درەو:
ئەنجامی راپرسیی: ڕای هاوڵاتیانی کوردی کەرکوک سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و واقعی نەتەوەیی لە کەرکوکدا

"تەنها (19%)ی سامپڵەکە دەڵێن ململانێی حزبە کوردییەکان لەسەر خاک و نەتەوەیە. لە بەرامبەردا، (38%) دەڵێن ململانێکەیان بۆ پۆست و ئیمتیازە و (36%) گوتویانە بۆ نەوت و داهاتە".
"ئەزمونی هەرێم لەوە ناچێت رەنگدانەوەی ئەرێنیی هەبووبێت لەسەر پرسی نیشتمانیی و شوناس لای کوردی کەرکوک بەوەدا کە لە وەڵامی پرسیارێکدا رێژەی (44%) رایان وایە دەیانەوێت هەرێمێک بن لە چوارچێوەی عێراقدا و ئەوەیان هەڵنەبژاردووە سەر بە هەرێمی کوردستان بن. تەنانەت نزیکەی (22%)ی سامپڵەکە (کە بۆ ئەم پرسیارە نزیکەی 1300 کەس وەڵامی داوەتەوە) رایان وایە هەر بیر لە هەرێمێکی سەربەخۆ لە چوارچێوەی عێراقدا نەکەنەوە بەوەدا گوتویانە وەک ئێستا بمێنێتەوە باشترە".
 
پێشەکیی
ئەگەر پلانی هەڵبژاردن وەک خۆی بڕوات، لە کۆتا مانگی ساڵی 2023دا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دەست پێ دەکات. کەرکوک وەک هەمیشە چەقی بەشێکی سەرەکییە لە ململانێی هێزە سیاسییەکان لە سەرتاسەری عێراقدا، بە پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانیشەوە. لە هەمان کاتیشدا شارێکە کاریگەر بووە بە ئەزمونی هەرێمی کوردستان بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ.
کوردی کەرکوک چۆن سەیری هەڵبژاردنی داهاتوو دەکەن؟ ئایا پێشبینیی ساختەکاریی دەکەن؟ ئایا بەشداریی دەکەن؟ ئەی چۆن ئەزمونی هەرێمی کوردستان هەڵدەسەنگێنن و گلەییەکانیان چییە؟ ململانێکانی ناوخۆیان چیین و تا چەند وەک کورد لایەنی پەیوەندیدار فەرامۆشیان دەکەن؟ دەشێت را و بۆچونی جیاواز لەم بارەیەوە هەبووبن، بەڵام تا ئەو شوێنەی ئێمە ئاگاداربین، بە شێوازێکی زانستیی هیچ دەزگایەک لەم پرسیارانەی نەکۆڵیوەتەوە و ئاماری پێویستی بەدەست نەهێناوە، کە بڕبڕەی پشتی پلاندانان و گۆڕینی ستراتیجی سیاسیی و توێژینەوەی زانستیین سەبارەت بە پرسی کەرکوک و کاریگەریی ئەزمونی هەرێم لەسەری و ململانێکانی ناوخۆیان.
جگە لە پرۆفایلی بەشداربوو کە لە چوار پرسیار پێکهاتووە، راپرسییەکە سەرنجی لەسەر دوو رەهەندی سەرەکیی بووە، یەکەمیان بریتییە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا کە (9) پرسیاری لەم بارەیەوە کردووە، دووەمیان بریتییە لە واقعی نەتەوەیی لە کەرکوکدا کە نزیکەی (7) پرسیاری لەم بارەیەوە کردووە. راپرسییەکە لە لایەن دکتۆر نیاز نەجمەدین، پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە زانکۆی سلێمانی سەرپەرشتیکراوە و ئەنجامەکانی شییکراونەتەوە. راپرسییەکە لەلایەن (1646) کەسەوە بە شێوازی ئۆنلاین پڕکراوەتەوە.
دەزگای میدیایی درەو راپرسییەکەی لە ناوەڕاستی نۆڤەمبەری 2023 بڵاوکردەوە و ئەنجامەکانی بە هەر سێ زمانی کوردیی و ئینگلیزیی و عەرەبیی رادەگەیەنێت. ئەمەی خوارەوە پوختەی راپۆرتەکەیە.  

ئەنجامەکان
بەشی یەکەم: هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک
１-    ئەنجامی راپرسییەکە پیشانی دەدات کە بەشداریی هەڵبژاردن لەناو کوردەکاندا گەرموگوڕ دەبێت ئەگەر هیچ کاریگەرییەکی نوێ لە رۆژانی بەر لە هەڵبژاردندا دروست نەبێت. کەمترین رێژە  (8٪) ئەوانەن کە هێشتا "دڵنیا نین" لەوەی بەشدار دەبن، دوای ئەمان رێژەی بەشدار نەبوو دەگاتە (15٪)، بەرزترین رێژەش ئامادەی بەشداریی دەنگدانە.
２-    پرسیاری دووەمی ئەم بەشە بریتیی بوو لەوەی بەشداربوو دەنگ بە کام لیست دەدات؟ بەپێی ئەنجامی راپرسییەکە (کە بۆ ئەم پرسیارە 1105 کەس بەشدار بووە)، دەنگی نەوەی نوێ لە دوای یەکێتیی و پارتییەوە دەبێت، بەڵام 'درەو میدیا' خۆی دەپارێزێت لەم ئەنجامە و پشت راستی ناکاتەوە بەو هۆیەوە پرسیارەکە هەستیارە و ئەندامانی حزبییەکان رەنگە ویستبێتیان هێزی خۆیان لە رێی ئەم پرسیارەوە پیشان بدەن.
３-    ئایا هەڵبژاردنێک دەبێت بەبێ ساختەکاریی؟ بەرزترین رێژە (46%) دەڵێن "ساختەکاریی دەکرێت"، رێژەیەکی بەرزی تریش (37%) گوتویەتی "نازانم". ئەم رێژەیەش ئاماژەیەکی خراپە بۆ هەڵبژاردن، چونکە 'نازانم" واتای ئەوەی دڵنیا نییە و گومانی هەیە لەوەی ساختەکاریی دەکرێت. تەنها رێژەیەکی کەم دەمێنێتەوە کە بەوپەڕی متمانەبەخۆبوونەوە گوتویەتی 'ساختەکاریی ناکرێت'.   
４-    بەڵام ئایا هەڵبژاردن لە روانگەی کوردەکانی کەرکوکەوە بۆ کورد گرنگە؟ بەڵێ، لای زۆرینە (75%) گرنگە و ئەو چوار یەکەی دەمێنێتەوە (25%) بە گرنگی نازانن.  
５-    ئێستا پرسیارێکی تر دێتە پێشەوە: ئایا کاندیدی حزبە کوردییەکان وەک نوێنەری کورد سەیر دەکەن؟ وەڵامی زۆرینە (64%) ئەمەیە: نەخێر. هاوکات لە (10%) ئەڵێن "نازانم و دڵنیا نیم". ئەتوانین بە کۆ بڵێین: لە 74%  متمانەیان بە کاندیدی حزبی کوردیی نییە، یان گومانیان هەیە لەوەی کە نوێنەری نەتەوە بێت، بەڵکو وەک نوێنەری حزب سەیریان دەکەن. بێ دوودڵیی، ئەوەی پێشبینیی بۆ ساختەکاریی بەرزە و گومانیشیان هەیە لەوەی کاندیدی کورد نوێنەری کورد بێت، زیانی هەیە بۆ بەشدارییەکی دروست لە هەڵبژاردنەکەدا. دەشێت ئەمە پێشنیاری ئەوەش بکات کە کاندیدی حزبەکان لە کاتی بانگەشەدا هەوڵ بدەن و پەیمان بدەن بە کوردی کەرکوک کە مەیلی نیشتمانییان بەهێزترە لە مەیلی حزبییان.  
６-     بەپێی سامپڵەکە، زۆرینەی کوردەکانی کەرکوک (47%) باوەڕیشیان بەوە نییە هەڵبژاردن چارەسەری کێشەکانی کەرکوک بکات. رێژەی (14%)ش 'دڵنیا نین" کە تا چەند هەڵبژاردن کێشەکانی کەرکوک چارە دەکات. ئەوەی دەمێنێتەوە (39%) بە ئومێدەوە سەیری هەڵبژاردنەکە دەکات. بە چەند وشەیەکی تر، پێدەچێت کوردی کەرکوک کێشەکانی کەرکوک زۆر لەوە بە سەختتر بزانن کە بە هەڵبژاردنێک چارەسەر ببن. ئەمەش سێ دیوی هەیە. یەکەمیان ئەوەیە رەنگە حزبی کوردیی توانای لاواز بووبێت لەوەدا هەڵبژاردن وەک کلیلی چارەسەر بناسێنێت و بۆ ئەمەش متمانەی خەڵک بە هەڵبژاردن بگێڕێتەوە. دووەمیان ئەوەیە دەشیت خەڵک وردە وردە بەرامبەر بە هەڵبژاردن وەک ئامرازێکی گۆڕانکاریی، واقعییتر و چێ‌وکراوەتر بوونەتەوە و زێدەڕەویی ناکەن لەوەی عەسای سیحرییە و هەموو شت چاک دەکاتەوە. سێیەمیان ئەوەیە خودی کێشە سیاسییەکانی کەرکوک بە چەشنێک کەڵەکە بوون، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا ناتوانێت چارەسەریان بکات. هەڵبژاردن دەکرێت تەنها کەرەستەیەک بێت بۆ چاکسازیی.       
７-    یەکێک لە بەڵگەکان کە پشتراستی شیکارییەکەی خاڵی پێشوو دەکات ئەوەیە کە تەنها (46%) رایان وایە هەڵبژاردنەکە گۆڕانکاریی دروست دەکات، رێژەکانیتر یان دڵنیا نین و نازانن (9%)، یان رایان وایە خراپتری دەکات (12%)، یان باوەڕیان وایە هیچ ناگۆڕێت (34%).
８-    دوو پرسیاری کۆتایی ئەم بەشە (واتە پرسیارەکانی 12 و 13) سەبارەت بە پێگەی حزبە کوردییەکانە دوای هەڵبژاردن، لەگەڵ پێشبینیی بەشداربووان سەبارەت بە شوناسی پارێزگاری کەرکوک. بۆ پرسیاری (12)، زۆرینە (57%) رایان وایە پێگەی حزبی کوردیی لە دوای هەڵبژاردن دەبوژێتەوە، بەڵام رێژەیەکی بەرزیش رایان وایە لاوازی دەکات (21%(، دوا رێژەش گوتویەتی کە نازانێت. هەرچی پرسیاری (13)یە، ئەوا زۆرینەی بەشداربووان (63%) رایان وایە کە پارێزگاری داهاتوو بۆ کورد دەبێت. لەبەرئەوەی ئەم راپرسییە ئاراستەی پێکهاتەکانی تری کەرکوک نەکراوە، ئەوا درەو میدیا ناتوانێت ئەم رێژەیە پشتڕاست بکاتەوە، یان بەرگریی لەم ئەنجامە بکات.   

بەشی دووەم/ واقعی نەتەوەیی لە کەرکوکدا
6-    ئایا دۆخی کەرکوک لە روانگەی کوردەوە ئێستا باشترە یان ئەو کاتەی پارێزگار بە دەست کوردەوە بوو؟ ئەنجامەکان زۆر دڵخۆشکەر نین. رێژەی بەرز (52%) رایان وایە کە جاران باشتر بوو، ئەمەش واتای ئەوەی لەو کاتەوە بۆ ئەمڕۆ دۆخەکە بەرەو خراپتر چووە. بەڵام ئەو رێژەیەی دەمێنێتەوە شتی تر دەڵێن. رێژەی (23%) رایان وایە کە وەکو خۆیەتی، لە 21% رایان وایە ئێستا باشترە، لە 4%یش نازانن، واتە پێوەرێکیان نییە بۆ ئەم بەراوردکارییە. جێی سەرنج ئەوەیە کە هەر گۆڕانکارییەک بەرژەوەندیی گروپە کۆمەڵایەتییەکان بە ئاستی جیاواز دەستکاریی دەکات، بۆیە سەیر نییە گروپێک بەرەو خراپتر و گروپێک بەرەو باشتر ببات. هێشتاش رێژەیەکی بەرز هەن لە دەستدانی پارێزگاری کورد بە کێشەی سەرەکیی نابینن لە کەرکوکدا.   
7-    ئەزمونی هەرێم لەوە ناچێت رەنگدانەوەی ئەرێنیی هەبووبێت لەسەر پرسی نیشتمانیی و شوناس لای کوردی کەرکوک بەوەدا کە لە وەڵامی پرسیارێکدا رێژەی (44%) رایان وایە دەیانەوێت هەرێمێک بن لە چوارچێوەی عێراقدا و ئەوەیان هەڵنەبژاردووە سەر بە هەرێمی کوردستان بن. تەنانەت نزیکەی (22%)ی سامپڵەکە (کە بۆ ئەم پرسیارە نزیکەی 1300 کەس وەڵامی داوەتەوە) رایان وایە هەر بیر لە هەرێمێکی سەربەخۆ لە چوارچێوەی عێراقدا نەکەنەوە بەوەدا گوتویانە "وەک ئێستا بمێنێتەوە باشترە". ئەویتری رای وایە سەر بە هەرێم بێت.  
8-    وادەردەکەوێت کە کوردی کەرکوک تەنها لەوە نیگەران نەبێت ئەزمونی حوکمڕانیی هەرێم کێشەی قوڵی هەیە و وادەکات کوردی دەرەوەی هەرێم سەرسام نەبێت پێی، بەڵکو لە هەڵوێستی حزبە کوردییەکانیش لەناو کەرکوکدا پەستن. لە وەڵامی پرسیارێکدا، تەنها (19%) سامپڵەکە گوتویانە ململانێی حزبە کوردییەکان لەسەر خاک و نەتەوەیە. لە بەرامبەردا، (38%) گوتویانە ململانێکەیان بۆ پۆست و ئیمتیازە و (36%) گوتویانە بۆ نەوت و داهاتە. ئەو رێژەیەی دەمێنێتەوە نەیویستووە وەڵامی پرسیارەکە بداتەوە.
9-    سەبارەی بە ململانێی نەتەوەیی، کوردی کەرکوک لەم راپرسییەدا وەڵامی نەرێنێیان داوەتەوە بە شێوەیەک رێژەی (70%) هەست دەکەن مامەڵەیەکی یەکسانیان بەراورد بە پێکهاتەکانی تر لەگەڵ ناکرێت. دیارە ئەمە رای تەواوی کوردەکانی کەرکوک نییە و رێژەی (23%) گوتویانە هەمان مامەڵەیە. رێژەکەی دەمێنێتەوە گوتویەتی کە زانیاریی نییە و نازانێت.
10-    هەر سەبارەت بە بەراوردی هەرێم و کەرکوک، زۆرینە (69%)ی سامپڵەکە رایان وایە دۆخی گوزەران و بژێویی کەرکوکییەکان باشترە لە هەرێم، تەنها (10%) گوتویانە وەکو یەکن و (3%) گوتویانە نازانن، ئەویدیکە گوتویانە هەرێم باشترە لە کەرکوک.
11-     بەرواری 16ی ئۆکتۆبەر لە یادگەی کوردی کەرکوکدا ماوەتەوە. ئایا کاریگەریی چی بووە؟ رێژەی بەرز (40%) دەڵێن دۆخەکەی خراپتر کردووە، رێژەی (25%)یش دەڵێن وەک خۆیەتی. رێژەکەی تریش دەڵێن باشتر بووە. بەڵام بەو پێیەی رێژەیەکی بەرز گلەییان هەیە و رەنگە گوزەرانیان تێکچووبێت، ئەوا دەکرێت ئەو رووداوە وەک خاڵێکی وەرچەرخانی نەرێنیی سەیر بکرێت، بەتایبەت کە دەرفەتی بە دەسەڵاتدارانی پێکهاتەکانی تردا هەژمونی زیاتر بەسەر کەرکوکدا بکەن.
12-    پرسیارێک لە هزری زۆرینەی خەڵکی خوێندەواری وڵاتانی نەوتییدا هەبێت ئەوەیە نەوت نەفرەتە یان رەحمەت؟ کوردی کەرکوک وایدەبینن کە بۆ ئەوان بووە بە نەفرەت. بەرزترین رێژەی بەشداربووانی راپرسییەکە (86%) دەڵێن نەوتی کەرکوک نەبووە بە خێر و خۆشیی بۆ خەڵکەکەی. بێگومان گروپی کۆمەڵایەتیی هەن سودیان لێ بینیوە بە راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ. بۆیە سەیر نییە کە (10%) بڵێن سودی هەبووە و ئەویدیکەش گوتویان زانیارییان نییە.
پرۆفایلی بەشداربووان
１-    زۆرترین گروپی تەمەن کە بەشداری لە راپرسییەکە کردووە تەمەنی 34-41 (31%)، پاشان تەمەنی 26-33  (بە رێژەی 28%(. دوای ئەمانیش تەمەنی 18-25 و 42-49  بەشدارییان زۆرتر بووە.
２-    بەپێی ئاستی خوێندەواریی و بڕوانامە، تەنها 7٪ هەڵگری بروانامەی سەرەتایی بوون، گەورەترین گروپی سامپڵەکە هەڵگری بڕوانامەی دبلۆم یان بەکالریۆس بوون ( بە رێژەی 57%). خوێندنی باڵاش بە رێژەی (14%)  بەشداربوون.
３-    رێژەی 3%ی سامڵەکە لە رەگەزی مێ بوون و ئەویتری لە رەگەزی نێر بوون. بەداخەوە، راپرسییەکە گەیشتووە بە کەمترین رێژەی ژنان.   
４-    سەبارەی بە پیشە، زۆرترین خاوەنپیشەی بەشداربوو بریتیی بوون لە کارمەندی حکومەت (45%)، ئەویتری کاسب ( 23%)، کارمەندی کەرتی تایبەت (11%(، بێکار و خانەنشین و خوێندکار و خاوەن بزنسیش بە رێژەی بچوک بەشداربوون.

ئەنجامی راپرسی درەو سەبارەت بە هەڵبژاردنی كەركوك