■ گەشە دارا حەفید دوای پێنج ساڵ كاركردن لەسەر تۆماری دەنگدەران لەپێناو هەڵبژاردنێكی پاك، كەتیایدا ڕێز لە ئیرادەی دەنگدەر بگیرێ، پێشتر پێمان وابوو كۆمسێۆنی عێراقە و خۆماڵی نییە، بۆیە بێباكن لەهەرێم، هەرچەندە نوێنەری كوردستانیشی تیابوو، بەڵام لەدوای ۲٠۱٥ كەبووینە خاوەنی دامەزراوەیەكی وەك كۆمسیۆنی (سەربەخۆی) هەڵبژاردنەكان، مایەی دڵخۆشی هەموومان بوو كەنوێنەری لایەنەكانی تری تیایە كەپێشتر ناڕازی بوون لەسەر ئەنجامدانی گزی و ساختەكاری لەهەڵبژاردنەكان، بەڵام بەداخەوە زۆر زیاتر لەماوەی كاركردنیان بێباكیمان بینی، لەوەڵامدانەوەی ئێمەی پەرلەمانتاران لەناردنی داتاو زانیاری لەسەر تۆمارەكەو دوای ئەو هەموو هەوڵە لە رۆژی (9-7-2018) كۆمسیاران هاتنە پەرلەمان، بەڵام بەداخەوە یەك وەڵامیان بڕوا پێهێنەر نەبوو بۆ ئێمەو خەڵكی كوردستان، كە ئەو تۆمارەیان بەجۆرێك ئامادە كردبێ تا بەرامبەر بەو ئەركە مێژووییەی لەئەستۆیانە پەرێزیان بێ گومان و شك بهێڵنەوە، هەموویان وەك یەك قسەیان كرد هەروەك ئەوەی قورمیشكرابن!! بێ لەوەی كەدوای سەردان كردنی ئێمە وەك چەند پەرلەمانتارێ بۆ كۆمسیۆن دواتر هاتنی كۆمسیاران بۆ لیژنەی كاروباری پەرلەمان، بەڵێنی ئەوەیان داینێ كە هەر پەرلەمانتارێ یەك نوسخە لە داتای تۆمارەكەی بۆ بنێرن، لەكاتێكدا ئێمە جەختمان كردەوە لەسەر ئەوەی تۆمارەكە لەسەر سیدی بەبەرنامەیەك بنێرن وەك (Excel) تا بتوانین كاری لەسەر بكەین و بەدواداچوونی بۆ بكەین، كەچی تا ئیستاش كە بڕیارە رۆژی (30-9-2018) هەڵبژاردن بكرێ، هیچ شتێك بەدەست ئێمەی پەرلەمانتاران نەگەیشتووە. من هەمیشە لەگەڵ ئەوەدابووم و لەگەڵ ئەوەدام كە هەڵبژاردنەكان لەكاتی خۆیاندا بكرێن و لەپێناو بەرژەوەندی و لاسەنگی نفوز و كورسی حزبەكاندا ئەو مافە لەخەڵك نەسەنرێتەوە كە چوار ساڵ جارێك بەئازادی دەنگی خۆی بدات، ئەو رەخنانەش كە لەتۆماری دەنگدەرانی دەگرم نە قسەی ئەمڕۆمەو نە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنە، چونكە ماوەی پێنج ساڵە یاداشت و راپۆرت و داواكاری پێشكەش بە پەرلەمان و حكومەت و حزبەكان و كۆمسیۆن دەكەم، بەلام بەداخەوە لەكاتی خۆیدا هیچ كامیان گوێیان نەگرت! دوای چەندین یاداشت بۆ پەرلەمان و حكومەت، ئەمەش بەشێك لەووتەكانی ئێمەیە لە دانیشتنی رۆژی (9-7-2018) ی پەرلەمانی كوردستان كە كۆمسیۆنی تیا بانگهێشت كرابوو.  

 ■سەلام عەبدولڵا ئەگەرچی بەپێی دەستووری نوێی عێراقی كە بەزۆرینەی دەنگ لە (2005) بڕیاری لەسەردرا و ئەو ناوچانانەی كە بەجێ ناكۆكەكان ناوزەندكرا بەپێی مادەی (140) دەبوو دۆخەكەی تێدا ئاسایی بكرێتەوە و پاشان سەرژمێرییەكی پێكهاتەكانی ئەو ناوچانە بكرێ و لەدواین قۆناغیشدا راپرسییەك بۆ بڕیاردان لە سەر چارە نووسی ئەو ناوچانە بكرێ كە بەكردار هیچی نەكرا حكوومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراقیش بەهەموو شێوەیەك خۆی لە جێبەجێكردنی دەدزییە و و هیچ لەوەش نەدەپرینگانەوە كە بڵێن ئەوان هۆكاری مانەوەی ئەو دۆخەن تا لە شازدەی ئۆكتۆبەر لە ئەنجامی رێككەوتنێكی پیلانگێرانەی ژێربەژێری بێوێنە حكومەت و میلیشیاكانی عێراقی بەزەبری هێز دەستیان بەسەر ئەو ناوچانەدا وەبەتایبەتیش كەركووك گرت و دۆخێكی تازە هاتە ئاراوە كە ئێستا دەیانەوێ بیكەنە ئەمری واقیع و مۆڵەت بە باسكردنی چارەسەری ئەو كێشەیە بەهیچ شێوەیەك وەك خۆیان دەڵێن نەدەن ئەوەتا سەرۆك وەزیرانی عێراق حەیدر عەبادی كە لەهەموو كاتێك زیاتر پێویستی بەكوردە بۆ گەیشتنەوەی بەپۆستی سەرۆك وەزیاران پەیتا پەیتا بەتاك و بەكۆ شاند دەنێرێ بۆ ئەوەی كورد رازی بكات، كەچی زۆر بەڕاشكاوانە لە دوا ئاخاوتنیدا دەڵێت كە مەسەڵەی كەركووك جێی باس و مشتومڕ نییە، كە ئەمە لەڕاستیدا پێشێڵ كردنی دەستووری عێراقیەو كوردیش بەهیچ شێوەیەك ناچێتە ژێر باری سەپاندنی ئەم واقیعە كە بەزەبری هێز و یارمەتی دەرەكی و پیلانگێڕی ناوەخۆ هاتبێتەكایەوە. یەكێك لەگرفتە سەرەكیەكانی كورد لەگەڵ دەسەڵاتدارانی بەغدا ئەوەیە كە ئەوان هەمیشە لە جێبەجێكردنی ماددەكانی دەستوور خۆیان دەدزنەوەو تەنها بەو ماددانەوە پەیوەستن كە لەبەرژەوەندی خۆیانە بۆیە وا بۆ سێزدە ساڵ دەچی ئەم گرفتانە هەر بەردەوامن و كێشە خوڵقێنن. ئێستا كە بارودۆخێك هاتۆتە كایەوە چارەسەری هەموو ئەو گرفتانە بەپێی دەستوور بكرێ دەسەڵاتدارانی بەغداش هەمیشە جەخت لەسەر جێبەجێكردنی دەستوور دەكەنەوە دەبێت مەرجی گران كە لەراستیدا پێچەوانەی دەستووریشە نەخەنە بەردەم گفتووگۆ لەگەڵ كورد دا ئەگەر دەیانەوێت دۆخێكی سیاسی سەقامگیر باڵ بەسەر عێراقدا بكێشێت و حكومەتێكی نیشتیمانی كە هەموو پێكهاتەكان بەشدار بن تێیدا دروست بێت.

  ■ كەمال چۆمانی  ماوەی رابردو، لە دەستپێشخەرییەکی شۆڕشگێڕانەدا، لە پێناو چاکسازییەکی ریشەیی و بەخۆداچونەوەیەکی شۆڕشگێڕانە، سەلاحەدین بەهائەدین، ئەمینداری گشتیی یەکگرتوی ئیسلامیی کوردستان، پڕۆژەیەکی بردە ئەنجومەنی سەرکردایەتیی حیزبەکەی. لەوێدا داوای کرد کۆمەڵێك چاکسازیی بکرێت لە حیزبدا، گرنگترینیان، هەڵپەساردنی حیزب بۆ ماوەیەک تا ئەو حیزبە گۆڕانکاریی و ریفۆرمێکی ریشەیی لە کار و سیاسەت و ستراتیژی دەکات چونکە بەو پێدراو و سەرکردایەتیی و فیکر و ئایدیۆلۆژیا و دونیابینییەی رابردوی یەکگرتو ناتوانن ململانێی مافیاکانی کوردستان بکەن و هیوا بە گۆڕانکاریی لای خەڵک بەزیندویی بهێڵنەوە. ئەو داوای ئەوەی کردبو کە حیزب خۆی یەکلایی بکاتەوە کە کێ سیاسەت دەکات و کێ کاری بانگخوازیی و کێ رێکخستن دەکات. داوای ئەوەی کردبو کە چوار ساڵی داهاتو حیزب هەوڵبدات کادیری نوێ لەسەر بنەمای نوێ و بۆ رۆژی نوێ و ئایندە پەروەردەبکات و ئەو سەرکردایەتییە گۆڕانکاریی بەسەردا بێت. بە کورتیی، داوایکردبو تەواوی حیزب گۆڕانکاریی بکات و جۆرێکی تر سیاسەت بکەن.  بەڵام لەناو سەرکردایەتیی حیزبدا، دژایەتیی ئەو پڕۆژەیە کرا چونکە هەر گۆڕانکارییەک و ریفۆرمێک لە حیزبدا، پاسەوانانی سیستەمی کۆنی یەکگرتو دەبێت پاشەکشە بکەن. ئەوانیش لەناو یەکگرتودا، هاوپەیمانێتییەکیان هەیە بۆ پاراستنی دۆخی هەبو چونکە ئەوان یەکگرتو وەک دوکانێکی سیاسیی تەماشادەکەن نەک وەک رێکخراوێکی سیاسیی بۆ گۆڕانکاریی و ریفۆرم لە سیاسەت و ئابوری و کۆمەڵگەی کوردستاندا.  دوای هەڵبژاردنی پارلەمانیی کوردستان، یەکگرتو، کۆمەڵ، گۆڕان، هاوپەیمانیی دەبێت بە ستراتیژ و سیاسەتی خۆیاندا بچنەوە و سەرلەبەری دونیابینیی و سیاسەتی خۆیان بگۆڕن ئەگەر دەیانەوێت وەڵامدەرەوەی ئەو قۆناغە بن. ئەوەی لەناو یەکگرتو رویدا، لەناو کۆمەڵیش رویدا بو. پڕۆژەیەک چوبوە ناو سەرکردایەتیی، عەلی باپیر، ئەمیری کۆمەڵی ئیسلامیی کوردستان، پڕۆژەکەی قبوڵبوبو بەڵام بەشی زۆری سەرکردایەتیی رەتیانکردبوەوە. بزوتنەوەی گۆڕان لە هەر رۆژێک زیاتر پێویستی بەو گۆڕانکارییانەیە. ئەگەر هێزە بەناو ئۆپزسیۆنەکان گۆڕان و ریفۆرمی ریشەیی ئەنجامنەدەن، ئەوا رۆژ دوای رۆژ پاشەکشە دەکەن و پڕۆژەی چاکسازیی و دیموکراتیزەکردن لە هەرێمی کوردستان هێندەی تر دەچێتە دواوە.

■ وریا ئەحمەد هه روه ك باسكراوه له میژودا، له سه رده می ئیمپراتوریه تی رومان ریگایه كی ئاوریشمی بازرگانی هه بووه كه له چین ه وه بو ئه وروپا ئاوریشمی پیگواستراوه ته وه.  سه رله نوی بنیاتنانه وه ی ئه م ریگایه گرنگیه كی ناوازه ی ده بیت له بوژاندنه وه ی زیاتری ئابوری چین و نزیكه ی ٦٨ وڵاتیتر به جوریك چین ده بیته یه كه م هیزی ئابوری جیهان گه ربیت و پروژه كه ته واوبیت. گومانی تیادانیه كه چین له روی سه ربازی و ئابوریه وه به رهه لستكاریكی سه رسه ختی ئه مریكا یه و هه موو هه ولیكی بو ئه وه یه كه له ریی ئه م پروژه یه وه كه به ناوی پشتینه و پلانی كاری ریگاوبانه ببیته به ربه ست له به رده م پیگه ی ئه مریكا له سه ر جیهان.  چین بو ته واوكردنی ئه م پروژه یه پیویستی به بری ٤ تا ٨ ترلیون دولاره . له روژهه لاتی ناوه راستی گه وره دا پیویستی به پاكستان و ئیرا ن و توركیا و  هه ندیك ولاتانیتری ناوچه كه ده بیت. گرنگی پروژه كه له وه دایه كه كاریگه ری ئابوری له سه ر له سه دا ٦٠ جیهان ده بیت و ٣ كیشوه ر ده گریته وه  ئاسیا و ئه فریقاو ئه وروپا. چه ند ریگایه ك له خو ده گریت له وانه ش وشكانی كه بریتین له دروستكردنی هیلی ئاسنی خیراو پردو ریگاوبان و ریگای ئاوی. له ئیستادا مه ترسیه كه  له وه دایه كه ئه م پروژه یه له بواری جیبه جیكردندایه و له سالی ٢٠١٣ ه وه له لایه ن سه روكی چین شی جین بینغ پلانریژی بوكراوه و چه ندین گریبه ست واژوو كراوه. به پیی پلانه توكمه كه ی چین ته واوی ئه و ولاتانه ی كه ئه م كوریده ره بازرگانیه ی پیا تیپه ر ده بیت سودمه ند ده بن و ژیرخانی ئابوریان به هیز ده بیت به مه ش پالپشتی زوربه ی ئه و ولاتانه به ئاسانی به ده ستدینیت.  كومپانیا چینیه كان چه ند سالیكه ده ستیانكردووه به پروژه كه و له گه ل چه ندین ولات گریبه ستیان واژوو كردوه بو نمونه پاكستان و كازاخستان، میانمار، ئه سیوبیا، كینیا، لاوس ، تایلند و به م دواییانه دا سه روكی توركیا ره جه ب ته یب ئه ردوغان باسی واژوكردنی گریبه ستی دروستكردنی هیلی شه مه نده فه ری خیرای تاوتویكرد وه له گه ل سه روكی چین به بری ٣٠ ملیار دولار له نیوان ئه درنه و كالاس. ئه م گرژیانه ی ئه م دوادواییانه كه په یوه سته به ده ستگیركردنی قه شه ئه مریكیه كه هیچ نیه ته نها تیوه گلانی توركیا نه بیت له شه ریكی ئابوری ئالوز كه تیایدا توركیا ناچاربكات ملكه چبكات بو پاراستنی به رژه وه ندیه كانی ئه مریكا. توركیا له پیش روخانی رژیمی به عس سیاسه تی پیچوانه ی دژی ئه مریكا جیبه جیكرد به وه ی كه رینه دا ئه مریكا بنكه ی ئه نچه رلیك به كار بهینیت له دژی روخانی رژیمی به عس. ئه گه ربیت و توركیا ملكه چ نه كات زور دور نیه ئه مریكا كارتی كورد له توركیاو سوریا به كار نه هینیت له دژی ئه ردوغان.  بیانووه كان زورن بو توركیا بو نمونه پالپشتكردنی راسته وخوی گروپه تیروریستیه كان و مامه له ی بازرگانی نه وت له گه ل داعش .  هه ر زوو ئه مریكا له پیناو به رگرتن به پیشه وه چونی ئه م پروژه یه ستراتژیه تی خوی له ناوچه كه به شیوه یه كی به رچاو گوری و هه ندیك دوستی كرد به نه یارو هه ندیك نه یاری كرده دوست له پیناو پاراستنی به رژه وه ندی خوی. گرنگترینیان ریكه وتننامه ی سنگافوری نیوان كوریای باكور و ئه مریكا، نزیكردنه وه ی كوریای باكور و باشور، به رپاكردنی جه نگی ئابوری له دژی چین و توركیا و ئیران. ئامانج له به رپاكردنی جه نگ له دژی توركیا و ئیران ملكه چپیكردنیانه بو هاتنه وه ژیر ركیفی ئه مریكاو دوور كه وتنه وه یه له و پروژه ی چین. سه باره ت به روسیاو ئه مریكا هه ردوولا به رژه وه ندی هاوبه شیان زوره له ناوچه كه.  پیشبینیده كریت په یوه ندی نیوانی روسیاو ئه مریكا زیاتر په ره بسینیت. بیگومان له ئیستادا ئه مریكا فوكه سی زیاتر له سه ر توركیاو ئیرانه و ماوه ی ٥ سال زیاتره هه ولیداوه هه ردوو ولات توشی شه ریكی ده ره كی بكات له سوریا و عیراق له ریگای هیزه بریكاره كانیان. تیچونی ئه و شه رانه ی كه له لایه ن هیزه شه ركه ره كانی سه ر به هه ردوو ولاته كیرڤی ئابوری هه ردوو ولاتی تا ئاستیكی زور دا به زاندووه به جوریك ئیران چیتر توانای نیه یارمه تی هیزه كانی بدات له یه مه ن و عیراق و سوریا.  ئه مریكا هه میشه بو ئه وه ی بیانوی هه بیت بو لیدانی ولاتیك كه نه یاریبیت ریخوشده كات كه ولاتی نه یار سه ركیشی بكات و ده ست له كاروباری ولاتان وه ربدات. بونمونه ده رگای كرده وه بو ئیران و توركیا تا ده ست وه ربده نه عیراق و گلوپی سه وزی هه لكرد بو  توركیا هیرش بكاته سه ر شاری عه فرین و داگیریبكات.  ئیران زوربه ی ئه وكارو چالاكیانه ی كه له ناوچه كه دا كردویه تی زور دژی به رژه وه ندی ئه مریكا نه بووه به لكو سودیشی هه بووه.  بونی دوو به ره ی به هیزی سونی و شیعه له ناوچه كه له به رژه وه ندی هه ردوو بلوكی ئه مریكاو روسیایه چونكه دواجار ئه م دوو به ره یه پیویستیان به كرینی چه ك و جبه خانه یه. سه رچاوه كان: 1.    https://www.dw.com/tr/modern-ipek-yolu-projesi-beklentiler-ve-ku%C5%9Fkular/a-38832963 2.    https://www.weforum.org/agenda/2017/06/china-new-silk-road-explainer/ 3.    https://www.weforum.org/agenda/2015/11/5-things-to-know-about-the-new-silk-road 4.    https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/2013133/why-tensions-are-inevitable-chinas-new-silk-road  * خوێندكاری دكتۆرا لە كارگێڕی گشتی دەوڵەت لە ئەمریكا 

■ مەحمود رەزا  چەن رۆژێ لەمەوبەر راگەیاندنی مەکتەبی سیاسیی (ی. ن. ک) لە راگەیاندنێکیا داوای لێبوردن و گەردنئازادی لە بزوتنەوەی گۆڕان کرد بو، سەبارەت بە پەلامارە چەکدارییەکەی شەوی ١٢ی مایسی ئەمساڵ بۆ سەر گردی زەرگەتە، مەکۆی سەرەکیی بزوتنەوەی گۆڕان لە سلێمانی. سەبارەت بەو راگەیاندنە، تۆمارکردنی ئەم تێبینی یانەم بە پێویست زانی: ١. داننان بە هەڵەیا و داواکردنی لێبوردن هەمیشە و لە هەمو شوێنێ شتێکی باش و ئیجابی یە، ئەگەر داواکار پەندی وەرگرتبێ و بڕیاری موبڕی دابێ جارێکی کە هەمان هەڵە دوبارە نە کاتەوە. ٢. راگەیاندنەکە هی (م. س) نیە، هی راگەیاندنی (م. س)ە. کەواتە تەعبیر لە رەئی دامەزراوەی (م. س) نا کا. ئیشی راگەیاندنی (م. س) بڵاوکردنەوەی هەواڵ و چالاکییەکانی دەزگاکەیە نەک تەعبیرکردن لە رەئی دەزگاکە. ٣. ئەوەی ئەو شەوە روی دا، تاوانێکی سیاسی و جینائیی گەورە بو نەک هەڵە. مەبەست لێی سەرپێدانەواندنی بزوتنەوەی گۆڕان بو، بۆ رازی بون بە ئەنجامی هەڵبژاردنێکی تەزویر کراو. جارێک، تەزویر لە زومرەی تاوانی لەکەدارکردنی شەرەفە و جارێک، پەلامارە چەکدارییەکە تاوانێکی سیاسی و جینائی مەزنە و، جاری سێیەم یش، لەبەر ئەوەی پەلامارەکە کوژرا و برینداری خەڵکی بێتاوانی لێ کەوتەوە. ٤. بەڵگەکان و قەرینەکان نای سەلمێنن کە پەلامارەکە بڕیاری ئەندامێکی بەدمەستی (م. س) بێ. چونکە ئەو ئەندامەی (م. س) کە سەرپەرشتی تاوانەکەی کرد، چەن دەقیقەیەک پێش پەلامارەکە لە تەلەفزیۆنەکەی حیزبەوە لە ناو ئاپۆرای ئەندامانی حیزبەکەی و لەناو ژمارەیەک ئەندامی (م. س)ـی ترا دەرکەوت، کە یەکێکیان بە گوێرەی پێڕەوی ناوخۆی حیزبەکەی، کەسی یەکەمە و، یەکێک لە دۆشکەکان یش کە تەقەیان لە گردەکە ئە کرد و وێنەیەکی گەورەی کاک نەوشیروانی بێژا، لە گردێکەوە ئە تەقێنرا کە ئەندامێکی (م. س)ـی یەکێتی لە دوای خیانەتی ٣١ی ئابی ١٩٩٦ وە داگیری کردوە. ٥. ئەو تاوانە یەکەم تاوان نە بو (ی. ن. ک) دەرهەق بە بزوتنەوەی گۆڕان ئەنجامی دابێ. لە ساڵی ٢٠٠٩ وە یەکێتی بە بڕیاری لوتکەی دەسەڵاتەکەی ژمارەیەک تاوانی زۆر گەورەی دژی گۆڕان ئەنجام داون. چەن دانەیەک بۆ نمونە: * بە نامەی دەسخەتی لوتکەی دەسەڵات، نانبڕینی نزیکەی (٣٠٠٠، سێهەزار) کەس کە لە دوای هەڵبژاردنی ٢٥ی ٧ی ٢٠٠٩ وە، یەکێتی گومانی گۆڕانبونی لێ کردن. هەتا ئێستا نزیکەی (٥٠٠، پێنجسەد) کەسیان بە نانبڕاوی ماونەتەوە و لێپرسراوەکانی ینک رێگەی گەڕانەوەیان و وەرگرتنەوەی مافەزەوتکراوەکانیان نا دەن. * هەر لە دوای هەڵبژاردنەکەی ٢٥ی ٧ ەوە، یەکێتی هەڵمەتێکی ئیغتیالاتی دەسپێکرد. لە ماوەی چەن هەفتەیەکا ١٢ کادر و هەڵسوڕاوی گۆڕان تەقەیان لێ کرا یا بە ئاسن و تالیبەر بە قەستی کوشتن لێیان درا. شەهیدێک و ١١ برینداری قورس و سوکیان لێ کەوتەوە. * لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٠ دا چەکدارانی یەکێتی لە دەوری ئەلبیسەکە پەلاماری ژمارەیەک هەڵسوڕاویان دا، لێدانەکە ئەوەنە قورس بو، چەن کەسێکیان کەمئەندام بون. یەکێک لەوانە نەقیب ئەسعەد جەباری بو، کە لە شەڕی داعش دا، یەکەم شەهیدی بەرەکانی جەنگ بو لە دەڤەری کەرکوک. * یەکێتی لە دوا هەڵبژاردنی گشتی یا، ١٢ی مایسی ٢٠١٨، لە پارێزگای سلێمانی و کەرکوک بە تەزویری سیستماتیک سەدانهەزار دەنگی لە بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانەکانی دزی و تا ئێستا هیچ پەشیمانییەکی لەو تاوانە ئابڕوبەرە دەر نە بڕیوە. * تا ئێستا یەکێتی وازی لە سزای سیاسی نە هێناوە. لە دوای هەڵبژاردنی ١٢ی مایسیشەوە درێژەی داوە بە سزای سیاسی لە دژی ئەو ئەفسەر و دەرەجەدار و فەرمانبەرانەی لە وەزارەتەکانی پێشمەرگە و ناوخۆ و فەرمانگەکانی ترا گومانی گۆڕانبونیان لێ ئەکا. پێم باشە بزوتنەوەی گۆڕان ئەم داوای لێخۆشبون و گەردنئازادییە لە یەکێتی قبوڵ بکا، ئەگەر (م. س) یەکێتی ئامادە بو بە بەیاننامەیەک دان بە هەمو ئەو تاوانانەدا بنێ کە لە رابردوا، لە ناوچەی هەژمونی خۆیا دژی بزوتنەوەی گۆڕان و لایەنە سیاسییەکانی تر ئەنجامی داون و بەڵێن بدا کە ببڕای ببڕ جارێکی تر پەنا بۆ هیچ جۆرە تاوانێکی لەو بابەتانە نا با. لە پێش هەمویانەوە داننان بە تەزویرەکەی دوا هەڵبژاردنی گشتی دا. لە راستی دا، باجی گەردنئازادیی تەواو و راستەقینە ئەو چەن دێڕەی سەرەوەن. ئەگەر ئامادە نەبێ ئەوە بکا، ئەو راگەیاندنەی راگەیاندنی (م. س)ـی (ی. ن. ک) بێجگە لە شەقشەقەیەکی مناڵژیرکەرەوە شتێکی کە نیە.

■ لاوك سەڵاح هەمیشە لە نێوان هەردوو لای دیوارێکی هەڵچنراودا دوو سەرگوزشتە وحیکایەتێکی جیاواز هەن کە دەبنە مایەی هێنانەکەی دوو مێژووی جیاواز، دووکەلتووری جیاواز، دوو جوگرافیای جیاواز و هەندێ جار دوو نەتەوە و دوو میللەتی جیاواز، تەماشایەکی خێرا بە دیوارەکانی رابردوو و مێژوو بکە، ئەوەی فەلەستین و ئیسرائیل بێنە بەرچاوی خۆت نەوەک هەر دوو ئەفسانە تەنانەت دونیایەک وێنا و رق و کینە لە نێوان هەردوو نەتەوەی ئەم دیو و ئەو دیوی دیوارەکەدا هەن، دیوارەکان خۆیان لەخۆیاندا دوو چیرۆکی جیاوازن، هەر بەهۆی دیواری نێوانییانەوە ئەو جوگرافیایە سەدان جار کەرتبووە. لە چەند ساڵی رابردوودا دیوارە هەڵچنراوەکانی نێوان دەوڵەتەکان تا هاتووە زیادی کردووە و هەر لە زیادبووندایە، بڕوانە ئەورپای رۆژهەڵات؛ هەنگاریا و سیبریا و ماسەدۆنیا وسێربیا و تەنانەت یۆنان ونەمسا، هەندێکیان بە مەبەستی پاراستنی سنوورەکانیان لە تیرۆریزم و هەندێکیان بە بیانوی رێگرتن لە کۆچبەرێک کە بە نایاسایی دەژمێردرێت، بێگومان دیوار هەڵچنین هەر ئەوروپای نەگرتۆتەوە، وڵاتێکی وەک ئیماراتیشی گرتۆتەوە کە دیوارێکی فراوانی بەرامبەر وڵاتی عومانی بەرزکردۆتەوە، کوێت بەرامبەرعێراق وهەروەها ئێران وعێراق لە نزیکەوە چاودێری یەکتر دەکەن، هەندێ لە وڵاتەکان وەک تاجاکستان سنوورەکانیان مینرێژ کردووە، هیندستان و پاکستان و مالیزیا و تایلاند وبەنگلادیش و چین و کۆریای باکور و ئەمەریکا بەرامبەر مەکسیک لە نووسینەوەی دیواردا بەردەوامن. رەهەندی بیناکردنی ئەم دیوارانە زۆرن، دونیایەک شتمان لەسەر سیاسەت و پێگەی جوگرافی هەر وڵاتێک پێدەڵێت، سی ساڵ بەر لە ئێستا لەگەڵ رووخاندنی دیواری بەرلین، دونیا بە تاسە وهەڵپەوە چاوەروانی لە دایکبوونی دونیایەکی دیکەی دەکرد و دەخواست، هەموو سەرمەست بووین کە دابرانێک لەگەڵ مێژوویەکی خوێنای دووروو درێژ هاتۆتە ئاراوە، بەڵام لە پاش سی ساڵ، لە بری دابڕان و کۆتایهاتن بەو مێژووە، ئێستا لە دونیایەکی تەواو گۆشەگیر و کەرتبوودا دەژین جا ئەم کەرتبوونە بەهۆی ئاین یان سیاسەت یان بەرژەوەندی وڵاتانەوە بێت وبە پەیرەکردنی سیاسەتێکی تایبەت بێت. سەیر ئەوەیە ئەم کەرتبوونە لەسەردەمی سۆشیال میدیا و دیجتاڵدایە. ئەم کەرتبوونە لانی کەم پانتاییەکی زۆر بەرتەسک بۆ کەسەکان دروست دەکات کە تا دێن ببنە شێوازێکی نوێ لە خڕبوونەوەی خێڵ، پەیوەندییەکانی نێوانیان بەو بەرژەوەندیانەوە دەناسرێنەوە کە پێکەوە دەیان بەستێتەوە. ئەم کەرتبوونە ترس و فۆبیا لە غەریب و ئەو کەسانەی کە بەو خێڵە نامۆن دروست دەکات، لە بەردەم هەرەشە دەرەکییەکاندا جۆرێک لە کەلتوور و تێگەیشتن دادەمەزرێنرێت بۆ ئەوەی بەرگەبگرن و بمێننەوە، ئەم خێڵانە دەبنە گروپی بچووک بچووک و بۆ مانەوەی خۆیان بە دوای سەرچاوەی مانەوەدا دەگەرێن هەر بۆیە شوناسێک لە ململانێ دروست دەکەن بۆ ئەوەی لەسەری بژین. بەڵام دیوارەکانی دونیای ئێمە جیاوازن، کەرتبوونی دونیای ئێمە بەداخەوە قووڵترە، لە بونیادی کۆمەڵگە و لە زەین و لە ووشیاریدایە. هەر پارتە و مەدالیای ئالتوونی بەو کەسانە دەدات کە بۆ گروپ وخێڵی خۆی کاریان کردووە، پارتی لە بری ئەوەی پانتایی کاری سیاسی خۆی فراوان بکات بەناساندن و رێزگرتن لە هەموو شەهیدانی کوردستان، تەنها مەدالیا بەو کەسانە دەدات کە لە رابردوودا کاریان بۆ ئەو کردووە، پەیامێک دەدات بەهاوڵاتیان دەڵێت من تەنها کاری ئەو کەسانە دەنرخێنم کە کاریان بۆ گروپی پارتی کردووە. یەکێتی تەنها سەردانی ئەو ماڵانە دەکات، ئەوەش لە هەڵمەتی سواڵی دەنگدا کە دەوێرن بچنە ماڵیان و گوێ لە قسەی حەق نەگرن، پێشمەرگە دێرینەکان هەر ئەوانەن کە سەر بە گروپی خۆیان بوون. بەو دیووی دیوارەکەدا، لەهەر گروپێک بێیتە دەرەوە دونیایەک رق و کیینە بەرامبەرت دەوروژێنن کە رەوایی بە هەر کەسێکی سەرکێش دەدات لە خیاباندا بە چەقۆیەکی هەرزان کۆتای بە تەمەنت بێنێت لە پێناو وەهمێکی سیاسیدا. هاوڵاتیانی ئاسایی کوردستان لە نێوان دیواری ریفراندۆم و کارەساتەکانی رۆژانی دواتردا نەوەک هەر کەرت بوون بەڵکو هەلاهەلا بوون، دیوارێکی توندی تر هەڵچنرا و حیکایەتێکی تری ساختە نووسرایەوە و کەلتوورێکی سیاسی شەرمنتر لە کەرتبوون بەرجەستە بوو. بۆ کەسێکی ئاسایی ئەم هەرێمە، هەردوو سەرگوزشتەکە دوولای دیوارێکن، لە پاڵ هەر کامێکیایاندا بیت، بەردەوام دەبیت لە کەرتکردنی ئەم هەرێمە.

  ■ د. سەردار عەزیز  چەند ڕۆژێک لەمەوپێش جۆن مەککەین کۆتایی بە عیلاجکردنەکانی هێنا، بۆ نەخۆشی شێرپەنجە، هەر زوو پاش ئەوە لە ماڵی خۆیان لە ئەریزۆنا مرد. مەککەین بە کۆمارییەکی ڕۆمانسی ناسراوبوو. زوو دەهات بۆ عێراق و کوردستان، هەروەها ئەفگانستان. دەڵێن یەکێک لەو رووداوانەی کە مەککەین هەمیشە لە یادی بوو دەربارەی عێراق مردنی ئەو دوو سەربازە ئەمریکیە بوو کە هێشتا نەبووبوونە هاوڵاتی ئەمریکی کوژران. لە کاتی یادکردنەوەیاندا لە بڕی خۆیان پێڵاوەکانیان دانرابوو!! دیارە خەڵكی پەنابەری هەژاربوون بۆ ئەوەی پاسەپۆرتی ئەمریکی وەربگرن چووبونە خزمەتی سەربازی. جۆرێک لە مێرسینەری.  ترەمپ لەو جۆرە کۆمارییانە بوو کە هەتا بێت نمونەیان کەم دەبێت یان بە سەر دەچێت. خەڵکیک کە بڕوایان بە بەها و مۆدێلی ڕۆژئاوا هەیە نەک تەنها ئەمریکا. حیزبی کۆماری هەتا بێت زیاتر ناسیونالیست دەبێت و هەموو دونیا بە دوژمنی ئەمریکا تەماشا دەکات. دیارە شایانی باسە دیموکراتەکان بە گشتی خاوەن دیدی ڕوون نین، بەڵکو زۆربەی کات پەرچەکردارن. بۆ نموونە جاران کۆمارییەکان بە هەموو جۆرێک دژ بە روسیا بوون، ئێستا دیموکراتەکان وەهان. خوێندنەوەی کارەکانی چاودێرێکی بە ئاگای وەک دەیڤید برۆمویچ زۆر باشە لەم ڕوەوە. ئەم ناوازەییەی مەککەین وەهای لێکردبوو یەکێک بێت لەو کۆمارییە دەگمەنانە کە بە ئاشکراو دەنگی بەرز ڕەخنە لە ترەمپ بگرێت بە هەمان زمان کە دیموکراتەکان بەکاری دەهێنن. ترەمپ ڕقی لە ئەوبوو. لە کاتی کامپەینی هەڵبژاردندا بە سوکایەتیەوە ووتی ئەو ئەو کەسانەی خۆش ناوێت کە لە جەنگدا خۆیان ئەدەن بە دەستەوە، ئاماژەبوو بۆ بەدیلگرتنی مەککەین لە ڤێتنام. دیارە میتۆدی ترەمپ بەوجۆرەیە کە سوکایەتی و جنێو و بێڕێزیپێکردن چەکی سەرەکییەتی. چەند ڕۆژێک لەمەوپێش کاتێک ترەمپ یەکێک لە گەورەترین بودجەکانی سەربازی واژۆکرد کە بە ناوی مەککەینەوە ناونرابوو، بە هیچ شێوەیەک ناوی نەهێنا. مردنی مەککەین هەروها مردن و کۆتاییهاتنی نەوەی ڤێتنامە. ئەو خەڵکانەی کە شەڕی ڤێتنامیان بەردەوام بەرهەم دەهێنایەوە لە پانتایی گشتی و ئاگایی ئەمریکیدا. برینێک کە مانای زۆرە، بەڵام بەکاردبردنی زۆرترە. وەک هەموو مردنێکی تر مردنی مەککەین مردنی کۆمەڵێک شتی ترە، مردنی ڕۆمانسیەتی سیاسیە، مردنی پێکەوەکارکردنی هەردوو کۆماریی و دیموکراتە، مردنی جۆرێک لە پاتریوتیزمی ئەمریکیە: کە وەهای دەبینی ئەمریکا ڕۆڵ و ئەرکێکی جیهانی هەیە. مەککەین نزیک بوو لە کورد. بەڵام دەمیک بوو مەککەین بەسەرچووبوو. بیرم دێت جارێک لە کونسوڵخانە لە میانەی گفتوگۆیەکدا ناوی هاتە ناو، یەکێک لە کارمەندانی کونسوڵخانە بە گاڵتەوە ووتی ئەوە مۆزەخانەیەکی جوڵاوە. بەڵام چیتر لە جوڵە کەوت.

■ چیا عەباس دەستوری بزوتنەوەی گۆڕان دیاری کردوە کە بەرنامە و پێکهاتەی مرۆیی گۆڕان کە باوەریان بە بەرنامەکە و دەستوری ناوخۆی گۆڕان هەیە کرۆکی ناسنامەکەن. ئاشکرایە کۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەکە بریار لە دەستوری ناوخۆ و بەرنامەکەی دەدات، بە گۆرینی بەرنامە و دەستورەکە ناسنامەکەشی دێتە گۆرین.  ناسنامەی گۆڕان تەنها وابەستە نیە بە بەرنامە و دەستورەکەیەوە، بەڵکو گەلێک  تایبەتمەندی بزوتنەوەکە لە سەرەتای دروستبونیەوە لە گەڵ ئەو ئۆرگان و بەرپرسانەی دەبنە هەڵگری ناسنامەکە و کاری بۆ دەکەن ئاوێنەیەکی گرنگی پرسەکەن، بێگومان گۆڕانکاریەکانیش لە جوگرافیای سیاسی و رێکخراوەیی گۆڕان هۆکار و کاریگەریان لە سەر ناسنامەکە دەبێت.  یەکێک لە تایبەتمەندیە گرنگەکانی گۆڕان ئەوەیە کە دەستپێشخەران و دامەزرێنەرە سەرەتاییەکان و هەڵسوراوە باڵاکانی لە ناو یەكێتییەوە هاتون، زۆربەی جەماوەری گۆڕانیش بێلایەن و گەنج و پێکهاتەی توێژە جیاکانی کۆمەڵگان کە سەرمایەی مرۆیی ناسنامەکەیان دروست کردوە. زۆربەی گروپەکەی یەکێتی گۆشەکراوی رەوش و دۆخی سیاسی و رێکخراوەیی و پێشمەرگایەتی یەکێتی بون. ئەو بەرێزانە لە ناو یەکێتیدا لە رەوشێکی زۆر تایبەتدا بەکار بون و پەروەردە و گۆشەکراون: یەکێتی کۆی گشتی یەکە رێکخراوەیی و فکری و سەربازی و ئیداری پێکهاتە سیاسیە جیاکانی بو کە بە منبەر و باڵ ناسرابون، کە بە هۆی نەگونجاندنیان دواتر زۆربەیان لە یەکێتی جیابونەوە.   بە حوکمی خەباتی شاخ و جوگرافیا بەرپرسانی ئەو یەکانە ئۆتۆنۆمیان لە سنوری کارکردنیاندا هەبوە، وەک نمونە: ئەندامانی سەرکردایەتی، ئامر هەریم، بەرپرسی مەڵبەند، ئامر کەرت و .... تاد، لە سنوری خۆیاندا دەسەڵاتداری یەکەم و ئەخیر بون، تەنانەت زۆربەی کاتیش خۆیان مشوری چەک و تەقەمەنی و پارەیان خواردوە. بە شێوە شۆرشگیریەکە ئەمانە حوکم و حاکم و حەکەم و حامی ناوچە و بوارەکانی ژێر دەسەڵاتیان بون.  ئەم تایبەتمەندیەی یەکێتی لە دوای راپەرینەوە بوە یەكێک لە کێشە هەرە گەورەکانی یەکێتی کە تا ئەم چرکەیەش بەدەستێەوە دەناڵێنێت، تایبەت دوای کۆچی دوایی مام جلال و نەمانی ئەو کاریزما کاریگەرە دەبینین چۆن هەر بەرپرس و گروپێک لێیان حاکمێکە بۆ خۆی. بۆیە نەیانتوانی کەلێنە گەورەکانی غیابی کاریزما بە دەستەجەمعی کەم بکەنەوە. ئەو برادەرانەی یەکێتی، هەر هەمویان پێگەی بەرپرسیاریەتی باڵا و دەسەڵاتێکی زۆریان لە یەکێتیدا هەبو، کە هاتنە ناو گۆران ئەو خەسڵەتە زەقەش ئۆتۆماتیک یاوەریان بو. یەکسەر دوای وەفاتی کاک نەوشیروان پشتیان لە دەستە جەمعی کرد، کە باشترین رێگەیە بۆ پاراستنی ناسنامەی گۆڕان. لای هەمو ئاشکرایە بە چ شیوازێک خانەی راپەراندن دروستکرا.    بە واتایەکی تر ئەوان لە پراکتیکدا ناسنامەی گۆڕان لە روانگای دەسەڵاتی تایبەتیان یاخود گوێرایەڵی گروپە جیاکانی ناو بزوتنەوەکە دەبینین.  بەشێک لەو یەکێتییە دێرینانە تێگەیشتن کە لە حزوری کاک نەوشیروان گۆڕان گۆرەپانی ئەو نەریتە نیە وازیان هێنا، یاخیبون یاخود بە دودڵیەوە مانەوە. دو دڵیەکە راستەوخۆ پەیوەندی بە هزری گۆڕانەوە نیە، بەڵکو جۆرێکە لە پارادۆکسی سیاسی و رێکخراوەیی( ئیرسێکی کڵتوری یەکێتی) کە لە شێوازی بەرێوەبردن و کارکردن بەرچاو دەکەوێت و لە ئاستی سیاسیشدا لە چەند ساتێکی هەستیاردا رەنگدانەوەی زەقی هەبوە، ئەم پارادۆکسە ناسنامەی گۆڕانی تەم و لێڵ کردوە، چونکە وەک نوشتەیەکی پێچراوی لێکردوە کە بەردەوام بە سنگەوە کراوە. تا کاک نەوشیروان لە ژیاندا بو ئەو دودڵیە کاریگەریەکی ئەوتۆی لە سەر ناسنامەی گۆڕان نەبو، دوای ماڵئاوایی لێمان دودڵیەکە بۆتە دیاردەیەکی هەستیاری ناو بزوتنەوەکە کە گۆڕانی دوچاری ئیزدواجیەت و نارونی و ناجێگیری کردوە، زیادە بۆ ئەمەش لە چەند بوارێکی هەستیاردا دەستورەکە پشتگوێ خراوە و لادان لە رەوتی گۆڕان کراوە. لێرەدا بوار نیە باس لە چەندین نمونە لەو بارەوە بکرێت. ئەو بەرێزانە کەسانی تێکۆشەر و خاوەنی ئەزمونێکی دەوڵەمەندی رێکخراوەیی و پێشمارگایەتی و سیاسین، ئەم خەسڵەتە گرنگانە توانیان تەوژمێکی جەماوەری لە دەوری گۆڕان کۆبکەنەوە، بەڵام نەیانتوانی ئەو تەوژمە سەقڵ و ئاراستە بکەن بە ئاراستەی دەوڵەمەندکردنی ناسنامەی گۆڕان، بە پێچەوانەوە لە هەندێ بواردا چەند دیاردەیەک لە ناو گۆڕاندا سەریان هەڵداوە کە لە گەڵ پرەنسیپە بنەرەتیەکانی گۆڕاندا ناگونجێن، ئەم دیاردانە کاریگەریەکی گەورەیان لە سەر ناسنامەی گۆڕان و جەماوەرەکەی کردوە.   لە بنەرەتدا گۆڕان بەلای کاک نەوشیروانەوە زیاتر سەکۆ و بزافێک بو بۆ گەشەپێدانی ئاستی مەعریفە و هۆشیاری کۆمەڵایەتی وەک لەوەی زۆربەی وزە و کاتەکانی لە دۆخی سیاسی کوردستان سەرف بکات.  ئەم بەشە گرنگە لە ناسنامەی گۆڕان هەر لە سەردەمی نەخۆشی و غیابی رێکخەری گشتیدا هێدی هێدی کاڵبۆتەوە و لە ئێستادا بۆشاییەکی بەرچاوی دروستکردوە، بۆشاییەک دیاردە و شتی لابەلای زەرەربەخشی راکێشاوە.     بەرپرسانی ئێستای گۆڕان لە موخەزرەمەکانی سیاسەتی کوردین لە باشور. ئەزمونەکانی کارکردنیان سەلماندویانە تێرامانیان بۆ پرسی گۆڕان و گۆرانکاری لە چوارچێوەی تێگەیشتنە کلاسیکیەکاندا کۆکراونەتەوە، بە واتایەکی تر تێگەیشتنێکی موحافزکاری چەقبەستوی بێ دینامیک و وروژاندن و بێ دیدگایەکی رونی مەودا درێژ. ئەوان زۆربەی قورسایی بزوتنەوەکەیان لە پرۆسەیەکی سیاسی ئاڵۆز و نارون و بێ سەروبەردا خستۆتە گەر و حەزدەکەن تێیدا بمێننەوە، لەو پرۆسەیەدا بە حوکمی هاوکێشە سیاسیەکان ناسنامەی گۆڕان گەمارۆ دراوە و روشاوە، نمونەکانی گۆڕان لە حوکمرانیدا ئەو راستیە دەسەلمێنن.  لە دەرەوەی ئەم بازنە سەرەکیەی گۆڕان چەند کەسێک بە هۆی گۆڕانەوە پۆست و پێگەی فەرمی باڵایان دەستکەوتوە، ئەرکەکانیان بۆ خزمەتکاریە گشتیەکانە، بۆیە هەر کارێک بکەن یەکسەر رەنگدانەوەی لە سەر خەڵک و رای گشتی دەکات. مەخابن بەشێک لەو فەرمانبەرانە ئەوەندە پێناسەی گۆڕان یان لە بەر چاوی خەڵک روشاندوە کە دەبو بازنەی یەکەم لێپرسینەوەی جدی لە گەڵیاندا بکردایە. رەوشی ناوخۆی گۆڕان جێگیر نیە، دەوروبەری سیاسی لێی سودمەندن و بێدەنگی گۆرانخوازانیش سنورێکی هەیە، بۆیە پێویست دەکات بە پەلە هەڵسوراو و  بەئەمەکەکان کاری جدی بکەن بۆ بوژاندنەوە و گەشەپێدانی ناسنامەی گۆڕان بە مەرجی پاراستنی ناسنامەی گۆڕان وەک بزوتنەوەیەکی جەماوەری کراوە کە باوەری بە کاری سیاسی و مەدەنی و پەرڵەمانی هەیە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکانی.  رۆتەردام: ٢٥ی ئۆگۆستی ٢٠١٨   

■ نەبەز گۆران ئێستا پرۆژەیەكی نوێ‌ لە ئارادایە و پرۆژەكە باس لە دواخستنی هەڵبژاردنەكان دەكات. پارتی دیموكرات سێ‌ مەرجی بنەرەتی هەیە تاكوو ئەو پرۆژەیە قبوڵبكرێت. مەرجەكانی: یەكەم: بۆ ماوەی دووساڵ هەڵبژاردن دوابخرێت، بە ئەنجومەنی پارێزگاكانیشەوە. دووهەم: هەرسێ‌ لایەنەكە، گۆڕان، یەكگرتوو، كۆمەڵ، بگەڕێنەوە ناو حوكومەت. سێهەم: هەر شەش لایەنەكە، پارتی، یەكێتی، كۆمەڵ، گۆڕان، یەكگرتوو، هاوپەیمانی، وەك كوتلەیەكی سیاسیی كورد بچنە بەغداد. بە پێی بۆچوونی چوار لایەنەكە و یەكێتیی نیشتیمانی بێت، چاوەروانكراوە ئەم خاڵانە قبوڵبكرێن، ئەما پێویستیان بە گفتوگۆی زیاتر دەبێت لە نێوان هێزەكاندا. ئەوەی روونە پرۆژەی دواخستنی هەڵبژاردنەكان پرۆژەی دوو پارتەكەی دەسەڵات نییە، پرۆژەی چوار لایەنەكەیە و یەكێتیش نایشارێتەوە خۆشحاڵە بەم پرۆژەیە. چوار لایەنەكە بیانوشیان بۆ دواخستنەكە ساختەكاری و، زۆری ناوی دووبارە و مردووە. ئەشێت ئەو چوار لایەنە حەقی خۆیانبێت لە هەڵبژاردن بترسن، چوون هەڵبژاردنەكانی _عێراق_ گورزی كەمەرشكێن بوو بۆ هەرچواریان و تەواوی نەخشەی جەماوەری و سیاسیی قوڵپكردەوە و، نیگەرانی و هەوڵە سیاسیی و یاساییەكانیش كاریگەریان لەسەر گۆڕینی ئەنجامەكان نەبوو. چوار لایەنەكە لەوە دڵنیان ئەم هەڵبژاردنەی كوردستانیش بۆ ئەوان گورزێكی دیكە دەبێت. چ لە رووی ساختەكارییەوە، چ لەو رووەوەی زۆرینەی ئەوانەی دەنگ نادەن، دەنگە نارازییەكانن و دەنگی چوار لایەنەكەیە. ئەگەر ئەم پرۆژەیە سەربگرێت، گوتاری بەرگریكردن لە دیموكراسی، ماف، سەروەری یاسا، بۆ ماوەیەك پاشەكشێ دەكات. پاشەكشێك كە پەیوەندی بەوەوە دەبێت، ئەو لایەنانەی پێشتر بانگەشی بەرگریكردنیان دەكرد لەم چەمكانە، ئێستا خۆیان لە دۆخێكدان هەوڵی ئەوەدەدەن هەڵبژاردن دوابخرێت، بۆ ئەوەی جارێكی كە خۆیان كۆبكەنەوە! ئەم هەوڵە بەر لەهەمووشت لێدانە لە دیموكراسییەت، لێدانە لە ماف، لە سەروەری یاسا. كاتێك دەبینین ئەو لایەنانەی خاوەنی ئەم گوتارە بوون و ئێستا خۆیان پێچەوانەی گوتارەكەی خۆیان دەجوڵێنەوە، دەبێت چاوەروان بكەین رووبەری سیاسیی لەم هەرێمە، بۆ ماوەیەكی زەمەنی دەچێتە دۆخی كپ بوونەوە. گەر ئەم پرۆژەیە سەر نەگرێت و هەڵبژاردنەكە بكرێت_ كە هیواخوازین بكرێت_ ئەوا دەبێت دیسانەوە چاوەروانی دەنگە دەنگی شاشەكان بین ولایەنە كەوتووەكان نارازیبن بە دۆخەكە. هەرچۆنێك بێت دۆخەكە لە متبوندایە، بە پێی داتاكان پێناچێت ئەم هەڵبژاردنەش گەر بكرێت، نەخشەی سیاسیی بگۆڕێت. ئەوەی لەم كاتەدا پێویستە سەرنجی لەسەر بدەین، نەمانی گوتار و پاشەكشێیە لە گوتاری پێشوو. چوار لایەنەكە هەوڵەكەیان سەربگرێت بۆ دواخستنی هەڵبژاردن، ئەوا دەبێت گومان لە كۆی وتارەكانی رابردوویان بكرێت. چونكە ئەم هەوڵە گواستنەوەی رووبەری نارەزایەتی و ئۆپۆزسیۆنە، بۆ ناو رووبەری دەسەڵات و رازی بوون. ئەم گواستنەوەیە ناچاریاندەكات بێدەنگی هەڵبژێرن، مەرجەكانی دوو پارتەكەی دەسەڵات، بە تایبەتی پارتی، مەرج گەلێكن دۆخی بەرگریكردن دەگۆڕێ‌ بۆ دۆخی رازی بوون. كردنی هەڵبژاردنەكە بە هەر دەرئەنجامێكەوە بێت، باشترە لە دواخستنی. حیزبی كوردیی و بە تایبەت دوو پارتەكەی دەسەڵات، زۆرجار جوڵەیەك دەكەن بە عادەت و دووبارەی دەكەنەوە، لەوانەیە ئەم دواخستنە بكەنە عادەت و دووبارەی بكەنەوە و وردە وردە دۆخی دیموكراسی و مافی دەنگدان بەرەو پاشەكشێی تەواوەتی ببەن. هەرلەبەر ئەمە ئەو هەوڵەی چوار لایەنەكە بۆ ئەم دواخستنە، هەوڵێكی زۆر مەترسیدارە، گەرچی ئەوان وەك هێزی سیاسیی دەتوانن بۆ ماوەیەك بێدەنگ بن و، ناتوانن دەنگی بەرزی راستەقینەی نارەزایەتی كپ بكەن، ئەما نەمانی گوتاری بەرگیركردن لەناو ئەو چوار لایەنە، بۆ خۆی لەدەستدانی بروای ئەو خەڵكانەیە، كە هێشتا بروایان بەم چوار لایەنە هەیە. بە دیوكێكی دیكەشدا ترسی چوار لایەنەكە لە بچوكبوونەوەی قەبارەیان لەم هەڵبژاردنەدا، وا دەكات سەرقاڵی بەرهەم هێنانی ئەم پرۆژە مەترسیدارە ببن، لەكاتێكدا رێگای دروست بۆ ئەوان بەرهەم هێنانی ئەم پرۆژەیە نییە، بەڵكو سووربوونە لەسەركردنی هەڵبژاردنەكە و بایكۆتكردنییەتی بۆ ئیفلیجكردنی و، گواستنەوەی دەنگی نارەزایەتی و بەرزكردنەوەی گوتاری بەرگرییە، لە هۆڵی پەرلەمانەوە بۆ شەقام و بۆ شاشەكان. بەڵام پێناچێت جەسارەتی بایكۆتیان هەبێت و ئەوەی چاوەرواندەكرێت لێیان، بەرگریكردنە لەم پرۆژە نوێیەی خۆیان، (گەر سەربگرێت) دیموكراسییەت و هەڵبژاردن و مافی دەنگدان دەخەنە دۆخێكی مەترسیدارەوە.  

■ رۆبیتان كاكەزاڵ  لە دیدگای فەلسەفییەوە گەر مۆدێرنە کۆکردنەوەی راستیبێت ، ئەوا پۆستمۆدێرنە پەرشکردنەوەی راستییە بۆ چەندین راستی. پرۆسە و چەمک و کولتوری مۆدێرنە سەرلەبەری ئاماژە و خواست و هەوڵدانە بۆ خۆرێکخستن و ناوەندگەرایی و پێشبینیکردن لەسەر ئاستی یەک رەهەندی و یەک یەکەیی ، هەروەک چۆن لە زانستدا دیسپلینەکان خۆیان لەیەکدی جیادەکەنەوە و تاکرەهەندانە خواستی شیکاری و تێگەشتن دەکەنە بەرنامەی کاری لێکۆڵینەوەکانیان، بەهەمان شێوەش خۆرێکخستن و شوناسی نەتەوە و دەوڵەتی نەتەوەیی و رەگەز و ئاین لەسەر ئاستی یەکەی ئەتۆمی و خۆجیاکەرەوە لەویدی شێوازوەردەگرێت. مۆدێرنە بەکۆی کولتور و پرۆسە و واتا و چەمکسازی لە سەردەمی پۆستمۆدێرنەدا دوچاری قەیرانی پەرشوبڵاوی واقیع دەبێت لە ئاستی سادەیی گریمانە و بیردۆزدا. چیتر لە واقیعدا پەرش و بڵاوی باڵادەست دەبێت و لەگوتار و بەهاکاندا پاشماوەی سادەیی و دونیای رەش و سپی مۆدێرنە و زانستەکانی هەوڵی مانەوە دەدەن و لەخەمی دەستبەرداربوندان لە دەسەڵاتی راڤەکردن و ئاراستەکردن و پێشبینیکردن. لەم ناوکۆییەداسیاسەت وەک کایەیەکی تیۆری یان کرداری، بۆ ناسینەوە و پێناسەکردن و پراکتیکردنی دەسەڵات دوچاری گرفتی گەورەدەبێت. سیاسەت وەک زانست ناتوانێت بێ زانستی ئابوری، زانستی کۆمەلناسی، زانستی ماتماتیک و ئامار هەنگاوی دیسکریپتیڤ بنێت، واتە ناتوانێت قسەیەک بکات سەبارەت بە دیاردەیەک ، چونکە خودی سیاسەت قسەیەکە یان کردەیەکە سەبارەت بەچۆنێتی دابەشبونی دەسەڵات و هەوڵی تیۆری یان کرداری بۆگۆڕینی ئەو دابەشبونە، کەئەمەش کایەی سەرەکی دەسەڵاتی ئابوری و جومگەدەسەڵاتییە کۆمەڵناسییەکانە وەک خێزان، هۆز، دامودەزگا پەروەردەییەکان، رێکخراوی سیاسی و سەندیکایی هتد ، واتە کایەی نۆرماتیڤیش یان ئەوکایەی کە تەنها باسی ئەوەناکات شتێک چۆنە یان پەیوەندییەکی دەسەڵاتی چۆنە ، بەڵکو ئەو پەیوەندییە چۆنبێت باشە. پاشتر کە سنوری دەسەڵاتی دەوڵەتی نەتەوەیی بەسەر جوگرافیای سیاسی و جوگرافیای ئابوری و بازاڕی کار و شوناسی مرۆڤەکاندا گۆڕانکاری بەسەردادێت ، کاتێکیش کۆمپانیا فرەنەتەوەییە نێودەوڵەتییەکان لەسەر و ئاستی سنوری دەسەڵاتی دەوڵەتی نەتەوەییە وە چالاکی ئابوری ئاراستەدەکەن ، ئیتر ناوەندگەرایی دەسەڵاتی دەولەت هیچی ئەوتۆی بۆنامێنێتەوە کە کاریگەری کردەی سیاسی حکومەت لەسەر رەوتی روداو و پێشهاتەکان مسۆگەربکات. بۆکورتکردنەوەی بابەتەکە گەر لێرەوە پۆپۆلیزم وەک جوڵەیەکی سیاسی نیمچە رێکخراوی ئومێدبەخش بە چین و توێژێکی دیاریکراو بهێنینە ناو بابەتەکەمانەوە، ئەوا دەتوانین بە ئاسانی لەکایەی سیاسیدا بیناسینەوە. زۆربەی جوڵانەوە پۆپۆلیستەکان لە چەند رویەکەوە لەیەک دەچن. زۆربەیان پێناسەی کێشەکان چ سیاسی و چ ئابوری ئاساندەکەنەوە ، هۆکاری کێشەکان دەگەڕێننەوە بۆ مۆراڵ و چارەسەری کێشەکانیش پەیوەستدەکەن بە رێکاری ئاسان و خێرا و مۆرالیزم. زۆربەی جوڵانەوە پۆپۆلیستەکان ساناترین جۆری خۆرێکخستن و پرۆسەی دروستکردنی بڕیاریان هەیە و زۆرترین کاریان بە دروشم و مێتافۆر و قسەکردنە.  بزاڤە پۆپۆلیستییەکان لەزۆربەی ئەزمونەکاندا وەک رەخنەگرێکی سەرسەخت و لایەنگری راستی و پاکی و نیشتیمانپەروەری دەردەکەون ، لەهەندێک ئەزمونیشدا نەتەوەپەرست و رەگەزپەرست و خۆویست بە دیوە نەرێتییەکەدا نمایش دەکەن. لێرەدا قسەلەسەر ناوەرۆکی گوتارەکان نییە لای پۆپۆلیزم بەڵکو قسە لەسەر شێوازی داڕشتنی گوتارەکان و میکانیزمی جوڵاندنی زۆرینەیە. کاتێک پۆپۆلیزم رەخنەدەگرێت ، کێشەکان بەزمانێکی ئاسان پێناسەیەکی ئاساندەکات و بەرەی مۆراڵی باش و مۆراڵی خراپ دیاریدەکات ، خۆی توشی هەمان گرفتی حکومەتی دەوڵەتی نەتەوەیی دەکات و بەهەمان لۆژیک دەکەوێتە ناو پەرش و بڵاوی پنتەکانی دەسەڵاتەوە، ئەم ترسە لە پەرش و بلاوی و نەتوانینی دروستکردنی گۆڕانکاری لەرێگای حکومەت و دەسەڵاتی سیاسی دەوڵەتەوە بەتەنها ، زۆر لە بزاڤە سیاسییەکان دەخاتە بەردەم دوو رێگا. رێگای یەکەم / نەچونە ناو حکومەتەوە و مانەو لە ناوە پەرلەمان و سەرشەقام و مێدیاکان و بەردەوامیدان بە مانەوە لە کایە سیاسییەکەدا. رێگای دووەم/ نزیکبونەوە لە دەسەڵات و درێژەدان بەکات و چونە ناو حکومەتی هاوپەیمانی و بەردەوامیدان بە هەمان جۆری گوتار و دروشم.  لەهەردوو رێگەکەدا پۆپۆلیزم لەبەردەم هەمان گرفتدایە. ئەگەرچی رێگاکان جیاوازن بەڵام یەک چارەنوسیان هەیە. چارەنوسی هەردوو رێگاکە لەژێر رەحمەتی کاتدایە ، هەردوو رێگاکە کات لەبەرژەوەندیان نییە. دروشم و پەیمانی سانا و خێرا ناتوانێت بەبەردەوامی ئومێدبەخشبێت. لە رێگای یەکەمدا ئومێد واتایەکی نامێنێت و پۆپۆلیزم لە کۆتاییدا لە دەستەبژێرێکدا دەمێنێتەوە و هێدی هێدی توانای جوڵاندنی نامێنێت و دەکەوێتە داوی سازش و پاراستنی بەرژەوەندی ئەو دەستەبژێرە. لە رێگای دووەمدا تێپەڕبونی کات و نەتوانینی دروستکردنی گۆرانکاری و هاتنەئارای بەراوردکردن لە نێوان دروشمی سانا و بێ توانایی لە کاریگەردانان و بردنەسەری پەیمانە خێرا و سادە و چارەنوسازەکان، بزاڤەکە دەخاتە بەردەم هەوڵدان بۆ مانەوە لەبری کاریگەردانان، کە لەسروشتی گوتارەکانەوە دوبارە بە تێپەڕبونی کات داددراوە بە خۆرێکخستنێکی دەستەبژێری و پاشتریش تێگەشتن لە ئاڵۆزی پەرشوبڵاوی پنتەکانی دەسەڵات و هەوڵدان بۆ سازش و پاراستنی بەرژەوەندی دەستەبژێرەکە.  کەواتە دەتوانین بڵیین ئەو بزاڤەی لەسەرەتادا باوەڕی بە سانایی کێشەکە و چارەسەر و میکانیزمەکەی بەخێرایی هەیە لە کۆتاییدا دەبێت بزاڤێکی دەستەبژێری سازشکار لەگەڵ دەسەڵات و توانای جوڵاندنی سیاسی جەماوەری گەورە لەدەستدەدات. لێرەوە چیتر خەونی گۆڕانکاری دەگۆڕێت بۆ نائومێدی و هەوڵی مانەوەی دەستەبژێرێک بۆ بەدەستهێنانی دەسکەوت و پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان. ئەم چارەنوسەی پۆپۆلیزم هۆکارەکەی مۆراڵ و بێتوانایی نیە بەڵکو تێنەگەشتنە لەزۆربەی ئەزمونەکاندا لە کۆمەڵناسی خۆرێکخستن و سودوەرنەگرتن لە تێپەڕبونی کات و بەردەوامیدان بە بەرزکردنەوەی دروشمی سادە و خێرا.

■ ئاراس فەتاح پرد فرەمانا و وەزیفەیە، ھەڵگری خەسڵەتێکی دووفاقەییە. لەکاتی پێویستدا دروستدەکرێت و لە دۆخی مەترسییشدا دەتەقێنرێتەوە. پرد دەشێت بەیەکبەستنەوەی دوو جوگرافیای سروشتیی بێت بەیەکتر، یاخود دابڕانی دوو جوگرافیای سیاسیی، کولتووریی، ئەتنیی یان ئایینی بێت لەیەکتر. پرد چەندە شوێنی گرێدان و بەیەکگەیشتنە، ھێندەش دەتوانێت ببێت بە سنووربەندیی و لێکدابڕان. پرد چەندە دەتوانێت سیمبۆڵێک بێت بۆ ڕق و دڵڕەقیی، ھێندەش دەتوانێت جێگایەک بێت بۆ خۆشەویستیی و لێکتێگەیشتن. پرد لەیەککاتدا دروستکردنی پەیوەندیی و سنووربەندییە لە نێوان ”ئێمە“ و ”ئەوانیتر“دا کە ھەردوو وەزیفەی دابڕان و بەیەکگەیشتنی لەھەناوی خۆیدا ھەڵگرتووە. نموونەی یەکەم:  لە کۆتایی نەوەدەکاندا کتێبێکی زۆرم بە زمانی عەرەبیی و کوردیی بۆ نووسینەوەی ماستەرەکەم لە کوردستان کڕی و ویستم لەگەڵ خۆمدا بیانبەمەوە بۆ فرانکفۆرت. لە دوای پەڕینەوە بە پردی برایم خەلیلدا کە دواخاڵی پشکنینی سنووری تورکیا و کوردستانی عێراقە، جانتاکەمیان پشکنیی و بینییان کە جگە لە کتێب ھیچی تری تیا نییە. ئەمەش بوو بە شوێنی گومانێکی گەورە. ئەفسەرێکی ئاساییش ھات کە دیاربوو کوردیی دەزانی، یەکە بەیەکەی کتێبەکانی پشکنیی و کتێبە کوردییەکانی جیاکردەوە و پێی ڕاگەیاندم کە ئەم کتێبانە بە زمانێک نووسراوان لە وڵاتی ئەواندا بوونی نییە و لای ئەوان نامۆیە و نایناسن. لەو چرکەساتەدا ھەستمکرد زمانی کوردیی وەک پیسییەک وێنادەکەن کە پاکێتی نیشتیمانی ئەوان دەشێوێنێت، یان ڤایرۆسێک بێت و لەودیوەوە ھێنابێتم و ھەڕەشە لە جەستەی کولتووری ئەوان بکەم. کابرای ئاساییش فەرمانی بە ژەندرمەکان کرد کە دەبێت چۆن بەسەر ئەو پردەدا ئەو کتێبانەم ھێناوە، ئاوھاش بەسەریا بگەڕێمەوە و بیانبەمەوە بۆ شوێنی خۆیان. بۆئەوەی تاکسییەکە و نەفەرەکانی کە لەگەڵمدا بوون زیاد لە پێویست دوانەخەم و فریای فرۆکەکەشم بکەوم، پێشنیاری ئەوەم کرد، مادام ناھێڵن کتێبەکان لەگەڵ خۆمدا ببەم، بەناچاریی لای ئەوان بەجێاندەھێڵم و بەدەستی خاڵی دەگەڕێمەوە بۆ ئەڵمانیا. ژەندەرمەکان بەمەش ڕازیی نەبوون. پاش مشومڕێکی زۆر و ھەوڵی تێگەیاندنیان بەوەی کە ئەم کتێبانە بۆ لێکۆڵینەوەی زانستیی بەکاردەھێنرێن، سەرەنجام ئەوان بە بزیەکی تاڵەوە دوو ھەڵاوێردیان خستە بەردەمم؛ یەکێکیان فڕێدانی کتێبەکان بوو لەسەر پردەکەوە بۆ ناو ڕووبارەکە و دووھەمیشیان بردنەوەیان بوو بەسەر پردەکەوە بۆ ئەودیو سنوور. کاتێک بەپیادە کتێبەکانم بردەوە ئەو دیو سنوور و کێشەکەم لە بەرپرسانی سنووری خۆمان تێگەیاند، کەچی ھیچ کەسێکیان ئامادەنەبوو کتێبەکانم وەکو دیاریی لێوەربگرێت، یان بیانبات بۆ کتێبخانەی گشتیی زاخۆ یان ھەر جێگایەکی تر کە پێشنیارمکرد. ناچار لەبەر پێی پێشمەرگەیەکی پارتیی دامنان و پێمگوت ئەمە دیاریی منە بۆ منداڵەکانت، ئەویش گوتی مامۆستا چی لەم کتێبانە بکەم؟ بەکەڵکی ئەوان نایەت! پاشان داوای لێبوردنم لە پێشمەرگەکە و کتێبەکانم کرد و بەپەلە بەسەر پردەکەدا گەڕامەوە بۆ تورکیا، بۆئەوەی فریای تاکسییەکەم بکەوم کە لەودیو سنوور چاوەڕێی دەکردم. مۆدێلی ناسیۆنالیزمی نەژادپەرستیی چەندە مانای کێشانی سنووری دەستکرد و دروستکردنی پردی جیاکارییە لەنێوان تێرمی ”ئێمە“ و ”ئەوانیتر“دا، ھێندەش مانای شکاندنی پردی پەیوەندییە لەنێوان کولتوور و زمان و جوگرافیای دەرەوەی خۆیدا و دروستکردنی کولتوورێکی باڵای نەتەوەییە کە تەنھا جێگای یەک زمان و یەک نەژادی تێدا دەبێتەوە. بۆئەوەی ناسیۆنالیزمی ئەتنیی بەرھەمبێت، دەبێت ھەموو ئەو پەیوەندییە ئینسانیی و کولتووریی و زمانییانە وێرانبکرێت کە لە نێوان ”ئێمە“ و ”ئەوان“دا بوونی ھەیە. بۆئەوەی دەوڵەتێکی ناسیۆنالیستیی لەدایکبێت دەبێت ھەموو سنوور و پردەکانی پەیوەندیی لەژێر کۆنتڕۆڵی سەرباز و دەزگاکانی ئاساییشدا بێت کە ”ئێمە“ و ”ئەوانیتر“ بەیەکتر دەبەستێتەوە. ئەوەی ناسیۆنالیزمی ڕەگەزپەرستیی بەرھەمیدەھێنێت پرد نییە لە نێوان کولتوور و نەتەوەکان، بەڵکو شکاندنی ھەموو پردەکانە کە ئەگەری دروستبوونی پەیوەندییەکی ھاوسەنگ و ئینسانیی و پلوراڵ بەرھەمدەھێنن. نموونەی دووھەم:  پردەکەی شاری مۆستار لە وڵاتی بۆزنەوھەرسەک کە بە ”پردی دێرین یان کۆنەپرد“ ناسراوە، یەکێکە لە مێژووییترین پردەکان لە جیھاندا. ئەم پردە ساڵانێکی زۆر ڕەمزی دابەشکاریی نێوان ڕۆژئاوا و ڕۆژھەڵات بوو. پردەکەی مۆستار تەنھا جیاکردنەوەی جیھانی مەسیحیی و ئیسلامیی نەبوو لەیەکتر، بەڵکو ڕەمزی دابەشبوونی کرواتە کاتۆلیکەکان و سێربە ئۆرتۆدۆکسەکانیش بوو. لە جەنگی ناوخۆیی یۆگۆسلاڤیای ئەو کات، ئەم پردە ڕۆڵێکی ستراتیژیی دەگێڕا، ھەربۆیە لە ساڵی ١٩٩٣دا لەلایەن گاردی کرواتییەکانەوە تەقێنرایەوە. دوای جەنگ و بە دیاریکراوی لە ساڵی ٢٠١٣ ژمارەیەکی زۆر لە تاوانبارانی جەنگ لە دادگای نێونەتەوەیی لە شاری دێن ھاگ حوکمدران کە یەکێک لە خاڵەکان بریتی بوو لە تاوانی تەقاندنەوەی ئەو پردە. سەرئەنجام سەرۆکی ئەوسای حکومەت، یادرانکۆ پرلیچ بە ٢٥ ساڵ و وەزیری بەرگریی بە ٢٠ ساڵ و چەندین جەنەراڵیش بە ٢٠ ساڵ حوکمدران. نموونەی سێھەم:  لە مێژووی نوێی ھەرێمی کوردستانیشدا بۆیەکەمینجار تەقاندنەوەی پردێک نەک ھەر دەبێت بە خاڵی وەرچەرخان لە پەیوەندیی کورد بە بەغداوە و گۆڕانکاریی گەورەی لەو وێنایەی کە لەسەر ھێزی بەرگریی و ئازایەتیی کورد ھەبوو دروستکرد، بەڵکو بووە ھۆکاری گۆڕانکاریی قووڵ لە وێنای کورد لەسەر خۆی و پەیوەندیی کورد بە خۆشیەوە. دووبارە دروستکردنەوە و کردنەوەی پردەکەی پردێ لەدیدگای ناسیۆنالیزمی نوێی عێراقییەوە مانای دروستکردنی پەیوەندیی نییە لەنێوان ھەرێمی کوردستان و عێراقدا وەکو سەرانی ناسیۆنالیزمی کوردیی پروپاگەندەی بۆدەکەن، بەڵکو مانای دروستکردنەوەی پەیوەندییە لەنێوان دووپارچەی لەیەکدابڕاوی سنوورێکی سروشتیی ناو دەوڵەتی عێراق. کردنەوەی ئەم پردە مانای سەرکەوتنی ناسیۆنالیزمی کوردیی نییە کە ئاڵاکەی لە حەمرینەوە گواستەوە بۆ سەر پردی پردێ، بەڵکو مانای سەرکەوتنی سیاسەتی سەروەرێتیی سەربازیی و ئابووریی دەوڵەتی عێراقییە بەسەر سەرکێشیی ھێزێکی لۆکاڵیی لەناو دەوڵەتەکەیدا و بچووکردنەوەی ھێز و سنووردارکردنی ڕووبەری جوگرافیی دەسەڵاتێتی. کردنەوەی پردی پردێ ڕەمزی داننانی بەغدا نییە بە سەروەریی ھەرێم، بەڵکو سیموڵی داننانی ھەرێمە بە بەغدا وەک سەروەری خاک و ئاسمانی دەوڵەتی نوێی عێراق. کردنەوەی ھاموشۆی سەر پردەکە ڕووداوێکی نیشتیمانیی نییە، چونکە بە کۆنتڕۆڵکردنی نیوەی خاکی ھەرێم و سامانی ژێر زەوی و سەر زەویی و ئاسمانیی کوردستان لەلایەن بەغداوە دەستیپێکرد و بە ملکەچکردن و ئیملاکردنێکی بێوێنەی سیاسیی بۆ براوەی جەنگ کۆتاییھات. پرد چەندە کەرەسەیەکە بۆ دروستکردنی پەیوەندیی، ھێندەش کەرەسەیەکە بۆ تێکشکاندنی پەیوەندیی. چەندە ھێمایەکە بۆ ئاوەدانیی، ھێندەش دەتوانێت ڕۆڵی وێرانکاریی بگێڕێت. کاتێک لە جەنگدا بەرگریی لە پردێک دەکرێت، مانای ئەوەیە کە ڕۆڵێکی ستراتیژیی لە تەرازووی ھێز دروستدەکات. ھەرکاتێکیش ئەو پردەی کە بەرگریی لێدەکرێت بوو بە ھەڕەشە و مەترسیی، ئەوا چارەنووسی تەقاندنەوە دەبێت. پرد رێگایەکە بۆ دروستکردنی پەیوەندیی لەنێوان چەق و کەنار، بەڵام کاتێک مەترسیی بۆ چەق دروستدەبێت پێگەی کەنار گرنگیی خۆی لەدەستدەدات و پردەکە دەروخێنرێت، بۆئەوەی بەرگریی لە نێوەند بکرێت. چەمکی چەق یان نێوەند لە دیدی پارتییدا بریتییە لە ھەولێر نەک کەرکوک یان سلێمانی. ئەم نێوەندە دەتوانێت بچووکتریش بێتەوە و بەرەو دھۆک و لەوەش بچووکتر بەرەو ناوچەی بارزان ھەڵکشێت، گەر جەبری پاراستنی چەقی دەسەڵات فشاری بۆ بھێنێت. گومانی تێدا نییە ناسیۆنالیزمی نوێی عێراقیی دوای بەعسیزم کە شیعیزمی عێراقیی بەھەموو ڕەوتەکانییەوە ڕابەرایەتی دەکات، بەدوای ھەلێکدا دەگەڕا کە سەروەریی خۆی بەسەر خاک و ئاسمانی خۆیدا وەدەستبھێنێتەوە و نیشتیمانپەروەرییەکی نوێی عێراقیی بە مۆدێلی شیعە نماییشبکات. ئەم ھەلەش ریفراندۆکەی پارتیی و یەکێتی و ھەموو ئەو ھێزانەی بە ھەڵەستراتیژییەکانی بارزانیی فریویان خوارد، خستیانە سەر سینییەکی زیڕین و بردیانە بەردەمی حەشدی شەعبیی و عەبادییەوە کە لەدوای ڕزگارکردنی موسڵ وەکو پاڵەوانێکی نەتەوەیی شاباشی خۆی پێکرد. بەپێچەوانەی ڕووداوی پردەکەی شاری مۆستار کە پاش نۆژەنکردنەوەی بەئامادەبوونی نوێنەرانی ٦٦ دەوڵەت لە ئاھەنگێکی بێوێنەدا کرایەوە، پردی پردێش دوای ساڵێک لە بێمانایی سیاسیی و مێژووییدا وەکو ”ناڕووداوێک“ بە ئامادەبوونی چەند پۆلیسێک دەکرێتەوە و بەبێ ھیچ دادگاییکردنێکی ڕەمزیی یان ھەقیقیی تێدەپەڕێت. ھەربۆیە وەک ھەر پردێکی ئاسایی کە پێویستی بە نۆژەنکردنەوەیە، دووبارە دەکرێتەوە و دەبێت بە ھەواڵێکی تێپەڕ لەناو ھەواڵەکانی تری ڕۆژانەی ناو میدیاکاندا. سەرەڕای ئەو ھەموو وێرانکاریی و قوربانییەی کە بە لەدەستدانی نیوەی خاکی ھەرێم و داخستنی فرۆکەخانەکان و سنوورەکان کۆتایی ھات، تەنھا بارزانی بە فشاری ئەمریکا و ھێزە ئیقلیمییەکان دەستی لە سەرۆکایەتیی ھەرێم کێشایەوە و نەجمەدین کەریمیش ھەڵھات و کورسیی پارێزگاری کەرکوکی بەجێھێشت، جگە لەم دوو ئەکتەرە ھیچ کەسێک یان ھێزێکی تر بەرامبەر بەو شکستە مێژووییە دادگایی سیاسیی و ئەخلاقیی نەکرا و لێپێچینەوەی یاسایی و سەربازیی لە ھیچ ھێزێک و کەسێک نەکرا کە بوونە ھۆکاری ئەم کارەساتە نیشتیمانییە لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر و کۆی ھەرێمی کوردستان و عێراق. پێدەچێت شوێنگەی پردێ لە دیدو ستراتیژی پارتییدا مۆدێلی دووھەمی دێگەڵە بێت. گەر دێگەڵە ئەو سنوورە بێت کە لەناو ناسیۆنالیزمی تێکشکاوی ھەرێمییانەی (قطري) کوردییدا کێشرا و شکستی پڕۆژەی نەتەوەسازیی تێدابەرجەستەبوو، ئەوا دوبارەدروستکردنەوەی پردی پردێ بەیانی ئەو پەیوەندییە بەزیوەیە کە ناسیۆنالیزمی شکستپێھێنراوی ھەرێمیی کوردیی بە ناسیۆنالیزمی نوێی عەرەبی عێراقییەوە دەبەستێتەوە. ناسیۆنالیزمی ھەرێمیی کوردیی بەپێی ستراتیژیی مانەوەی خۆی خوێن لەسەر پردەکان دەڕێژێت و کەی بیەوێت دەیانتەقێنێتەوە و کەی بەرژەوەندیشی واخواستی تەنازولی مێژوویی دەکات و پاش دروستکردنەوەشیان لەشوێنی پەڵەخوێنەکاندا ئاڵای کوردستان ھەڵدەکات و وەکو سەرکەوتنێکی وەھمیی نەتەوەیی بە خەڵکی ئێمەی دەفرۆشێتەوە. پردی پردێ سیمبۆڵی شکستی پەیوەندییەکی شکاو و ئاڵۆزی نێوان ناسیۆنالیزمی ھەرێمیی کوردیی و نیشتیمانپەروەرێتیی نوێی عێراقییانەی قۆناغی دوای بەعسیزم و داعشیزمە. گواستنەوەی ئاڵای کوردستان بۆ پردێ ئەگەری ئەوەی ھەڵگرتووە کە کەرکوک لە شوێنی ململانێی نێوان کورد و عەرەبی شیعە و سوننەوە گەشەبسەنێت بۆ کوانووی ململانێی توندی نێوان کورد و تورکمانیش بە سپۆنسەری دەوڵەتی تورکیی. شکستی مۆدێلی ناسیۆنالیزمی ھەرێمیی کوردیی ساڵانێکی زۆر پێش تەقاندنەوەی پردی پردێ دەستپێدەکات. ئەم ناسیۆنالیزمەی پارتیی و یەکێتیی لە ھەڕەتی دەسەڵاتی خۆیدا بەتەنھا ھەموو ئەو پردانەی نەتەقاندەوە کە بۆ رێکخستنی ماڵێکی دیموکراسیی لە ھەرێمی کوردستاندا پێویست بوو، بەڵکو ھەموو ئەو پردانەشی وێرانکرد کە لەڕووی سیاسیی و کولتووری و لێکتێگەیشتنەوە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی تر لەدەرەوەی ھەرێمدا پێویستبوون، بۆ دروستکردنی مۆدێلێکی نوێ لە پێکەوەژیان و بنیاتنانی دونیایەکی یەکسان و دادپەروەر و پلوراڵ.

■ ساڵح موسلیم سەرچاوە ھەواڵییە جیھانییەکان لە ئێستادا زیاتر تیشکیان خستووتە سەر قەیرانی دارایی تورکیا و دابەزینی بەھای لیرەی ئەو وڵاتە کە ھۆکارە سەرەکییەکەی بریتییە لە خراپبوونی پەیوەندییەکانی تورکیا و ئەمریکا و ھەر وەک ئەوەی بەرپرسانی تورکیاش دەیانەوێت وەھا وێنەی بکەن بۆ ئەوەی سیفەتی پاڵەوانێتی بدەنە پاڵ ئەردۆغان وەک ئەوەی ململانێ لەگەڵ ئەمریکای تاکە ھێزی جیھان دەکات. بەڵام لە ڕاستیدا قەیرانەکە شتێکی کاتی و نوێ نییە و بەڵکو پێشبینی کراوبوو بە شێوەیەک ئەنجامدانی ھاوپەیمانی لە نێوان حزبە شۆڤێنییە تورکەکان و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت لە حوزەیرانی ڕابردوودا لە بنەڕەتدا بۆ ئەوەبوو ڕووبەڕووی قەیرانی قوڵی ئابوری و سیاسی و سەربازی لە ناوخۆ و دەرەوەی تورکیا ببنەوە، ھەر بۆیە ڕەگوڕیشەکانی ئەم قەیرانە بۆ ماوەیەکی زۆر پێشتر دەگەڕێتەوە و ھۆکارەکەشی گەندەڵی و فێڵ و کاری خراپی دەسەڵاتدارانی تورکیایە. پێش ھەموو شـتێک، گەیشتنی ھاوپەیمانی "ئەردۆغان ـ گولەن" بە لوتکەی دەسەڵات لە ساڵی ٢٠٠٢دا لە خۆڕا نەبوو بەڵکو بە ھاوکاری چەند لایەنێکی دەرەکی بووە کە بە ھەموو شێوەیەک لە ڕووەکانی ئابوری و سیاسییەوە ھاوکارییان کردوون بۆ ئەوەی بگەنە ھەموو جومگەکانی کۆمەڵگا و دەسەڵاتی تورکیا، ھەروەھا لەم کاتەشدا تورکیا یەکەم وڵات بوو سودی لە ھەر دوو جەنگی کەنداو بینی و توانی لە ڕووی ئابورییەوە بەھۆی فرۆشتنی چەک و کاڵاکانی بە وڵاتانی ناوچە زیرەکانە ماوەیەک خۆی لە قەیرانی دارایی ڕزگاربکات کە زۆربەی وڵاتانی ناوچەکەی گرتبووەوە. ئەردۆغان لەڕێگەی پەیوەندی بە ھێزی لەگەڵ بەشار ئەسەد توانی لەو ماوەیەدا سوریا بکاتە داگیرگەی کاڵا تورکییەکان و بازاڕێکی گونجاو بدۆزێتەوە و ھەروەھا کاتێکیش ئەمریکا عێراقی داگیرکرد تورکیا توانی ھەژمونی خۆی لە باشوری کوردستان بچەسپێنێت و توانی لەرێگەی ناردنی کاڵا و دزینی نەوت و دروستکردنی بۆرییەوە داگیرگەیەکی ئابوری تر بۆ خۆی دروستبکات. ھەروەھا دوای ئەوەی ئەمریکا سزاکانی بە سەر ئێراندا سەپاند تورکیا ئەمەی بە ھەلزانی و دەرگای بازرگانی بە شێوەی ئاشکرا و نھێنی بە ڕووی ئێراندا کردەوە و بانکە تورکییەکانیش لەم بوارەدا ڕۆڵیان ھەبوو و کە سزاکانیان لەسەر ئێران سوکترکرد لەڕێگەی سپیکردنەوەی پارە و ناردنی دۆلار و زێڕەوە ھەروەک ئەوەی کێشەکە لە ئێستادا لە دادگاکانی ئەمریکا ھەیە و نمونەش کێشەکەی ڕەزا زەڕابە. کاتێکیش بەھاری عەرەبی و شۆڕشی گەلانی ناوچەکە ڕوویاندا تورکیا زیرەکانە توانی خۆی وا دەرخات کە پارێزەی مافی ئەو گەلانەیە و دیموکراسی دەوێت لەم ڕێگەوە توانی قایلیان بکات کە ھاوڕێی ئەو گەلانەیە و ئیتر مەبەستە شاراوەکانی خۆی دەرنەخست و سەرەتا تونس و دواتر لیبیا و میسر و ئینجا سوریا، پێش ئەوەشی شەڕ لە سوریا دەستپێبکات ھەستا بە دابینکردنی کەمپی ئاوارە و کردنەوەی سەربازگە و جێگەی مەشق و ڕاھێنان و لەم پێناوەدا پارەیەکی زۆری خەرجکرد و ھەروەک "بن جاسم" دانیپێدانا کە ١٣٧ ملیۆن دۆلاریان بۆ کردەی سەربازی و کڕینی چەک دابینکردووە لە سوریا و لەم ڕێگەیە تورکیا کرایە شوێنی ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتانە و دواتر خۆی ئاڕاستەی دەکردن. ھەروەھا ئەو ئاوارانەی ڕوویان لە تورکیا کرد دەسەڵاتدارانی تورکیا وەک مانگای شیردەر بەکاریان ھێنان و ملیۆنان دۆلاریان بە ناوی ئەوانەوە لە نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوە خێرییەکانی جیھان وەرگرت و ئەوەشی بە مەرج گرت کە سەرجەم پارەکان لەڕێگەی دامەزراوەکانی تورکیا خەرج بکرێت و دواتر شاری غازی عەنتابی کردە بنکەی ڕێکخراوە جیھانییەکان و سەرجەمیان لە ژێر ئیدارەی دەزگای ھەواڵگری تورکیا کاریان دەکرد و دەبوو بۆ دابەشکردنی یەک کاڵا ڕەزامەندی ھەواڵگری وەرگرن. ئا لەم قۆناغەدا تورکیا توانی ڕێکارەکانی تایبەت بە خۆی بەھێز بکات بۆ جێبەجێکردنی نەخشەو پلانەکانی و دەرکەوتنی داعش و ئەنجامدانی کۆمەڵکوژیش زیاتر ئەم کارەی بۆ تورکیا خۆشکرد و کە دەستیکرد بە بازرگانی نەوت و کاڵا قاچاخەکانی تر لەگەڵیان و ھەموو ئەم یاریانەی تورکیاش بەرەبەرە دەرکەوت و بە تایبەت دوای شکانی داعش لە کوبانێ کە بووە ھۆی یەکەم شکستی "تورکیای زیرەک". لە دوای ئاشکرابوونی یارییەکانی تورکیا و شکستەکانی، دەستیکرد بە ھێرشکردن و دەمەقاڵێ لەگەڵ سەرجەم ئەو وڵاتانەی دەستیان لە سوریا ھەبوو لێرەوە ھەڕەشەی ئەوەی لە ئەوروپا کرد کە دەرگا بۆ ئاوارەکان دەکاتەوە بچنە ئەو وڵاتانە ئەگەر مەرجە ئابوری و سیاسییەکانی قبوڵنەکەن و لێرەوە ھەر بەردەوام بوو تا ئەو کاتەی ئەمریکاشی تۆمەتبارکرد کە دەستی ھەبووە لە کودەتاکەی تورکیادا و لێرەوە سەرەتای پێکدادانی تورکیا و ئەمریکا دەستیپێکرد و قەشەیەکی ئەمریکی دەستگیرکرد بۆ ئەوەی لەگەڵ فەتحوڵا گولەن دیل بە دیلی پێبکات و دۆسییەکانی بانکە تورکیەکان و کێشەی ڕەزا زەراب دابخات کە سەرجەمیان لەژێر سەری کەسە نزیکەکانی ئەردۆغاندابوون. لێرەوە دەتوانین بڵێین قەیرانەکەی تورکیا لە ھەردوو ڕووی ئابوری و سیاسییەوە زۆر قوڵە و ماوەیەکی درێژە دەستیپێکردووە و ئەوەی زیاتر قەیرانەکەی دەرخست ئەوەبوو ئیتر تورکیا سەرچاوە ناشەرعییە داراییەکانی لە سوریا لە دەستدا و لە داھاتووشدا بە ھۆی سزاکانی سەر ئێران بازرگانی لەگەڵ ئەو وڵاتەش لە دەستدەدات دوای ئەوەی کە ئەمریکا ئاگاداریکردەوە. ھەموو ئەو ھۆکارە دەرەکییانەی ئاماژەم پێکرد تەنھا نین و بەڵکو ھۆکاری ناوخۆیش ھەن لە دەرەکییەکان گرنگترن ئەویش جەنگی ناوخۆی تورکیایە کەوای کردووە لە بری گەشەسەندنی پیشەسازی مەدەنی گرنگی بە پیشەسازی سەربازی و چەک بدرێت و بازرگانانی جەنگ دروستببن کە ھیچ کاتێک کۆمەڵگایان لا گرنگ نیە. لە بەرئەمانە دەتوانین بڵێن قەیرانی دارایی تورکیا بریتییە لە "خلیسکان و کەوتنی زیرەکێک" کە بەساختە زیرەک بووە و ئەم کەوتنەشی زۆر بە ئازارە و دەرھاویشتەکانیش لە داھاتوو زیاتر دەبن لەسەر گەلی تورکیا و وڵاتانی دراوسێ لە ھەردوو ڕووی ئابوری و سیاسییەوە.

■ لاوك سەڵاح گۆرانکاریە ناوخۆییەکان ودەرەکییەکان و دەستێوەردانی ئیقلیمی زۆر خێران، ئێران وتورکیا لە ململانێیەکی سەختی ئابووریدان لەگەڵ ئەمەریکا کە شێوازی سزادانی ئەم ناوچەیەی بەهۆی سەرکێشی دەوڵەتە ئیقلیمییەکانەوە لە پەلامەردانی سەربازییەوە گۆریوە بۆ سزای توندی ئابووری. ئەمە سیاسەتی ئەم ئیدارەیەی ئێستای ئەمەریکایە. هەرێم بە گۆرانکاری ریشەییدا تێدەپەرێت، هەرێمی ساڵانی نەوەدەکان وتەنانەت سەرەتایی ساڵانی دوو هەزار نییە، لەناوخۆدا هێزی نوێ و کاراکتەری سیاسی نوێ هاتوونەتە گۆرەپانی سیاسەتەوە، هەرێم چیدی بەتەنیا هەرێمی پارتی ویەکێتی نییە، هەرچەندە لە وێنە گەورەکەدا پارتی ناوچەیەکی گرنگی جیۆپۆلۆتیکی بەدەستەوەیە کە ئەمەریکا ناتوانێت گرنگی پێنەدا و پارتی ئیهمال بکات، تا ئەم ساتە، پارتی لە هەموو پارتەکانی دیکە دیسپلینی بە شێوازی خۆی هەیە، بەهەمان شێوە پارتی سەرباری ئیمزاکردنی رێکەوتنامەیەکی گرنگی نەوت لەگەڵ کۆمپانیاییەکی گرنگی رووسیدا ناتوانێت لە دەرەوەی ئەجەندای ئەمەریکا رەفتار بکات، هەربۆیە هەموو سنوورەکان تەسلیم بە بەغدا کرانەوە و نەوت دەڕوات و مووچە دێت و گرفت لەگەڵ بەغدا لەم ساتەدا نییە، بەهەمان شێوە یەکێتی پەیوەندیەکی توندی بە ئێرانەوە هەیە، هێزێکی گەورەی لۆکەڵی لە بەردەستدایە، سەربار بە نەبوونی سەرکردایەتییەکی توندوتۆڵ و رەفتارە سەیروسەمەرەکان وسەربەخۆکانی کەسە ناشارەزاکانی، هێشتا لەرزۆکانە حکومرانی ناوچەی سەوز دەکات . گۆران میراتێکی سیاسی و تێروانێکی سیاسی تایبەتی بۆ ئاییندەی سیاسی ئەم هەرێمە هەیە، کە زۆرجار روون و یەک یەکە نییە و پێویستی بە کاتی زیاتر هەیە بۆ ئەوەی لە توانای ئەندامەکانیدا رەنگبداتەوە، بەڵام هێشتا وەک رکابەرێکی سەخت دەتوانێت رۆڵی گرنگ لەسەر ئاستی شەقام و چەمکەکانی دادپەروەری ویەکسانی و دەوڵەت و حکومرانی کاری زیاتر بکات. هێزە ئیسلامییەکان نوێنەرایەتی چینیكی فراوان لە کۆمەڵگە دەکەن کە ناکرێت پەرواێز بکرێن و لە ناو ململانێی زاراوە سیاسییەکانی عیلمانییەت وئیسلامی سیاسی و ئیرهابی سیاسیدا بخنکێنرێن، نەوەی نوێ و هێزە بچووکەکانی دیکە لەسەر ئاستی ئەندامەکانیان  خیتابێکی سیاسیان لە جۆرێکی دیکە هەیە کە ساڵانێکە پارتە کلاسیکییەکان لە ژێر فشاری چەمکە شۆرشگێرە چەواشەکاندا، نەیانتوانیوە ئاوریان لێبدەنەوە.  هەرێم لەسەر ئاستی خیتابی سیاسی پێویستی بەدەستپێشخەرییەکی سیاسییە کە بتوانێت ئەم هێزانە کۆبکاتەوە و ئاراستەیان بکات و بە نەخشە رێگایەکی پراگماتیکییانە مامەڵە لەگەڵ بەغدا بکات دوور لە دروشمی بێ مانا و دوورلە شێوازەکانی پۆپۆلیزمی سیاسی بدوێن و پلانی کۆنکرێت بۆ ئاییندەی هەرێم دارێژرێت، لانی کەم متمانەی خەڵک بگەرێننەوە  تاوەکو ئەوەی ماوە تەرخان بکرێت بۆ شەرعیەتی سیاسی دوور لە قومارکردن و دوور لە فێڵ وجەهلی کەسە ساختەکان. لەهەمان کاتدا لە ئەجێندای دەرەوە تێبگات و بتوانێت وەک بەرگدروو پرۆژەیەک بە قەبارە و ئاستی ئەم کۆمەڵگە پێشکەش بکات کە تێگەیشتن لە پارسەنگی بەرژەوەندییە سیاسیەکان وململانێکانی مێژوو و پێکدادانەکانی کەلتوور و پێداویستییە فراوانەکانی کۆمەڵگە تیایدا رەنگبداتەوە. ئێمە هەموومان لە خەتەرداین ئەگەر بەلەمێک نەبێت بەهێمنی لە کەناردا لەنگەر نەگرێت.   چارەنووسی زیاد لە ٤ ملێۆن کەس بەدەست ئێوەوەیە، ئەو دەستپێشخەرییە جوامێری و راستگۆیی سیاسی دەخوازێت

■ کاروان عه‌لی شامار ھیچ کات خەوفی پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ سەر ناوچەکە بارتەقای ئێستا مەترسیدار نەبووە چونکە ھەنوکە ئه‌و حیزبه‌ سەرجەم سێکتەرە گرنگەکانی حکومەتی لەدەستدایە ئەمە وێرای کۆنترۆڵکردنی بازارو کەیسی نەوت و گاز! لێ ھاوکات پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی سلێمانیش کەمترین فۆکەسیان لەسەر ئەم گەورەبونە ناسروشتیه‌ی پارتی ھەیه‌ و ململانێی سیاسی لۆکاڵی ده‌رفه‌تی ئەوەی پێنەبەخشیون که‌ پێشگرن له‌وه‌ی پارتی ببێ به‌ حزبی یه‌که‌م و سه‌رداری ناوچه‌که‌.  ئه‌و مەترسیانه‌ی که‌ پارتی چاوگی سه‌ره‌کیانه‌و دوور نییه‌ له‌ داهاتویه‌کی نزیکدا کوردستان دووچاری ‌ده‌یان گرفت و قه‌یرانی سیاسی و ئابوری و کۆمه‌ڵایه‌تی گه‌وره‌ بکا‌ بۆیه‌ لێره‌یا به‌کورتی ئاماژه‌ به‌به‌شێکیان ده‌که‌ین! (1) یه‌ک له‌و مه‌ترسیه‌ گه‌ورانه‌ی که‌ پێشبینی ده‌کرێت له‌ ئاینده‌دا ڕوو بداو بۆته‌ مژاری گه‌رمی میدیاکان ئه‌وه‌یه‌ که‌ پارتی ده‌یه‌وێ له‌ هه‌ڵبژاردنی ئاینده‌ی په‌رله‌مانی کوردستاندا زۆرینه‌ی ڕه‌های کورسیه‌کان به‌ده‌ست بهینێ و له‌ کاتێکدا بەھەموو پێودانگەکان دەبوو پارتی لەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمەوه‌ بەرەو ترازان و ھەڵوەشاندنەوە برۆشتبا وەلێ نەک ئەنجامەکە واده‌رنه‌چوو به‌ڵکو کورسی زیاتری به‌ده‌ستھێنا! وا بڕیاره‌ له‌ 30-9 ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ئه‌نجامبدرێ پارتی لە ھەموو حزبەکان زیاتر ئامادەیه‌و دەیەوێ لەم ھەڵبژاردنەدا به‌هه‌ر نرخێک بوبێ زۆرینه‌ی ڕه‌هاو (50+1) به‌ده‌ست بێنێ و به‌ هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ کۆتاکان و دوکانه‌ سیاسیه‌کاندا حکومەتی داهاتوو پێکبێنێ. به‌مه‌ش کوردستان به‌ره‌و مه‌ترسی دروست بوونی دیکتاتۆری و تاکحیزبی هه‌نگاو ده‌نێت و ده‌لاقه‌یه‌کی گه‌وره‌ش دروست ده‌بیت له‌سه‌ر ئه‌و ئازادی و دیموکراتییه‌ی که‌ تاڕاده‌یه‌ک له‌ ناوچه‌که‌دا بوونی هه‌یه‌! (2) یەکێکی تر له‌و مه‌ترسیانه‌ی که‌ ده‌لاقه‌ی له‌سه‌ر کاری په‌رله‌مان دروست کردوه‌و بونی ئه‌و ژماره‌ زۆره‌ی کورسی کۆتاکانه‌ که‌ پارتی رێگه‌نادات ئه‌و که‌مایه‌تیانه‌ خۆیان نوێنه‌ری خۆیان ده‌ست نیشان که‌ن و ده‌نگ به‌ قه‌واره‌که‌ی خۆیان به‌ن له‌بری ئه‌وان ئاسایش و زێره‌ڤانی ده‌نگ ده‌دات و زۆرجاریش کاندیدی کۆتاکان ئه‌ندامی رێکخستنه‌کانی پارتین‌. ئه‌مه‌ له‌ کاتێکدا په‌رله‌مانی عێراق به‌و گه‌وره‌ییه‌وه‌ له‌ کۆی 329 کورسی ته‌نها 9 کورسی کۆتایی هه‌یه‌ بۆ پێکهاته‌ی ئاینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و به‌ لیستی خۆیان داده‌به‌زن که‌چی له‌ کورستان له‌ کۆی 111 کورسی په‌رله‌مان 11 کورسی کۆتا هه‌یه‌ کۆی کورسیه‌کانیش هه‌مووجار له‌لایه‌ن پارتیه‌وه‌ کۆنترۆڵکراوه‌. ئه‌م کۆتایانه‌ هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ پارتی هاوده‌نگ بونه‌، وه‌ له‌ دانیشتنه‌کانی په‌رله‌ماندا هۆکار بونه‌ بۆ تێپه‌ڕاندنی ده‌یان پرۆژه‌ یاسایی گرنگ و چاره‌نوساز بۆ‌ به‌رژه‌وه‌ندی پارتی. (3) فرۆشتنی نه‌وت سه‌ربه‌خۆیانه‌و له‌لایه‌ن پارتیه‌وه‌ یه‌کێکی تر له‌و مه‌ترسیانه‌ی که‌ ڕۆژ به‌ ڕۆژ لێکه‌وته‌ی زیاتری ده‌رده‌که‌وێت، پارتی‌ ته‌واوی بازاری هه‌رێمی کۆنترۆڵکردووه‌و ته‌واوی نه‌وته‌که‌شی بۆ ماوه‌ی 50 ساڵ راده‌ستی تورکیا کردووه، به‌داخه‌وه‌‌‌ تێکرای پارته‌ سیاسیه‌کان له‌ په‌رله‌مان ره‌زامه‌ند بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی پارتی نه‌وتی هه‌رێم سه‌ربه‌خۆیانه‌ بفرۆشێ و ڕاده‌ستی سۆمۆی نه‌کا! ده‌کرێ بڵێین یه‌ک له‌و هه‌ڵه‌ مێژوویانه‌ی که‌ به‌سه‌ر تێکرای حزبه‌ سیاسیه‌کانی کابینه‌ی هه‌شتدا هات ئه‌و بڕیاره‌ بوو. به‌مه‌ش هه‌نوکه‌ جگه‌ له‌ پارتی و ماڵباتی بارزانی که‌س نازانێ داهاتی نه‌وت چه‌نه‌و چۆن ده‌فرۆشرێت. وه‌ پارتی له‌ڕێی برسیکردنی هاونیشتیمانیان و سه‌پاندنی ئابوری ره‌یعی و پاره‌ی نه‌و‌ته‌وه‌ تاراده‌یه‌کی باش توانیویه‌تی ده‌نگ و ویژدانی خه‌ڵک بکڕێ! (4) مه‌ترسییه‌کی تری پارتی ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ دوای مۆنۆپۆڵکردنی ته‌واوی سێکته‌ره‌کانی حکومه‌ت‌ رێگه‌ نادات پۆسته‌ سیادییه‌کان راده‌ستی حزبه‌کانی تر بکات و وه‌هه‌موو ئه‌و پۆستانه‌شی که‌ پشکی لایه‌ن سیاسیه‌کانی تره‌ چ له‌ ناوخۆ و چ له‌سه‌ر ئاستی عێراق پارتی خۆی که‌سه‌کان ده‌ستنیشانیان ده‌کاو ده‌بێ ره‌زامه‌ندی ئه‌ویان له‌سه‌ر بێ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ رێگه‌ نادات هیچ که‌سێک دا‌بنرێت گه‌ر ئۆکه‌ی ماڵباتی له‌سه‌ر نه‌بێ! به‌م کاره‌ش توانیویه‌تی هه‌موو ئه‌و پۆستانه‌ی که‌ له‌لایه‌ن‌ که‌سانه‌ی ئه‌کتیڤن و نه‌یاری پارتیه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێن دووربخاته‌وه‌و به‌ که‌سانی لاواز بسپێردرێ، ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رجه‌م بریارو یاساکان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی و به‌ ئاره‌زووی خۆی و بێ هیچ له‌مپه‌رێک تێپه‌ڕێنێ. فشاره‌کانی پارتی وایانکردووه‌ که‌ حیزبه‌کان بۆ رازی کردنی دڵی لاوازترین تیم ره‌وانه‌ی حکومه‌ت ‌بکه‌ن!  (5)  کردنه‌وه‌ی دوکانی سیاسی یه‌کێکی تره‌ له‌و یارییه‌ مه‌ترسیدارانه‌ی که‌ پارتی ماوه‌یه‌که‌ ده‌ستی داوه‌تێ به‌مه‌ش توانیویه‌تی چه‌ندین حزبی کارتۆنی هاوشێوه‌ی دوکانی سیاسی دروست بکاو به‌ ئاره‌زوی خۆی به‌کاریان بێنێ ئه‌مه‌ وێرای پڕچه‌کردن و هاوکاری مانگانه‌ی چه‌ندین پارتی سیاسی تر که‌ ئامانجی گه‌وره‌یان ده‌ستکه‌وتنی زۆرترین پاره‌و خزمه‌تکردنی پارتیه‌. وه‌ مه‌ترسیه‌کی تری پارتی ئه‌وه‌یه‌ ده‌یان کادیرو شانه‌ی نوستوی له‌ نێو زۆرێک له‌ حزبه‌کان ڕواندوه‌و پێش هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌یان هێنێته‌ سه‌ر شاشه‌و وه‌ک ریکلامی هه‌ڵبژاردن به‌کاریان دێنێ. وه‌ هه‌ندێک جاریش به‌ ئیعازی پارتی پارته‌ سیاسیه‌کان هاوپه‌یمانی یاخود ترازان له‌ نێوانیاندا روو ده‌دات!  (6) له‌ده‌ستدانی که‌رکوک و ناوچه‌ دابڕێنراوه‌کان یه‌کێکی تره‌ له‌و مه‌ترسیانه‌ی که‌ پارتی له‌ هه‌گبه‌یدایه‌ ئه‌نجامی بدا چونکه‌ ئه‌و حیزبه‌ له‌و ناوچانه‌دا دوچاری ئیفلاسی سیاسی و مۆراڵی بووه‌ جا بۆیه‌ به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێ ده‌یه‌وێ ئاسته‌نگ بۆ ئه‌و ناوچانه‌ دروست بکاو ده‌یان سیناریۆی جۆراو جۆری تاقیکردۆته‌وه‌ له‌وانه‌ (هێنانی داعش و به‌شداری نه‌کردن له‌ هه‌ڵبژاردن و تۆمه‌تبارکردنی یه‌کێتی به‌ ڕوداوی 16 ئۆکتۆبه‌رو... هتر) هه‌ندێک له‌ چاودێران باس له‌وه‌ ده‌که‌ن مه‌به‌ستی گه‌وره‌ی پارتی و سوربوونی بارزانی له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی ریفراندۆم بۆ وێرانکردن و دروستبوونی کاره‌ساتی مرۆیی هاوشێوه‌ی ره‌قه‌و حه‌له‌ب و موسل بووه له‌و ناوچانه‌دا‌. (7) مه‌ترسیه‌کی تری پارتی هه‌وڵدانیه‌تی بۆ دروست بوونی دوو ئیداره‌ی‌، پارتی یه‌قین بووه‌ له‌وه‌ی رێکخستنه‌کانی له‌ سنوری زۆنی سه‌وزو ناوچه‌ دابڕینراوه‌کان هه‌میشه‌ له‌ لاوازی و پوکانه‌وه‌دایه‌، بۆیه‌ نایه‌وێ چیتر ‌بوجه‌یه‌کی زه‌به‌لاح ته‌رخان کا بۆ ئیداره‌دانی ئه‌و ژماره‌ که‌مه‌ی رێکخستن که‌ ماو‌یه‌تی. ‌ پارتی به‌هاوکاری تورکیا له‌ مێژه‌وه‌ ده‌یه‌وێ هه‌ولێر و دهۆک و به‌شێک له‌ موسڵ جیا بکاته‌وه‌و دایبرێت له‌ خاکی کوردستان بیکا به‌ ویلایه‌تێکی سه‌ر به‌ تورکیای عوسمانی. ئه‌مه‌ وێڕای ئه‌وه‌ی له‌ ناوچه‌کانی ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌وی خۆیدا به‌پاره‌ی و قوتی میلله‌ت تاراده‌یه‌ک ته‌کوینی ئابوری خۆی کردووه‌ به‌جۆرێک به‌شیکی زۆر له‌ بیره‌ نه‌وته‌کانی سنوره‌که‌ کاری باشی تیا کردون و ئێستا له‌ قۆناغی به‌رهه‌مهێناندان به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌وانه‌ی زۆنی سه‌وز هێشتا له‌ قۆناغی (ئیکسپلۆره‌یشندان). مێژووی پارتی پێمان ده‌ڵی که‌ هیچ کات پابه‌ستی بابه‌ته‌ نیشتیمانیه‌کان نه‌بووه‌و زۆر به‌لایه‌وه‌ ئاساییه‌ جارێکی تر کوردستان ببێته‌وه‌ به‌ دوو ئیداره‌یی و هه‌رچی سه‌روه‌ری و پیرۆزی خاکی کوردستان هه‌یه‌ به‌ مسقاڵێک له‌ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی هه‌رزان فرۆش بکات! (8) له‌ کۆتایدا ...  ئاماژه‌کانی سه‌ره‌وه‌ پێمان ده‌ڵی که‌ دواین ده‌رفه‌ت بۆ ‌هێزه‌ سیاسیه‌کان ئه‌وه‌یه‌ به‌تایبه‌ت (یه‌کێتی و گۆران و هاوپه‌یمانی) ته‌باو یه‌کگرتوو یه‌کهه‌ڵوێست بن، وه‌ ببنه‌وه‌ به‌ یه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی پارسه‌نگی هێز ‌بۆ ناوچه‌که‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ دۆخی جاران و له‌گه‌ڵ حزبه‌ سیاسیه‌ به‌ هه‌ڵوێسته‌کانی تردا هاوپه‌یمانێتیه‌کی به‌هێز دروست ‌که‌ن و پێش به‌و مه‌ترسیانه‌ی پارتی بگرن لێ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ ئاینده‌یه‌کی نزیکدا پارتی ده‌بێت به‌هێزێکی گه‌وره‌و کوردستان دووچاری ده‌یان گرفت و قه‌یرانی مه‌ترسیدار ده‌کا.  خولاسه‌ی که‌لام  بۆ ئه‌وه‌ی کار له‌ کار نه‌ترازێ ناوچه‌که‌ پێوویستی به‌ هێزێکه‌ به‌ پارتی بڵێت ستۆپ و سنورێک بۆ قه‌ڵه‌مڕه‌وییه‌کانی دابنێت. 

■ چیا عەباس     خودا و دنیا و قەدەر وایان کردوە نیشتمانەکەمان بەشێک بێت لە ناوچەیەکی تەنراو بە ئەقڵیەتی مەزهەبی و فاشیسزم و شەرەنگخواز، سەرەرای هەوڵێکی زۆر بەڵام نەمانتوانیوە لە بەشێکی گرنگی داوەکانی ئەو واقیعە قورتار بین.  ئەوەی بە دریژایی دەیان ساڵ کردومانە بۆ خۆپاراستن و مانەوەمان بوە لە سەر خاکەکەمان. سەرهەڵدان و شۆرشمان بەرپاکردوە، ئیمارە و مەملەکەت و کۆمار و ئیدارە و هەرێم و کیانمان دروستکردوە، هەر زۆر بەپەلە خزێنراوینەتەوە نێو قەواغە کۆنەکە و لە نێوان مان و نەماندا هێشتویانینیتەوە، زیادە بۆ ئەمانەش لە ناو خۆشماندا کەوتوینەتە گیانی یەکتر. گەلە گورگی دەوروبەرمان سەرکردە و تێکۆشەرەکانمانیان کوشتون، لە سێدارەیان داون، زیندان و نەفیان کردون، خاک و تەر و وشکیان سوتاندوە و وێرانەیان کردوین. لە گەڵ ئەو هەمو ماڵویرانی و نەهامەتیانەدا هەوڵمان داوە بەرگری لە خۆمان بکەین، لە گەڵ کەش و هەوای زاڵبو بەسەر ناوچەکە و نیشتمانەکەماندا مامەڵە بکەین، لە دوا مەتافەکاندا سەرکەوتو نەبوین. ئۆقیانوسێک لە خوێن و فرمێسک و ئازار ئەم رۆژەی ئێستایان خەڵقاندوە، رۆژیک بە رۆژەکانی تری مێژو بەراورد ناکرێت، لە گەڵ ئەوەشدا بێ ئۆقرەین، پەلەمانە، نارازین و چاومان لە رۆژێکی رۆشنتر و ئارامتر و سەقامگیرتر بریوە. خۆمان و ئەو دۆخە !   چەپ و مارکسیەکانی کورد جیاوازی چینایەتییان بە هۆکاری سەرەکی چەوساندنەوە و نائارامی و نەهامەتیەکان دەبینی، پێداگریان دەکرد کە سەرکەوتنی کادحەکان تاکە رێگەی چارەسەری رەوای پرسی نەتەوەییمانە، تەنانەت هەندێکیان لەو باوەرەدا بون خەباتی هاوبەشی چینە چەوسێنراوەکانی کورد و نەتەوەکانی درواسێ زامنە بۆ دابینکردنی مافەکانی کورد.   ناشیۆنالیستەکان چەوساندنەوەی نەتەوەیی و شۆڤێنزمی نەتەوە گەورەکانی  دراوسێکانیان بە هۆکاری دۆخی دژواری کورد دەبینی، خەبات و شۆرشی نەتەوەییان بە فریادرەس دەزانی. ئیسلامیەکانی کوردیش لادان لە ئاین و شەریعەیان بە زەمینەی فیتنە و فەساد و فەرق و زوڵم دەبینی، چارەش بەلای ئەوانەوە گەرانەوە بۆ سوننەتی ئیسلام بو. سۆشیاڵیست و سۆشیال دیموکراتەکان، دیموکراسیەتی بەغدا و دڵراگرتنی عروبە و رازیکردنی دەر و درواسێیان بە گونجاوترین ستراتیژ بۆ چارەسەری پرسی نەتەوەییمان دەدایە قەڵەم.   لە ساڵانی دواییشدا گۆرانخوازان وەک رەوتیکی نوێ بژاردەی کۆی گشتی چەمکە دێرینەکانی بزافی کوردایەتیان کردوە، ئەوەی جیاوازە لە نەریتەکانی مێژو گرتنەبەری خەباتی سیاسی و پەرلەمانیە بۆ بەدیهێنانی ئەو بژاردەیە. لە گەڵ ئەوەی گۆرانکاریان بەدەست هێناوە، بەڵام هەنوکە ئەوانیش بونەتە هێزێکی چالاک لە بازنە داخراوەکاندا و ئەو خوریە دەرێسنەوە کە چەندین جار رێسراوە، سیاسەتمەدارەکانی ئەم رەوتەش بە هەندێ رتوشەوە وەک هاورێ دێرینەکانی هێزەکانی تر لە پراکتیکدا گۆرانکاری بە چاویلکەی رابوردو دەبینین نەک بە دیدگایەکی جیاوازی نوێ بۆ ئایندە،     جیاوازی بۆچون و هەڵسەنگاندن تا ئەو ئاستە ئاساییە کە سەرجەمیان لە سەر پرسە بنەرەتیەکان هاورا بن، مەخابن لای ئێمە بە دەگمەن ئەوە رویداوە، خۆیان هۆکاری سەرەکین و داوای یەکریزیش دەکەن. ئێستا ئێمەی کورد لە باشور پاش ئەو مێژوە درێژە بە شێوازی جیاجیا هەمان خوریەکەی جاران دەرێسینەوە، ئەوانەی تازەن و هاوردەکراوی ئەو دیو سنورەکانن  بە باشی بەکاریان ناهێنین. ئەو وڵات و هێزانەشی بە هاوپەیمانی خۆمانمان دەزانین لە پرسی ریفراندۆمدا سەلمێندرا بەرامبەر بە مافەکانمان زۆر بێباکن. کورد لە باشور بە درێژایی ئەو دەیان ساڵە نەیتوانیوە هاوکێشەیەکی نوێی گونجاوی پر بە پێستی تایبەتمەندیەکانی خۆی بدۆزێتەوە، بێجگە ئەزمونی تەمەن کورتی بەرەی کوردستانی پێش راپەرین نەبێت، کە بۆ ئەو سەردەمە زۆر گرنگ بو.   سەرکردە و هێزە کلاسیکیەکان چاویان لە دراوسێکان بریوە، گەنجە یاخیبوەکان هەرچی لە مەتبەخی هزر و فکری چەپدا هەبو تاقیان کردنەوە و مایەپوچ دەرچون. سۆشیاڵ دیموکراتەکان وەعدی بەهەشتی عەدالەت و دیموکراسیان دەبەخشیەوە، لە لوتکەی نادادی و خۆپەرستیدا ئەو گوڵزارەیان بۆ خۆیان رازانۆتەوە.  ئیسلامیەکان زۆریان لە عەدالەت و یەکسانی سەماوی و " رفع الڤلم" بە گوێماندا خوێند، کەچی سەردەمانێک بە چەک کەوتنە گیانمان و لە سایەی ئایندا ویستیان دەمکوتمان کەن. هەر گروپێک لێیان لە سەرچاوەیەکی ئەو دیو سنورەکانەوە ئاو دەخواتەوە، تێشیاندایە وەک بوقێکی هەرزان بەهای ئەم غەریب و ئەو داگیرکەر وەعز و ئیرشادمان دەکەن و تەراویحی دوعا و نزا بۆ داگیرکەرە خوێن مژەکان دەچرنەوە.  ئەستەمە لە سایەی ئەم هەریسەیەدا لە روانگای نەتەوەیی و نیشتمانی هاوبەشەوە نێوماڵی خۆمان رێکبخەین و موخاتەبەی دنیای دەرەوە بکەین. فێربوین لە کڵتوری سیاسیماندا هەمیشە باسی ستەم و ناعەدالەتی و مەترسیەکانی سەر نەتەوەکەمان بکەین، پێشئەوەی چاوێک بە خۆماندا بخشێنین پەنامان بۆ دەر و دراوسێ و زلهێز و خودا بردوە.  پێویستە دەرک بکەین بەوەی لەم سەردەمەدا هیچ وڵات و هێزێک بێ بەرامبەر نایەت بە دەنگتەوە، ئەوەی ئێستا هەمانە و قابیلی ئاڵوگۆرکردنن نەوت و پێگەی جوگرافی و پرسە سیاسی و ئەمنی و سەربازیەکانن. کورد بە هاوبەشی ئەم هاوکێشەیەیەشی بەکار نەهێناوە، لە پرسەکانی سەربەخۆیی ئابوری و شەری دژ بە داعش و ریفراندۆم و کارەساتی ئۆکتۆبەر ئەم راستیە بە زەقی بەرچاو کەوت.  پرسیارەکان  لە گەڵ دوژمنەکانمان هێڵەکانی یەکلاکەرەوەمان نەبوە، رۆژێک شەرمان کردون، رۆژێکی تر دەست لە ملان و دۆست و هاوپەیمان بوین، رۆژێک دکتاتۆر و خوێنمژ بون، رۆژێکی تر وەک رەحیم و حەکەم خەمخۆرمان بون. کەی و چۆن کۆتایی بەم ئیزداوجیەتە دێت؟  رۆژێک لە گەڵ هاونەتەوەکانمان لە کوردستانی گەورە برا و پشتیوانین، بەیەکەوە دەجەنگێین و داڵدەی یەکتر دەدەین، رۆژێکی تر شەریان دەکەین و لە خاکی زێد و باپیرانیان دەریان دەکەین و سوپای دوژمن دەهێنینە سەریان. بۆچی پەیامی نەتەوەیی و نیشتمانیمان ئەوەندە ئۆپۆرچینست و خۆخۆر و خۆپەرست و ناجێگیرە؟ رۆژێک دەستی ( برا عەرەبەکانمان لە بەغدا) بە توندی دەگوشین و بە شان و باڵیاندا هەڵدەدەین و زو زو دەبینە میوان و هاوپەیمانی یەکتر و داوای زۆر شتیان لێدەکەین، رۆژێکی تر بە هەزار و یەک قسەی ناشرین وەسفیان دەکەین و بە لادەر و دکتاتۆر و مەزهەبچی وەسفیان دەکەین. تۆ بلێی ئەوان ئەوەندە خراپ بن و خۆمان لێیان گێل دەکەین، یاخود ئێمە ئیرادە و دیدگای جێگیرمان نیە و ئۆپۆرچینیستین و لە سەر هەزار پەت یاری دەکەین؟ رۆژێک بە کیسەیەکی بەتاڵەوە لە دەرگای ئەم وڵات ئەو وڵاتمان دەدا، بۆ مان و نەمان شتێکیان پێدەداین و ئێمەش بۆ بەرگری لە خۆمان بەکارمان دەهێنا. رۆژێک هات بوینە خاوەنی هەزاران کیسەی پر، کەچی بە هەدەرمان دا و نەمان کرد شورایەکی پتەو بە دوەری مەملەکەتەکەمان بنیات بنێین تا مرۆڤی کورد ئازاد و سەربەست تێیدا بژی و موحتاجی هیچ نەبێت. هێشتا کیسە بەتاڵەکەی جارانمان هەر لە گیرفاندایە و ناو بە ناو لەم دەرگا و ئەو دەرگا دەدەین. تۆ بلێی ئەوەندە چاوچنۆک و دەستگیر و بێ ویژدان بین؟ یاخود کەوتوینەتە چەند تەڵەیەکەوە و تا دوا دڵۆپ دەمان دۆشن؟ فرە پێكهاتە ناکۆکەکانی نەتەوەکەمان بە هەمان قەوانەکانی جاران وەڵامی ئەم هەمو پرسیارانەیان داوەتەوە. هەڵبژاردن سەردەمی هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانی کوردستان، جارێ ناکۆکن کەی بکرێت و نەکرێت و دوابخرێت و نەخرێت. یەک دەنگ نابیستیت ئەو پرسیارانە لە خۆیان و لە یەکتر و ئاراستەی هاوڵاتی بکەن، گوێت لە نقەیەک دەرباری سەربەخۆیی نابێت، کەس خۆی لە قەرەی شکست پێهێنانی پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ئۆکتۆبەر نادات، وەک ئەوەی ئەو دو روداوە گرنگە ئاوخۆاردنەوەیەک بوبن، یەک پرسیاری جدی ناکرێت بۆچی لەم بازنە داخراوەی مێژودا دەخولێینەوە؟ بە پێچەوانەوە هێزەکان لە ماراتۆنێکدان چۆن بە هەر رێگایەک بێت زۆرترین ژمارە ببەنەوە، کێبرکێیانە چۆن پێش یەکتر بگەنە دەروازەکانی بەغدا و چۆن کیسەی بەتاڵکراو و لیستی دوعا و نزاکانیان بخەنە سەر مێزی نەیارەکانی دوێنێ و هاوپەیمانانی ئەمرۆ و سبەینێ.  لە دوای راپەرینەوە هەزاران جار گوێبیستین هێزەکان ئامادە نین، ئامادەن، مەرجیان نیە، مەرجیان هەیە، راستەوخۆ دانانیشن،دادەنیشن، چاوەروانی یەکتر ناکەن، چاوەروانن، بەیەکەوە ناچنە بەغدا، بە تەنیا و گەلەکۆمی دەچن ... تاد. ئەم کار و هەڵوێستانە دەیسەلمێنن چۆن قەدەر و مێژو ئەمانەی دەستبەست کردوە.    دەزانم بەشێک لەمانە لە ناچاریەوەیە، ئەوەی بەردەوام ملکەچی ناچاری دەبێت لە دوا مەتافدا بەهاکانی ناسنامەکەی کاڵدەبن، دەشبێتە مرۆڤێکی ئیرادە لەرزۆک. شەری سەربەخۆیی لەم دۆخ و رەوشەدا تەنها یەک وەڵامی بنەرەتی لە شوێنی خۆیدایە، ئەویش شەری سەربەخۆییە بۆ کورد. شەرێکە بەهەمان نیەت و وەتیرە باوەکانی مێژو هەزار و یەک تەفسیری بۆ دەکرێت، ئەوەندە دەیهێنن و دەیبەن تامی تێدا ناهێڵن. دەیان ساڵە بەردەوام نەتەوە و نیشتمانەکەمان وێرانە دەکرێن، بەکار دەهێنرێن، کاتێکیش دەگاتە سەنگی مەحەک و تروسکاییەک لە ئاسۆدا دەردەکەوێت دەکەونە گیانمان، بە کوردی هەمو رۆژێک تا لێواری قەبر دەمان دەن.  کورد لە باشور لە کودەتاکەی ١٩٥٨ ەوە سەدان هەزار کوژراوی هەیە، زیاتر لەوەش بریندار و پەککەوتە، زیاتر لە سێ هەزار گوندو شارۆچکەی وێرانکراون، ئابوریەکەشی گەیشتۆتە ئاستی دارمان، سروشت و ژینگەی کوردستانیش بە کیماویی و تێکدان زۆر تێکشکێنراون و کارەسات و برینە کۆمەڵایەتیەکانیش زۆر خەست و ئاڵۆزن و .... تاد.    هیچ میللەتێکی ئەم دنیایە بێ سەربەخۆیی نەیتوانیوە خۆی بنیات بنێت و ئایندەیەکی گەش بۆ نەوەکانی زامن بکات، سەربەخۆیی لە خولانەوە لە بازنە داخراوەکانی مێژو و بەردەوام گەرانەوە بۆ سەرەتا رزگارمان دەکات و قوربانیەکانیشی شایستەی ئەو ئامانجە مەزنەن. شەر بۆ سەربەخۆیی پیرۆز و رەوایە، سەربەخۆیی بە رەچەتەی داگیرکەر و زلهێزەکان قەد نابێتە واقیع، پێویستی بە ئیرادە و نیەت و ئامادەسازیە، شەرێکە ئەوە دەهێنێت موجازەفەی گەەورەی بۆ بکرێت. مەخابن پێدەچیت زۆربەی سەرکردە و هێزەکانمان ئولفەتیان لە گەڵ مێژو گرتبێت و نەستۆلژیا ئاسا چێژی تامەکەی دەکەنەوە، ئەوان بە دەگمەن ئاورێکی جدی لە مێژو دەدەنەوە و بە خەیاڵ پڵاویش دەرواننە ئایندە، بۆیە لە سات و ئانی ئێستدا دەگوزەرێن، هاوکاتیش بوێری تەحەدای جدیان نەماوە، ئەم دۆخەی ئێستایان بە دڵە، لە روی کۆمەڵایەتی و مادیشەوە جێگیرن و لە هیچیان کەم نیە، خولانەوە لە دۆخی کروزانەوە و دەستە دەستی پێکردن و نائارامی و پروکانەوەی ‌هێدی هێدی ئاوات و خواستەکانمان و هەڵگرتنی کیسەی بەتاڵ و... بە سیاسەتکردنی ژیرانە و دەسکەوتی گەورە وەسف دەکەن.  تۆ بلێی بتوانین لەو مێژوە شتێک هەڵجنین تا کاریگەریەکانی ئەو قەدەرە شومە لە نزمترین ئاستدا راگرین؟  رۆتەردام: ١٨ی ئۆگۆستی ٢٠١٨