د. هیوا مەجید خەلیل دەکرێ بڵێین بەهاری ساڵی ٢٠٢١، وەرزی شکاندنی بەستەڵەکی دیپلۆماسی بوو لە هەرێمی کوردستان بە تایبەتیش لەلایەن دامەزراوەی سەرۆکایەتی هەرێم و خودی سەرۆکی هەرێمی کوردستانەوە. لەسەر ئاستی دەرەوە، بانگهێشتکردن بۆ فەڕەنسا، کۆبوونەوە لەگەڵ نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆنسولگەریی ئەمریکا و سەرۆکی کۆمکاری عەرەبی، وەزیری دەرەوەی ئێران، ساندی ئیدارەی جۆ بایدن بە سەرۆکایەتی مەکگۆرک و لە سەرئاستی عێراق سەردانەکانی بەغدا و کۆبوونەوە لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان و پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینیەکانی عێراق، هەر سێ دامەزراوەی سەرۆکایەتی کۆمار و سەرۆک وەزیران و سەرۆکی پەرلەمان و لە ئاستی ناوخۆشدا دوو جار کۆبوونەوە لەگەڵ پارتە سیاسییەکان و گفتوگۆکردن لەسەر تەوەرەکانی هەڵبژاردن، رەشنوسی دەستوری هەرێمی کوردستان و هەماهەنگی و یەکگرتووی دروستکردن لە نیوان هێز و لایەنە سیاسییەکانی هەریمی کوردستان بۆ بوون بە فاکتەرێکی کاریگەر لە بەغدای دوای هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ١٠/١٠/٢٠٢١. لە هەموویان گرنگتریش ئەو چاوپێکەوتنە بوو کە لەگەڵ کەناڵی ئەلشەرقیە لەلایەن سەرۆکی هەرێمی کوردستانەوە ئەنجامدرا کە تا رادەیەک بووە هۆت توانەوەی بەستەلەکی نێوان هەولێر و بەغدا و رای گشت شەقامی عەرەبی لە دژی هەرێمی کورستان تا رادەیەکی باش خاوکردەوە. لە چاوپێکەتنێکی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ کەناڵی ئەلشەرقییە کە لە رێککەوتی ٢٢/٤/٢٠٢١ بڵاوکرایەوە، کۆمەڵێک پرسیاری سەرنجراکێش و هەستیار ئاراستەی سەرۆکی هەرێم کران. بەڵام دوو پرسیار زۆر تایبەت بوون کاتێک میدیاکارەکان دەپرسن: یەکەم، ئایا ''کاک نێچیرڤان بارزانی بە نیازە ببێتە سەرۆککۆماری عێراق؟ لە وەڵامدا سەرۆکی هەرێم وەڵامێکی زیرەکانەی دایەوە کە گوتی ''بۆ نا، منیش عێراقیم''.  پرسیاری دووەم کە لە کۆتایی بەرنامەکە ئاراستە دەکرێت کە ''کاک نێچیرڤان بارزانی چ قسەیەکی بۆ گەلی عێراق هەیە؟'' لە وەڵامدا دەڵێت، هیوای خۆشگوزەرانی و ئاسودەیی بۆ تەواوی خەڵکی عێراق دەخوازم. ئەم دوو وەڵامە، وەڵامی دیپلۆماسیانە بوون، پەیامێک بوو کە ئاراستەی گەلی عێراق کرا، کە هەرێمی کوردستان بەشێکە لە عێراق و هەر دوولایەن پێکەوە دەتوانن، داهاتوویەکی باشتر بۆ هەر دوو نەتەوەیی کورد و عەرەب لە عێراق دروست بکەن. هەر کەسێک کە لە پەیوەندییە نێودەڵەتییەکان شارەزا بێت دەزانێت کە ئەم چاوپێکەوتنە دەچێتە چوارچێوەی دیپلۆماسی جەماوەریی و جۆرەکە لە پەیوەندیی ناڕاستەوخۆ لە نێوان نوخبەی سیاسی و هاوڵاتی. لە پێناسەی دیپلۆماسی جەماوریدا (public diplomacy) هاتووە کە بریتییە لە هەوڵدانی بەرپرسانی وڵاتێک بە شێوەی راستەوخۆ یاخود ناڕاستەوخۆ بۆ پەیوەندیی گڕیدان لەگەڵ خەڵکانیتر. لەلایەکیترەوە، لە زانستی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا لە هەندێ بارودۆخ کە تەنگژە لە نێوان ئەکتەر دەوڵەتییەکان بەرز دەبێتەوە، ئەکتەرە نادەوڵەتییەکان دەتوانن رۆڵیکی بەرفراوانتر لە ئەکتەری دەوڵەتی بگێڕن، چونکە هەم متمانە پێکراوترە هەمیش ئەکتەری نادەوڵەتی زۆرتر بە دوای سەقامگیریی سیاسی و گەشەی ئابوریدا دەگەڕێت. ئەم جۆرە پەیوەندییە بە زمانی زانستی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی بە پارادیپلۆماسی هەژمار دەکرێت. دەکرێ دیداری نێوان سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ سەرۆکی فەڕەنسا و وەزیری دەرەوەی ئێران  بچێتە خانەی ئەم جۆرە پەیوەندییە. پارادیپلۆماسی هەم دەبێت هۆی بەرزکردنەوەی قورسایی هەرێمێک کە لێرەدا مەبەستمان هەرێمی کوردستانە و هەمیش ئەو کەسەی کە بەم رۆڵە هەڵدەستێت کە لێرەدا مەبەست سەرۆکی هەرێمی کوردستانە. لە پێناسەی پارادیپلۆماسیدا هاتووە کە جۆرێکە لە پەیوەندیی نێودەوڵەتی کە لەلایەن حکومەتی هەرێمێک یاخود نەتەوەیەکی بێ دەوڵەت (subnational) بەڕێوەدەچێت بۆ ئەوەی کە لە میانەی ئەم هەوڵانەدا بتوانێت بەرژەوەندییەکانی وڵاتەکەی دەستەبەر بکات. لە سەردەمی بزوتنەوەی رزگاریخوای کوردستان، کورد دروشمێکی هەبوو بە ناوی ''یان کوردستان، یان نەمان'' کە زۆرتر لە رێگەی هێزی چەکەوە هەوڵی گەیشتن بەم دروشمە دەدرا، بەڵام لەسەردەمی حوکمڕانیدا پێویستە لە پاڵ هێزی چەکەوە، هێزی دیپلۆماسی و گفتوگۆ زیاد بکرێت و رۆڵێکی زۆرتری پێبدرێت، ئەمەش ئەو کارەیە کە لە حاڵی حازردا بە چری لەلایەن سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستانەوە پەیڕەو دەکرێت. هۆکاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئیدارەدان لە شار و لە شاخ لێکجیاوازن. واتە ئیدارەدانی سار پێویستی بە تۆڕێکی بەرفراوانی پەیوەندیی هەمەلایەنە هەیە بۆ ئەوەی کە بتوانرێت بەرژەوەندییەکانی وڵات بە کەمترین تێچوو دەستەبەر بکرێن. لەلایەکیترەوە، هاوشێوەی تێزەکەی ئەحمەد داوود ئوغلو، وەزیری دەرەوەی پێشووتری کۆماری تورکیا، سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، لە حاڵی حازردا سیاسەتی ''سفڕکردنەوەی کێشەکانی'' لەگەڵ وڵاتانی درواسێ، حکومەتی بەغدا و لایەنە سیاسییەکانی عێراق پەیڕەو دەکات. ئێمە بینمیان لەو سەردەمەی کە تورکیا ئەم سیاسەتەی پەیڕەوکرد ئاستێکی بەرزی سەقامگیریی ناوخۆیی بەدیهێنا کە بووە هۆی بوژانەوەی ئابوری تورکیا و پێشوازیکردن لە تورکیا لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتیەوە. دەکرێ هەمان دۆخ بۆ هەرێمی کوردستانیش دووبار بکرێتەوە لە ئەگەری گرتنەبەری سیاسەتی سفڕکردنەوەی کێشەکان. ئەم سیاسەتە هاوتەریبە بە سیاسەتی کردنی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان بە چەتری کۆکەرەوەی گشت پارت و پێکهاتە سیاسیی و کۆمەڵایەتییەکانی هەرێمی کوردستان، بە واتایەکیتر گرتنەبەری ''سیاسەتی ئاشتی'' لە ئاستی ناوخۆی هەرێمی کوردستان؛ چونکە گومان لەوەدا نییە کە جۆرە بێمتمانەیی و بارگرژییەک لە نێوان پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستاندا هەیە و سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە حوکمی پێگەکەی هەوڵی نەهێشتنی ئەم بارگرژیانە دەدات. ئەمەش دوو سیاسەتی سەرکەوتوون کە لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و وڵاتانی پشتیوانیکەر لە هەرێمی کوردستان پێشوازیی لێدەکرێت. ئەگەرچی ئێمە لە ناوچەیەکدا دەژین کە بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناودەبردرێت و دەسەڵاتداریی سیاسی رۆڵی سەرەکی لە رووداوەکاندا دەگێڕێت بەڵام ئەوەی کە لەم ماوەیەدا دەبینرێت هەوڵدانە بۆ کاراکردنی دامەزراوەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، ئەمەش لە هەوڵەکانی سەرۆکی هەرێم دەبینرێت بە تایبەتش سەبارەت بە کۆبوونەوەی ناوبەناو لەگەڵ سەرجەم پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان؛ ئەگەرچی خودی سەرۆکی هەرێمی کوردستانیش لە چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ کەناڵی ئەلشەرقیە باس لەوەکرد کە هەولی بەدامەزراویکردنی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دەدات، کە ئەمش لە دۆخی ئاڵۆزی عێراق و هەرێمی کوردستاندا هەنگاوێکی گرنگە. روبێرت پوتنام لە ساڵی ١٩٨٨دا گوتارێکی بەناونیشانی ''دیپلۆماسی و سیاسەتی ناوخۆ: لۆژیکی گەمەی دوو ئاستی'' لەبارەی دیپلۆماسی بڵاوکردوە و تێدا ئاماژەی بەوەکرد کە لە وڵاتی دیموکراسیدا کە خاوەن هەڵبژاردن و سیستەمی فرەحزبی و دەستاودەستکردنی دەسەڵاتە، دیپلۆماسی قەتیس ناکرێت لە دامەزراندنی پەیوەندییەکی بیرۆکراسیانە لە نێوان دیپلۆماتکاران و کاربەدەستە فەرمییەکانی وڵاتێکدا. پوتنام دوو ئاست بۆ دیپلۆماسی دیار دەکەت. لە ئاستی یەکەم کاربەدەستانی حکومەت پەیوەندیی لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە دروستدەکەن و لە ئاستی دووەمدا کارەبەدەستانی حکومەت پەیوەندیی لەگەڵ کەسانی ناوخۆ دروستدەکەن. مەبەست لێرەدا ئەوە نییە کە بڵێین هەرێمی کوردستان هەرێمێکی دیموکراسییە یاخود نادیموکراسییە، بەڵکو مەبەست ئەوەیە کە ئەگەر شەنوکەنی دیدارەکانی سەرۆکی هەرێم و سەرۆکایەتی هەرێم، لەگەڵ پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق، دیدار لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەری عێراق، دیدارەکانی لەگەڵ سەرۆککۆماری فەڕەنسا و سەرۆکی کۆمکاری عەرەبی و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق و کۆنسولگەرییەکان لە هەولێر و و دیدار لەگەل وەزیری دەرەوەی ئێران و چاوپێکەوتنەکەی لەگەڵ کەناڵی ئەلشەرقییە بکەین کە گشتیان لە لە ماوەیەکی زەمنی کورتدا ئەنجامدران ، دەبینین کە گشت ئەم هەوڵانە دەچنە چوارچێوەی دیپلۆماسییەکی سەرکەوتوو، جا چ پارادیپلۆماسی ناوبنرێت ، یاخود دیپلۆماسی جەماوەری یاخود وەک پوتنام باسی لێوەدەکات، دیپلۆماسییەک بێت لەسەر هەر دوو ئاستی ناوەوە و دەرەوە. ئەوەی کە لە هەموو ئەم هەنگاوانەدا گرنگە بریتییە لە هێنانەدی سەقامگیریی سیاسی لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان کە کۆڵەکەی گەشەکردنی سیاسی و ئابوری وڵاتە. بە پوختی ئەوەی لەمەو بەدوا پێویستە لە ئاست دامەزراوەی سەروکایەتی هەرێمی کوردستانەوە بگیرێتەبەر بریتییە لەوەی کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان ناوبەناو لە میدیا عەرەبییەکان دەرکەوێت و سیاسەت و جیهانبینی هەرێمی کوردستان بۆ خەڵکی عێراق و وڵاتانە ناوچەکە روونبکاتەوە. لە عێراقدا زۆرجار زمانێکی نەرم و رووینەوەی گومانەکانە دەبێتە هۆی هێنانەدی سیاسەتێکی سەرکەتوو و بەدەستهێنانی متمانە و پشتیوانیی جەماوەریی. زیاد لەمەش هەرێمی کوردستان لە دۆخێکی ئابوری باشدا ناژیت و بۆ ئەوەی کە کەرتی ئابوری هەرێم بەرەو پێشکەوتن بڕوات پێویستە هەرێمی کوردستان دەرگاکانی بە رووی ئابوری جیهانی و هەرێمایەتیەوە کراو بێت، ئەمەش وەک باسکرا پێویستی بە هێنانەدی سەقامگیریی و بەخشینی متمانە بە لایەنی بەرامبەر، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پۆستی سەرۆکایەتیدا دەتوانێ ئەم رۆڵە بگێڕێت. زیاد لەمەش، مادەم هەرێمی کوردستان بەشێکە لە عێراق و بەغدا قووڵایی ستراتیژیی هەرێمی کوردستانە کەواتە گرنگە لەمەو بەدوا روومان لە بەغدا بێت و بەشداریکەری کارا بین لە رووداو و پێشهاتەکان. هەر بۆیەش گرنگە سەرۆکی هەرێمی کوردستان، وەک باڵاترین دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە هەرێمی کوردستان و وەک فەرماندەی هێزە چەکدارەکانی هەرێمی کوردستان، لەمەو بەدوا ئاراستەکەری هێلە گشتییەکانی سیاسەتی هەرێمی کوردستان لەهەمبەر بەغدا بێت. چونکە ئەو چاوپێکەوتن و نووسینانەی کە لەبارەی سەردانەکەی ئەم دواییەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا و کۆبوونەوە لەگەڵ پارتە سیاسییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان دەرخەری ئەوەن، کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان کەسایەتییەکی پەسەندکراوە لەلایەن لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق؛ ئەمەش بە مانای بوونی متمانەیەکی رێژەیی بە سەرۆکی هەرێم و دامەزراوەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دێت.   

عومەر عەلی   درۆكردن مێژویه‌كی كۆنی هه‌یه‌، به‌ڵام له‌گه‌ڵ پێشكه‌وتنی  هه‌موو بواره‌كانی ژیان له‌ سیاسه‌ت و ئابوری و ته‌كنه‌لۆژیا,ئالیه‌ت و تاكتیكه‌كانی خۆی ده‌گۆڕێت و خۆی نوێ ده‌كاته‌وه‌.  جاك درێدا له‌ كتێبی (مێژوی درۆدا) ده‌ڵێت: مێژویه‌كی سه‌ربه‌خۆ نیه‌ بۆ درۆ , به‌ڵكو ئه‌و مێژوه‌ ئاوێته‌یه‌ له‌گه‌ڵ مێژوی سیاسه‌تدا , چونكه‌ مێژوی سیاسه‌ت سه‌رله‌به‌ری مێژوی درۆیه‌ ,له‌ هه‌مان كاتدا باشترین كایه‌یه‌ بۆ گه‌شه‌ كردن و بره‌و په‌یدا كردن , نوسه‌ری ئه‌مریكی (ڕاڵف كیس ) له‌ كتێبی (سه‌رده‌می ئه‌و دیوی ڕاستی و خه‌ڵه‌تاندن  له‌ژیانی هاو چه‌رخدا ,) بڕوای وایه‌ كه‌ مامه‌ڵه‌و هه‌ڵسوكه‌وتی لارو خراپی تاكه‌كان له‌م سه‌رده‌مه‌دا بۆته‌ په‌تایه‌ك و سنوره‌كانی نێوان ڕاستی و درۆو خه‌یاڵ و واقع زۆر كه‌م بۆته‌وه‌ , به‌ڵكو خه‌ڵه‌تاندن بۆته‌ یاریه‌ك  و دواجار بۆته‌ ڕەوشتێكی چه‌سپاو , هانائارێنت بڕوای وایه‌ كه‌ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌ سه‌راپای سه‌رده‌مێكی درۆیه‌ , له‌م سه‌رده‌مه‌دا درۆ گه‌شتۆته‌ ترۆپكی پێگه‌شتویی و سه‌رده‌می سه‌ركه‌وتنی درۆ له‌ سیاسه‌تدا, ده‌سه‌ڵاته‌ تاك ڕه‌وه‌كان و دیموكراته‌كان به‌ پله‌ی یه‌كه‌م  له‌سه‌ر درۆی ڕەها ده‌ژین , به‌م هۆیه‌شه‌وه‌  سه‌راپایان  مێژویان كردۆته‌ درۆ، له‌م ڕیگه‌شه‌وه‌  یاری به‌هه‌موو ڕوداوه‌كان و پێشهاته‌كان  ده‌كه‌ن, ئه‌لێكسه‌نده‌ر كواری له‌وتاری (وردبونه‌وه‌یه‌ك له‌درۆ) ده‌ڵێت له‌مێژوی مرۆڤایه‌تیدا هیچ كاتێك مرۆڤ به‌م ئاسته‌ی ئێستا به‌م شێوازه‌ به‌رده‌وام و ڕێكخراو و ناشرینه‌ درۆی نه‌كردوه‌. كواری مرۆڤی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ به‌ مرۆڤی شمولی ناوده‌بات, چونكه‌ نقوم بوه‌ له‌درۆداو درۆ تێكه‌ڵی هه‌ناسه‌كانی بوه‌, ئه‌گه‌ر له‌ڕوانگه‌ی ئه‌م  بۆچونانه‌وه‌ هه‌ڵوێست و لێدوانی ده‌ساڵاته‌ سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان هه‌ڵبسه‌نگێنین  ده‌بینین لای ئه‌م سیاسیانه‌ درۆكردن گه‌شتۆته‌ ترۆپك ،لای ئه‌وان  درۆ كردن ئه‌وپه‌ڕی ڕاستیه‌، لە ژێر ڕۆشنایی بۆ چونە کانی هانا ئارێنتدا سه‌راپای مێژوی ئه‌مانه‌ له‌شاخه‌وه‌ تا شار درۆیه‌كی گه‌وره‌ بوه‌ , چونكه‌ به‌رده‌وام  گوتارێكیان هەبوەو شتێكیان نوسیوه‌ كه‌مامه‌ڵه‌و هه‌ڵسوكه‌وتیان هه‌رگیز به‌و جۆره‌ نه‌بوه‌ , ماکیا ڤیلی له‌ كتێبی(ئه‌میر) دا ده‌ڵێت :ئه‌گه‌ردەسەڵاتداری سیاسی بۆی ده‌ركه‌وت كه‌وتنی ڕاستی زیان له‌به‌رژه‌وه‌كانی ئه‌دات،  نابێت ئه‌و ڕاستیه‌ بڵێت،، به‌ڵكو ده‌بێت درۆیان لێ بكاته‌ ڕاستی , له‌پاش بینینی ئه‌زمونی سی ساڵه‌ی سیاسیه‌كانی كوردستان ئێستا جه‌ماوه‌ریش  ئه‌و ڕاستیه‌ ده‌زانێت كه‌ئه‌مانه‌ بێجگه‌ له‌دامه‌زراوه‌یه‌ك كه‌ئیداره‌ی  درۆی تێدا ده‌كه‌ن  هیچی تر نین,چونكه‌ ئەگەر بگه‌ڕێینه‌وه‌  بۆ ئه‌وه‌ی  كه‌ له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی  حیزبه‌كانیاندا  هه‌یه‌ و ئوەی له‌سه‌ر شاشه‌کان لێدوانی بۆ ده‌ده‌ن و له‌كاتی دروست كردنی حكومه‌تداو ئەو به‌ڵێنانەی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا  بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كه‌ن  به‌ڵام  له‌واقیعدا بێجگه‌ له‌درۆیه‌كی گه‌وره‌  هیجی تر نیه‌ , له‌ڕۆژگاری ئه‌مڕۆدا  ده‌سه‌ڵدارو به‌رپرسه‌كانی هه‌رێم  درۆكردنیان به‌دامه‌زراوه‌یی كردوه‌ و هه‌زاران كه‌سایەتی  له‌بواری جۆراو جۆریان كردوه‌  به‌فه‌رمانبه‌ر  له‌و دامه‌زراوانه‌دا  , بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش  كه‌ناڵه‌كان و میدیاو سۆشیال میدیا  و سه‌دان ڕێكخراو و مامۆستای زانكۆو ڕۆشنبیرو ڕژنامه‌نوس به‌كار  ده‌هێنن بۆ به‌ڕاست نیشان دانی درۆكانیان. له‌هه‌مان كاتدا ئه‌و درۆیانه‌ به‌دامه‌زراوه‌ی ئه‌منی و چه‌كداری جۆراو جۆر پارێزگاریان لێ ده‌كه‌ن . به‌شێوه‌یه‌كی گشتی خه‌ڵك  ئه‌و ڕاستیانه‌ ده‌زانن, به‌ڵام زۆرینه‌ی هاوڵاتیان ئاستی هۆشیاری ئه‌وه‌نده‌ به‌رز نیه‌ كه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ لە سەر ئەو درۆیانە  بكات و بگه‌رێت به‌شوێن ڕاستیدا , به‌ڵكو زۆرینه‌ له‌به‌رده‌م  تاكتیكه‌كانی  ده‌سه‌ڵات  له‌بڵاوكردنه‌وه‌ی  ترس و تۆقین و گرتن و ئه‌شكه‌نجه‌دان  بێده‌نگ ده‌بن و خۆی ناخاته‌  به‌ردەم مه‌ترسی, له‌لایه‌كی تره‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌  سزادراوه‌و  ترسێندراوه‌  ته‌نیا به‌ژیانێكی ساده‌ و دانی  موچه‌یه‌كی مانگانه‌ به‌لێبڕاوی و بونی ئاسایشێكی ڕوكه‌ش ڕازیە ،یان له‌ڕویه‌كی تره‌وه‌ به‌شداریان پێكردوه‌ له‌به‌شێك له‌ گه‌نده‌ڵی و بڕوایان پێ كردوه‌, كه‌واته‌ لێره‌وه‌ ده‌توانین  بڵێن ئه‌مڕۆ ئێمه‌ پێویستمان به‌ شۆڕشێكی مه‌ده‌نی و جه‌ماوه‌ری هه‌یه‌ بۆ ڕوبه‌ڕو بونه‌وه‌ی  درۆی سیاسه‌كان و خستنە ڕوی ڕاستیه‌كان و ڕاگرتنی ئه‌و شه‌پۆله‌ی  كه‌ ئه‌گه‌ر  به‌ری پێ نه‌گیرێت  سه‌رتاپای بواری كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و ئابوری و زانستی وێران ده‌كا و مرۆڤی داهاتومان ده‌چنه‌ ده‌ره‌وه‌ی به‌ها باڵاكان و دواجار هه‌رێمه‌كه‌مان  ده‌گۆڕێت بۆ دارستانێكی گه‌وره‌.

رێبوار کەریم وەلی کێ چ دەڵێ با بڵێ، لە کۆی پێنج دادوەرەکەی دادگای پێداچوونەوە، سێیان پارتین و ھەر ئەو سێیەش بڕیاری دادگایی تاوانەکانیان تەئیید کرد. ئەو دادوەرانە پێش ئەوەی نوێنەری کەس بن، نوێنەری حزبەکانی خۆیانن و بۆیەش حزب لەوێی داناون تا پارێزەری مەساڵحی حزب بن. کەواتا پارتی بڕیاری داوە. * ئەو کردەوانەی کە وەکو تاوان بەسەر ئەو سزادراوانەدا کراوەتە ماڵ رەنگبێ یەکێک بێت لە گەورەترین سکانداڵەکانی مێژوو کە بەناوی قانونەوە تۆمار کرابێت. چونکە نەک ھەر ھیچ دەققێک لە قانوندا نییە پشتیان پێ بەستبێت، بگرە رێگا خۆشکەرە بۆ قەیرانێکی سیاسیی گەورە بە تایبەت لەگەڵ ئەمریکا وئەوروپا! جا فەرقی ئەو قەرارە لەگەڵ موشەکەکانی حەشد چین کە بە باڵیۆزخانەی ئەمریکاوە دەنرێن لە بەغدا؟ * مەسەلەی دانیشتن لەگەڵ کۆنسوڵ و سەردانی کۆنسوڵخانە وەکو تاوان وێنا کراوە و ئینجا داوا لە دیندار زێباریش دەکرێ کە بۆ ئەو وڵاتەنەی روون بکاتەوە کە ئەوانە جاسوس بوونە و ئەوە قەراری دادگایە!  ئایا پارتی بەدوای تۆڵەکردنەوە لە ئەمریکایە؟ ئەگەر تۆڵەکردنەوە نییە ئەوە سوکایەتیکردنە بە ئەمریکا و ئەڵمانیا کە بە ھێزی ئەوان ھەرێم ھێشتا نوززەیەکی تێدا ماوە. باوەڕ ناکەم نوێنەرایەتیی ئەو وڵاتانە و خودی وڵاتەکان وا بە ھاکەزایی بەسەر ئەوەدا تێپەڕن. *   قسەیەک ھەیە دەڵێ کوڕەکان باجی ھەڵەی باوکەکانیان دەدەنەوە، بەڵام لە راستیدا لە کوردستان باوکەکان باجی ھەڵەی کوڕەکانیان دەدەنەوە.

پشکۆ ناکام .....جارێکی تریش بیری تۆزاوی و بۆچوونە نا ئینسانیەکانی ئایین مشت و مڕێکی تازەی خستە ناو خەڵکەوە و ڕیش خەناویی و دەرچوانی حوجرەکەی" قوڕەیش" هەموو پێکەوە کەوتنە قیڕان و زرمە زلێ ونارەزایی، لەسەر چی ؟.. کەسەر ئەوەی نیوەی خاکی هەرێم!! وا لە ژێر ڕکێفی سوپای تورکیا و سیادەتی ئەو کەڵەکە تڕێ یەی ناویان ناوە "قەوارە" کەوتۆتە ژێر پۆستاڵی رەشی جەندرمەوە ؟ یان لەسەر ئەوەی بە دەیان ملیارد دۆلاری داهات و قوتی خەڵک خەشنۆش کراوە ە کەسیش نوتق ناکا ؟ لەسەر ئەوەی لە هەولێر پێشوازی لە لە کۆنە ئەفسەر و ئیستخباراتەکانی بەعس ئەکرێ..؟ ئاخۆ لەسەر ئەوەی مافی ڕۆژنامە نووس و نووسەران بوە بە "پەشمەک" و دەمێکە لە ناو دەمی دەسەڵاتا تواوەتەوە..؟..لەسەر ئەوەی مووچەخۆران بوون بە یاری دەستی ئەوەی کراسی حکومەتیان پێ لەبەر کردوە ؟ ..لەسەر ئەوەیە ڕۆژانە خەڵک بە چەکی نایاسایی ئینسانیەت و یاسایی بنەماڵە و میلیشیاتەکان ئەکوژرێن..؟ ..  نەخێر لەسەر هیچی ئەمانە نین ، لەسەر ئەوەیە ئهنسانێک ، کچێک پێی خۆش بوە سەمایەک لەبەر چاوی خەڵکا بکا هەم وەک ئارەزوویەکی هونەری خۆی کە تەنیا موڵکی خویەتی و هیچ کەس و قودرەتێک  بۆی نیە لێ ی زەوت بکا وهەم بۆ خستنە ڕووی توانای خۆی بۆ کۆمەڵگا و خۆبەتاڵ کردنەوە لە مەشەقەت و سەریەشەکانی رۆژانە و هیچی تر..نە ئەرز وێران بوو نە ئاسمان تێک شکا  نە ژیانی کەسێکی تر بەوە کەوتە قوڕاوەوە..لەبەرامبەرا ئەوانەی خۆیان بە پێوەری ئەخلاق و ڕەوتی ڕۆژانەی خەڵک  ئەزانن کەوتنە لێ یانی قەوانە کۆنە سواوە ژەنگاوییە ئیکسپایەرەکە : چی بوە؟ بێ ئەخلاقی کراوە ، قیامەتە، کۆمەڵگا غەرقی بێ دیانەتی بوە ، جۆن کچێک"رەنگە پیاو بوایە زۆر گرفت نە بوایە،!!" ـ..بەڵێ کچێک ..چۆن کچێک دوور لە بنەماکانی حەدیس و ئینستەگرام و ڤایبەر و ئایاتەکان جورئەتی کرد و لە مانگی رەمەزانا و لەبەر چاوی خەڵک سەمای کرد...!؟ سەما کە یەکێکە لەبەد رەوشتییەکانی ئینسانی عەبدی خوا..جا نەخوازەڵا عەبدەکە كچ بێ..!  .....پێش هەموو شتێ هیچ کەسێک ، هیچ گروپێک ، هیچ دیندارێک بۆی نیە دەست نیشانی پێوەرە ئەخلاقیەکانی تاک و کۆمەڵ بکا  لە کاتێکا بۆچوونەکانی ئەوان لەسەر ئەخلاق هەزار و یەک نیشانەی پرسیاریان لەسەرە  و لە دیدە فەلسەفییە ئینسانییەکانا زۆربەیان" گەر نەڵێین هەموویان ، سەرتاپا" دژی مافە سروشتییەکانی تاک و کۆمەڵن ، دیدی ئایین یەک غرام مەجالی تیا نیە بۆ مەسەلە ئینسانیەکان و لەسەروویشانەوە مافی تاک لە هەڵبژاردنی ستایل و ئیدارە یانی ژیانی خۆی بە دڵی خۆی و بە کەمالی ئیسراحەت بێ دەست تێوەرانی ئەم یان ئەو ، بێ چاوسوور کردنەوە کە هەنگاوی یەکەمی ڕووەو دیکتاتۆریەت چوونە و بە ئیرهاب کۆتایی یەت...هەموو جۆرە کۆت و بەندێک دژ بە ئینسان قبوڵ کراو نیە دینی بێ یان سیاسی....ئاخر کەسێک چوار ژنی هەبێ رەوشت بەرز بێ و کچێکیش سەما بکا بێ ڕەوشت بێ ئەچێتە کام بڕگەی ئینسان پەروەری ! كەسێک سەما بکا گوناهبار و ئەهلی جەهەنەمە بەڵام کەسێک بە دروشمی "أللە اکبر" ئینسانێک سەر ببڕێ دواپلەی بە ئەخلاق و ئەهلی بەهەشتە..! ژنێک وەک یەکسانییەک بەرامبەر بە پیاو کار بکا و ئەمادە نەبێ وەک سواڵکەرێک لە گەڵ مێردەکەیا بژی بە بێ ئەخلاقی حیساب بکرێ بەڵام پیاوێک ژنەکەی وەک فەرشی لوول کراو لە تۆپێک قوماش بپێچێتوە و جگە لە جێگای نووستن هیچ شتێکی تر کۆیان نەکاتەوە ئەمە لووتکەی بە ئەخلاق بوونە لەو دونیاش لۆجێکی تایبەتیان لە تەنیشت کوپە شەرابەکەوە بۆ دانراوە..!!  ....ئینسان بە ئازادی لەدایک ئەبێ وعومریش لەوە کورت ترە بە دەیان کۆسپ و کۆت و تاسەی لاوەکییەوە ببەسرێتەوە ، نابێ ڕێگە بگیرێ لە تام و چێژ کردنی ژیان لە ژێر هەچ ناو و دەمامک و وەهمێک بێ، هونەر لای عەمامە بەسەر و ريش خەناوییەکان وەک کارەبایە و ئەیانگرێ بەڵام چونکە مردن بە کارەبا لە هیچ حەدیس و ئایەتێکا نیە خۆیانی لێ لا ئەیەن ، هونەر بەشێکە لە ژیان و هیچ سەودا و مامەڵەیەک هەڵناگرێ، کێ حەزی لد مزگەوتە فەرموو با بچێ حەز ئەکا چادرێکی لێ دانێ و خەریکی حیجژ کردنی پەنایەک بێ لە بەهەشت ، کەس هەقی نیە ، بەڵام ڕێگە گرین لە خەڵکی تر کە چۆنیان ئەوێ بژین و " فەتوا"ی دژ دەرکەن ئەچێتە خانەی چەوسانەوە و زۆریان لەسەر ئەکەوێ..گەر کەسێک سەما بکا ببێ بە کافر ئەو بە کافرییەی خۆی ڕازییە و لێی گەڕێن با چێژی لێ ببینێ هەر وەک چۆن کەسێکی تر لەسەر وەهمی ئایین و ئەو دونیا و بەهەشت و جەهەنەم تام لە ژیان وەرئەگرێ ، بەهەماننشێوە ، خۆ ئەگەر سەماکەرێک بە غەڵەت بەر بەهەشت کەوت بۆتان هەیە شکاتی لێ بکەن تا بیگواسنەوە بۆ جەهەنەم ، مولحیدە کافرەکان خۆیان ئەو ستایلەی ژیانیان هەڵبژاردوە ، خۆ ناکرێ بەشەق و ئیرهاب واز لەو ستایلە بێنن ، خۆ بە شەق بێ جیاوازی دیکتاتۆری و فاشیست و ئاین چیە ؟ ئاییبش  بۆ دژایەتی خەڵک و مافەکانی تاک پێناسەی خۆی هەیە ، لەدیکتاتۆرییەت پێیان ئەڵێن تێکدەر یان تابوڕی پێنجەم ، فاشیستەکان بە کۆمۆنیست ناویان ئەبەن ، ئایین و پەيڕەوانی قوڕەیشیش بەکافر و مولحید تاوانبارییان ئەکەن ، کە هەر سێ پێناسەکە شەرعیەت دانە بە چەوسانەوەی ئینسان و هیچی تر ، یەکێ بە جلی سەربازی و یەکێکی تر بەجلی مەغاویری و ئەوەی ئەو لاش بە کەوا و سەڵتەوە بۆ ئینسان لە بۆسەیان " بە جیاوازییەکی گەورە کە لە دیکتاۆریەت و فاشیزما سەما قەدەغە نیە وەک لە ئایینا نەک هەر قەدەغەیە هەر زۆر قەدەغەیە..." ..خۆ لە زیکر و مەراسیمە ئایینیەکا جۆرێک لە سەما ئەبینرێ ، ئەمەیان حەڵاڵە چونکە بە شمشێرەوەیە ، شمشێریش سیمبولی ئایینە بۆ چاوترساننی خەڵک و وەک عەسکەری بەزۆر ڕاکێشانی خەڵک بۆ بەهەشت ، ئەی کاتێک کەسێک حەزی لە حۆری و شەراب نەبێ ، قوڕی کوێ بکا بەسەر خۆیا..؟نە بۆی هەبێ لەم دونیا تۆزێ  بەئارەزووی خۆی سەما بکا و نە لەودونیاس بەئارەزووی خۆی لە کونجێکا ئیسراحەت بکا ئیتر خۆشی ژیان بۆ ئەم داماوە چیە و لە کوێ یە..؟ ...هەموو توند و تیژی سەلەفی و عەمامە بەسەر و مێشک موحەجەبەکان بۆ مسۆگەر کردنی بیتاقەیەکی یەک سەری غەیرە مورەجەعە بۆ بەهەشت، بەڵام باجی بەسەر بردنی شەوێک لەگەڵ حۆرییەکا پەنجا دۆلار(یان لیرەی سعودی) و هەر قاپێک شەراب دە دۆلار بێ ، ئاخۆ هیچ کەسێک لەوانەی لە سەما تۆقیوون و خەریکە جەڵتەی سەما لێیان ئایا حەز بە بەهەشت ئەکەن.!؟ بەبێ شک و بە یەقینەوە نەخێر ، چونکە ئەوان بۆیە ئاینیان هەڵبژاردوە تا لە هەردوو دونیا بکەن و بخۆن بە بەلاش....بێ باج

ئارام سەعید سروشتی رژێمی بەعس وابوو لەسەر بنەمای تەنها حزب و تەنها سەرکردە کاریدەکرد، زۆرن ئەو دەسەڵاتانەی بەوشێوەیە کاردەکەن، کە تێیدا ئەولەویەت بۆ دامەزراوەکانی پاراستنی سەرۆکە لەسەر حسابی کۆمەڵگە، بۆجێبەجێکردنی ئەوئامانجە یاسای دارشتبوو لەهەموو بوارەکاندا بەئاراستەی خزمەتی سەرۆک کار بکرێت. بۆ رێکخراوە مەدەنیەکانیش بەهەمان شێوە تا بە ویستی خۆی دابمەزرێن، میدیاش هەر تەنها خۆیان هەیانبوو، ئەو رێکخراوانەی دروستیشیان دەکردن هەر لەسەرەتاوە بە شێواوی لەدایک دەبون چونکە بۆئامانجی خۆیان بوو نەک کۆمەڵگا .. بەم پێیەش زۆربەی وزەی کۆمەڵگا پەکی کەوتبوو.... لەهەرێمی کوردستاندا هەرچەندە یاساکان بڕێکی باش رێگەی کارکردنیان ئاسانکردوە،بەڵام ئەقڵی دەسەڵاتی ئێستا ئەو یاسایانەی پێ باش نیە و تابکرێت بە دەرکردنی رێنمایی لەلایەن حکومەتەوە دوور لە یاساکان رێوشوێنی دژ بە یاساکە دەگرنە بەر کەنمونەکانی وەزارەتی رۆشنبیری و رێنماییەکانی بۆ داخستنی میدیاکان دیارن.. چالاکی و کارکردنی مەدەنی لە هەموو کۆمەڵگایەکدا ئەڵقەیەکی گرنگ و کاریگەرە بۆ هاندانی گۆرانکاری، لە دەسەڵاتی تاککڕەودا حکومەت هەموو دەرگاکان بەرووی کاری سەربەخۆی رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و میدیای ئازادا دادەخات، هەر بۆیە ئەو رێکخراوانەی یان ئەو دامەزراوە میدیایانەی نایانەوێت بچنە ژێرباڵی حکومەت یان دەبێت بچنە پاڵ ئۆپۆزیسیۆن یان ئەگەر بتوانن بە سەربەخۆیی بمێننەوە بە دەستی ئۆپۆزیسیۆن تۆمەتبار دەکرێن، لەکاتێکدا کاری رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی جیاوازە لە ئۆپۆزیسیۆن و حکومەت و سیاسەتکردن، ئەرکی سەرەکی ئەوان چاودێری و کاری هاوبەشە لەگەڵ حکومەت...  لە کاتی نەبونی هاوکاری لەنێوان ریکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و دامەزراوەکانی حکومەت، پەیوەندیەکان ئاڵۆز دەبن. لەسایەی حکومەتی داخراودا رێکخروەکانی کۆمەڵی مەدەنی تەنها پەنا دەبەنە بەر رەخنە گرتن لە حکومەت لەجیاتی پێکەوە کارکردن، وەک چۆن لەسەردەمی رژێمی بەعسدا دەیان رێکخراوی عێراقی و کوردستانی هەبوون لەدەرەوەی وڵات کاریان دەکرد و هەمیشە لەدژی رژێمی بەعس بوون. لەکاتێکدا ئەرکی سەرەکی رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی لە سیستمێکی دیموکراسیدا ئەوەیە نەک تەنها رەخنەگر بیت بەڵکو دەبێ هاوکار و چاودێربێت. هەماهەنگی تەواوی هەبیت لەگەڵ دامەزراوەکانی دەوڵەت. ئەم دەرئەنجامەش هۆکارەکەی سیاسەتەکانی حکومەتە وا دەکات ئەرکی رێکخراوەکان ومیدیاکان بگۆڕێت بۆ کاری ئۆپۆزیسیۆن بوون.  لەهەرێمی کوردستاندا لەسایەی داخراویی حکومەت و رێگری کردن لە کاری هاوبەش ونەدانی زانیاری بە رۆژنامەنوسان کۆمەڵێک کێشەو ئالنگاری لە بەردەم رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی ومیدیای ئازادداهەیە لەوانە  بونیی ژمارەیەکی کەم لە میدیای ئازاد و سەربەخۆ و لەبەرامبەردا دامەزراندنی میدیای زەبەلاح لەلایەن خودی حکومەت و دەسەڵاتەوە کە بائاراستەی بەرژەوەندی حزب و حکومەت کاردەکەن. نەبونی دەستپێشخەری مەدەنیانەی سەرکەوتوو لەلایەن رێکخراوەکانەوە کە کاریگەر بن لەسەر حکومەت. زۆربونی رێکخراو ومیدیای سەربە دەسەڵات کاریگەری کردۆتە سەر لەدەستدانی متمانەی رێکخراوەکان ومیدیا بەتایبەتی لە قەیرانە سیاسیەکاندا کە رۆڵیان دەبیتە پارێزەری دەسەڵات. کەمیی دەرفەت هەیە بۆ رێکخراوەکان بۆ گوشارکردن و چاکسازی لە حوکمڕانیدا بەهۆی نەبونی سەروەری یاسا و کۆنترۆلکردنی میدیاو دەسەڵاتی قەزاییەوە. رێکخراوە ناحکومیەکان دەبێ دوور لە کۆنترۆڵی حکومەت کاربکەن، قازانج نەویست بن، چونکە رۆڵی ئەوان بریتیە لە نێوەندگیری نێوان کۆمەڵگە و حکومەت. ئەوکاتەی حکومەت بابەتێکی گرنگی کۆمەڵگە پشتگوێ دەخات و چارەسەری ناکات،رێکخراوەکان ئەوبابەتە دەگەیەننە لای دەسەڵاتداران و کار بۆ چارەسەری دەکەن بۆیە دەبێت بێلایەن بن بۆ ئەنجامدانی ئەو ئەرکانە. بەکورتی لەبەرئەوەی ئامانجی رێکخراوی ناحکومی و میدیای ئازاد ئەوەنیە بگاتە دەسەڵات و ئامانجی سیاسی نیە، ئەرکەکەی جیاوازەو دەیەوێت ئەو دەسەڵاتەی لەسەر حوکمە بە باشترین شێوە کارەکانی ئەنجام بدات و چاودێر و هاوکاربێت. بۆئەوەی رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و میدیای ئازاد بتوانن ئەو ئەرکە ببینن کۆمەڵێک هەنگاوی گرنگ لە حکومەتەوە  پێویستە حکومەت بەرەسمی دان بنێ بە رۆڵی رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی ومیدیای ئازاد وەک ئامرازێکی چاودێری گشتی. رێکخراوەکان ومیدیا سەربەخۆ بێت لە رووی داراییەوە ولەژێر کۆنترۆڵی حکومەت و حزبدا نەبێت. گرنگە رێکخراوەکان خۆیان لەنێوان خۆیان هەمئاهەنگیان هەبێت بۆ ئەوەی بتوانن کاریگەربن لەسەر سیاسەتەکانی حکومەت بۆخزمەتی هاوڵاتیان...    لەکۆتاییدا رێکخراوە ناحکومیەکان،یان رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی لە وڵاتانی جیهاندا کۆمەڵیک ئەرکی گرنگ جێبەجی دەکەن کەئامانج لێی خۆشگوزەرانی و پەرەپیدان و دروستکردنی گۆڕانکاری باشە لە کۆمەڵگادا، رەنگە لەرووی هەیکەلی ئیداری و چالاکیەوە جیاوازبن بەڵام بەگشتی دەبێت لەدەرەوەی کۆنترۆڵی حکومەت و ئۆپۆزیسیۆن بن و هەروەها قازانج نەویستبن.

شوان سديق:  یەکەم ڕۆژی پرسەی سەردەشت عوسمان چەند رۆژنامەنووسيك بووین، وەك هەموو جارێك رۆژنامەنووسان يەك بگرن قسەى خۆيان دەكەن. لەو كاتەدا دوو رۆژنامەنووس لە نێو مەجليسەكە وەكو ئێمە گومانيان لە تيرۆركردنى سەردەشت هەبوو. بەڵام بەپێچەوانە ناوى بەرپرسيكى يەكێتيان دەهێنا منيش گوتم "بڕوا بكەن ئەو بەرپرسە بەئاسانى كارى واى پێناكرێ لە هەولێر بەناو بازگەكانى پ.د.ك گەنجێك ببەن و بیکوژن ئەمە ئاسان نیەو عەقڵ نایبڕێ ئەویش کاری وابکات، ئەم قسانەی ئێوە فیتی پارتیە بۆ بەلاڕێبردنی ئەم دۆسێیە". ئەو رۆژنامەنووسانە و خةڵكى تريش بيانوويان ئەوەبوو كه سەردەشت بەشداربووە، لە راپۆرتى گۆڤاريك كە رەخنە بووە لەو بەرپرسەی یەکێتی ناوی کۆسرەت ڕەسوڵیان دەھێنا. بەڵام ئەم جۆرە رەخنەو ناوهێنانە شتيكى ئاساييە باوەڕ ناكرێ، لە سەر ئەوە كەس بكوژرێت! رۆژى (٤⁄٥⁄٢٠١٠) سەردەشت عوسمان قوتابى لە كۆليژى ئاداب، بەشى ئينگليزى لەلايەن هيزێكى دەمامكدار لە هەولێر رفێنرا. پاشان تەرمەكەى لە شارى موسڵ لە رۆژى (٥⁄٥⁄٢٠١٠)  دۆزرايەوە، ئەم رووداوە كاردانەوەى ناوخۆى و دەوەى لێ كەوتەوە.. ئەوکات ھەولێر و هەرێمى كوردستان، بەدۆخيكى خراپدا گوزەرى دەكرد چەندين خۆپيشاندانى جياجيا لە هەولێر و سلێمانى و ناوچەكانى تر لە دژى دەسەڵاتدارانى هەرێمى كوردستان بەتايبەتى پ.د.ك بەڕيوەچوو چونكە ئەو حاكمى زۆنى زەردەو گومانەكانيش لەسەر پارتى بوون و هەر ئەوەش وايكرد ئەو حزبەش تۆمەتبار بكريت. سيناريۆى دووەم؛ بۆ خۆدوورخستنەوەى پارتى له كەيسى سەردەشت ئەوە بوو لە (١٥⁄٩⁄٢٠١٠) ليژنەى ليكۆڵينەوە لەو كەيسە ئاشكرايكرد كە تۆمەتبار "هيشام مەحموود" تەمەن (٣٨) ساڵ سەربەگروپى ئەنسارو ئيسلام بكوژى سەردەشت عوسمانە. كەچى پاش ئەو راپۆرتە كەسوكارى سەردەشت زلنياريەكانيان رەتكردەوە و داوايان كرد ليژنەيەكى بێلايەن دروستبكريت!  پاش ساڵانيك بەسەر تيرۆركردنى سەردەشت دەمەوێ هەندێ راستى سەركەوتنى دەنگى ناڕەزایی لە بەرامبەر ناڕەوایى و دەسەڵاتى هەولێر بخەمەڕوو چونكە هێنانە كايەى ئەم دۆخەى ئێستا بەدژى تيرۆرى سەردەشت و سەركوتكردنى دەنگى ئازاد كارێكى ئاسان نيە بەتايبەتى لە سەرو وەختێكى دە ساڵ بەرلە ئەمڕۆ. لە شارێكى وەكو هەولێرش گومان لە هەموو شت دەكرا ئينسان لە دەوروبەرى تا دەسەڵاتەكەش دەترسان. ساڵانەش كە يادى سەردەشت دەكرايەوە. خەڵكيكى كەمى دانيشتوى شارەكە ئامادەى يادەكەو سەر گۆڕى سەردەشتيش دەبوون. بەپێچەوانەى ئێستاکە بوو تەنانەت هاوڕێمان هەبوو دەيانگوت "واز لەم شتانە بێنن. ئێوەش بەدەردى سەردەشت دەچن". هەلومەرجى ئێستا لە يادى سەردەشت عوسمان زۆر گۆڕانكارى بەخۆوە بينيوە. هەنووكە هەموو كەس قسە دەكەن و هاتوونەتەگۆ بەشێك لەو كەسانەى ئەمڕۆ لە يادى سەردەشت حەزيان بە مايكرۆفۆن و سينگى سافى تەلەفزيۆنە جاران بانگمان دەكردن بۆ ساڵيادەكە يان ئاگاداربوون كەچى بەبيانووى جۆراوجۆر ئامادە نەدەبوون! بۆيە ئەم باسەم هێناوەتە ئارا، ناكرێت رۆڵى كەسانێك ناديدە بكەيەن. ئەم سەركەوتنەى ئەمڕۆ لە هەولێر كە گرنگى زۆر بەيادى سەردەشت دەدرێ، نهێنيەكەى و بەهەوڵى كەسانێك بوو ماندوبوون لەگەڵ ئەم دۆسێیەو کاری باشیان لەسەر کرد چونكە ئەوە دوێنى كرا ئەمڕۆ ئازادتر و بەگرنگى زياتر يادەكە دەكرێتەوە!  ئەوکات لە دووەم ساڵيادى تیرۆرکردنی سەردەشت لەگەڵ هاوريانم مامۆستا (بەهزاد، ديار عەزیز، هەژار ئەنوەر، كامەران محەمەد، ئاراڵ كاكل و عيسا خدر) هەستاين بە دروستكردنى گروپێك بۆ پرسە ئازادييەكان. پاشان، لە ھەولێر رێكخراوى زار "بۆ بەرگرى لە ئازادييەكان"مان دامەزراند. كارى ئەم رێكخراوە وەك هەوڵيك بوو بۆ رووبەڕووبونەوەى ئەو پيشيلكاريانەى دەرحەق بە رۆژنامەنووسان ئەنجام دەدران، هەڵبەت جياوازيمان نەكردوە لە نێوان رۆژنامەنووسان و بیروڕای جیاواز. بێگومان خەڵكى تريش هەبوون لە ئاست پێشيلكارى و يادى سەردەشتيش هەڵويستيان هەبووە.  شايەنى ريزن. بەڵام كارى "رێكخراوى زار" كاردانەوى زياترى ناوخۆى و دەرەوەى لێ كەوتەوە، سەرەڕاى ئەو ريگرى و بوختان و ناوزڕاندنانەى کە پياوانى دەسەڵات لە هەولێر بەرامبەرمان كرديان، دەيانويست ناشرين و لەكەدارمان بكەن، بەڵام هەوڵەكانيان شكستيان هێنا ئێمەیش وەك رێكخراوى زار بەردەوام بووين لەكارى خۆمان، هيچ كات چۆكمان بۆ قسەو بوختانەكانى حزب دانەنواند چونكە ئێمە لەسەر حەق بووين. هەموو كارەكانمان بە لێبوردەیی و خۆبەخشى بوو ئەگينا هيچ دەستكەوتێكى مادى و ئابووريمان نەبوو لەو كارانەى دەيكەين. چەند ساڵێك تەنیا چەند کەسێک بووین، يادى رووداوى تيرۆركردنى سەردەشتمان لە شارى هەولێر كردەوە. لە بەردەم كۆليژى ئادابى زانكۆى سەلاحەدين لە هەولير ئەم يادكردنەوانە لەبەردەم كۆليژى ئاداب پەياميكى گرنگ بوو بۆ دەسەڵات كە هەموو ساڵيك بە پارتيمان دەگوت "كەيسى سەردەشت بەكراوەى دەمينيتەوە، تا ئەوكاتەى بكوژەكان دادگایى دەكرێن". وا ئەم ساڵيش ئەم ڕووداوە پێ دەنێتە ١١ ساڵ بەڵام ھەمان گرتینی جارانی ھەیە وەکو جاران نییە تەنیا رێكخراوى زار له شوێنى رووداوى رفاندنى سەردەشت عوسمان لە هەولير يادى رووداوەكە بكاتەوه و بڕۆنە سەر گۆڕستان. ئەمە دەليلى ئەوەيه وەك ساڵانى تر به زیاتر لەجاران بە حكومڕانى هەولێر دەگوترێ  "كەيسى سەردەشت هێشتا بە كراوەى ماوەتەوه". خاڵی كۆتایی و سەرەتاى ئەم سه‌ركه‌وتنه پەیوەسته به خێزان و بنەماڵەى سه‌رده‌شت عوسمان. بێگومان ئەوان خۆراگر نەبوونايه تا ئەمڕۆکە ئەو دۆسێیە بەزیندووی نەدەمایەوە! [email protected]

بابەكر دڕەیی یەك: ڕاستی ڕوداوەكە وەك خۆی  ئەوەی ڕویدا هەنگاوێكی زۆر سادەو ڕۆتینی كاری سیاسیە كە لە هەمو دنیاداو لە سەروەختی هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكان ڕوو دەدات: لێرەش، لەو وڵاتەی هەموان بەقسە داوای تەبایی‌و برایەتی تیا ئەكەن، دو حزب كە بریتین لە گۆڕان‌و یەكێتی، بەپێی ڕێكەوتنێك، بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەغدا دەكەن. دو: قازانجەكانی ئەم رێكەوتنە ئاشكران: 1-    پەیوەندی نێوان گۆڕان‌و یەكێتی سەرلەنوێ، دوای ساردیەكی چەن ساڵی، گەرم دەكاتەوەو بواری بەرەوپێشچون‌و زیندوكردنەوەی رێكەوتنی دەباشان دەرەخسێنێ. 2-    رێدەگرێ لە هاشوهوشی پۆپۆلیستی‌و هاتوهاواری بێبنەمای میدیا نابەرپرسەكان‌و ئەوانەی خوازیاری ماسی گرتنن لە ئاوی قوڕاودا. 3-    دەمی هەمو ئەوانە دەبەستێ قسەی خراپ‌و جوێنیان بە گۆڕان ئەدا گوایە، دوای بەشداری كابینەی نۆهەم، سەربەخۆیی لەدەستداوەو چۆتە ژێر ڕكێفی پارتیەوەو ناتوانێ لەسەر پێی خۆی بوەستێ. 4-    كەشێكی ئارام‌و پڕ متمانە بە پرۆسەی هەڵبژاردن دەبەخشێ‌و وادەكات دەنگدەرانی سەرجەم پارتەكان بە دڵنیایی زۆرترەوە بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن بكەن‌و بە ئەندازەی جاران لە تەزویر نەترسن. 5-    فراكسیۆنی كوردستانی لە پەرلەمانی بەغدا، هەر لەئێستەوە زەمینەی كاری پێكەوەیی بۆ فەراهەم دەبێ بەو حوكمەی زۆرینەیان لەسەرەتاوە بەشداری پرۆسەیەكی هاوبەش بون. 6-    ئەم رێكەوتنە لە باریدا هەیە متمانەی هەردولا بە ئەندازەیەك قایم بكات كە بۆ كاری داهاتو لە پەرلەمانی كوردستان‌و دەرەوەی پەرلەمانیش لە بابەتی یەكخستنی پێشمەرگەو نەهێشتنی گەندەڵی‌و كۆنترۆڵی سنورەكان‌و هتد هاوكارو لێكتێگەیشتنی زیاتر بێتە ئاراوە. سێ: كۆی كاردانەوەكان جێی سەرنج بون: چ ناوخۆی یەكێتی‌و گۆڕان، چ پارتە سیاسیەكانی تر بە پارتی دیموكراتی كوردستانیشەوە. ئەوەی لە لیستی ناڕازیانی ڕێكەوتنی گۆڕان- یەكێتی دا  ئازاری زۆرترە، بەلای منەوە هەڵوێستەكانی ناو خودی یەكێتین، چونكە ڕەخنەگرە ناوخۆییەكانی  گۆڕان، سەرباری هەنێ سەرنجی عەقڵانی، دیسانیش خۆشحاڵیان بە پێكهاتنەكە دەربڕی. ئەوەش كە ئایا نوسینەكانی ڕێبوار كەریم وەلی لەسەر پارتی حسابن یان دەزگایەكی تری دەرەكی، جێی گفتوگۆیەو ناكرێ ئەو زمان‌و تۆنەی ڕێبوار  بە زمانی حزبێكی گەورەی وەك پارتی دابنرێت لە كاتێكا گۆڕان بۆ بەشداری لە هەڵگرتنی باری سەنگینی كابینەی نۆدا قورسترین باجی لێسەنراوەو دو فراكسۆنی پەرلەمانی‌و سەدان هەڵسوروای لێ تۆران‌و دوركەوتنەوە...  كاك مەلا بەختیار لە كورتیلە رەخنەكانیدا بە زمانێكی گاڵتەجاڕیەوە ڕێكەوتنەكەی ناوناوە "كۆلاج"، گوایە فۆرمالیتەیەو ڕیشەدار نیەو هیچی لێسەوز نابێ. هەروەها بەڕێزیان (هەرلە هەمان نوسیندا!)  پێشنیار دەكات كە یەكێتی‌و گۆڕان باشترە یەك بگرنەوە! واتە بەلای ئەم ئەندامە بەڕێزەی" ئەنجومەنی باڵای دیاریكردنی بەرژەوەندی یەكێتی"یەوە ئەو هەنگاوەی هاوسەرۆكانی یەكێتی ناویانە بۆ پێكهاتن لەگەڵ گۆڕان شتێكی هاكەزاییەو قوڵ نیەو بە ئامۆژگاری بەڕێزیان بێت باشترە گۆڕان‌و یەكێتی یەكبگرنەوە.. یان بەو مانایەی من لەو نوسینە هیرۆگلیفیانە تێیئەگەم، چاكترە گۆڕان تەسلیم بێتەوەو ئیتر لە" ئەنجومەنی باڵا"وە فەرمانی تەعیناتی بۆ دەرچێت‌و ببێتە بكەری فەرمانەكانی بەڕێزیان.. (هەڵبەت گەر فەرمانێكیان پێبدرێت).. بەشێكی تر لە خوشك‌و برایانی كۆن‌و تازەی یەكێتی، راستەوخۆ یان لەڕێگەی پەیج‌و میدیای سێبەرەوە، ڕایان گەیاند كە ئەوان ئاگاداری ئەم ڕێكەوتنە نەبون! ئێستە پرسیارەكە بۆ خەڵكی كوردستان بەگشتی‌و ئێمەی خوازیاری گۆڕانكاری لەم وڵاتە ئەوەیە: ئایا ڕێكەوتنی دو پارتی سیاسی (كە هەنێك كەس پێیان وایە لایەكیان ئەسڵەن روحیشی تیا نەماوە...) بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەغداو وەستان بەرامبەر شۆڤێنیزم‌و شیعەی توندڕەو كارێكی باشە یان خراپ؟ ئێمە وەك  هەڵسوراوی سیاسی‌و چاودێر نازانین‌و ناتوانین بزانین كێ لەناو یەكێتی پرسی پێكراوە یان پێی نەكراوە، بەڵام بە وتارەكانی كاك مەلا بەختیارو بڵاوكردنەوی وتاری ڕێبوار كەریم وەلی لە هەنێ پەیجی سەربە یەكێتی كە سوكایەتی بە گۆڕان دەكات، تێدەگەین كە ناحەزانی ئاشتی‌و برایەتی‌و پێشخستنی سلێمانی‌و پشتگیری سەركردە هەڵبژێراوەكانی یەكێتیش لەناو یەكێتیدا قسەیان ماوەو گەر بۆیان بكرێ ئەوەی بنیاتنراوەو بڕیارە بۆ چاكەی خەڵك بنیات بنرێ تێك‌و پێكی ئەدەنەوە. والسلام علی من اتبع الهدی.

سەهین موفتی پارتی، حیزبێکە هەرچی کەم و کوڕی، کێشە، دەردو بەڵا لەم نیشتیمانە هەیە، ئەگەر بەشێکی بەر پارتی بکەوێت و هۆکاری بێت، ئەوا بە ئاشکرا خۆی بە خەتا بار دەزانێت، یا بەبەر چاوی هەموان سڵ لە هیچ ناکاتەوەو شانی دەداتە بەر. پرسی نەتەوایەتی و نیشیمانیش، ئەوا لە دەیەی رابردوودا بەرنامەی سەرەکی کارەکانێتی. نانووسم، حیزبێکە فریشتە ئاسایەو هیچ کەم و کوڕی و هەڵەی نییە، لێ باشترینی نێو هەموو خراپەکانە. هەرچی حیزبەکانی دین؛ فریودەر، فێڵبازو تەڵەکەچی، سەرێک و هەزاران سەودا، دەیان هاوپەیمانی بەستن تەنانەت لەگەڵ دوژمنانی نەتەوەو پاشان رکابەرانی نێوەخۆییان، بۆ لە خشتە بردن، ئەمجار بێ سەروبەر...! ببینن، یەکێتی کاندیدانی حیزبەکەی دیاری کردووە، کەچی بەرپرسانی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسییان لە سۆشێال مێدیاوە زانیوییانە..! حیزبەکانی دیکەی سنوورو پشتیوانی ئەم هاوپەیمانێتییەش، بەبێ گەڕانەوە بۆ بەهەند وەرگرتنی کادیرو ئەندامانییان تووشی داوە رەشەکە بووون...!   هەرچەند، روون ورەوانە ئێستێ کۆماری سێدارەی ئێران هەموو هەوڵێکی چڕکردۆتەوەو سەرپەرشتی هاوپەیمانێتییەکانی حیزبە کوردستانییەکان دەکات، بەتایبەتی حیزبەکانی دەڤەری سەوز، تەنێ لە دژی نەتەوەو نیشتیمان، تەنانەت رێژەی کورسی و دەنگەکانیشی لەنێوانییاندا دابەش کردووە...! لێ، بیرتان نەچێت ئەم دۆخەی کە هەیە، خودکوژی چەند هێزێکی سیاسی لێ دەکەوێتەوە کە پێشووتر داوای گۆڕانکاری، یا بە بەڵێنی قەبەو هیچ لە بارا نەبوو، دەنگدەرانی پێ لە خشتە بردبوو....! ئاخر، هەتا دوێنێ گۆڕان بانگی دەدا بەوەی قاچاخچێتی لەسەر سنوورەکانی دەڤەرەکەیان جمەی دێ، کەچی دەچن هاوپەیمانێتی لەگەڵ قاچاخچییەکان دەبەستن..! ئیسلامییەکان، هەر لێگەڕێ لێ..، وا خەریکن مۆدێرنانە باوەشی ژن و پیاویش لێک حەڵاڵ دەکەن(ئەوەیانم بە دڵە)و نوێژو فەرزەکانیش کاڵ دەکەنەوە...! چەپەکان، سلکێتییان لە چین و روسیاش خەریکە هاتۆتە خوارەوەو نامێنێت، چجای لێرە. دەمێنێتەوە، چەند قۆڵبڕو بازرگانێکی سیاسی، کە پشتییان بە لایک و کۆمێنتی سۆشیال مێدیاو جیلی سەرلێ شێواوی تازە بەستووە، خوێندنەوەو خۆبەرەو پێشچوون و نەتەوەو نیشتیمان، خاک و جوگرافیاش هێندەی ئایفۆنێکی نوێ، یا بۆتۆکس و فیلەرێک، گرنگ نین بەلایانەوە...!

رێبوار کەریم وەلى پارتی حزبێکی سەخییە لە کڕین و فرۆشتنی ئینسان، بەڵام لە بەخشینی دەسەڵات وەک دوکانداری جولەکە وایە؛ بڵێ دوو جاران دوو دەکاتە چەند؟ دەڵێ: لێم دەكڕی یان دەفرۆشی؟ * پارتی ئەگەر زانیبای گۆڕان کەڵکی ماوە، قەت وا بە ئاسانی نەیدەھێشت کۆبوونەوە(نھێنییەکان) بگەنە ئەنجام. بە دڵنییایەوە تا پارتیش لای لە گۆڕان کردبایەوە و پشی پشی بۆ کردبایە، گۆڕان نەدەچووە ناو کۆشی یەکێتی؛ گۆڕانێک لە لوتکەی کاری سیاسیدا ٨ کورسی لە پەرلەمانی بەغدا ھێنابێت، ئێستا چەند دێنێ؟ بۆیە پارتیش لە بەرامبەر ئەو ھەنگاوەدا، جگە لەوەی قەڵای ھەولێری قایم کردووە، خەریکی سەودای دیکەی ژێر بەژێرە لەگەڵ نەوەی نوێ. * حزبێک کە بەس ئەوەندە ماوە بە ئاشکرا لافیتەی فرۆشتنی لەسەر ھەڵواسن، لە خەفادا ئەوەندەی نەدەھێنا کە یەکێتی لەسەر حیسابی بە حیساب گۆڵ کردن لە پارتی ماری نووستووی شارچییەتی لەناوخۆیدا بەخەبەر بێنێتەوە. تەنانەت کار گەیشتە ئەوەی کە کوڕانی کۆسرەت رەسوڵ دەستلەکارکێشانەوەی خۆیان بدەنە سەرکردایەتیی یەکێتی! * یەکێتی گۆڵی لەخۆی کردووە. ھەر لە ئێستاوە جگە لە ناڕەزایەتیی ناوخۆیی، ئەگەری ئەوە ھەیە چەند کۆرسییەک لە کیس خۆی بدات. ھا ئەگەر بگوترێ ئەوە سەرەتایەکە بۆ تێکەڵبوونەوەیان و ئەوە سەرەتای ھەنگاوێکی دوورمەودایە، ئەوەش راست نییە؛ یەکێتی و گۆڕان لە رابردوودا رێککەوتنی ستراتیژیشیان ئیمزا کرد دادی نەدان، ئێستا چ گۆڕاوە؟ سیاسەتکردن بەڕقھەڵگرتن وەک قوماری لێدێت. * یەکێتی لە دوای کۆنگرەوە دەرفەتی زۆری لەبەردەم بوو بۆ پێداچوونەوە بە ھەڵەکانی رابردووی، بەڵام پێناچێ توانیبێتی بازنەی بیرکردنەوەی خۆی بۆ حزبێکی گەورە فراوان بکات، بۆیە باجی ھەڵەی لۆکاڵیبوون دەداتەوە، ئەوەش رێک ئەو شتەیە کە پارتی تەمەننای دەکات. * دواجار ململانێی لەو شێوەیە لەگەڵ پارتیدا، سودی نییە و لە نیھایەتدا دەبێ لە بارەگای    بارزانی بڵێن:"ئێوە خانەوادەیەکی نەجیبن، بە بەخشندەیی خۆتان لێمان ببوورن."

د. كامەران مەنتك   ماوەیەكی زۆرە توركیا لەرووی ئابووریەوە بەشێكی گرنگی هەرێمی كوردستانی داگیر كردووە، ئەو كەسەی سەردانی بازاڕەكان بكات، هەر لەكڕینی پارچە كێكێكەوە بۆ مناڵەكەی تا دەگاتە جل و بەرگ و جوانكاری و دەرمان و شامپۆو سابوون،و كەل و پەلی بیناسازی... هتد، بەئاسانی بۆی دەردەكەوێت، كە ئەو وڵاتە چۆن لەرووی ئابووریەوە داگیر كراوە، جیاوازی شارەكانی هەرێم لەگەڵ شارەكانی توركیا لەوەدایە ئەو كەل و پەلانەی توركیا لێرە ساخیان دەكاتەوە، كەل و پەلی چرووك و بارگاوی كراون بە دەیان جۆر نەخۆشی ترسناك، ئەگینا لەرووی رووخسارەوە، رەنگ بێت  بازاڕەكانی شارەكانی هەرێم هیچ جیاوازیەكی  ئەوتۆی لەگەڵ بازاڕەكانی شارەكانی تری توركیا نەبێت!. تەنانەت ئەو كارە خێرخوازیانەی حزبەكانیش وەك كارێكی ریاكاری پێی هەڵدەستن، كەل و پەلی توركین و مۆرو ئاڵای توركیایان بەسەرەوەیە!. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت، كە هەرێم لەرووی ئابووریەوە بەتەواوی كۆنتڕۆڵكراوە، ئەو داگیركاریە ئابووریە بەتەنیا لە دەڤەری زەردی نەگرتۆتەوە بەڵكو دەڤەری سەوزیشی گرتۆتەوە، دەشێت لەرووی قەبارەی داگیركاریەوە لەئاستی هەولێرو دهۆك نەبێت، بەڵام جیاوازیەكی زۆری لەگەڵ ئەو ناوچەیەدا نیە، كەواتە داگیركاری ئلبووری توركیا بەسەركەوتوویی پەڕیوەتەوە ناوچەی سەوزیش.  لەداگیركاری ئابووری مەترسیدارترین ئەو شەڕە دەروونیەیە، كە توركیا لەرێگای میدیا بەناو كوردیەكانەوە لەگەڵ تاكی كوردی دەیكات، جێگای داخە زۆرینەی میدیای كوردی بە نەزانی بێت یاخود زۆرزانی، تەنیا بەناو كوردین و لەناوەڕۆكەوە میدیایەكی توركین و پڕوپاگەندە بۆ كاڵاكانی توركیاو شێوازی ژیان لە توركیا دەكەن، ئەمە وایكردووە تاكی كورد لەناخەوە داگیر بكرێت و هەست بەهیچ نەكات، بۆ نمونە ئێستا توركیا گەورەترین پڕۆسەی داگیركاری سەربازی لەهەرێم ئەنجام دەدات، تاكی كوردی لەباشوور وەك ئەوەی نەبای دیبێت نەباران بێدەنگ لێی دانیشتووەو متەقی لێوە نایەت!. راستە ئەمە كاریگەری هەڵوێستی شەرمنانەو تەنانەت خیانەتكارانەی حزبەكانی پێوەیە، بەڵام دەبێت تاكی كوردیش لەوە تێبگات ئەو داگیركاریە سەربازیە، كە هەموو دەرگاكانی بۆ خراوەتە سەرپشت و رێگاكانی بۆ خۆشكراوە، چارەنوسی ئەو دەگۆڕێت و ماوەیەكی تر ئەگەر ئەجێنداكانی توركیا سەربگرێت، ئەوا لە وڵاتەكەی خۆیدا نامۆ دەبێت و سەرەو ژێری خاكەكەی لەرەگەوە دەگۆڕدرێت. دەبێت درك بەوە بكەین، كە ئێمە لەقۆناغێكی ئێجگار هەستیاردا دەژین، وڵاتێك وا خەریكە سووتماك دەكرێت، كەچی نە خەڵكەكەی خۆی و نە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەنگیان لێوە نایەت، چ شەرمەزاریەكە بۆ كۆمەڵگای نێودەوڵەتی سوپایەكی دڕندەی وەكو توركیایان بەرداوەتە خاكی كوردستان، تەنیا بۆئەوەی بەرژەوەندیە ئابووری و ستراتیژیەكانی خۆیان بەدیبێنن، ئەوا گریمان توركیا لەرووی سەربازیشەوە هەرێمی داگیر كرد، چ گەرەنتیەك هەیە بۆئەوەی هەرێمی لێ بە باڵكان و نەكرێت و سەری نەخوات، ئەو حزبانەی ئێستا بوونەتە پەیژەیەك بۆ داگیركردنی كوردستان، دەبێت دڵنیابن دوای داگیركردنی سەربازی هەڵوێستیان بەو شێوەیە نابێت و ناتوانن چیتر وەك هێزێكی نیشتمانی خۆیان نیشانی خەڵكی كوردستان بدەن بەردەوام بن لەفریودانی كۆمەلگای كوردی، بەڵكو بەچاوی موستەشارو جاشەكانەوە سەیردەكرێن و نەوەی نەوێ قۆناغێكی تر لە خەباتی رزگاری دەستپێدەكاتەوەو ئەوانیش دەكەونە زبڵدانی مێژوو.

  هونەر حاجی جاسم دەستپێك: لە چارێگە سەدەی ڕابردوو تاکو ئەم ساتەوەختەش چەندین ڕێکەوتنی سیاسی بۆ هەلبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان، هەلبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و هەلبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجام دراوە. هەر ڕێکەوتنێکیش بە ئاڕاستەی دروستبوونی هاوپەیمانی بۆ هەلبژاردنەکان سوود و زیانی بۆ هێزە سیاسیەکان هەبووە، بەجۆرێک هەندێک هێز هەبوون، لە ڕێگای تەکتیک و ستراتیژەکانی هەلبژاردن نەتیجەی دەنگدانیان بە سودی خۆیان کۆتایی پێ هێناوە.  لەگەل هاتنە پێشەوەی کاتی  هەلبژاردنی پێش وەختەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە بڕیارە لە 10 ئۆکتۆبەری ئەم سالە ئەنجام بدرێت. کۆمەلێک هاوپەیمانی لەسەر ئاستی عێراق و هەرێم گرێدراون. یەکێک لە هاوپەیمانەکان کە لە هەرێم زۆرترین قسەی لەسەر دەکرێت، هاوپەیمانی یەکێتی نیشتمانیە لەگەل هەر یەک لە بزوتنەوەی گۆڕان، کۆمەلی دادگەری و یەکگرتوی ئیسلامی بە سەرۆکایەتی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی.  چوارچێوەی ڕێکەوتنی جوگرافیەی هەلبژاردنی هاوپەیمانییەکە، بریتیە لە بازنەکانی هەلبژاردن. لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم و بازنەکانی تری هەلبژاردن، لە پارێزگانی تری وەک کەرکوک و موصل.  دروستبوونی ئەم هاوپەیمانیە بەناوی هاوپەیمانی کوردستانی، گەڕێکی دیکەی ململانێی سیاسی بەدوای خۆی دێنێت، بە تایبەتیش لەنێوان پارتی و یەکێتیدا.  ئەم ڕێکەوتنە کۆمەلێک پرسیاری بەدوای خۆی هێناوە، کە ئایە ئەم ڕێکەوتنە بە سودی کام لایەن و حیزبی سیاسیە؟.  ئایە یەکێتی لە چیدا سود دەبینێت؟، وە لە چیدا زیان دەبینێت؟. ئایە بزوتنەوەی گۆڕان، کۆمەلی دادگەری و یەکگرتوی ئیسلامی لەچیدا سود دەبینن، لەم هاوپەیمانیە؟. وە هەروەها لە کوێدا ئەم دروستکردنی ئەم هاوپەیمانیە بە زیانی ئەوان دەبێت؟.  لەم نوسینەدا هەول ئەدەم وەلامی ئەم پرسیارانە لەسەر ئاستێکی بابەتی و واقیعی و بێ لایەن وەلام بدەمەوە؟. یەکەم. سودەکانی یەکێتی: یەکێک لە سودە گرینگ و دیارەکانی ئەم ڕێکەوتنە بۆ یەکێتی کۆتایی پێهنانی بەشێکی زۆری دەنگە ناڕازیەکانی سنوری جوگرافی زۆنی سەوزە. وە یەکێکی تر لە سودەکانی یەکێتی کۆکردنەوەی هێزەکانە لە دەرەوەی پارتی دیموکراتی کوردستان، بە سەرۆکایەتیکردنی کردنی لاهوری شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی، ئەمەش بە قازانجی هەرە گەورەی ئەم هێزەیە لەڕووی سیاسیەوە.  هەروەها یەکلاکردنەوەی هەنگاوی یەکەمی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک کۆمارە بۆ یەکێتی و خودی بەرهەم صالح، وە دەشتوانین بلێین کڕۆکی ستراتیژی ئەم ڕێکەوتنە بەرمەبنای یەکلاکردنەوەی پۆستی سەرۆک کۆمارە بۆ دوای هەلبژاردن دروستکراوە. سودێکی تری ئەم ڕێکەوتنە بۆ یەکێتی دەستێوەردان و دەستنیشانکردنی کاندیدەکانی هێزەکانی تریشە، بەجۆرێک یەکێتی توانای ئەوەی هەیە کە حەز لەکام کاندید بێت، ئەوە دەردەچێنێت. دوەم. زیانەکانی یەکێتی: چوارچێوەی ستراکچەری ئەم هاوپەیمانیە لەپال سودەکانی بۆ ئەم هێزە بێ زیانی سیاسی و جەماوەریش نیە. بەجۆرێک لە نوێترین ناڕەزایی مالی کۆسرەت ڕەسولە. چونکە لە نامەیێکدا شالاو کۆسرەت ڕەسول بۆ ڕێباز بێرکۆتی، گلەی ئەوە دەکات کە سەرکردایەتی هەولێر ئاگاداری ڕێکەوتنەکە نەبوینە، وە ئەمەشیان بەکارێکی تاک لایەنەی هاوسەرۆکانی یەکێتی ناوزەند کردووە. هەروەها کۆمەلێک کاندید کشاوە لە هەڵبژاردن ناڕازەیان دەربڕیەوە بەرامبەر کاندید نەکردنیان و کشاندنەوەیان بۆ هەندێک لە کاندیدانی هاوپەیمانیەتەکە.  زیانێکی تری یەکێتی ئەوەیە دەبێت دوای ئەنجامی هەڵبژاردن و تەشکیلی حکومەت و سەرۆکایەتی کۆمار. دەبێت کۆمەلێک پۆستی ئیداری و ڕاوێژکاری و سیاسی بەم هێزانە بدات، جا ئەگەر لەبەشی خۆشی بدات، ئەمەش بەلای بەشێک، لە سەرکردایەتی ئەم هێزە زیانە نەک سود بۆ یەکێتی. سێیەم. سودی بزوتنەوەی گۆڕان، کۆمەلی دادگەری و یەکگرتوی ئیسلامی چیە؟: یەکێک ڵە سودە دیارەکانی ئەم هێزانە، کە وەکو ستراتیژی کارکردنیشان بوو بریتیە لە بەدەستهێنای چەند کورسیێکی پەرلەمانی، لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان. وە دروستبوونی ئەم هاوپەیمانیە دوریان دەکاتەوە لە شکەستی نەهێنانی کورسی بەتایبەتیش لە پێنج بازنەکەی سنوری پارێزگای سلێمانی، ئەمەش سودێکی گەورەیە، چونکە ئەگەر ئەم ڕێکەوتنەیان نەکردبا ئەوە هەر زۆر ئەستەم بوو. یەک دانە کورسیش بێنن، بۆیە بەشێوەیێکی گشتی لە سودی هەر سێ حیزبە بۆ زەمانەتکردنی چەند کورسیێکیان.  سودێکی تری ئەم ڕێکەوتنە بۆ ئەم سێ هێزە بەدەستهێنانی چەند پۆستێکی حکومیە لە بەغدا. چوارەم. زیانیەکانی بەرامبەر یەکێتی:  بەدەستهێنانی کورسی بۆ ئەم هێزانە تەنیا سود و قازانجی نیە، بەلکو زیانی گەورەشی بۆ ئەم هێزانە هەیە. بەتایبەتیش بزوتنەوەی گۆڕان، چونکە ئەم هێزە چیتر ناتوانێت بلێت من جیاوازم لە پڕۆژەی سیاسی و هەنگاوە سیاسیەکانیشی دژی یەکێتی بهاوێژێت، تەنانەت لە ڕاگەیاندنیش ناتوانێت وەها هەنگاوێک بنێت. بە مانایێکی تر ئەم هێزە بە تەواوی ئەکەوێتە باوەشی یەکێتی لەڕووی سیاسیەوە. دەرەنجام: دروستکردنی ئەم هاوپەیمانیە زۆرترین سودی بۆ یەکێتیە، بەجۆرێک کە سودەکانی زۆرن لەچاو زیانەکان. یەکێتی نیشتمانی توانی بەجۆرێک لە جۆرەکان هەموو هێزەکان لەچوارچێوەی یەک هاوپەیمانی کۆ بکاتەوە بە سودی خۆی. یەکێتی هەنگاوی یەکەم پۆستی سەرۆک کۆماری لەناوەخۆی هەرێم تا ڕادەیێکی زۆر بە سود و قازانجی خۆی یەکلاکردۆتەوە.  هەروەها ئەنجامی ئەم ڕێکەوتنە دەبێتە سەدا نۆهەدی کۆتایی بەرەی ناڕازی لە سنوری زۆنی سەوز.  چیتر هێزەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی توانای مانۆڕی سیاسیان نابێت. هێزەکانی هاوپەیمانی ئەمجارەی لەگەل یەکێتی لە شکەستی هەلبژاردن ڕزگاریان بوو.

عەدالەت عەبدوڵڵا   زۆرجار لەبۆنە و کۆنفرانسە زانستییە جیهانی و لۆکاڵییەکاندا دەبینین کە بانگەشە بۆ بایەخدان بە بواری زانست و زانیاری و سوددوەرگرتن لەدەسكەوتە فكری و مەعنەوی و تەكنەلۆژییەكانی سەردەمی جیهانگیری Globalization دەکرێت.  لەدیدی ئێمەدا، ئەم بانگەشەیە، لەرووی مەبدەئییەوە، دەشێت بانگەشەی سەركردایەتیی هەموو پارتێكی سیاسیییش بێت بۆ كاراكتەرو هەڵسوڕاوە سیاسییەكانی خۆی.       لەم سەردەمەدا، مەحاڵە هیچ هێزێكی سیاسی توانای بردنەوەی متمانەی هاووڵاتیانی هەبێت ئەگەر چەكدار نەبێت بەكولتوری سەردەم. خودی ئەم سەردەمە خۆی، كە تیایدا دەژین، سەردەمی شۆڕشی زانیارییەكانە. ئەم شۆڕشە، بەبێ باگراوەندی مەعریفی، بەبێ رۆشنبیریی تیۆری، بەبێ ئەخلاقێكی سیاسیی متمانەپێكراو، بەبێ دۆزینەوەی كەناڵەكانی كۆمەنیكەیشن و كارلێك  Interaction لەگەڵ كۆمەڵگادا، هەر زوو بەزیانی گەورە بۆ پارتە سیاسییەكان تەواو دەبێت.   هۆكارێكی ئەم زیانە ئەوەیە كە، یەكێك لەدەرهاویشتەكانی شۆڕشەكە، زیادبوونی ئامرازەكانی هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگا بەشەرییەكان و بەگەردوونیكردنی ئەم هۆشیارییەیە، فراوانبوونی كەناڵەكانی بەدەستهێنانی زانیارییە، خێرایی و ئاسانیی ئاشنابوونە بە دیوە جیاوازەكانی واقع و راستی، پەرەسەندنی تواناكانی ئاشكراكردنی درۆ و ساختەكارییەكانە، هێزی هەڵماڵینی پەردەیە لەسەر قەیرانەكان و ئابڕوچوونەكان و گەندەڵییە داپۆشراو و شاراوەكان.     شۆڕشی زانیاری، كە تەكنەلۆژیای میدیا و كۆمەنیكەیشن، ئەنتەرنێت و مەڵتی میدیا، پێگە ئەلكترۆنییەكان و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و سۆشیال میدیاكان هەڵیدەسۆڕێن، بۆتە سەرئێشەیەكی گەورە بۆ ئاراستە ئایدیۆلۆژییەكان و بیروباوەڕە سیاسیەكان. ئێستا دیاردەی حزبایەتی، وەك چوارچێوەیەكی كۆمەڵایەتی بۆ ئۆرگانیزەكردنی سیاسییانەی مرۆڤ، لەسەرتاسەری جیهاندا، كەم و زۆر، دوچاری ناسەقامگیریی و سەرگەردانیی فكریی بوۆتەوە. پارتە دیموكرات و لیبراڵەكان، سۆشیالیست و سۆشیالدیموكراتەكان، كۆمەنیست و چەپە رادیكاڵەكان، ناسیۆنالیست و یۆنڤیرسالیستەكان، عەلمانی و ئاینییەكان، بەگشتی، ئەو هێڵە ئایدیۆلۆژییە تۆخ و كۆنكرێتییانەی جارانیان نەماوە كە لەیەكی جیادەكردنەوە. ئێستا زۆرجار دەبینین كە، بەتایبەتیش لەسەروەختی هەڵبژاردنەكانی وڵاتدا، پرۆژەی سیاسیی زۆربەی پارتە سیاسییەكان تێكەڵەیەكە لەپرۆژەی هێزی پۆپۆلیست و هەژموونخواز. ئەم پرۆژەیەش پرۆژەیەكی ئاڵۆزو فرە رەهەندو فرە ئاراستەیە، پرۆژەیەكە بەئاشكرا تەماحی ئەوەیە، لەیەك كاتدا، نوێنەرایەتیی هەموو چین و توێژە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگا بكات و پشتگیریی هەمووشیان بەدەستبهێنێت!.      ئەمڕۆ لەجیهاندا، ئەوەی لەناوەوە دەستكاریی شوناسی پارتە سیاسییەكانی كردووە، ئەو شۆڕشەیە كەپێی دەوترێ شۆڕشی زانیارییەكان. ئەم شۆڕشە بەیارمەتی دەسكەوت و داهێنانە مەزنەكانی بواری تەكنەلۆژیا، وای كردوووە كە كۆمەڵگای بەشەری، بڕی راستگۆیی پارتە سیاسییەكان لەگەڵ پرەنسیپ و ئامانجەكانیان، لەگەڵ بەرنامەو بەڵێنەكانیان، لەگەڵ ئەخلاقی سیاسیی جاڕدراویان، لەسەرویشیانەوە، لەگەڵ بەرپرسیارێتییەكانی نوێنەرایەتیكردنی سیاسییان بۆ خەڵك، بۆ ئاشكرا ببێت. واتە شۆڕشی زانیاری دەرفەتێكی كەموێنەی رەخساندووە بۆ تێگەیشتن لەئەزموونی پارتە سیاسییەكان و هەقیقەت و واقعیان.  لەم سەردەمەدا، ئەوەی پەیوەندیی بەكایەی سیاسەتەوە هەبێت، هیچ راستییەكی شاراوە نامێنێتەوە كە هاونیشتمانیان لەبارەی نوێنەرە سیاسییەكانیانەوە نەیزانن. ئەگەر بەشێك لەكەناڵەكانی دزەپێكردن و ئاشكراكردنی زانیارییەكانیش ئەو راستییانە دابپۆشن ئەوا بەشێكی دیكەیان تیشكیان دەخەنەسەرو هەڵیاندەدەنەوە.      ئەمڕۆ هەموو پارتە سیاسییەكانی كوردستان، بەبێ تێگەیشتن لەكاریگەری و دەرهاویشتەكانی شۆڕشی زانیاری، ناتوانن پەروەردەیەكی راستەقینەی كادرو هەڵسوڕاوانیان بكەن. ئەم شۆڕشە، ئەخلاقی سیاسیی تایبەت بەخۆی دروستدەكات كە دیارترینیان ئەخلاقی نواندنی شەفافییەت و راستگۆییە. كەمترین بڕی فریودان و بەڵێن و موژدەی ساختە، زۆرترین بڕی دۆڕاندنی متمانەی لێدەكەوێتەوە بۆ پارتە سیاسییەكان. لەم سەردەمەدا، سۆشیال میدیاكان، لەبەر ئەوەی هەڵگری خەسڵەتی خێرایی Immediacy و بەئاسانیی بەكارهێنانن Usability، ئەوا دەبینین، زۆرجار، پێش ماسمیدیاكان، بە وێنەو رەنگ و دەنگەوەو بەخێرایی تیشك، دێن و لادانەكان، درۆکان، پێشێلكارییەكان، گەندەڵییەكان، ساختەكارییەكانمان بۆ ئاشكرا دەكەن و بڵاودەكەنەوە. سۆشیال میدیاكان لەمڕۆدا بوونەتە گەورەترین سەرچاوەی بەدەستهێنانی زانیارییش لەسەر دیاردەو رووداوە هەرە شاراوەكان، تا ئەو رادەیەی كە فاكتەرێكی بەهێزی بەرپابوونی شۆڕشەكانی ( بەهاری عەرەبی) دەگێڕدرێتەوە بۆ رۆڵی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ڕاگەیاندنی نوێ New media بە گشتی.  كەواتە ئەمڕۆ بانگەشە بۆ بایەخدان بەزانین و زانیاری، بانگەشەیە بۆ تێگەیشتن لەروحی سەردەم، بانگەوازە بۆ نوێكردنەوەی كولتوری حزبایەتیكردن و ئەخلاقی سیاسەتكردن، كارێك كە بێگومان لەرێی هەموو پارتە سیاسییەكانی ئێمەشدایە و پێویستە ڕەچاوی بکەن.

ئومێد رەفیق لەماوەی هەفتەی رابردوودا چەندین هێرشی چەكداری‌و دوو هێرشی خۆكوژی دەزگا ئەمنییەكانی كەركوكیان كردوەتە ئامانج، لەدوای راگەیاندنی كۆتایهاتنی داعش  لە عێراق، هێرشی رێكخراوی لەڕێگەی گروپێكی چەكداری داعش كە مەزەندە دەكرێت ژمارەیان پازدە بۆ بیست كەس بێت، بتوانن دەست بەسەر بنكەو بارەگای پێشمەرگەدا بگرن، ئاماژەیەكی تازەیە بۆ بەهێزبونەوەی ئەم گروپە لە ناوچەكانی بۆشایی نێوان هێزی پێشمەرگەو هێزەكانی سوپای عێراق، بەڵام رەوتی خێرایی چالاكییەكان هاوتەریبە لەگەڵ دوا وادەی تۆماركردنی ناوی كاندیدەكانی حیزبەكان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لەماوەی ئەم سێ مانگەی پێشودا بە تەنها لە پارێزگای كەركوك نزیكەی پەنچا كردەی سەربازییان ئەنجام داوە. ئەگەر تەنها لە روانگەی شیكاری سەربازییەوە سەیری بابەتەكە بكەین، ئاماژەی ئەوە هەیە كە ئەم ناوچانە، لەلایەك پێگەی باشی پەنادانی ئەم گروپەن‌و شارەزایی تەواویان لەسەر ناوچەكە هەیە، لەلایەكی ترەوە سەركردایەتی ئەمنی لە پارێزگاكە لە بۆشایی هەماهەنگیدان‌و، ناتوانن كاری پێكەوەیی (زانیاری، هەواڵگری، روبەروبونەوە، راوێژكاری هاوپەیمانان)‌و هاوكاری یەكتر بن، یاخود وەكو هەڕەشەیەكی رەها سەیری هەڕەشەكان بكرێت. ئاڕاستەی هەڕەشەكان بەبەردەوامی لە ئاڕاستەی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوپای عێراقەوە دێت. بەڵام ئەگەر لەڕووی سیاسیەوە سەیری بابەتەكە بكەیت. ئامانج لە هەڕەشەكان نائارامی سیاسیی كەركوكە، كە دوور نییە لە ئایندەدا  ئەم دوو ئەگەرە لە كەركوك كاربكەن: ئەگەری یەكەم: هێزێكی سەربازی گەورە بهێنرێتە كەركوك هەڕەشە لەسەر گۆڕانی دۆخی هەمە لایەنەی ناوچەكە دروست بكرێت. ئەگەری دووەم: پشێوی‌و ئاڵۆزی سەربازی‌و هەڕەشە دروست بێت‌و هەڵبژاردن لەو ناوچانە ئەنجام نەدرێت، یان هەندێك ناوچە هەڵبژاردنی تیا ئەنجام نەدرێت.  

یاسین تەها هەڵبژاردنی مانگی 10ی داهاتوو بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانە، بەڵام كێبەركێ لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران كە دواتر پەرلەمان دەنگی بۆ دەدات، باڵی كێشاوە بەسەر دیمەنەكەداو سەدرییەكان‌و مالیكی‌و عەبادی‌و چەند كەسایەتی‌و لایەنێكیتر هەر لەئێستاوە شەڕی سووریانە لەسەری. مستەفا كازمی لەڕێگەی لێدوانی كەسە نزیكەكانییەوە خۆی خستە دەرەوەی ڕكابەرییەكانی هەڵبژاردن، هەروەها ڕایگەیاند نە خۆی بەشداری دەكات نە پاڵپشتی هیچ لیست‌و قەوارەیەكیش دەكات، ئەم هەنگاوەش دوو لێكەوتەی هەیە؛ لەلایەك حكومەتێك سەرپەرشتی هەڵبژاردن دەكات كە خۆی بەشدارو ڕكابەر نییە تێیداو ئەمە لەدوای 2003 بێ پێشینەو ئەرێنییە، لەلایەكیتر ئەگەر نیازی خولی دووەمی هەبێت ڕەنگە مانەوەی لەدەرەوەی ڕكابەرییەكان چانسی زیاتری پێ بدات تا ئەوەی لیستەكەی ببێتە ژمارەیەك لەكۆی كۆمەڵێك ژمارەی گەورەتر. بەگوێرەی ئەزموونی خولەكانی پێشوو، جگە لەناوخۆ یەكلاییكردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران پەیوەست بووە بەسێ جەمسەر كە واشنتۆن‌و تاران‌و نەجەف (مەرجەعیەت) بوون، بەڵام لەم قۆناغەدا جگە لەتارمایی خۆپیشاندنەكانی تشرینی 2019، هەڵپەو پێداگری سەدرییەكانیشی هاتووەتەسەر كە خەونی بەدەستهێنانی 100 كورسی‌و كۆنتڕۆڵكردنی پۆستەكەیان هەیە ئەگەرچی بەدەستهێنانی ئەو ژمارەیە بە ناواقیعی دەردەكەوێت. نیمچە كۆدەنگییەك هەیە كە سەدر كە ئێستا بە 52 كورسی زۆرینەیە، ئەگەر بۆ خولی ئایندەش هەر لەپلەی یەكەمدابوو، خۆی ڕاستەوخۆ نایەتە ناو پرۆسەكە، بەڵكە هەر لەپشت پەردە وەك ڕێبەرو ئاستەكەر دەمێنێتەوە چ لەڕێگەی هەژمارەكەی تویتەرو واتساپەكەی بێت یان نوێنەرەكانی، باوەڕیش وەهایە جەعفەری ئامۆزای هەر لە لەندەن بمێنێتەوە وەك باڵیۆزی عێراق، چونكە لەلایەك تاقەتی دەركەوتن‌و هەروەها لێهاتوویی ئەو پۆستەشی نییە، لەلاكەیتر لە بەریتانیاوە خەریكی دروستكردنی لینكە بۆ سەدرییەكان لەگەڵ ئەمەریكاو وڵاتانی ڕۆژئاوا، لەبەر ئەمەش زۆربەی ئاماژەكان لەسەر ئەوەن سەدر پاڵپشتی لە كەسایەتییەك بكات لەسەر مەرجی خۆی كە هیچ دوور نییە جارێكیتر مستەفا كازمی یان كەسایەتییەكیتری هاوشێوەی مامناوەند بێت. شیعەكانی ڕكابەری سەدر لەدۆخێكی زۆر بەهێزیدا نین؛ مالیكی كارتی سووتاوە، حەشدەكان ناویان لە دەرەوە بێزراوەو بۆ سەرۆك وەزیران نابن، ئەمەش دەرفەتە بۆ سەدر خۆی وەك جێگرەوەیەكی شیعی  نمایش بكات كە پێیوایە نیشتمانی‌و میانڕەوە، هەندێ میدیاش لە بەریتانیاەوە (ئیكۆنۆمیست‌و ئەلعەرەب) باس لەوە دەكەن بۆ ئەم مەبەستە سەدر لەگەڵ ئیدارەی بایدن لەپەیام گۆڕینەوەدایە ئەگەرچی بەڕواڵەت بەهەموو جۆرێك دژی ئەمەریكییەكانەو داوای چوونە دەرەوەیان دەكات. سیستمی هەڵبژاردنی داهاتوو بڕێك جیاوازە، لەلایەك عێراق 83 بازنەیەو لەلاكەیتر خۆكاندیدكردنی سەربەخۆش هەیە كە دەشێت هەندێك كەس لەدەرەوەی لیستەكان بگەیەنێتە پەرلەمان، بەڵام بەپێی ئەزموون‌و سروشتی عێراق لەكۆتاییدا باڵادەستی بۆ ئەو لیستانە دەبێت كە كارتی تایفەو دین‌و چەك‌و پێگەو ئیمكاناتی دەوڵەتیان لەبەردەستە، هەر لەم سۆنگەیەشەوە پارتی‌و سەدرییەكان هەوڵی نزیكبوونەوە دەدەن لەچوارچێوەی "تحالف الاقوياء"، هەروەها حەكیم‌و حەلبوسی چاویان لەسەر جەمسەرەكەیتری هێزە لەكوردستان؛ یەكێتی. سەرباری باش بەڕێوەچوونی هەموو ئامادەكارییەكان، هیشتا ئەگەرێكی لاوازی ئەوەش هەر هەیە دۆخی ئەمنی رێگە بەسازكردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە نەدات‌و بیخاتە وادەی ئاسایی خۆی كە بەهاری ساڵی داهاتووە (2022)، چ ئەوكاتەش بێت یان ئەمساڵ، هیچ لەوە ناگۆڕێت كە چەقی ململانێ‌و سەرنجەكان هەر لەسەر كورسییەكەی سەرۆك وەزیران دەبن چونكە ئەو بەرپرسی یەكەمی ڕاپەڕاندن‌و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراقە ئەگەرچی جارجارەش دەسەڵاتەكەی ڕواڵەتی دەبێت‌و بە سازانەكان كۆت‌و بەندكراوە.  

 له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  حاجی قادری كۆیی له‌ شیعرێكا ده‌ڵێت  تا رێك نه‌كه‌ون قه‌بیلی ئه‌كراد  هه‌روا ده‌بنه‌ خه‌رابه‌ ئاباد   باشه‌ رێكه‌وتن چیه‌ ، بۆچی كورد رێكناكه‌ون ، له‌مپه‌ره‌كانی به‌رده‌م رێكه‌وتن چین ، بۆچی كورد خێڵ تێناپه‌ڕێنێ‌ و نابێته‌ نه‌ته‌وه‌، حاجی له‌ شیعری دیكه‌دا وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ سادانه‌ ده‌داته‌وه‌ ، ئه‌و هۆكاره‌كانی رێكنه‌كه‌وتنیش به‌ پێی بارو دۆخی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی خۆی باس ده‌كات ، ئێمه‌ لێره‌دا نامانه‌وێ‌ وه‌ڵامی پرسیاره‌كان به‌ دورو درێژی بده‌ینه‌وه‌ هێنده‌ی ده‌مانه‌وێت ده‌ست له‌ سه‌ر برینه‌كان دابنه‌ین ، رونتر كاری ئێمه‌ كولاندنه‌وه‌ی برینه‌ ، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكا ئه‌گه‌ر كورد هه‌ست بكات برینداره‌ ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كورد هه‌ست به‌ ئازار ناكات ، یان ئازاری زوو بیر ده‌چێته‌وه‌ ، كه‌واته‌ هه‌ست به‌ برینیش ناكات ، یان به‌ خێرایی برین له‌ بیر ده‌كات ، ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌موو كوردیش وانه‌بێت ، ئه‌وه‌ بۆ سه‌ركرده‌وسیاسیه‌كانی كورد زۆر وایه‌ ، ره‌نگه‌ هێنده‌ كێشه‌ نه‌بێت گشته‌ كورد ، یان كوردی ناشاری هه‌ست به‌ برینه‌كه‌ نه‌كات ، به‌ڵام بۆ ئه‌وی تر ، بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی سه‌یری سبه‌ینێ‌ ده‌كات ئه‌مه‌ كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌، هه‌ست نه‌كردن به‌ برین و نه‌بینینی ئه‌و برینه‌ گه‌وره‌یه‌ی له‌ دیرۆك و بوونی كوردا هه‌یه‌ هه‌ر نه‌زانی نیه‌ ، زۆر قورستره‌ له‌ نه‌زانی . داوای حاجی بۆ رێكه‌وتنی قه‌بیله‌كان یان " قه‌بیلی ئه‌كراد " بۆئه‌وه‌یه‌ پێكه‌وه‌ برینه‌كه‌ ببینن، به‌ڵام كورد نایه‌وێت ئه‌و برینه‌ ببینێ‌ ، كورد هه‌میشه‌ ده‌یه‌وێت له‌ ده‌ره‌وه‌ی مێژوودا بێت ، ئه‌م له‌ ده‌ره‌وه‌ی مێژوو بوونه‌ ره‌نگه‌ هه‌ر بۆئه‌وه‌ نه‌بێت كورد وه‌ك قوربانی خۆی نیشانی ئه‌وانی تر بدات ، ئه‌م ده‌ره‌وه‌ی مێژووه‌ په‌یوه‌ندی به‌ ئاوه‌زی سه‌رانی كورده‌وه‌یه‌ ، كه‌ زیاتر سه‌رسامی گه‌یشتنن به‌ ئاواته‌كانی خۆیان نه‌ك ئاواته‌كانی گشته‌ كورد ، ئه‌وه‌نده‌شیان ده‌وێت تا سنوری ته‌مه‌نی خۆیان نه‌ك له‌وه‌ زیاتر ، راسته‌ ئه‌وان هه‌موو شت ده‌به‌ن ، به‌ڵام ئه‌مه‌ له‌ گه‌ڵ میله‌تی خۆیاندا ، نه‌ك خه‌ڵكی تر ، ئه‌وان هیچ كێشه‌یه‌كیان نیه‌ دوای مه‌رگی خۆیان چی ڕووده‌دات ، كه‌م رێكه‌وتوه‌ سه‌ركرده‌یه‌كی كورد بڵێت من بۆ دوای خۆم ئیش ده‌كه‌م ، زۆرێك له‌ سه‌رانی كورد به‌ هیچ جۆرێك ئاینده‌ بین نه‌بوونه‌ ، ئه‌وه‌ بۆیه‌ به‌ ئاوه‌زی خێڵ مامه‌ڵه‌یان له‌ گه‌ڵ ئه‌وی تر كردووه‌ " ئه‌وی تری كورد" ته‌نانه‌ت نه‌یانویستوه‌ براكه‌یان سه‌ركه‌وتو بێت ، مادام خۆیان نین ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین له‌مپه‌ری به‌رده‌م دروست بوونی نه‌ته‌وه‌ بووه‌ ، نه‌ته‌وه‌ به‌ مانای خه‌مخواردن له‌ یه‌كترو به‌ ته‌نگه‌وه‌ هاتنی یه‌كترو به‌ ده‌نگه‌وه‌ چوونی یه‌ك وه‌ك مرۆڤ نه‌ك به‌مانای پێناسه‌ باوه‌كه‌ . سه‌ركرده‌ی كورد هێشتا له‌وه‌ نه‌گه‌یشتوه‌ ناوه‌وه‌ی مێژوو چیه‌ ، بۆ ده‌بێت كورد بچێته‌ دیرۆكه‌وه‌ ، له‌وه‌ نه‌گه‌یشتوه‌ هه‌موو ئه‌و شكێنیه‌ك " ئه‌و شكێنیه‌كی كوردێكی تر " بریتیه‌ له‌ "خود شكێنی" یانی هه‌ر سوكایه‌تی و قسه‌ كردنێكی سه‌ركرده‌یه‌كی كوردی باشور، به‌ سه‌ركرده‌یه‌كی كوردی باكور، هه‌روه‌ها به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ خود شكێنیه‌ ، شكاندنی شكۆی كوردێك ، ئه‌گه‌ر به‌ قسه‌ش بێت له‌ لایه‌ن كوردێكی دیكه‌وه‌ ئه‌وه‌ شكاندنی شكۆی خۆیه‌تی ، سه‌ركرده‌ی كورد به‌ درێژای مێژوو له‌ ڕێی ئه‌و شكێنیه‌وه‌ خه‌ریكی خۆ شكێنی بووه‌ ،نمونه‌ی قسه‌كانی ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ی كۆتای كه‌ كه‌سانێك به‌ بێ‌ لێكدانه‌وه‌ی ئاوه‌زیانه‌ ئه‌وی تری ده‌شكاند له‌ كاتێكا ئه‌و ئه‌وی تر شكاندنه‌ خۆ شكێنی بوو ، ئه‌وه‌ی كه‌ نه‌یاره‌كانی كورد ، یان به‌ كار هێنه‌رانی كورد زۆریان پێباشه‌ . ئه‌و شكێنی كورد وه‌ك خۆشكێنی كورد ، هه‌مان ئه‌و كاره‌یه‌ كه‌ ئه‌و هێزو لایه‌نانه‌ ده‌یكه‌ن كه‌ نایانه‌وێت كورد بڕواته‌ دیرۆكه‌وه‌ ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌وانه‌ی كه‌ نایانه‌وێ‌ كورد بڕواته‌ دیرۆكه‌وه‌ به‌ بچوكترین ناوبانگی كورد ده‌هری ده‌بن ، كاتێ‌ كورد رۆمانێكی باش ده‌نوسێت و ده‌نگده‌داته‌وه‌ ئه‌وان هار ده‌بن ، كاتێ‌ هونه‌رمه‌ندێكی  كوردگۆرانیه‌كی به‌ناوده‌نگ ده‌ڵێ‌  ئه‌وان شێت ده‌بن ، له‌ به‌رانبه‌ر فیلمێكی باشی كوردیدا ئه‌وان قه‌ڵس ده‌بن ، ئه‌و شكێنی كورد له‌ لایه‌ن خۆیه‌وه‌ هه‌مان ئه‌و ره‌وتاره‌یه‌ كه‌ ئه‌وان شاگه‌شكه‌ ده‌كات، ئه‌م ره‌فتاره‌ ئه‌گه‌ر كورد خۆی به‌رانبه‌ر خۆی بیكات ، ئاسانكاریه‌كی زۆره‌ بۆ ئه‌وانی تر ، وه‌ك چۆن له‌ رابردوودا هه‌میشه‌ كورد خۆی ئه‌و كاره‌ی كردوه‌و ئه‌ركی ئه‌وانی تری له‌ناشرینكردن و توڕدانی كوردا بۆ ده‌ره‌وه‌ی مێژوو ئاسانكردووه‌ ، سه‌ركرده‌ی كورد هه‌رگیز پرسیارێكی زۆر ساده‌ی له‌ خۆی نه‌كردووه‌ باشه‌ بۆ هه‌میشه‌ كورد بوون لای ئه‌وانی تر جۆرێكه‌ له‌ ناشرینی ، بۆ نمونه‌ تا ئه‌و چركه‌ ساته‌ی ئه‌حمه‌د قایه‌ به‌ توركی و وه‌ك توركیاییه‌ك گۆرانی ده‌ڵێت له‌ به‌ر دڵانه‌ و كێشه‌ نیه‌ ، لێ‌ كاتێك هه‌ر ئه‌وه‌ له‌ بۆنه‌یه‌كدا باسی كورد بوونی خۆی ده‌كات رووبه‌ڕووی نه‌فره‌ت ده‌بێته‌وه‌ ، لای توركیاو تورك نه‌فره‌ت له‌ قایه‌ نه‌فره‌ته‌ له‌و پارله‌مانتاره‌ی ئاكه‌په‌ش كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تا كورده‌و كوردانه‌ هه‌ست و كه‌وت ناكات ، یان نایه‌وێ‌ بڵێ‌ كوردم ، چیرۆكه‌كه‌ی حه‌سه‌ن خه‌یری نمونه‌یه‌كی زۆر زندووه‌ ، سه‌یره‌ سه‌ركرده‌ی كورد نایه‌وێت ئه‌م راستیانه‌ ببینێ‌ . هه‌موو ئه‌و شكێنیه‌كی كوردی بۆ دوژمنانی كورد جگه‌ له‌ خود شكسَنی هیچی تر نیه‌ ، هه‌مان ئه‌و خود شكێنیه‌ی كه‌ خۆبێزاندنی به‌ دوادا دێت ، كاتێك كه‌ سه‌ركرده‌یه‌كی كورد ده‌یه‌وێت سه‌ركرده‌یه‌كی دیكه‌ ببێزێنێ‌ ، ئه‌وه‌ بیه‌وێت یان نا خۆی بێزاندووه‌، ئه‌مه‌ ره‌نگه‌ بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌ك كه‌ فۆڕم و چوار چێوه‌ی هه‌بێت جیاواز تر بێت ، ئه‌م خود نه‌فره‌تی و بێزاندنه‌ خودیه‌ ، كه‌ له‌وی تری كوردا وێنا ده‌كرێت و دواجار خۆتی ، هه‌ر ئه‌وه‌ش مرۆڤ له‌ ئه‌خلاق ڕوت ده‌كاته‌وه‌ ، هۆیه‌كی سه‌ره‌كی نه‌چوونه‌ دیرۆكه‌وه‌ ئه‌م ڕوتی  ئه‌خلاقییه‌ كه‌ سیاسی كورد نزیك به‌ 100 ساڵه‌ پێوه‌ی گیرۆده‌ بووه‌ ، كاتێ‌ شیخ مه‌حمود ، یان شێخ عه‌بدولسه‌لام له‌ باشوری كوردستان ده‌یانه‌وێت هه‌موو له‌ ده‌وری یه‌كتر كۆبكه‌نه‌وه‌ " یان له‌ ده‌وری خۆیان " جگه‌له‌وه‌ی له‌ په‌نای خۆشیانه‌وه‌ كه‌سانێك ده‌سه‌ڵات ده‌قۆزنه‌وه‌ بۆ شتی دیكه‌ ، له‌ به‌رانبه‌ریشدا نه‌یاری زۆر دروست ده‌بێت ، ئه‌مه‌ بۆ قازی محه‌مه‌د و كورده‌كانی رۆژهه‌ڵاتیش وه‌سایه‌ یانی هۆیه‌كی گرنگی رێگری له‌ چونه‌دیرۆكه‌وه‌ خودی كورد خۆیه‌تی نه‌ك دوژمنه‌كانی ، یان دژه‌ ویسته‌كانی ، ئه‌مه‌ هه‌مان ئه‌و " خه‌رابه‌ ئابادیه‌" یه‌ كه‌ حاجی قادر باسی ده‌كات و هه‌میشه‌ دوو باره‌ ده‌بێته‌وه‌ ، سه‌ت ساڵ له‌ خولانه‌وه‌ی به‌تاڵ و سه‌ت ساڵ له‌ خود بێزی . كورد له‌ سه‌یركردنی كوردی تردا هه‌میشه‌ به‌ دوای كه‌م و كوڕیدا ده‌گه‌ڕێت بۆ ئه‌وه‌ی له‌ قاوی بدات ، به‌ڵام له‌ سه‌یركردنی ئه‌وی تردا " خه‌ڵكی ناكورد" به‌ دوای جوانیدا ده‌گه‌ڕێ‌ و پێی سه‌رسام ده‌بێت ، كورد كاتێ‌ گوێ‌ له‌ حه‌سه‌ن زیره‌ك ده‌گرێت كه‌ باس و خواس دێته‌ سه‌ری باسی كه‌م و كوڕیه‌كانی ده‌كات ، له‌ كه‌سایه‌تی ئه‌و ده‌دات ، به‌ڵام له‌ باسی شه‌جه‌ریان یان برایم تاتیڵه‌س دا هه‌مان شت ناكات و ته‌نانه‌ت كێماسیه‌كانی ئه‌وانیش به‌ جوانی ده‌بینێ‌ ، ئه‌م نمونه‌یه‌ شۆڕبكه‌ره‌وه‌ بۆ هه‌موو سه‌یركردنێكی كورد له‌ كورد خۆی ،به‌ ئه‌تاتورك سه‌رسامه‌ تانه‌ له‌ شێخ سه‌عیدی پیران ده‌دات ، نازم حیكمه‌تی پێگه‌وره‌یه‌ گۆرانی پێ‌ كه‌م ، سه‌رچاوه‌ی هه‌موو جوانی و جیاوازیه‌كی خۆی ده‌باته‌وه‌ بۆ ئه‌وانی تر . به‌م ئاكاره‌وه‌ نه‌ته‌وه‌ سازی ناكرێت ، نه‌ته‌وه‌ سازی پێویستی به‌ لێبورده‌یی و پێكه‌وه‌ییه‌ ، كورد ناتوانێ‌ به‌رانبه‌ر خۆی نه‌لێبورده‌بێت ، نه‌پێكه‌وه‌ بێت ، هه‌ر ئه‌مه‌ش هۆكاری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كورد بێدار شه‌قی ئه‌وانی تر هیچ نیه‌و ناتوانێ‌ خۆی به‌ پێوه‌ رابگرێت ، كورد كێشه‌ی خۆیی نه‌بوونی هه‌یه‌ .