درەو: (7) ئەندام واژۆیانكرد ژمارەی دەنگەكانیان (21,715 ) (5) پەرلەمانتار واژۆیان نەكرد ژمارەی دەنگەكانیان (114,635). درەو: ئەو پەرلەمانتارانەی فراكسیۆنی گۆڕان كە واژۆیانكردووە: گوستان سەعید: 825 دەنگ شاخەوان رەئوف بەگ: 2782 دەنگ یاسین خدر: 3205 دەنگ جەلال محەمەد: 2803 دەنگ بەڵێن عەبدوڵا: 1268 دەنگ  رزگار محەمەد: 3157 دەنگ  گۆران عومەر: 7675 دەنگ  كۆی گشتی دەنگی ئەو ئەندامانەی فراكسیۆنی گۆڕان واژۆیانكردووە: 21,715 دەنگ ئەوپەرلەمانتارانەی فراكسیۆنی گۆڕان كە واژۆیان نەكردووە: عەلی حەمەساڵح: 91,934 دەنگ شیرین ئەمین: 13919 دەنگ ئاشنا عەبدوڵا: 3121 دەنگ شایان عەسكەری: 3378 دەنگ دابان محەمەد: 2283 دەنگ كۆی گشتی دەنگی ئەو پەرلەمانتارانەی فراكسیۆنی گۆڕان واژۆیان نەكردووە: 114,635 دەنگ

شیكاری: درەو بۆ درێژکردنەوەی ویلایەتی سەرۆکی هەرێم لە ساڵی (2013)دا پرۆژە یاسایەک بە واژۆی (15) پەرلەمانتارەوە پێشەکەش کرا، بەڵام لەم خولەدا (85) پەرلەمانتار واژۆیان کردووە. لە (2013) دا پارتی و یەكێتی و پێكهاتەكان واژۆیان كرد بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و سەرۆكایەتی هەرێم، لە (2022)دا پارتی و یەكێتی و گۆڕأن و پێ:هاتەكان واژۆیان كردووە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و سەرۆكایەتی هرەێم. دەروازە ئەنجامدانی هەرڵبژاردن لە کاتی خۆیدا، یەکێکە لەو گرفتە هەمیشەیی و دووبارەبووانەی هەموو چوار ساڵ جارێک بەرۆکی پەرلەمان و لایەنە سیاسییەکان و پرۆسەی سیاسی هەرێمی کوردستانی گرتووە.  بەشی سەرەکی کێشەکەش بەستراوە بە نەبوونی دەستورێکی نوسراو لە هەرێمی کوردستان، کە ڕێگەی بۆ بەشێک لە لایەنە سیاسییە سەرەکییەکانی هەرێم لە سەروو هەمووانیشەوە (یەکێتی و پارتی) خۆش کردووە، کە هەمیشە بە خواستی خۆیان هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان ئەنجام بدەن یان تەمەنی پەرلەمان و دامەزراوە یاسایی و سیاسییەکانی درێژ بکەنەوە. بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992، ماددەی (51)؛ "ماوەی پەرلەمان چوار ساڵە، لە یەکەم دانیشتنەوە دەست پێدەکات و، لە دوا دانیشتنی ساڵی چوارەمدا کۆتایی دێت". پشت بەست بەم یاسایە، لە (19/5/1992) یەکەم هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستان بەڕێوەچوو لە (4/6/1992) یەکەم دانیشتنی خۆی گرێدا، بەم پێیەش تا (4/11/2022) تەمەنی پەرلەمان دەبێتە (30) ساڵ و (5) مانگ، لەم ماوەیەشدا تەنها (5) خولی هەڵبژاردن بەڕێوەچووە، واتە ئەگەر هەر خولێکی پەرلەمان (4) ساڵی تەواو بێت، ئەوا (20) ساڵ پەرلەمانی کوردستان لە چوارچێوەی یاسای هەڵبژاردندا کاری کردووە. تا (6/11/2022)، یەک لە سەر سێی تەمەنی پەرلەمان و ماوەی (10) ساڵ و (5) مانگ لە دەرەوەی ماوەی یاسایی خۆیدا بووە. لە ئێستاشدا هەوڵ هەیە تەمەنی پەرلەمان بۆ جاری (هەشتەم) درێژ بکرێتەوە، چونکە لە خولەکانی ڕابردووەدا (حەوت) جار درێژکراوەتەوە. لەم ڕاپۆرتەدا جیاوازی ڕاو بۆچوونی لایەنە سیاسییەکان ڕووندەکەینەوە لەبارەی درێژکردنەوەی تەمەنی کاری پەرلەمان و سەرۆکایەتی هەرێم و دواخستنی هەرڵبژاردن لە نێوان هەردوو ماوەی (30/6/2013) لە خولی سێیەمی پەرلەمان و (6/11/2022) کەوا بڕیارە خولی سێیەمی پەرلەمان و ویلایەتی سەرۆکی هەرێمی تێدا درێژ بکرێتەوە. یەکەم؛ درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و ویلایەتی سەرۆکی هەرێم لە (30/6/2013) دوای ئەوەی ڕۆژی (25/7/2009) خولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان و هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لە هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو، هاوکات ڕۆژی 20/8/2009 خولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان بە بەشداری فراکسۆنەکانی؛ لیستی کوردستانی  (یەکێتی و پارتی)، بزوتنەوەی گۆڕان، لیستی چاکسازی و خزمەتگوزاری (یەکگرتووی ئیسلامی، کۆمەڵی ئیسلامی، حیزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان و حیزبی ئایندەی کوردستان) و (9) لیست و قەوارەو پارتی سیاسی دیکە، یەکەم دانیشتی ئاسایی خۆی گرێدا. بەم پێیەش بە گوێرەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992، ماددەی (51)؛ "ماوەی پەرلەمان چوار ساڵە، لە یەکەم دانیشتنەوە دەست پێدەکات و، لە دوا دانیشتنی ساڵی چوارەمدا کۆتایی دێت". واتە دوا ڕۆژی خولی سێیەمی پەرلەمان ویلایەتی سەرۆکی هەرێم 20/8/2013 دەبێت. بەڵام پارتی دیموکراتی کوردستان بەهۆی ئەوی ناکۆکی توندی سیاسیی و یاسایی هەبوو لەگەڵ لایەن سیاسییەکانی دیکە بەتایبەتی بەرەی ئۆپۆزسیۆن (گۆڕان، کۆمەڵ و یەکگرتوو) لە پرسی مانەوەی (مەسعود بارزانی) لە پۆستەکەی و دووبارە خۆکاندیدکردنەوەی. لەلایەکی دیکەوە یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە کێشەی قوڵی ناوخۆی و لاوازی حیزبەکەیدا بوو، بۆیە هەردوو لایەن خوازیاری ئەوەبوون هەڵبژاردنی پەرلەمان و بەڕێوەنەچێت و ویلایەتی سەرۆکی هەرێم درێژبکرێتەوە. بەڵام بەرەی ئۆپۆزسیۆن بە تایبەتیش بزوتنەوەی گۆڕان سەرسەختانە لە ڕێگەی فراکسیۆنەکەیەوە لە نێوە پەرلەمان و لە دەرەوەش فشاری زۆری کرد بۆ ئەوەی ئەو درێژکردنەوەیە ڕوونەدادە، بەڵام پارتی و یەکێتی بە هاوکاری دەنگی پێهاتەکان ڕۆژی (30/6/2013) دوو پرۆژە یاسای بردە نێو هۆڵی پەرلەمان کە یەکەمیان "پرۆژە یاسای درێژکردنەوەی خولی هەڵبژاردنی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان ـ عێراق" بوو. پرۆژەی دووەم کە هەمان ڕۆژ (15) پەرلەمانتار کەناویان لە (خشتەی ژمارە (1))هاتووە واژۆیان لەسەر کردبوو "پرۆژە یاسای درێژکردنەوەی ویلایەتی سەرۆکی هەرێمی كوردستان ـ عێراق" بوو. خشتەی ژمارە (1) بۆیە دوای مشتومڕێکی زۆرو تەنانەت بەریەککەوتنی پەرلەمانتارن هەردوو پرۆژە یاساکە بە زۆرینەی دەنگی پەرلەمانتاران پەسەند کرا، بە جۆرێک؛ بەپێی یاسای ژمارە (18)ی ساڵی 2013، یاسای درێژکردنەوەی خولی هەڵبژاردنی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان، ماددەی یەکەم؛ "خولی هەڵبژاردنی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان – عێراق کە لە (20/8/2013)دا تەواو دەبێت، و پەرلەمان تا (1/11/2013) لەسەر کاری خۆی دەمێنێت، و هەڵبژاردن لە (21/9/2013) ئەنجام بدرێت. بەپێی یاسای ژمارە (19)ی ساڵی 2013، یاسای درێژکردنەوەی ویلایەتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ماددەی یەکەم؛ "ویلایەتی سەرۆکی هەرێم کە لە (20/8/2013)دا تەواو دەبێت، بەردەوام دەبێت، درێژ دەکرێتەوە تا (19/8/2015) کە ئیتر بۆ دووەم جار یارای درێژکردنەوە نیە".  هەردوو پرۆژەکە بەم دەقانەی سەرەوە چەسپێندراو بوون بە یاسا، هەر زوو بۆ ڕۆژی دواتر لە (1/7/2013)، لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن (گۆڕان، کۆمەڵ و یەکگرتوو) لە دەرەوەی پەرلەمان و فراکسیۆنەکانیان لە ناوەوەی پەرلەمان دژ بەو هەنگاوە بەیاننامەی توندیان دەرکرد بڕوانە (هاوپێچی یەکەم؛ ڕاگەیەندراوی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن  و هاوپێچی دووەم؛ ڕونكردنه‌وه‌یه‌ك له‌ فراكسیۆنه‌كانی‌ ئۆپۆزسیۆنه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ كۆبونه‌وه‌ی‌ 30/6/2013 ی‌ په‌رله‌مان). بەم پێیەش هەڵوێستی لایەنە سەرەکییەکانی نێو پەرلەمانی کوردستان بەم شێوەیەبوو (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2)) دووەم؛ درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و ویلایەتی سەرۆکی هەرێم لە خولی پێجەمی پەرلەمان لەماوەی سێ مانگی رابردوودا، كەسی یەكەمی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆ لەسەر هەڵبژاردن سێ كۆبونەوەیان كردووە: كۆبونەوەی یەكەم: رۆژی 26ی ئایاردا لە بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەولێر بەسەرپەرەشتی خاتوو (جینین پلاسخار) نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بەڕێوەچوو، لایەنەكان نەگەیشتنە رێككەوتن.  كۆبونەوەی دووەم: رۆژی 9ی حوزەیران لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم لە هەولێر بەڕێوەچوو، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم سەرپەرەشتی كرد‌و خاتوو پلاسخارت ئامادە بوو، جارێكی تر لایەنەكان لەسەر چۆنیەتی‌و وادەی بەڕێوەنی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن،   كۆبونەوەی سێیەم: رۆژی 10ی ئاب جارێكی تر كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكان بەئامادەبوونی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان‌و بە سەرپەرەشتی نێچیرڤان بارزانی كۆبونەوە. بەڵام هیچ یەکێک لەو کۆبوونەوانە لایەنە سیاسییەکانی نەگەیاندە ڕێککەوتن، چونکە لەبارەی کۆمەڵێک لەمپەرو پرسی جیدییەوە ناکۆک بوون، جا ئەو ناکۆکیانە لەپێناو دواخستنی هەڵبژاردن بوو یان هەر بەڕاست لەمپەرەکان جدی بوون ئەوە جێگەی پرسیارە؟ چونکە هیچ هەنگاوێکی ئەرێنی نەبوو بۆ لابردنی لەمپەرەکان، هەر بۆیە ئەو لەمپەران بووە جۆرێک لە دان ڕۆکردن بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا، ئەو ناکۆکیانەش لە (خشتەی ژمارە (3))دا ڕونکراوەتەوە. خشتەی ژمارە (3)) هەر چۆنێک بێت ئەو لایەنە سیاسییانەی نەیانویست هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا بەڕێوەبچێت گرەوەکەیان بردەوەو ئێستا تەنها ئەو بژاردانە بەردەستن کە تەمەنی پەرلەمان و ویلایەتی سەرۆکی هەرێم تا کەی درێژ دەکرێتەوە. ئەوەی لەم ڕاپۆرتەدا جێگەی سەرنجە ئەوەیە کە ڕۆژی (6/11/2022) کۆتایی تەمەنی پەرلەمان دێت و بەجیاواز لە ساڵی (2013) لەمپەرێکی ئەوتۆ لە ئارادا نیەو لە پەرلەمانی كوردستان فراكسیۆنەكانی (پارتی، یەكێتی، گۆڕان، پێكهاتەكان)، (85) واژۆیان كۆكردەوە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی (پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم) فراكسیۆنەكانی (یەكگرتوو، كۆمەڵ، نەوەی نوێ، سەربەخۆكان و پێنج ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان) واژۆیان لەسەر پرۆژەکە نەكردووە. بەپێی زانیارییەکان لە پەرلەمانی كوردستان واژۆ كۆكراوەتەوە بۆ پێشنیازە یاسایەك بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان، ئەوەی تا ئێستا زانراوە (85) ئەندامی پەرلەمان واژۆیان كردووە بۆ درێژكردنەوە بەم شێوەیە: -    فراكسیۆنی پارتی (45) ئەندام واژۆیان كردووە -    فراكسیۆنی یەكێتی (22) ئەندام واژۆیان كردووە -    پێكهاتەكان (11) ئەندام واژۆیان كردووە -    فراكسیۆنی گۆڕان (7) ئەندام واژۆیان كردووە. (5) ئەندام واژۆیان نەكردووە ئەوانیش (عەلی حەمە ساڵح، ئاشنا عەبدوڵا، دابان محەمەد، شیرین ئەمین، شایان عەسكەری)، ئەمەش پێچەوانەی خواستی بزوتنەوەکەیانە کە لە ساڵی (2013) سەرسەختانە داکۆکیان لەوە دەکرد نابێت تەمەنی پەرلەمان و ویلایەتی سەرۆکی هەرێم درێژ بکرێتەوە. بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)) لە بارەی ڕای لایەن و فراکسیۆنەکانی پەرلەمان بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و سەرۆکایەتی هەرێم لە نێوان (30/6/2013) و (6/11/2022). خشتەی ژمارە (4) هاوپێچی یەکەم هاوپێچی دووەم  

  درەو:  ئامادەکردنی: ئەنوەر کەریم كۆی داهاتی گەڕاوە بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێمی كوردستان (974) ملیار دیناربووە، هەرێم لە مانگی ئەیلولدا بە بەهای (ملیارێك و 28 ملیۆن) دۆلاربووە، بەڵام ئەوەی بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێم ماوەتەوە (452 ملیۆن) دۆلار بۆ خەزێنەی حكومەت ماوەتەوە. پوختە داهاتی نانەوتی •    داهاتە نانەوتیەکانی هەرێم  بۆ مانگی ئەیلول = (287 ملیار) دینارە (بەپێی دوا لێداوانی وەزیری دارایی هەرێم) •    یارمەتی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە = (31 ملیار 500 ملیۆن) دینار •    پشکی هەرێم لە بەشە بودجەی عێراق = (0) دینار داهاتی نەوت (هه‌نارده‌ی ده‌ره‌کی به‌ بۆری) •    هەرێمی کوردستان  لە مانگی ئەیلولی (2022)دا  بڕی (13  ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردەکردوە لە ڕێگای  بەندەری جیهانی تورکیاوە. •    تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت  بۆ مانگی  ئەیلول (89.79) دۆلارە.  •     لەبەرئەوەی هەرێم نەوتەکەی بە (12) دۆلار کەمتر دەفرۆشیت، واتە تێکڕا نەوتی بە (77.79) دۆلار فرۆشتووە. کەواتە: (13  ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل X (77.79) دۆلار = (1 ملیار و 28 ملیۆن و 383 هەزار و 800 ) دۆلار. واتە بە دینار دەکاتە: (1 ملیار و 28 ملیۆن و 383 هەزار و 800) دۆلار X (1450) دینار = (1 ترلیۆن 491 ملیار و 156 ملیۆن و 510 هەزار) دینار. •    بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت (56%)ی داهاتی نەوت خەرجی تێچوونەکەتی و (44%) دەمێنتەوە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. -    کەواتە: (1 ملیار و 28 ملیۆن و 383 هەزار و 800) دۆلار  X (56%) = (575 ملیۆن و 894 هەزارو 928) دۆلار دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. واتە بەدینار دەکاتە: (575 ملیۆن و 894 هەزارو 928) دۆلار X ((1450 دینار = (835 ملیار و 47 ملیۆن و 645 هەزار 600) دینار خەرجی نەوتە. -    (1 ملیار و 28 ملیۆن و 383 هەزار و 800) دۆلار  X (44%) = (452 ملیۆن و 488 هەزارو 872) دۆلار داهات دەمێنێتەوە. داهاتی نەوت بە دینار دەکاتە: (452 ملیۆن و 488 هەزارو 872) دۆلار X (1450) دینار= (656 ملیار و 108 ملیۆن و 864 هەزار 400) دینار. کۆی داهات لە مانگی ئەیلول 2022 (دینار) (656 ملیار و 108 ملیۆن و 864 هەزار 400) داهاتی نەوت + (287 ملیار) داهاتی ناوخۆ + (31 ملیار 500 میلۆن) هاوپەیمانان = (974 ملیار و 608 ملیۆن و 864 هەزار 400) دینار  ئەم خشتەیە وردەکاری فرۆشی نەوتی هەرێم دەردەخات بۆ مانگی ئەیلولی 2022

درەو: دوێنێ بۆ ماوەی (20) خولەك بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبونەوە. سەرچاوەیەكی باڵا بە (درەو)ی راگەیاند دوێنی لە پەراوێژی مەراسیمی ساڵیادی كوچی دوایی مام جەلال كە لە هەولێر بەڕێوەچوو، بۆ ماوەی (20) خولەك بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبونەوە. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەدا كۆبونەوەكە لەسەر داوای بەرهەم ساڵح بووەو بە مەسرور بارزانی راگەیاندووە، دەیەوێت پەیوەندییەكانی لەگەڵ بارزانی ئاسایی بكاتەوەو هەڵە تێگەیشتن هەبووە، بۆیە دەیەوێت ئەو هەڵە تێگەیشتنە راست بكاتەوە. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان تا ئێستاش هێڵی سوری لەسەر بەرهەم ساڵح هەیەو رازی نیە بە دووبارە دانانەوە لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق، بافڵ تاڵەبانیش تا ئێستا سورە لەسەر ئەوەی كاندیدی یەكێتی بۆ ئەو پۆستە بەرهەم ساڵحە.  

(درەو): دوو (حاجی) ئێستا رابەرایەتی بزوتنەوە دەكەن، هەردووكیان خۆیان بە حەق دەزانن، یەكێكیان دەڵێ شەرعیەتی كۆنگرەم هەیە‌و ئەوەی تریان دەڵێ شەرعیەت لای منە.  بزوتنەوەی كۆن بە رابەرایەتییەكی نوێوە هێڵی گۆڕانكاریی لەناو بزوتنەوەی ئیسلامی، لای خۆیەوە گۆڕانكارییەكانی كۆنگرەی 12ی بزوتنەوەی هەڵوەشاندەوە كە شوباتی ئەمساڵ بەڕێوەچوو. كۆنگرەی 12 بۆ جاری سێیەم (عیرفان عەلی عەبدولعەزیز)ی كردەوە بە رابەری گشتیی، ئەمە ناڕەزایەتی لێكەوتەوە، چونكە بەپێی پەیڕەو "حاجی عیرفان" مافی ئەوەی نەبوو خۆی كاندید بكاتەوە، تاكە كاندیدی بزوتنەوە بۆ پۆستی رابەر لە كۆنگرەدا (كامیل حاجی عەلی) بوو، بەڵام بەهۆی ئەو پێوەرەی دیاریكرابوو كە بەدەستهێنانی دەنگی (50+1)ی كۆنگرە بوو  بۆ رابەرایەتی، "حاجی كامیل" سەرنەكەوت و بەم میكانیزمە رابەری پێشوو لە پۆستەكەیدا هێڵدرایەوە. هێڵی گۆڕانكاری كە لە ساڵی 2019وە لەناو بزوتنەوە سەریهەڵداوە، ئەمڕۆ بەناوی (بزوتنەوەی ئیسلامی)یەوە خۆی راگەیاندو رابەرایەتی بزوتنەوەكەیان لە عیرفان عەلی عەبدولعەزیز سەندەوەو بەخشیی بە (كامیل حاجی عەلی). دكتۆر محەمەد بازیانی سەرۆكی بزاڤی چاكسازی و گەشە لەگەڵ ئەم بزوتنەوەیەدایە كە كامیل حاجی عەلی رابەرایەتی دەكات و یەكگرتنی خۆی لەگەڵ بزوتنەوەكەو هەڵوەشاندنەوەی بزاڤی چاكسازی راگەیاند. رەوتی گۆڕانكاریی لە دادگاكانی كوردستان سكاڵای یاسایی لەبارەی پێشێلكاری و ئەنجامەكانی كۆنگرەی 12ی بزوتنەوە تۆمار كردووە، بەڵام هێشتا دادگا بڕیاری كۆتایی لەبارەی دۆسیەكەوە نەداوە، ئەوان جگە لە تۆماتباركردنی عیرفان عەلی عەبدولعەزیز بە پێشێلكردنی پەیڕەوی ناوخۆی حزبەكەیان، باس لە ساختەكاریش دەكەن لە دەنگدانی كۆنگرەدا. سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرەی 12ی بزوتنەوە بەفەرمی ئاڵای بزوتنەوەی پێشكەشی كامیل حاجی عەلی كردو وەكو رابەری بزوتنەوە ناساندی. ئەوەی ئەمڕۆ راگەیەندرا لەڕووی ناوەوە هەمان بزوتنەوە كۆنەكەیە، بەڵام بە رابەرێكی نوێوە. دوای ئەم گۆڕانكارییە ئێستا بزوتنەوەی ئیسلامی لەیەك كاتدا دوو رابەری هەیە كە بریتین لە هەریەكە (حاجی عیرفان)و (حاجی كامیل)، تا ئەو كاتەی دادگا بڕیاری خۆی یەكلادەكاتەوەو ناوی حزبەكە‌و رابەرایەتییە یاساییەكەی بە یەكێكیان دەبەخشێت. كۆنگرەی 12ی بزوتنەوەی رۆژی 5ی شوباتی ئەمساڵ بزوتنەوەی ئیسلامی كۆنگرەی 12ی خۆی لە شاری هەولێر بەست.  عیرفان عەلی عەبدولعەزیز رابەری بزوتنەوە دوو خولی خۆی تەواو كرد بوو،‌ بەپێی پەیڕەوی بزوتنەوە مافی ئەوەی نەبوو خۆی بۆ پۆستی رابەر كاندید بكاتەوە، ئەمە وایكرد تەنیا كامیل حاجی عەلی خۆی بۆ پۆستی رابەر كاندید بكات.  لایەنگرانی عیرفان عەلی عەبدولعەزیز بۆ رێگرتن لە سەركەوتنی كامیل حاجی عەلی پێوەرێكیان دیاریكرد، پێوەرەكە ئەوە بوو "ئەو كەسەی دەبێت بە رابەر دەبێت دەنگی (50+1)ی كۆنگرە بەدەستبهێنێت، ئەگەر ئەم دەنگەی بەدەستنەهێنا، عیرفان عەلی عەبدولعەزیز لە پۆستی رابەر دەمێنێتەوە". ئەم  میكانیزمە مشتومڕی دروستكرد لەبارەی ئەوەی بنەماڵەی عەلی عەبدولعەزیز نایانەوێت رابەرایەتی بزوتنەوە تەسلیمی كەسی تر بكەن، بەڵام ئەوكات عیرفان عەلی عەبدولعەزیزی رابەری ماوەتەواوبوو دەیوت" ئەمە بۆ ئەوەیە پلانگێڕییەكەی مامۆستا مەلا عوسمان دووبارە نەبێتەوە".  عیرفان عەلی عەبدولعەزیز لەناو كۆنگرەدا وتی:" مامۆستا مەلا عوسمان (یەكەم رابەری بزوتنەوە) موئامەرەیەكیان لێكرد‌و بە جیاوازی یەك دەنگ (13 دەنگ بەرامبەر بە 12 دەنگ) لە رابەرییان خست، بۆیە لەوكاتەوە تائێستا دەبێت رابەر بە دەنگی (50+1) هەڵبژێردرێت".   بەم میكانیزمە، كامیل حاجی عەلی كە تاكە كاندید بوو دەنگی 50+1ی كۆنگرەی بەدەستنەهێنا‌و عیرفان عەلی عەبدولعەزیز وەكو رابەر مایەوە.  لەبارەی بزوتنەوەی ئیسلامییەوە بزوتنەوەیەكی ئیسلامی كوردستان ساڵی 1987 لەلایەن مەلا (عوسمان عەبدولعەزیز) لە ئێران دامەزراوەو تا ئێستا (12) كۆنگرەی بەستووە. ئایاری 2001 عەلی باپیرو ژمارەیەك لەسەركردەكانی تری ئەم بزوتنەوەیە جیابونەوە‌و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستانیان راگەیاند كە ئێستا ناوەكەی گۆڕدراوە بۆ (كۆمەڵی داگەریی كوردستان).  دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی حكومەتی بەعس لە هەرێمی كوردستان، یەكەم شەڕی ناوخۆیی لە هەرێمی كوردستان ساڵی 1993 لەنێوان بزوتنەوەی ئیسلامی‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا روویدا، لەم شەڕەدا یەكێتی رابەری گشتی بزوتنەوە (عوسمان  عەبدولعەزیز)ی دەستگیركرد‌و دواتر لەسەر داوای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی ئازادی كرد‌و بارزانی لە پیرمام پێشوازی لێكردن، لەچوارچێوەی هەوڵێكی ئێرانییەكاندا دوای یەكەمین شەڕی ناوخۆیی، بزوتنەوەی ئیسلامی‌و یەكێتی نیشتمانی كۆتاییان بە شەڕ هێناو رێككەوتنیان كرد، لەوكاتەوە تاوەكو ساڵی 2001 ناوچەی هەڵەبجە‌و خورماڵ‌و هەورامان بوو بە ناوچەی جێ هەژموونی بزوتنەوەی ئیسلامی‌و لەو ساڵەدا لەچوارچێوەی شەڕی "دژ بە تیرۆر"دا، هێزەكانی ئەمریكا هێرشیان كردەسەر هەندێك گروپ كە لە بزوتنەوەی ئیسلامی جیابوبونەوە، (عەلی عەبدولعەزیز) دووەم رابەری بزوتنەوەی ئیسلامیشیان دەستگیركرد، ئیتر لێرە بەدواوە بزوتنەوە ناوچەی هەژمون‌و هێزی چەكداری خۆی لەدەستدا‌و كۆمەڵی ئیسلامیشی لێ جیابووەوە.  لە یەكەم هەڵبژاردنی كوردستاندا كە ساڵی 1992 بەڕێوەچوو، بزوتنەوەی ئیسلامی لەژێر ناوی "لیستی ئیسلامی" بەشداریكرد‌و (49 هەزارو 108) دەنگی بەدەستهێنا، كە رێژەی 5%ی تێكڕای دەنگەكانی ئەو هەڵبژاردنەی پێكدەهێنا.  ساڵی 2009 لە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستاندا ئەم بزوتنەوەیە (27 هەزارو 147) دەنگی بەدەستهێناو دوو كورسی پەرلەمانی بردەوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010ی پەرلەمانی عێراقدا ژمارەی دەنگەكانی كەمیكرد‌و تەنیا (7 هەزارو 481) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە.  ساڵی 2013 لە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا، بزوتنەوەی ئیسلامی (21 هەزارو 834) دەنگی بەدەستهێنا‌و یەك كورسی بردەوە.  بەپێی داتاكانی بەردەستی (درەو)، لە ساڵی 1992 بۆ 2013 دەنگی بزوتنەوە لە هەڵبژاردنەكاندا لە (49 هەزار) دەنگەوە بۆ (21 هەزار) دەنگ كەمیكردووە، واتە نزیكەی 50%ی دەنگەكانی خۆی لەدەستداوە. لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا كە ئەیلولی 2018 بەڕێوەچوو، بزوتنەوەی ئیسلامی بە لیستێكی هاوبەش لەگەڵ یەكگرتووی ئیسلامی بەشداری كرد‌و هیچ یەكێك لە كاندیدەكانی سەرنەكەوت بۆ پەرلەمان، لەهەمان ساڵدا كە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، بزوتنەوەی ئیسلامی بایكۆتی هەڵبژاردنی كرد‌و بەشداری نەكرد. 

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی ئێران تا دێت گەورەتر و فراوانتر دەبێت. ژمارەیەکی زۆری شارەکانی ئەو وڵاتە و بڕێکی زۆر لە زانکۆ و خوێندنگاکانیش نەمانی توانا و تەحەمولی قبووڵکردنی ئەو ڕژێمە سیاسییە دینییە نیشان ئەدەن، کە چوار دەیەیە لە ئێرندا حوکمڕانە. سیستمی حوکمڕانیی لە ئێراندا سیستمێکی دەسەڵاتگەر و ئەوتۆریتێرە. لە ئەدەبیاتی زانستیدا دەوڵەتی ئێرانی بە سیستمی ”جووت دەوڵەتیی“ Dual state یان دەوڵەت لەناو دەوڵەتدا ناودەبرێت. لە ئاستێکدا دەستور و ھەڵبژاردن و پەرلەمان و سەرۆک کۆمارێکی ھەڵبژێردرا و سوپایەکی فەرمی و حکومەتێک ھەیە، کە بە فەرمی بەرپرسن لەبەردەم پەرلەمانێکی ھەڵبژێردراودا. ( بە ھەموو نووقسانییەکانی ئەم سیستمەوە) کەچی لە سەرێکی دیکەوە ڕەھبەر و مەجلیسە ھەڵنەبژێراوەکانی دەوروبەری ڕەھبەر ھەن، بە دەسەڵاتێکەوە گەورەتر و زیاتر لە دەسەڵاتی سەرۆککۆمار وحکومەت و پەرلەمان. لە پاڵ ئەمانەشدا ئامادەگیی ”سوپای پاسداران“ کە سوپایەکی نافەرمییە و ئەرکە سەرەکییەکەی بریتییە لە پاراستنی شۆڕشەکەی خومەینی، لە دژەشۆڕشەکانی ناو ئێران خۆی. ئەوەی ئەم دوو بەشەی سیستمی حوکمڕانیی لە ئێراندا بەیەکەوە گرێئەدات تیورەی ”ویلایەتی فەقیە“ە، کە تیورەیەکی دینیی سیاسییە و بەو سیستمە ”جووت دەوڵەتییە“  ناوەرۆک و شوناسێکی دینیی، دەبەخشێت. ڕەھبەر دەسەڵاتێکی گەورە و کۆنترۆڵنەکراوی ھەیە، بڕیارەکانی نەک قابیلی ڕەتکردنەوەنین، بەڵکو قابیلی گفتوگۆ لەسەرکردنیش نین. لە ھەموو خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا تەنھا لە ئێراندا ئەم سیستمە بوونی ھەیە و ھەر ئەمەشە تایبەتمەندییەکی گەورە بە سیستمی حوکمڕانیی لە ئێراندا دەبەخشێت. (تێکەڵکردنی ئەم سیستمە ئێرانییەی حوکمڕانیی، بۆ نموونە، بە سیستمی حوکمڕانیی لە سعودیە یان لە میسر یان لە مەغریب یان لە تونس یان لە تورکیا یان لە سوریا، ھتد.. ھەڵەیەکی تیوریی و مەنھەجیی گەورەیە). ئەوەی ئێستا لە ئێراندا ڕووئەدات یاخیبوونی زۆرینەی کۆمەڵگای ئێرانییە، بە تایبەتی یاخیبوونی نەوە نوێکانە، لەو  سیستمە تایبەتە. کۆنترۆڵکردنی ژیانی ڕۆژانە و سنووردارکردنێکی گەورەی ئەو ئازادییە سادانەی مرۆڤ لە ژیانی ڕۆژانەدا پێوستی پێیەتی، بەناوی دینەوە، ئاکاری سەرەکیی ئەم سیستەیە. بەرجەستەترین فۆرمی کۆنترۆڵکردنی ژیانی ڕۆژانەش، خۆی لە کۆنترۆڵکردنی لەشی ئافرەتان و شێوازی دەرکەوتنیان لەناو ژیانی گشتیدا نمایشدەکات. ئەوەی لە ئێستادا ڕووئەدات وەڕسبوونی ئەو کۆمەڵگایەیە لەم سیستمە تایبەتەی حوکمڕانیی، کە لەپاڵ قەیرانە ئابوریی و ژینگەیەیی و سیاسییە گەورە و بەردەوامەکانیدا، ھەڵگری ئەو فۆرمە پەڕگیرەش لە کۆنترۆڵکردن و سنووردارکردنی ئازادییە سادەکانی ناو ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤەکانیشە. لە کۆنترۆڵکردنی توانای بەیەکەوەبوونی نێر و مێ بە یەکەوە، بۆ کۆنترۆڵکردنی جل و بەرگ و پۆشاک و بۆ چۆنیەتی دەرکەوتن لەناو ژیانی گشتیدا، بە تێپەڕین بەناو کۆنترۆڵکردنی کەناڵەکانی پەیوەندیکردن و بوارەکانی تەفریحی ڕۆژانە لەناو یانە و شوێنە گشتییەکانی پشووداندا.   ھەمو ئەمانە لەپاڵ تەماحی وڵاتەکە بۆ بوون بە ھێزی ژمارەیەکی ناوچەکە و پەیداکردنی ھەیمەنە لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆیدا. ئینجا بوون و ئامادەگیی دیاسپۆرایەکی ئێرانی چالاک لە دەرەوەی ئێراندا، کە لەم ساتەدا لە جوڵەیەکی دەرەکیی بەردەوامدایە  لە بەشێکی بەرچاوی شارە گەورەکانی ئەوروپا و ئەمریکا و ئوسترالیادا. ئاشکرایە ئەوەی ئەمڕۆ لە ئێراندا ڕووئەدات یاخیبوونی نەوەی سێھەمی شۆڕشی ئێرانییە بەڕووی ئەو واقیعە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ئابوریی و دینیی و ڕەمزییەدا کە ئەو شۆڕشە و بکەرە دینییە حوکمڕانەکانی لە ساڵی ١٩٧٩ بۆ ئێستا دروستیانکردوە. واقیعێک لەپاڵ تیورەی ”ویلایەتی فەقیە“دا، دروستبووە. سێ ڕەمز و کردەی سەرەکیی لە ئێستادا دەرکەوتی یەکەمی شوناسی ئەم بزوتنەوەی ناڕەزایەتییە، نیشانئەدەن. یەکەمیان ئاگر، دووھەمیان حیجاب، و سێھەمیشیان، سەما. ئەوەی دەیبینین کچانێکی گەنجن، بە دەم سەماکردنەوە حیجابەکانیان دادەکەن و لەناو ئاگردا دەیسوتێنن. ئەوەی ڕووئەدات نیشاندانی ھەوڵدانی لەشێکە بۆ خۆپاکژکردنەوە لە خڵتە زۆرەکانی ئەو سیستمە حوکمڕانییەی چل ساڵە ئامادەیە، ھەوڵدانی لەشێک بۆ ئازادبوون و چێژوەرگرتن لە ژیان. ئەوەی دەیبینین تاکەکەسێکە دەیەوێت ھەم خۆری بەربکەوێت و ھەم سەما بکات و ھەم ترسی نەبێت لەوەی کەسێک لە دواوە ڕایبکێشێت و بیبات و لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکات. تاکەکەسێک دەیەوێت ئازادبێت. ئەو فیکرەش کە بەرگریی لە ئازادییەکانی تاکەکەس دەکات و مافەکانی ژیانی دەسەلەمێنێت، فیکرێکە زیاد لە سێ سەدە مێژووی ھەیە و لە ئێستاشدا لە بەشێکی گەورەی جیھاندا ئامادەیە. لەسەردەمی ھیگڵەوە ئەو ڕاستییە سادەیە فێربووین کە لە دونیای مۆدێرندا شتێک بەناوی ئازادییەوە لە دەرەوەی دەوڵتەدا بوونی نییە و بوونی نابێت، ئازادیی پەیوەستە بە بوونی دەوڵەتەوە، بەڵام دەوڵەتێک کە ھەم خۆی بەشێکبێت لە پرۆسەی دەرکەوتن و بەرجەستەبوونی ئازادیی لەناو مێژوودا، ھەم خۆیشی دروستکەر و پارێزەری ئەو ئازادییە بێت کە کۆمەڵگایەکی ھاوچەرخ پێویستیی پێیەتی. ئەوەی دەوڵەتی مۆدێرن دەکات بە دەوڵەت ئەو پەیوەندییە پتەو و ھەمەلایەنەیە کە بە ئازادییەوە ھەیەتی. لەم دیدگا ھیگڵیەوە، ئەوەی لە ئێراندا ھەیە و ئامادەیە ئەو شێوازەیە لە دەوڵەت، کە نەک لەسەر بنەمای بەرجەستەبوونی ئازادیی لەناو مێژوودا دانەمەزراوە، بەڵکو خۆیشی لە دۆخی پەلاماردانێکی ڕۆژانەدایە بۆسەر فۆرمە ھەرە سادە و ھەرە ڕۆژانەییەکانی ئازادیی.  گرەو کردن لەسەر ئایندەی بزوتنەوەکە لە ئێستادا زەحمەتە، تەنھا عەقڵیەتێکی فاڵگرەوە دەتوانێت باس لە سەرکەوتن یان ژێرکەوتنی حەتمی بزوتنەوەیەکی لەم بابەتە بکات. ئەوەی لە ئێستادا بکرێت ئەنجامبدرێت، جگە لە پشتگیریکردنی یاخیبوونەکان، ھەوڵدانە بۆ تێگەیشتن لەوەی ڕووئەدات، نەک پێشبینیکردنی دەرەنجام و ئاراستەی گەشەکردنی ڕووداوەکان. مێژووی ئێران، وەک مێژووی ھەر کۆمەڵگایەکی دیکە، ”فێڵ“ ی تایبەتی خۆی ھەیە و ئەم فێڵەش وادەکات نەزانرێت بۆ کوێ دەڕوات و بەچی دەگات. ”فێڵی مێژوو“ بەو مانایەی ھیگڵ لە ڕوانینیدا بۆ مێژوو باسیدەکات.  فێڵی مێژوو لای ھیگڵ پەیوەندیی بە وێناکردنی ئەم فەیلەسوفەوە بۆ مێژوو وەک جوڵەیەک ھەیە، کە بەردەوام دوو ئاستی ھەیە: یەکەمیان ئاستی بینراوی مێژووە، واتە ئەو مێژووە بەرچاوەی کە دەیبینین و ڕووداوەکانی لەبەردەمماندا ڕووئەدات. ئاستی دووھەمیان، ئاستی بوونی مێژوویەکی دیکە و ناوەکیی و نەبینراوە، کە وەک چوارچێوەی مێژووی یەکەمیان، کاردەکات. لای ھیگڵ مێژوو کورتنابێتەوە تەنھا بۆ ئاستە ناوەکییەکەی. ئاستی دووھەمی مێژوو زۆرجار مێژوو بەرەو ئاراستە و خاڵێک پاڵ پێوەدەنێت، کە بکەرەکانی ناو ئاستی یەکەمی مێژوو، نایبینن و ھەستی پێناکەن. بۆ ڕونکردنەوەی ئەم خاڵە ھیگڵ باس لە نموونەی جەنگ و پەلامارەکانی ناپۆلیۆن بۆ ئەوروپا و بەشەکانی تری جیھان، دەکات. مێژووی بەرچاوی ھێرشەکانی ناپلیۆن، مێژووی وێرانکاریی و دیکتاتۆریەت و ھەوڵدانی پەیداکردنی ھەیمەنەیە بەسەر چەندان وڵاتانی جیھاندا. لەناو فەرەنسا خۆیشیدا مێژووی سەرکوتکردنی بەشە ناڕازییەکانی ناو کۆمەڵگای فەرەنسی دوای شۆڕشی فەرەنسییە. لەم ئاستەدا ناپۆلیۆن ژەنەڕاڵێکی سوپای پڕ تەماحە، ھەم پەلاماری کۆمەڵگای فەرەنسیی و ھەم پەلاماری وڵاتانی تری ئەوروپا و بەشێک لە وڵاتانی ئەفریقاش ئەدا و خەونی دەستگرتنی بەسەر جیھاندا، ھەیە. بەڵام لەژێر ئەم مێژووە بینراوەوە، مێژوویەکی ناوەکیی نەبینراو ھەبووە، کە مێژووی بڵاوبوونەوەی بەھاکانی ”ئازادیی و یەکسانیی و برایەتیی و عەقڵانیەت و دیموکراسیەت” بوو. فێڵی مێژوو، سەرچاوەی بڵاوبوونەوەی ئەم بەھایانە بوو لەو شوێنانەدا بەر پەلامارە وێرانکەرەکانی ناپۆلیۆن کەوتوون.  لە پەیوەندیدا بە یاخیبونەکانی ئەمڕۆکەی ئێرانەوە دەکرێت بڵێین، ڕاستە گرتن و کوشتن و ڕاونان و پەلاماردن لە ئاستی یەکەم و بەرچاوی مێژووی ئەم ساتەوەختەدا ھەن و ئامادەن و دەشێت تەواو خوێناویی و وێرانکارانەش بن، بەڵام فێڵێکی مێژوویش ئامادەیە، کە پابەستە بە بڵاوبوونەوەی مافە گەردونییەکانی مرۆڤ و خواستی زیاتر و زیاتری ئازادیی و ویستی پاراستنی کەرامەتی ئینسانیی و ڕێزگرتن لە تاکەکەسەوە.   لەناو ئێراندا مێژوویەکی ناوەکیی تایبەت ھەیە کە کەسانی وەک شای ئێران و سوپا و ساڤاک و خومەینی و پاسداران و ڕۆشنبیرانی وەک عەلی شەریعەتی و جەلالی ئالی ئەحمەد و شەریعەتمەداریی و ئەوانیتر دروستیانکردوە. بەڵام ئاستێکی دەرەکی مێژووش ھەیە، کە مێژوویەکی جیھانییە، مێژووی لەدایکبوون و بڵاوبوونەوە و گەشەکردنی مافەکانی مرۆڤ و بیرۆکەی یەکسانیی و دیموکراسیەت و ڕێزگرتنی کەرامەتی مرۆڤ و پاراستنی جیاوازییەکانە. لەمڕۆکەی جیھاندا ھیچ مێژوویەک بوونی نییە ھەردوو دەرکەوتەکەی مێژووی تێدانەبێت و ھەردوو دەرکەوتەکەی مێژوو بەیەکەوە نەژیی. بەشە یاخیبووەکەی کۆمەڵگای ئێرانی ھێز لەو بەھایانەوە وەردەگرێت کە لە مێژووە دەرەکیی جیھانییەکەوە دێت و بە جیھاندا بڵاودەبێتەوە، کۆمەڵێک بەھا کە وێنایەکی تر بۆ کۆمەڵگا و مرۆڤ و پەیوەندیی و ژیان، پێشنیاردەکات و نیشانئەدات. لە چل ساڵی ڕابردوودا فێڵێک لە فێڵەکانی مێژوو لە ئێراندا بەرجەستەبووە. ئایەتوڵا و حوکمڕانە دینییەکەی ئەو وڵاتە دەیانویست لە ئێراندا کۆمەڵگا و مرۆڤێکی دینیی گوێڕایەڵ دروستبکەن کە تیورەی ویلایەتی فەقیە ناوەرۆک و چوارچێوەکانی ژیانیان، دەستنیشانبکات، کەچی چل ساڵی حوکمڕانی ئەو ھێزە دینییانە کۆمەڵگایەکی عەلمانیی و یاخی دروستکردوە، ناکۆک بە خواست و ویست و ئیرادەی ئایەتوڵاکان. ئەمە ئەو فێڵەیە کە مێژوو لە ئێراندا ئەنجامیداوە و پیادەیکردوە. لە ئێێستاشدا فێڵی تازەی مێژووی لەو وڵاتەدا ئامادەیە، کە فێڵی گواستنەوە و بەناوەکیکردنی بەھاکانی تاکەکەس و مافەکان و ئازادییەکانە  و ھەوڵدانی کردنیانە بە ئاکاری ژیانی ئەو نەوانەی کە چیتر ناتوانن لەگەڵ تیورەی ویلایەتی فەقیە و دەوڵەتی دینیدا بژین. ئەو خاڵەی پێویستە لە بنەڕەتەوە ئاشکرابێت ئاگاداربوونە لەو ڕاستییە کە مرۆڤ تەنھا بە ھۆشیاریی خۆیەوە لەناو مێژووی بەرچاو و ناوچەیی خۆیدا کارناکات، بەڵکو مێژوویەکی دەرەکییش ھەیە، کە بەھا و دید و ڕوانینی جیاوازیی تێدایە و ئەویش بەشدارە لە ئاراستەکردن و جوڵاندنی مێژووە ناوەکییەکەدا. ئەوەی لە ئێراندا ڕووئەدات، تەنھا یاخیبوونێکی ناوەکیی نییە بەڕووی دەوڵەتێکی دینیدا، بەڵکو مێژوویەکی دەرەکیش ئاراستەی دەکات کە پڕە لە بەھاکانی مافی تاکەسیی و ئازادیی و یەکسانیی و سەربەخۆیی. ھتد.. بینینی ئەم ئاڵۆزییە مەرجێکی گرنگیی تێگەیشتنە لەوەی لە ئێستادا و بەبەرچاومانەوە ڕووئەدات، بەڵام بەبێ کەوتنە ناو تەڵەی بیرکردنەوەی جەبریی و حەتمیگەراییەوە. نە شتێک بەناوی حەتمیەتی سەرکەوتنەوە لەئارادا نییە، نە بەناوی حەتمیەتی کەوتنەوە. ئەوەی ھەیە مێژوویەکی ئاڵۆزی خەباتی ڕۆژانەی خەڵک و بەگەڕخستنی ئیرادەی دەسکاریکردنی جیھانە. بەڵام خەبات و ئیرادەیەکی گۆڕانکاریی کە لەناو ئێراندا ڕوویان بە چەندەھا کۆسپی گەورە و ڕێگری ھەمەجۆردا تەقیقوەتەوە و دەتەقێتەوە. 

درەو: داهات و فرۆشی نەوتی كەركوك نزیكەی دوو هێندە زیادی كردووە لە مانگی ئابدا داهاتی نەوتی كەركوك (105) ملیۆن دۆلار بووەو لە مانگی ئەیلولدا داهاتەكەی گەیشتووەتە (193 ملیۆن) دۆلار. هەناردەی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك لەمانگی ئابدا ( ملیۆنێك و 109 هەزارو 528) بەرمیل بووە، نرخی بەرمیلێك لەو مانگەدا (95) دۆلار بووە كۆی گشتی داهاتەكەی دەكاتە (105 ملیۆن و 405 هەزار ) دۆلار  هەناردەی كیڵگە نەوتییەكانی كەركوك لە مانگی ئەیلولدا ( 2 ملیۆن و 169 هەزارو 180) بەرمیل بووەو نرخی بەرمیلێك لە مانگی ئەیلول لە (88.83) دۆلار بووە كۆی داهاتەكەی دەكاتە  ( 193 ملیۆن) دۆلارە. بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی نەوتی عێراق، هەناردەی نەوتی كەركوك لە نێوان مانگەكانی ( ئاب و ئەیلول)ی 2022 بەم شێوەیەیە: •    هەناردەی نەوتی كەركوك لە مانگی ئەیلول 2022: (2 ملیۆن و 169 هەزارو 180) بەرمیل بووە •    هەناردەی نەوتی كەركوك لە مانگی ئابی 2022: (ملیۆنێك و 109 هەزارو 528) بەرمیل بووە لە نێوان مانگی ئاب و ئەیلولدا جیاوازیەكە ( ملیۆنێك و 59 هەزارو 652 )بەرمیلە. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كەمبوونەوەی هەناردەی نەوتی كەركوك لە مانگی ئابدا  دوو هۆكار بووە: •    خەزنكردن و هەڵگرتنی نەوتی بەرهەمهێنراوی كەركوك. •    پێداویستی ناوخۆیی و زیادبوونی بەرهەمی پاڵاوگە ناوخۆییەكان. سەرچاوەیەك لە كۆمپانیای نەوتی كەركوك ئەوكات بە (درەو)ی راگەیاند: بەرهەمی رۆژی 31/8/2022 نەوتی كەركوك (340 هەزار) بەرمیلە بەمشێوەیە دابەش بووە: •    (85 هەزار) بەرمیل نەوتی بەڕێژەی (25%)ی خەزن كراوە لە خەزانەكانی كەركوكدا كە توانای خەزنكردنی (3 ملیۆن) بەرمیل نەوتی هەیە. •    (255 هەزار) بەرمیلی بەكارهێندراوە بەرێژەی (75%) بەم شێوەیە: -    (49هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردەی بەندەری جەیهانی توركی كراوە، واتا لەكۆی بەرهەمی رۆژانەی نەوتی كەركوك كە (340 هەزار) بەرمیلە (14%) دەكات. -    (206 هەزار) بەرمیلی لەناوخۆدا بەكارهاتووە بەم شێوەیە: •    (40 هەزار) بەرمیلی بۆ پاڵاوگەی كار. •    (39 هەزار) بەرمیلی بۆ پاڵاوگەی بازیان •    (52 هەزار) بەرمیلی بۆ پاڵاگەی بێجی •    بەشەكەی تریشی بۆ پاڵاوگەكانی ترو  وێستگەكانی كارەبایە  

درەو: بەپێی ڕوپێوییەکی (ڕێکراوی کاری نێودەوڵەتی) لە نیوەی دووەمی ساڵی 2021؛ # ڕێژەی بێکاری لە هەرێمی کوردستان بە تێکڕا نزیکەی (18%)ە، پارێزگای دهۆک (24.1%)، پارێزگای هەولێر (17.7%) و پارێزگای سلێمانی (11.9%)ی تێدا تۆمار کراوە. # بە تێکڕا لە ڕووی بەشداری هێزی کارەوەلەسەر ئاستی عێراق پارێزگای هەولێر گەورەترین بەشداری هەیەو ڕێژەکەی دەگاتە (47%)، لەدوای ئەویش پارێزگای سلێمانی دێت بە (46.3%) و دواین پارێزگاش ئەنبار دێت بە (31.7%). # لە ڕووی بێ کارییەوە، لەسەر ئاستی گشتی عێراق بە تێکڕای (16.3%) تومار کراوە. لەسەر ئاستی پارێزگانیش نەینەوا بەرزترین ڕێژەی بێکاری تێدا تۆمار کراوەو ڕێژەکە گەیشتووە بە (32.8%)، پاشان موسەنا (27.3%)، زیقار (25.8%)، پارێزگای دهۆک (24.1%) و بەسرە (21.8%) ڕێژەی بێ کاری تێدا تۆمار کراوەو دواین پارێزگاش کە کەمترین ڕێژەی بێ کاری تێدا تۆمار کراوە بابل ە کە (5.5%)ە.  # دەستی هێزی کار لە عێراقدا دابەشبووە بەسەر (9%)ی دەستی کار سەرقاڵی کاری کشتوکاڵن، (23%) کاری پیشەسازی دەکەن، نزیکەی (63%) لە سێکتەری خزمەتگوزاریدان و (4%) ی هێزی کار لە سێکتەرە ئابوردییەکانی دیکەدا کاردەکەن. # دەستی هێزی کار لە هەرێمی کوردستان دابەشبووە بەسەر (8%)ی دەستی کار سەرقاڵی کاری کشتوکاڵن، (17%) کاری پیشەسازی دەکەن، نزیکەی (73%) لە سێکتەری خزمەتگوزاریدان و (2%)ی هێزی کار لە سێکتەرە ئابوردییەکانی دیکەدا کاردەکەن. ڕوپێوی هێزی کار لە عێراق بۆ ساڵی 2021 بەپێی ڕوپێوێکی (ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی) بە هەماهەنگی دەزگای ناوەندی ئاماری عێراق و دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان و بە پاڵپشتی دارایی یەکێتی ئەوروپا لە نیوەی دووەمی ساڵی (2021) ئەنجام دراوە. لەسەر ئاستی سەرجەم پارێزگاکانی عێراق ڕوپێوییەکی نیشتمانی و گشتگیر ئەنجامدراوە، تێیدا دۆخی کار و بێکاری و قەبارەی کرێکاران و بێکارانی سەرجەم عێراقی تێدا خراوەتەڕوو، ئەم ڕوپێویەش یەکێکە لە ڕوپێوییە گرنگەکان، کە بە پاڵپشتی نێودەوڵەتی و دەستەی ئاماری هەرێم و دەزگای ناوەندی ئاماری عێراق بەڕێوەچووە. ڕوپێوییەکەش کۆمەڵێک ئاماژەی گرنگ دەردەخات دەربارەی بازاڕی کار و تایبەتمەندی شارو ناوچەکانی عێراق و ئاستی پێداویستی هەلی کار، یارمەتیدەریش دەبێت بۆ داڕشتنی سیاساتی گشتی عێراق و هەرێمی کوردستان لە داهاتوودا. بۆ ئەنجامدانی ڕوپێوییەکەش (16 هەزار و 400) خێزان لە سەرانسەری عێراق وەک عەینە وەرگیراون. لەم ڕاپۆرتەدا بەشێک لەو ئامارانە دەخەینەڕوو. یەکەم؛ ئاماژە سەرەکییەکانی هێزی کار و کاری نیوەناچل لە عێراق بۆ ساڵی 2021 بەپێی ئەو ڕوپێوییەی کە بەهەماهەنگی (ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی، دەزگای ناوەندی ئاماری عێراق و دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان و بە پاڵپشتی دارایی یەکێتی ئەوروپا) لە نیوەی دووەمی ساڵی (2021) ئەنجام دراوە، ژمارەی دانیشتوانی عێراق کە تەمەنیان لە سەرو (15) ساڵەوەیە ژمارەیان (26 ملیۆن و 91 هەزار) کەسە، (10 ملیۆن و 304 هەزار)یان وەکو هێزی کار دێنە هەژمار. لەو ژمارەیەش (8 ملیۆن و 601 هەزار)یان لە کاردان و (1 ملیۆن و 703 هەزاریان) بێ کارن. ژمارەی ئەوانەشی لە دەرەوەی هێزی کارن بە هۆکاری خوێندن یان تەمەن یان هەر شتێکی دیکەوە (15 ملیۆن و 787 هەزار) کەسن. هاوکات ژمارەی ئەوانەی کاری نیوەناچڵیان هەیە بۆ هەردوو جۆری "نیوەناچڵ لە کات"ی کارکردن و "نیوەناچڵ لە شێوازو جۆر"ی کارکردن ژمارەیان داگاتە (683 هەزار) کەس. هەروەها چاوەڕوان دەکرێت (1 ملیۆن و 43 هەزار) کە بێنە نێو هێزی کارە لە عێراقدا. بۆ وردەکاری زیاتر دەربارەی هێزی کار لە عێراق بەپێی ڕەگەزو تەمەن بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) هەر سەبارەت بە هێزی کارو ڕێژەی بێکاری بەپێی ڕوپێوییەکە کۆی ڕێژەی بەشداری هێزی کار لە بازاڕی کاری عێراقیدا بریتیە لە (39.5%) و ڕێژەی دامەزراندن بەرامبەر بە ژمارەی دانیشتووان دەگاتە (33%)، تێکڕای ڕادەی بێکاری (16.5%) تێدەپەڕێنێت، ئەوانەشی کاری نیوەناچڵ لە (کات و جۆر)ی کاردا ئەنجام دەدەن (23%)ن و ڕێژەی بێکاری و  هێزی کاری چاوەڕوانکراو دەگاتە (24.2%). بۆ وردەکاری زیاتر دەربارەی ڕێژەی هێزی کار و بێکاری و کاری نیوەناچڵ لە عێراق بۆ ساڵی (2021) بەپێی ڕەگەزو تەمەن بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) دەربارەی شێوازی دابەشبوونی ڕێژەی هێزی کاری دانیشتوانی عێراق بەپێی ڕەگەز و تەمەن و  ئاستی خوێندەواری و پێکهاتەی دانیشتوان لە تەمەنی کاردا لە ناو هێزی کار و دەرەوەی هێزی کار بەپێی ڕەگەز و تەمەن، هاوکات ڕێژەی گەنجان لەدەرەوی پەرەوەردەو کار و ڕاهێنان بەپێی ڕەگەز لە پارێزگاکانی عێراق، تێکڕای داهاتی فەرمانبەرانی فەرمی بەپێی ڕەگەز بە(مانگ و سەعات) بەپێی ڕوپێوییەکە بۆ ساڵی (2021) بڕوانەی چارتەکانی ژمارە (1، 2، 3، 4 و 5) چارتی ژمارە (1) چارتی ژمارە (2) چارتی ژمارە (3) چارتی ژمارە (4) چارتی ژمارە (5) دووەم؛ ڕێژەی بەشداریکردنی هێزی کار و ڕێژەی بێکاری بەپێی پارێزگاکان بەپێی ڕووپێوییەکە لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق، لە ڕووی بەشداری هێزی کارەوە پارێزگای هەولێر گەورەترین بەشداری هێزی کاری هەیە ڕێژەکەی دەگاتە (47%)، لەدوای ئەویش پارێزگای سلێمانی دێت بە (46.3%)، پاشان پارێزگای سەڵاحەدین بە (41.1%)، بەسرە بە (40.7%) و بەغداد (40.6%). دواین پارێزگاش ئەنبار دێت بە (31.7%). لە ڕووی بێ کاریشەوە، لەسەر ئاستی گشتی عێراق بە تێکڕای (16.3%) تومار کراوە. لەسەر ئاستی پارێزگانیش نەینەوا بەرزترین ڕێژەی بێکاری تێدا تۆمار کراوەو ڕێژەکە گەیشتووە بە (32.8%)، پاشان موسەنا (27.3%)، زیقار (25.8%)، پارێزگای دهۆک (24.1%) و بەسرە (21.8%) ڕێژەی بێ کاری تێدا تۆمار کراوەو دواین پارێزگاش کە کەمترین ڕێژەی بێ کاری تێدا تۆمار کراوە بابل ە کە (5.5%)ی تێدا تۆمار کراوە. بۆ وردەکاری زیاتر دەربارەی ڕێژەی بەشدارت لە کار و ڕێژەی بێکاری لەسەرجەم پارێزگاکانی عێراق بۆ ساڵی (2021) بڕوانە (چارتی ژمارە (6)) چارتی ژمارە (6) بەڵام سەبارەت بە ڕێژەی بەشداری هێزی کار و ڕێژەی بێ کاری لە هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی (2021) ئامارەکانی بەم جۆرەیە؛ -    لەسەر ئاستی هەر سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان تێکڕای ڕێژەی بەشداری لە هێزی کار بریتیە لە (44.3%) و تێکڕای ڕێژەی بێکاری بریتییە کە (17.9%). -    پارێزگای هەوڵێر (47%) هێزی کاری تێدا بەگەڕخراوەو لەسەر ئاستی عێراق و هەرێم لە پلەی یەکەمدایە، بەڵام لە ڕووی بێ کارییەوە لە سەر ئاستی هەرێم بە پلەی دووەم دێت و (17.7%)ی هێزی کاری تێدا بێ کارە. -    پارێزگای سلێمانی (46.3%) هێزی کاری تێدا بەگەڕخراوەو لەسەر ئاستی عێراق و هەرێم لە پلەی دووەمدایە، بەڵام لە ڕووی بێ کارییەوە لە سەر ئاستی هەرێم بە پلەی دووەم دێت و (11.9%)ی هێزی کاری تێدا بێ کارە. -    پارێزگای دهۆک لەسەر ئاستی هەرێم لە دوای هەردوو پارێزگای سلێمانی و هەولێرەوە دێت لە هەردوو دۆخی بەبێ کاری و خستنەگەڕی هێزی کارەوە، بە جۆرێک؛ (39.6%) هێزی کاری تێدا بەگەڕخراوەو لەسەر ئاستی هەرێم لە پلەی سێیەمدایە، لە ڕووی بێ کارییەوەشەوەهەر پلەی سێیەم دێت و (24.1%)ی هێزی کاری تێدا بێ کارە. بۆ بەرچاوڕونی بڕوانە (چارتی ژمارە (7)) چارتی ژمارە (7) سێیەم؛ پشکی دەستی کار لە سێکتەرە ئابورییە سەرەکییەکانی عێراق لە ساڵی 2021 دەستی ئەوە هێزەی لە عێراقدا لە کاردایە دابەشبووە بەسەر سێ سێکتەری سەرەکی ئابوری کە بریتین لە سێکتەرەکانی (کشتوکاڵ، پیشەسازی و خزمەتگوزاری) بە جۆرێک لەسەر ئاستی سەرجەم پارێزگاکانی عێراق؛ -    بە رێکڕا نزیکەی (9%)ی هێزی کار سەرقاڵی کاری کشتوکاڵن. -    بە رێکڕا زیاتر لە (23%)ی هێزی کار سەرقاڵی کاری پیشەسازین. -    نزیکەی (63%)ی هێزی کار لە سێکتەری خزمەتگوزاریدا کاردەکەن. -    زیاتر لە (4%) ی هێزی کار لە سێکتەرە ئابوردییەکانی دیکەدا کاردەکەن. بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە (چارتی ژمارە (8)) سەبارەت بە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان زانیارییەکان بەم جۆرەن؛ -    لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم؛ نزیکەی (8%)ی هێزی کار لە کەرتی کشتوکاڵ و (17%)ی لە کەرتی پیشەسازی و (73%)ی لە کەرتی خزمەتگوزاری و (2%)ی لە کەرتە ئابورییەکانی دیکە کار دەکەن. -    پارێزگای هەولێر؛ (5%)ی هێزی کار لە کەرتی کشتوکاڵ و (19%)ی لە کەرتی پیشەسازی و (75.5%)ی لە کەرتی خزمەتگوزاری و (0.5%)ی لە کەرتە ئابورییەکانی دیکە کار دەکەن. -    پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە؛ نزیکەی (11%)ی هێزی کار لە کەرتی کشتوکاڵ و (18%)ی لە کەرتی پیشەسازی و (70.5%)ی لە کەرتی خزمەتگوزاری و (0.5%)ی لە کەرتە ئابورییەکانی دیکە کار دەکەن. -    پارێزگای دهۆک؛ (5%)ی هێزی کار لە کەرتی کشتوکاڵ و (19%)ی لە کەرتی پیشەسازی و (75.5%)ی لە کەرتی خزمەتگوزاری و (0.4%)ی لە کەرتە ئابورییەکانی دیکە کار دەکەن. بڕوانە (چارتی ژمارە (9)) چارتی ژمارە (8) چارتی ژمارە (9) سەرچاوە؛  -    Iraq Labour Force Survey 2021, The International Labour Organization (ILO) partnered with the Central Statistical Organization (CSO) and the Kurdistan Region Statistics Office (KRSO) in Iraq, to implement the first national Labour Force Survey (LFS) in a decade.  

درەو: دۆسیەی سكاڵاكەی لاهور شێخ جەنگی لەسەر بافڵ تاڵەبانی كە لە سەرەتای ئەم مانگە لە دادگای سلێمانیەوە رەوانەی هەولێر كرابوو، لە هەولێرەوە رەوانەی سلێمانی دەكرێتەوە، پێشتر دۆسیەكە لە دادگای كەرخی بەغدادەوە رەوانەی دادگای سلێمانی كرابوو. سەرچاوەك لە دادگای پێداچونەوە بە (درەو)ی ڕایگەیاند: ڕۆژی دووشەمە 26ی ئەم مانگە  دادگای پێداچونەوەی هەرێمی كوردستان، دەستەی شارستانی بە نوسراوی ژمارە (742)  دۆسیەی پێداچونەوەی (لاهور شێخ جەنگی) ڕەوانەی دادگایی بەرایی سلێمانی كردەوەو بڕیارە رۆژی یەكشەمە بگاتەوە دادگای سلێمانی، واتا دادگاییكردنی ئەو دۆسێیە لە دادگای سلێمانی بەڕێوە دەچێت. دۆسیەی سكاڵاكەی لاهور شێخ جەنگی كە لەسەر بافڵ تاڵەبانی لە دادگای سلێمانی تۆماری كرد، لە مانگی ئایاردا رەوانەی بەغداد كرا، دواتر لە بەغدادەوە رەوانەی دادگای سلێمانی كرایەوە، لە سەرەتای مانگی ئەیلولدا لە دادگای سلێمانیەوە رەوانەی دادگای پێداچوونەوەی هەولێر كرا، بڕیاردراوە لە دادگای هەولێریشەوە رەوانەی دادگای سلێمانی بكرێتەوەو لە سلێمانی پرۆسەی دادگاییەكە بەڕێوە بچێت.    بەپێی سكاڵاكەی لاهور شێخ جەنگی كە لە رۆژی 11/5/2022 لە دادگای كەرخی بەغداد لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماریكردووە هاتووە: بافڵ تاڵەبانی هەستاوە بە دوورخستنەوەی لاهور شێخ جەنگی لە یەكێتی ئەمەش كارێكی نایاساییە، چونكە كۆنگرە بەرزترین دەسەڵاتەو لە كۆنگرەدا دەنگی بەدەستهێناوەو متمانەی پێدراوە، بۆیە بافڵ تاڵەبانی پەیڕەوی حزبی پێشێلكردووە، هاوكات گۆڕانكارییەكان پێچەوانەی بڕیارەكانی فەرمانگەی رێكخراوو حزبە سیاسیەكانی سەربە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراقە، داواكارن ئەو گۆڕانكارییانەی لە حزبدا كراوە رابگیرێت. دوای ئەوەی لەسەر داوای بریكاری یاسایی بافڵ تاڵەبانی كەیسەكە لە دادگای كەرخی بەغدادوە گواسترایەوە بۆ دادگای بەرایی سلێمانی، بریكاری یاسایی لاهور شێخ جەنگیش داوایكردووە كەیسەكە بگوازرێتەوە بۆ پارێزگایەكی تری هەرێم. بە پێی نوسراوی داواكاریی بریكارەكەی لاهور شێخ جەنگی كە دەست (درەو) كەوتووە تیایدا هاتووە:  بریكارەكەم (لاهور شێخ جەنگی) لە دادگای كەرخی بەغداد سكاڵای لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماركردووە لەبەر ئەوەی لە حزب دووریخستووەتەوە، ئەمەش كارێكە پێچەوانەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتیە. پارێزەری بافڵ تاڵەبانی داوایكردووە كەیسەكەی لە بەغدادەوە بگوازرێتەوە بۆ پارێزگای سلێمانی، لەبەر ئەوەی سلێمانی ناوچەی ژێر دەسەڵات و هەیمەنەی بافڵ تاڵەبانیە، هێزە حزبیەكانی بافڵ تاڵەبانی دەوری ماڵی لاهور شێخ جەنگیان گرتبوو، بۆیە داواكارین كەیسەكە بگوازرێتەوە بۆ هەر دادگایەك لە پارێزگایەكی تری هەرێمی كوردستان جگە لە سلێمانی.  لە نوسراوێكی تردا سەرۆكایەتی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان دەستەی شارستانی داوای لە دادگای بەرایی سلێمانی كردووە دۆسیەكە رەوانەی هەولێر بكەن بەمەبەستی پێداچوونەوە. لە ئێستاشدا دۆسێكە لە دادگای پێداچوونەوەی هەولێرەوە رەوانەی دادگای سلێمانی دەكرێتەوە.       

درەو: ئەمڕۆ لە پەرلەمانی كوردستان فراكسیۆنەكانی (پارتی، یەكێتی، گۆڕان، پێكهاتەكان)، (85) واژۆیان كۆكردەوە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی (پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم) فراكسیۆنەكانی (یەكگرتوو، كۆمەڵ، نەوەی نوێ، سەربەخۆكان و پێنج ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان) واژۆیان نەكرد.  رۆژی 11/6/ 2022 تەمەنی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت، لایەنەكان نەگەیشتنە رێككەوتن بۆ بەڕێوەچوونی وادەی هەڵبژاردن، بۆیە بڕیاریان داوە تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ دوو وەرزی یاسادانان واتا (ساڵێك) درێژبكەنەوە. (درەو) زانیویەتی ئەمڕۆ لە پەرلەمانی كوردستان واژۆ كۆكراوەتەوە بۆ پێشنیازە یاسایەك بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان، ئەوەی تا ئێستا زانراوە (85) ئەندامی پەرلەمان واژۆیان كردووە بۆ درێژكردنەوە بەم شێوەیە: فراكسیۆنی پارتی (45) ئەندام واژۆیان كردووە فراكسیۆنی یەكێتی (22) ئەندام واژۆیان كردووە پێكهاتەكان (11) ئەندام واژۆیان كردووە فراكسیۆنی گۆڕان (7) ئەندام واژۆیان كردووەو (5) ئەندام واژۆیان نەكردووە ئەوانیش (عەلی حەمە ساڵح، ئاشنا عەبدوڵا، دابان محەمەد، شیرین ئەمین، شایان عەسكەری). پێشنیازە یاسای درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان واژۆی پێویستی بۆ كۆكرایەوەو ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كراو بڕیارە بەم زوایە خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ بكرێت و تێپەڕێندرێت. پەرلەمان‌و درێژكردنەوە پەرلەمانی كوردستان ئێستا تەمەنی دەبێت بە (30 ساڵ)، لەم تەمەنەدا پەرلەمان (7) جار بەهۆكاری شەڕی ناوخۆیی‌و ناكۆكی سیاسی پارتی‌و یەكێتییەوە تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە‌و ئێستا ئامادەكاری بۆ درێژكردنەوەی (هەشتەم) دەكات.  تەنیا خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان (4) جار پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە.  •    یەكەم درێژكردنەوە: یەكەم درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لە سەردەمی شەڕی ناوخۆدا بوو، بە بڕیاری ژمارە (1)و بەواژۆی (جەوهەر نامیق سالم) سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، لە رۆژی 27/5/1995، تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژكرایەوە (ئەوكات پەرلەمانی كوردستان ناوی ئەنجومەنی نیشتمانی بوو).  لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە:  -    خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق یەك ساڵ درێژ دەكرێتەوە لە بەرواری (4/6/1995)ەوە. * دووەم درێژكردنەوە: لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی 3/6/1996 بە واژۆی (نەژاد ئەحمەد عەزیز ئاغا) لە جیاتی سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بۆ ماوەی (3) مانگ تەمەنی ئەنجومەنی نیشتمانی درێژكراوەتەوەو لەمادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: - خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی 4/6/1996ەوە بۆ ماوەی (3) مانگ درێژ دەكرێتەوەو قابیلی درێژكردنەوەی دیكەشە. * سێیەم درێژكردنەوە: مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ (3) رۆژ دوای رووداوەكانی 31ی ئابی 1996، پەرلەمانی كوردستان بە واژۆی (جەوهەر نامیق سالم) بەبڕیاری ژمارە (2) لە رۆژی 3/9/1996 تەمەنی پەرلەمانی بۆ ماوەی (2) ساڵ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: - دەوری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق تاكو 4/6/1998 درێژ دەكرێتەوە. * چوارەم درێژكردنەوە: ئەمجارە تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ ماوەیەكی نادیار تا ئەنجامدانی هەڵبژاردن درێژكرایەوە، پەرلەمان بە بڕیاری ژمارە (9) لە رۆژی 15/4/1998 كە واژۆی (جەوهەر نامیق سالم)ی لەسەرە تەمەنی  خۆی درێژكردەوە تا ئەوكاتەی هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت‌و لە مادەی یەكەمی پڕیارەكەدا هاتووە: - ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لەكاردا دەبێت تا هەڵبژاردنی تازەو بەستنی یەكەم دانیشتنی خۆی. لەدوای پرۆسەی ئاشتی، یەكێتی‌و پارتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكەی بە دەوری دەبێت‌و ناوی خولی پەرلەمانی كوردستانیشان نا خولی گواستنەوە، هەر لەوكاتەشەوە ناوی (ئەنجومەنی نیشتمانی) گۆڕدرا بە (پەرلەمانی كوردستان). ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بە سەرۆكایەتی (د. رۆژ نوری شاوەیس) بەبڕیاری ژمارە (21) لە 15/10/2002 بڕیاریدا: - ماوەی ئیشوكاری ئەنجومەنی نیشتمانی سەرەتا لە 4/10/2002ەوە تا هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەن دانیشتنی یەكەمی بەناوی (خولی گواستنەوە) دەبێت. - سەرۆك و جێگر پلە یان مەنسەبیان دەگۆڕنەوە ئەم ئاڵوگۆڕە بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت تاكاتی هەڵبژاردنی خولی دووەم. • پێنجەم درێژكردنەوە: لە رۆژی 13/5/2009 پەرلەمانی كوردستان لە خولی دووەمدا تەمەنی خۆی درێژكردەوە لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 4/6/2009 كۆتایی پێدێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان دەمێنێتەوە تاكو هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نوێ •    شەشەم درێژكردنەوە: پەرلەمانی كوردستان لە خولی سێیەمداو لە دانیشتنی رۆژی 30/6/2013 خولی هەڵبژاردنی بۆ ماوەی نزیكەی (3) مانگ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی دانیشتنەكەدا هاتووە: -    خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە لە 20/8/2013 تەواو دەبێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان تا 1/11/2013 لەسەر كاری خۆی دەمێنێت و هەڵبژاردن لە 21/9/2013 ئەنجام دەدرێت. •    حەوتەم درێژكردنەوە: پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی خۆیدا لە 24/10/2017 تەمەنی خۆی بۆ ماوەی یەك ساڵ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: خولی هەڵبژاردنی چوارەمی پەرەلمانی كوردستان دوو خولی گرێدانی تر لەكاردا دەبێت لە بەرواری 6/11/2017 ەوە.    راپۆرتی پەیوەندیدار

  (درەو):  هێرشەكانی دوێنێی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆسەر بارەگای پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە هەرێمی كوردستان، لەناو بەرپرس‌و لایەنەكانی كوردا كاردانەوەی جۆراوجۆری دروستكرد.  هەندێك بەتوندی ئیدانەیان كرد، هەندێكی تر ئیدانەیان كرد، بەڵام بەهانەیان بە كۆماری ئیسلامی داوە هێرش بكات، هەندێكی تر بێدەنگییان هەڵبژاردووە.  كاردانەوەی بەرپرس و لایەنە كوردییەكان لەبارەی هێرشەكانی ئێران بۆسەر بارەگای پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەمشێوەیە:  •    مەسعود بارزانی: ئەوە تاوانكارییە.. هەرێمی كوردستان نەكرێت بە گۆڕەپانی یەكلاكردنەوەی ناكۆكی ناوخۆیی وڵاتانی دراوسێ. •    بافڵ تاڵەبانی: رشتنی خوێنی خەڵكەكەمان لەبیرناچێتەوە. •    لاهور شێخ جەنگیی: خوای گەورە ئێمەی لەسەر ئەم خاكە داناوەو هیچ كەس‌و لایەنێك بە كوشتن‌و بڕین جێگەمان پێ لەق ناكات. •    شاسوار عەبدولواحید: ئیدانەی دەكەین.. ئێمە لەگەڵ خەڵكداین. •    بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق: .... (تائێستا هیچ راگەیەندراوێكی لەبارەی هێرشەكانەوە بڵاونەكردوەتەوە).  •    فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق: بەتوندترین شێوە ئیدانەی دەكەین.. ئەم كارە تاكلایەنە ئاڵۆزی لەناوچەكە زیاتر دەكات.   •    فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان: بەتوندی ئیدانەو سەركۆنەی دەكەین. •    محەمەدی حاجی مەحمود: بەنیگەرانییەوە ئەڕوانینە بۆردومانەكانی كۆماری ئیسلامی.  •    كۆمەڵی دادگەریی: ئیدانەی هەر بۆردومانێك دەكەین.. هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران بارەگاكانیان لەناوچەی نیشتەجێبوون دوربخەوە.  •    یەكگرتووی ئیسلامی: ئیدانەی ئەو هێرشانە دەكەین، بەڵام دژی ئەوەین هەرێمی كوردستان بكرێت بە سەرچاوەی هەڕەشە لە وڵاتانی دراوسێ. •    سێ پارتە چەپەكە (شیوعی+ زەحمەتكێشان+ بزوتنەوەی دیموكراتی): ئیدانەی دەستدرێژی ئێران دەكەین.. حكومەتی عێراق لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سكاڵا تۆماربكات.  •    بزوتنەوەی ئیسلامی: .... (تائێستا هیچ راگەیەندراوێكی فەرمی لەبارەی هێرشەكانەوە بڵاونەكردوەتەوە)  •    سەرۆكایەتی هەرێم‌و حكومەت بە راگەیەندراو ئیدانەیان كرد. •    سەرۆكایەتی پەرلەمان بەزارەكی ئیدانەی كرد‌و راگەیەندراوی بڵاونەكردەوە.  دوێنێ 28/9/2022 سوپای ئێران بە موشەك و درۆنی خۆكوژ هێرشێكی فراوانی كردە سەر بارەگای حزبەكانی رۆژهەڵات لە (زڕگوێز، كۆیە، پردێ) بەهۆی ئەو هێرشانەوە تا ئێستا (18) كەس شەهید بوون و زیاتر لە (60) كەسیش برینداربوون، كە بەشێك لە بریندارەكان ژن و منداڵ و هاولاتی مەدەنین. 

  درەو: لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕاندا بە زۆرینەی زۆری ئەندامەكانی بڕیاریدا لەگەڵ یەكێتی و پارتی بەشدار بێت لە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و حكومەت. ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبونەوەی ئەمڕۆیدا جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان گفتوگۆیكرد لەسەر ئەوەی بەشدار بێت لەگەڵ پارتی و یەكێتی بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم؟ ئەو پرسە خرایە دەنگدانەوەو زۆرینەی دەنگی ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی بەدەستهێنا، بۆیە بڕیاردرا فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان هاوشان لەگەڵ فراكسیۆنی پارتی و یەكێتی بەشدار بێت لە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم. بڕیارە سبەینێ فراكسیۆنی گۆڕان وەڵامی رەسمی بزوتنەوەی گۆڕان بداتەوە بە سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی و یەكێتی بۆ ئەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بخرێتە دەنگدانەوە. رۆژی 7ی ئەم مانگە پشتیوان سادق سەرۆكی تیمی پارتی لە حكومەت وێنەیەكی خۆی و تیمی بزوتنەوەی گۆڕانی لە حكومەت بڵاوكردەوەو نوسیوی بووی: كۆبونەوەیەكی بەرهەمدا لەگەڵ مستەفا سەید قادر، دانا عەبدولكەریم، هێمن هەورامی. بە پێی زانیارییەكانی (درەو) تیمی گۆڕان لەو كۆبونەوەیە بەڵێنیان بە تیمی پارتی دابوو كە بەشدار دەبن لە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و نوسینەوەی دەستور و بەردەوام بوون لە حكومەت.

درەو: بەیانی ئەمڕۆ كۆماری ئیسلامی ئێران بە موشەك و درۆنی خۆكوژی هێرشی بۆسەر بارەگای حزبە كوردیەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە هەرێمی كوردستان دەستپێكرد. كۆیە: لە كەمپی رۆژهەڵات لە نزیك كۆیە ئێران بە موشەك و درۆن هێرشی كردە سەر حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران و بەهۆی هێرشەكەوە (4) شەهید و (18) بریندار هەیە. زڕگوێز - سلێمانی: زیاتر لە (20) هێرش لە رێگەی درۆنی خۆكوژیەوە كرایە سەر بارەگاكانی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان و كۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتكێشانی كوردستان بەهۆیەوە (3) كەس برینداربوون. شۆراو - پردێ: بەهۆی هێرشی موشەكی و درۆنەوە بۆسەر بارەگاكانی پارتی ئازادی كوردستان (5) شەهید و (14) بریندار هەیە.  

مەریوان وریا قانع    شۆڕشی ئێرانی لە ساڵی ١٩٧٩ دا، نەک تەنھا فەیلەسوفێکی ڕەخنەیی گەورەی وەک میشێل فوکۆی بەرەو ئەو قەناعەتە برد کە لە ناو ئەم شۆڕشەدا جۆرێک لە ”ڕۆحانیەتی سیاسیی“ تازە لەدایکبووە، بەڵکو لە پەیوەندیشیدا بە میلەتانی ناوچەکەوە ئومێدی ئەوەیشی دروستکرد کە دەتوانن گۆڕانکاریی بکەن و ئەوەی ھەیە و دروستکراوە، بەشێوەیەکی ھەمەلایەن دەسکاریبکەن. شۆڕشی ئێرانی وزەیەکەی سیاسیی گەورەیشی بە سەرجەمی بزوتنەوە ئیسلامییەکان لە جیھاندا بەخشیی و ئیسلامی سیاسیی گۆڕی بۆ ئایدیۆلۆژیای باڵادەست، لە ناوچەکەدا. بووش بە مۆدێلێک بکرێت لاساییبکرێتەوە و شوێنپێکانی ھەڵبگیرێت. لە ئێستادا و چل ساڵێک دواتر، ئەزموونی ئێرانی نەک سەرجەمی ڕەونەقە سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی و ئەخلاقییەکانی دۆڕاندوە، بەڵکو لە ھەمانکاتدا ھەم بووە بە یەکێک لە ئەزموونە سیاسیە ناشیرینەکانی جیھان و ھەم گیریشی بەدەست زۆرینەی ھەرەزۆری ئەو میلەتەوە خواردوە. کە لەماوی ئەو چوار دەیەدا و لەڕێگای نەخشەسازییەکی سیاسیی دینییەوە، دروستیکردوە. لە ماوەی چوار دەیەدا دەوڵەت و دەزگاکانی حوکمڕانیی، پیاوانی دین و سیاسەت بە ھاریکاریی ئابوریی نەوت، ئەو ئەندازیارەبوون کە دەسکارییەکی گەورە و ھەمەلایەنی چیەتیی میلەتی ئێران و دانیشتوانی ئەو وڵاتەیان، کردوە.  ئەمڕۆکە کۆمەڵگای ئێرانی، بە شایەتی،شارەزایانی ئەو بوارە، نەک ئەوانەی قسەی گشتیی و حوکمی گۆترە دەردەکەن، یەکێکە لە عەلمانیترین کۆمەڵگاکانی ناوچەکە. کۆمەڵگایەکی تەواو گەنجە کە زۆرینەی ھەرەزۆریان، لەو ھەندەسە دینییە دەسەڵاتگەرە ھەڵدێن کە دەوڵەتی ئێرانیی و ئایەتوڵا حوکمڕانەکانی ناو ئەو دەڵەتە، لەماوەی چوا دەیەدا دروستیانکردوە. ئیسلامی سیاسیی حوکمڕان لە ئێراندا، زۆرینەی ئەو کۆمەڵگایەی لەو فۆرمە لە دینداریی و لە ئایدیۆلۆژیای ئاینی دوورخستۆتەوە کە دەوڵەت لەسەرەوەڕا بەسەر کۆمەڵگاکەیدا، سەپاندوە. ژیانی شەخسیی و خێزانیی ئێرانیەکان تەواو ناکۆکە بو ژیانە گشتیی و ئاشکرایەی دەسەڵاتداران لەو وڵاتەدا دروستیانکردوە.  لە چوار دەیەی ڕابردوودا دەوڵەتی ئێرانی لە دەیەھا کەناڵی جیاوازەوە کۆمەگای ئێرانی پڕ کردوە لە دین، لە دینێک کە سیستمی ویلایەتی فەقیە، ویلایەتی فەقیە موتڵەق، بەرھەمیھێناوە و ئاراستەی کردوە. خاڵی سەرەکییش لەم ئەزموونەدا بریتیبووە لە مۆنۆپۆڵکردنی سەرجەمی دەسەڵاتەکان و بەکارھێنانی ئەو دەسەڵاتانەش بۆ دروستکردنی ”کۆمەڵگایەکی دینیی“ و دروستکردنی ”تاکەکەس“ و ”لەشێکی دینیی“، بە تایبەتی ”لەشێکی دینیی ژنانە“. ئەوەی ئێستا دەیبینین یاخیبوونی ملیۆنان تاکەکەسۆ ئەو وڵاتەیە، لەو لەشە دینییە دروستکراوە و لەو ھەندەسە دینییەی بەھۆیەوە ”کۆمەڵگایەکی دینیی“ دروستکراوە. ئەم یاخیبونەش یەک مانای سەرەکیی ھەیە: دەستپێکردنی یاخیبوون بەڕووی سەرجەمی سیستمە حوکمڕانیەکەدا لەڕێگای یاخیبوون لەو لەشە دینییە و لەو سیستمە ڕەمزییەی بەدەوری ئەو لەشە دینییەدا دروستکراوە. ئەگەر ڕەمزیی سەرەکیی و بنەڕەتیی ناو ئەم سیستمەش بریتیی بێت  لە حیجاب و سەرپۆشی ژنان، یاخیبوونەکانیش شێوەی یاخیبوونیان لەو حیجاب و سەرپۆشە، گرتۆتەخۆی.  ئەم دۆخەیە وادەکات حیجاب و جلوبەرگی دینیی لە سێنتەری یاخیبوونەکاندا بێت، بەگژاچوونەوەی ئەم ڕەمزە دینییانە بەگژاچوونەوەی سەرجەمی سیستمە سیاسیی و ئابوریی و دەسەڵاتگەرەکەیە، کە بە درێژایی چوار دەیە ئەو ھەندەسە تایبەتەی دروستکردنی لەشی دینییی بەسەر ئەو کۆمەڵگایەدا سەپاندوە.  نەبینین و پشتگوێخستنی ئەم خاڵە نەبینینی ئەو پاڵنەرە سەرەکیی و بنەڕەتییەیە کە ئەو نەوە گەنجەی لە ئێراندا بردۆتە سەر شەقامەکان و نەبینینی ئەو خواستە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ئینسانیانەشە، کە لەپشتی یاخیبوونەکانەوە ئامادەیە. کۆمەڵگای ئێرانی لە ماوەی چوار دەیە لە سیاسەتی دینییانەی دەوڵەت و لەژێر کاریگەریی تیورەی ویلایەتی فەقیەدا، بووە بە کۆمەڵگایەکی تەواو عەلمانیی، کە خواستی گەڕاندنەوەی دینیی بۆ ناو خواست و توانای ئازادانەی ھەڵبژاردنی تاکەکەسەکان، ھەڵگرتوە. خواستێک پێچەوانەی ئەوەی چوار دەیەیە لە ئێراندا ڕووئەدات: واتە  دابڕانی دینداریی لە ھەڵژاردنی ئازادیی تاکەکەسەکان و کردنی بە سێنتەری سیاسەتی دەسەڵاتگەرانەی دەوڵەت خۆی.  لە شۆڕشی ئێرانی ساڵی ١٩٧٩ دا بەشی ھەرەزۆری ھێز و چینە کۆمەڵایەتییەکانی ئێران  بەشداربوون لە یاخیبوون دژ بە شای ئێران و حوکمڕانییە پۆلیسییەکەیدا، ژنان و پیاوانی دینیی و نادینیی، کەسان و گروپی عەلمانی و چەپگەر و لیبرال و ڕادیکاڵ، ئەندامانی چینی ناوەڕاست و چینی کرێکار و جوتیار و بازرگانان، ھەموویان بەشێکبوون لەو ھێزە گەورەیەی بەگژ ڕژێمەکەی شادا چوونەوە. لە شۆڕشی ساڵی ١٩٧٩ دا چەندان ژنانی سەر بە ھێزە چەپ و کۆمۆنیست و عەلمانییەەکان لە ساتەوەختی ناڕەزایی دەربڕینەکاندا حیجابیان دەکردە سەر. حیجاب لای ئەوان و لەو ساتەدا ڕەمزی یاخیبوون و قبووڵنەکردنی ڕژێمە سیاسییەکەی شا بوو، کە لە دیدی زۆربەیاندا وەک پۆلیسی وڵاتانی خۆرئاوا و ئیمپریالیزم لەناوچەکەدا، دروستکرابوو. حیجاب یەکێک لە ڕەمزە گرنگەکانی بزوتنەوە شۆڕشگێڕەکە بوو. بزوتنەوەیەک کە دەیویست سیستمێکی سیاسیی کراوە و دیموکراس و دادپەروەر و کۆمەڵگایەک ڕێزگر لە کەرامەتی ئینسان دروستبکات. ئایدیۆلۆژیای شۆڕشی ئێرانی تێکەڵێکی ئاڵۆزبوو لە ئایدیۆلۆژیایەکی میلییگەرای، جیھان سێھەمیی دژە ئیمپریالیست، کە داژایەتییەکی گەورەی ئەمریکا و سیاسەتەکانی ئەمریکای لە ئێراندا دەکرد. ئاخر ئەمریکا پێشتر و لە ساڵی ١٩٥٣دا دەسەڵاتی حکومەتە ھەڵبژێراوە عەلمانییەکەی موسەدەقی ڕوخانبدوو. بە کورتییەکەی، لە ساتەوەختی شۆڕشی ئێرانی ساڵی ١٩٧٩دا، حیجاب بەشێکبوو لەم دۆخە سیاسیی و فەرھەنگیی و ئایدیۆلۆژییە یاخیگەرە و یەکێکبوو لە ڕەمزەکانی بەرگریکردن و یاخیبوون. لە ڕاستیدا بۆچوونەکانی میشێل فوکۆش بۆ دۆخی ئێران و قسەکردنی لەسەر لەدایکبوونی ”ڕۆحانیەتی سیاسیی“ ھەردەچێتە ئەم قاڵبەوە، کە تیایدا ئیسلام وەک دین و حیجاب وەک جۆرێکی تایبەت لە نمایشکردنی لەش، بووبوو بە ڕەمزی یاخیبوون.   بەڵام دوای گەڕانەوەی خومەینی و دەستکردن بە دامەزراندنی ”کۆماری ئیسلامیی“، دوای سەپاندنی فەلسەفەی حوکمڕانیی ”ویلایەتی فەقیە“، دۆخێکی تەواو تازە دێتەکایەوە. لەم دۆخەدا حیجاب بە گشتیی و چۆنیەتی دەرکەوتنی لەشی ژن لەناو ژیانی گشتییدا، ھێدی ھێدی دەگۆڕێت بە شوناسی ئەو سیستمە سیاسییە تازەیەی خومەینی دروستیدەکت.  سیستمێکی دەسەڵاتگەریی دینیی، کە ھیچ جیاوازییەکی سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی و دینیی قبووڵنەبوو. سیستمێک دیدی ئایەتوڵایەکی بەسەر ھەموو کۆمەڵگادا دەسەپاند. لەم ڕەوتە نوێیەدا حیجاب لە ڕەمزی بەرگریکردنەوە گۆڕا بۆ ئامرازی سەرکوتکردن و دروستکردنی مرۆڤی کۆپیکرراو. لە ھێماکردنەوە بۆ بزوتنەوەیەکی دژە سیستمی پاشایەتی دەسەڵاتگەر و حوکمی ساواک و پۆلیسی نھێنییەوە، گۆڕا بۆ شوناسی ھێزێکی دینیی خۆسەپێنی توندوتیژ و نادیموکراس و دخراو و خوێناوی. لەشی دینیی خۆیشی بوو بە شوناسی سەرەکیی سیستمە دەسەڵاتگەرەکەی خومیەنی و بە بەرجەستەکەری سیستمەکە.  ئەوەی ئێستا لە ئێراندا دەیبینین یاخیبوونی ئەو لەشە دینییە بەزۆر دروستکراوەی ئێرانە، نەک تەنھا لە حیجاب و خۆپۆشینی دینیی، بەڵکو لە سەرجەمی میکانیزم و پرۆسەکانی دروستکردنی خودی لەشە دینییەکە خۆیشی. یاخیبوونە لەو سیستمەی ھێشتنەوەی ئەو لەشە دینییەی، بە ھێشتنەوەی شوناسیی دەوڵەت و کۆمەڵگاکەوە، گرێداوە . بڵاوبوونەوەی  ڤیدیۆی ئەو خانمە سەماکەرانەی بە دەوری ئاگرێکدا سەمادەکەن و حیجابەکانیان لەناو ئاگرەکەدا دەسوتێنن، بەرجەستەکردنی ئەم ڕاستییە سۆسیۆلۆژیی و سیاسیی و دینیی و کۆمەڵایەتییە سادەیەیە، ڕاستیی یاخیبوون لە سەرجەمی سیاسەت و میکانیزمەکانی دروستکردن و سەپاندنی ئەو لەشە دینییەی زیاد لە چل ساڵە بە بەکارھێنانی ھێز و زەبری دەوڵەت دروستدەکرێت.   ئەوەی ئێستا دەیبینین یاخیبوونێکی نوێی کۆمەڵگای ئێرانییە تەواو جیاواز لەوەی ساڵی ١٩٧٩دا ڕویدا، یاخیبوونی ئێستا نە یاخیبوونێکی ناسیۆنالیستیی و میلییانەیە، نە یاخیبوونێکی دژە ئیمپریالیستانەیە، نە یاخیبوونێکی جیھانسێھەمییانەشە، بەڵکو یاخیبوونی ملیۆنەھا لەو تاکەکەسە جیاوازانەیە، کە بەشێکی زۆریان خوێندەواری سەر بە چینی ناوەڕاستن، بەڕووی ئەو سیستمەدا کە چەندەھا قەیرانی جۆربەجۆری بۆ ئێران وەک وڵاتێکی فرەنەتەوە و فرەزمان و فرەکولتور و فرەخواست، دروستکردوە.  ئەوەی دەیبینین یاخیبوونێکی مەدەنییانەی ھێمنە  بە میزاجێکی ناعەبوس و خۆشحاڵانەوە، تیایدا تەحەدای تاکەکەسیی و سەماکردن و نمایشکردنی لەشێکی ئازاد، ڕەگەزە سەرەکییەکانیەتی. ئەم شەپۆلە لە ناڕەزاییدەربڕین و یاخیبوون ھاوکات شەپۆلێکی ناڕێکخراوە، بەبێ ئۆرگان و ئایدیۆلۆژیا و سەرکردەیەکی کاریزمییە،  بە زۆرمانا لەو جۆری ئەو یاخیبوونانەیە کە لە کۆتایی ساڵانی ھەشتادا و لەدوای کەوتنی کۆمۆنیزمەوە لە خۆرھەڵات و ناوەندیی ئەوروپادا بینیمان.  لە پەیوەندیدا بە کورد و خەڵکی کوردستانەوە، یاخیبوونەکانی ناو ئێران ھاوکات بە یاداوەرییەکی نەتەوەیی بریندار و بە سیاسەتێکی بەردەوامی بێمافکردنێکی دەستەجەمعییەوە، گرێدراوە. پەلاماردانی ئەمڕۆکەی دەوڵەتی ئێرانیش بۆ  بارەگای ھێزە کوردییەکانی ڕۆژھەڵات، لەناوچەی سلێمانی، بە درۆن، دەرخەریی ئەو تایبەتمەندیانەیە کە بوونی کورد لەناو کۆی ناڕەزایەتییەکانی ئێراندا بەرجەستەی دەکات. ئەم مەسەلەیەش تەنھا یەک مانای ھەیە: دانەبڕانی یاخیبوونەکان لە کوردستان لە کۆمەڵێک داواکاریی نەتەوەیی کە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە کوردبوونەوە ھەیە وەک شوناسێکی  چەوساوە و چەپێنراو و پەلاماردراو.    

(درەو):  كەیسێك كە پەیوەندی بە سزای ئاژەڵی بەرەڵا (مانگا)وە هەیە لە هەڵەبجە، سەریكێشا بۆ هەڵدانەوەی دۆسیەی زەوی‌و زار لە سنوری پارێزگاكە‌و بەوهۆیەوە فەرمانی دەستگیركردن بۆ سەرۆكی شارەوانی دەرچووە.  بەهۆی دیارنەمانی بڕە پارەیەكەوە كە بەپێی زانیارییەكان نزیكەی (12 ملیۆن) دینارە، مفەوەزێكی بنكەی پۆلیسی شارەوانی هەڵەبجە دەستگیركرا.  بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، ئەو بڕە پارەی دیارنەماوە، پارەیەكە كە پێشتر وەكو سزا لە خاوەن ئاژەڵە بەرەڵاكانی (مانگا) ناو شاری هەڵەبجە وەرگیراوە‌و نەچوەتە سندوقی شارەوانییەوە‌و خاوەن ئاژەڵەكان سكاڵایان تۆماركردووە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە ئیدارەی پارێزگای هەڵەبجە بە (درەو)ی راگەیاند، مفەوەزەكەی پۆلیس دوای دەستگیركردنی هەندێك دانپێدانانی كردووە لەبارەی كەیسی ئەو پارەیە‌و كەیسی زەوی‌و زار لە سنوری پارێزگاكە، لەبەر رۆشنایی دانپێدانانیدا دادگا فەرمانی گرتنی بۆ (كوێستان ئەكرەم) سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە دەركردووە. (درەو) زانیویەتی ئەمشەو كوێستان ئەكرم سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە چوەتە بنكەی پۆلیس‌و بڕیارە تا سبەینێ لەوێ بمێنێتەوە‌و دواتر بە كەفالەت ئازاد بكرێت.  (درەو) ئێوارەی ئەمڕۆ لەبارەی ئەم كەیسەوە پەیوەندی بە سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجەوە كرد، بەڵام وەڵامی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی نەدایەوە.