.jpg)
درەو: لە راگەیەندراوێكدا كۆمپانیای پیشەسازی نەوتی كوردستان “ئەپیكۆر” رایگەیاندووە: کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بواری نەوت و حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بە نیازێکی پاکەوە دەستیان بە گفتوگۆ کرد لەگەڵ حکومەتی عێراق و نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی فێدراڵ محەممەد شیاع سوودانی، بە ئامانجی گەیشتن بە بڕیارێک بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت لەرێگەی بۆری عێراق-تورکیا، بەشێوەیەک ئەو بڕیارە ھاوتەریب و گونجاو بێت لەگەڵ رێککەوتنە یاساییەکانمان و بوودجەی عێراق. ئەمڕۆ بۆمان روونبوویەوە وەزارەتی نەوتی عێراق ئامادە نیە گفتوگۆ لەسەر چارەسەرێک بکات کە تێیدا رێز لە گرێبەستەکانی ئێمە بگرێت، ھەوڵدەدات پرۆسە و رێگەیەک بگرێتەبەر کە بەشێوەیەکی تاکلایەنە جێگرەوەیەک بۆ چوارچێوە یاساییەکە و گرێبەستە بەرکارەکانمان لەگەڵ حکوومەتی ھەرێمی کوردستان دابنێت. ئەم ھەنگاوانەی وەزارەتی نەوتی حکومەتی عێراق قبوڵکراو نین، کۆمپانی ا ئەندامەکانی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (ئەپیکور)، ئامادە نین دەستبە ھەناردەکردنەوەی نەوت بکەن، ھەتا ئەوکاتەی پابەندبوونێک لە حکومەتی عێراقەوە نەبێت و تێدا رێز لە گرێبەستەکانمان بگرێت، لەگەڵ ئەوەشدا پابەندبوون و دڵنیایی ھەبێت لەبارەی شێوزای وەرگرتنی پارەی فرۆشی نەوت، لە رابردوو و بۆ داھاتووش.
.jpg)
درەو: ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز" لەزاری دوو سەرچاوەوە بڵاویكردووەتەوە، گفتوگۆکان لەبارەی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان شكستیهێناوە. دوو سەرچاوەكە، كە راستەوخۆ ئاگاداری ئەو بابەتەن، بە رۆیتەرزیان راگەیاندووە، گفتوگۆکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی کوردستان لە رێگەی بۆریی عێراق-تورکیا، دووچاری گیروگرفت بووە، بەهۆی بەردەوامی ناكۆكی لەبارەی چۆنیەتی پارەدان و گرێبەستەکان. دانوستانەکان، کە لە کۆتایی مانگی شوباتەوە دەستیپێکرد، تا ئێستا نەیتوانیوە کۆتایی بە ناکۆکییەکی نزیکەی دوو ساڵ بێنێت، کە بووەتە هۆی وەستاندنی هەناردەی نەوت لە کوردستانی عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکی. واشنتۆن فشاری خستۆتە سەر عێراق بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن، مانگی رابردوو ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندبوو، ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا، داوای لە عێراق کردووە رێگە بە دەستپێکردنەوەی هەناردەركردنی نەوت بدات، یان روبەڕوی سزا دەبێتەوە. وەزارەتی نەوت وەڵامی پەیوەندییەكانی رۆیتەرزی نەداوەتەوە بۆ لێدوان لەبارەی دانوستانەکان. ئەو دوو سەرچاوەیه ئاماژەیان بەوەكردووە، رۆژی پێنج شەممه، وەزارەتی نەوت نامەیەكی ئاڕاستەی دەسەڵاتدارانی هەرێم کردووە، داوای کردووە راوێژکارێکی سەربەخۆ دابنرێت بۆ هەڵسەنگاندنی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە له هەر کێڵگەیەک، بۆ دیاریکردنی نرخەکان. بەهۆی ئەوەی بەغداد هێشتا لە دانوستاندایە لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە چوارچێوەی ئەو کارانەی کە راوێژکارەکە ئەنجامی دەدات، دوو سەرچاوەكە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئەو پرسە گومانی لەسەر پابەندبوونی بەغداد دروستکردووە بەو گرێبەستانەی کۆمپانیاکان لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەیانە. یەکێک لە سەرچاوەکان دەڵێت: تائێستا پەیڕەوێك نییە رێككەوتنی لەسەر كرابێت، بۆیە ترسەکە لەوەدایە کۆمپانیاکان نازانن چەند پارەیان پێدەدرێت لەبەرامبەر بەرهەمهێنانیان، چونکە ئەو راوێژکارە دەتوانێت تەواوی چاوەڕوانی پارەدانەکە بگۆڕێت. کۆمپانیای ئەپیکور، کە گروپێکە لە هەشت کۆمپانیای نەوتی لە کوردستانی عێراق لەخۆدەگرێت، لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاندووە، هەناردەکردن دەستپێناکاتەوە تاوەکو بەغداد پابەندبونێكی چەسپاو پێشكەش نەكات. لە ئاماژەیەکی رونیشدا بۆ نامەکەی بەغداد، ئەپیکور لە بەیاننامەکەیدا رایگەیاندووە، وەزارەتی نەوت ئامادە نییە دانوستان لەسەر چارەسەرێک بکات کە ڕێز لە گرێبەستی كۆمپانیاكان بگرێت و، هەوڵدەدات پرۆسەیەکی جیاواز بە شێوەیەکی تاکلایەنە دابمەزرێنێت. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەش هاتووە، ئەو رێوشوێنانەی وەزارەتی نەوت جێگەی قبوڵكردن نییە. واشنتۆن دەیەوێت هەناردەی نەوت لە رێگەی تورکیاوە دەستپێبکرێتەوە، لەبەرهەندێك هۆكار، كە بەشێکی بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی دابینکردنی جیهانی و دابەزاندنی نرخەكەیەتی، لە هەمان کاتدا ئیدارەی ئەمریکا دەیەوێت پەیوەندییە داراییەکانی نێوان عێراق و ئێرانی دراوسێ بوەستێنێت، لەسایەی ئەو فشارانەی خستویەتیە سەر تاران، سەبارەت بەهەناردەکردنی نەوت و بەرنامە ئەتۆمییەکەی.
.jpg)
د. سانا كەمال، پارێزەری ڕاوێژکار ڕێکارە یاساییەکان بۆ دامەزراندنی پارێزگای هەڵەبجە خۆی دەبینێتەوە لە پێشکەشکردنی داواکاریەکی فەرمی لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بۆ حکومەتی عێراق بەمەبەستی وەرگرتنی ڕەزامەندی لەسەر بە پارێزگا بونی هەڵەبجە، وە ڕەزامەندی حکومەتی عێراق پیویستی بە دیراسەتکردنی ڕەهەندەکانی ئەم بابەتە هەیە لە ڕووی پلاندانانی کارگێڕی و سەرژمێری دانیشتوان و توانای ئابورییەوە و کاریگەریە دیمۆگرافی و ئابوریەکانی بەپارێزگا بوونی هەڵەبجە. وە لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئیدارە خۆجێیەکانەوە دیراسەی دۆخی ئەمنی و کارگێڕی دەکرێت، وە دوای تەواوبونی دیراسەتکردنی ئەو رەهەندانە حکومەت ڕەزامەندی خۆی نیشان دەدات لەسەر بەپارێزگا بونی هەڵەبجە. وە لە پاش رەزامەنی حکومەتی عێراق و تەواوکردنی ڕێکارە یاسایی و کارگێڕیەکان بۆ بە پارێزگا بونی هەڵەبجە، ڕەشنوسی یاسای دامەزراندنی پارێزگای هەڵەبجە ئامادە دەکرێت و ئاراستەی پەرلەمانی عێراق دەکرێت بۆ گفتوگۆ و دەنگدان، و پەرلەمان دەنگ لەسەر پرۆژە یاساکە دەدات و دەبێت زۆرینەی ڕەها (50%+1 لە ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان) دەنگی پێ بدەن. وە لەکاتی ئیستا ڕێکارەکانی بەپارێزگا بونی هەڵەبجە لە قۆناغی دەنگدانی پەرلەماندا قەتیس بووە و تەنها خوێندنەوەی یەکەم و دووەم بۆ پرۆژەیاساکە کراوە و خۆیندنەوەی کۆتایی ماوە. وە بەهۆی نەبوونی نیسابی یاسایی بۆ دانیشتنی پەرلەمان، دانیشتنی ڕۆژی چوارشەممە کە تەرخان کرابوو بۆ خوێندنەوەی کۆتایی پڕۆژە یاساکە دواخرا بۆ کاتێکی نادیار. قەتیسبونی ئەم پڕۆژەیە لەناو پەرلەمان پرسیارێکمان بۆ دێنێتە پیشەوە سەبارەت بە ڕێگریەکانی دەرچونی ئەم یاسایە لە پەرلەمان، کە خۆی دەبینێتەوە لەم چەند خاڵەی لای خوارەوە: ١-بونی بەرژەوەندی تائیفی و ناکۆکی ناوخۆیی، کە کاریگەری لەسەر پرۆسەی بڕیاردان هەیە، وهۆکارێکە بۆ ڕێگریکردن لە دەرکردنی ئەو یاسایە، بەشێوازێک پەرلەمانتارە عەرەبەکان بەرامبەر بە پارێزگاریونی هەڵەبجە داوای بە پارێزگاربونی چەند ناوچەیەکی دیکە دەکەن وەک ( تەلەعفەر و فەلوجە). ٢- عورفی یاسای «یەک سەبەتە»، کە بەزەقی لە پەرلەماندا جێبەجێکرا لە کاتی دەنگدان لەسەر هەر سێ یاسای( هەمواری یاسای لێبوردنی گشتی و، گەرانەوەی موڵک و ماڵ وهەمواری یاسای باری کەسێتی)، کە ئەم عورفە وای لە پەرلەمانتارانی شیعە و سوننە کردوە مەرج دابنێن بۆ چونە ناو هۆڵی پەرلەمانەوە بۆ دەنگدان لەسەر پرۆژە یاسای بەپارێزگا بونی هەڵەبجە، مەرجەکەشیان خۆی لە پرۆژە یاساکانیان دەبینێتەوە کە دەبێت بەیەک سەبەتە لەگەڵ پرۆژە یاسای هەڵەبجە دەنگی لەسەر بدرێت. ٣ـ لاوازی بەدەستهێنانی پشتیوانی سیاسی بۆ پرۆژە یاساکە لەلایەن کوتلە کوردیەکانی ناو پەرلەمان. ٤ـ لاوازی رۆڵی کەسان ولایەنی پەیوەندیدار لە بەدەستهێنانی پاڵپشتی پەرلەمانتارانی سەربەخۆ لە پەرلەمانی عێراق. ٥- بەدەست نەهێنانی پشتیوانی جەماوەری و فشاری میدیایی لە عێراق و پەنا نە بردن بۆ میدیا و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بۆ کۆکردنەوەی پشتیوانی گشتی بە شێوازی پیویست بۆ پشتگیریکردنی یاساکە. ٦- چارەسەرنەکردنی کێشەکان و گرژیە سیاسیەکانی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە بوەتە ئاستەنگ لەبەردەم بەپارێزگا بونی هەڵەبجە لەکاتێکدا ئەم دۆزە پێویستیەکی ڕاستەوخۆی بە هەماهەنگی نێوان بەغدا و هەولێر هەیە. ٧- بونی قەیرانی دارایی و ئابوری، عێراق ڕوبەڕوی ئاستەنگی دارایی بەرچاو بوەتەوە، کە بوەتە هۆی دواخستنی زۆرێک لە پڕۆژە ستراتجیەکان، لەوانەش دروستکردنی پارێزگای نوێیە، وە تەرخان نەکردنی بودجەی پێویست لەلایەن حکومەتی عیراقەوە بۆ تەواوکردنی ڕێکارەکانی جیاکردنەوەی هەڵەبجە لە سلێمانی لەڕوی کارگێڕییەوە. لە کۆتایدا گەیشتن بە کۆدەنگی سیاسی سەبارەت بە پارێزگا بونی هەڵەبجە پێویستی بە تێکەڵەیەکە لە گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەگەڵ حزب ولایەنە عیراقیەکان، لەگەڵ بەدەستهێنانی پاڵپشتی و هاوکاری نێودەوڵەتی پێویست و دروستکردنی فشاری شەقام.
.jpg)
عەبدولقادر ساڵح- شارەزای یاسایی یه‌كه‌م: زیاده‌ڕه‌وی نه‌كردن له بڵاوكردنه‌وه‌ی ورده‌كارییه‌كان و رێگه و شێوازه‌كانی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه. زۆرێك له میدیاكان به‌تایبه‌ت رۆژنامه‌كان به‌مه‌به‌ستی زیاتر راكێشانی سه‌رنجی جه‌ماوه‌ر به‌لای خۆیاندا، په‌نا ده‌به‌نه به‌ر بڵاوكردنه‌وه‌ی ورده‌كاری زیاتر له‌سه‌ر تاوانه‌كه و شێوازه‌كانی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه و ئه‌و ئامراز و كه‌ره‌ستانه‌ی كه به‌كارهێنراون له ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌دا، بێگومان ئه‌م جۆره مامه‌ڵه‌كردنه‌ش نیشانه‌یه له‌سه‌ر لاوازیی هه‌ستی به‌رپرسیارێتی ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌و جۆره كه‌ناڵانه‌دا كار ده‌كه‌ن و حساب نه‌كردنیانه بۆ ئاستی ئه‌و زه‌ره‌ر و زیانه‌ی له به‌ره‌نجامی بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره زانیارییه مه‌ترسیدارانه‌وه، له‌سه‌ر ئاستی كۆمه‌ڵگا ده‌كه‌وێته‌وه و بێ ئاگابوونه له‌وه‌ی كه لای خۆیانه‌وه بوونه‌ته هۆكارێك له هۆكاره‌كانی بڵاوكردنه‌وه‌ی تاوانكاری له كۆمه‌ڵگادا، ئه‌وه‌ش له رێگه‌ی فێركردنی تاكه‌كان به شێوه‌ی ئه‌نجامدانی تاوان و ناساندانی ئه‌و كه‌ره‌ستانه پێیان، كه تاوانی پێ ئه‌نجامده‌درێت. بۆ نموونه رۆژنامه‌ی (البلاد)ی سعودی له یه‌كێك له ژماره‌كانیدا ورده‌كاریی ئه‌نجامدانی تاوانێكی ساخته‌كردنی مۆری ره‌سمی فه‌رمانگه‌یه‌كی له‌سه‌ر زاری یه‌كێك له پیاوانی ئاسایشه‌وه به‌م شێوه‌یه بڵاوكردبووه‌وه: تاوانباره‌كه هه‌ستاوه به به‌كارهێنانی شێوازێكی زۆر داهێنانكارانه له ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌یدا، ئه‌وه‌ش به به‌كارهێنانی پارچه شووشه‌یه‌كه كه له‌ژێر پارچه شووشه‌كه‌دا گڵۆپێكی داناوه دواتر مۆره‌كه‌ی له‌سه‌ر شووشه‌كه داناوه تا له رێگه‌ی تیشكی گڵۆپه‌كه‌وه وێنه‌ی مۆره‌كه به‌ڕوونی ده‌ربكه‌وێت و دواتر هه‌ستاوه به كێشانی وێنه‌ی مۆره‌كه له‌سه‌ر وه‌رقه‌یه‌كی پلاستێكی ته‌نك، كه له‌سه‌ر شووشه‌كه داینابوو، به به‌كارهێنانی پێنووس و مه‌ره‌كه‌بێكی دیاریكراو تا دواتر بیخاته سه‌ر ئه‌و به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ی كه ویستوویه‌تی ساخته‌ی بكات! بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره نموونانه، بێگومان ده‌ستی كه‌سانی تاوانبار زیاتر ده‌كاته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی بیرۆكه‌ی باشتر و گونجاوتر وه‌ربگرن به‌مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كانیان، له‌كاتێكدا بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره ورده‌كارییانه هیچ ئه‌رزشێكی ئه‌وتۆی نییه له‌سه‌ر خودی هه‌واڵه‌كه، كه بریتییه له گرتنی تاوانبارێك كه كاری ساخته‌كاریی ئه‌نجامداوه له به‌ڵگه‌نامه‌یه‌كی ره‌سمیدا، له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌م جۆره زیاده‌ڕه‌ویی و بڵاوكردنه‌وه‌ی زانیارییانه ته‌نانه‌ت با له‌سه‌ر زمانی به‌رپرسێكی ئاسایش، یا پۆلیسیشه‌وه بێت، زیانی زۆرتر ده‌بێت له قازانجه‌كه‌ی. لێره‌وه ده‌كرێت ئه‌و پرسیاره بكه‌ین، كه چ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ك له پشت بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره زانیاری و ورده‌كارییه مه‌ترسیدارانه‌وه هه‌یه؟ ئایا كه‌ڵك و سوودی هێنانی ئه‌م جۆره زانیاری و ورده‌كارییانه بۆ خوێنه‌ر چییه و چی لێ ده‌ست ده‌كه‌وێت؟ له‌ڕاستیدا بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره ورده‌كارییه مه‌ترسیدارانه به ته‌نها به‌رپرسیارێتییه‌كه‌ی ناكه‌وێته سه‌رشانی رۆژنامه‌نووس، به‌ڵكو به‌شێكیشی ده‌كه‌وێته سه‌ر شانی ئه‌و به‌رپرس و كارمه‌نده‌ی ئاسایش، یاخود پۆلیس، كه ئه‌م جۆره زانییارانه ده‌دات به رۆژنامه‌نووس و رۆژنامه‌نووسه‌كه‌ش به‌مه‌به‌ستی راكێشانی سه‌رنجی جه‌ماوه‌ر به‌لای خۆیدا بڵاویان ده‌كاته‌وه. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی ئه‌م جۆره ورده‌كارییانه له‌لایه‌ن هێزه ئه‌منی و پۆلیسییه‌كانه‌وه دزه ده‌كات، ئه‌وا له سه‌ره‌تادا پێویسته لۆمه و سه‌رزه‌نشتی ئه‌و جۆره كه‌سانه بكه‌ین كه له ده‌زگا ئه‌منی و پۆلیسییه‌كاندا كار ده‌كه‌ن و زانیاری له‌م چه‌شنه ده‌ده‌ن به رۆژنامه‌نووس و پێویسته له‌سه‌ریان زیاده‌ڕه‌وی نه‌كه‌ن له بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و زانیارییانه‌ی كه له شوێنی روودانی تاوانه‌كه ده‌ستیان كه‌وتووه، یاخود دواتر له دانپێدانانی تاوانباره‌كانه‌وه ده‌ستیان ده‌كه‌وێت ده‌رباره‌ی شێوازه‌كانی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه و سه‌رله‌به‌ری ورده‌كارییه‌كانی. به پله‌ی دووه‌میش پێویسته رۆژنامه‌نووس وشیارییه‌كی ئه‌وتۆی هه‌بێت كه بزانێت بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره زانیارییانه خزمه‌تێكی ئه‌وتۆ ناكات به كۆمه‌ڵگا و باشتر وایه كه زیاتر له ئاستی پێویست و زانیاری له‌سه‌ر تاوانه‌كه بڵاو نه‌كاته‌وه. له هه‌رێمی كوردستانیش له چه‌ند هه‌واڵێكی تایبه‌ت به كوشتندا رۆژنامه و كه‌ناڵه میدیاییه‌كان گه‌یشتنه ئه‌و ئاسته له بڵاوكردنه‌وه‌ی زانیاری كه تاوانباره‌كه دوای كوشتنی قوربانییه‌كه‌ی چۆن هه‌ستاوه به شاردنه‌وه‌ی ته‌رمی كوژراوه‌كه و چۆن پارچه پارچه‌ی كردووه، دواتر چۆن هه‌ستاوه به گواستنه‌وه‌ی و فڕێدانی له چه‌ند شوێنی جیاجیا، یاخود سووتانی پاشماوه‌ی ته‌رمی قوربانییه‌كه، بێگومان ئه‌م جۆره زانیارییانه هیچ پێویست به بڵاوكردنه‌وه ناكات و پێویسته ده‌زگا ئه‌منییه‌كانیش رێگه نه‌ده‌ن زانیاری له‌م چه‌شنه له‌لایه‌ن ئه‌وانه‌وه بڵاو ببێته‌وه دووه‌م: باسنه‌كردن له پلانی هێزه ئه‌منییه‌كان یا ئه‌و هه‌ڵانه‌ی كه تاوانباران له كاتی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كانیاندا تێی ده‌كه‌ون. هه‌ندێك باس و خواس هه‌یه كه باشتر وایه له‌یاد بكرێت و له‌پێش چاو نه‌گیرێن له كاتی بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌كانی تایبه‌ت به تاوانكاری، له‌و جۆره باس و خواسانه‌ش ئه‌و زانیارییانه‌ی كه په‌یوه‌ندییان به ورده‌كاری پلانی هێزه ئه‌منییه‌كانه‌وه هه‌یه، كاتێك ده‌یانه‌وێت كه‌سانی تاوانباری پێ قۆڵبه‌ست بكه‌ن، یاخود ئه‌و شێواز و رێگایانه‌ی كه به‌كاری ده‌هێنن بۆ ئه‌وه‌ی بیانخه‌نه ناو داوه‌كانی خۆیانه‌وه، به‌مه‌به‌ستی ده‌ستگیركردنیان، هه‌روه‌ها ئه‌و رێگه و شێوازانه‌ی كه تاوانباران ده‌یگرنه به‌ر بۆ شاردنه‌وه‌ی ئاسه‌واره‌كانی تاوانه‌كه‌یان له دوای ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌یان یا ئه‌و رێگایانه‌ی به‌كاریده‌هێنن بۆ چه‌واشه‌كردنی هێزه ئه‌منییه‌كان. رۆژنامه‌ی (شه‌رقولئه‌وسه‌ت) له یه‌كێك له ژماره‌كانیدا كه‌وته نێو هه‌ڵه‌یه‌كی له‌م چه‌شنه‌وه، كاتێك لێدوانی به‌رپرسێكی هێزه‌كانی پۆلیسی دوبه‌ی بڵاوكردبووه‌وه، ده‌رباره‌ی ده‌ستگیركردنی باندێكی دزیكردن كه هه‌ڵیان كوتابووه سه‌ر یه‌كێك له بانكه‌كانی دوبه‌ی و به‌رپرسه‌كه زانیارییه‌كانی به‌م جۆره هێنا بوو، كه رۆژنامه‌كه بڵاوی كردبووه‌وه: "یه‌كێك له ئه‌ندامانی بانده‌كه كارمه‌ندی ئه‌و بانكه بووه كه هه‌ڵیان كوتاوه‌ته سه‌ری، ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی كارمه‌ندی بانكه‌كه زانیاری ورد ده‌دات به بانده‌كه له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی ده‌روازه و رێگه ناوخۆییه‌كانی بانكه‌كه، دواتر كارمه‌نده‌كه له‌سه‌ر كاتی ئه‌نجامدانی په‌لاماره‌كه له‌گه‌ڵ بانده‌كه رێك ده‌كه‌وێت، كه ئه‌و كاته بووه بانكه‌كه زۆرترین پاره‌ی تێدابووه، پاشان بانده‌كه له رێگه‌ی پشته‌وه‌ی بانكه‌كه كه رێگه‌ی ده‌ربازبوون بووه و به چاوساغی كارمه‌نده‌كه خۆیان ده‌گه‌یه‌ننه ناو بانكه‌كه و میلی ده‌مانچه به رووی فه‌رمانبه‌رانی بانكه‌كه‌دا راده‌كێشن و دواجار ئه‌و كارمه‌نده‌ی كه ژێر به‌ژێر له‌گه‌ڵ بانده‌كه‌دا بووه، بڕه پاره‌كه‌یان ده‌داتێ و پاشان بانده‌كه هه‌ڵدێن به‌و ئۆتۆمبێله‌ی كه له ده‌ره‌وه‌ی بانكه‌كه چاوه‌ڕێی كردوون، به‌م جۆره‌ش شوێنی تاوانه‌كه‌یان به‌جێده‌هێڵن، دواتر پاش ده‌ستپێكردنی لێكۆڵینه‌وه له‌گه‌ڵ فه‌رمانبه‌رانی بانكه‌كه و له‌لایه‌ن هێزه‌كانی پۆلیسه‌وه، ئه‌و كارمه‌نده‌ی ده‌ستی تێكه‌ڵ كردبوو له‌گه‌ڵ بانده‌كه، هه‌وڵی دابوو هێزه‌كانی پۆلیس چه‌واشه بكات و زانیارییه‌كانیان لی بشێوێنێت، ئه‌وه‌ش به پێدانی وه‌سف و شێوه‌ی هه‌ڵه‌ی نادروستی تاوانباره‌كان كه له‌گه‌ڵ ئه‌و وه‌سف و شێوازانه‌ی دیكه یه‌كی نه‌ده‌گرته‌وه، كه فه‌رمانبه‌ره‌كانی دیكه دابویان به هێزه ئه‌منییه‌كان، به‌ڵام دوای پێداگری و لێكۆڵینه‌وه‌ی ورد و خستنه‌ڕووی به‌ڵگه‌ی سه‌لمێنه‌ر، سه‌ره‌نجام فه‌رمانبه‌ره‌كه دانی به تاوانه‌كه‌یدا نا...". بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره زانیارییانه‌ش ده‌چنه چوارچێوه‌ی ئه‌و زانیارییانه‌ی كه بڵاوكردنه‌وه‌یان هیچ پێویست ناكات و له هه‌مانكاتیشدا پێویست نییه هێزه‌كانی پۆلیس بیده‌ن به رۆژنامه‌نووسان، ته‌نها باسكردن له خودی هه‌واڵی ده‌ستگیركردنه‌كه واتای پێویستی خۆی ده‌دات به‌ده‌سته‌وه. سێیه‌م: خۆگرتنه‌وه له پێدانی هیچ جۆره وه‌سفێك به تاوانباران، یاخود به به‌رز راگرتنیان. پێویسته رۆژنامه‌نووس خۆی به‌دوور بگرێت له پێدانی هیچ جۆره وه‌سف و پیاهه‌ڵدانێك به كه‌سی تاوانبار، كه ده‌شێت به جۆرێك له جۆره‌كان ببێته هۆی به‌رزكردنه‌وه‌ی پێگه‌ی تاوانباره‌كه و ستایشكردنی، یا به‌ڵگه‌ی زیره‌كی و توانا و سه‌لیقه‌یی بێت له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌ی و شێوازه‌كانی هه‌ڵاتن و خۆشاردنه‌وه‌ی، هه‌روه‌ها ئاماژه نه‌دان به هیچ جۆره وه‌سف، یاخود ناوبانگێك كه به‌لای خه‌ڵكییه‌وه واتای كارامه‌یی و لێهاتوویی ئه‌فسانه‌یی كه‌سی تاوانیار بسه‌لمێنێت. له‌نێو ئه‌و رێنموونی و ئاراسته‌سازییانه‌ی كه رۆژنامه‌یه‌كی به‌ریتانی به رۆژنامه‌نووسه‌كانی خۆی دابوو، جه‌ختكردنه‌وه بوو له‌سه‌ر ئه‌م لایه‌نه و دووپاتكردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌بووه كه: "ده‌بێت رۆژنامه‌نووسان باش له‌وه تێگه‌یشتبن كه نابێت ئێمه پێگه‌ی تاوانباران به‌رز رابگرین، چونكه شتێكی راست نییه كه‌سانی تاوانبار وه‌ك پاڵه‌وان، یاخود شه‌هید نیشان بده‌ین. تاوانباران دوژمنی كۆمه‌ڵگان، له‌به‌ر ئه‌وه راست نییه كه له هه‌واڵه‌كانماندا به‌م جۆره ده‌سته‌واژانه وه‌سفیان (پاشای دزان)، (شێری چه‌ته‌كان)، ( رۆبن هودی فلانه شار)، (مامۆستای تاوان)، (پیاوێكی جه‌ربه‌زه‌یه)، (له‌نێو دووچاودا لوت ده‌فڕێنێ)، چونكه ئه‌م جۆره ده‌سته‌واژانه هه‌ست و خه‌یاڵی لاوان و مێردمنداڵان ده‌بزوێنێ و پاڵیان پێوه ده‌نێت بۆ هه‌نگاونان له‌سه‌ر رێچكه‌ی ئه‌و جۆره تاوانبارانه. هه‌روه‌ها هه‌ڵه‌یه كه رۆژنامه‌نووس هه‌ست و سۆزی جه‌ماوه‌ر به‌لای هه‌ندێك تاوانباردا رابكێشێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه فڵانه دز ته‌نها دزی له ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ده‌كات و دواتر به‌شێك له‌و پاره‌یه‌ی دزیویه‌تی ده‌یدات به كه‌سانی هه‌ژار و كه‌مده‌ست، یان بگوترێت فڵانه كه‌س به‌مه‌به‌ستی پاككردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا، هه‌ڵده‌ستێت به كوشتنی ئافره‌تانی به‌دڕه‌وشت. چواره‌م: ده‌رنه‌كردنی حوكمی پێشوه‌خت له‌سه‌ر تۆمه‌تباران پێش تۆمه‌تباركردنیان له‌لایه‌ن دادگاوه و حوكمدان به‌سه‌ریاندا. پێویسته رۆژنامه‌نووس زۆر وریابێت له بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌كانی تایبه‌ت به تاوان و تاوانباران و خۆی نه‌خاته شوێنی دادوه‌ر و دادگا و حوكمی پێشوه‌خت بدات به‌سه‌ر كه‌سه‌كاندا و سیفه‌تی جۆراوجۆریان بداته پاڵ وه‌ك: "تاوانبار، بكوژ، خوێنڕێژ"، پێش ئه‌وه‌ی راستییه‌كان بۆ دادگا ده‌ربكه‌وێت، (چونكه هه‌ریه‌ك له‌و ده‌سته‌واژانه له رووی یاساییه‌وه ئاسه‌وار و كاریگه‌ری یاسایی خۆی هه‌یه و دادگا به هه‌ند وه‌ری ده‌گرێت)، بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و جۆره سیفه‌ت و تانوتانه ده‌چێته چوارچێوه‌ی ناوزڕاندن و قسه بۆ هه‌ڵبه‌ستن و جنێو پێدانه‌وه، له حاڵه‌تی بێتاوان ده‌رچوونی كه‌سی تۆمه‌تبار ئه‌وا ئه‌و كه‌سه ده‌توانێت رۆژنامه‌نووس رووبه‌ڕووی دادگا بكاته‌وه. له‌لایه‌ن خۆیانه‌وه رۆژنامه‌كانی كوه‌یت هه‌ڵه‌یه‌كی له‌م چه‌شنه‌یان ئه‌نجامدا، ئه‌وه‌بوو له كاتی رووماڵكردنی رووداوی كوشتنی پیاوێكی به‌ره‌گه‌ز كه‌نه‌دی له كوه‌یت كه دوای چه‌ند رۆژێك له رووداوه‌كانی 11ی سێپته‌مبه‌ری 2001 كوژرابوو، پاش ئه‌وه‌ی هێزه ئه‌منییه‌كان كه‌سێكیان (كه‌سێكی ریشدار) ده‌ستگیر كرد، خێزانی كه‌سه كوژراوه‌كه كه به ره‌گه‌ز فلیپینی بوو، شایه‌تی دابوو كه ئه‌و كه‌سه ته‌قه‌ی له هاوسه‌ره‌كه‌ی كردووه كاتێك ئه‌مان پێكه‌وه‌بوون له شه‌قامدا، دواتر رۆژنامه‌كان كه‌وتنه بڵاوكردنه‌وه‌ی زانیاری له‌سه‌ر ئه‌و پیاوه تۆمه‌تباره و بڵاوكردنه‌وه‌ی وێنه‌كه‌ی گوایه بكوژی پیاوه به‌ڕه‌گه‌ز كه‌نه‌دییه‌كه‌یه، ته‌نانه‌ت به‌مه‌شه‌وه نه‌وه‌ستان و گه‌یشتنه ئه‌و ئاسته‌ی بڵێن بكوژ كه‌سێكی ئیسلامییه و كار گه‌یشته ئه‌و ئاسته‌ی رووداوی كوشتنه‌كه ببه‌ستنه‌وه به رووداوه‌كانی 11ی سێپته‌مبه‌ره‌وه، به‌م شێوه‌یه‌ش بارودۆخه‌كه به‌رده‌وام بوو، تا دواتر راستییه‌كان ده‌ركه‌وت و خێزانی پیاوه كوژراوه‌كه دانی به‌وه‌دا نا كه خۆی پلانی بۆ كوشتنی هاوسه‌ره‌كه‌ی داناوه به‌مه‌به‌ستی ده‌ستڕاگه‌یشتن به سه‌روه‌رت و سامانه‌كه‌یدا و بۆ ئه‌م كاره‌ش پشتی به دوو كه‌سی هاوڕه‌گه‌زی خۆی (فلیپینی) به‌ستبوو. دواتر ده‌ركه‌وت ئه‌وه‌ی كه وێنه‌كه‌ی بڵاوكرابووه‌وه وه‌ك بكوژ هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به رووداوی كوشتنه‌كه‌وه نه‌بووبوو و بێ تاوان ده‌رچوو!! پێنجه‌م: به وریایی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ تاوانی مێردمنداڵان و نه‌وجه‌وانان. ئه‌و تاوانانه‌ی كه له‌لایه‌ن مێردمنداڵان و نه‌وجه‌وانانه‌وه ئه‌نجامده‌درێن، یه‌كێكن له‌و تاوانانه‌ی كه زۆر هه‌ستیارن و تایبه‌تمه‌ندی خۆیان هه‌یه و ده‌بێت به وریاییه‌وه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت، ته‌نانه‌ت یاسای سزادان و یاسای بنه‌ماكانی دادوه‌ری سزایی عێراقیش تایبه‌تمه‌ندی جیاوازی پێداوه له رووی ره‌وتی دادگایكردن و بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵ له‌سه‌ریان، له‌به‌ر ئه‌وه پێویسته رۆژنامه‌نووس زۆر وریابێت له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌م گرووپه له تاوانباران و ئاستی ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندییانه به باشی هه‌ڵسه‌نگێنێت كه له به‌ره‌نجامی بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵ له‌باره‌یانه‌وه ده‌كه‌وێته‌وه، چونكه ئه‌م توێژه له قۆناغێكی هه‌ستیاری ته‌مه‌نی پێگه‌یشتندان و پێویسته ره‌چاوی لایه‌نی په‌روه‌رده‌ییان بكرێت، له‌و پێودانگه‌ی ئه‌مانه هێشتا له سه‌ره‌تای ته‌مه‌نیاندان و ده‌كرێت به‌هۆی بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و تاوانه‌ی ئه‌نجامیان داوه، دواتر كاریگه‌ری دروست بكات له‌سه‌ر داهاتوویان و ئه‌گه‌ری به‌رده‌وامبوونیان له‌سه‌ر تاوان و به‌لاڕێداچوون گه‌ر هات و ئاشكرا ببن و كه‌رامه‌ت و ناوبانگیان بزڕێت و له كۆمه‌ڵگادا ریسوا ببن، له‌به‌ر ئه‌وه زۆرێك له‌وانه‌ی به گرنگییه‌وه له‌م بابه‌ته ده‌ڕوانن، پێیانوایه كه باشتر وایه ئه‌م جۆره هه‌واڵانه بڵاو نه‌كرێنه‌وه، یاخود له حاڵه‌تی بڵاوكردنه‌وه‌یدا ناویان نه‌برێت، یاخود وێنه‌یان بڵاو نه‌كرێته‌وه، یا زانیارییه‌ك بڵاو نه‌كرێته‌وه كه به هۆیه‌وه له‌ناو كۆمه‌ڵگادا بناسرێنه‌وه، هه‌موو ئه‌مانه‌ش به پاساوی ئه‌وه‌ی هێشتا ئه‌م جۆره كه‌سانه له سه‌ره‌تای ته‌مه‌نیاندان و به هیوای چاكبوون و راستبوونه‌وه‌یان، چونكه گه‌ر هات و به‌باشی راستبوونه‌وه و بار هاتن، ئه‌وا باش وایه خه‌ڵكی به هیچ شێوه‌یه‌ك ئاگاداری ئه‌و كاره قێزه‌ونانه نه‌بێت، كه ئه‌م جۆره كه‌سانه كردوویانه، هه‌روه‌ها ده‌بێت بڵێین ئه‌م جۆره كه‌سانه هێشتا به ته‌واوی پێنه‌گه‌یشتوون و سه‌ره‌نجامی كاره خراپه‌كانی خۆیان نازانن و ناكرێت بخرێنه به‌رده‌م وردبینی كۆمه‌ڵگا تا حوكم به‌سه‌ریاندا بدات و داهاتوویان ره‌ش بكات( ). شه‌شه‌م: ناونه‌هێنانی ئه‌نجامده‌رانی تاوان، مه‌گه‌ر له حاڵه‌تێكدا نه‌بێت كه پێویست بكات و بیخوازێت. هه‌ندێك له رۆژنامه و كه‌ناڵه میدیاییه‌كانی دیكه له كاتی بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵی تایبه‌ت به تاواندا، هه‌ڵده‌ستن به ناوهێنانی ئه‌نجامده‌ری تاوانه‌كه‌ش، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه ئه‌و جۆره ناوهێنانه له زۆرێك له هه‌واڵه‌كانی تاوانكارییدا به‌ها و كه‌ڵك و سوودی ئه‌وتۆی نییه، جگه له‌وه‌ش هه‌ندێكجار وا رووده‌دات ئه‌وه‌ی تۆمه‌ته‌كانی به‌سه‌ردا ساغكراوه‌ته‌وه، دوای چه‌ند ساڵێك ده‌رده‌كه‌وێت كه له بنه‌ڕه‌تدا بێتاوان بوون و په‌یوه‌ندی به تاوانه‌كه‌وه نه‌بووه، له‌به‌ر ئه‌وه باشتر وایه كه رۆژنامه‌نووس په‌نا نه‌بات بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ی ناوی ئه‌نجامده‌ری تاوان مه‌گه‌ر له حاڵه‌تێكدا نه‌بێت كه پێویست به‌و ناوهێنانه بكات. حه‌وته‌م: ناو نه‌هێنانی دادوه‌ر و شایه‌ته‌كان و كارمه‌ندانی بواری دادوه‌ریی. ناوی دادوه‌ر، یاخود شایه‌ت (ئیتر شایه‌تی سه‌لماندن- إپبات- بن یا شایه‌تی به‌رگریكردن –دفاع-)، یا لێكۆڵه‌رانی دادوه‌ری، باشتر وایه له ناوه‌رۆكی هه‌واڵدا باس نه‌كرێن و ئاماژه‌یان پێ نه‌درێت، ئه‌مه‌ش له‌پێناو پارێزگاری لێكردنیان، به‌تایبه‌ت له مه‌سه‌له هه‌ستیار و مه‌ترسیداره‌كاندا، كه ده‌كرێت ئاشكرابوونی ناوه‌كانیان ژیانیان بخاته مه‌ترسییه‌وه و دووچاری تۆڵه لێ سه‌ندنه‌وه ببن له‌لایه‌ن یه‌كێك له‌لایه‌نه‌كانی سكاڵاكه‌وه. له‌لایه‌ن خۆیه‌وه رۆژنامه‌ی (النخبه)ی سعودی له یه‌كێك له ژماره‌كانیدا هه‌ڵه‌یه‌كی له‌م چه‌شنه‌ی ئه‌نجام دا، كاتێك هه‌ستا به : "بڵاوكردنه‌وه‌ی به‌شێك له كۆنووسی لێكۆڵینه‌وه له دۆسییه‌ی كوشتنی سه‌رنووسه‌ری یه‌كێك له گۆڤاره كوه‌یتییه‌كان، له‌نێو ئه‌و كۆنووسه‌دا ناوی سیانی پێنج له شایه‌ته‌كان هاتبوو، كه شایه‌تییان له‌سه‌ر رووداوی ته‌قه‌كردنه‌كه و كوشتنه‌كه دابوو، له‌گه‌ڵ دیاریكردنی ره‌گه‌زنامه و ئیشوكاره‌كانیان، ئه‌وه‌ش بوو به مایه‌ی ناسینه‌وه‌ی شایه‌ته‌كان و دواتر دروستبوونی مه‌ترسی له‌سه‌ر ژیانیان و بوو به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه له‌لایه‌ن كه‌سوكاری بكوژه‌كانه‌وه تۆڵه‌یان لێ بكرێته‌وه...". لێره‌دا پێویسته دووپاتی ئه‌و هه‌ڵه گه‌وره‌یه‌ش بكه‌ینه‌وه، كه لایه‌نه ئه‌منییه‌كان تێی كه‌وتوون له دزه‌پێكردنی ئه‌و كۆنووسه بۆ ده‌ست رۆژنامه‌كه و پاشان بڵاوكردنه‌وه‌ی، كه ئه‌مه‌ش هه‌ڵسوكه‌وتێكه مایه‌ی قبوڵكردن نییه، كه دواجار كاریگه‌ری له‌سه‌ر ره‌وتی لێكۆڵینه‌وه‌كه دروستكرد. له‌لایه‌ن خۆیه‌وه یاسای سزادانی عێراقی دوورتر له بابه‌تی ناوهێنانی دادوه‌ر، یا شایه‌ته‌كان رۆیشتووه و به‌تایبه‌ت له قۆناغی لێكۆڵینه‌وه‌دا و له مادده (235) به وردی باسی له‌م جۆره حاڵه‌ته كردووه و سنوور قه‌ده‌غه‌كردنه‌كه‌ی زۆر فراوان كردووه و ئاماژه‌ی به‌وه داوه، كه بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵ، یا نووسین له‌سه‌ر ئه‌و دادوه‌ره‌ی كه داوایه‌كی له‌به‌رده‌ستدایه بۆ یه‌كلاییكردنه‌وه، ئه‌وا به‌تاوان داده‌نرێت، ئیتر بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵ، یاخود بابه‌ته‌كه كاریگه‌ری هه‌بووبێت له‌سه‌ر دۆسیه‌كه یا نا، ته‌نانه‌ت گه‌ر گومانی ئه‌وه‌ش بكرێت كه كاریگه‌ری ده‌بێت... هه‌روه‌ها گه‌ر بڵاوكردنه‌وه‌كه‌ی هه‌واڵه‌كه، یاخود بابه‌ته‌كه كاریگه‌ری هه‌بێت له‌سه‌ر جێگری داواكاری گشتی و ئه‌وانه‌ی هه‌ڵده‌ستن به لێكۆڵینه‌وه‌ی كارێكی دیاریكراو، وه‌ك پشكنه‌ری وه‌زاره‌تی ناوخۆ، یاخود (محقق عدلی) و شایه‌ت، ئه‌وا به‌پێی یاساكه سزا ده‌درێن. كه‌واته پێویسته رۆژنامه‌نووس زۆر به وریایی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م جۆره هه‌واڵانه‌دا بكات و به‌قه‌ده‌ر پێویست زانیاری بابه‌ت له‌باره‌یانه‌وه بڵاو بكاته‌وه. هه‌شته‌م: ره‌چاوكردنی ورده‌كاریی و وریایی له كاتی هه‌ڵبژاردن و دانانی وێنه له‌گه‌ڵ هه‌واڵه‌كانی تاوانكاریدا. هه‌ندێكجار هه‌واڵه‌كانی تایبه‌ت به تاوان پێویست به بڵاوكردنه‌وه‌ی وێنه‌ش ده‌كات، له‌م جۆره حاڵه‌تانه‌دا پێویسته رۆژنامه‌نووس وریا بێت له هه‌ڵبژاردنی وێنه و دیمه‌نه‌كانی تاوانه‌كه‌دا و دڵنیابێت له‌وه‌ی كه له‌لایه‌ك وێنه‌كه تایبه‌ته به هه‌واڵه‌كه و له‌لایه‌كی دیكه‌ش دیمه‌نی كاریگه‌ر و جه‌رگبڕی ئه‌وتۆی تێدا نه‌بێت كه ده‌ست نه‌دات بۆ بڵاوكردنه‌وه. هه‌ندێكجار میدیاكان له دانانی وێنه‌ی تایبه‌ت به هه‌واڵه‌كانی تاوانكاریی ده‌كه‌ونه هه‌ڵه‌وه، ئه‌وه‌ش له به‌ره‌نجامی په‌له‌كردن به‌مه‌به‌ستی (سبق)، یاخود به نه‌شاره‌زایی یا لێكچوونی ناوه‌كان، ئه‌مه‌ش واده‌كات هه‌ندێكجار له‌بری وێنه‌ی كه‌سێك، وێنه‌ی كه‌سێكی دیكه بڵاو ده‌كه‌نه‌وه و له ئه‌نجامدا ئه‌و كه‌سه‌ی وێنه‌كه‌ی به هه‌ڵه بڵاوكراوه‌ته‌وه، كه‌سایه‌تی و ناوبانگی له‌كه‌دار ده‌بێت و پێویست ده‌كات میدیاكه داوای پۆزش و لێبووردن بكات، گه‌ر بێت و كه‌سه‌كه نه‌یدات به دادگا و داوای قه‌ره‌بووی لێ نه‌كات. جارێك رۆژنامه‌یه‌كی به‌ریتانی له ژماره‌یه‌كیدا و له لاپه‌ڕه‌ی یه‌كه‌میدا هه‌واڵی ئه‌نجامدانی تاوانی سه‌ربڕینی كه‌سێكی بڵاوكردبووه‌وه، كه تاوانباره‌كه پاش تاوانه‌كه‌ی هه‌ستابوو به پارچه پارچه‌كردنی جه‌سته‌ی قوربانییه‌كه‌ش، رۆژنامه‌كه له ته‌نیشت هه‌واڵه‌كه‌یدا وێنه‌ی سیاسه‌تمه‌تدارێكی یه‌مه‌نی به ناوبانگی بڵاوكردبووه‌وه، گوایه ئه‌وه وێنه‌ی تاوانباره‌كه‌یه، ئه‌وه‌بوو له به‌ره‌نجامی ئه‌م هه‌ڵه‌یه كه به‌سه‌ر رۆژنامه‌كه‌دا تێپه‌ڕیبوو، ره‌وه‌ندی یه‌مه‌نی له وڵاتی به‌ریتانیا نیگه‌ران و توڕه‌بوون سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه قوربانییه‌كه هیچ جۆره په‌یوه‌ندییه‌كی به وێنه‌كه‌وه نه‌بوو، له‌و به‌ره‌نجامه‌شه‌وه كه‌وتنه گرتنه‌به‌ری رێوشوێنی یاسایی له دژی رۆژنامه‌كه به تاوانی له‌كه‌داركردنی ناوبانگی ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره و ره‌وه‌ندی یه‌مه‌نی له‌و وڵاته. له‌لایه‌كی دیكه‌وه، رۆژنامه‌ی (المدینه)ی سعودی به‌هۆی به‌هه‌ڵه بڵاوكردنه‌وه‌ی وێنه‌ی دوو كافی نێته‌وه، داوای لێبووردنی لێ كردن، كاتێك هه‌ستابوو به بڵاوكردنه‌وه‌ی وێنه‌ی ئه‌و دوو كافی نێته له لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی رۆژنامه‌كه‌یدا، كه سه‌باره‌ت به داخستنی (3 )كافی نێتی دیكه ئه‌نجامی دابوو، به‌هۆی تێوه‌گلانیان له بره‌ودان، به بابه‌تی به‌دڕه‌وشتی و خراپ به‌كارهێنانی ئینته‌رنێت. نۆیه‌م: دووركه‌وتنه‌وه له به‌كارهێنانی ده‌سته‌واژه و وشه‌گه‌لێك كه شیاوی بڵاوكردنه‌وه نه‌بێت له كاتی داڕشتنی هه‌واڵدا. پێویسته رۆژنامه‌نووس له كاتی داڕشتن و نووسینی هه‌واڵدا وشه و ده‌سته‌واژه‌ی شیاو و دروست به‌كاربهێنێت و زۆر ورد بێت له هه‌ڵبژاردنی ئه‌و ده‌سته‌واژه و وشانه، ئه‌وه بخاته پێش چاوی خۆی كه وشه و ده‌سته‌واژه‌كانی ده‌چێته هه‌موو ماڵێكه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه ده‌بێت ره‌چاوی زه‌وق و سه‌لیقه‌ی گشتی بكات و وشه و ده‌سته‌واژه‌گه‌لێك به‌كار نه‌هێنێت كه ستایشی تاوان بكات، یاخود كاریگه‌ری ترسێنه‌ر و تۆقێنه‌ری هه‌بێت له رووی ده‌روونییه‌وه و هه‌وڵ بدات به ئاماژه ناوه‌رۆكی هه‌واڵه‌كه دابڕێژێت و نه‌چێته ناو ورده‌كاریی ئه‌و جۆره وشه و ده‌سته‌واژانه‌وه، له‌م باره‌یه‌وه پسپۆڕێكی بواری هه‌واڵسازیی به قوتابییه‌كانی ده‌ڵێت: "هه‌میشه هه‌واڵ به‌و شێوه‌یه بنووسن و دابڕێژن و بڵاو بكه‌نه‌وه وه‌ك ئه‌وه‌ی بۆ دایك و باوك و خوشك و برا و منداڵه‌كانی خۆتان بێت". هه‌ندێك له میدیا رۆده‌چنه ناو داڕشتنی چیرۆكه هه‌واڵی تاوانكاریی به شێوه‌یه‌كی ورووژاندن و ته‌شویقكردن و زیاده‌ڕه‌ویكردن تیایدا، به‌تایبه‌ت له ورده‌كارییه‌كانی تاوانه‌كه، ئه‌وه‌ش به پشتبه‌ستن به دۆسێی ئه‌رشیفی هێزه‌كانی پۆلیس و جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر ورده‌كارییه هه‌ستیاره‌كانی تاوانه‌كه و به‌كارهێنانی ناو و نانیشان و ده‌سته‌واژه‌ی سه‌رنجڕاكێش و ورووژێنه‌ر و دابینكردنی رووبه‌رێكی فراوان له رۆژنامه‌كه بۆ گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و جۆره تاوانانه، كه بێگومان ئه‌مه‌ش له رووی ده‌روونی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه كاریگه‌ری سلبـی خۆی ده‌بێت له‌سه‌ر تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا. له یه‌كێك له رووداوه‌كانی كوشتن له هه‌رێمی كوردستان، میدیاكان به‌شێوه‌یه‌كی ئه‌وتۆ هه‌واڵه‌كانیان داڕشتبوو كه ده‌ستیان بردبوو بۆ زۆر ورده‌كاریی، به‌تایبه‌ت شێوازی كوشتنی قوربانییه‌كان، كه بریتی بوو له (سه‌ربڕین به چه‌قۆ) و خستنه‌ڕووی ورده‌كاری و شێوازی سه‌ربڕینه‌كان و ته‌نانه‌ت بڵاوكردنه‌وه‌ی وێنه‌ی ئه‌و ژووره‌ی كه تاوانه‌كه‌ی تیا ئه‌نجام درابوو، بێگومان ئه‌مه‌ش له رووی ده‌روونییه‌وه كاریگه‌ری خراپی هه‌یه له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا. وەرگیراوە لە دانراومان پەرتووکى ڕووماڵى رۆژنامەوانى تایبەت بە هەواڵەکانى ( تاوانکاریى، ڕووداوەکان، دادگاکان)
م. عیرفان عەلی عەبدولعەزیز- رابەری گشتی بزوتنەوەی ئیسلامی كوردستان سەرزەمینی دیجلەو فورات، ئەو سەرزەمینەیە كە بەدرێژایی میژووی مرۆڤایەتیی گرنگی خۆی هەبووە، لەم سەرزەمینەدا (كە یۆنانییەكان بە میزۆپۆتامیا ناویان بردووە)، بۆیەكەم جار مرۆڤ 6000 ساڵ لەمەوبەر دركی بە پێكەوە ژیان كردو یەكەمین كانتۆنی مرۆیی پێكهێنا كە تیایدا جۆرێك لە ڕێكخستنی كۆمەڵایەتی سەرەتایی پێوەدیاربوو. هەر لەم سەرزەمینەدا بۆ یەكەمجار مرۆڤ بیری لەوە كردەوە كە لەسەر دیواری ئەشكەوتەكان و بەردی شاخەكان یاداشتەكانی خۆی تۆماربكات و زمانی نووسین دابهێنێت، كە ئەمڕۆ گرنگترین و تاكە سەرچاوەی باوەڕپێكراوە بۆ تێگەشتن لە مێژووی كۆن. بازنەی ژیارو ژیواری دیجلەو فورات وایلێهات لە ئێرانی گەورە تا ڕووباری جەیحون، شامی گەورە تا فەلەستین و میسر، ئەنازۆڵی گەورە تا یۆنان، دورگەی عەرەب تا یەمەن بگرێتەوە، دواتریش بازنەكە هێندە فراوان بوو كە هەموو سەر زەوی داپۆشی. 4000 ساڵ لەمەوبەر دانیشتوانی ئەم سەرزەمینە بیریان لەوەكردەوە كە چۆن كات ڕێكبخەن، بۆ ئەم مەبەستەش سودیان لە مانگ و خۆرو كاتژمێری ئاوی و ئوسترلاب وەرگرتووە. گەلانی ئەم سەرزەمینە چەندین ڕۆژ ژمێری تایبەت بە خۆیان داهێنا لەوانە ڕۆژ ژمێری ئێرانی، ڕۆمی، چینی و دواتریش زاینی. ڕۆژە گرنگە چارەنووسسازەكان لەمێژووی هەر گەلێكدا بونەتە سەرەتای مێژوو و سەری ساڵی تازەی ئەو گەلە كە لەو ڕۆژەدا دڵخۆشیی و جەژن و شادییان گێڕاوە. لە سەردەمی ئیسلامیشدا پێشەوای موسوڵمانان (عومەر كوڕی خەتاب) ڕەزای خوای لێبێت بۆ یەكەم جار دوای راوێژكردن بە زانایانی صەحابە (رەزای خوایان لێبێت) ڕێكەوتن لەسەر ئەوەی كە كۆچ و هیجرەتی پێغەمبەر "علیە الصلاە والسلام" لە مەككەوە بۆ مەدینە بكرێتە سەرەتای مێژووی ئیسلامیی، بەڵام لە ڕۆژ و مانگدا دەستكاری نەكرد هەر ئەو مانگ و ڕۆژەی سەردەمی جاهیلی بەكاربرد واتە مانگی موحەڕەم بووبە مانگی یەكەمی ساڵی هیجریی، ئەمەیش دەرسێكی گرنگ بوو لە دەرسەكانی زانستی (مقاصدی شەرعی) كە حەزرەتی عومەر خوا لێی ڕازیبێت خۆی دامەزرێنەرییەتی. 400 ساڵ دواتر و لەسەردەمی جەلالەدین مەلەكشای سەلجوقی، زانا پایە بەرزەكانی بیركاری و گەردوونناسی كۆكرانەوەو بیر لە دانانی ڕۆژ ژمێرێكی تری ئیسلامی كرایەوە كە بە پێوانەی خۆر بێت نەك مانگ چونكە بۆ پێوانەو ژیانی ڕۆژانەی خەڵك خۆر زۆر ورد ترە لە مانگ. ڕۆژ ژمێری "هیجری شەمسی" بە وتەی گەردوونناسان وردترین و دەقیقترین ڕۆژمێری سەر گۆی زەوییە بە بەراورد بەڕۆژ ژمێری زایینی ئێستاش نەك كۆن.! ڕۆژ ژمێری هیجری شەمسی هەر 3.800000 ملیۆن ساڵ یەك ساڵ پێش و پاش ئەكات، بەڵام ساڵی زاینی 3.300 ساڵ ساڵێك پاش و پێش دەكات، لەكاتی خۆیدا ڕۆژ ژمێری زاینی زۆر دواكەتوو بوو بۆیە زانایانی گەردونناسی 500 ساڵ دوای ئەم شاكارەی گەردوونناسانی ئیسلامی لە ڕۆما دووبارە رۆژ ژمێری گریگۆریان ڕێكخستەوە لەگەڵ ئەوەشدا نەیانتوانی وەك زانا مسوڵمانەكان ورد ڕێكی بخەنەوە...! وەك جیهانی ئیسلامی دوو رۆژ ژمێرمان هەیە یەكەمیان هیجری قەمەرییە، یەكەم ساڵی هیجری كردۆتە مێژوو و مانگی عەرەبیشی كردۆتە ڕۆژ ژمێری، هەروەها هیجری شەمسیمان هەیە كە هەمان ساڵی هیجری كردۆتە ساڵی یەكەمی مێژوو بەڵام ڕۆژ ژمێری ئێرانی و بەهاری كردۆتە سەری ساڵ و هەزار ساڵە لە ئەفغانستان و ئێران كاری پێدەكرێت. بەندە لێرەدا پرسیارێك لە ناسیۆنالیزمی كوردی و هەندێك ڕۆشنبیری ناتێگەشتوو دەكەم كە بۆ دەبێت ڕۆژ ژمێرێك كە ئیمپریالیزم 80 ساڵ لەمەوبەر سەپاندوویەتی بەسەر عێراقداو هیچ پەیوەندییەكی نییە بە ژیاری هەزاران ساڵەی دیجلەو فورات كە ئەویش رۆژ ژمێری (گریگۆری زاینیە) تائیستاش كاری پێدەكرێت لە كاتێكدا ڕۆژ ژمێرێكی شەمسی بەهێز و ورد هەیە كاری پێناكرێت كە لەگەڵ ژیار و نەتەوە و ئاینماندا دەگونجێت!؟ بۆیە لێرەدا داوا لە سەرۆكایەتی هەرێم دەكەم بیر لەوە بكاتەوە ڕۆژ ژمێری هیجری شەمسی كە سەرەتای بەهار دەكاتە سەری ساڵی خۆی و مانگی نەورۆز دەبێتە یەكەم مانگی ساڵ، ببێتە ڕۆژ ژمێری فەرمیی هەرێمی كوردستان لە بری ڕۆژ ژمێری زاینی گریگۆری. ئێمە نەك هەركێشەمان نییە لەگەڵ نەورۆز وەك سەری ساڵی تازەو ڕۆژ ژمێر بەڵكو ئەوە زانایانی موسوڵمانن كە هەزار ساڵ لەمەوبەر نەوزرۆزیان كردۆتە سەری ساڵی خیلافەتی ئیسلامی سەلجوقی، كە بەداخەو ە ئێستا ناسۆنالیزمی كوردی فەراموشیان كردووە و خۆیانی لێ بەدوور دەگرن. نەورۆز وەك ئەفسانە ئەوەی لێرەدا جێگای خۆیەتی ئاماژەی پێبدەین ئەوەیە كە نەورۆز تێكەڵ كراوە بە كۆمەڵێك ئەفسانە كە هیچ بنەمایەكی زانستی نییەو خەڵكێكی تر بۆ پشتیوانی ئایدیاو بیری ناسیۆنالیستی خۆیان بەكاریان هێناوە، لە ئێرانی تازەدا وەك ڕەزا شاو كوڕەكەی كە ئەویش تێكەڵكردنی داستانی كاوەی ئاسنگەرە لەگەڵ نەورۆز. پێش ئەوەی باسی داستانی كاوەی ئاسنگەر بكەم پێم باشە بگەرێمەوە بۆ مێژووی ئێرانی كۆن كە كوردیش وەك بەشێكی سەرەكی و لەیەكجیانەبوەوەی ئەو مێژووەیە لە رووی زمان و فەرهەنگ و رەگەز و جوگرافیا. سەرەتای مێژووی گەلانی ئیران لە ئیلامیەكانەوە دەست پێدەكات دواتر ئێرانی گەورە دەبێتە سێ ناوچەی جوگرافیایی، مادەكان لە دەماوەندەوە بۆ زاگرۆس و ئازەرباینجان نیشتەجێ بوون، پارتەكان لە مرو خراسان تا تاجیك و روباری جیحون، پارسەكانیش لە شیرازەوە تا خلیجی فارسی. بۆ یەكەم جار لە مێژووی ئێرانی گەورەدا ماددەكان لەسەردەمی پادشا بەهێزەكانی خۆیاندا نمونەی دیاگۆ (هۆخشتر) توانی تەواوی سەرزەمینی ئێران بكات بە یەك پارچەو كۆتایی بهێنێت بە پارسەكان و پارتەكان. هۆخشتر نەك هەر سەزەمینی ئیرانی كردە یەك ئیمپراتوریەتی بەهێز كە لە ئازرباینجان هەتا رووباری جیحون و هەتا كەناری دەریای فارسی بەڵكو بە هاوكاری بابلیەكان توانی دوژمنی دێرینی ئێرانیەكان كە لەوكاتەدا ئاشوریەكان بوو شكستیان پێ بهێنێت و پایتەختی دەوڵەتی ئاشور كە نەینەوا بوو داگیری بكات. هۆخشتر ئیمپراتۆریی بەهێزی ماد توانی بۆ یەكەم جار دەوڵەتێكی سەراسەری رێكخراوەیی لە ڕووی كارگێڕیی و سەربازییەوە بۆ ئێران پێكبهێنێت كە هەتا 550 ساڵ پێش زاین بەردەوام بوو، بەڵام دوا پادشای ماددەكان كە ئیژدیهاك (ئیشتوویگو) بوو ستەم و زوڵمی گەشتە ئەوەی كە خەڵك نەتوانن چی تر قەبوڵی بكەن. بۆیە لەناو خەڵكەكەدا كەسێك پەیدا بوو بەناوی كاوەی ئاسنگەر كە توانی رابەرایەتی ناڕەزایەتیی خەڵكیی بكات و ئیژدهاك بكوژێت. لێرەدا ئەوەی كە زۆر گرنگەو پێویستە بیزانین ئەو تێكەڵكردنەیە كە لە نێوان ئەم داستانەو نەورۆز دا دروست كراوە، كە هیچ بەڵگەیەكی ئاشكراو باوەڕپێكراو نیە كە پەیوەندی ئاگركردنەوەو نەورۆزو كاوەی ئاسنگەر پێكەوە گرێ بدات! بەڵام بۆ تێكەڵ دەكرێت و كێ سودمەندە لەو تێكەڵ كردنە، ئەوە قسەكەیە! دیارە داستانی كاوەی ئاسنگەرو ئیژدیهاك ئیمامی تەبەری باسی كردووە و فیردەوسیش لە شانامەدا تیشكی خستۆتەسەر. بەڵام ئەوەی كە جێگەی سەرنجە بۆ ئێمەی كورد كە خۆمان بە بەشێك لە لەهجەی شمالی ئێران دەزانین و ماددەكان بە باوەگەورەی خۆمان دەزانین ئەوەیە كە ئایا ئەم داستانە بۆ ئێمە نەتەوەییە یان ئەخلاقی!؟ بێگومان ئەم داستانە بۆ ئێمە ئەخلاقیە بە مانای ئەوەی كە بەگژاچونەوەی زوڵم و ستەم بوو چونكە هەردوولا هەر یەك رەگەز بوون، كە ئەویش رەگەزی ماد بوو، بەڵام ئایا بە كوشتنی ئیژدهاك، كاوە توانی خۆی حوكمی ماد بكات، ئایا توانی ئیمپراتۆری ماد بپارێزێت؟ بەدڵنیاییەوە نەخێر، بەكوشتنی ئیژدهاك مادەكان بۆ هەتاهەتایە كۆتاییان پێهات، وە حەخامەنشیەكان كە لەهجەی جنوبی ئێرانە ئەو هەلەیان قۆستەوەو لەژێر ركێفی مادەكان دەرچوون. لە ساڵی 550ی پێش زاینەوە مادەكان كۆتاییان پێهات و حەخامەنشینەكان هاتنە سەر دەورو پایتەختی مادەكان كە هەم دەماوەند بووە هەم هەگمەتانا داگیركران و بە تاراج بران و تۆڵەی دەیان ساڵەیان لە مادەكان كردەوە، كۆرشی گەورە بویە یەكەم پادشای بەهێزی دەوڵەتی حەخامەنشیەكان، حەقی خۆیەتی كە حەخامەنشیەكان و پاشماوەكانیان كە پارسەكانن جەژن و ئاهەنگ بگێڕن و ئاگر بكەنەوە، چونكە دوای چەندین سەدە توانیان بگەنە ئاواتی خۆیان و كۆتایی بەمادەكان بهێنن. هەرلەم سۆنگەیەوە بوو كە رەزا شاو كورەكەی زۆر گرنگیان دەدا بەو تێكەڵكردنە وە بەو مەبەستەش هانی هونەرمەندان و نوسەرانیان دەدا كە ئەو ڕۆژە بەرز ڕابگرن. ئەوەی جێی سەرسوڕمانە ئەوەیە كە ناسیۆنالیزمی كوردیی و هەندێك خەڵك و موسوڵمانی كەمهزر گۆرانیەكی حەسەن زیرەك دەكەنە شاهنامەی فیردەوسی!! و لەو رۆژەدا چەندین جار لێی دەدەن بێ ئاگا لەوەی كە دێڕێكی لێ سانسۆر كراوە كە ئەویش ئەوەیە: (بەفەرمانی شاهنشاە ئاریامیهر ئەمرۆژە ساڵی تازەیە نەورۆزە هاتەوە)، كەوابێت بەفەرمانی حمە رەزا شاه گۆرانیەكەی وتووە!! نەورۆز وەك ئەوەی كە رۆژێكی نوێ یە لە سەری ساڵی گەلانی ئێران و دیجلەو فورات بە درێژایی هەزاران ساڵ یاد كراوەتەوەو باس كراوە تا بۆتە بەشێك لە فەرهەنگی گەلانی ئێران. بەڵام وەك ئەوەی كە تێكەڵ بكرێت لەگەڵ ئاگرو كاوەی ئاسنگەر، هیچ بنەمایەكی زانستی و ڕاستینەی مێژوویی نییە، كە دەبێت پێش هەموو كەس گەلی كورد خۆی دوور لێبگرێت، چونكە هیچ گەلێك نییە لە دونیا ئەوەندە سادە بێت بۆ نەمانی باوەگەورەی خۆی، دڵخۆشیی دەرببڕێت و هەلهەلە لێبدات. بەڵام دواجار دڵخۆشیی ئێمە ئەوەیە كە گەلی هۆشیارو مسوڵمانان و خەڵكی هزرمەندی كورد لە تیشكی ڕاستینەی ڕووداو و بۆنەو سەربوردەكانی مێژوو حاڵی دەبن و كاریگەر نابن بە شەپۆلی جەهل و وابەستەگیی بە ئەفسانە و فاكتە بۆماوەكان.
.jpg)
گفتوگۆی رۆژنامه‌وانی: هێمن خۆشناو سه‌باحه‌ت تونجه‌ل، ژنه سیاسه‌تمه‌دار و په‌رله‌مانتاری پێشووی كورد، كه ماوه‌ی چه‌ند ساڵێك به‌هۆی پرسی كوردەوە زیندانیكراوه، له‌م دیمانه‌یه‌یدا كە تایبەت بۆ (درەو) كراوە له‌باره‌ی رووداوه‌كان و گرژیه‌كانی ئه‌م دوایه‌ی ناوخۆی توركیا وه‌ڵامی پرسیاره‌كان ده‌داته‌وه. له هه‌مان كاتدا باس له داهاتووی پڕۆسه‌ی گفتوگۆی ئیمڕالی له نێوان (عه‌بدولڵا ئۆجالان) و سه‌رانی ده‌وڵه‌تی توركیا ده‌كات. پ: ئۆپاراسیۆنی سیسته‌می دادوه‌ری توركیا، كه له به‌ره‌به‌یانی رۆژی 19 ئاداری 2025 ده‌ستی پێكردووه، ته‌نیا په‌یوه‌سته به (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو)، سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئیستانبۆڵ، یان پارتی گه‌لی كۆماریش (جه‌هه‌په) ده‌گرێته‌وه؟ وه‌ڵام: هه‌ڵه نابێت ئه‌گه‌ر بڵێین په‌یوه‌سته به هه‌ردووكیانه‌وه. پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (ئاكه‌په) له‌لایه‌ك ده‌خوازێت له رێگای ئه‌م ئۆپاراسیۆنه‌وه (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو) كه ئه‌كته‌رێكی گرنگه بخاته ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی پێشبڕكێی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، له‌لایه‌كی دیكه‌ش ده‌خوازێت (جه‌هه‌په) كه پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆنه له توركیا له ئه‌ركی سه‌ره‌كی خۆی داببڕێت كه چاودێریكردنی ده‌سه‌ڵاته، له رێگای ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌وه ئه‌م پارته به كێشه ناوخۆیه‌كانیه‌وه خه‌ریك بكات. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی قه‌یرانی خراپ به‌ڕێوه‌بردنی توركیا له‌لایه‌ن ئاكه‌په، قه‌یرانی سیسته‌مه و ده‌سه‌ڵات ده‌خوازێت له‌ژێر ناوی قه‌یرانی سیاسی و ئابووری جه‌وهه‌ر و جۆری قه‌یرانه‌كه بشارێته‌وه، پێویسته جه‌هه‌په به مه‌سه‌له و كێشه‌ی لاوه‌كی خه‌ریك بكرێت. پ: خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیه‌كان شه‌قام دژ به ده‌ستگیركردنی (ئیمامئۆغڵو) تا كه‌ی به‌رده‌وام ده‌بێت، به تایبه‌تی كه له‌م چه‌ند شه‌وه‌ی دواییدا توندوتیژی پۆلیس دژ به خۆپیشانده‌ران زیاتر بووه؟ وه‌ڵام: (جه‌هه‌په) توانایه‌كی له راده‌به‌ده‌ری هه‌یه له جوڵاندنی شه‌قام. له ساڵی 2015 تا ئه‌مڕۆ له به‌رامبه‌ر كرده‌وه‌ی فاشیست، دڕنده و تاكڕه‌وانه، جه‌هه‌په داوا له بزوتنه‌وه‌ی گه‌نجان و ئۆپۆزسیۆن ده‌كات بڕژێنه سه‌ر شه‌قامه‌كان. به پێشڕه‌وی جه‌هه‌په، كه پێشتر وێنه‌ی نه‌بووه گه‌نجان له هه‌موو زانكۆكان له شه‌قامن. تێكه‌ڵبوونی ئه‌م گه‌نجانه له‌گه‌ڵ سیاسه‌ت له داهاتوودا رێگا بۆ گۆڕانكاری و وه‌چه‌رخانی گرنگ خۆش ده‌كات. به‌بێ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ كورد ده‌نگدان بۆ جه‌هه‌په سوودی نیه پ: وه‌كو ده‌زانین له‌ناو جه‌هه‌په‌دا، كلتووری یاخیبوون زۆر لاوازه. له ئێستادا جه‌هه‌په ده‌توانێ تا سه‌ر به ته‌نیا له شه‌قام بمێنێته‌وه؟ وه‌ڵام: ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی سه‌ر شه‌قام تا ماوه‌یه‌كی دیكه كۆتاییان پێدێت. ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه، جه‌هه‌په له‌ناو سیسته‌می ده‌وڵه‌تدا پارتێكی سیاسیه ده‌خوازێت ده‌سه‌ڵات بگرێـته ده‌ست. به‌و پێیه‌ی جه‌هه‌په پارتی دامه‌زرێنه‌ری كۆماره، ئه‌و توانا و وزه‌یه‌ی نیه تا سه‌رۆكایه‌تی ئۆپۆزسیۆنی كۆمه‌ڵایه‌تی بكات. بۆیه كۆكردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر له گۆڕه‌پانه‌كان به هه‌مان گوڕ و وزه‌ی رۆژی یه‌كه‌م دوای ماوه‌یه‌كی دیاریكراو زه‌حمه‌ت ده‌بێت. پ: ئایا جه‌هه‌په ده‌توانێ له‌گه‌ڵ پارته‌كانی دیكه‌ی ئۆپۆزسیۆن به‌ره‌یه‌ك دروست بكات؟ وه‌ڵام: له ئێستادا جه‌هه‌په به كێشه ناوخۆیه‌كان و سازكردنی كۆنگره‌ی نا ئاسایی خه‌ریكه. له كۆنگره‌ی نائاساییدا جارێكی دیكه متمانه به (ئۆزگور ئۆزه‌ل) ده‌درێته‌وه و سیاسه‌تی هاوپه‌یمانی كردن دیاری ده‌كرێت. له‌وێ ده‌بینین رێككه‌وتنی جه‌هه‌په له‌گه‌ڵ لایه‌نه موحافه‌زه‌كار و نه‌ته‌وه‌په‌رسته راستڕه‌وه‌كان تا چه‌ند گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت. له‌گه‌ڵ لایه‌نی كوردیش له رێككه‌وتن زیاتر، جه‌هه‌په داوای ده‌نگ ده‌كات له ده‌نگده‌رانی كورد كه ئه‌مه‌ش به كه‌ڵك نایه‌ت و سوودی نیه. به‌بێ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی كورد ده‌نگدان بۆ جه‌هه‌په سوودی نیه. پ: سه‌رۆكی گشتی جه‌هه‌په (ئوزگور ئۆزه‌ل) له سه‌راجخانه داوای لێبوردنی كرد له كورد. بۆ ئاشتكردنه‌وه‌ی دڵی كورد ئه‌مه ته‌نیا به‌سه؟ وه‌ڵام: له قسه‌كانی (مه‌نسور یه‌ڤاش) سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئه‌نقه‌ره، كورد زۆر نیگه‌ران و توڕه بوو، بۆ ئه‌مه ئوزگور ئۆزه‌ل داوای لێبوردنی كرد. به‌ڵام كورد و گه‌نجانی كورد، په‌یوه‌ست به كێشه‌ی كورد چاوه‌ڕێ ده‌كه‌ن جه‌هه‌په سیاسه‌تێكی روون و ئاشكرا بگرێته‌به‌ر. ئه‌گه‌ر ده‌رباره‌ی كێشه‌ی ئازادی میلله‌تی كورد، زمان، ناسنامه و كلتووری كوردی، هه‌روه‌ها له ئه‌گه‌ری به‌رقه‌رابوونی ئاشتیدا ئه‌گه‌ر جه‌هه‌په هه‌نگاوی ئه‌رێنی بنێت، هه‌ڵوێستی كورد به‌رامبه‌ر ئه‌م پارته ئه‌رێنی ده‌بێت. جه‌هه‌په ئه‌و توانا و وزه‌یه‌ی نیه تا سه‌رۆكایه‌تی ئۆپۆزسیۆنی كۆمه‌ڵایه‌تی بكات، ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی سه‌ر شه‌قام تا ماوه‌یه‌كی دیكه كۆتاییان پێدێت پ: چاوەڕوان دەكرا لە نه‌ورۆزدا په‌یامی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) بخوێندرێته‌وه، به‌ڵام له ئاهه‌نگه‌كانی نه‌ورۆزدا هیچ په‌یامێكی ئۆجالان نه‌خوێندرایه‌وه. هۆكار چی بوو؟ وه‌ڵام: به‌ڵێ گه‌لی كورد، هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ی له توركیا داوای چارسه‌ری كێشه‌ی ئازادی كورد ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ دۆستانی كورد له نه‌ورۆزدا چاوه‌ڕێی په‌یامێك بوون. به‌ڵام به‌داخه‌وه ده‌سه‌ڵات ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ی نه‌ڕه‌خساند. باشتر نه‌كردنی دۆخی به‌ڕێز (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له زیندانی ئیمڕالی، هه‌ڵنه‌گرتنی گۆشه‌گیری و نه‌گرتنه‌به‌ری هه‌نگاوی پێویست، ده‌ستپێكردنی ئه‌م پڕۆسه‌یه مێژوویه كه به بانگه‌وازه‌كه‌ی 27 ی شوبات هاتۆته ئاراوه ئاسته‌نگ ده‌كات. پ: له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئۆجالان به ویستی ده‌وڵه‌ت په‌یامه‌كه‌ی دانه‌ڕشتووه، ده‌وڵه‌ت رێگای نه‌دا په‌یامه‌كه‌ی بگاته ئاهه‌نگی نه‌ورۆز؟ وه‌ڵام: له‌مباره‌یه‌وه هه‌رچیه‌ك بڵێین ده‌بێته هه‌ڵسه‌نگاندنێكی نا بابه‌تی. بانگه‌وازی به‌ڕێز ئۆجالان بۆ ده‌رهێنانی مه‌سه‌له‌ی كورد له گۆڕه‌پانی جه‌نگ و ململانێ، جێگیركردنی له چوارچێوه‌ی یاسایی دیموكراتیدا، نیشانمان ده‌دات كه پێویسته له قۆناخی داهاتوودا رێڕه‌وی سیاسه‌ت و ئایدیۆلۆژی به‌چ شێوه‌یه‌ك بێت. رۆژه‌ڤی سه‌ره‌كی ئاهه‌نگی نه‌ورۆزیش له كوردستان، توركیا و ئه‌وروپا بانگه‌وازی 27 شوبات بوو. له نه‌ورۆزی 2025 دا بانگه‌وازه نوێیه‌كه‌ی به‌ڕێز ئۆجالان له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵگاوه زۆر به‌هێزه‌وه پشتگیری لێكرا، كه ئه‌مه‌ش په‌یامێكی گرنگه. پ: ده‌گووترێت پڕۆسه‌ی ئیمڕالی به بنبه‌ست گه‌یشتووه. ئه‌گه‌ر به بنبه‌ست گه‌یشتووه هۆكاره‌كه‌ی چیه؟ له كوێ به بنبه‌ست گه‌یشتووه؟ وه‌ڵام: بۆ به‌ره‌وپێشچوونی پڕۆسه‌كه پێویسته ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات چه‌ند هه‌نگاوێك بنێت. له ئه‌گه‌ری گرتنه‌به‌ری ئه‌م هه‌نگاوانه پڕۆسه‌كه به‌ره‌وپێش ده‌چێت. ئه‌و گفتوگۆیانه‌ی له‌دوای جه‌ژن ئه‌نجام ده‌درێت بۆ دیاریكردنی داهاتووی پڕۆسه‌كه گرنگی تایبه‌تی خۆی هه‌یه. ئه‌و كێشه‌یه‌ی سه‌ده‌یه‌ك زیاتره مۆری خۆی له مێژووی توركیا داوه، هه‌روه‌ها ئه‌و كێشه‌یه‌ی 45 ساڵه شه‌ڕ و توندوتیژی لێكه‌وتۆته‌وه چاره‌سه‌ری ئاسان نابێت. هه‌روه‌ها ئه‌م هه‌وڵانه‌ی تا ئه‌مڕۆ له پێناو به‌رقه‌رار كردنی ئاشتی كاریان بۆ كراوه، به‌هۆی سیاسه‌تی نكۆڵیكردنی ده‌وڵه‌ت نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئامانجه‌كانیان. گرنگترین بڕگه‌ی بانگه‌وازی 27 شوبات، ناسنامه‌ی كورد و ناسنامه‌ی باوه‌ڕیه‌كانه. ئه‌مه‌ش به واتای گۆڕینی پارادیگمای نكۆڵیكردنی ده‌وڵه‌ته له كورد. له هه‌مان كاتدا جێبه‌جێكردنی ئه‌م بڕگه‌یه به واتای هه‌ڵگرتنی گه‌وره‌ترین ئاسته‌نگ دێت له‌به‌رده‌م چاره‌سه‌ری پرسی كورد.
راپۆرتی: درەو 🔹 کۆی قەبارەی بازرگانی نێوان چین و بەشێک لە وڵاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ساڵی (2024) گەیشتووتە (428 ملیار) دۆلار، کە دەکاتە 7%ی کۆی بازرگانی دەرەکی چین، کە لە هەمان ساڵدا گەیشتووەتە (6.16 ترلیۆن) دۆلار. 🔹 هەناردەی چین بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا بە ڕێژەی 12% گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوەو گەیشتووەتە نزیکەی (16 ملیار) دۆلار، لە کاتێکدا لە ساڵی 2023دا (14.3 ملیار) دۆلار بووە. 🔹 قەبارەی هەناردەی عێراق بۆ چین (38 ملیار) دۆلار بووەو نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکان (99.9%)ی ئەو هەناردەیەیان پێکهێناوە.إ 🔹 لە ساڵی 2024دا تێکڕای کڕینی نەوتی خاوی ڕۆژانە لە چین نزیکەی (10.98 ملیۆن) بەرمیل بووە، عێراق لە دوای ڕوسیا، سعودییەو مالیزیاوە لە پلەی چوارەمدایە لەنێو گەورەترین هەناردەکارانی نەوتی خاو بۆ چین، هەناردەی ڕۆژانەی گەیشتووەتە (ملیۆنێک و 240 هەزار) بەرمیل. 🔹 قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی ئەمریکاو چین لە ساڵی 2024دا نزیکەی (600 ملیار دۆلار)ی تێپەڕاندووە، بەو پێیەی هەناردەی چین بۆ ئەمریکا نزیکەی (438 ملیار) دۆلار بووە، لەکاتێکدا هەناردەی ئەمریکا بۆ چین لە (160 ملیار) دۆلار تێنەپەڕیوە. یەکەم؛ قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان چین و عێراق لە نێوان ساڵی 2023 و 2024 بەپێی داتا فەرمییەکانی دەستەی گومرگی چین، هەناردەی چین بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا بە ڕێژەی 12% گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە نزیکەی (16 ملیار) دۆلار لە کاتێکدا لە ساڵی 2023دا (14.3 ملیار) دۆلار بووە. ئەم بەرزبوونەوەیە بە پلەی یەکەم بەهۆی هەناردەکردنی ئامێرە میکانیکییەکانی چینەوە بووە، بەتایبەتی "ئامێری ساردکەرەوە و پاشکۆکانی"، کە لە ساڵی (2024)دا بەهاکەی گەیشتووە بە نزیکەی (3.1 ملیار) دۆلاری ئەمریکی، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023)دا بەهای ئامێرە میکانیکییەکانی چین بۆ عێراق گەیشتووە بە (2.7 ملیار) دۆلاری ئەمریکی. هەروەها هەناردەکردنی "ئامێری ئەلیکترۆنی" بەتایبەتی "مۆبایل و ئیکسسوارات و پارچەی یەدەگ" زیادبوونی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، بەهاکەیان لە ساڵی (2024)دا بۆ (2.2 ملیار) دۆلاری ئەمریکی بەرزبووەتەوە، لەکاتێکدا لە ساڵی (2023)دا (1.7 ملیار) دۆلاری ئەمریکی بووە. یەکێک لە سەرنج ڕاکێشترین و دیارترین بازرگانی نێوان هەردوو وڵات، هەناردەکردنی ئۆتۆمبێلی چینی بووە بۆ عێراق، کە بازدانێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیووە، بووە بە سێیەم گەورەترین کاڵای هەناردەی چین بۆ عێراق، کە لە هەناردەکردنی ئاسن و پۆڵا تێپەڕاندوە، ئەو کاڵایانە دابەزیوە بۆ پلەی چوارەم. بەم گۆڕانکارییە ئۆتۆمبێلی چینی بووەتە یەکێک لە کاڵا هەرە دیارەکان و ساڵانە هەناردەکردنی بەهای زیاتر لە (یەک ملیار) دۆلار بۆ بازاڕەکانی عێراق تێدەپەڕێنێت. لەلایەکی دیکەوە هەناردەی عێراق بۆ چین (38 ملیار) دۆلار بووە و نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکان (99.9%)ی ئەو هەناردەیەیان پێکهێناوە. بەڵام هەندێک هەناردەی نانەوتی هەبوونە کە بەهای سنوورداریان هەبووە، وەک خورما، کە بەهای (4.7 ملیۆن) دۆلار بووە، بە کۆی (10 هەزار)تەن، واتە نرخی هەر کیلۆیەک لە (543 دینار)ی عێراقی تێنەپەڕیوە. هەروەها عێراق بە بەهای (5 ملیۆن و 500 هەزار) دۆلار گۆگردی هەناردە کردووە و بە کۆی کێشی (49 هەزار) تەن بووە. هەرچەندە هاوسەنگی بازرگانی نێوان عێراق و چین بە بڕی (22 ملیار) دۆلار لە بەرژەوەندی عێراقە، بەڵام ئەم زیادەیە نزیکەی تەواوی بەهۆی هەناردەکردنی "نەوتی خاو"ەوەیە. ئەمەش ئاڵنگارییەکی گەورە بۆ ئابوری عێراق دروست دەکات. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتی ژمارە (1) خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم؛ قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان چین و وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان چین و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ساڵی 2024دا گەشەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، کۆی قەبارەی بازرگانی نێوان چین و بەشێک لە وڵاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەیشتووتە (428 ملیار) دۆلار، کە دەکاتە 7%ی کۆی بازرگانی دەرەکی چین، کە لە هەمان ساڵدا گەیشتووەتە (6.16 ترلیۆن) دۆلار. لەو چوارچێوەیەشدا سعودیە لە پێشەنگی لیستی ئەو وڵاتانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە کە زۆرترین قەبارەی بازرگانییان لەگەڵ چیندا هەیە، قەبارەی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات گەیشتووەتە (107 ملیار) دۆلار، لە دوای ئەویش ئیمارات بە قەبارەی بازرگانی (101 ملیار) دۆلار، عێراقیش پلەی سێیەمی بەدەستهێناوەو قەبارەی بازرگانی گەیشتووەتە (54 ملیار) دۆلار. هاوسەنگی بازرگانی (17 ملیار) دۆلار لە بەرژەوەندی چین بووە، چین بە بەهای (205 ملیار) دۆلار کاڵاو شمەک لەو وڵاتانە هاوردە دەکات، هاوکات هەناردەکردنی بۆ ناوچەکە گەیشتووەتە (222 ملیار) دۆلار. لەڕووی هەناردەکردنەوە، سعودیە لە پلەی یەکەمدایە لەنێو ئەو وڵاتانەی هەناردە دەکەن بۆ چین، بە قەبارەی بەهای هەناردەکردنی (57 ملیار) دۆلار، هاوکات هاوردەکردنی کەلوپەل لە چینەوە بە بەهای (50 ملیار) دۆلار بووە. لە ڕووی هاوردەکردنەوە، ئیمارات لە پێشەنگی لیستی هاوردەکارانی چین بووە، بەهای هاوردەکردنی (65 ملیار) دۆلارە، هاوکات هەناردەکردنی بۆ چین (36 ملیار) دۆلاری تێنەپەڕاندووە. سەبارەت بە عێراقیش _وەک لە تەوەری یەکەم ئاماژەمان پێدا_ هەناردەکردنی بۆ چین گەیشتووەتە (38 ملیار) دۆلار، هاوکات بە بەهای (16 ملیار) دۆلار کەلوپەلی هاوردە کردووە، کە بەرزترین ئاستی هاوردەکردنی عێراق لە چینەوە بووە لە ساڵانی ڕابردوودا، ئەمەش ڕەنگدانەوەی پەرەسەندنی قەبارەی پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان هەردوو وڵاتە. (نەخشەکە قەبارەی بازرگانی چین لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نیشان دەدات) نەخشەی قەبارەی بازرگانی چین لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ماوەی ساڵی 2024دا تێکڕای کڕینی نەوتی خاوی ڕۆژانە لە چین نزیکەی (10.98 ملیۆن) بەرمیل بووە، ئەم بڕە لە نێوان چەند وڵاتێکدا دابەشبووە، کە پشکی جیاوازی فرۆشیان پێکهێناوە. ڕووسیا لە پێشەنگی لیستی دابینکەرانی وڵاتەکەیدایە و ڕۆژانە نزیکەی (2 ملیۆن و 200 هەزار) بەرمیل بۆ چین دابین دەکات، پێش سعودیە کەوتووە کە بە فرۆشتنی (ملیۆنێک و 560 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا پلەی دووەمی بەدەستهێناوە. مالیزیا پلەی سێیەمی گرتووه، که ڕۆژانە (ملیۆنێک و 39 هەزار) بەرمیل نەوتی ئێرانی هەبووە، بەشێوەیەکی نافەرمی هاوردە کراوە و دواتر له ڕێگەی کەشتییەکانی مالیزیاوە گوازراوەتەوه بۆ ئەوەی به چین بفرۆشرێتەوه. عێراق لە پلەی چوارەمدایە لەنێو گەورەترین هەناردەکارانی نەوتی خاو بۆ چین، هەناردەی ڕۆژانەی گەیشتووەتە (ملیۆنێک و 240 هەزار) بەرمیل، بە تێکڕا نرخی هەر بەرمیلێک بە (81.7 دۆلار) فرۆشراوە. چین، هاوشانی هیندستان، گەورەترین بازاڕی نەوتی عێراقە، پێکەوە نزیکەی (85%)ی کۆی هەناردەکردنی نەوتی عێراق پێکدەهێنن. لە ماوەی ساڵی 2024دا کۆی گشتی هەناردەکردنی عێراق بۆ چین نزیکەی (452 ملیۆن) بەرمیل بووە، کە بەهای کۆی گشتیی (37 ملیار) دۆلار بووە. چارتی ژمارە (2) وڵاتانی هەناردەکارانی نەوت بۆ وڵاتی چین لە ساڵی (2024) نیشان دەدات. چارتی ژمارە (2) سێیەم؛ قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان چین و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا داتاکانی هەردوو وڵاتی ئەمریکا و چین ئاماژەیان بەوە کردووە کە قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات لە ساڵی 2024دا (600 ملیار دۆلار)ی تێپەڕاندووە. چین سوودێکی بەرچاوی بینیوە، بەو پێیەی هەناردەی چین بۆ ئەمریکا نزیکەی (438 ملیار) دۆلار بووە، لەکاتێکدا هەناردەی ئەمریکا بۆ چین لە (160 ملیار) دۆلار تێنەپەڕیوە. هەروەها داتاکان دەریانخستووە کە زۆربەی هەناردەکردنی چین بەرهەم و کاڵای تەواو و ئامادەکراو بووە، لەکاتێکدا زۆربەی هەناردەکردنی ئەمریکا بۆ چین مادەی خاو و کەرەستەی سەرەتایی و سووتەمەنی کانزایی بووە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی چین سوود لە پرۆسەکانی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی خۆی وەردەگرێت لەکاتێکدا پشت بە ئەمریکا دەبەستێت بۆ هەناردەکردنی کەرەستەی خاو.
راپۆرتی: درەو " ئەو بەرپرسانەی بە گەشبینیەوە باس لەوە دەكەن بەمزووانە حكومەت پێكدێت، ئاگایان لەهیچ نیە" ئەمە وتەی بەرپرسێكی باڵای یەكێتیە، " یەكێتی لەگەڵ پارتی كات دەكوژێت دانوستانی ئامادەكردنی وەرقەی حوكمڕانی چوار مانگی پێویست بوو دابەشكردنی پۆستەكانیش دوو مانگ زیاتری دەوێت بۆیە بەمزووانە حكومەت پێكنایات" بەرپرسێكی پارتی وای وت. پارتی پۆستی سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی بۆ نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی یەكلاكردووەتەوە، یەكێتی پۆستەباڵاكانی چۆن پڕدەكاتەوە؟ جێگری سەرۆكی هەرێم بۆ جەعفەر شێخ مستەفا دەبێت یان دەرباز كۆسرەت رەسوڵ؟ قوباد تاڵەبانی بەجێگری دەمێنێتەوە یان پۆستەكەی رادەستی عیماد ئەحمەد دەكات؟ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ وەری دەگرێت یان دكتۆر میران؟ بافڵ تاڵەبانی چۆن كاندیدی پۆستەكان یەكلا دەكاتەوە؟ مەسرور بارزانی وەزیرەكانی لەسەر چی بنەمایەك دادەنێت؟ زانیاری وورد لەم راپۆرتەدایە..... گەشبینی بەرپرسان "ئەو بەرپرسانەی یەكێتی كە زوو زوو لێدوان دەدەن و بە گەشبینیەوە دەڵێن بەمزووانە كابینەی نوێی حكومەت پێكدێت، ئاگایان لە هیچ نیە هەر لەخۆیانەوە قسە دەكەن" ئەمە وتەی بەرپرسێكی باڵای یەكێتییە. ئەو بەرپرسە باڵایەی یەكێتی بە (درەو)ی راگەیاند: كۆبوونەوەو دانوستانی پارتی و یەكێتی بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی پرۆژەی حوكمڕانی چوار مانگی پێویستی بوو لە (30/11/2024 یەكەم كۆبوونەوەكراو دوا كۆبوونەوەش 18/3/2025) بۆیە بۆ پرسی یەكلاكردنەوەی پۆستەكانیش زیاتر لە دوو مانگ پێوستە لەبەر ئەوەی ئەگەری ئەوە هەیە پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێ لەدوای مانگی شەش و حەوتەوە بێت. " دەزانین یەكێتی خۆی قورس دەكات و كات دەكوژێت و دەیەوێت پارتی ناچار بكات تەنازول بكات، بۆیە ئەوەی یەكێتی لەرێگای بەرپرسانیەوە دەیڵێت كە بەمزووانە حكومەت پێكدێت راست نیەو كات بەڕێ دەكات" ئەمە وتەی بەرپرسێكی باڵای پارتیە. ئەو بەرپرسە باڵایەی پارتی ئەوەشی بە (درەو) وت: ئێستا یەكێتی تاكە بەدیلی پارتیە بۆ رێككەوتن و دەشبێت لەگەڵی رێكبكەوێت، پارتیش گەیشتووەتە ئەو باوەڕەی كە بەبێ هاوبەشی راستەقینەی یەكێتی مەسرور بارانی ناتوانێت حكومەتێكی بەهێز درووست بكات، بۆیە پارتی بەناچاری چووەتە پێش لە یەكێتی، یەكێتیش ناچارە بێتە پێش چونكە خاڵی لاوازی یەكێتی لە ئێستادا لاوازی بەرەی مقاوەمەو ئەگەری گۆڕانكارییە لە عێراق، ئێستا یەكێتی و پارتی لەسەر تەواوی پرسەكان رێككەوتوون تاكە مەرجێك پارتی قبوڵی نیە ئەوەیە سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی بەیەكەوە رابسپێردرێن و لەهەمانكات ئەگەر یەكێكیان بكشێتەوە ئەوە حكومەت بە دەستلەكاركێشاوە لەقەڵەم دەدرێت پارتی ئەوەی قبوڵ نیە، لە دونیادا شتی وانیە سەرۆك و جێگر پێكەوە رابسپێردرێن و بەیەكەوە سوێند بخۆن و بەیەكەوە . بەڵام پارتی رازی بووە بە چەند داواكاری و خاڵێكی یەكێتی لەوانە دەسەڵاتی سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران كەمكراوەتەوە، دەسەڵاتی وەزیرەكان زیاتر كراوە، دەستوەردانی نوسینگەی سەرۆكی حكومەت كەمكراوەتەوە بەسەر وەزیرەكانەوە، ئەمجارە وەزیرەكان هەموو دەسەڵاتیێكیان دەبێت كە لە رابردوودا بەبێ گەڕانەوە بۆ سەرۆكی دیوان و نوسینگەی ئەنجومەنی وەزیران نەیاندەتوانی بڕیار بدەن. شێوازی دابەشكردنی پۆستەكان بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) تا ئێستا بەشێوەی رەسمی باس لە دابەشكردنی پۆستەكان نەكراوە لە نێوان یەكێتی و پارتی، بەڵام گفتوگۆی یەكێتی و پارتی لەناو خۆیان و لەگەڵ یەكدی هەبووە لەسەر پۆستەكان. لای یەكێتی چەند بژاردەیەك لەبەردەستدایە بۆ دابەشكردنی پۆستەكان لەوانە: - دابەشكردنی پۆستەكان بەشێوەی خاڵ واتا پۆستی سەرۆك وەزیران چەند خاڵێك و جێگری سەرۆك وەزیران چەند خاڵێك و وەزیرەكانیش هەریەكەو خاڵ بەخاڵ دیاری دەگرێت - دابەشكردنی پۆستەكان بە پێی ستونی دیاریكراوە واتا سەرۆك وەزیران و چەند وەزیرێك لە ستونێك و جێگری سەرۆك وەزیران و چەند وەزیرێك و پۆستەكانی دیكە لە ستونێكی تر . - پۆلێنكردنی پۆستەكان بەپێی لیستی (A,B,C) لای پارتی دیموكراتی كوردستان: - پۆلێنكردنی پۆستەكان بەپێی (A,B,C) واتا گروپێك لە وەزارەتەكان لە (A) دەبن: وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی سامانەسروشتیەكان، وەزارەتی پێشمەرگە، وەزارەتی داد،،، گروپێك لە وەزارەتەكان لە (B) دەبن بەو شێوەیە، ئەوەی یەكلا بووەتەوە و موناقەشەی لەسەر ناكرێت: - پۆستی سەرۆكی حكومەت بۆ پارتی دەبیت - پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ پارتی دەبێت - جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ یەكێتی دەبێت - جێگری سەرۆكی هەرێم بۆ یەكێتی دەبێت - سەرۆكی پەرلەمان بۆ یەكێتی دەبێت - جێگری سەرۆكی پەرلەمان بۆ پارتی دەبێت . - وەزیری ناوخۆ دابەشكردنی پۆستەكان لای پارتی بۆ دابەشكردنی پۆستەكان (درەو) قسەی لەگەڵ چەند بەرپرسێكی باڵای پارتی كردووە، دابەشكردنی پۆستەكان ئەوەی یەكلا بووەتەوە: - پۆستی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ مەسرور بارزانیەو یەكلابووەتەوە - پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ نێچیرڤان بارزانی دەبێت و یەكلا بووەتەوە سەبارەت بە پۆستەكانی حكومەت، دەسەڵاتی یەكلاكردنەوەو دیاریكردنی وەزیرەكان دراوەتە دەست خودی مەسرور بارزانییەكان واتا كاندیدی وەزیرەكان لەلایەن مەسرور بارزانیەوە یەكلا دەكرێتەوە، سەرچاوەیەك لە پارتی بە (درەو)ی راگەیاند نەك تەنیا بۆ پۆستەكانی پارتی تەنانەت بۆ پۆستەكانی یەكێتیش دەبێت مەسرور بارزانی یەكلای بكاتەوە بڕیارە داوا لە یەكێتی بكرێت بۆ هەر پۆستێكی وزاری (3) كاندید پێشكەش بكەن و مەسرور بارزانی خۆی یەكێكیان یەكلا دەكاتەوە، بەڵام دەكرێت یەكێتی لە سێ كاندیدەكەی پێشكەشی دەكات خۆی یەكێكیان دەستنیشان بكات كە مەبەستیەتی. لە پۆستە وزارییەكان پارتی هێڵی سوری لەسەر هیچ وەزارەتێك نیە بۆ یەكێتی تەنیا (وەزارەتی ناوخۆ) نادات بە یەكێتی تەنانەت ئامادەن وەزیری سامانەشروشتیەكانیش بدەن بە یەكێتی. ئەو سەرچاوەیەی پارتی ئاماژەی بەوەشكرد، مەسرور بارزانی لە هەندێك وەزیرەكانی كابینەی نۆیەم رازی نەبووە بۆیە رەنگە زۆرینەیان بگۆڕدرێن و یەك بۆ دوو كەسیان دابنرێنەوە لەوانە رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ، لە شوێنی خۆی دەمێنێتەوە. یەكێتی و پارتی وا رێككەوتوون كە پۆستی وەزیرەكان 100% لە نێوان پارتی و یەكێتی دابەش دەكرێن، هەرلایەكیان ئازادن چۆن لە پشكی خۆیان دەدەن بە هێزو لایەنەكانی تر، پارتی لە پشكی خۆی كە زیاتر لە (10) وەزارەتی بەردەكەوێت یەك وەزیر دەداتە توركمان و وەزیرێكیش دەداتە پێكهاتەی مەسیحی. بۆ پشكەكانی پەرلەمانیش پارتی وای دانا بوو ئەگەر سەرۆكی پەرلەمانی لابێت ئەوا د. ڤالا فەرید كاندیدی بەهێزەو دەبێتە سەرۆكی پەرلەمان، ئەگەر سەرۆكی پەرلەمانیش لای یەكێتی بێت ئەوا كاندیدی بەهێز بەهجەت عەلیە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بەهجەت عەلی لە پشكی پارتی ببێتە جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان. پۆستەكانی یەكێتی بۆ دابەشكردنی پۆستەكان (درەو) قسەی لەگەڵ چەند بەرپرسێكی باڵای یەكێتی كردووە، دابەشكردنی پۆستەكان ئەوەی یەكلاییە: - پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان - پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان - پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان ئێستا جموجوڵ و گفتوگۆی دابەشكردنی پۆستەكان لەناو یەكێتی گەرمە، یەكێتی لە ئێستادا لەلایەك سەرقاڵی دیاریكردنی پۆستەكانی پۆستەكانی حكومەتەو لەلایەكیش سەرقاڵی دیداری یەكێتیەو بەشێك لە پۆستە حزبیەكانیشی دەگۆڕێت، بۆیە یەكێتی دەیەوێت دڵی بەشی زۆری كادرانی رازی بكات ئەوەی پۆستی حكومی دەوێت كاندیدی پۆستە حكوییەكانەو ئەوەشی پۆستە حزبیەكانیشی دەوێت كاندیدی پۆستە حزبییەكانە. پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت گفتوگۆ زۆر دەكرێت لە ناو یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆكی حكومەت ئەویش بەهۆی ئەوەی قوباد تاڵەبانی چەند جارێك رای گەیاندووە جارێكی تر ئەو پۆستە وەرناگرێتەوە تەنانەت لە كۆبوونەوەی رۆژی 22ی شوباتی 2025 لە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە سلێمانی قوباد تاڵەبانی بەرەسمی بە هۆشیار زێباری سەرۆكی وەفدی پارتی راگەیاندووە كە چاوەڕێی من نەكەن جارێكی تر پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم وەربگرمەوە، بەڵام سەرچاوەیەك لە پارتی بە (درەو)ی راگەیاند ئێمە دڵنیاین كە قوباد تاڵەبانی ئەو پۆستە وەردەگرێتەوە لەبەر ئەوەی بەپێی رێككەوتنی نێوانمان دسەڵاتەكانی جێگری سەرۆكی حكومەت زیادكراوەو جیاوازە لە رابردوو جێگری سەرۆكی حكومەت دەسەڵاتی زۆری دەبێت و وەك سەرۆكی حكومەتی ناوچەی سلێمانی دەبێت و هەموو دەسەڵاتێكیشی دەبێت، پارتی دەیەوێت پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت كە وەك سەرۆكی حكومەتی ناوچەی سلێمانی دەبێت لای كارەكتەرێكی بنەماڵەی تاڵەبانی دەبێت. لە حاڵەتی وەرنەگرتنی پۆستەكە لەلایەن قوباد تاڵەبانی ناوی هەریەك لە عیماد ئەحمەد و هاوڕێ دارا شێخ نوری دێت، بەڵام ئەگەری زۆرە ئەگەر قوباد تاڵەبانی ئەو پۆستە وەرنەگرێت عیماد ئەحمەد ئەو پۆستە وەربگرێت. پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم لە رێككەوتنی یەكێتی و پارتی سەرۆكی هەرێمی كوردستان یەك جێگری هەبێت ئەویش بۆ یەكێتی بێت، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كاندیدی بەهێز بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەرباز كۆسرەت رەسوڵە، هەرچەندە پڕكردنەوەی ئەو پۆستە پەیوەندی بە چەند پۆستێكی ناو یەكێتیەوە هەیە. ئەوەی (درەو) دەستی كەوتووە، جەعفەر شێخ مستەفا هەوڵی جدی دەدات پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم وەربگرێت، لەماوەكانی رابردوودا و لە چەند شوێنێكی جیا نیگەرانی خۆی دەربڕیوە لە سیاسەتی یەكێتی ئەویش لە پێناو ئەوەی پۆستەكە وەربگرێتەوە، بەڵام دواجار بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی بە هاوڕێیەتی دلێر سەید مەجید رۆژی 16ی ئازاری 2025 سەردانی شێخ جەعفەر شێخ مستەفا، لێپرسراوی ئەنجوومەنی پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاکانی یەکێتیی یانكرد بۆ رەواندنەوەی نیگەرانییەكانی لەوێش پێان راگەیاند كە ئەنجومەنەكەی بۆ ئەكتیڤ دەكەن و دەسەڵاتەكانی بۆ دیاری دەكەن و دەبێت خۆی بۆ ئەنجومەنەكە یەكلا بكاتەوەو دەستبەرداری پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم بێت. زانیارییەكانی ناو یەكێتی باس لەوەش دەكەن لە دیداری یەكێتی كۆمەڵێك گۆڕانكاری دەكرێت و جێگرێك بۆ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی دادەنرێت و ئەو پۆستە باڵایەش دەدرێتە كەركوكیەكان و رەفعەت عەبدوڵا كاندیدی ئەو پۆستەیە. بۆیە پۆستە باڵاكان بەم شێوەیە دەبێت - جێگری سەرۆكی هەرێم بۆ ماڵی كۆسرەت رەسوڵ و دەرباز كۆسرەت رەسوڵ كاندید دەبێت - جێگری سەرۆكی یەكێتی بۆ باڵی كەركوكیەكان دەبێت و رەفعەت عەبدوڵا كاندیدی ئەو پۆستە دەبێت - لێپرسراوی ئەنجوومەنی پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاکانی یەکێتیی بۆ جەعفەر شێخ مستەفا ئەكتیڤ دەكرێت و ئەندامانی دیاری دەكرێت و دەسەڵاتەكانی پێدەدرێت . پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان هەرچەندە باس لەوە دەكرا كە یەكێتی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی ناوێت، بەڵام یەكێتی لە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم تەنیا پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی دەبێت و ئەویش پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستانە، سەرچاوەیەكی باڵای یەكێتی بە (درەو)ی راگەیاند یەكێتی نایەوێت پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەك پێشوو وەربگرێت كە لە پەرلەمان سەرۆكایەتیەو لە حكومەت سەرۆكە یەكێتی دەیەوێت هاوشێوەی سەرۆكی حكومەت سەرۆكی پەرلەمانی هەبێت نەك سەرۆكایەتی پەرلەمان كە بەبێ جێگر و سكرتێری پەرلەمان نەتوانێت بڕیار بدات، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەدەستكارییەوە وەربگرێت. كاندیدی بەهێز بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان شاڵاو كۆسرەت رەسوڵە كە لەناو ئەندامانی فراكسیۆنی سەوز ئەندامی مەكتەبی سیاسیە، بەڵام ئەگەر دەرباز كۆسرەت رەسوڵ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم وەربگرێت ئەوا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەر شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ ناكەوێت و ناكرێت لە ماڵێكدا دوو پۆستی باڵا هەبێت، لەو حاڵەتەدا كاندیدی بەهێز بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان د. میران محەمەد دەبێت. لە كاتی تۆماركردنی ناوی كاندیدان بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان فراكسیۆنی یەكێتی هەریەك لە شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ و میران محەمەدی بۆ ئەو پۆستە كاندید كردووە. سەبارەت بە پۆستەكانی دیكەش لە ئێستاوە هەوڵەكان بۆ دەستخستنی كاندیدی پۆستەكان دەستیپێكردووەو بافڵ تاڵەبانی رۆژانە چەندین كادری باڵای یەكێتی دەبینێت، لەوێ پێیان رادەیەگەیەنێت، پۆستی حزبیت دەوێت یان حكومی و خۆتان یەكلا بكەنەوە، چونكە ئەوەی پۆستی حزبی بوێت بافڵ تاڵەبانی خۆی یەكلای دەكاتەوەو پۆستە حكومییەكانیش تیمی قوباد تاڵەبانی یەكلای دەكەنەوە. كۆبوونەوەكانی مەسرور بارزانی و بافڵ تاڵەبانی لە ماوەی رابردوودا دوجار بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی سەردانی مەسرور بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی كرد لە پیرمام ( 16ی كانونی دووەمی 2025 و 16ی ئازاری 2025) سەرچاوەیەك لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبوونەوەی دووەمدا بافڵ تاڵەبانی زۆر بەجدی هاتووەتە پێشەوەو وتوویەتی با یەك تیم و یەك سیاسیەت بین بەرامبەر بە رسەكانی بەغداد و من ئامادەم بۆ هەموو هاوكاریی و پشتیوانیەك و ئامادەم هەرچی پەیوەندی و دەسەڵاتێكی خۆمە بیخەمە گەڕ بۆ پشتیوانیتان لە بەغداد. سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتیش بافڵ تاڵەبانی بە مەسرور بارزانی راگەیاندووە: پێویست بە كۆبوونەوەو دانوستاندن ناكات با پێكەوە هەردوكمان هەموو پرسەكان یەكلا بكەینەوە، (لە كۆبوونەوەی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی یەكێتی دەسەڵاتی تەواو دراوە بە بافڵ تاڵەبانی لە رێككەوتنی حكومەت بەبێ گەڕانەوە بۆ سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی)، ئەو سەرچاوەیە وتی دوای كۆبوونەوەكەش لەسەر داوای بافڵ تاڵەبانی خۆی داوای كردووە لێدوان بدات لەسەر باشی كۆبوونەوەكە. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد: لەبارەی "هەژماری من" ئێستا هیچ كێشەیەك لەوبارەیەوە نەماوە چونكە دوای ئەوەی لە كۆبوونەوەی یەكەمی نێوان بافڵ تاڵەبانی و مەسرور بارزانی بافڵ تاڵەبانی باسی "هەژماری من"ی كردووە، مەسرور بارزانی بڕیاریدا تیمێكی "هەژماری من" سەردانی بافڵ تاڵەبانی بكەن و بۆی روونبكەنەوە" دواتر تیمێكی هەژماری من بەسەرۆكایەتی ( عەزیز ئەحمەد سەرۆكی تیمی هەژماری من ) سەردانی بافڵ تاڵەبانیان كردووە و بافڵ تاڵەبانی زۆر دەستخۆشی لێكردوون بۆیە ئێستا كێشەی هەژماری منیش نەماوە و دەیانەوێت بیكەنە پرۆژەی هەردوولا، یەكێتی هەوڵی داوە ناوەكە بگۆڕێت بەڵام پارتی رازی نەبووە. پۆستەكان: • سەرۆكی هەرێمی كوردستان - جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان • سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان - جێگری سەرۆكی پەرلەمان - سكرتێری پەرلەمانی كوردستان • سەرۆكی حكومەتی هەرێم • جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم - وەزیری ناوخۆ - وەزیری پێشمەرگە - وەزیری داد - وەزیری سامانەسروشتییەكان - وەزیری دارایی - وەزیری تەندروستی - وەزیری پەروەردە - وەزیری ئاوەدانكردنەوە - وەزیری شارەوانی - وەزیری خوێندنی باڵا - وەزیری پلاندانان - وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتی - وەزیری رۆشنبیری - وەزیری شەهیدان - وەزیری كشتوكاڵ - وەزیری بازڕگانی - وەزیری گوستنەوە - وەزیری ئەوقاف - وەزیری هەرێم بۆكاروباری پێكهاتەكان - وەزیری هەرێم بۆكاروباری پەرلەمان - وەزیری هەرێم بۆ كاروباری دانوستان لەگەڵ حكومتی فیدراڵ - سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران - سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران
راپۆرت: درەو ئەمڕۆ دوو ساڵ تێپەڕدەبێت بەسەر راوەستانی هەناردەی نەوتی كوردستاندا بە (بۆریی) بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، كابینەی مەسرور بارزانی بەبەڵێنی چارەسەری كێشەی نەوت و بودجە لەگەڵ بەغدادو؛ كابینەی سودانی-ش بەبەڵێنی چارەسەری ریشەیی و دەركردنی یاسایی نەوت و غازی فیدراڵ دەستبەكاربوون، بەڵام لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان لەسەروبەندی پێكهێنانی كابینەیەكی نوێدایەو، عێراقیش ئامادەكاریی بۆ هەڵبژاردن دەكات لە مانگی ئۆكتۆبەردا، كێشە نەوتی كوردستان وەكو خۆی ماوەتەوەو مەترسی هەیە كاریگەریی لەسەر بەشە بودجەی هەرێم لەمساڵدا دروستبكات، بۆ یادی دوو ساڵەی راوەستانی هەناردەی نەوت بە (بۆریی) و دەستپێكردنەوەی هەناردە بە (تانكەر)، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا بخوێنەرەوە. راوەستانی هەناردە بەرەبەیانی 25ی ئازاری 2023، توركیا هەناردەی نەوتی كوردستانی بۆ بەندەری جەیهانی راگرت، ئەمەش لەبەر رۆشنایی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی پاریسدا. رۆژی 13ی شوباتی 2023، دوای نزیكەی (9 ساڵ) چاوەڕوانیی؛ دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس بڕیاری خۆی لەبارەی سكاڵایەك یەكلاكردەوە، كە حكومەتی فیدراڵی عێراق سەبارەت بە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان (بەبێ رەزامەندی بەغداد) بە بۆری هاوبەشی (عێراق- توركیا) لەسەر توركیا تۆماركردبوو. دەرچوونی حوكمی دادگای پاریس دوای چەندین ساڵ دواخستن، هاوكات بوو لەگەڵ سەردانێكی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ پاریس و، سەردانی كتوپڕی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بۆ ئەنكەرەو كۆبوونەوەی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەبارەت بە كەیسی وزە. لەم دۆسیەدا، دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی پاریس بری نزیكەی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبووی بەسەر توركیادا سەپاند لەبەرامبەر ئەوەی بێ رەزامەندی حكومەتی بەغداد نەوتی هەرێمی كوردستانی بە بۆرییە هاوبەشەكەدا هەناردە كردووە. بەپێی بڕیارەكەی ژووری ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، حكومەتی هەرێمی كوردستان حكومەتێكی دەستوری و یاساییە لە چوارچێوەی عێراقدا، بەڵام ناتوانێت نەوت لە رێگەی بۆریەوە بگوازێتەوە بۆ دەرەوە، چی نەوتی باكور بێت، چی نەوتی هەرێم، چونكە هەرێمی كوردستان بەشێك نیە لە رێككەوتنی ( IPT) واتا (بە بازاڕكردنی نەوتی جیهانی) كە لە نێوان توركیا و عێراق لە ساڵی 1973 تایبەت بە بۆری نەوت واژۆكراوە. لەبارەی دۆسیەكەی پاریسەوە لە پرۆژە بودجەكانی ساڵانی 2013و 2013دا، عێراق لەبەرامبەر پێدانی بەشە بودجەی هەرێم، داوای رادەستكردنی داهاتی (200 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە هەرێمی كوردستانی دەكرد، ساڵی 2014 حكومەتی عێراق رەشنوسێكی نوێی بودجەی هێنایە پێشەوە، ئەمجارە لەبری داهاتی (200 هەزار) بەرمیل، داوای داهاتی (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی لە هەرێم دەكرد. ساڵی 2014 حكومەتی هەرێم رەشنوسی بودجەی عێراق‌و رادەستكردنی داهاتی (400 هەزار) بەرمیل نەوتی بە حكومەتی فیدراڵ رەتكردەوە، ئەمە بوو بەهۆی ئەوەی رەشنوسەكە لە پەرلەمان پەكی بكەوێت‌و پەسەند نەكرێت، دواتریش شەڕی "داعش"ی بەسەردا هات‌و ئیتر یاسای بودجە لە 2014دا دەرنەچوو. نوری مالیكی لە كۆتاییەكانی ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتییەكەیدا‌و لەسەرەتاكانی 2014دا، ناردنی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستانی راگرت، ئیتر لێرەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەوكات (نێچیرڤان بارزانی) سەرۆكایەتی دەكرد، بڕیاریدا سیاسەتی "ئابوری سەربەخۆ" جێبەجێ بكات، هەرچەند ئامادەكارییەكان بۆ هەناردەی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ بەر لە راگرتنی ناردنی بەشە بودجە دەستیپێكردبوو. هەرێم كە لەساڵی 2003وە بە تانكەر نەوتی هەناردەی دەرەوە دەكرد، لەچوارچێوەی سیاسەتی "ئابوری سەربەخۆ"دا بەردەوامیدا بە هەناردەكردنی نەوت بە تانكەر بۆ توركیاو ئێران، هەناردە لەرێگەی تانكەرەوە تاوەكو 2013 بەردەوام بوو، حكومەتی هەرێم كە لە ساڵی 2010وە پرۆژەی دروستكردنی بۆری نەوتی كوردستانی دەستپێكردبوو، لە كۆتاییەكانی 2013دا پرۆژەكەی تەواوكرد، لەو كاتەوە بۆ یەكەمینجار نەوتی هەرێم بە بۆری گەیەندرایە ناو خاكی توركیاو لەوێوە لەرێگەی بۆری هاوبەشی عێراق- توركیاوە گەیەندرایە بەندەری "جەیهان"و رەوانەی بازاڕەكانی جیهان كرا، لێرەوە ناكۆكی لەنێوان حكومەتی عێراق‌و توركیا لەبارەی خاوەندارێتی بۆرییەكە سەریهەڵدا. حكومەتی عێراق لەسەردەمی حەیدەر عەبادیدا لە 2015دا، لەسەر كەیسی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەبێ رەزامەندی بەغدادو بەكارهێنانی بۆری عێراق لەم بابەتەدا، لە دادگای نێودەوڵەتی لە پاریس سكاڵای لەسەر توركیا تۆماركرد، داوای (26 ملیار) دۆلار قەرەبووی لە توركیا دەكرد. كەیسەكە لەسەر ئەوەیە توركیا رێگای داوە نەوتی هەرێم بە بۆری عێراق لەناو خاكی توركیاوە بۆ بەندەری جەیهانی بگوازرێتەوە، عێراق لە سكاڵاكەیدا ئەمەی بە پێشێلكردنی رێككەوتنی ساڵی 1973ی تایبەت بەو بۆریە هاوبەشە ناوبردووە، كە لەنێوان توركیاو عێراقدا هەیە. عادل عەبدولمەهدی 2019 پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرت، بڕیاری دادگای پاریسی راگرت‌و دەرفەتێكی نوێی دا بە توركیاو هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی كەیسەكە بەلایەكدا بخەن. سەرباری ئەوەی پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو لایەنی سەرەكی دەسەڵاتداری هەرێمی كوردستان بەشدارن لە كابینەی محەمەد شیاع سودانیدا، بڕیاری دادگای پاریس دژ بە هەناردەی نەوتی هەرێم، لەسەردەمی كابینەی سودانیدا دەرچوو. ئەوكاتەی كە هەناردەی نەوت راوەستا (تاوەكو ئێستاش)، لە هەرێمی كوردستان هەموو ئەو دەزگایانەی بۆ ئیدارەی دۆسیەی نەوت دانراون، ناكاران، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بە "وەكالەت" بەڕێوەدەبرێت، ئەنجومەنی هەرێمیی نەوت‌و غاز لە تەمەنی ئەم كابینەیەدا یەكجار كۆبوەتەوە. نەوت وەكو سەرچاوەی سەرەكی داهات لەوكاتەدا كە هەناردەی نەوت بە بۆریی راگیرا، لە هەرێمی كوردستان حكومەت بەرێژەی 77% پشت بە فرۆشتنی نەوت دەبەست بۆ بەدەستهێنانی داهاتەكانی، رۆژانە نزیكەی (400 هەزار) بەرمیل هەناردە دەكرد. سەرباری ئەمەش، ئەوكاتەی هەناردەی نەوت لە 25ی ئازاری 2023دا راوەستا، حكومەتی هەرێم هێشتا موچەی فەرمانبەرانی بۆ شوباتی 2023 دابەش نەكردبوو، ئەوكات وەزارەتی دارایی هەرێم باسی لەوە دەكرد بۆ مانگی شوباتی 2023، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان تەنیا رێژەی 50%ی داهاتی نەوتی رادەستی وەزارەتی دارایی كردووە، واتە لە كۆی (680 ملیار) دیناری داهاتی نەوت؛ بڕی (340 ملیار) دینار دراوە بە وەزارەتی دارایی. دادگای فیدراڵی بەر لە دادگای پاریس لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتەوە، كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم ئاستی بەرهەمهێنانی خۆیان بەتەواوەتیی كەمكردەوە، لە بەشێك لە كێڵگەكان بەرهەمهێنان بەتەواوەتیی راوەستا، ئیتر لێرەوە كۆمپانیا نەوتییەكان پەنایان برد بۆ دروستكردنی هاوپەیمانێتییەك بەناوی (كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان- ئەپیكور)، لەرێگەی ئەم هاوپەیمانێتییەوە كۆمپانیا بیانییەكان راگەیەندراوی هاوبەشیان دەردەكرد (تائێستاش بەردەوامن)، داوای دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت و جێبەجێكردنی كرۆكی گرێبەستەكانیان و قەرزەكانی خۆیان لە حكومەتی هەرێم دەكردەوە. بەر لە دەرچوونی بڕیاری دادگای نێودەوڵەتیی پاریس بە ساڵێك، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە 15ی شوباتی 2022دا دوای چەندین ساڵ چاوەڕوانیی، بڕیاری خۆی لەسەر سكاڵایەكی وەزارەتی نەوتی عێراق دژ بە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان یەكلاكردەوە. دادگای باڵای فیدراڵی عێراق یاسای نەوتی و غازی ساڵی 2007ی هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندەوەو، هەرێمی پابەندكرد بەوەی نەوت و غازەكەی رادەستی بەغداد بكات. كرۆكی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بەمشێوەیە: • یاسای ژمارە (22)ی ساڵی 2007 نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان نادەستورییە‌و هەڵدەوەشێندرێتەوە. • حكومەتی هەرێم پابەند دەكرێت بە (رادەستكردن تەواوی بەرهەمی نەوتی كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان‌و ناوچەكانی تر، كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم نەوتیان لێ دەردەهێنێت)و رادەستكردنی بە حكومەتی فیدراڵی. • سكاڵاكار مافی ئەوەی هەیە بەدواداچوون بكات بۆ پوچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانەی كە حكومەتی هەرێم‌و نوێنەرەكەی سكاڵالێكراو (وەزیری سامانە سروشتییەكان) لەگەڵ لایەنە دەرەكی‌و دەوڵەت‌و كۆمپانیاكان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت‌و دەرهێنانی‌و هەناردەكردن‌و فرۆشتنی ئیمزای كردووە. • پابەندكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەی رێگا بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بدات پێداچونەوە بە هەموو ئەو گرێبەستە نەوتییانەدا بكەن كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەرباری هەناردەكردن‌و فرۆشتنی نەوت‌و غاز، ئیمزای كردوون، بەمەبەستی وردبینیكردنیان‌و دیاریكردنی مافە داراییەكانی كە لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، هەروەها پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیدا دیاری بكرێت، بەجۆرێك گەیشتنی بە هاوڵاتیانی پارێزگاكانی هەرێم گەرەنتی بكات. بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بەدوور نەبوو لە مشتومڕی سیاسی لەو سەروەختەدا لە عێراق، ئەوكات دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمان لە ئۆكتۆبەری 2021دا ناو ماڵی شیعەكانی دابەشكردبوو بەسەر دوو بەسەر دژ بەیەكدا (موقتەدار سەدرو لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران)، پارتی و یەكێتیی وەكو دوو لایەنی سەرەكی كورد، بۆ جاری یەكەم و لەدوای كەوتنی رژێمی سەددامەوە دابەشبوون بەسەر بەرە ناكۆكەكانی ناو ماڵی شیعەدا، پارتی و بارزانی بەرەی موقتەدا سەدریان گرت كە وەكو بەرەی دژ بە ئێران دەناسرا، یەكێتیش كەوتە بەرەی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی نزیك لە ئێرانەوە، بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی دژ بە یاسای نەوت و غازی هەرێم لەم سەروبەندەدا دەرچوو. لەدوای ئەم بڕیارەوە، حكومەتی مستەفا كازمی كە لەدوای مانگەكانی تەمەنی خۆیدا بوو، دەستیكرد بە گرتنەبەری رێوشوێن بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی، واتا رادەستكردنی نەوتی هەرێم بە بەغداد، بۆ ئەمەش (ئیحسان عەبدولجەبار)ی وەزیری نەوتی پێشوو سەرەتا دەستیكرد بە ناردنی (ئیمێڵ) بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم، داوای لێكردن بچنە بەغدادو لەوێ گرێبەستەكانیان لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدراڵ نوێ بكەنەوە، كۆمپانیا بیانییەكان لەگەڵ حكومەتی هەرێم گرێبەستی (هاوبەشی لە بەرهەمهێنان)یان هەبوو، ئامادە نەبوون دەستكاری گرێبەستەكانیان بكرێت بۆ جۆری (گرێبەستی خزمەتگوزاریی) كە لە عێراق كاری پێدەكرێت. ئیحسان عەبدولجەبار چەندین فشاری كرد، بەڵام سەركەوتوو نەبوو لە ملكەچكردنی كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێم و دەستكاریكردنی گرێبەستەكانیان، دواجار حكومەتی كازمی كۆتایی پێهات و؛ دوای ساڵێك لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن و مشتومڕی توند، لە ئۆكتۆبەری 2022دا كابینەی نوێی حكومەت بە سەرۆكایەتی (محەمەد شیاع سودانی) دەستبەكاربوو، سەدر كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بوو لە پرۆسەی سیاسی كشایەوە، لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران لەگەڵ پارتی و یەكێتیی و چەند لایەنێكی سوننەدا ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتیان دروستكرد، كە ئیئتیلافی لایەنە بەشدارەكانە لە حكومەتدا. سودانی بەبەڵێنی چارەسەركردنی ریشەیی كێشەی نەوت و بودجە لەنێوان هەولێرو بەغداد دەستبەكاربوو، بۆ ئەمەش باسی لە دەركردنی یاسای نەوت و غازی فیدراڵ دەكرد، یاسایەك كە دەبوو لە 2005و دوای دەرچوونی دەستوریی هەمیشەیی عێراق پەسەندبكرێت و تێیدا ناكۆكیی هەرێم و بەغداد لەبارەی چۆنیەتی ئیدارەدانی سامانە سروشتییەكانەوە یەكلابكرێتەوە، بەڵام دوای چەندین هەوڵ هەردوولا نەگەیشتونەتە رێككەوتن و یاساكەش دەرنەچووە. بەڵێنی سودانی ئەوە بوو لەماوەی 6 مانگی یەكەمی دەستبەكاربوونی حكومەتەكەیدا، رەشنوسێكی نوێی یاسای نەوت و غاز رەوانەی پەرلەمان بكات بەمەبەستی پەسەندكردنی، بۆ ئەمە لە سەرەتاكانی شوباتی 2023وە وەفدی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ چوونە ناو زنجیرەیەك كۆبوونەوەو دانوستان بۆ رێككەوتن لەسەر یاسای نەوت و غازی فیدراڵی، بەڵام ئەم هەوڵەش هاوشێوەی ئەوانەی پێش خۆی نەگەیشتە ئەنجام و شكستی هێنا. ئێستا كە عێراق ئامادەكاری دەكات بۆ سازدانی هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی نوێ لە مانگی ئۆكتۆبەری ئەمساڵدا، كابینەی محەمەد شیاع سودانی هیچ بەرەوپێشچوونێكی ئەوتۆی لەبابەتی چارەسەری كێشەی نەوت و بودجە لەنێوان هەولێرو بەغداد بەدی نەهێناوە، نەك یاسای نەوت و غازی فیدراڵ دەرنەچووە، هەناردەی نەوتی كوردستانیش بە بۆریی دەستی پێ نەكردوەتەوە. لەیادی دوو ساڵەی راوەستانی هەناردەی نەوتدا لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتەوە بە (بۆریی)، سەرلەنوێ لە هەرێمی كوردستان هەناردە لەڕێگەی (تانكەر)ەوە دەستی پێكردەوە، لەئێستادا نزیكەی (320 هەزار) بەرمیلی رۆژانە بە تانكەر هەناردەی وڵاتانی دراوسێ دەكرێت، بەشێكی داهاتی ئەم نەوتە بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی بواری وەبەرهێنانەو پشكی داهاتی نەوتەكە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی تائێستا لەلایەن وەزارەتەوە هیچ زانیارییەكی لەبارەوە ئاشكرانەكراوە، بەپێی ئەوەی وەزیری دارایی هەرێم ساڵی رابردوو رایگەیاندووە، ئەو نەوتەی بە تانكەر دەفرۆشرێت هەر بەرمیلێكی بە نرخی (31.3) دۆلار دەفرۆشرێت و رێژەی 55%ی داهاتەكەی بۆ حكومەت و 45%ی بۆ كۆمپانیاكان دەڕوات. بەگوێرەی لێكدانەوەكانی (درەو)، لە ساڵی 2024دا بڕی (111 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە، بەرمیلی بە (31.3) دۆلار، كۆی داهاتەكەی دەكاتە (3 ملیارو 493 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (4 ترلیۆن و 610 ملیار) دینار (ئەگەر 1 دۆلار بەرامبەر هەزار و 320 دینار بێت)، لەو پارەیە (55%)ی بۆ حكومەت بووە (ملیارێك و 921 ملیۆن) دۆلار واتا (2 ترلیۆن و 535 ملیار) دینار، رێژەی (45%)ی داهاتی نەوت بۆ كۆمپانیاكان بووە بە بڕی (1 ملیار و 571 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (2 ترلیۆن و 74 ملیار) دینار. بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی پاریس و راوەستانی هەناردەی نەوت بە بۆریی بۆ توركیا، حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتیی (مەسرور بارزانی)، بەهۆی ئەو قەیرانە داراییەی كە توشی هات، لەیاسای بودجەی سێ ساڵەی عێراق (2023-2024-2025) ناچار بوو مل بدات بە رادەستكردنی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت بە كۆمپانیا بە بازاڕخستنی نەوتی عێراق، لەمەش زیاتر ملكەچ بوو بۆ ئەوەی داهاتی نەوتی هەرێم چیتر نەگەڕێتەوە بۆ كوردستان و راستەوخۆ بچێتە سەر ژمارە حسابی وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە بەغداد؛ هەموو ئەمانەش لەبەرامبەر ئەوەدا كە حكومەتی فیدراڵ مانگانە پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیی فیدراڵ بدات (یاسای بودجەی فیدراڵ لە كۆتاییەكانی حوزەیرانی 2023وە كەوتە بواری جێبەجێكردن). سەرباری ئەوەی لە ئۆكتۆبەری 2023وە، لایەنی توركیا بە فەرمی حكومەتی عێراقی لەوە ئاگاداركردەوە ئامادەیە بەگوێرەی رێوشوێنە نوێیەكانی بەغداد نەوتی كوردستان هەناردە بكاتەوە، تائێستا حكومەتی فیدراڵی عێراق ئامادە نییە نەوتی كوردستان هەناردە بكاتەوە. حكومەتی سودانی هاوشێوەی حكومەتی كازمی فشاری لە كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم كرد بۆ هەمواركردنەوەی گرێبەستەكانیان لە هەرێم، بۆ ئەمەش ئۆفەرێكی نوێی پێدان كە گرێبەستی جۆری (هاوبەشیكردن لە قازنج)ە، بەڵام كۆمپانیا بیانییەكان سورن لەسەر گرێبەستەكانی خۆیان لە جۆری (هاوبەشیكردن لە بەرهەم). 2ی شوباتی ئەمساڵ (2025)، دوای نزیكەی دوو ساڵ ناكۆكی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ، پەرلەمانی عێراق هەمواری یاسای بودجەی تایبەت بە تێچوونی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی كوردستان پەسەند كرد. بەپێی هەموارەكە عێراق تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوتی لە كوردستان لە (6) دۆلارەوە بەرزكردەوە بۆ (16) دۆلار، بەو مەرجەی لەماوەی دوو مانگدا لیژنە یان كۆمپانیایەكی پسپۆڕی بیانی خەمڵاندن بۆ تێچووی راستەقینەی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەر كێڵگەیەكی كوردستان بكات و ئەم خەمڵاندنە نوێیە بكرێت بە بنەما بۆ تێچووی نەوت لە كوردستان. 28ی شوباتی 2025 وەزارەتی نەوتی عێراق دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی راگەیاند، رۆژانە داوای 185 هەزار بەرمیلی لە هەرێم كرد، بەو جۆرەی كە دواتر هەنگاو بە هەنگاو بڕی نەوتی رادەستكراو بگەیەندرێتە ئەو ئاستەی لە بودجەدا ئاماژەی بۆ كراوە (واتا 400 هەزار بەرمیلی رۆژانە). بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، سەرباری ناڕەزایەتیی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم (بەر لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت داوای قەرزەكانی پێشتر لە حكومەتی هەرێم دەكەنەوە)، حكومەتی عێراقیش رەتیكردوەتەوە بڕی (16) دۆلار بۆ بەرهەمهێنانی 400 هەزار بەرمیلی رۆژانەی نەوت بە هەرێم بدات، بەوپێیەی هەرێم ئێستا رۆژانە ئامادەیە تەنیا 185 هەزار بەرمیل رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" بكات بەمەبەستی فرۆشتنی. لەبەرامبەردا حكومەتی هەرێم داوا دەكات بۆ تێكڕای ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت بۆ هەر بەرمیلێك بەغداد بڕی 16 دۆلار بدات. ناوەڕاستی ئەم مانگە، لیژنەی نەوت و غازی پەرلەمانی عێراق میوانداری وەفدی وەزارەتی نەوتی عێراقی كرد، لەم كۆبوونەوەیەدا (بەپێی قسەی پەرلەمانتار رێبوار ئەوڕەحمان)، بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق باسی لە دواین بەربەستەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان كردووە بۆ بەندەری جەیهانی توركیاو وتویەتی: - هەرێمی كوردستان داوای (46) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە دەكات بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی. - هەرێمی كوردستان داوای (69) هەزار بەرمیل نەوتی تر دەكات وەك شایستەی كۆمپانیاكانی نەوت. - هەرێم تێبینی لەسەر ئەو كۆمپانیا راوێژكارییە هەیە كە بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و وەزارەتی نەوتی عێراق دەچنە هەرێمی كوردستان تا خەمڵاندن بۆ ئاستی تێچوو و بەرهەمهێنان و گواستنەوەی بەرمیلێك نەوت بكات - ئێستا هەرێم رایانگەیاندووە كە توانای بەرهەمهێنانی (300) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەیە، لەمەش بڕی (115) هەزار بەرمیل نەوتی دەوێت بۆخۆی و دەیەوێت عێراق پارەی بەرهەمهێنانی ئەو (115) هەزار بەرمیل نەوتەش بدات. بەمشێوەیە، دوای دوو ساڵ لە راوەستانی هەناردەی نەوت بۆ بەندەری جەیهان، هێشتا ئاسۆی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ بۆریی نادیارەو پێدەچێت چارەنوسی لە كابینەی ئایندەی هەردوو حكومەت لە بەغدادو هەولێر یەكلابكرێتەوە.
.jpg)
مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لە کاتێکدا جەژنی نەورۆز لە ناو کوردانی باکور و ڕۆژەهەڵات و رۆژئاوادا بە حەماسەتێکی گەورە و رۆحیەتێکی کەم وێنەی ژیاندۆستییەوە یاددەکرێتەوە، لە کاتێکدا کوردانی ئەو بەشانە یادکردنەوەکە بە جەندان مانای سیاسیی ئازادیخوازانە بارگاوی دەکەن و لەم رێگەیەوە پێ لەسەر کوردبوونی خۆیان لە دونیای ئەمرۆدا دادەگرن. لە هەمان ئەو کاتەدا نەوەیەک لە دیندار و مەلا و بانگخوازی سەلەفیی و سەلەفی مەشرەب، کە بە کۆمەڵ دەچنەوە ناو وەهابیەت و سەلەفیەتی سعودی و خەلیجی، خەریکی تەکفیرکردنی نەورۆزن وەک جەژن و تەکفیری یادکردنەوەکردنەکەشی وەک دەرچوون لە دین. یادکردنەوەی نەورۆز، دوای زیاد لە سەدەیەک لە خەباتی سیاسیی و فەرهەنگیی و ئینسانیی و دوای هەوڵ و کۆشش و قوربانیدانی زیاد لەنەوەیەک، خەریکە دەبێتە رووداوێکی سیاسیی و فەرهەنگیی و کۆمەلایەتی گرنگی ناو ژیانی کوردان لە جیهاندا، خەریکە دەگۆڕێت بۆ یەکێک لە بۆنە هەرەسەرەکییەکانی کۆکردنەوەی خەڵکی کوردستان لەدەوری شوناسێکی یەکگرتوو، دەڵێم رێک لەوکاتەدا ئەم نەوە لە بانگخوازی سەلەفی لە هەرێمدا دەیانەوێت، نەک تەنها دیوارێک لە نێوان دینداربوون و جەژنەکەدا دروستبکەن، بەڵکو دەخوازن بە تەواوەتی لە کوردبوونیش دایببڕن. لە چەند رۆژی رابردوودا گوێمان لە دەنگی زیاد لە جەندان بانگخوازی ئیسلامیی سونی سەلەفیی بوو کە هێرشیان دەکردە سەر نەوروۆز و سەر ئەوانەیش کە یادی جەژنەکە دەکەنەوە. ئەمانە دەیانگوت ئێمە میلەتێکی موسڵمانین و ئیسلامیش تەنها دوو جەژنی هەیە، جەژنی قوربان و رەمەزان، کە خەڵک تیایدا دەتوانن جەژنە پیرۆزە لەیەکتری بکەن. لە دەرەوەی ئەمەدا جەژنە پیرۆزەکردن حەرامە و خودا و پێغەمبەرەکەی پێیان ناخۆشە. لە هەمانکاتدا دەڵێن نەورۆز نەک جەژنی موسڵمانان نییە، لەناویشیاندا کوردان، بەڵکو جەژنێکی «هاوردە»یە و یادکردنەوەی، یان پیرۆزباییکردنی نەک تەنها نەشیاو و نەگونجاوە، بەڵکو دەچێتە خانەی گوناه و کوفرەوە. هەندێکیان یادکردنەوەی نەورۆز وەک پیلانی ناحەزانی ئیسلام دەبینن و مەبەست لێی لێدانە لە ئیسلام و موسڵمانان. جگە لەمە ئەو کۆبوونەوە و تێکەڵبوون و رەشبەڵەک و هەڵپەرکێ و سەماکردنەش لە دۆخی یادکردنەوەی نەورۆزدا ڕووئەدات، هەمووی بە حەرام دەزانن و وەک هێمای بێدینیی و بەدئەخلاقی وێنایدەکەن. یەکێک لە بانگخوازەکان لەم بارەیەوە دەڵێت: ئەوەی لە نەورۆزدا رووئەدات «دینی ئیسلامی لەگەڵدا نییە، قورئانی لەگەڵدا نییە و خودایشی لەگەڵدا نییە» بۆیە «بە موتڵەقی حەرامە». ئەوەی بەشداری ئاهەنگەکانی نەورۆز بێر گوناهی کردوە و گوناهی پێدەگات. «ئێمە وەکو موسڵمان نابێت نەورۆز بە جەژن دابنێین». «ئاهەنگگێران و گۆرانی وتن و مۆسیقا لێدان لە نەورۆزدا، بە تایبەتی نەورۆزێک کەوتبێتە رەمەزانەوە»، «بێحورمەتی کردنە بەرامبەر بە خودای گەورە». بانگخوازێکی دیکە دەڵێت جەژنی نەورۆز «بیدعەیە»، جەژنی «بتپەرستەکانی پێش ئیسلامە»، نەورۆز «هیچ پەیوەندیی بە ئێمەوە نییە» و «لاساییکردنەوەی کافر و موشریکانە». "نەورۆز کوفرە.. ئەوەی بیکات پێێ کافر دەبێت". بە کورتییەکەی نەورۆز جەژنی ئیسلام نییە و یادکردنەوەشی لەسەر موسڵمانان حەرامە. بێگومان هەموو جەژن و بۆنەیەکی کۆمەڵایەتی گشتگیر کە خەڵک هەمووی یان زۆرینەی یادی بکەنەوە، تەنها بۆ جەژنە دینییەکان کورتانکرێنەوە، بەڵکو جەژن و بۆنەی نادینش هەن کە جیهانبینیی و خولیا و خواست و بیروباوەڕی ئەو خەڵکانە بەرجەستە دەکات کە یادی دەکەنەوە. دەچنە خانەی ئەو سروتانەوە کە دەتوانن پاشخانی ڕۆحی و نەتەوەیی و نیشتیمانی کۆمەڵگاکە بەرجەستەبکەن و وەک هێزێک بۆ لەیەکنزیکبونەوە و پێکەوەبوون و گەشەدان بە رۆحیەتی هاودەردیی و هاوچارەنووسیی کاربکات. ڕۆحیەتی کۆمەڵایەتیبوون بەهێز دەکات و تیایاندا یەکگرتوویی و هارمۆنیەتی کۆمەڵایەتی پەروەردە دەکرێت. بەشداربووان لە یادکردنەوەی ئەم جەژنەدا ئەو هەستە لای بەشداربووەکان دروستدەکات کە سەر بە یەک میلەت و نەتەوە و کۆمەڵگا و نیشتیمانن و ئەم هەستەش پەیوەندیی کۆگیریی لەنێوانیاندا بەهێزدەکات. تەنانەت ئەو کەسانەی لە رۆژانی ئاسایی و لەناو ژیانی رۆژانەیاندا پەیوەندییان بەیەکەوە نییە، یان لاوازە، لەناو اەو جۆرە بۆنانەدا کۆدەبنەوە و بەتەنیشت یەکەوە ئەو پێکەوەبوونە ئەزموون دەکەن. هیچ کۆمەڵگایەک نییە لە دونیادا بۆنەی لەو بابەتەی تێدانەبێت. بە کورتییەکەی بۆنە دینییەکان تاکە شێوەیەکی بۆنەی کۆمەڵایەتیی نین و نەبوون. هەر هەوڵدانێک بۆ کورتکردنەوەی بۆنەکان بۆ بۆنە دینییەکان بەتەنها، بە دیکتاتۆریەت و تۆتالیتاریزم کۆتایی دێت. ئەمە لە دۆخی دونیای ئێمەدا مانای ژیان لەبەردەم رەحمەت و تێگەیشتنی ئەو بانگخوازە سەلەفیانەدا، کە زۆرینەی موسڵمانانی کۆمەڵگاکەش بە موسڵمان نازانن. ئەم گروپە سەلەفییە وەک هەڵگری تاکە دینداریی ڕاستەقینە، بەسەر خەڵکدا بیسەپێنن چۆن بژیی و چۆن نەژی، چی حەرام و چی حەڵال بکات. هەرچی نەورۆزە وەک جەژن و بۆنەیەک بۆ یادکردنەوە لە مێژووی ئێمەدا، بە تایبەتی لە مێژووی سەدەی بیستەمەوە،کە تیایدا میلەتی ئێمە دەبێت بە چوار کەمینەی چەوساوە، کۆمەڵێک مانای تایبەتی هەیە، کە مانایەک بە ژیانی چەندان نەوەی جیاواز لە زیاد لە سەدساڵی رابردوودا، دەبەخشێت. بەر لە هەمووشتێک یادکردنەوەی نەورۆز سەرلەنوێ پێداگرتنەوەیە لەسەر شوناسی کوردبوون وەک شێوازی تایبەتی مرۆڤبوون لە سەدەی بیستەمدا. کوردبوون بە مانا بەرفراوانەکەی، کە یەکسانە بە هەموو ئەوانەی خۆیان بە کورد دەزانن، بە دیندار و بێدین و خاوەن دینە جیاوازەکانی دیکەوە. نەورۆز لە سەدەی بیستەمدا بە توندی گرێدراوە بە خەبات و هەوڵ و کۆششی میلەتی ئێمەوە بۆ بەرگریکردن لە مافە هەرە سەرەتاییەکانی، مافی ژیان وەک کورد لە جیهاندا. بەم مانایە نەورۆز بەشێکە لە مێژووی نەتەوەیی و نیشتیمانی میلەتی ئێمە و بەشێکی دانەبراویشە لە خەباتی رزگاریی نیشتیمانیی ئەو میلەتە. هاوکات نەورۆز بەشێکە لەو ویژدانە سیاسییەی میلەتی ئێمە لە سەدەی بیستەمدا دروستیدەکات، ویژدانێکی بریندار تیایدا میلەتێک بەزۆر بە «کەمینە» دەکرێت، لەناو کۆمەڵێک هاوکێشەی هێزی تەواو نایەکسان و سەپێنراودا. بەشێوازی جیاوازیىش رەگەزە سەرەکییەکانی ناو ژیانی وەک کەمینە، لە زمانەوە بۆ جل و بەرگ و لە نووسین و کتێبەوە بۆ بۆنە کۆمەڵایەتییەکانی، یان یاساغ کراوان، یان لە ژێر فشار و سنووردارکردنێکی بەردەوامدا دانراون. یادکردنەوەی نەورزۆ بەشێکە لە یادکردنەوەی مێژووی ئەو خەباتە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و فەرهەنگییەی دژ بەم دۆخە نایەکسانە ئەنجامدراوە و قبووڵنەکردنی سەرجەمی ئەو زوڵم و زۆرانەبووە لەم دۆخەدا بەسەر کوردبوونی کورددا سەپێنراوە. لە پێش هەمووانیشەوە زوڵمی تواندنەوە و بێماف کردن، هەوڵدان بۆ سڕینەوەی فۆرمە جیاوازەکانی کوردبوون لە جیهاندا. لە ڕاستیدا بە جەژنی نەورۆز لە سەدەی بیستەمدا، بە پلەی یەکەم، مانای قبووڵنەکردنی زوڵم و ستەمکاریی بەخشراوە. هەر لەم رووەشەوە بووە رەمزێکی نەتەوەیی و نیشتیمانی یەکگرتوو، کە بەشە جیاوازەکانی میلەتەکە و ناوچە جیاوازەکانی بەیەکترییەوە کۆدەکاتەوە و هیوا و ئومێدێکی هاوبەش و یەکگرتویشیان پێدەخشێت. هەموو ئەمانە وادەکەن نەورۆز وەک جەژن بە توندویی گرێدرابێت بە کوردبوونی میلەتی ئێمەوە لەسەدەی بیستەمدا. کوردبوونێک بە دوو ئاکاری سەرەکییەوە. یەکەم، قبووڵنەکردنی لەلایەن ئەو دەوڵەتانەوە کە کورد وەک کەمینە دەخرێتە ناو سنوورەکانییەوە. دووهەمیان بەرگریکردنی بەردەوامی ئەم میلەتە لە کوردبوونی خۆی و بەدەستهێنانی مافە سەرەتاییەکانی وەک شێوازێک لە مرۆڤبوونی تایبەت لە جیهاندا. نەورۆز هێزێکی پێرفۆرماتیڤیشی تێدایە، واتە هێزی دروستکردن و ئەنجامدان. چەندە شوناسێک وەبیردەهێنێتەوە کە بە درێژایی زیاد لە سەدەیەکە لەژێر فشاردایە، هاوکات سەرلەنوێ دروستکردنەوە و داهێنانەوەی ئەو شوناسەیە لەو گردبوونە گەورەیەدا. بەم مانایە نەورۆز لەسەرێکەوە وەیادهێناوەی شوناسێکی ستەملێکراوە، بەڵام لەسەرێکی دیکەوە سەرلەنوێ دروسترکردنەوە وداهێنان و بەردەوامیدانە بەو شوناسە. هیچ کۆمەڵگایەک تەنها بە دین ناژی، جەژنی نادینیی بەشێکی گرنگ و گەورەی ژیانی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکانی جیهانە. تەنها سەلەفییەکی داخراو و تەکفیری بە ئەرکی خۆی دەزانێت پەلاماری ئەم راستییە سادەیە بدات و هەمووان لەناو ئەو دیدگا تەسک و ترسناک و توندوتیژەدا بەندبکات کە خۆی وەک تاکە فۆرمی دینداریی راستەقینە وێنایدەکات و کەسانی لەخۆی نەچوو بە «ئەبو جەهل» و «ئەبو لەهەب» ناودەبات. من دەزانم ئەم جۆرە لەکدانەوە و شیکردنەوەیە ناچێتە مێشکی ئەو بانگخوازە سەلەفییانەوە کە لە دوو دەیەی رابردوودا نەک تەنها دروستبوون بەڵکو بەردەوام قسەدەکەن. قسەکردنێک پر لە توندوتیژیی و هێرش و پەلامار و تەکفیرکردن. تا بە تەکفیرکردنی نەورۆز دەکات وەک هێما بۆ شواناسێکی ستەملێکراو و شوناسێک کە دەیەوێت بە بەردەوامی خۆی دروستبکاتەوە و بژی. هەموو ئەمانە وادەکەن دژایەتیکردنی نەورۆز دژایەتیکردنی سەرجەمی ئەو مانا ئینسانیی و نەتەوەیی و نیشتیمانییە رزگاریخواز و عەدالەتخوازانە بێت کە ئەم جەژنە لە رۆژگارە سەختەکانی سەدەی بیستەمەوە تا ئەمڕۆ لەخۆی گرتوە. بەم مانایە جەژنی نەورۆز تەنها جەژنی هاتنی بەهار و شادی دەربڕین نییە، بەڵکو بەشێکە لەو خەزێنە رەمزییە گەورەیەی بەرگریکردنی میلەتی ئێمە لە کوردبوونی خۆی لە مێژووی هاوچەرخدا.
درەو: بەمزووانە كتێبی (پەرلەمانی كوردستان، دیوی پشتەوەی ململانێ و ناكۆكییەكان) بڵاو دەكرێتەوە كە بەرهەمی (دامەزراوەی میدیایی درەو)ەوەو بەشێكە لە زنجیرە كتێبەكانی (خەرمانی درەو) . ئەم پەرتوکەى بەردەستت گێرانەوەى دیوی پشتەوەی ململانێ و ناکۆکییەکانى پەرلەمانى کوردستانە بەتایبەت خولى چوارەم و پێنجەمى پەرلەمان لە سێ دیدو سێ ئاڕاستەى جیاوازەوە کە خۆیان کارەکتەرى سەرەکى ڕووداوەکان بوون (د. یوسف محەمەد سادق- سەرۆکى خولى چوارەمى پەرلەمان)و (د. ڕێواز فایەق- سەرۆکى خولى پێنجەمى پەرلەمان)و (د. هێمن هەورامى- جێگرى سەرۆکى خولى پێنجەمى پەرلەمان).
.jpg)
راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاو ئامارەکانی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵانی (2014 - 2024) دا؛ 🔹 لە ساڵی 2024 زۆرترین هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە پارێزگای سلێمانی تۆکار کراوە. 🔹 لەساڵی (2024)دا ژمارەی جیابوونەوە لە هەولێر و دهۆک و گەرمیان بەراورد بە ساڵی (2023) کەمی کردووە، بەڵام لە سلێمانی ژمارەکە زیادی کردووە. 🔹 ژمارەی لێکجابوونەوەکان بەراورد بە تۆمارکردنی گرێبەستی هاوسەرگیری لە ساڵی (2014) لە رێژەی (18%)ەوە بۆ ساڵی (2024) بەرزبووتەوە بۆ رێژەی (24%). 🔹 لەماوەی (11) ساڵدا (526 هەزار و 690) حاڵەتی هاوسەرگیری لە دادگاکان تۆمار کراوە، کە (29 هەزار و 438) حاڵەتیان پەسەندکرنی مارەبڕینی دەرەکی بووە. 🔹 لە ماوەی (2014 - 2024) (108 هەزار و 428) خێزان هەڵوەشاونەتەوە، بەو مانایەی هەموو رۆژێک (27) حاڵەتی تەڵاق تۆمارکراوە. یەکەم؛ هاوسەرگیری و هەڵوەشانەوەی خێزان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2024 ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی کوردستان رۆژی (18/3/2025) داتاو ئامارو دادبینییە تۆمارکراوەکانی خۆی لە ماوەی (1/1/2024 – 31/12/2024) لە سەر ئاستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان و ئیدارەی گەرمیان، بڵاوکردەوە، بەپێی ئامارەکان؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان (51 هەزار و 18) پرۆسەی هاوسەرگیری ئەنجامدراوەو زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری لە پارێزگای سلێمانی بووە، وەک لە (چارتی ژمارە (1)) هاتووە، بە جۆرێک؛ 1. لە سنوری پارێزگای هەولێر: (17 هەزار و 591) پرۆسەی مارەبڕین ئەنجام دراوە بە رێژەی (34%). 2. لە سنوری پارێزگای سلێمانی: (18 هەزار و 522) پرۆسەی مارەبڕین ئەنجام دراوە بە رێژەی (36%). 3. لە سنوری پارێزگای دهۆک: (12 هەزار و 199) پرۆسەی مارەبڕین ئەنجام دراوە بە رێژەی (24%). 4. لە سنوری ئیدارەی گەرمیان: (2 هەزار و 7068) پرۆسەی مارەبڕین ئەنجام دراوە بە رێژەی (5%). چارتی ژمارە (1) ئامارەکانی لێکجیابوونەوە و تەڵاق لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان (12 هەزار و 384) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمارکراوە، وەک لە (چارتی ژمارە (2)) دا هاتووە بەرزترین رێژەی جیابوونەوە لە پارێزگای سلێمانی بووە، بە جۆرێک؛ 1. لە سنوری پارێزگای هەولێر: (3 هەزار و 878) حاڵەتی جیابوونەوە بە رێژەی (31%) تۆمار کراوە. 2. لە سنوری پارێزگای سلێمانی: (5 هەزار و 745) حاڵەتی جیابوونەوە بە رێژەی (46%) تۆمار کراوە. 3. لە سنوری پارێزگای دهۆک: (2 هەزار و 33) حاڵەتی جیابوونەوە بە رێژەی (16%) تۆمار کراوە. 4. لە سنوری ئیدارەی گەرمیان: (728) حاڵەتی جیابوونەوە بە رێژەی (6%) تۆمار کراوە. چارتی ژمارە (2) هۆکارەکانی لێکجیابوونەوە و تەڵاق لە پارێزگای هەولێر وەک لە داتاکانی ئەنجومەنی دادوەریدا ئاماژەی پێدراوە هۆکارەکانی لێکجابوونەوەکانی لە "پارێزگای هەولێر" بە کۆمەڵێک هۆکاری دیاریکردووە؛ کە حاڵەتەکانی نەگونجان زۆرترین هۆکاری جیابوونەوە بووەو (828) حاڵەت بووە بە ڕێژەی (14%) و لە دوای ئەویش داوێن پیسی و خیانەت بە (523) حاڵەت و بە ڕێژەی (9%) سێیەم بەرزترین هۆکاریش نەبونی ماڵی جیا بووەو (494) حاڵەت بە رێژەی (8.4%)ی هۆکاری جیابوونەوە تۆمار کراوە، بڕوانە (چارتی ژمارە (3)). چارتی ژمارە (3) دووەم؛ داتاو ئامارەکانی هاوسەرگیری و هەڵوەشانەوەی خێزان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 2014 – 2024 هاوسەرگیری (مارەبڕین) پاڵپشت بە داتاو ئامارەکانی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی کوردستان لە ماوەی (11) ساڵی ڕابردوودا سەرجەم ئەو گرێبەستانەی بەمەبەستی هاوسەرگیری لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان بە فەرمی تۆمار کراون ژمارەیان (497 هەزار و 252) گرێبەست بوونەوە بەزترین ئاستی ژمارە مارەبڕین لە ساڵی (2022) تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە (55 هەزارو 896) حاڵەت، کەمترین مارەبڕینیش لە ساڵی (2016) تۆمار کراوە کە ژمارەکەی بریتی بووە لە (31 هەزار و 183) حاڵەت. (خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (4)). هاوکات هەر بەپێی داتاکان (پەسەندکردنی مارەبڕینی دەرەکی) کە بریتین لەو مارەبڕینانەی لە دەرەوەی دادگا ئەنجامدراون و دواتر لە دادگاکان تۆمار کراون لە ماوەی ساڵانی (2014 - 2024) ژمارەیان بریتی بووە لە (29 هەزار و 438) حاڵەت بۆ وردەکاری بڕوانە (خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (5)). کەواتە سەرجەم ئەو مارەبڕینانەی لە ناو و دەرەوەی دادگا ئەنجام دراون پێکەوە ژمارەیان (526 هەزار و 690) مارەبڕین بووەو، بە تێکڕای ساڵانە دەکاتە (47 هەزار و 881) حاڵەت و مانگانەش دەبێتە (3 هەزار و 990) حاڵەتی مارە بڕین. وەک لە خشتەی ژمارە (1) رونکراوەتەوە. خشتەی ژمارە (1) چارتی ژمارە (4) چارتی ژمارە (5) جیابوونەوە (تەڵاق) بەپێی داتاکان لە ماوەی (2014 - 2024) ژمارەی هەڵوەشانەوەی خێزان بریتی بووە لە (108 هەزار و 428) حاڵەتی جیابوونەوەو کە بە تێکڕا؛ ساڵانە (9 هەزار و 857) حاڵەت، مانگانە (821) حاڵەت و هەموو رۆژێک (27) حاڵەتی تەڵاق تۆمارکراوە. (وەک لە خشتەی ژمارە (1))دا هاتبووە. هەر بەپێ ئامارەکان ساڵی (2023) بەرزترین ڕێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمارکراوە کە ژمارەکەی گەیشتووە بە (14 هەزار و 312) حاڵەت. (چارتی ژمارە(6)). کەواتە هەر بەپێی داتاکان ژمارەی لێکجابوونەوەکان بەراورد بە تۆمارکردنی گرێبەستی هاوسەرگیری لە دادگاکانی هەرێم لە ساڵی (2014) لە رێژەی (18%)ەوە بۆ ساڵی (2024) بەرزبووتەوە بۆ (24%). چارتی ژمارە (6) ڕێگەپێدان بە هێنانی ژنی دووەم پاڵپشت بە داتاکان لە (11) ساڵی ڕابردوودا (هەزار و 65) حاڵەت؛ بە تێکڕا؛ ساڵانە (97) حاڵەت، مانگانە (8) حاڵەت و هەموو سێ رۆژ جارێک پیاوێک ڕێگەی پێدراوە ژنی دووەم بهێنێت. بەرزترین حاڵەتی ڕێگەدان بە هێنانی ژنی دووەم لە ساڵی (2016) تۆمارکراوە کە (239) حاڵەت و کەمترینیشی لە ساڵی (2017) بووە کە (41) حاڵەتی تێدا تۆمار کراوە. بڕوانە (خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (7)) چارتی ژمارە (7) سێیەم؛ داتاو ئامارەکانی هاوسەرگیری و هەڵوەشانەوەی خێزان لەسەر پارێزگاکانی هەرێم 2014 – 2024 هاوسەرگیری (مارەبڕین) بەپێی داتاکان لە ماوەی (11) ساڵی ڕابردوودا پارێزگای هەولێر (184 هەزار و 466) حاڵەتی مارەبڕین و پارێزگای سلێمانی لە دوای پارێزگای هەولێر دێت و (171 هەزار و 534) حاڵەت و پاشان پارێزگای دهۆک بە (125 هەزار و 311) حاڵەتی تۆمارکراو دێت. لە دوای ئەوانیش بەپێی ئەو داتایانەی ئەنجومەنی دادوەری بڵاوی کردووەتەوە کە ساڵانی (2015 - 2020)ی تێدا نیە (15 هەزار و 941) حاڵەتی مارەبڕین لە ئیدارەی گەرمیان تۆمار کراوە. بۆ وردەکاری (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) و چارتی ژمارە (8 - 11)) جیابوونەوە و تەڵاق بەپێی داتاکان لە ماوەی ساڵانی (2014 - 2024) پارێزگای هەولێر (41 هەزار و 737) حاڵەتی تەڵاقی تێدا تۆمار کراوەو پارێزگای سلێمانیش بەرزترین رێژەی تەڵاقی تێدا تۆمارکراوە کە بریتی بووە لە (44 هەزار و 544) حاڵەت و پاشان پارێزگای دهۆک بە (17 هەزار و 428) حاڵەتی تۆمارکراو دێت. لە دوای ئەوانیش بەپێی ئەو داتایانەی ئەنجومەنی دادوەری هەرێم بڵاوی کردووەتەوە کە ساڵانی (2015 - 2020)ی تێدا نیە (4 هەزار و 709) حاڵەتی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە. بۆ وردەکاری (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) و چارتی ژمارە (8 - 11)). پەسەندکردنی مارەبڕینی دەرەکی لە (11) ساڵی ڕابردوودا پارێزگای هەولێر زۆرترین حاڵەتی مارەبڕینی دەرەکی تێدا تۆمارکراوە کە (11 هەزار و 179) حاڵەتی مارەبڕینی دەرەکی و پارێزگای سلێمانی لە دوای پارێزگای هەولێر دێت و بە (9 هەزار و 870) حاڵەت و پاشان پارێزگای دهۆک بە (8 هەزار و 170) حاڵەتی تۆمارکراو دێت. لە دوای ئەوانیش بەپێی ئەو داتایانەی ئەنجومەنی دادوەری هەرێم بڵاوی کردووەتەوە کە ساڵانی (2015 - 2020)ی تێدا نیە تەنها(219) حاڵەتی مارەبڕینی دەرەکی تێدا تۆمار کراوە. بۆ وردەکاری (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) و چارتی ژمارە (8 - 11)) خشتەی ژمارە (2) چارتی ژمار (8) چارتی ژمار (9) چارتی ژمار (10) چارتی ژمار (11) سەرچاوە: ئەنجومەنی باڵای دادوەری هەرێمی كوردستان
درەو: بەپێی نوسراوێكی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی هەرێم كە ئەمڕۆ دەریكردووە سەڵاحیەتی سەرپەرشتی موچەی سلێمانی لە بانكی ناوەندی هەرێم لقی سلێمانیەوە گۆڕی بۆ بانكی ئاشتی لە سلێمانی، دەسەڵاتی سەرپەرشتی موچەی لە بانكی ناوەندی هەرێم لقی سلێمانی سەندەوە، هۆكاری بڕیارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە پێشتر لە سلێمانی دەستكاری پارەی نەختینەی موچەو پارەی هاوڵاتیان دەكرا لە بانكەكان. لە نوسراوەكەی ئاوات شێخ جەناب كە ئەمڕۆ 20/3/2025 دەرچووەو گشاندنی بۆكراوە دەڵێت: بەمەبەستی پاراستنی نەختینەو بەتایبەت نەختینەی دابینكراو بۆ موچەو درووستنەبوونی كێشە بۆ پێشینەی مانگانە فەرمانگەكان و خەرجییە بەردەوامەكان: - تەمویلی موچەی موچەخۆران و فەرمانبەران راستەوخۆ لە بانكی منارەوە دەنێردرێت بۆ بانكی ئاشتی لەوێشەوە بۆ بانكەكانی سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی راپەڕین و گەرمیان. - بەهیچ جۆرێك دەستكاری پارەی هاوڵاتیان ناكرێت لە بانكەكان بەپێچەوانەوە رێكاری یاسایی دەگیرێتە بەر. - نابێت كێشە بۆ پێشینەی مانگانەی فەرمانگەكان و كۆمپانیاكان و بەڵێندەران درووستبكرێت. - دەبێت هەفتانە هەموو بانكەكان لیستی داهات و خەرجییەكان ئاراستەی وەزارەتی دارای بكەن. سەرچاوەیەكی باڵا لە وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند: سەرپەرشتی نەختینەی موچە لە لقی سلێمانی بانكی ناوەندی وەرگیراوەتەوەو لەمەودوا پارەی موچەی موچەخۆرانی سلێمانی كە نزیكەی (400) ملیار دینارە لە بانكی منارەی هەولێرەوە كە پێشتر دەچووە بانكی ناوەندی هەرێم لقی سلێمانی بەڵام لەمەودوا ناچێتەوە لقی سلێمانی بانكی ناوەندی بەڵكو راستەوخۆ دەچێتە بانكی ئاشتی لە سلێمانی و لەوێشەوە بەسەر بانكەكاندا دابەشدەكرێت، پێشتر لقی سلێمانی بانكی ناوەندی سەرپەرشتی پارەی نەختینەی موچەی دەكرد لەمەودوا لقی سلێمانی بانكی ناوەندی ئەو دەسەڵاتەی نامێنێت، هەژماری داخراوی وەزارەتی دارایی هەرێم لە بانكی ئاشتییە لە سلێمانی لەوێوە بەسەربانكەكاندا دابەشدەكرێت، ئەوسەرچاوەیە هۆكاری دەركردنی بڕیارەكەی وەزیری دارایی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە پێشتر لە سلێمانی دەستكاری پارەی نەختینەو پارەی هاوڵاتیان و ئەمانات ، وەدائیع ، توفیر، لەمەودوا بانكەكان هەفتانەی راپۆرتی داهات و خەرجی بنێرنەوەو بەهیچ جۆرێك دەستكاری پارەی هاوڵاتیان ناكرێت. مانگانە بانكی منارە لە هەولێر پارەی موچەی موچەخۆران لە لقی ناوەندی هەولێری بانكی ناوەندی وەردەگرێت و بەشی هەولێر و دهۆك و سلێمانی موچەی لێدەنێرێت. دوێنێ ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی، لە کۆبونەوەیەکدا لەگەڵ بەڕێوەبەری بانک و گەنجینەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی رایگەیاند: نابێت لە هیچ بانکێک کێشە و گرفت بۆ هاووڵاتیان و فەرمانگەکان و بەڵێندەران دروست بکرێت، بەپێچەوانەوە هەر کێشەیەکی نەخوازراو بەدەر لە یاسا و ڕێنماییەکان دروست بکرێت ئیجرائاتی پێویست لەگەڵ بەڕێوەبەری بانکەکان دەکرێت. نابێت لە هیچ بانکێک دەستکاری پارەی هاووڵاتیان ( ئەمانات ، وەدائیع ، توفیر ،هتد.....) بکرێت بەپێچەوانەوە ڕووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی دەبنەوە. بەهیچ جۆرێک نابێت لە ژێر هیچ بیانوویەکدا پارەی تەرخانکراو بۆ مووچە بۆ هیچ بوارێکی تر بەکاربهێنرێت. لەحاڵەتی دووبارە بوونەوەی سەرپێچیەکان و هەرکەس و لایەنێک پێچەوانەی ئەم ڕێنماییانە جوڵایەوە، داوا لەفەرمانبەران و مووچەخۆران و بەڵێندەران دەکەین ڕاستەوخۆ وەزارەتمان ئاگادار بکەنەوە تا ڕێکاری پێویست بگرینەبەر. لە نزیکەوە چاودێری بەڕێوەچونی کاروباری بانکەکان و جێبەجێکردنی بڕیارەکان دەکەین و کەمتەرخەمی قبوڵ ناکەن و چاوپۆشی لە هیچ بانکێک ناکەن.
.jpg)
درەو: موراد قەرەیلان دەڵێت، پەکەکە خاوەنی چەکی كاریگەرو پێشکەوتووە، کە توانای گەیشتن بە مەودای (800) کیلۆمەتر هەیە، جەختیشیکردەوە، هێشتا هەندێک لە سەرکردەکانی پارتەکەیان قەناعەتیان بە بیرۆکەی دانانی چەکە نەكردووەو پێویستیان بە رونکردنەوەی زیاترە. ئاژانسی هەواڵی" العهد" چاوپێکەوتنێکی تایبەتی لەگەڵ موراد قەرەیلان، فەرماندەی هێزەكانی پاراستنی گەلی پارتی كرێكاران ئەنجامداوە، تیایدا باسی لە روداوەکانی ئەم دواییەی دوای بانگەوازەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان رابەری زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان کردووە. قەرەیلان لەو چاوپێكەوتنەدا رایگەیاندووە، خاوەنی چەکی پێشكەوتوین، هێزەکانمان لە باکور (باشوری تورکیا) چالاکیی سەربازی کاریگەر ئەنجام نادەن، بە هۆکاری تاکتیکی پەیوەست بە گۆڕانکاری لە ستراتیجی جەنگ. رەنگە لە هەر ساتێکدا بە شێوەیەکی کاریگەرتر دەست پێبکەینەوە. قەرەیلان دووپاتی کردەوە، لەم دواییانەدا کۆبونەوەیەکی گرنگمان سەبارەت بە شەڕو ستراتیجەکەی ئەنجامداوە، تورکیا هەموو جۆرە چەکێکی بەکارهێناوە، هەروەها هەندێک لە شێوازەکانیمان بۆ رای گشتی ئاشکرا نەکردووە لەبەر هۆکاری پەیوەست بە نهێنییەکانی سەردەمی جەنگ. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتویەتی: لە نێو ئەو شێوازانەدا بەکارهێنانی رۆبۆتەکان بوو لە لایەن تورکیاوە لە دژی گەریلاكانمان لە تونێلەکاندا، بەڵام کاریگەرییان بە سەرکەوتویی پوچەڵکرایەوەو، ئێمە لەوپەڕی ئامادەباشیدان بۆ شەڕ و ئاشتی و لەهەموو كاتێك بەهێزترین. رونیشیکردەوە، لە ساڵی (2018)ەوە، کاردەکەین بۆ دانانی سنورێك بۆ تەکنەلۆژیای دەوڵەتی تورکیاو، توانیومانە سوود لە زیرەکی دەستکرد وەربگرین بۆ پوچەڵكردنەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، بەوپێیەی زۆربەیان ناتوانن بەسەر ئاسمانی ئێمەدا بفڕن، وتیشی، یەشار گولەر وەزیری بەرگری تورکیا درۆ دەکات، سەبارەت بە توانی هێزەکانمان و بوونیان لە باکوری وڵات. قەرەیلان لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ئێمە بزوتنەوەیەکی سەرکردایەتیین، هەرچی سەرکردە بڵیێت جێبەجێی دەکەین، بەڵام نەک لەسەربنەمای شکستی لایەنێک و سەرکەوتنی لایەنێكی تر، بەڵکو بەپێی پرەنسیپی دوو هێز شەڕی یەکتر دەکەن بۆ ماوەی (41)ساڵ. داواشی لە بەرپرسانی تورکیا کرد واز لە قسەکردنی هەڕەمەكیانە بهێنن، ئەگەر ئاشتییان دەوێت، دەبێت هەلومەرجەکە دروست بکەن، بە پێچەوانەوە ئەوان بەبێ مەرج و بەبێ بەرامبەر چەکەکانيان دانانێین.
(درەو): دوو لایەنە ناكۆكەكەی كورد لە رۆژئاوای كوردستان، بەئامادەبوونی نێردەی ئەمریكا یەكەم كۆبوونەوەیان كرد، دەیانەوێت وەفدێكی هاوبەشی كوردی بۆ دانوستان لەگەڵ دەسەڵات لە دیمەشق دروست بكەن. پارتی یەكێتیی دیموكراتی (پەیەدە)و دەستەی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی باڵای نیشتمانی كورد لە سوریا (ئەنەكەسە) كۆبوونەوە، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات و (سكوت بوڵز) نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ ناوچەكانی باكوری سوریا، بەشداری كۆبوونەوەكەیان كرد. كۆبوونەوەكە لە شاری حەسەكە بەڕێوەچوو، لەبارەی یەكخستنی روانگەی كورد بۆ ئایندەی سوریا گفتوگۆ كرا، بەپێی راگەیەندراوی (ئەنەكەسە)، هەردوولا رێككەوتوون لەسەر تەواوكردنی هەنگاوەكان و راگەیاندنی رێككەوتنەكە لە زوترین كاتدا. محەمەد ئیسماعیل سەرۆكی (ئەنەكەسە) رایگەیاند، وەفدی هەردوولا گەیشبینن بەوەی بگەنە رێككەوتن لەسەر دروستكردنی وەفدی هاوبەش بۆ دانوستان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی دیمەشق لەسەر مافەكانی كورد. ئەنەكەسەو پەیەدە كە دوو لایەنی ركابەری یەكتر بوون لە رۆژئاوای كوردستان، لە گفتوگۆكانیاندا وەكو محەمەد ئیسماعیل دەڵێ زۆر خاڵیان یەكلاكردوەتەوە. مەوڵوم عەبدی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) لەبارەی كۆبوونەوەكە نوسیی:" بۆ دیاریکردنی نەخشەڕێیەکی هاوبەش و یەکخستنی ریزیی کورد لە قۆناغی هەنوکەدا پەیەدەو ئەنەكەسە کۆبوونەوە، هەڵوێست و بۆچوونی هەردوولا جێگەی خۆشحاڵی بوو". " ئەمە هەنگاوی یەکەمی زنجیرە کۆبوونەوەکان بوو بۆ دروستکردنی یەکڕیزیی کورد، لەپێناو سوریایەکی فرەڕەنگ و دیموکراسیدا کە مافی هەموو پێکهاتەکانی تێدا مسۆگەر بێت، سورین لەسەر ئەوەی ئەم دیالۆگە سەربخەین". ئەنەكەسە نزیكن لە پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، نزیكبوونەوەیان لەگەڵ پەیەدە، دوای دیدارو پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی ئەمدواییەی نێوان مەسعود بارزانی و مەزڵوم عەبدی دێت.
