماوەیەدا چەندین جار میتی توركی پەیوەندیان پێوەكردووەو بۆ ئەوەی كاری لەسەر بكەن بەڵام ئەم رەتی كردووەتەوە، وتویەتی تەواو من خەریكی ماڵی خۆمم و وازم لە سیاسەت هێناوە. هاوسەرەكەی ئەوەش دەگێڕێتەوە كە چەند جارێك قسەی لەگەڵ كردووەو ڤیدیۆو سەوتی زۆری لەلایەو دوایین جار هەینی رابردوو واتا 24/2/2023 قسەی لەگەڵ كراوە لە ئاسایشی هەولێربووە، وتویانە هیچی لەسەر نیەو بەری دەدەین، بەڵام توركیا زۆر فشاری كردووە بۆ ئەوەی رادەستیان بكرێت.  بەدواخەوە ئەم بەیانیە دایكی لە باكوری كوردستانەوە تەلەفۆنی كردو وتی: رەمەزان لە توركیایەو دەستیگیركراوەو وێنەكەی بڵاوكراوەتەوە.   

  درەو: بڕیارەی سبەی چوارشەممە پەرلەمانی كوردستان دەستلەكاركێشانەوەی (5) پەرلەمانتاری یەكگرتوو و هەریەك لە عەلی حەمەساڵح و كازم فاروق بخاتە دەنگدانەوەو پەسەند بكرێت. ئەو پەرلەمانتارنە ماوەی نزیكەی (5) مانگە دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەشكردووە لەبەرامبەر درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان، بەڵام سەرۆكی پەرلەمان نەیخستە بەرنامەی كارەوە، بەڵام لە بەرنامەی كاری رۆژی چوارشەممە دەخرێتە دەنگدانەوە. بە پێی بڕگەی دووەم لە مادەی (25)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان، دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بەم شێوەیەیە: •    ئەندام دەتوانێت بەبێ مەرج، بەدواوایەكی نوسراو دەستلەكاركێشانەوەی لە پەرلەمان پێشكەشی سەرۆك بكات. •    دەبێت سەرۆكی پەرلەمان لە نزیكترین دانیشتنی پەرلەماندا، داواكاریەكە بخاتە بەرنامەی كارەوە، بۆ ئەوەی لە هەموو بارێكدا لەماوەی (30) رۆژ لە رێكەوتی پێشكەشكردنی، دەستلەركاكێشانەوەكە بەدەنگی زۆرینەی ئامادەبوان یەكلابكرێتەوە. •    ئەندامی داواكار دەتوانێت لە داواكەی پاشگەز بێتەوە لە رێگەی پێشكەشكردنی داوایەكی نوسراو بۆ سەرۆكی پەرلەمان پێش دەنگدان لەسەر دەستلەكاركێشانەوەكەی. پێشتر (شایان عەسكەری) لە لیستی گۆڕان دەستی لەكاركێشایەوەو پەرلەمان پەسەندیكردو  (سۆز عەبدولقادر) لە فراكسیۆنی گۆڕان چووە شوێنەكەی.  بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) •    دلێر عەبدولخالق بەپێی ریزبەندی لیستی گۆڕان دەچێتە شوێنی عەلی حەمەساڵح •    مەهدی خاكی بە پێی ریزبەندی لیستی نەوەی نوێ دەچێتە شوێنی كازم فاروق •    شوێنگرەوەی پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی یەكگرتوو، كاندیدەكانی بزووتنەوەی ئیسلامی شوێنیان دەگرنەوە، چونكە لە هەڵبژاردنی 2018ی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا یەكگرتوو بزوتنەوە بەیەك لیستی بەناوی (لیستی بەرەو ئیسڵاح) بەشداریانكرد، كاندیدەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی هیچیان دەرنەچوون، بۆیە سەرەتا پەرلەمان داوای ناوی پێنج كاندیدی لیستەكە دەكات لە كۆمسیۆن، بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) سێ كاندیدی بزووتنەوەی ئیسلامی و دوو كاندیدی یەكگرتوو زۆرترین دەنگیان هەیە كاندیدەكانی بزووتنەوەی ئیسلامی:  🔹 عەبدوڵا وەرتی 🔹 لەیلا عەلی عەبدولعەزیز 🔹 كامیل مەحمود ئەگەر ئەو كاندیدانەی یەكگرتوو رازی نەبوون بچنە پەرلەمان ئەوا پەرلەمانی كوردستان داوای ناوی تر لە كۆمسیۆن دەكات هەتا پێنج كاندیدەكە پڕ دەكاتەوە.     ناوی كاندیدەكانی لیستی (بەرەو ئیسڵاح) 1- د. شێركۆ جه‌وده‌ت 2- د. عبدالله وەرتێ 3- د. ئیسماعیل سگیری 4- هیوا حامد 5- ئه‌بوبه‌كر هەڵەدنی 6- جەلال تاهیر 7- محەممەد نووری بازیانی 8- كامل مەحموود 9- سەرچنار ئەحمەد 10- عوسمان كاروانی 11- كاوە مەمەند فەرەج 12- تارق رەمەزان 13- لەیلی عەلی عەبدولعەزیز 14- هلز ئەحمەد 15- عەزیز مەحموود 16- بەهزاد دەرویش زێباری 17- نەعیمە خالد 18- عومەر یوسفی 19- غازی عەلی عەلی 20- سەباح باپیری 21- خاستی مەلا شەفیق 22- محەممەد دارەتوویی 23- عەلی عومەر عەلی 24- بێستون محەممەد ئەحمەد 25- شەمسە ئەحمەد شێروانی 26- عەبدولڕەحمان محەممەد دۆلبالیس 27- لەتیف رەئووف حامد 28- دڵشاد عەلی عەبدوڵڵا 29- ساكینە سەلیم شێخانی 30- یاسین رەسول 31- د.پەخشان رەحیم 32- محەممەد یوسف 33- مەلا حسین گردەچاڵی 34- بورهان ئەحمەد 35- عەدنان سەعید 36- پەروین مەجید تەها 37- د. دێوالی حاجی 38- سالم حەمەخان 39- ئەبوبەكر حوسێن گەڵاڵی 40- نەسرین تۆفیق 41- ئیسلام كەشانی 42- یوسف ئەحمەد 43- والی محەممەد 44- ئوسامە خورشید بارانی 45- عەباس حەسن 46- نووری ئەحمەد 47- سەباح فەتحوڵڵا 48- دولبەر عەلی 49- ئەمین ئەحمەد عەبدوڵڵا 50- كەژاڵ محەممەد ئمین 51- شەوكەت شەرەفانی 52- هۆشیار عابد 53- وحیدە ئیبراهیم 54- عەبدولوەهاب محەممەد 55- موجاهید عەبدولكەریم 56- ئیمان محەممەد 57- شیرین محەممەد 58- بەیان عەبدوڵڵا 59- بێریوان فەقێ ئیسماعیل 60- نیگار نووری 61- عەزیمە حەمەد

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) ساڵێک بەسەر هەڵگیرسانی جەنگی خوێناویی و وێرانکەری نێوان روسیا و ئۆکرانیادا تێپەڕی، لەم ساتەوەختەدا نەک هیچ ئاسۆیەک بۆ کۆتاییهێنان بەم جەنگە و بێدەنگکردنی چەکەکان لە ئارادا نییە، بەڵکو ئەگەری خەستبوونەوەی زیاتر و پەنابردن بۆ بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمیش، ئەگەرێکی زیندوو و ئامادەیە.  کۆی چاوەڕوانیی و پێشبینیەکان سەبارەت بە کۆتایی جەنگەکە تەواو ڕێشبینن و نائومێدکەرن، خاڵێکی رووناک، جەند بچوکیش بێت، بۆ کۆتاییهێنان بەم جەنگە نییە و نابینرێت. بێگومان قوربانیی ڕاستەوخۆ و ژمارە یەکی جەنگەکە ئەو هەموو کوژراو و بریندارانەیە کە دەرەقەتی جەهەنەمی ئەم ساڵە خوێناوییە نەهاتن و هەمووشتێکیان دۆراند. هاوکات جەنگەکە ماڵوێرانییەکی مادیی گەورەشی دروستکردوە کە لە روخانى دەیان گوند و شاری بچووک و گەورەدا بەرجەستەیە. بە هەزاران هەزار ماڵ و کۆڵان و گەرەک و شوێنانیترى ئەو وڵاتە بەتەواوی روخاون و تەختی زەوی کراون. بە ملیۆنان کەسیش بوون بە پەناهەندە و بێماڵ، هەم لەناو وڵاتەکە خۆیدا و هەم لە ولاَتانی دەوروبەردا. تا ئەم ساتە بڕی  ئەو پارەیەی لەو جەنگەدا سەرفکراوە نزیکەی سێ تریلیۆن دۆلارە.  لەپاڵ ئەم کاولکارییە گەورەیدا ئەم جەنگە دۆخی ئابوریی جیهانی گۆڕیوە و کێشەی گەورەی بۆ ژمارەیەکی گەورەی دانیشتوانی چەندان وڵاتی جیهان دروستکردوە. دوو قەیرانی ئابوریی گەورەی بەرهەمی ڕاستەوخۆی ئەم جەنگەن، کە قەیرانی وزە و قەیرانی خۆراکە. لە بەشێکی گەورەی جیهاندا هەست بە نووقسانەیەکی گەورە لە پەیداکردنی وزەدا و لە وێشەوە بەرزبوونەوەی نرخی وزە دەکرێت، بە تایبەتی بەرزبوونەوەی نرخی غاز کە پشکێکی گرنگیی ئابوریی جیهان لە چەندان وڵاتی جیاوازدا پشتیان پێبەستبوو. هاوکات ئەم جەنگە پێگە و هێزی ئەو دەوڵەت و ناوچانەی کە خاوەنی وزەن، بە تایبەتی خاوەنی غازن، بەهێزتر و گرنگتر کردوە، ئەگەرچی تیایاندا چەندان سیستمی سیاسیی ئامادەیە، کە لە ناکۆکییەکی گەورەدان بە سەرەتایترین مافەکانی مرۆڤ. هەرچی قەیرانی خۆراکە قەیرانێکی گەورە و هەستپێکراو کە دیسانەوە لە زیاد لە بەشەکی جیهاندا دروستبووە. ئەم قەیرانە هۆکاری بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوی نرخی خۆراک و پێداویستییە ڕۆژانەییەکانی مرۆڤە لە خۆراک، بە جۆرێک لە زیاد لە کۆمەڵگایەکدا جەندان توێژی کۆمەڵایەتی دروستبوون ناتوانن ڕۆژانە ئەو بەشە خۆراکە سەرەتاییە بکڕن کە بۆ بەردەوامیدا بە ژیان پێویستە. فۆرمی ترسناکی هەژاریی دروستبووە کە بۆنی سەدە کۆنەکانی ناو مێژوویان لێدێت. لە وڵاتێکی وەک هۆڵەندەدا، کە یەکێکە لە وڵاتە دەولَەمەندەکانی جیهان و من سی سالَە تیایدا دەژیم، دەیەها، ئەگەر نەڵێم سەدەها، ئەوا دەیەها ناوەندی دابەشکردنی خۆراکی پێویست بەبێ بەرامبەر دروستکراوە بۆ هاریکاریکردنی ئەوانەی توانای کڕینی خۆراکی ڕۆژانەیان نییە. هاوکات دەوڵەتی هۆڵەندی هاریکاریی مادیی پێشکەش بە هەموو هاوڵاتییەکی ئەو وڵاتە کرد بۆ بەرەنگاربوونی بەرزبوونەوەی نرخی وەزە. ئەو ولاتانەی کە ئەم توانا مادیی و ئابورییەی هۆلەندایان نییە هەردوو قەیرانەکە ژیانی ژمارەیەکی گەورەی دانیشتوانەکانیان بە شەوەیەکی راستەوخۆ خراپ و پڕ کێشەی گەورە کردوە.   وەک زۆرێک لە جەنگەکانی جیهان، ئەم جەنگەش، پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە ویست و خواست و سایکۆلۆژیای بیمار و بە حیساباتی هەڵەی سەرکردەیەکی تاکڕەو و خودشەیداو گروپە داخراوەکانی دەوروبەرییەوە هەیە. ڤلادیمێر پوتین پاڵەوانی ژمارەیەکی هەڵگیرسانی ئەم جەنگە خوێناویی و بەردەوامبوونیەتی. لە خەیاڵی ئەم پیاوەدا ئەم جەنگە هەم جەنگێکی کوتوپڕ و هەم جەنگێکی خێرا و کورتخایەن دەبێت،  سوپای وڵاتەکەی لەماوەی  جەند ڕۆژێکی کەمدا ئامانجەکانی بەدیدەهنێت و خواستی روسیا بەسەر ئۆکرانیادا دەسەپێنێت. پوتین لێردا کۆپیەکی تازەی سەدام حوسەین و جەنگە هەشت ساڵەکەی بوو لەگەلَ ئێراندا لە نێوان ١٩٨٠ بۆ ١٩٨٨. ئەو حیساباتە هەڵەیەی سەدام حسێن لە پەلاماردانی ئێراندا کردیی پوتین لە پەلاماردانی ئۆکرانیادا دووبارەیکردەوە. سەدامیش پێي وابوو لە جەنگێکی لەپڕ و خێرا و کورتخایەندا چۆک بە ڕژێمە ئیسلامییەکەی ئێران، دادەدات، کەچی جەنگەکە هەشت ساڵی خایاند و هەردوو وڵاتەکەی لەڕووی مرۆیی و ئابوریی و مادییەوە، وێرانکرد. وەک وتم مۆدێلێک لە سیستمی سیاسیی و سەرکردەی سیاسیی لە پشتی ئەم جۆرە جەنگەوەن، کە لە بیست ساڵی رابردودا ڕوویان لەزیادبوون کردوە. لە ئێستادا و دوای ساڵێک لەم جەنگەی ئێستا دەبێت هیوامان بەوەبێت ئەم جەنگەی پوتینیش وەک جەنگە کوشندەکەی سەدام حوسەین و ئایەتولاَ خومەینی لێنەیەت و زوتر و خێراتر کۆتایی پێبێت و بکوژێنرێتەوە.  ئەوەی دەشێت لەرووی فیکرییەوە و لە پەیوەندیدا بەم جەنگە تازەیەوە کەمێک لەسەری بوەستین، سەرلەنوێ گرنگیی پەیداکردنەوەی زیاتر و زیاتری مۆدێلی «دەولَەت نەتەوە» و پرنسیپەکانی وەک «سەروەریی نیشتیمانیِی»ە. وەک لە نموونەکەی هۆڵەندادا نیشانم دا، لە دوای پەتای کۆرۆناوە، جارێکی تر دەوڵەتی نەتەوە بوەتەوە بەو چوارچێوە سەرەکییە گرنگ و بەهێزەی، کە کۆمەڵگاکان لە کاتی روودانی کارەسات و هاتنەکایەی تەحەدای گەورەدا بۆی دەگەڕێنەوە و پەنای بۆدەبەن. ئەو قورساییە گەورەیەی لە ساڵی هاتنی کۆرۆناوە بۆ دروستبوونی ئەم جەنگە، بۆ دەوڵەتی نەتەوە گەڕاوەتەوە، کەم وێنەیە لە مێژووی ئەم دەزگا سیاسییە نوێیەدا. خەڵکانێکی گەورە هەم ئامادەن جەنگی بۆ بکەن، هەم وەک تاقە پەناگایەک لە کاتی پێویستدا بۆی بگەڕێنەوە و پشتی پێببەستن. ئەمەش وەڵامێکی بەرچاوی ئەو تێز و تیورانەن کە باس لە کۆتایی دەولَەتی نەتەوە و لاوازبوونی ڕۆلَی لە ژیانی کۆمەلاَیەتیی و سیاسیی و ئابوریدا دەکەن.  لەسەرێکی دیکەوە ئەم جەنگە هێز و گوڕێکی نوێی بە پرنسیپی «سەروەریی نەتەوەیی» یان «سەروەریی نیشیتمانیی» بەخشەیوە و گەرِاندییەوە ناو سێنتەری سیاسەتی جیهانییەوە. ئۆکرانییەکان بەناوی بەرگریکردن لە «سەروەریی نەتەوەیی» خۆیانەوە بەگژ لەشکری روسیدا دەچنەوە و دەجەنگن. جیهانیش لە ئیدانەکردنی روسیا و لە داکۆکیکردن لە ئۆکرانیەکان و ئۆکرانیادا، بۆ هەمان پرنسیپ دەگەڕێنەوە. جەمکی «سەروەریی نەتەوەییی»ش یەکێکبوو لەو چەمکانەی لە ساڵانی نەوەدی سەدەی بیستەمەوە لەژێر ڕەخنەکردن و پێداچوونەوەی بەرفراواندا، بوو. کۆتایی کۆمۆنیزم و بەهێزبوونی یەکێتی ئەوروپا و گەشەکردنی پرۆسەکانی بەجیهانیبون، لەناویاندا بە تایبەتی بەجیهانیبوونی ئابوریی و دروستبونی دەزگا و کۆمپانیای فرەنەتەوەیی و سنووربەزێن، کۆمەڵێک زانای سیاسیی و کۆمەڵایەتیی بەرەو ئەوەبرد باس لە لاوازبوون و پەراوێزکەوتنی چەمکی «سەرەوەیی نەتەوەیی» بکەن و قسە لە دروستبوونی یەکە و ئۆرگانی بان نەتەوەیی تازە بکەن، کە نەک تەنها توانای سنووردارکردنی دەسەلاَتەکانی دەولەتی نەتەوەییان هەیە، بەڵکو بەرەو دەرەوەی مێژووش پاڵیان پێوەدەنێن. جگە لەمانە پێ لەسەر ئەو راستییانە دادەگیرا کە مرۆڤایەتی ڕووبەرووی کۆمەڵێک کێشەی گەورە و ترسناک بووەتەوە کا ئاکارێکی جیهانیان هەیە و لە ئاستی مۆدێلی دەوڵەتی نەتەوەدا چارەسەر ناکرێن، لەوانەش بۆ نموونە، کێشەی ژینگە و کێشەی تێرۆر، کێشەی کۆچ، هتد... ئەم دۆخەش هۆکارێکی دیکە بوو وا لە کۆمەڵێک زانای سیاسیی بکات پێیانوابێت سەردەمی «دەوڵەت نەتەوە» و سەردەمی «سەروەریی نەتەوەیی» کۆتاییان پێهاتوە یان پێدێت. بێگومان بەشێک لەم ڕەخنانە لە دەوڵەتی نەتەوە لە پرنسیپی سەروەری نەتەوەیی ڕاستن و هێزی گەورەتر و تەریب بە دەولَەتی نەتەوە دروستبوون و کاردەکەن، کێشەگەلێکی زۆریش هەن پێویستیان بە چارەسەری جیهانیانەیە، بەڵام ئەم ڕاستییە شەرعیەت بەو پەڕگیرییە تیورییە نادات کە پێیوایە «دەوڵەتی نەتەوە» و چەمکی «سەروەریی نەتەوەیی» وەک دیاردەی تێپەڕ وێنابکەین و هەردووکیان بکەنە دەرەوەی مێژووی جیهانی ئەمڕۆەوە. هەم ڤایرۆسی کۆرۆنا و هەم جەنگ لە ئۆکرانیادا  ڕۆلَی هەردووکیانی لە ژیانی کۆمەڵگاکانی ئەمڕۆدا بە شەوەیەکی بەرچاو بەهێز کردوە  و وزە و گوڕێکی گەورەی پێبەخشیون. یەکێک لە دەرەنجامە ترسناکەکانی تری ئەم جەنگە تازەیە لە ئاستی تیوریدا گەڕاندنەوەی جەنگە بۆناو هۆشیاریی و یاداوەریی بەشێکی زۆری کۆمەڵگاکانی جیهان، بەهێزکردنی رەهەندە سەربازیی و سوپاییەکانی کۆمەڵگا و گونجاندانی سیستمە یاساییەکانە لەگەڵ ئەگەری بەردەوامی بەرپابوونی جەنگدا. ئەوەی بە بەرچاومانەوە ڕووئەدات، ئەوەی  ئێستامان بۆ دروستدەکات کە لەناویدا دەژین، ئەوەی لە ئێستایبوونماندا ڕووئەدات، بوونی جەنگە بە بەشێک لە ژیانی ڕۆژانەی ملیۆنەها مرۆڤی سەر ئەم ئەستێرەیە، دابەزینی جەنگە بۆ ناو چۆنیەتی ڕەکخستنی ژیانی ڕۆژانەی سەدان ملیۆن مرۆڤ. هەموو ئەمانە دەشێت جارێکی دیکە بەهێزبوونەوەی خواست و داواکردنی مردن لە مرۆڤی لێبکەوێتەوە لە پێناوی پاراستنی وڵات و نیشتیمان و نەتەوەدا. دوای ساڵێک لە جەنگ جیهان زۆر ناشیرینترە لە ساتەوەختی بەر لە جەنگەکە.   

 راپۆرت: درەو ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی ماوەی یەك هەفتە دەداتە كۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی داونتاون شوێنی (سایلۆ)كەی سلێمانی، ئەگەر دەستبەكاركردن نەكات، مۆڵەتی پرۆژەكەی لێدەستێنرێتەوە. لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی كە لە رۆژی پێنج شەمەی رابردوو بەرێوەچوو، مۆڵەتێ هەفتەیەك درا بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) كۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی "داونتاون"ەكەی سلێمانی كە لەسەر شوێنی سایلۆی كۆنی سلێمانی درووست دەكرێت، ئەگەر لەماوەی هەفتەیەكدا دەستبەكاركردن نەكات لە پرۆژەی راكێشانی بۆری ئاوی بەردەم پرۆژەكە ئەوا بڕیار دەدرێت تەواوی سیاجی پرۆژەكە لێبكرێتەوەو مۆڵەتی پرۆژەكەش لە كۆمپانیاكە بسەندرێتەوە.، بەپێی ئەو پرۆپۆزەڵەی كە پەسەندكراوە، پرۆژەی "داونتاون" ئەمانە لەخۆدەگرێت:   (8) تاوەری نیشتەجێبوون ،   مۆڵێك،   دوو هۆتێل،     دوو باخچەی سەوزایی بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە ئێستادا سیاجێك كراوە بە دەوری سایلۆ كۆنەكەی سلێمانی، وەك سەرەتاش لەبەرامبەر دادگای سلێمانی لەناو زەوی بەردەم پرۆژەكە كە شەقامی خزمەتگوزاریە بڕیارە بۆری ئاو رابكێشرێت، ماوەی نزیكەی ساڵێكە سیاج كراوە بۆ ئەوەی ئەو بۆریە رابكێشرێت و دەستبەپرۆژەكە بكرێت بەڵام تا ئێستا كاری تێدا نەكراوە، هەربۆیە ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی بڕیاری یەك هەفتەی داوە بە كۆمپانیاكە زیاتر لە پێنج ساڵە سایلۆی سلێمانی روخێندراوە، بەڵام كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بەبیانوی ئاشێكەوە لەناو زەوی سایلۆكەدا، پرۆژەی "داونتاون" جێبەجێ ناكات، وەبەرهێنانی سلێمانی دەڵێ كێشەی ئاشەكە چارەسەركراوە، ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەدواداچوون بۆ پرۆژەكە دەكات، پێشنیازێك هەیە ئەگەر كۆمپانیای (هیوا رەئوف) پرۆژەكە جێبەجێ نەكات، زەوی سایلۆكەی لێوەردەگیرێتەوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. لەبارەی گرێبەستی سایلۆكەوە  زیاتر لە پێنج ساڵە سایلۆی سلێمانی روخێندراوە، بەڵام شوێنەكەی بە بەتاڵی ماوەتەوە‌و هیچ پرۆژەیەكی لەسەر جێبەجێ نەكراوە. روبەری ئەم زەوییە (67 هەزارز 500) مەترە، واتە نزیكەی 27 دۆنمە، حكومەت ئەم زەوییەی خستە كێبركێوە لەنێوان (14) كۆمپانیای وەبەرهێناندا، لەكۆتایدا زەوییەكە بۆ كۆمپانیای (هیوا رەئوف) دەرچوو. زەویی سایلۆی سلێمانی كە دەكەوێتە ناوچەیەكی ستراتیژیی‌و گرنگەوە لەڕووی ئابورییەوە، بە سێ مەرج درا بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف):   مەرجی یەكەم:  كۆمپانیای هیوا رەئوف سایلۆیەكی (40 هەزار) تەنیی گەنم، لە قەزای (سەیدسادق- شانەدەری) دروست بكات، كۆمپانیاكە ئەم مەرجەی جێبەجێ كرد‌و لە ماوەی كەمتر لە ساڵێك‌و بەدیاریكراوی لە رۆژی 28ی ئایاری 2015دا سایلۆكەی تەواو كردو رادەستی وەزارەتی بازرگانی حكومەتی هەرێمی كرد، تێچووی ئەم سایلۆیە بە بڕی (15 ملیارو 600 ملیۆن) دینار خەمڵێندرا، روبەری ئەم سایلۆیە (40) دۆنم زەوییە، بەڵام سایلۆكە چەندین كەموكورتی تێدایە، رەمەزان نامیق كەریم سەرۆكی لیژنەی پلان‌و پرۆژەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كە خۆی خەڵكی سەیدسادقە‌و لە نزیكەوە ئاگاداری پرۆژەكەیە، بەچەندین خاڵ كەموكورتییەكانی ئەم سایلۆیەی خستوەتەڕوو، كە ئەمانەن: •    سایلۆكە سیاجێكی تەنكی هەیەو رۆژانە ئاژەڵ‌و پەلەوەرو مەڕوماڵاتی دانیشتوانی ناوچەكە دەچنە ناو سایلۆكەوە. •    نەبوونی پاسەوانی تایبەت بە سایلۆكە.  •    كەمی فەرمانبەر بەتایبەتی لە وەرزی وەرگرتنی گەنمدا.  •    نەبوونی كارەبای نیشتمانی بەردەوام. •    نەبوونی ئامێری ساردكەرەوەی پێویست لە سایلۆكەدا بەتایبەت لە وەرزی هاویندا.  •    نەبوونی ئامێری یەدەگ لەبەشی تاقیگەو بەشە گرنگەكانی تری سایلۆكە. مەرجی دووەم: مەرجی دووەم بۆ پێدانی زەوی سایلۆی سلێمانی بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) ئەوەبوو، ئەم كۆمپانیایە بینای كۆمەڵگەی فەرمانگەكانی بازرگانی‌و پیشەسازی لەناو شاری سلێمانی بە تێچوی (3 ملیار) دینار دروست بكات، كۆمپانیاكە ئەم مەرجەشی جێبەجێ كرد‌و بیناكەی لە رۆژی 11ی ئابی 2014دا رادەستی حكومەت كرد.  كۆمپانیای (هیوا رەئوف) تێكڕای تێچووی جێبەجێكردنی پرۆژەی سایلۆكەی سەیدساق‌و بینای فەرمانگە بازرگانییەكان لە سلێمانی بە بڕی (18 ملیار و 600 ملیۆن) دینار دەخەمڵێنێت.  مەرجی سێیەم:  دوای جێبەجێكردنی مەرجی یەكەم‌و دووەم، زەوی سایلۆی سلێمانی دەدرێت بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بەو مەرجەی لەسەر ئەم زەوییە كۆمەڵگەیەكی گەورەی (گەشتیاری، بازرگانی، نیشتەجێبوون) دروست بكات بەناو پرۆژەی "داونتاون". بەپێی ئەو پرۆپۆزەڵەی كە پەسەندكراوە، پرۆژەی "داونتاون" ئەمانە لەخۆدەگرێت:  •    (8) تاوەری نیشتەجێبوون •    مۆڵێك •    دوو هۆتێل •    دوو باخچەی سەوزایی  تێچووی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژانە لەسەر زەوی سایلۆی كۆنی سلێمانی بە بڕی (250 ملیۆن) دۆلار خەمڵێندراوە.    تەقاندنەوەی سایلۆ كۆنەكە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) لەچوارچێوەی ئەم گرێبەستەدا، 2ی شوباتی 2018 بینای سایلۆی كۆنی سلێمانی تەقاندەوە، ئەمە لەكاتی خۆیدا جۆرێك لە ناڕەزایەتی دروست كرد، هەندێك كەس رەخنەیان هەبوو، بینای سایلۆیان بە یەكێك لە معالیمەكانی شار ناودەبرد، دژی تەقاندنەوەی بوون، دیمەنی روخاندنی سایلۆكە سەرەنجڕاكێش بوو، خەڵك بۆ وێنەگرتن لە نزیك سایلۆكە كۆبونەوە، تەلەفزیۆنی "نەشناڵ جیۆگرافیك" دیكۆمێنتارییەكی لەسەر پرۆسەی تەقاندنەوەكە تۆماركرد. هەردوو كۆمپانیای (ASI)ی ئەمریكی‌و (EGE NITRO)ی توركی سەرپەرەشتی پرۆسەی تەقاندنەوەی سایلۆكەیان كرد.  سایلۆی كۆنی سلێمانی لە ساڵی 1978 لەلایەن بەڵێندەرانی روسییەوە دروستكرا بوو، بەڵام بەهۆی جەنگە یەك لەدوای یەكەكانی ناوچەكەوە، پرۆژەكە بەتەواونەكراوی مایەوە. سایلۆی كۆنی سلێمانی لە سێ بەشی سەرەكی پێكهاتبوو، دوو گەنجینە بە بەرزی 40 مەترو تاوەرێك بە بەرزی 60 مەتر.   ئاشێك دەبێتە بەهانە ! دوای زیاتر لە سێ ساڵ لە تەقاندنەوەی بینای سایلۆی كۆنی سلێمانی، هێشتا زەوییەكەی بەبەتاڵی ماوەتەوە‌و هیچ پرۆژەیەكی لەسەر جێبەجێ نەكراوە.   كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بوونی ئاشتێكی لەناو زەوی سایلۆی كۆن كردووە بەبەهانە بۆ جێبەجێ نەكردنی پرۆژەی "داونتاون"، ئەم ئاشە خاوەندارێتییەكەی بۆ ماڵی (سەعد كۆڵەك) دەگەڕێتەوە‌و ناوی كۆمپانیای ئاردی (سەفین)ە‌و كۆمپانیای مستەفا خاوەندارێتی دەكات. هەندێك لەوانەی ئاگاداری كێشەی ئەم پرۆژەیەن‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، دەڵێن، كۆمپانیای هیوا رەئوف ئاشەكەی كردووە بەبەهانەی بۆ ئەوەی پرۆژەكە جێبەجێ نەكات، چونكە ئاشەكە دەكەوێتە شوێنێكی دوری ناو زەوییەكە‌و كۆمپانیاكەی دەیتوانی دەست بەكاركردن بكات تا ئەوكاتەی كێشەی ئاشەكە چارەسەر دەكرێت.  شارەوانی سلێمانی پارچە زەوییەكی لەڕێگەی سلێمانی- تاسلوجە بۆ كۆمپانیای مستەفا تەرخانكردووە، بۆئەوەی ئاشەكەی لەناو زەوی سایلۆی كۆنی سلێمانی بگوازێتەوە، سەرەتا ئەم كۆمپانیایە پارچە زەوییەكەی تاسلوجەی بەدڵ نەبوو، داوای دەكرد بۆی بگوڕنەوە بە پارچە زەوییەكی تر، بەڵام بەپێی قسەی بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی، ئێستا كۆمپانیای مستەفا قایل بووە بە پارچە زەوییەكەی تاسلوجە.  عەزیز سەعید بەڕێوەبەری وەبەرهێنانی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، ئێستا لقێكی كۆمپانیای ئاردی سەفینمان لەناو زەوی سایلۆی سلێمانی گواستوەتەوە‌و لقێكی تر ماوە‌و بەمزوانە ئەمەش لادەبرێت‌و هیچ كێشەیەك لەبەردەم جێبەجێكردنی پرۆژەی "داونتاون"دا نامێنێت.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، كۆمپانیای ئاردی سەفین بەڵێنیداوە لەسەر ئەم ئەو زەوییەی لەرێگەی سلێمانی- تاسلوجە پێی دراوە، دوو براندی ئەڵمانی پێشكەش بكات، بەڵام بەهۆی شەڕی "داعش"ەوە ئەو براندانەی كە ناوی هێناون پاشگەزبونەتەوە‌و كۆمپانیای ئاردەكە دوای كردووە رەزامەندی پێبدرێت لەسەر هێنانی دوو براندی تر، بەڵام شارەوانی ئەمەی رەتكردوەتەوە. چارەنوسی داونتاونەكەی سلێمانی بەهۆی قەیرانی داراییەوە، كۆمپانیای هیوا رەئوف بەجۆرێك پاشەكشەی لە جێبەجێكردنی پرۆژەی "داونتاون"ی سلێمانی كرد، رەمەزان نامیق سەرۆكی لیژنەی پلان‌و پرۆژەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، بەهانەكانی كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بۆ جێبەجێنەكردنی پرۆژەكە لەسەر زەوی سایلۆی سلێمانی، بەلای پارێزگارو وەبەرهێنان‌و شارەوانی سلێمانییەوە لە جێگای خۆیدا نەبووە.  "ئێستا كۆمپانیای هیوا رەئوف كێشەكە دەخاتە ئەستۆی ئاشەكەی كۆمپانیای سەفین، كۆمپانیای سەفین دەخاتە ئەستۆی شارەوانی، شارەوانی دەیخاتە ئەستۆی ئەو دوو براندە". رەمەزان نامیق وتی:" لەچەند هەفتەی رابردوودا سەردانی پارێزگارمان كردووە، پرۆژەیەكمان خستە بەردەستی زەویەكی تر بدرێتە ئەو ئاشە، ئەگەر هیچ لایەنێكیان پابەند نەبوون، ئەوا حساباتێك لەگەڵ كۆمپانیای هیوا رەئوف بكەن‌و پرۆژەكەی لێوەربگیرێتەوەو بدرێت بە كۆمپانیایەكی تر".   راپۆرتی پەیوەندیدار "داونتاون"ەكەی سلێمانی بەكوێ گەیشت ؟

درەو: بەپێی بەڵگەنامەیەك كە دەست (درەو) كەوتووە، فەرمانگەی یاسایی لە وەزارەتی نەوتی عێراق لە رۆژی 15/2/2023 وەڵامی پێشنیازەكانی هەرێمی كوردستان دەداتەوە سەبارەت بە یاسای نەوت و غاز و لەكۆی (15) پێنشیاز (10) پێشنیازی رەت دەكاتەوە. ئەو پێشنیازانە راستەوخۆ ئاراستەی وەفدی هەرێم نەكراوە، بەڵكو فەرمانگەی یاسایی ئاراستەی وەزارەتی نەوتی عێراقی كردووە، وەفدی دانوستانكاری بەغداد لەسەر بنەمای ئەو پێنشیازانە لەگەڵ وەفدی هەرێم دانوستان دەكات.  وەزارەتی نەوتی عێراق دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم (نەوت بفرۆشێت، هێڵی بۆری نەوت‌و غازی تایبەت بەخۆی هەبێت، ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەبێت، یاسای نەوت‌و غازی هەرێم دوای هەڵوەشاندنەوەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە جارێكی تر زیندوو بكرێتەوە)، ئەمانە وردەكاری گفتوگۆی ئەم دواییەی نێوان وەفدی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندە لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، حكومەتی هەرێم لە (15) خاڵدا پێشنیازی خۆی لەبارەی یاساكە خستوەتەڕوو، حكومەتی ناوەند (10) خاڵی پێشنیازەكانی هەرێمی رەتكردوەتەوە كە دەكاتە (67%)ی پێشنیازەكان.     •      ماددەی 111ی دەستور یەكێك لەو بنەمایانەی كە وەفدی حكومەتی هەرێم لە دانوستانەكانیدا بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز پێشكەشی وەزارەتی نەوتی عێراقی كردووە، پابەندبوونە  بە ماددەی (111)ی دەستوری عێراقەوە.  ماددەی (111)ی دەستور دەڵێ" نەوت‌و غاز لە هەموو هەرێم‌و پارێزگاكان، موڵكی هەموو گەلی عێراقە".  حكومەتی عێراق لەمەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم، چونكە پێوایە ئەم ماددەیەی دەستور بنەمایەكی باشی لەسەر موڵكایەتی نەوت‌و غاز دیاریكردووە‌و تایبەتمەندی بە هیچ لایەك نە حكومەتی ناوەندو نە حكومەتی هەرێم، نەداوە.  •     ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ لەبارەی دروستكردنی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ لە یاسای نەوت‌و غازدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان پێشنیازی كردووە دیاریكردنی كاندیدەكان بۆ  ئەندامێتی ئەم ئەنجومەنە بە تەوافوق بێت لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم، رێگە بەوە نەدرێت ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە لە لایەنی جێبەجێكاری یاسا بن‌و دەڵێ كۆمپانیا نیشتمانییەكانی نەوت لایەنی جێبەجێكارن‌و تایبەتمەند نین لەبواری دانانی سیاسەت‌و بەڕێوەبردنی مۆڵەتەكان. لەمەدا حكومەتی ناوەند هاوڕایە لەگەڵ پێشنیاری حكومەتی هەرێم‌و پێیوایە هاوتایە لەگەڵ بنەمای شەفافیەت‌و بێلایەنی لە بڕیاردان‌و رێگری لە بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكان دەكات، بەڵام پێشنیاز دەكات دەسەڵاتی ئەوە بە ئەنجومەنی نەوت‌و غاز بدرێت میوانداری سەرۆكی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت بكات لە خولەكانی دانیشتنی ئەنجومەنەكەدا، بەوپێیەی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت لایەنی بەرپرسە لە جێبەجێكردنی یاسا. •      پێدانی مۆڵەت حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، پێدانی مۆڵەتی (دۆزینەوە‌و دەرهێنان)ی نەوت لە دەسەڵاتی ئەو لایەنانەدا بێت كە لە دەستوردا دیاریكراوە، لەبەرامبەردا گرێبەستەكانی تایبەت بە كێڵگەكانی هەرێم بە تەنیا لە دەسەڵاتی هەرێمدا بێت، ئەمە پاڵپشت بە ماددەی (115)ی دەستور. حكومەتی فیدراڵ ئەم پێشنیازە رەتدەكاتەوە‌و دەڵێ" دەستور دەسەڵاتی پێدانی مۆڵەتی دۆزینەوە‌و دەرهێنانی نەوتی بە هیچ لایەك نەداوە، بەڵكو لە ماددەی 112دا نوسیویەتی حكومەتی فیدراڵ لەگەڵ حكومەتی هەرێم هەڵدەسێت بە ئیدارەدانی نەوت‌و غازی دەرهێنراوی كێڵگەكانی ئێستا. •    دەسەڵاتی بەغداد بەسەر نەوتی هەرێمدا   حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە بەڕێوەبردنی نەوت‌و غازی دەرهێنراو لە كێڵگەكانی پێش جێبەجێكردنی دەستوری عێراق لە 2005، واتە ئەو كێڵگانەی ناویان لێنراوە "كێلگەكانی ئێستا"، بەشێوەیەكی هاوبەش بێت لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم. حكومەتی ناوەند لەسەر ئەم پێشنیازەش قایلە، چونكە پێیوایە پێشنیازەكەی هەرێم گونجاوە لەگەڵ بڕگەی یەكەمی ماددەی (112)ی دەستوردا. بڕگەی دووەم لە ماددەی (112)ی دەستور دەڵێ" حكومەتی فیدراڵی هەڵدەسێت بە ئیدارەدانی نەوت‌و غازی دەرهێنراو لە كێڵگەكانی ئێستا لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان... ئەمە بەیاسا رێكدەخرێت". ئەوەی لەم بابەتەدا وەكو سەرچاوەی ناكۆكی دەمێنێتەوە‌و دەبێت هەولێرو بەغداد رێككەوتنی لەسەر بكەن، شێوازی بەڕێوەبردنە "هاوبەش"ەكەیە. •    گواستنەوەی خاوەندارێتیی ! حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە لە یاسای نەوت‌و غازدا رێگا بە "گواستنەوەی خاوەندارێتی نەوت‌و غاز بدرێت بۆسەر كەسانی تر لە خاڵی رادەستكردندا". (درەو) زانیویەتی، حكومەتی ناوەند لەم پێشنیازەدا لەگەڵ حكومەتی هەرێم ناكۆكە‌و دەڵێ ناكرێت بڕگەیەكی لەم شێوەیە لەناو یاسای نەوت‌و غازدا جێگیر بكرێت، چونكە پێچەوانەی ماددەی (111)ی دەستورە كە دەڵێ "نەوت‌و غاز موڵكی هەموو گەلی عێراقە".  حكومەتی عێراق پێشنیاز دەكات رێكخستنی بابەتی گواستنەوەی موڵكایەتی نەوت‌و غاز بەجێبهێڵدرێت بۆ ئەو گرێبەستانەی فرۆشتن كە بۆ ئەو مەبەستە ئیمزا دەكرێن.  •    سیاسەتی نەوت‌و غاز حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە (ئەنجومەنی فیدراڵ)‌و (ئەنجومەنی هەرێمی بۆ كاروباری نەوت‌و غاز) ئامادەكردنی سیاسەتی ستراتیژی نەوت‌و غاز بگرنە دەست. حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەی حكومەتی هەرێمە، دەڵێ" ئەم پێشنیازە پێچەوانەی دەستورە‌و دەكرێت دەرگا بەڕووی دروستكردنی ئەنجومەن لە پارێزگا بەرهەمهێنەكانی نەوت بكاتەوە، سەرباری ئەمە دەبێتە هۆی فرەیی لەو لایەنانەی كە بەرپرسن لە دانانی ستراتیژیەتی گشتیی نەوت‌و غاز.  •    كێ هەماهەنگیی دەكات ؟ حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ ئەركی ئاسانكاری هەماهەنگیی لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت (ئەوانەی لەچوارچێوەی هەرێمدا رێكنەخراون) بگرێتە ئەستۆ. حكومەتی ناوەند لەگەڵ ئەم پێشنیازەدا هاوڕایە‌و دەڵێ دژی ئەوە نین بابەتی هەماهەنگیی لەناو ئەركەكانی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵدا بێت.  •    دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی هەرێمیی نەوت‌و غاز حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، لە یاسای نەوت‌و غازدا ئەم دەسەڵاتانە بدرێت بە ئەنجومەنی نەوت‌و غاز لە هەرێمەكاندا: •    دانانی بنەما گشتییەكانی سیاسەت‌و پلانی نەوت لە هەرێمەكاندا، بەتەنیا خۆی ئەم دەسەڵاتەی هەبێت.  •    پەسەندكردنی گرێبەستەكانی نەوت لە هەرێمدا.  •    دیاریكردنی ئاستی وەبەرهێنان لە هەرێمدا.  حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەیە، دەڵێ دروستكردنی ئەنجومەنی نەوت‌و غاز لە هەرێمدا بەواتای فرەیی دێت لەسەرچاوەی بڕیاردا، دروستكردنی ئەم ئەنجومەنە دەرگای لەسەر دروستبوونی ئەنجومەنی هاوشێوە لە پارێزگاكاندا (ئەوانەی لەچوارچێوەی هەرێمدا رێكنەخراون) دەكاتەوە‌و پێچەوانەیە لەگەڵ بیرۆكەی دامەزراندنی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ.  •    میكانیزمی پەسەندكردنی گرێبەستەكان حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، هەرێم ئیمزا لەسەر مۆڵەتی دۆزینەوەكانی نەوت بكات‌و دواتر بیخاتە بەردەم ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ‌و ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم، ئەگەر ناكۆكی هەبوو لەبارەی گرێبەستەكەوە، بڕیاری كۆتایی لەو گرێبەستانەدا كە لەچوارچێوەی دەسەڵاتی هەرێمدان، بۆ ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم بێت.  حكومەتی ناوەندیی ئەم پێشنیازەی رەتكردوەتەوە، دەڵێ" دژی ئەمەین، چونكە پێشتر ئێمە پێكهێنانی ئەنجومەنی نەوت‌و غازمان لە هەرێم رەتكردوەتەوە".  •    چاودێری پرۆسەكانی نەوت‌و غاز  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، خۆی بە هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ ئیدارەی پرۆسەكانی تایبەت بەو كێڵگانە بدات كە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی پێش جێبەجێكردنی دەستور‌و حكومەتی هەرێم سەرپەرەشتی هەموو پرۆسە نەوتییەكان لەناو هەرێمدا بكات، ئەمە پاڵپشت بە ماددەی (115)ی دەستور. حكومەتی ناوەند لەوەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم كە بە هاوبەشی لەگەڵ حكومەتی هەرێم ئیدارەی كێڵگەكانی بەر لە جێبەجێكردنی دەستور بدات لە هەرێم، بەڵام دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم سەرپەرەشتی پرۆسەكانی نەوت بكات‌و دەڵێ" بەگوێرەی بڕگەی دووەم لە ماددەی 112ی دەستور، ئیدارەدانی نەوت‌و غاز دەبێت هاوبەش بێت".  •    سیستەمی دارایی حكومەتی هەرێم پێشنیازی ئەوەی كردووە لەڕووی داراییەوە پشت بە (یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان ژمارە (22)ی ساڵی 2007) ببەستێت. حكومەتی ناوەند ئەم پێشنیازەی رەتكردوەتەوە، دەڵێ" ناكرێت پشت بە یاسایەك ببەسترێت كە دادگای باڵای فیدراڵی هەڵیوەشاندوەتەوە". •    گواستەوەی نەوت  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، بەگوێرەی دەستور خاوەندارێتی تۆڕەكانی بۆری گواستنەوەی نەوتی خاو رێكبخرێت‌و هەرێم‌و پارێزگا رێكنەخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا، مافی ئەوەیان هەبێت هێڵی بۆری نەوت‌و غاز دروست بكەن‌و خاوەندارێتی لێ بكەن، لەچوارچێوەی بازنەی ئیداری تایبەت بەخۆیاندا.  حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەیە، دەڵێ" دەستور نوسیویەتی كە خاوەندارێتی نەوت‌و غاز بۆ گەلی عێراقە‌و رەشنوسی یاساكە گەرەنتی ماددەیەكی كردووە كە دەڵێ: خاوەندارێتی هێڵەكانی بۆری نەوت‌و غاز بۆ حكومەتی فیدراڵییە، بەوپێیەی خزمەتگوزاری گشتین‌و دەبێت بۆ خزمەتی گشتیش بن، ئەمە پاڵپشت بە بنەما گشتییەكانی هاتوو لە یاسای مەدەنی عێراقدا. •    كێ نەوت بفرۆشێت ؟  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، هەرێمی كۆمپانیایەكی بەبازاڕخستنی تایبەت بەخۆی هەبێت‌و داهاتی نەوتی خاو بخاتە حسابێكی نێودەوڵەتییەوە كە لەژێر كۆنترۆڵی هەرێمدا بێت‌و داهاتی فرۆشی نەوتی حكومەتی فیدراڵیش بخرێتە حسابێكی ترەوە. حكومەتی ناوەند ئەم پێشنیازەشی رەتكردوەتەوە‌و دەڵێ" ئەم پێشنیازە پێچەوانەی یاسای رێكخستنی وەزارەتی نەوت‌و پەیڕەوی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتە، كە بەتەنیا ئەو خاوەنی دەسەڵاتە لە فرۆشتنی نەوتی خاودا، هەروەك پێشنیازەكە پێچەوانەی حوكمەكانی یاسای ئیدارەی دارایی‌و یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵە كە دەڵێ دەبێت هەموو داهاتەكانی فرۆشی نەوتی خاو بخرێتە حسابێكەوە كە بۆ ئەو مەبەستە دەكرێتەوە".  •    هەڵوەشاندنەوەی یاسا دژەكان ! حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، چارەسەری بارودۆخی ئێستا بكرێت‌و هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێندرێنەوە كە دژن لەگەڵ یاسای نوێی نەوت‌و غازدا (لەحاڵی پەسەندكردنیدا)، یاساكە هەندێك حوكمی ئینتقالی لەخۆبگرێت بۆ چارەسەری دۆخی ئێستای هەرێم، لەماوەیەكی زەمەنی گونجاودا، ئەمە لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایانەی كە پێچەوانەی دەستورن.  حكومەتی ناوەند لەمەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و دەڵێ لە رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازدا بە ماددەیەك زامنی ئەوە كراوە هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێتەوە كە دژن لەگەڵ ئەم یاسا نوێیەدا.         

 شیكاری: درەو پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت، بەراورد بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و ڕێو شوێنەکانی کۆمپانیای سۆمۆ پوختەی بەهای نەوتی (عێراق و هەرێم) و (نەوتی هەرێم بە ڕێگەی سۆمۆ) لە ساڵی (2022)دا، بەم جۆرەیە؛ 🔹 بە تێکڕا تێچوو خەرجی بەرمیلێک نەوت لە هەرێم زیاتر لە (45.93) دۆلار و لە عێراق (13.38) دۆلار بووە، بەمانایەکی دیکە (54%)ی داهاتی هەموو بەرمیلێک نەوتی هەرێم چووە بۆ خەرجی و تێچووی پرۆسەکە و لە عێراقیش (14%) تێچووی پرۆسەکە بووە. 🔹 ئەگەر هەرێمی کوردستان بەو نرخ و تچووەی سۆمۆ نەوتی فرۆشتبا، ئەوا لە بەرمیلکدا لەبری (39.06) دۆلار، (82.16) دۆلاری بۆ دەمایەوە، واتە لە بری ئەوەی لەكۆی (12 ملیار و 331 ملیۆن) دۆلار داهاتی نەوتی هەرێم لە رێی بۆریەوە كە تەنها (5 ملیار و 709 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزینەی حكومەت گەڕاوەتەوە ، ئەوا ئەوكات (11 ملیار) دۆلاری بۆ خەزینەی حكومەت بۆ دەگەڕایەوە. یەکەم: بەراوردی بەهای نەوتی هەرێم و عێراق لە ساڵی (2022) بەپێی شیکارییەکان حکومەتی عێراق لە ساڵی (2022)دا، لەڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)ەوە بەتێکڕا بەرمیلێک نەوتی بە (95.54) دۆلار فرۆشتووەو کۆی بەهای نەوتی فرۆشراو بریتی بووە لە (115 ملیار و 466 ملیۆن و 245 هەزار) دۆلار. بەپێی لێدوانی (دورەید عەبدوڵا – توێژەر و شارەزا)؛ "کۆمپانیا بیانییەکانی نەوت پشکیان لە دەرهێنانی (70%)ی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەڕێژەی (20%) هەیە" بەپێی زانیارییەکانی ناوبراو "عێراق لەساڵی رابردوو پێویستە (16.1 ملیار) دۆلار وەک حەق دەستی کۆمپانیاکان و تێچوی بەرهەمهێنان نەوت خەرج بکات".  پاڵپشت بەو لێکدانەوەیە ڕێژەی گەڕانەوەی داهاتی نەوتی عێراق (86%) بووەو بڕی (%14)ی چووە بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. بە مانایەکی دیکە لە هەر بەرمیلێک نەوتی فرۆشراوی عێراق بە تێکڕا (82.16) دۆلاری گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی عێراق و (13.38) دۆلار خەرجی بەرمیلێک نەوت بووە. بەڵام ئەوە بۆ هەرێمی کوردستان ڕاست نیە! چونکە بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیای دیلۆیت، حکومەتی هەرێم لە ساڵی (2022)دا، لەڕێگەی بۆری نەوتی کوردستانەوە، بەتێکڕا بەرمیلێک نەوتی بە (84.99) دۆلار فرۆشتووەو کۆی بەهای نەوتی فرۆشراو و گەیەندراو بە دەستی کڕیارانی بیانی (لە ڕێگەی بۆرییەوە جگە لە ناوخۆ) بریتی بووە لە (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلار  و بڕی (90 ملیۆن و 843 هەزار و 46) دۆلاری لە فرۆشتنی نەوتی ناوخۆوە دەستکەوتووە، بەڵام تەنها بڕی (5 ملیار و 709 ملیۆن و 704 هەزار و 87) دۆلاری خراوەتە سەر داهات و خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێم (وەزارەتەکانی دارایی و سامانە سروشتییەکان). بەم پێیەش ڕێژەی گەڕانەوەی داهاتی نەوتی هەرێم (46%) بووەو بڕی (%54)ی چووە بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. بە مانایەکی دیکە لە هەر بەرمیلێک نەوتی فرۆشراوی هەرێم بە تێکڕا تەنها (39.06) دۆلاری گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی و (45.93) دۆلار خەرجی بەرمیلێک نەوت بووە. بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) دووەم: جیاوازی بەهای نەوتی کوردستان؛ هەناردەکردنی بە ڕێگەی سۆمۆ یان سەربەخۆ (پێش لێدەرکردنی خەرجییەکان) بەپێی زانیاریەکانی کۆمپانیای دیلۆیت و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022)دا (144 ملیۆن و 414 هەزار 412) بەرمیل نەوتی بە بۆری نەوتی کوردستان و لەڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکییەوە فرۆشتووە (رادەستی کڕیاران کراوە)، لە ساڵەکەدا تێکڕای بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (84.99) دۆلار فرۆشراوە. بۆیە دەبینین کۆی ئەو نەوتەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵەکەدا هەناردەی کردووە و فرۆشتوویەتی بەبێ هیچ خەرجییەک بەهاکەی دەکاتە (12 ملیارو 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلاری ئەمریکی بووە. بەڵام ئەگەر هەمان ئەو بڕە نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی کردووە لە ساڵی (2022)دا لە ڕێگەی حکومەتی ناوەندی و کۆمپانیا بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)ەوە هەناردە بکرایە جیاوازییەکەی چی دەبوو؟ بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، کۆمپانیای سۆمۆ لە ساڵی (2022)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی بە (95.54) دۆلار فرۆشتووە، واتە، ئەو بڕە نەوتەی حکومەتی هەرێم بەشێوەی سەربەخۆ فرۆشتوویەتی، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بەبازاڕی بخستایە، بەهاکەی بریتی دەبوو لە (13 ملیارو 819 ملیۆن و 362 هەزار و 171) دۆلاری ئەمریکی، بەم پێیەش بەگشتی نەوتی هەرێم بڕی (1 ملیارو 487 ملیۆن و 944 هەزار و 323) دۆلاری ئەمریکی بە هەرزانتر فرۆشراوە لە ساڵی (2022)دا. بۆ وردەکاری تەواوی مانگەکانی ساڵی (2022) و جیاوازی داهات لە نێوان هەردوو ڕێگاکە بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) سێیەم: جیاوازی بەهای نەوتی کوردستان؛ هەناردەکردنی بە ڕێگەی سۆمۆ یان سەربەخۆ (پاش لێدەرکردنی خەرجییەکان) بەپێی وردبینی و ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت (54%)ی داهاتی نه‌وتی هەرێم لە ساڵی (2022)دا دراوە بە كۆمپانیا نەوتییەکان و خەرجی به‌رهه‌مهێنانی نەوت. بۆیە دوای لێدەرکردنی خەرجییەکانی پرۆسەی نەوت و هەرزانتر فرۆشتنی. ئەو داهاتەی بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە فرۆشتنی (144 ملیۆن و 404 هەزار و 412) بەرمیل نەوت لە ساڵی (2022)دا دەکاتە (5 ملیار و 618 ملیۆن 861 هەزار و 41) دۆلار، واتە بە تێکڕا لە ماوەی ساڵەکەدا هەر بەرمیلێک نەوت تەنها (39.06) دۆلار ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. ئەمە لە کاتێکدایە لەسەر بنەمای هەمان گریمانەی پێشوو، ئەگەر ئەو بڕە نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی کردووە، کۆمپانیای بەبازاڕ کردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) هەناردەی بکردایە (20%ی بۆ خەرجی پرۆسەکە بڕۆشتبایە وەک ئەوەی لە سۆمۆ لەو کێڵگانەی بەدەستی کۆمپانیا بیانییەکانەوەیە خەرجی کردووە)، بۆ هەر بەرمیلە نەوتێک بەتێکڕا لە ساڵی (2022) دا حکومەتی هەرێم بڕی (37.37) دۆلاری دیکەی بۆ دەمایەوەو بە کۆی گشتی دەیکردە (5 ملیارو 417 ملیۆن و 429 هەزار و 58) دۆلاری ئەمریکی. بەمایەکی دیکە حکومەتی هەرێم لە بری (5 ملیار و 618 ملیۆن و 861 هەزار و 41) دۆلار، نزیکەی دوو هێندەی ئەو بڕەی ئێستای دەستدەکەوت کە بریتی دەبوو لە (11 ملیار و 36 ملیۆن 290 هەزار و 99) دۆلار. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). پێویستە ئاماژە بەوەش بدەین لەسەر بنەمای لێدوانی (دورەید عەبدوڵا)، پشکی کۆمپانیا بیانییەکان لە نەوتی فرۆشراوی عێراق (20%)ە بۆ لە (%70) بەرهەمی نەوتی عێراق نەک سەرجەم بەرهەمەکەی، چونکە (30%)ی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق لە لایەن کۆمپانیا خۆماڵییەکانەوە بەرهەم دەهێنرێت، بۆیە ئەگەر ئەو ڕێژەیەی پشکی کۆمپانیا بیانییەکان بەسەر کۆی گشتی داهاتی عێراق بخەمڵێنین، ئەوا پشکەکان دەگەنە (14%) لە کۆی گشتی داهاتی بەرهەمدا. بەڵام ئەمە بۆ هەرێم ڕاست دەرناچێت، چونکە سەرجەم کۆمپانیا بەرهەمهێنەکانی هەرێم بیانین، بۆیە گریمانەی ئەوەمان کردووە (20%) داهاتی نەوتی هەرێم بچوایە بۆ خەرجی پرۆسەکە ئەگەر لە ڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بکرایە نەک (14%). خشتەی ژمارە (3)  سەرچاوەکان -    درەو میدیا، هەناردە، نرخ و داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی 2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11799 -    درەو میدیا، پرۆسەی نەوتی هەرێم لە ساڵی (2022)دا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=12127 -    سومریة نیوز، لماذا يدفع العراق 16 مليار دولار للشركات المستخرجة للنفط؟.. أسباب واحصائيات؛ https://www.alsumaria.tv/news  

درەو: راپرسی (كۆمپانیای شیكار بۆ راپرسی و توێژینەوە) •    دەنگدەرانی پارتی (3.3%)یان بەشداریان نەكردووە، (1.9%) دەنگەكانیان سوتاندووە، (1.3%)ی دەنگی پارتی بۆ نەوەی نوێ چووە. •    دەنگدەرانی یەكێتی (8.8%) بەشداریان نەكردووە، (2.2%) دەنگەكانیان سوتاندووە، (1.3%)ی دەنگەكانیان بۆ یەكگرتوو چووە. •    دەنگدەرانی گۆڕان (20.9%)ی بەشداریان نەكردووە، (10.8%) دەنگدەرانیان دەنگیان بەنەوەی نوێ داوە، (8.4%)یان دەنگەكانیان سوتاندووە، (1.2%) دەنگیانداوە بە پارتی. •    دەنگدەرانی نەوەی نوێ (5.6%)یان بەشداریان نەكردووە، (4%)ی دەنگیانداوە بە سەربەخۆكان، (2.4%) دەنگیانداوە بە یەكگرتوو، (1.6%)یان دەنگەكانیان سوتاندووە. •    دەنگدەرانی كۆمەڵی دادگەری (16.7%)یان بەشداریان نەكردووە، (8.3%)یان دەنگەكانیان سوتاندووە، (2.8%)یان دەنگیان داوە بەیەكێتی، (2.8%) دەنگیانداوە بە نەوەی نوێ، (2.4%) دەنگیانداوە بە یەكگرتووە. •    دەنگدەرانی یەكگرتوو (16.7%)یان بەشداریان نەكردووە، (7.1%) دەنگیانداوە بە سەربەخۆكان، (2.4%) دەنگیانداوە بە یەكێتی، (2.4) دەنگەكانیان سوتاندووە.   هەڵکشان و داکشانی دەنگی قەوارە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لەنیوان دوو هەڵبژاردندا.  پەرلەمانی کوردستان و عێراق (٢٠١٨-٢٠٢١) پێشەکی:    ئەم راپرسییە راستەوخۆ دوای راگەیاندنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق لە ئوکتۆبەری ٢٠٢١ ئەنجامدراوە (لە ٢٣\١٠ تا ٢٩\١٠\ ٢٠٢١). ئامانج لەم راپرسییە زانینی کۆمەڵێک پرس بوو لەبارەی بەشداری هاوڵاتییان لەو هەڵبژاردنەدا. لەو پرسانەش چۆنیەتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکە لە رووی تەکنیکییەوە، هۆکارەکانی بەشداریکردن و بەشدارینەکردن، بەراوردی دەنگی دەنگدەران لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ٢٠١٨ و ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق ٢٠٢١ و چەند پرسێکی دیکە.  لەم راپۆرتەدا بەشێک لەو داتایانە دەخەینە بەردەستی خوێنەران و ئەوانەی بایەخ بە توێژینەوەکانی هەڵبژاردن دەدەن کە پێمان وایە بەڕچاوروونییەکی تێدا دەبێت بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی دابەشبوونی دەنگی هاوڵاتییانی هەرێم بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا. واتە ئەم راپۆرتە تایبەتە بە دابەشبوونی دەنگەکان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق (٢٠٢١) بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا بە بەراورد بە هەڵبژاردنی ٢٠١٨.  ئێمە تەنیا دەنگەکانی هەرێمی کوردستانمان بەلاوە گرنگ بووە و ناوچە کوردستانییەکانی دیکەی ماددەی ١٤٠ وەرنەگیراون بۆ ئەوەی جوگرافیایەکە هەمان جۆگرافیا بێت؛ بەوەش باشتر دەتوانین بەراوردی دەنگەکان بکەین. بۆیە ئەو رێژانەی دەبینرێن بەو مانایە نییە کە هەمان رێژەی دەنگە لە هەڵبژاردندا، بەڵکو ئێمە نموونەیەکمان لە خەڵک وەرگرتووە لە هەموو گروپ و کەتەگورییە کۆمەڵایەتییەکان و دەمانەوێت لە رێی بەراوردی دەنگدانی ئەوان لە هەردوو هەڵبژاردندا تیشک بخەینە سەر هەڵبەز و دابەزی دەنگی لایەنەکان و بەجێگیریی مانەوە و ناجێگیریی دەنگدەری لایەنە سیاسییەکان.  گرنگی ئەم راپۆرتە لەوەدایە کە داتاکان لە کاتێکی هەستیاردا کۆکراونەتەوە و لە کاتێکیشدا دەخرێنە بەر دەستی رای گشتی کە لایەنە سیاسییەکان خۆیان بۆ گەڕێکی دیکەی هەڵبژاردن ئامادەدەکەن و بڕیارە رۆژێک  بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەلایەن سەرۆکایەتی هەرێمەوە دیاریبکرێت، بۆیە پێمانوایە لایەنە سیاسییەکان دەتوانن سوود لەو زانیارییانە وەرگرن و بزانن چەندە جەماوەرەکەیان جێگیر و پابەند ماوەتەوە و ئەوانەش کە دەنگی خۆیان گۆڕیوە بۆ چ لایەنێکی دیکە چووە و بە چ رێژەیەکیش جەماوەری هەر حزبێک بایکوتی هەڵبژاردنی کردووە؟  دەبێت ئەوەش بڵێین کە بارودۆخەکە بۆ هەموو لایەنەکان لەم دوو ساڵەدا زۆر گۆڕاوە، یەکێتی توشی لێکترازان هاتووە، پارتی کۆنگرەی کردووە و گۆڕانکاریی زۆر بەسەر سەرکرادایەتی و پەیکەرەکەیدا هاتووە، نەوەی نوێش زیاتر لە نیوەی ئەندام پەرلەمانەکانی لەدەستداوە.  کۆمپانیای شیکار بۆ راپرسی و توێژینەوە؛ لەم راپرسییەدا نموونەیەکی ٢٩٠٠ کەسیی وەرگرتووە لە هەموو قەزاکانی هەرێمی کوردستاندا  وەک لە نەخشەکەدا دیارە. هەروەها نموونەکە لە هەردوو رەگەز و لە تەمەنە جیاوازەکان وەرگیراوە. لەبەر ئەوەش کە قەبارەی نموونەکە گەورەیە، بۆیە لەرووی دیمۆگرافییەوە؛ بە رێژەی بەرز خەڵکی تێدایە لە هەموو پیشەکان، ئاستی خوێندنی جیاواز و باری ئابووری جیا جیا.  دەنگی نموونەکە لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨دا وەک لە وێنەی (١) دا دیارە ٤٠.٦% ی نموونەکەمان لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ دەنگیان بە پارتی دیمۆکراتی کوردستان داوە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان ١٣.٩% دەنگی نموونەکەی بۆ چووە، نەوەی نوێ ٧.٦% و بزوتنەوەی گۆڕان ٥.١%. ئەوانەی دەنگی خۆیان سووتاندوە رێژەی ٧.٧% . باقی دەنگەکانی دیکەش بە رێژەی کەمتر بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا دابەش بوونە.    وێنەی (١) دابەشبوونی دەنگی نموونەکە بەسەر لیستەکاندا لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ٢٠١٨ دابەشبوونی نموونەکە لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ دا لە وێنەی ژمارە (٢) دا دەردەکەوێت دەنگی پارتی بەرزبووتەوە بۆ ٤٤.٦% و یەکێتی گۆڕانکارییەکی وەهای بەسەردا نەهاتووە و بەڕێژەی ١٣.٥% دەنگی بۆ چووە. نەوەی نوێ بە شێوەیەکی بەرچاو دەنگەکانی زیادی کردووە (١١.٧%). سەربەخۆیەکان کە لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ بەشدارییان کرد توانییان دەنگێکی بەرچاو بەدەست بهێنن و دەنگی نموونەکەشمان بەرێژەی ٤% چووە بۆیان. بزوتنەوەی گۆڕان دەنگەکانی بە شێوەیەکی بەرچاو کەمی کرد و ئەوانەش کە دەنگیان سووتاند بۆ ١٢.٢% هەڵکشاوە. وێنەی (٢) دابەشبوونی دەنگی نموونەکە بەسەر لیستەکاندا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق ٢٠٢١ بەراوردی دەنگەکان:  لە خوارەوە هەوڵدەدەین بەراوردێکی دەنگەکان بکەین و هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بکەینە بنەما و بزانین دەنگدەرانی هەر لیستێک کە لە ٢٠١٨ دەنگیان بەو لیستە داوە چەندی بە جێگیری ماوەتەوە و چەندیش بۆ چ لیستێک چووە یان دەنگی خۆیان سووتاندووە یاخود بایکوتی هەڵبژاردنیان کردووە؟  پارتی دیمۆکراتی کوردستان  وەک لە وێنەی (٣) دا دیارە، پێدەچێت جەماوەری پارتی جەماوەرێکی جێگیر بیت بە رێژەیەکی بەرز، چونکە نزیکەی ٩٠% دەنگدەری پارتی کە لە ٢٠١٨ دەنگیان بە لیستی پارتی داوە لە ٢٠٢١ هەر دەنگیان بە کاندیدەکانی ئەو حزبە داوە. ئەو ١٠% دیکە بە رێژەی جیاواز دەنگەکانیان دابەش بووە، زۆرترینی کە ٣.٣% دەنگەکانە ئەوانەن کە بەشداری دەنگدانیان نەکردووە و بایکۆتیان هەڵبژاردووە. لە دوای ئەوە ئەوانەی دەنگیان سووتاندووە و ئەوانەی دەنگیان بە کاندیدە سەربەخۆکان داوە رێژەی هەر یەکێک لەو دوو گروپە ١.٩%. نەوەی نوێ ١.٣% دەنگی پارتی بردووە و ئەو بڕە کەمەی دەنگەکانی دیکەش بە شێوەی جیاواز دابەش بووە. ئەوەی شایانی ئاماژەیە هیچ دەنگدەرێکی پارتی دەنگی بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری نەداوە.  وێنەی (٣) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە پارتی داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان    وەک لە وێنەی (٤) دا دیارە دەنگدەرانی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیش لە ٢٠١٨ بە رێژەیەکی زۆر بە جێگیری ماونەتەوە لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق (٨٢%)، بەڵام کەمتر لە دەنگدەری پارتی. دەنگدەرانی یەکێتی کە دەنگیان بە یەکێتی نەداوەتەوە لە ٢٠٢١ رێژەیان ١٨% دەبێت، ئەم رێژەیە بەم شێوەیە دابەش بووە: ٨.٨% واتە نزیکەی نیوەی دەنگدەران بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە، ٢.٢% دەنگدەران دەنگەکانیان سووتاندووە، ٢.٢% دەنگیان بە کاندیدە سەربەخۆیەکان داوە، ١.٣٪ ی دەنگی دەنگدەرانی یەکێتی بۆ پارتی و بەهەمان رێژەش بۆ نەوەی نوێ رۆیشتووە. ئەوەی شایانی ئاماژەیە هیچ دەنگێکی یەکێتی وەکو پارتی بۆ بزووتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری نەچووە لە کاتێکدا لەگەڵ گۆڕان هاوپەیمان بوون و لەگەڵ کۆمەڵی دادگەریش بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ و بە بێدەنگی لە هەندێک بازنە لێکتێگەیشتنێک لە نێوانیاندا هەبووە. وێنەی (٤) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە یەکێتی داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. بزووتنەوەی گۆڕان بزووتنەوەی گۆڕان وەک لە وێنەی (٥) دا دیارە دەنگدەرانی ئەو بزوتنەوەیە نزیکەی نیوە ٤٩.٤% بە جێگیری مانەوە و نیوەکەی دیکە ٥٠.٦% دەنگیان بە کاندیدەکانی ئەو بزوتنەوەیە نەدا. ئەو رێژە زۆرەی دەنگدەرانی ئەو بزووتنەوەیە کە دەنگیان پێ نەداوە لە ٢٠٢١ بەم شێوەیەی خوارەوە دابەش بوون: زۆرترینیان نزیکەی ٢٣% بەشداری هەڵبژاردنیان نەکردو بایکۆتیان هەڵبژارد. ٨.٤% ی دنگدەرانیش دەنگەکانیان سووتاند، ئەو دوو رێژەیە پێکەوە کە دەکات نزیکەی ٣١% دەنگەکانی گۆڕان رێژەیەکی زۆر بەرزەو جێگەی هەڵوەستە لەسەر کردنە. نەوەی نوێ توانی بەشێکی بەرچاوی دەنگی دەنگدەرانی گۆڕان لە ٢٠٢١ بۆ خۆی ببات بە رێژەی ١٠.٨% و بەدوای ئەویشدا بە رێژەی زۆر کەمتر کە دەکاتە ٢.٤% هەر یەکە لە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و کۆمەڵی دادگەریی دەنگەکانی گۆڕانیان برد. پارتی دیمۆکرات و سەربەخۆیەکانیش بەڕێژەی ١.٢% دەنگی دەنگدەرانی گۆڕانیان بۆ رۆیشتووە. هەروەها بە هەمان رێژەش (١.٢%) دەنگیان بە سپی داوە.  وێنەی (٥) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە گۆڕان داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. نەوەی نوێ   نەوەی نوێش یەکێکە لەو قەوارانەی کە وەک پارتی و یەکێتی دەنگدەرەکانی تاڕادەیەکی زۆر بە جێگیریی ماونەتەوە (٨٤%) وەک لە وێنەی (٦) دا دیارە. ئەو دەنگدەرانەی نەوەی نوێ کە لە ٢٠١٨ دەنگیان بەو جۆڵانەوەیە داوە و لە ٢٠٢١ جارێکی دیکە دەنگیان پێ نەداوەتەوە ڕێژەکەیان ١٦% دەبیت لە کۆی دەنگدەرەکانی. ئەو رێژەیە (١٦%) بەم شێوەیە دابەشبووە: زۆرترینی ٥.٦% ی ئەوانە بایکۆتیان هەڵبژاردووە، ١.٦% دەنگیان سووتاندووە و ١.٦% ی دیکەش دەنگیان بە سپی داوە. واتە زیاتر لە نیوەی ئەوانەی دەنگیان بە نەوەی نوێ نەداوەتەوە دەنگیان بە لایەنەکانی دیکەش نەداوە وەکو جەماوەری بزوتنەوەی گۆڕان، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە کە دەنگدەری ئەو دوو لایەنە دەنگدەرێکی ناڕازی بووە لە بنەڕەتدا و لایەنەکانی دیکەیان قبووڵ نییە، هەر بۆیەشە دەبینین دەنگێکی زۆری دیکەی نەوەی نوێ بە ڕێژەی ٤% بۆ کاندیدە سەربەخۆیەکان چووە کە بەشێکیان لەو کاندیدانە بوون کە مشتومڕێکی زۆریان لەسەر هەبوو و لە بنەڕەتدا لە خەڵکی ناڕازی پێکدەهاتن. یەکگرتووی ئیسلامی لە هەموو لایەنەکان زیاتر توانیویەتی دەنگەکانی نەوەی نوێ بۆ خۆی ببات بەڵام رێژەکە زۆر نییە و تەنیا دەکاتە ٢.٤%. هەرسێ لایەن یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵ هیچ دەنگێک لە دەنگەکانی نەوەی نوێیان بۆ نەچووە.  وێنەی (٦) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە نه‌وه‌ی نوێ داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. کۆمەڵی دادگەریی    کۆمەڵی دادگەریی کە وا دادەنرا یەکێکە لەو حزبانەی دەنگەکانی جێگیرە، بەو جێگیرییە نەماوەتەوە و لە نێوان ٢٠١٨ و ٢٠٢١ دا گۆڕانکاری بەرچاو بەسەر دەنگەکانیدا هاتووە (وێنەی ٧). تەنیا نزیکەی ٦٤% دەنگدەرانی بە جێگیری ماونەتەوە و ٣٦% دەنگدەرانی یان بایکۆتیان کردووە لە ٢٠٢١ یان دەنگیان بە لایەنەکانی دیکە داوە. دەنگە لە دەستچووەکانی کۆمەڵی دادگەری بەم شێوەیە دابەش بوونە: ١٦.٧% بایکۆتیان هەڵبژاردووە و ٨.٣% دەنگەکانیان سووتاندووە، ئەم دوو رێژەیە پێکەوە کە دەکاتە ٢٥%، رێژەی دوو لەسەر سێی دەنگە لەدەستچووەکانی کۆمەڵ پێکدەهێنن و نیشانەی ئەوەیە کە کۆمەڵ کێشەی ناوخۆیی هەبووە و دەنگدەرەکانی خۆی تۆراندووە، بەڵام لەبەر ئەوەی دەنگدەرەکانی سروشتێکی تایبەتیان هەیە؛ زۆر کەمتر دەنگیان بە لایەنەکانی دیکە داوە. یەکێتی نیشتیمانی، نەوەی نوێ و یەکگرتووی ئیسلامی ئەو لایەنانەن کە بەشێکی دەنگەکانی کۆمەڵیان بۆ رۆیشتووە بە شێوەیەکی یەکسان، بۆ هەر یەکێکیان ٢.٨%. پارتی دیمۆکرات و گۆڕان هیچ دەنگێکی کۆمەڵیان بۆ نەڕۆیشتووە.  وێنەی (٧) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە کۆمەڵ داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. یەکگرتووی ئیسلامی  کاتێک تەماشای وێنەی (٨) دەکەین هەست دەکەین یەکگرتووی ئیسلامیش وەکو کۆمەڵی دادگەری ٣٦% دەنگەکانی لەدەستداوە، بەڵام کاتێک دەبینین بەشێکی بەرچاوی دەنگەکانی یەکگرتوو بۆ سەربەخۆیەکان چووە لەوە تێدەگەین کە یەکگرتووی ئیسلامی کەمتر دەنگدەری خۆی لەدەست داوە، چونکە بەشێک لە کاندیدەکانی یەکگرتوو وەک کاندیدی سەربەخۆ دابەزیبوون. بۆیە ئەگەر رێژەی ٧.١% و ٦٤.٣% دەنگەکانی یەکگرتوو کۆبکەینەوە دەردەکەوێت یەکگرتوو کەمتر لە ٣% دەنگەکانی لەدەستداوە لە نێوان هەردوو هەڵبژاردنی ٢٠١٨ و ٢٠٢١دا.  ئەوەی جێگەی سەرنجە بەشێکی بەرچاوی دەنگدەرانی یەکگرتووش لە حزبەکەیان تۆڕەبوونە و دەنگیان بەو حزبە نەداوەتەوە، بەڵام دەنگیان بە لایەنەکانی دیکەش نەداوە، لە جیاتی ئەوە بە رێژەی ١٦.٧% بایکۆتیان هەڵبژاردووە و ٢.٤% دەنگەکانیان سووتاندووە. هەروەها ٢.٤% دەنگەکانی یەکگرتوو بۆ یەکێتی و ٢.٤% بۆ کۆمەڵی دادگەری رۆیشتوون و لە وێنەکانی پێشتریشدا بینیمان بەشێکی دەنگی ئەو دوو لایەنەش بۆ یەکگرتوو هاتبوو، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە کە هاوپەیمانیەتی و لێکتێگەیشتنێکی رانەگەیندراو لە نێوان ئەو لایەنانەدا هەبووە لە هەندێک بازنە. وێنەی (٨) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە یەکگرتوو داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە.   دەنگ سووتاندن  وەک دەزانین بەشێک لە دەنگدەران کە لە ناڕازییەکانن دڵیان بە بایکوت و دەنگی سپی ئاو ناخواتەوە، بەڵکو دەچنە سەر سندۆقەکانی دەنگدان و دەنگەکانیان دەسووتێنن. بەشێکی بەرچاوی نموونەکەمان لە ٢٠١٨ دەنگەکانیان سووتاندووە، ویستمان بزانین ئەوان چەندە لەسەر رای خۆیان جێگیر ماونەتەوە یان لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ دا بڕیارێکی دیکەیان داوە، دەرکەوت (وێنەی ٩) ئەوانیش بە رێژەیەکی بەرز جێگیر ماونەتەوە بەڕێژەی ٦٤%، لە بەرامبەردا ٣٦% لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ مامەڵەیەکی دیکەیان کردووە لەگەڵ دەنگەکانیان. بەشێکی زۆریان کە دەکاتە نزیکەی ٢٣% لە دوا هەڵبژاردندا بایکۆتیان هەڵبژاردووە و نەچۆنەتە سەر سندۆقەکانی دەنگدان. رێژەیەکی بەرچاوی دیکە نزیکەی ٦% دەنگیان بۆ نەوەی نوێ رۆیشتووە. سەربەخۆیەکان ٣% و پارتیش ١.٦% دەنگی ئەوانەیان بۆ خۆیان مسۆگەر کردووە. یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵ هیچ دەنگێکی ئەوانەیان بۆ نەچووە. وێنەی (٩) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگی خۆیان سووتاندووە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە.   تەمەنی ٢٠ ساڵ و خوارتر:  ئەوانەی لە ٢٠١٨ تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵ بووە و مافی دەنگدانیان نەبووە، لە ٢٠٢١ تەمەنیان لە نێوان ١٨-٢٠ ساڵیدا بووە مامەڵەیان لەگەڵ دەنگدان سەرنجڕاکێشترە لە هەموو گروپە تەمەنییەکانی دیکە.  ئەم نەوەیە کە نەوەی ساڵی ٢٠٠٠ بە دواوەن و لە زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا پێیان دەگوترێت نەوەی Z بە رێژەی نزیکەی ٧٠% بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە لە ٢٠٢١ دا. ئەو بەشەی دیکەی دەمێنێتەوە (٣٠%)، نزیکەی نیوەیان بە رێژەی ١٤.٤% دەنگیان بۆ پارتی دیمۆکراتی کوردستان بووە، دوای پارتی نەوەی نوێ بە نزیکەی ٦% دەنگی ئەوانەی بۆ رۆیشتووە. یەکێتی بەرێژەی ٢.٢% و یەکگرتووی ئیسلامی و کاندیدە سەربەخۆیەکانیش هەر یەکێکیان بە رێژەی ١.٤%.  وێنەی (١٠) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨دا بەهۆی بچوکی تەمەنیان  بەشدارییان نەکرد لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. بەراوردی دەنگی لایەنەکان لە نێوان هەردوو هەڵبژاردندا:    وێنەی (١١) تایبەتە بە لە دەستدانی دەنگدەری هەڵبژاردنی ٢٠١٨ و بەدەستهێنانی دەنگدەری نوێ لە ٢٠٢١ لەلایەن لیستە جیاوازەکانەوە. دەردەکەوێت نەوەی نوێ لە هەموو حزبەکان زیاتر توانیویەتی قەرەبووی دەنگدەرە لە دەستچووەکانی بکاتەوە، چونکە ١٦% دەنگدەری ٢٠١٨ لەدەستداوە بەڵام ١٦% دەنگدەری نوێی لە لیستەکانی دیکەوە بۆ هاتووە. پارتی کە ١٠% دەنگدەری خۆی لە دەستداوە و توانیویەتی ٣% دەنگدەری نوێ مسۆگەر بکات. یەکێتی نیشتیمانی رێژەیەکی دیاری دەنگدەرانی خۆی لە دەستداوە (١٨%) بەڵام نزیکەی ٨% دەنگدەری نوێی بۆ هاتووە. یەکگرتووی ئیسلامی نزیکەی ٢٩% دەنگدەری خۆی لە دەست داوەو نزیکەی ٧% دەنگدەری نوێی بۆ رۆیشتووە. کۆمەڵی دادگەری یەکێکە لەو حزبانەی کە دەنگدەرێکی زۆری لەدەستداوە (٣٦%) و نزیکەی ٥% دەنگدەری نوێی بۆ هاتووە. دواهەمینیش بزوتنەوەی گۆڕانە کە نزیکەی نیوەی دەنگدەرەکانی خۆی لە دەستداوە. کاندیدە سەربەخۆیەکانیش کە تەنیا لە ٢٠٢١ بەسدارییان کردووە نزیکەی ١٦% دەنگەکانیان مسۆگەرکرد.  وێنەی (١١) هەڵبەز و دابەزی دەنگی لیستەکان لە ٢٠٢١ بە بەراورد لەگەڵ ٢٠١٨ بەپێی دەنگی نموونەکە     ئاماژە و ئەنجامگیریی داتاکان:   ئەم داتایانە لەگەڵ ئەوەی داتایەکی نوێ نییە، بەڵام یارمەتیدەرە بۆ تێگەیشتن لە رەفتاری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان. بە گشتی دەتوانین بگەین بە چەند ئەنجامێک:     جەماوەری پارتی دیمۆکراتی کوردستان لە جەماوەری حزبەکانی دیکە جێگیرتر و نەگۆڕترە .     لە ناو نەوەی دوای ساڵی ٢٠٠٠ دا پارتی چانسی لە هەموو حزبەکانی دیکە زیاترە.      یەکێتی ئەمجارە رێژەیەکی زیاتری دەنگدەرەکانی دەنگی پێ نادەنەوە.     وا چاوەڕواندەکرا کە جەماوەری نەوەی نوێ جەماوەرێکی جێگیر نەبێت و دوای سێ ساڵ دەنگ بەو جوڵانەوەیە نەدەن، بەڵام دەرکەوت جەماوەریان جێگیرترە لەوەی وێنا دەکرا.     گۆڕان زەرەرمەند بوو لە هاوپەیمانی لەگەڵ یەکێتی، هیچ دەنگێکی یەکێتی بۆ کاندیدەکانی گۆڕان نەچووە.     بەشێکی زۆری جەماوەری گۆڕان کە دەنگیان بە گۆڕان نەداوە، بەملاو بەولادا نەڕۆیشتوون و رەنگە گۆڕان بتوانێت بەشێکیان ئاشت بکاتەوە.     یەکگرتوو توانی بەشێک لە دەنگەکانی بگێڕێتەوە لە رێگای کاندیدکردنی هەندێک لە ئەندامەکانی وەک کاندیدی سەربەخۆ.     کۆمەڵ بۆ پارێزگاریکردن لە دەنگەکانی پێویست دەکات لەگەڵ جەماوەرە تۆڕەکەی ئاشت ببێتەوە.   

درەو:  لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق ڕایدەگەیەنێت, پەسەندكردنی یاسای نەوت و غاز ڕوبەڕوی ئاستەنگ بووەتەوە, ئاشكراشیدەكات, زایناری هەیە لەبارەی فرۆشتنی بەشێك لەنەوتی هەرێم بەتوركیا بەشێوەیەكی پێشوەختە.   سەلام عەنبەكی, ئەندامی لیژنەی یاسایی لەپەرلەمانی عێراق بە ئاژانسی (بەغداد ئەلیەوم)ی ڕاگەیاندووە: یاسای نەوت و غاز لەیاسا زۆر گرنگەكانەو, پێویستییەكی زۆر هەیە بۆ پەسەندكردنی, لەبەرامبەریشدا ئاستەنگ لەبەردەم پەسەندكردنی هەیە, بەهۆی بونی ناكۆكی لەبارەی ئەو بیرە نەوتانەی كە لەپێش داگیركردنی عێراق و دوای داگیركردنییەوە نەوتی لێدەردەهێنرێت و, بیری كۆن و نوێ‌ هەن كە هەرێمی كوردستان خستونییەتە گەڕو لەگەڵ كۆمپاینا بیانییەكان گرێبەستی كردووە بۆ كاركردن تیایدا.  ئەو پەرلەمانتارە وتوشیەتی: هەرێمی كوردستان هەمیشە جەختدەكات لەوەی ئەو بیرانە پشكی خۆیەتی و حكومەتی فیدراڵ هیچ دەسەڵاتێكی نییە بەسەریاندا, وێڕای بونی كێشە لەبارەی بۆری گواستنەوە. ئاماژەی بەوەشداوە: زانیاری هەیە لەبارەی فرۆشتنی بەشێكی نەوتی دەرهێنراوی هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی پێشوەختە بە توركیا, ئەوەش خالێكی ناكۆكییە لەنێوان وەزارەتی نەوتی فیدراڵ و هەرێم, بۆیە پەسەندكردنی یاسای نەوت و غاز قورس بووە.

 راپۆرت: درەو حكومەتی ناوەند دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم (نەوت بفرۆشێت، هێڵی بۆری نەوت‌و غازی تایبەت بەخۆی هەبێت، ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەبێت، یاسای نەوت‌و غازی هەرێم دوای هەڵوەشاندنەوەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە جارێكی تر زیندوو بكرێتەوە)، ئەمانە وردەكاری گفتوگۆی ئەم دواییەی نێوان وەفدی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندە لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، حكومەتی هەرێم لە (15) خاڵدا پێشنیازی خۆی لەبارەی یاساكە خستوەتەڕوو، حكومەتی ناوەند (10) خاڵی پێشنیازەكانی هەرێمی رەتكردوەتەوە، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری خاڵە كۆك‌و ناكۆكەكانی نێوان هەولێرو بەغداد لەبارەی یاساكەوە بڵاودەكاتەوە.   حكومەت تاوتوێی دەكات  لەسەرەتای شوباتی ئەمساڵەوە، حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی، حكومەتی هەرێمی بانگهێشتكرد بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەبارەی چۆنیەتی ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ.  دەرچوونی ئەم یاسایە، یەكێكە لە خواستە سەرەكییەكانی پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو لایەنی بەشداری كورد لە كابینەی حكومەتی عێراقدا، لەچوارچێوەی رێككەوتنی لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەت كە ناویان لەخۆیانناوە "ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت"، سودانی بەڵێنی ئەوەی داوە لەماوەی شەش مانگدا دوای دەستبەكاربوونی كابینەكەی، یاسای نەوت‌و  غاز دەربكات، كابینەی سودانی (100) رۆژ بەسەر دەستبەكاربوونیدا تێپەڕیوە. لەسەر بنەمای داواكارییەكەی سودانی، بەمدواییە دوجار وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان چوەتە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ. وەفدەكە پێشنیازی حكومەتی هەرێمی لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاساكە خستوەتە بەردەم وەزارەتی نەوتی عێراق، وتەبێژی حكومەتی هەرێم كە خۆی ئەندامی وەفدەكە بووە دەڵێ" بەغداد دەبێت بە هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی هەرێم یاساكە دەربكات‌و رەچاوی پیشەسازی نەوتی هەرێم بكات، ناكرێت لایەنێك لەخۆیەوە رەشنوسی یاساكە بهێنێت، دەبێت بە یەكەوە ئامادەی بكەین".  وردەكاری گفتوگۆكانی ئەمدواییەی نێوان هەولێرو بەغداد لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز تائێستا بە فەرمی بڵاونەكراوەتەوە، هەرچەندە پرۆژە یاساكە خرایە بەردەم ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم و گفتوگۆی لەسەركرا، بەڵام (درەو) لە سەرچاوەیەكی ناو وەفدی دانوستانكاری هەرێمەوە، بەدواداچوونی كردووە‌و لەم راپۆرتەدا وردەكاری ناكۆكییەكان نێوان لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی یاساكە، دەخاتەڕوو.  ماددەی 111ی دەستور بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، یەكێك لەو بنەمایانەی كە وەفدی حكومەتی هەرێم لە دانوستانەكانیدا بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز پێشكەشی وەزارەتی نەوتی عێراقی كردووە، پابەندبوونە  بە ماددەی (111)ی دەستوری عێراقەوە.  ماددەی (111)ی دەستور دەڵێ" نەوت‌و غاز لە هەموو هەرێم‌و پارێزگاكان، موڵكی هەموو گەلی عێراقە".  حكومەتی عێراق لەمەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم، چونكە پێوایە ئەم ماددەیەی دەستور بنەمایەكی باشی لەسەر موڵكایەتی نەوت‌و غاز دیاریكردووە‌و تایبەتمەندی بە هیچ لایەك نە حكومەتی ناوەندو نە حكومەتی هەرێم، نەداوە.  دەسەڵاتی بەغداد بەسەر نەوتی هەرێمدا بەپێی زانیاریی سەرچاوەكەی (درەو)، حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە بەڕێوەبردنی نەوت‌و غازی دەرهێنراو لە كێڵگەكانی پێش جێبەجێكردنی دەستوری عێراق لە 2005، واتە ئەو كێڵگانەی ناویان لێنراوە "كێلگەكانی ئێستا"، بەشێوەیەكی هاوبەش بێت لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم. (درەو) زانیویەتی، حكومەتی ناوەند لەسەر ئەم پێشنیازەش قایلە، چونكە پێیوایە پێشنیازەكەی هەرێم گونجاوە لەگەڵ بڕگەی یەكەمی ماددەی (112)ی دەستوردا. بڕگەی دووەم لە ماددەی (112)ی دەستور دەڵێ" حكومەتی فیدراڵی هەڵدەسێت بە ئیدارەدانی نەوت‌و غازی دەرهێنراو لە كێڵگەكانی ئێستا لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان... ئەمە بەیاسا رێكدەخرێت". ئەوەی لەم بابەتەدا وەكو سەرچاوەی ناكۆكی دەمێنێتەوە‌و دەبێت هەولێرو بەغداد رێككەوتنی لەسەر بكەن، شێوازی بەڕێوەبردنە "هاوبەش"ەكەیە. گواستنەوەی خاوەندارێتیی ! حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە لە یاسای نەوت‌و غازدا رێگا بە "گواستنەوەی خاوەندارێتی نەوت‌و غاز بدرێت بۆسەر كەسانی تر لە خاڵی رادەستكردندا". (درەو) زانیویەتی، حكومەتی ناوەند لەم پێشنیازەدا لەگەڵ حكومەتی هەرێم ناكۆكە‌و دەڵێ ناكرێت بڕگەیەكی لەم شێوەیە لەناو یاسای نەوت‌و غازدا جێگیر بكرێت، چونكە پێچەوانەی ماددەی (111)ی دەستورە كە دەڵێ "نەوت‌و غاز موڵكی هەموو گەلی عێراقە".  حكومەتی عێراق پێشنیاز دەكات رێكخستنی بابەتی گواستنەوەی موڵكایەتی نەوت‌و غاز بەجێبهێڵدرێت بۆ ئەو گرێبەستانەی فرۆشتن كە بۆ ئەو مەبەستە ئیمزا دەكرێن.  ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ لەبارەی دروستكردنی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ لە یاسای نەوت‌و غازدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان پێشنیازی كردووە دیاریكردنی كاندیدەكان بۆ  ئەندامێتی ئەم ئەنجومەنە بە تەوافوق بێت لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم، رێگە بەوە نەدرێت ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە لە لایەنی جێبەجێكاری یاسا بن‌و دەڵێ كۆمپانیا نیشتمانییەكانی نەوت لایەنی جێبەجێكارن‌و تایبەتمەند نین لەبواری دانانی سیاسەت‌و بەڕێوەبردنی مۆڵەتەكان. لەمەدا حكومەتی ناوەند هاوڕایە لەگەڵ پێشنیاری حكومەتی هەرێم‌و پێیوایە هاوتایە لەگەڵ بنەمای شەفافیەت‌و بێلایەنی لە بڕیاردان‌و رێگری لە بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكان دەكات، بەڵام پێشنیاز دەكات دەسەڵاتی ئەوە بە ئەنجومەنی نەوت‌و غاز بدرێت میوانداری سەرۆكی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت بكات لە خولەكانی دانیشتنی ئەنجومەنەكەدا، بەوپێیەی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت لایەنی بەرپرسە لە جێبەجێكردنی یاسا. سیاسەتی نەوت‌و غاز بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە (ئەنجومەنی فیدراڵ)‌و (ئەنجومەنی هەرێمی بۆ كاروباری نەوت‌و غاز) ئامادەكردنی سیاسەتی ستراتیژی نەوت‌و غاز بگرنە دەست. حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەی حكومەتی هەرێمە، دەڵێ" ئەم پێشنیازە پێچەوانەی دەستورە‌و دەكرێت دەرگا بەڕووی دروستكردنی ئەنجومەن لە پارێزگا بەرهەمهێنەكانی نەوت بكاتەوە، سەرباری ئەمە دەبێتە هۆی فرەیی لەو لایەنانەی كە بەرپرسن لە دانانی ستراتیژیەتی گشتیی نەوت‌و غاز.  كێ هەماهەنگیی دەكات ؟ حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ ئەركی ئاسانكاری هەماهەنگیی لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت (ئەوانەی لەچوارچێوەی هەرێمدا رێكنەخراون) بگرێتە ئەستۆ. حكومەتی ناوەند لەگەڵ ئەم پێشنیازەدا هاوڕایە‌و دەڵێ دژی ئەوە نین بابەتی هەماهەنگیی لەناو ئەركەكانی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵدا بێت.  دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی هەرێمیی نەوت‌و غاز حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، لە یاسای نەوت‌و غازدا ئەم دەسەڵاتانە بدرێت بە ئەنجومەنی نەوت‌و غاز لە هەرێمەكاندا: •    دانانی بنەما گشتییەكانی سیاسەت‌و پلانی نەوت لە هەرێمەكاندا، بەتەنیا خۆی ئەم دەسەڵاتەی هەبێت.  •    پەسەندكردنی گرێبەستەكانی نەوت لە هەرێمدا.  •    دیاریكردنی ئاستی وەبەرهێنان لە هەرێمدا.  حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەیە، دەڵێ دروستكردنی ئەنجومەنی نەوت‌و غاز لە هەرێمدا بەواتای فرەیی دێت لەسەرچاوەی بڕیاردا، دروستكردنی ئەم ئەنجومەنە دەرگای لەسەر دروستبوونی ئەنجومەنی هاوشێوە لە پارێزگاكاندا (ئەوانەی لەچوارچێوەی هەرێمدا رێكنەخراون) دەكاتەوە‌و پێچەوانەیە لەگەڵ بیرۆكەی دامەزراندنی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ.  پێدانی مۆڵەت حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، پێدانی مۆڵەتی (دۆزینەوە‌و دەرهێنان)ی نەوت لە دەسەڵاتی ئەو لایەنانەدا بێت كە لە دەستوردا دیاریكراوە، لەبەرامبەردا گرێبەستەكانی تایبەت بە كێڵگەكانی هەرێم بە تەنیا لە دەسەڵاتی هەرێمدا بێت، ئەمە پاڵپشت بە ماددەی (115)ی دەستور. حكومەتی فیدراڵ ئەم پێشنیازە رەتدەكاتەوە‌و دەڵێ" دەستور دەسەڵاتی پێدانی مۆڵەتی دۆزینەوە‌و دەرهێنانی نەوتی بە هیچ لایەك نەداوە، بەڵكو لە ماددەی 112دا نوسیویەتی حكومەتی فیدراڵ لەگەڵ حكومەتی هەرێم هەڵدەسێت بە ئیدارەدانی نەوت‌و غازی دەرهێنراوی كێڵگەكانی ئێستا. میكانیزمی پەسەندكردنی گرێبەستەكان حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، هەرێم ئیمزا لەسەر مۆڵەتی دۆزینەوەكانی نەوت بكات‌و دواتر بیخاتە بەردەم ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ‌و ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم، ئەگەر ناكۆكی هەبوو لەبارەی گرێبەستەكەوە، بڕیاری كۆتایی لەو گرێبەستانەدا كە لەچوارچێوەی دەسەڵاتی هەرێمدان، بۆ ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم بێت.  حكومەتی ناوەندیی ئەم پێشنیازەی رەتكردوەتەوە، دەڵێ" دژی ئەمەین، چونكە پێشتر ئێمە پێكهێنانی ئەنجومەنی نەوت‌و غازمان لە هەرێم رەتكردوەتەوە".  چاودێری پرۆسەكانی نەوت‌و غاز  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، خۆی بە هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ ئیدارەی پرۆسەكانی تایبەت بەو كێڵگانە بدات كە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی پێش جێبەجێكردنی دەستور‌و حكومەتی هەرێم سەرپەرەشتی هەموو پرۆسە نەوتییەكان لەناو هەرێمدا بكات، ئەمە پاڵپشت بە ماددەی (115)ی دەستور. حكومەتی ناوەند لەوەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم كە بە هاوبەشی لەگەڵ حكومەتی هەرێم ئیدارەی كێڵگەكانی بەر لە جێبەجێكردنی دەستور بدات لە هەرێم، بەڵام دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم سەرپەرەشتی پرۆسەكانی نەوت بكات‌و دەڵێ" بەگوێرەی بڕگەی دووەم لە ماددەی 112ی دەستور، ئیدارەدانی نەوت‌و غاز دەبێت هاوبەش بێت".  سیستەمی دارایی حكومەتی هەرێم پێشنیازی ئەوەی كردووە لەڕووی داراییەوە پشت بە (یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان ژمارە (22)ی ساڵی 2007) ببەستێت. حكومەتی ناوەند ئەم پێشنیازەی رەتكردوەتەوە، دەڵێ" ناكرێت پشت بە یاسایەك ببەسترێت كە دادگای باڵای فیدراڵی هەڵیوەشاندوەتەوە". گواستەوەی نەوت  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، بەگوێرەی دەستور خاوەندارێتی تۆڕەكانی بۆری گواستنەوەی نەوتی خاو رێكبخرێت‌و هەرێم‌و پارێزگا رێكنەخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا، مافی ئەوەیان هەبێت هێڵی بۆری نەوت‌و غاز دروست بكەن‌و خاوەندارێتی لێ بكەن، لەچوارچێوەی بازنەی ئیداری تایبەت بەخۆیاندا.  حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەیە، دەڵێ" دەستور نوسیویەتی كە خاوەندارێتی نەوت‌و غاز بۆ گەلی عێراقە‌و رەشنوسی یاساكە گەرەنتی ماددەیەكی كردووە كە دەڵێ: خاوەندارێتی هێڵەكانی بۆری نەوت‌و غاز بۆ حكومەتی فیدراڵییە، بەوپێیەی خزمەتگوزاری گشتین‌و دەبێت بۆ خزمەتی گشتیش بن، ئەمە پاڵپشت بە بنەما گشتییەكانی هاتوو لە یاسای مەدەنی عێراقدا. كێ نەوت بفرۆشێت ؟  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، هەرێمی كۆمپانیایەكی بەبازاڕخستنی تایبەت بەخۆی هەبێت‌و داهاتی نەوتی خاو بخاتە حسابێكی نێودەوڵەتییەوە كە لەژێر كۆنترۆڵی هەرێمدا بێت‌و داهاتی فرۆشی نەوتی حكومەتی فیدراڵیش بخرێتە حسابێكی ترەوە. حكومەتی ناوەند ئەم پێشنیازەشی رەتكردوەتەوە‌و دەڵێ" ئەم پێشنیازە پێچەوانەی یاسای رێكخستنی وەزارەتی نەوت‌و پەیڕەوی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتە، كە بەتەنیا ئەو خاوەنی دەسەڵاتە لە فرۆشتنی نەوتی خاودا، هەروەك پێشنیازەكە پێچەوانەی حوكمەكانی یاسای ئیدارەی دارایی‌و یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵە كە دەڵێ دەبێت هەموو داهاتەكانی فرۆشی نەوتی خاو بخرێتە حسابێكەوە كە بۆ ئەو مەبەستە دەكرێتەوە".  هەڵوەشاندنەوەی یاسا دژەكان ! حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، چارەسەری بارودۆخی ئێستا بكرێت‌و هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێندرێنەوە كە دژن لەگەڵ یاسای نوێی نەوت‌و غازدا (لەحاڵی پەسەندكردنیدا)، یاساكە هەندێك حوكمی ئینتقالی لەخۆبگرێت بۆ چارەسەری دۆخی ئێستای هەرێم، لەماوەیەكی زەمەنی گونجاودا، ئەمە لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایانەی كە پێچەوانەی دەستورن.  حكومەتی ناوەند لەمەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و دەڵێ لە رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازدا بە ماددەیەك زامنی ئەوە كراوە هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێتەوە كە دژن لەگەڵ ئەم یاسا نوێیەدا.  لەبارەی یاسای نەوت‌و غازەوە  یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ یاسایەكە كە دەبوو ساڵی 2005 دوای پەسەندكردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق پەسەند بكرێت، بەڵام بەهۆی ناكۆكی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەند لەسەر چۆنیەتی نوسینەوەی ئەم یاسایە، یاساكە تائێستا دەرنەچووە.  محەمەد شیاع سودانی كاتێك لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەستبەكاربوو، دادگای فیدراڵی بڕیاری خۆی لەبارەی چارەنوسی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان دەركرد بوو، لایەنەكانی شیعەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی بەڵێنیان دا، ئەگەر كورد (پارتی‌و یەكێتیی) بەشداری حكومەتی نوێ بكەن‌و پشتیوانی لێ بكەن، ئەوا كابینەی نۆێی حكومەت لەماوەی شەش مانگدا یاسای نەوت‌و غازیان بۆ دەردەكات‌و چارەسەری ریشەیی بۆ كێشەی نەوت‌و بودجەی هەرێم دەدۆزێتەوە.  ساڵانی دوای روخانی رژێمی سەددام، كورد زۆر بە تەنگ دەرچوونی یاسای نەوت‌و غازەوە نەبوو، ئەمەش بەسودوەرگرتن لە ماددەی (115)ی دەستوری عێراق كە دەڵێ" هەر شتێك لە سنوری دەسەڵاتە (حەصری)یەكانی حكومەتی فیدراڵدا ئاماژەی بۆ نەكرابێت، ئەوە دەبێت بە دەسەڵاتی هەرێم‌و پارێزگا رێكنەخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا، ئەگەر لەسەر دەسەڵاتە هاوبەشەكانی نێوان حكومەتی ناوەندی‌و حكومەتی هەرێمیشدا ناكۆكی دروستبوو، ئەوا ئەولەویەت بۆ یاسای هەرێمە". بەڵام ناوەڕاستی شوباتی 2022 دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، دوای 10 ساڵ چاوەڕوانی بڕیاری خۆی لەبارەی سكاڵایەكی وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم یەكلاكردەوەو بەپێی ئەو بڕیارە یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی هەڵوەشاندەوە‌و هەرێمی پابەندكرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی بەغداد بكات.  لەدوای دەرچوونی ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵییەوە، حكومەتی هەرێمی بەپێچەوانەی ساڵانی دوای روخانی رژێمی سەددامەوە ئێستا لە لایەنە عێراقییەكان زیاتر خوازیاری دەرچوونی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵە، چونكە بەبێ دەرچوونی ئەم یاسایە، پرۆسەی نەوت‌و غازی هەرێم لەبەردەم كۆمپانیا وەبەرهێنەكانی نەوت‌و وڵاتانی كڕیاری نەوتدا هیچ كەڤەرێكی یاسایی نامێنێت.  لەماوەی 18 ساڵی رابردوودا (دوو) رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی ئامادە كراوە بەبێ ئەوەی هیچ یەكێكیان لە پەرلەمان پەسەندبكرێت: •    یەكەم رەشنوسی پرۆژە یاسای نەوت‌و غاز لە رۆژی 15/2/2007دا لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێشكەشی پەرلەمان كرا، بەهۆی نەبوونی كۆدەنگی لەسەر رەشنوسەكە، بە هەڵپەسێردراوی مایەوە، ئەم رەشنوسە بەرپرسیارێتی بەڕێوەبردنی كێڵگە نەوتییەكانی وڵاتی داوەتە دەست كۆمپانیای نیشتمانی نەوت، بەجۆرێ ئەنجومەنێكی فیدراڵی تایبەت بەو بابەتە سەرپەرشتی بكات‌و نوێنەری هەرێمی كوردستانی تێدا بێت‌و بە هەماهەنگی‌و راوێژ بڕیارەكان دەربچن.  •    دووەم رەشنوسی پێشنیاری یاسای نەوت‌و غاز لەرۆژی 17/8/2011دا لەلایەن لیژنەی نەوت‌و وزەی پەرلەمانەوە خرایە بەردەم پەرلەمان، ئەم پرۆژەیەش پەسەند نەكرا. ئەم پرۆژەیەش هاوشێوەی پرۆژەی یەكەم داوای زامنكردنی هەماهەنگیی‌و هاوبەشی دەكات لەنێوان حكومەتی ناوەندو  حكومەتی هەرێم لە بەڕێوەبردن‌و گەشەپێدانی سەرچاوەكانی نەوتدا، بە هەمان شێوە ئەم پرۆژەیەش داوای پێكهێنانی ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت‌و غاز دەكات بەجۆرێك نوێنەری هەرێم تێیدا ئەندام بێت.   بەرپرسانی عێراقی، هەرێمی كوردستان تۆمەتبار دەكەن بەوەی رێگر بووە لە تێپەڕاندنی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، چونكە بەوتەی ئەوان هەرێمی بە سودوەرگرتن لە ماددەیەكی دەستور هەوڵیداوە دەسەڵاتی خۆی بەسەر نەوت‌و غازدا بەسەر دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندیدا سەربخات، لەمەشدا بەدیاریكراوی مەبەستیان لە ماددەی (115)ی دەستورە. لەبەرامبەردا بەرپرسانی هەرێمی كوردستان، هۆكاری دەرنەكردنی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی دەخەنە ئەستۆی حكومەتی ناوەندی‌و ئەمەش بەهۆكاری دەركردنی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم لە ساڵی 2007 دەدانێن.   ئێستا كە دانوستانێكی نوێ لەسەر نوسینەوەی رەشنوسی نەوت‌و غاز هاتوەتە پێشەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوی لەوەیە لایەنێكی خۆرئاوا بێتە ناو گفتوگۆكان، بۆ ئەمەش بەمدواییە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت سەردانی پاریسی كرد‌و سەرۆكی فەڕەنسای بینی.  بەم بارودۆخەوە، ئەگەری رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەسەر یاسای نەوت‌و غاز ئەگەرێكی دوورەو رەنگە دەرگا لەسەر قۆناغێكی سەختتری ناكۆكی لەسەر بودجە‌و نەوت لەنێوان هەردوولا واڵا بكات.   

 (درەو):  دەستەی دادوەریی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لەبەرژەوەندی بافڵ تاڵەبانی بڕیاریداو گۆڕانكارییەكانی ناو یەكێتیی بە "یاسایی‌و پەیڕەوی" پەسەندكرد، پارێزەرانی لاهور شێخ جەنگی جارێكی تر تانە لە بڕیارەكە دەكەنەوە.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە سەرچاوەیەكی باڵاوە لە یەكێتیی دەستیكەوتووە، دەستەی دادوەریی بۆ هەڵبژاردنەكان لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كە تایبەتە بە پرسی هەڵبژاردن‌و پارتە سیاسییەكان، بڕیاری ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی سەبارەت بە چارەنوسی یەكێتی پەسەندكردووە.  ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق پێشتر بە نوسراوێك گۆڕانكارییەكانی ناوخۆی یەكێتیی پەسەندكرد‌و بافڵ تاڵەبانی وەكو سەرۆكی یەكێتیی ناساند، ئەم بڕیارە روبەڕووی تانەی یاسایی تیمی پارێزەرانی لاهور شێخ جەنگیی بووەوە.  ئێستا بەپێی دواین نوسراوی دەستەی دادوەریی كۆمسیۆن، تانەی تیمی پارێزەرانی لاهور شێخ جەنگیی رەتكراوەتەوە‌و تەواوی گۆڕانكارییە ناوخۆییەكانی یەكێتیی (هەڵوەشاندنەوەی هاوسەرۆكایەتیی) لەلایەن كۆمسیۆنەوە پەسەندكراوە‌و دادگای كۆمسیۆن گۆڕانكارییەكان بە "یاسایی‌و پەیڕەویی" ناودەبات. ئەم بڕیارە لەكاتێكدا دەرچووە، دوێنێ بۆ جاری دووەم دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشی هەولێر لەبەرژەوەندی لاهور شێخ جەنگیی بڕیاریداو وەكو هاوسەرۆكی یەكێتیی ناساندی.  سەرباری رەتكردنەوەی تانەكەیان لەلایەن دەستەی دادوەریی كۆمسیۆنەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، تیمی پارێزەرانی لاهور شێخ جەنگیی دەیەوێت جارێكی تر تانە لە بڕیارەكە بداتەوە بەهۆی دەستخستنی بەڵگەی نوێ لە دادگای هەولێرەوە، (درەو) زانیاری زیاتر لەسەر ئەم كێشمەكێشە یاساییە بڵاودەكاتەوە.    

(درەو):  بڕیارە رۆژی 24ی ئەم مانگە، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا وەڵامی نامەیەك بداتەوە كە سێ ئەندامی كۆنگرێسی وڵاتەكەی لەبارەی دۆخی عێراق‌و هەرێمی كوردستانەوە ئاڕاستەیان كردووە، تێیدا داوا دەكەن ژمارەیەك گەورە بەرپرسی عێراق بخرێنە ناو لیستی سزاكانی ئەمریكا‌و پاڵپشتی لە هەرێمی كوردستان بكرێت، نامەكە باس لە سزادانی نوری مالیكی‌و میلیشیا عێراقییەكانی نزیك لە ئێران‌و یارمەتیدانی هێزی پێشمەرگە‌و رێگری لە گەشتی بەرپرسانی عێراقی دەكات بۆ ئەمریكا. لە نامەیەكدا بۆ جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان، سێ ئەندانی كۆنگرێسی ئەمریكا داوا دەكەن سزا بەسەر ژمارەیەك لە سەركردە سیاسییەكانی عێراقدا بسەپێنێت‌و رێوشوێن بگرێتە بەر بۆ روبەڕووبونەوەی مەترسی ملكەچی عێراق بۆ ئێران‌و پشتیوانی لە هەرێمی كوردستان بكات.  ئەوانەی نامەكەیان بۆ بایدن نوسیوە، سێ ئەندامی كۆماریی كۆنگرێسن لە هەردوو لیژنەی توێژینەوە‌و كاروباری دەرەوە‌و بە دۆستەكانی كورد ناسراون، پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    مایكڵ واڵتز •    كیڤن هیرن •    جۆ ویڵسۆن ئەو سێ كۆنگرێسمانە رۆژی 10ی ئەم مانگە نامەكەیان ئاڕاستەی جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان كردووە، واتە بەر لە سەردانی وەفدی حكومەتی عێراق بۆ واشنتۆن، تێیدا لەبارەی دۆخی عێراق‌و هەرێمی كوردستانەوە (13) پرسیاریان كردووە‌و چاوەڕێ  دەكەن رۆژی 24ی ئەم مانگە سەرۆكی ئەمریكا وەڵامیان بداتەوە.  دەقی نامەكە:  ئازیزمان سەرۆك جۆ بایدن داوا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەكەین پێداچوونەوە بكات بە سیاسیەتەكانی لەبەرامبەر عێراق، بەتایبەتیش كە حكومەتی عێراق بەردەوامە لەسەر لایەنگیری بۆ رژێمی ئێران، پێویستە هەر سیاسەتێكی گشتگیری ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران، لەهەمان كاتدا عێراقیش بگرێتەوە، چونكە بووە بە دەوڵەتێكی بەكرێگیراوی ئێران لەبری ئەوەی بەشێوەیەكی بەردەوام وەكو دەوڵەتێكی دیموكراتی ئاشتیخواز دەربكەوێت، بۆ نموونە لە كانونی دووەمی 2023دا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و حكومەتەكەی، لەسەرتاسەری عێراق، بەناو پەرلەمانیشەوە، مەراسیمیان سازكرد بۆ یادی كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فیرقەی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‌و هاوبەشەكەی (ئەبو مەهدی موهەندیس) فەرماندەی هێزەكانی حەشدی شەعبی عێراق. سەرباری دواكەوتنی، جێگەی خۆشحاڵیمانە فشارەكانی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا بووە هۆی جێبەجێكردنی چاودێریكردنی حەواڵەی دراوی كاشی ئەمریكا‌و ئەمە هاوكار دەبێت بۆ رێگریكردن لە سپیكردنەوەی پارەی سوپای پاسدارانی ئێران لەلایەن هەندێك لە بانكەكانی عێراقەوە، ئەو هەوڵانە هەنگاوی بەرایی باشن، بەڵام پێویستە كاری زیاتر بكرێت بۆ رێگرتن لە پرۆسەكانی گواستنەوە كە ئێران‌و سوپای پاسدارانی ئێران‌و هەندێك لە میلیشیاكانی عێراق لێی سودمەند دەبن. گەلی ئێران كە لە شۆڕشدایە دژی رژێمی تیرۆریست‌و دڕندەی ئێران هێشتا دەناڵێنێت‌و لە هەمان كاتدا ئێران؛ حكومەتی عێراق‌و سیستەمە داراییەكەی بەكاردەهێنێت بۆ دەربازبوون لە سزا ئابورییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتی روون بۆ روبەڕووبونەوەی ئێران دەبێت بەشێوەیەكی راستەوخۆ ئاڕاستەی هەژمونی ئێران بكرێت لە عێراقدا.  ئێستا كاتی ئەوەیە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەڕوونی حكومەتی عێراق لە ئاكامی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ ئێران ئاگاداربكاتەوە. دەبێت ئەم سیاسەتە دان بە واقعی هەژموونی ئێراندا بێنێت‌و بەردەوام نەبێت لە پێدانی دراوی كاش بە سیستەمی بانكیی عێراق‌و بواردنی لە سزاكان، كە ئەمە رێگری لە سەربەخۆیی عێراق دەكات‌و وا دەكات بە پاڵپشتی ئێران گەندەڵی زیاتر بكات.  هەروەها پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەوڵەكانی لەگەڵ حكومەتی عێراق چڕبكاتەوە تاوەكو هەرێمی كوردستان كە یەكێك لە متمانەپێكراوترین هاوپەیمانەكانمان، بەرگەی تێچووی زیاتری سیستەمی فیدراڵی عێراق بگرێت كە ئەمریكا رۆڵی بنەڕەتی لە دیزاین‌و جێبەجێكردنیدا بینیوە. لە كۆتایشدا، روبەڕووبونەوەی كارای قۆستنەوەی دامەزراوە سیاسی‌و یاسایی‌و سەربازییەكانی عێراق لەلایەن ئێرانەوە، پێویستی بەوە هەیە هەندێك لەو بەرپرسە عێراقییانەی كە لایەنگری ئێرانن، سزای گەورەیان بەسەردا بسەپێندرێت بەهۆی پێشێلكاری جددی مافەكانی مرۆڤ‌و گەندەڵی‌و پاڵپشتیكردنیانەوە لە تیرۆر. هەر شتێك لەمە كەمتر، بەردەوامی دەدات بە تێكدانی ئاسایشی ناوچەكە‌و گەشەكردنی گەلی عێراق.  وەكو ئەندامانی لیژنەی توێژینەوە‌و لیژنەی كاروباری دەرەوە لە ئەنجومەنی نوێنەران پابەندین بە روبەڕووبونەوەی رەفتارە خراپەكانی ئێران‌و كاریگەرییەكانی لەسەر ئابوری عێراق‌و دامەزراوەكانی. داوای وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە دەكەین كاتێك ئیدارەكەتان لەم هەفتەیەدا لەگەڵ وەزیری دەرەوە‌و سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆدەبێتەوە، چاوەڕوانی وەڵامی ئەم پرسیارانە دەكەین لە وادەیەكدا كە رۆژی هەینی 24ی شوباتی 2023ی كاتژمێر 5:00ی ئێوارە تێپەڕ نەكات.  •    ئایا وەزارەتی دەرەوە یان وەزارەتی خەزێنە ئەوەیان دیاریكردووە (فایەق زێدان) سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق پێوەری سزا سەپێندراوەكانی مافەكانی مرۆڤی تێدایە وەكو بریكارێكی بیانی‌و گەندەڵ‌و پاڵپشتیكاری ماددی بەپێی ئەوەی لە یاسای ماگنیتسكی جیهانی‌و E.O.13818دا هاتووە.  •    پاكێجی سزاكان بۆ تیرۆرو گەندەڵی دژی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر لە چ دۆخێكدان؟ •    ئەمریكا چۆن زامنی حكومەتی عێراق دەكات لە پارێزگاریكردن لە مافە دەستورییەكانی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتیش لە روبەڕووبونەوەی دادگای باڵای فیدراڵی كە هاوپەیمانی ئێرانە‌و بەشێوەیەكی نادەستوریی دروستكراوە‌و دەوترێت فەرمان لە سوپای پاسدارانی ئێران- فەیلەقی قودس وەردەگرێت؟! حكومەتی ئەمریكا چۆن داوای بودجەیەكی عێراقی دەكات كە پارێزبەندی دەستوری بۆ هەرێمی كوردستان فەراهەم بكات؟ •    ئەمریكا چۆن پارێزگاری لەو وەبەرهێنانانەی بواری وزە دەكات كە خۆی لە هەرێمی كوردستان پارەیان بۆ دابین دەكات؟ ئێستا گەورەترین سەرمایەگوزاری ئەمریكا لە عێراق، لە هەرێمی كوردستاندایە، كە پێویستە بۆ ئەوەی هەرێم داهاتی پێویست بەدەستبهێنێت، ئەم سەرمایەگوزارییانە لەبەردەم هەڕەشەی ئێران‌و حكومەتی عێراقدان. •    ئەمریكا چۆن گرەنتی ئەوە دەكات حكومەتی عێراق پاڵپشتی لە هەموو هێزە سەربازییەكانی دەكات بەوەی هێزە چەكدارەكانی عێراق، هێزی پێشمەرگەی كوردیش لەخۆبگرێت‌و پێدانی پارە بە گروپە تیرۆرستییەكان رابگرێت؟  •    ئەمریكا بودجەی بۆ فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی هەواڵگری‌و كەلوپەلی سەربازی بۆ هێزەكانی پێشمەرگەی كورد دابین كردووە، بەڵام وەزارەتی بەرگری عێراق رێگری لە رادەستكردنی ئەو كەلوپەلانە دەكات، ئەمریكا چۆن گرەنتی ئەوە دەكات هەرێمی كوردستان دەستی بە كەلوپەل‌و توانا تەرخانكراوەكانی كۆنگرێس بگات ؟ •    سەرۆك وەزیرانی عێراق جارێكی تر پارێزگاری پێشووی بانكی ناوەندیی گەڕاندوەتەوە كە پێشتر سەرپەرەشتی سیستەمی بانكیی عێراقی كردووە‌و سودی لە حەواڵەی نەختینەیی ئەمریكا بینیوە بۆ سپیكردنەوەی پارە بۆ ئێران، ئایا وەزارەتی دەرەوە‌و وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا ئەوەیان دیاریكردووە (عەلی محسین عەلاق) پێوەرەكانی سزای ماگنیتسكی جیهانی تێدایە ؟  •    ئایا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بڕیاریداوە لەبارەی ئەوەی هەریەكێك لە ئەندامانی حكومەتی عێراق‌و ئەندامانی ئەو وەفدەی سەردانی ئەمریكا دەكات، لەناویاندا پارێزگاری بانكی ناوەندی‌و سەرۆكی دادوەران، ئەو پێوەرانەیان تێدایە كە بەپێی یاسای تەرخانكردنی وەزارەتی دەرەوە‌و پرۆسەكانی دەرەوە‌و پرۆگرامی پەیوەندیداری ساڵی 2019دا هاتووە، پێدانی ڤیزا پێیان قەدەغە دەكات‌و وا دەكات بەرپرسانی بیانی‌و ئەندامانی خێزانەكانیان نەتوانن بێنە ناو ئەمریكاوە ئەگەر بەڵگە هەبوو لەسەر ئەوەی تێوەگلاون لە گەندەڵی گەورە، لەناویاندا گەندەڵی تایبەت بە دەرهێنانی سامانە سروشتییەكان یاخود پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ؟  •    بواردنە بەردەوامەكانی بانكی بازرگانی عێراق لە سزاكان سەپێندراوەكان، نەبوەتە هۆی باشبوونی كەرتی كارەباو غاز لە عێراق‌و پشت نەبەستن بە وزەی ئێران. ئەمریكا چۆن بەشێوەیەكی كاراتر هەڵسەنگاندن دەكات بۆ بواردن لە سزاكان بۆ ئەوەی عێراق لە وزەدا كەمتر پشت بە ئێران ببەستێت؟ •    ئەو رێوشوێنانە چین كە ئەمریكا دەیگرێتە بەر بۆ رێگریكردن لە وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ ئەوەی نەچێتە ناو بواری هاوكاریی بازرگانی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی ئێران كە لە لیستی سزاكانی ئەمریكادایە، هەروەها میلیشیاكانی عێراق لەناویاندا عەسائیبی ئەهلی حەق‌و كەتیبەكانی حزبوڵاو ئیمام عەلی ؟   •    ئەو رێوشوێنانە چین كە وەزارەتی خەزێنەو یەدەگی فیدراڵی دەیگرنە بەر بۆ ئەوەی حەواڵەی ئێستای كاشی ئەمریكا بەشێوەیەكی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ سود بە ئێران‌و بریكارەكانی ناگەیەنێت، لەرێگەی فرۆشتنی كاش بە بانكە ناوەندییەكانی عێراق‌و پاڵپشتیكردن لە حەواڵەی بانكیی بە دۆلار، ئایا بڕیارێكی یاسایی هەیە لەبارەی حەواڵەكردنەوە بە دۆلار لەكاتێكدا وەزارەتی دارایی عێراق بەردەوامە لەسەر پێشكەشكردنی یارمەتی دارایی بە میلیشیا هاوپەیمانەكانی ئێران. بەو رێكخراوانەوە كە ئەمریكا بە رێكخراوی تیرۆرستی ناویان دەبات ؟  •    ئەو رێوشوێنانە چین كە ئەمریكا دەیانگرێتە بەر بۆ رێگریكردن لە دانانی ئەو بەرپرسە باڵایانەی عێراق كە سەربە رێكخراوە تیرۆرستییە دیاریكراوەكانن، لەناویاندا وەزارەتی خوێندنی باڵای عێراق‌و وەزارەتی كارەبا‌و وەزارەتی بەرگری‌و دەزگای هەواڵگری عێراق ؟ •    ئەو رێوشوێنانە چین كە ئەمریكا گرتویەتیە بەر بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕگەی یاسای پێدانی دەسەڵات بە بەرگری نیشتمانی بۆ ساڵی دارایی 2020 كە رێگری لەوە دەكات وەزارەتی بەرگری ئەمریكا پاڵپشتی پێشكەشی هیچ دامەزراوەیەكی عێراقی بكات كە بەشێوەیەكی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ پاڵپشتی لە فەیلەقی قودس بكات؟ ئەمە چۆنی پاڵپشتی ئەمریكای بۆ وەزیری ناوخۆی عێراق گۆڕی؟ 

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) ڕۆژنامەی "الصباح"، کە ڕۆژنامەی فەرمی حکومەتی عێراقە، راپرسییەکی بڵاوکردەوە کە (راپرسیەكە لەلایەم كۆمپانیای شیكار بۆ تووێژینەوەو راپرسی لە شارەكانی هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوەو لە سایتی درەو بڵاوكراوەتەوە)  و تیایدا زۆرینەی ئەوانەی پرسیاریان لێکراوە دەنگیان بە هەڵوەشاندنەوەی هەرێم داوە و خواستی گەڕاندنەوەی دەسەڵاتەکانیان بۆ بەغدا نیشانداوە. لە دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵەکەوە حکومەتی هەرێم بە فەرمی وەڵامی رۆژنامەکەی دایەوە و خودی ڕۆژنامەکەی بە «مایەپووچ» ناوبرد. لە هەمانکاتدا بەو زمانە ئینشاییەی ساڵانێکی درێژە قسەی پێدەکەن دروستبوونی هەرێمیان بە خوێنی ڕژاوی «هەزاران شەهید» و بە «خۆڕاگری پێشمەرگە قارەمانەکان»ەوە گرێدا. هەندێک بەرپرسی تر لە ئاستێکی تەواو نزمتردا وەڵامی ڕۆژنامەکەیان دایەوە. وەک هەمیشە کەسیان بەلای ئەو مانا سادانەدا نەگەڕان کە لە پشتی ئەو دەنگدانەi زۆرینەوەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەرێم. هەموو کۆمەڵگایەک کۆمەڵگایەکی قسەکەرە، جا چ لە پەیوەنیدا بە خۆیەوە یاخود لە پەیوەندیدا بە حوکمرانەکانییەوە. لە هەموو جیهاندا کۆمەڵگایەک نادۆزینەوە بە شێوازی جیاواز قسەنەکات و لە ڕێگای ئەو قسەکردنەشەوە خۆی بۆ خۆی و خۆی بۆ حوکمڕانەکانیی و دەوروبەرەکەشی، نمایشنەکات. وەکچۆن تاکەکەس قسەدەکات بۆ ئەوەی بەیانی دۆخی خۆی بکات و بە هەمانشێوە کۆمەڵگاش وەک یەکەیەکی دەستەجەمعیی، قسەدەکات و خۆی بەیاندەکات.  قسەکردنیش هەم  شێوازی جیاوازی هەیە و هەم بە قۆناغی جیاوازیشدا تێدەپەڕێت. لە قۆناغی یەکەمدا، ئەگەر گوێیەک هەبێت بۆ بیستن و جاوێکیش هەبێت بۆ بینین، کۆمەڵگا لە ڕێگای زمانەوە دەدوێت. ئەوەی دەیەوێت و داوایدەکات بە دەنگ و نووسین و هێما دەیڵێت و بەیانیدەکات. ناڕەحەتییەکانی، دڵەراوکێکانی، مەترسیی و دوودڵییەکانی، خەون و خواستەکانی بەیاندەکات. (کۆی ئەو هەموو نووسین و قسەکردنە زۆرەی کۆمەڵگای ئێمە لە سێ دەیەی رابردوودا کردویەتی، دەرکەوتی ئەم ئاستەی قسەکردن و خۆنمایشکردنە). کاتێک دەنگ و قسەکردن و نووسین بێنرخ و بێبایەخدەکرێن و گوێیەک نامێنێتەوە بۆ بیستن، کاتێک بەشەکی زۆری کەنالەکانی قسەکردن و خۆنمایشکردن مۆنۆپۆڵدەکرێن، قۆناغی ئەنجامدانی کردەی بینراو و بەرجەستەکراو دەستپێدەکات. لێرەدا کۆمەڵگا بە زمانی جوڵاندنەوە  و نارەزاییدەربڕین و جوونە سەر شەقام دەدوێت (لە ١٧ شوباتەوە ئەم زمانە بە خەستی ئامادەیە و خۆپیشاندان و ناڕەزاییدەربڕین بەشێکی بەرچاوی ئەو زمانە کردەییە بووە کۆمەڵگای ئێمە قسەی پێکردوە. ساڵێک نادۆزینەوە پەنا بۆ شەقام نەبرابێت بۆ نارەزاییدەربڕین بەرامبەر بە مەسەلەیەک یان جەند مەسەلەیەکی دیاریکراو). کە ئەم زمانە کردەییەش دادی نەدا ئیتر پەنا بۆ زمانی بایکۆت و بەشدارینەکردن دەبرێت، کۆی ئەو پردانە دەڕوخێنرێت کە کۆمەلگا بە حوکمڕانەکانیەوە گرێئەدات. ئەم شێوازە تایبەتە لە قسەکردنی کۆمەڵگا، بۆ نموونە، لە بەشدارینەکردن لە هەڵبژاردنەکان و لە بایکۆتی ئەو بۆنە و یادکردنەوە فەرمیانەدا بەرجەستەیە کە دەسەلاتداران ڕێکیاندەخەن و بەڕێوەیدەبەن. بایکۆتکردن زمانی جیاکردنەوەی ماڵی کۆمەڵگایە لە ماڵی حیزب و ماڵی خەڵک لە ماڵی حوکمڕانان و بنەماڵە سوڵتانییەکان. ئەگەر حوکمرانان و بازنە داخراوەکانی دەوروبەریان کۆمەڵگاکەیان هەم گۆڕیبێت بۆ کۆمەڵگای چەندان گیتۆی داخراو و هەم دەیان کۆمەڵگای تەریب و بێپەیوەنیدان لەناو یەک کۆمەڵگادا دروستکردبێت، ئەوەی لەبەردەم کۆمەڵگادا بۆ رەفزکردنی ئەو ستراتیژیەتی بەگیتۆکردنەدا ماوەتەوە، رەفزکردنی بنەما مادییەکانی ئەو توانایانەیە کە ئەو کردەی بە گیتۆکردنەی مەیسەرکردوە. ئەم رەفزەش لای ئەو زۆرینەیەی لەو ڕاپرسییەدا بەشداریان کردوە، خۆی لە هەڵوەشاندنەوەی کۆی هەرێمەکەدا دەبینێتەوە، کە لە دیدی ئەواندا بووە بە شوێنێک بۆ ئاوسانی بەردەوامی دەسەڵاتی سیاسیی و ئابوریی و سەربازیی و ئەمنیی ئەو حوکمڕانانە و بنەماڵە سوڵتانییەکان.  ئەم خواستی هەڵوەشاندنەوەی هەرێمە تۆخکردنەی ئەو سنوورە پتەوەیە کە خەڵک لە نێوان خۆیان و ئەو جیهانەدا کێشاویانە کە بنەماڵە حوکمرانەکان و کەمینە داخراوەکەی دەوروبەریان دروستیانکردوە. گەیاندنی ئەو سنوورەیە بە دوا خاڵی خۆی کە خاڵی سڕینەوەی هەرێمەکە خۆیەتی، هەرێمێک لە خەیاڵگەی کۆمەڵگاکەدا گۆراوە بۆ کۆمەڵێک چاڵە نەوت و بۆ تۆڕێکی گەورە لە بازرگانی قۆرخکراو و جەند دەغیلەیەکی گەورەی پڕ لە پارەی دزراو.   بەشداربووان لە ڕێگای ئەو ڕاپرسییەوە رەفزێکی سەرانسەری کۆی ئەو شتانە نیشانئەدەن کە حوکمرانان  دەیکەن و ئەنجامیئەدەن. لە ڕاستیدا ئەم خواستی هەڵوەشاندنەوەی هەرێم، لەوە کەوتوە قسەبێت، قسەی ئاسایی کۆمەڵگا لەگەڵ خۆی و لەگەڵ حوکمرانەکانیدا، بەڵکو بووە قیژە، قیژەیەکی گەورە، رەنگە دواهەمین قیژە، کە پێویست دەکات هەمووان لە هەرێمەکەدا بەخەبەربهێنێتەوە. لە هەناوی ئەم خواستی هەڵوەشاندنەوەیەی هەرێمدا، جۆرێک لە پرۆژەی ئینتیحارکردنی دەستەجەمعیی ئامادەیە، کە بەرهەمی سەندنەوەیەکی سیستماتیک و توندوتیژانەی ئومێدە لە کۆمەڵگا و دەرەنجامی بێمتمانەیەکی قەترانیی گەورە و هەمەلایەنی خەڵکە بە حوکمڕانەکانی. وەکچۆن بەرهەمی کوشتن و وێرانکردنی هەموو ئەلتەرناتیڤێکی عەقلانیی ئەو دۆخەیە لە هەرێمەکەدا سەروەرکراوە. دەرنجامی سەروەرکردنی سیستمێکی ئابورییە کە ئابوریی  زوڵمە. دەرەنجامی قۆرخکردنی ئێستا و ئایندەی زیاد لە نەوەیەکە لە هەرێمەکەدا و  گۆڕینی زۆرینەی خەڵکی کۆمەڵگاکەیە بۆ ڕەعیەتی بێماف و بێئایندە.  لەزۆر سەرەوە خواستی هەڵوەشاندنەوەی هەرێم درێژەی ئەو دۆخە سایکۆلۆژییە دەستەجەمعیەیە کە پاڵ بە کەسانێکەوە دەنێت کۆچ بکەن و ریسکی خنکان لە دەریاکاندا، یان کوژران و پروکان لە ڕێگاکاندا، تاقیبکەنەوە.  ئەوانەی کۆچدەکەن لەگەڵ ئەگەری مردندا هاوڕێگان، خواستی هەڵوەشاندنەوەی هەرێمیش هاوڕێگابوونە لەگەڵ ئەگەرێکی مەترسیداریی لەو شێوەیەدا.  

 (درەو): شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی نێوەندگیری پارتی و یەكێتی دەكات، مەسرور بارزانی و بافڵ تاڵەبانی بینی، مەسرور بارزانی رایگەیاندووە" یەكێتی كۆبوونەوەكانی مەكتەبی سیاسی هەردولای راگرتووە، دەرگای ئەنجومەنی وەزیرانیش بەبێ مەرج بۆ تیمی یەكێتی واڵایە" شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی رێبەری تەریقەتی قادری، رۆژی 9ی ئەم مانگە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بینی‌و دوای گەڕانەوەی لە هەولێر، لە سلێمانی سەردانی بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانی كرد.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، شێخ نەهرۆ هەوڵی نێوەندگیری داوە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی، بەڵام وەڵامێكی ئەوتۆی دەستنەكەوتووە.  (درەو) زانیویەتی، مەسرور بارزانی لەبارەی كێشەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتییەوە بە شێخ نەهرۆی راگەیاندووە" ئەوەی پەیوەندی بە حكومەتەوە هەیە، با یەكێتیی بەبێ مەرجی پێشوەختە لە ئەنجومەنی وەزیران باسی كێشەكانی بكات، ئەوەی پەیوەندی بە حزبیشەوە هەیە دەتوانن لەگەڵ مەكتەبی سیاسی پارتی گفتوگۆی لەسەر بكەن‌و ئێستا مەكتەبی سیاسی پارتی چاوەڕوانی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی دەكات بۆ كۆبونەوە‌و كۆبونەوەكان لەلایەن یەكێتییەوە راگیراوە".  شێخ نەهرۆ دواین كەسە هەوڵی نێوەندگیری سیاسیی دەدات،  لەم ساڵانەی دوایدا چەندین كەسایەتی لە كاتی دروستبوونی كێشە سیاسییەكاندا هەوڵی نێوەندگیرییان داوە لەوانە هەریەكە لە (دكتۆر عەلی قەرەداغی، شێخ مەحمودی حەفید، محەمەدی حاجی مەحمود)، لەسەر ئاستی دەرەوەش ئێرانییەكان‌و ئەمریكییەكان هەوڵی نێوەندگیرییان داوە.  لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا دیارترین ئەو ناوانەی كە هەوڵی نێوەندگیرییان داوە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی لەسەر ئاستی ناوخۆ‌و دەرەوە بریتی بوون لە هەریەكە لە: •    عەزیز محەمەد- رەشید عەبدولقادر- دكتۆر بارام- دكتۆر مەحمود عوسمان- عەبدوڵا ئاغای پشدەری لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان •    ئاغای (شەهلایی)‌و ئاغای (محەمەدی)‌و سەردار (جەعفەری)‌و قەرارگای رەمەزان لەلایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە •    ئەفسەر (پۆپ) لە دەزگای هەواڵگری ئەمریكا- (پیللترۆ) لە وەزارەی دەرەوەی ئەمریكا- (دۆیچ)- خانم (ئەلیزابێت جۆنز) •    تورك‌و فەڕەنسییەكان‌و لایەنەكانی موعارەزەی عێراقی بەر لە كەوتنی سەددام بەدیاریكراویش كۆچكردوو (ئەحمەد چەلەبی)  رۆژی 28ی كانونی دووەمی رابردوو، دوای دوای نزیكەی دوو مانگ ناكۆكی‌و دابڕان، وەفدێكی مەكتەبی سیاسی پارتی هاتە سلێمانی‌و لەگەڵ مەكتەبی سیاسی یەكێتیی كۆبووەوە.  بەپێی قسەی هەردوولا، لەو كۆبونەوەیەدا پارتی‌و یەكێتیی بە راشكاوییەكی زۆرەوە قسەیان لەگەڵ یەكتر كردووە سەبارەت بە كێشەكانی نێوانیان، بڕیاربوو ئەم كۆبونەوانە درێژەی هەبێت، بەڵام دەرچوونی بڕیارێك لە دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشی هەولێرەوە كە تێیدا لاهور شێخ جەنگیی وەكو هاوسەرۆكی یەكێتیی دەناسێنێت، كۆبونەوەكانی نێوان مەكتەبی سیاسی هەردوو حزبی راگرت.