■ چیا عەباس    
خودا و دنیا و قەدەر وایان کردوە نیشتمانەکەمان بەشێک بێت لە ناوچەیەکی تەنراو بە ئەقڵیەتی مەزهەبی و فاشیسزم و شەرەنگخواز، سەرەرای هەوڵێکی زۆر بەڵام نەمانتوانیوە لە بەشێکی گرنگی داوەکانی ئەو واقیعە قورتار بین. 
ئەوەی بە دریژایی دەیان ساڵ کردومانە بۆ خۆپاراستن و مانەوەمان بوە لە سەر خاکەکەمان. سەرهەڵدان و شۆرشمان بەرپاکردوە، ئیمارە و مەملەکەت و کۆمار و ئیدارە و هەرێم و کیانمان دروستکردوە، هەر زۆر بەپەلە خزێنراوینەتەوە نێو قەواغە کۆنەکە و لە نێوان مان و نەماندا هێشتویانینیتەوە، زیادە بۆ ئەمانەش لە ناو خۆشماندا کەوتوینەتە گیانی یەکتر.
گەلە گورگی دەوروبەرمان سەرکردە و تێکۆشەرەکانمانیان کوشتون، لە سێدارەیان داون، زیندان و نەفیان کردون، خاک و تەر و وشکیان سوتاندوە و وێرانەیان کردوین.
لە گەڵ ئەو هەمو ماڵویرانی و نەهامەتیانەدا هەوڵمان داوە بەرگری لە خۆمان بکەین، لە گەڵ کەش و هەوای زاڵبو بەسەر ناوچەکە و نیشتمانەکەماندا مامەڵە بکەین، لە دوا مەتافەکاندا سەرکەوتو نەبوین.
ئۆقیانوسێک لە خوێن و فرمێسک و ئازار ئەم رۆژەی ئێستایان خەڵقاندوە، رۆژیک بە رۆژەکانی تری مێژو بەراورد ناکرێت، لە گەڵ ئەوەشدا بێ ئۆقرەین، پەلەمانە، نارازین و چاومان لە رۆژێکی رۆشنتر و ئارامتر و سەقامگیرتر بریوە.
خۆمان و ئەو دۆخە !  
چەپ و مارکسیەکانی کورد جیاوازی چینایەتییان بە هۆکاری سەرەکی چەوساندنەوە و نائارامی و نەهامەتیەکان دەبینی، پێداگریان دەکرد کە سەرکەوتنی کادحەکان تاکە رێگەی چارەسەری رەوای پرسی نەتەوەییمانە، تەنانەت هەندێکیان لەو باوەرەدا بون خەباتی هاوبەشی چینە چەوسێنراوەکانی کورد و نەتەوەکانی درواسێ زامنە بۆ دابینکردنی مافەکانی کورد.  
ناشیۆنالیستەکان چەوساندنەوەی نەتەوەیی و شۆڤێنزمی نەتەوە گەورەکانی  دراوسێکانیان بە هۆکاری دۆخی دژواری کورد دەبینی، خەبات و شۆرشی نەتەوەییان بە فریادرەس دەزانی.
ئیسلامیەکانی کوردیش لادان لە ئاین و شەریعەیان بە زەمینەی فیتنە و فەساد و فەرق و زوڵم دەبینی، چارەش بەلای ئەوانەوە گەرانەوە بۆ سوننەتی ئیسلام بو.
سۆشیاڵیست و سۆشیال دیموکراتەکان، دیموکراسیەتی بەغدا و دڵراگرتنی عروبە و رازیکردنی دەر و درواسێیان بە گونجاوترین ستراتیژ بۆ چارەسەری پرسی نەتەوەییمان دەدایە قەڵەم.  
لە ساڵانی دواییشدا گۆرانخوازان وەک رەوتیکی نوێ بژاردەی کۆی گشتی چەمکە دێرینەکانی بزافی کوردایەتیان کردوە، ئەوەی جیاوازە لە نەریتەکانی مێژو گرتنەبەری خەباتی سیاسی و پەرلەمانیە بۆ بەدیهێنانی ئەو بژاردەیە.
لە گەڵ ئەوەی گۆرانکاریان بەدەست هێناوە، بەڵام هەنوکە ئەوانیش بونەتە هێزێکی چالاک لە بازنە داخراوەکاندا و ئەو خوریە دەرێسنەوە کە چەندین جار رێسراوە، سیاسەتمەدارەکانی ئەم رەوتەش بە هەندێ رتوشەوە وەک هاورێ دێرینەکانی هێزەکانی تر لە پراکتیکدا گۆرانکاری بە چاویلکەی رابوردو دەبینین نەک بە دیدگایەکی جیاوازی نوێ بۆ ئایندە،    
جیاوازی بۆچون و هەڵسەنگاندن تا ئەو ئاستە ئاساییە کە سەرجەمیان لە سەر پرسە بنەرەتیەکان هاورا بن، مەخابن لای ئێمە بە دەگمەن ئەوە رویداوە، خۆیان هۆکاری سەرەکین و داوای یەکریزیش دەکەن.
ئێستا ئێمەی کورد لە باشور پاش ئەو مێژوە درێژە بە شێوازی جیاجیا هەمان خوریەکەی جاران دەرێسینەوە، ئەوانەی تازەن و هاوردەکراوی ئەو دیو سنورەکانن  بە باشی بەکاریان ناهێنین. ئەو وڵات و هێزانەشی بە هاوپەیمانی خۆمانمان دەزانین لە پرسی ریفراندۆمدا سەلمێندرا بەرامبەر بە مافەکانمان زۆر بێباکن.
کورد لە باشور بە درێژایی ئەو دەیان ساڵە نەیتوانیوە هاوکێشەیەکی نوێی گونجاوی پر بە پێستی تایبەتمەندیەکانی خۆی بدۆزێتەوە، بێجگە ئەزمونی تەمەن کورتی بەرەی کوردستانی پێش راپەرین نەبێت، کە بۆ ئەو سەردەمە زۆر گرنگ بو.  
سەرکردە و هێزە کلاسیکیەکان چاویان لە دراوسێکان بریوە، گەنجە یاخیبوەکان هەرچی لە مەتبەخی هزر و فکری چەپدا هەبو تاقیان کردنەوە و مایەپوچ دەرچون. سۆشیاڵ دیموکراتەکان وەعدی بەهەشتی عەدالەت و دیموکراسیان دەبەخشیەوە، لە لوتکەی نادادی و خۆپەرستیدا ئەو گوڵزارەیان بۆ خۆیان رازانۆتەوە. 
ئیسلامیەکان زۆریان لە عەدالەت و یەکسانی سەماوی و " رفع الڤلم" بە گوێماندا خوێند، کەچی سەردەمانێک بە چەک کەوتنە گیانمان و لە سایەی ئایندا ویستیان دەمکوتمان کەن. هەر گروپێک لێیان لە سەرچاوەیەکی ئەو دیو سنورەکانەوە ئاو دەخواتەوە، تێشیاندایە وەک بوقێکی هەرزان بەهای ئەم غەریب و ئەو داگیرکەر وەعز و ئیرشادمان دەکەن و تەراویحی دوعا و نزا بۆ داگیرکەرە خوێن مژەکان دەچرنەوە. 
ئەستەمە لە سایەی ئەم هەریسەیەدا لە روانگای نەتەوەیی و نیشتمانی هاوبەشەوە نێوماڵی خۆمان رێکبخەین و موخاتەبەی دنیای دەرەوە بکەین.
فێربوین لە کڵتوری سیاسیماندا هەمیشە باسی ستەم و ناعەدالەتی و مەترسیەکانی سەر نەتەوەکەمان بکەین، پێشئەوەی چاوێک بە خۆماندا بخشێنین پەنامان بۆ دەر و دراوسێ و زلهێز و خودا بردوە. 
پێویستە دەرک بکەین بەوەی لەم سەردەمەدا هیچ وڵات و هێزێک بێ بەرامبەر نایەت بە دەنگتەوە، ئەوەی ئێستا هەمانە و قابیلی ئاڵوگۆرکردنن نەوت و پێگەی جوگرافی و پرسە سیاسی و ئەمنی و سەربازیەکانن. کورد بە هاوبەشی ئەم هاوکێشەیەیەشی بەکار نەهێناوە، لە پرسەکانی سەربەخۆیی ئابوری و شەری دژ بە داعش و ریفراندۆم و کارەساتی ئۆکتۆبەر ئەم راستیە بە زەقی بەرچاو کەوت. 
پرسیارەکان 
لە گەڵ دوژمنەکانمان هێڵەکانی یەکلاکەرەوەمان نەبوە، رۆژێک شەرمان کردون، رۆژێکی تر دەست لە ملان و دۆست و هاوپەیمان بوین، رۆژێک دکتاتۆر و خوێنمژ بون، رۆژێکی تر وەک رەحیم و حەکەم خەمخۆرمان بون.
کەی و چۆن کۆتایی بەم ئیزداوجیەتە دێت؟ 
رۆژێک لە گەڵ هاونەتەوەکانمان لە کوردستانی گەورە برا و پشتیوانین، بەیەکەوە دەجەنگێین و داڵدەی یەکتر دەدەین، رۆژێکی تر شەریان دەکەین و لە خاکی زێد و باپیرانیان دەریان دەکەین و سوپای دوژمن دەهێنینە سەریان.
بۆچی پەیامی نەتەوەیی و نیشتمانیمان ئەوەندە ئۆپۆرچینست و خۆخۆر و خۆپەرست و ناجێگیرە؟
رۆژێک دەستی ( برا عەرەبەکانمان لە بەغدا) بە توندی دەگوشین و بە شان و باڵیاندا هەڵدەدەین و زو زو دەبینە میوان و هاوپەیمانی یەکتر و داوای زۆر شتیان لێدەکەین، رۆژێکی تر بە هەزار و یەک قسەی ناشرین وەسفیان دەکەین و بە لادەر و دکتاتۆر و مەزهەبچی وەسفیان دەکەین.
تۆ بلێی ئەوان ئەوەندە خراپ بن و خۆمان لێیان گێل دەکەین، یاخود ئێمە ئیرادە و دیدگای جێگیرمان نیە و ئۆپۆرچینیستین و لە سەر هەزار پەت یاری دەکەین؟
رۆژێک بە کیسەیەکی بەتاڵەوە لە دەرگای ئەم وڵات ئەو وڵاتمان دەدا، بۆ مان و نەمان شتێکیان پێدەداین و ئێمەش بۆ بەرگری لە خۆمان بەکارمان دەهێنا.
رۆژێک هات بوینە خاوەنی هەزاران کیسەی پر، کەچی بە هەدەرمان دا و نەمان کرد شورایەکی پتەو بە دوەری مەملەکەتەکەمان بنیات بنێین تا مرۆڤی کورد ئازاد و سەربەست تێیدا بژی و موحتاجی هیچ نەبێت. هێشتا کیسە بەتاڵەکەی جارانمان هەر لە گیرفاندایە و ناو بە ناو لەم دەرگا و ئەو دەرگا دەدەین.
تۆ بلێی ئەوەندە چاوچنۆک و دەستگیر و بێ ویژدان بین؟ یاخود کەوتوینەتە چەند تەڵەیەکەوە و تا دوا دڵۆپ دەمان دۆشن؟
فرە پێكهاتە ناکۆکەکانی نەتەوەکەمان بە هەمان قەوانەکانی جاران وەڵامی ئەم هەمو پرسیارانەیان داوەتەوە.
هەڵبژاردن
سەردەمی هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانی کوردستان، جارێ ناکۆکن کەی بکرێت و نەکرێت و دوابخرێت و نەخرێت. یەک دەنگ نابیستیت ئەو پرسیارانە لە خۆیان و لە یەکتر و ئاراستەی هاوڵاتی بکەن، گوێت لە نقەیەک دەرباری سەربەخۆیی نابێت، کەس خۆی لە قەرەی شکست پێهێنانی پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ئۆکتۆبەر نادات، وەک ئەوەی ئەو دو روداوە گرنگە ئاوخۆاردنەوەیەک بوبن، یەک پرسیاری جدی ناکرێت بۆچی لەم بازنە داخراوەی مێژودا دەخولێینەوە؟
بە پێچەوانەوە هێزەکان لە ماراتۆنێکدان چۆن بە هەر رێگایەک بێت زۆرترین ژمارە ببەنەوە، کێبرکێیانە چۆن پێش یەکتر بگەنە دەروازەکانی بەغدا و چۆن کیسەی بەتاڵکراو و لیستی دوعا و نزاکانیان بخەنە سەر مێزی نەیارەکانی دوێنێ و هاوپەیمانانی ئەمرۆ و سبەینێ. 
لە دوای راپەرینەوە هەزاران جار گوێبیستین هێزەکان ئامادە نین، ئامادەن، مەرجیان نیە، مەرجیان هەیە، راستەوخۆ دانانیشن،دادەنیشن، چاوەروانی یەکتر ناکەن، چاوەروانن، بەیەکەوە ناچنە بەغدا، بە تەنیا و گەلەکۆمی دەچن ... تاد. ئەم کار و هەڵوێستانە دەیسەلمێنن چۆن قەدەر و مێژو ئەمانەی دەستبەست کردوە.   
دەزانم بەشێک لەمانە لە ناچاریەوەیە، ئەوەی بەردەوام ملکەچی ناچاری دەبێت لە دوا مەتافدا بەهاکانی ناسنامەکەی کاڵدەبن، دەشبێتە مرۆڤێکی ئیرادە لەرزۆک.
شەری سەربەخۆیی
لەم دۆخ و رەوشەدا تەنها یەک وەڵامی بنەرەتی لە شوێنی خۆیدایە، ئەویش شەری سەربەخۆییە بۆ کورد.
شەرێکە بەهەمان نیەت و وەتیرە باوەکانی مێژو هەزار و یەک تەفسیری بۆ دەکرێت، ئەوەندە دەیهێنن و دەیبەن تامی تێدا ناهێڵن.
دەیان ساڵە بەردەوام نەتەوە و نیشتمانەکەمان وێرانە دەکرێن، بەکار دەهێنرێن، کاتێکیش دەگاتە سەنگی مەحەک و تروسکاییەک لە ئاسۆدا دەردەکەوێت دەکەونە گیانمان، بە کوردی هەمو رۆژێک تا لێواری قەبر دەمان دەن. 
کورد لە باشور لە کودەتاکەی ١٩٥٨ ەوە سەدان هەزار کوژراوی هەیە، زیاتر لەوەش بریندار و پەککەوتە، زیاتر لە سێ هەزار گوندو شارۆچکەی وێرانکراون، ئابوریەکەشی گەیشتۆتە ئاستی دارمان، سروشت و ژینگەی کوردستانیش بە کیماویی و تێکدان زۆر تێکشکێنراون و کارەسات و برینە کۆمەڵایەتیەکانیش زۆر خەست و ئاڵۆزن و .... تاد.   
هیچ میللەتێکی ئەم دنیایە بێ سەربەخۆیی نەیتوانیوە خۆی بنیات بنێت و ئایندەیەکی گەش بۆ نەوەکانی زامن بکات، سەربەخۆیی لە خولانەوە لە بازنە داخراوەکانی مێژو و بەردەوام گەرانەوە بۆ سەرەتا رزگارمان دەکات و قوربانیەکانیشی شایستەی ئەو ئامانجە مەزنەن. شەر بۆ سەربەخۆیی پیرۆز و رەوایە، سەربەخۆیی بە رەچەتەی داگیرکەر و زلهێزەکان قەد نابێتە واقیع، پێویستی بە ئیرادە و نیەت و ئامادەسازیە، شەرێکە ئەوە دەهێنێت موجازەفەی گەەورەی بۆ بکرێت.
مەخابن پێدەچیت زۆربەی سەرکردە و هێزەکانمان ئولفەتیان لە گەڵ مێژو گرتبێت و نەستۆلژیا ئاسا چێژی تامەکەی دەکەنەوە، ئەوان بە دەگمەن ئاورێکی جدی لە مێژو دەدەنەوە و بە خەیاڵ پڵاویش دەرواننە ئایندە، بۆیە لە سات و ئانی ئێستدا دەگوزەرێن، هاوکاتیش بوێری تەحەدای جدیان نەماوە، ئەم دۆخەی ئێستایان بە دڵە، لە روی کۆمەڵایەتی و مادیشەوە جێگیرن و لە هیچیان کەم نیە، خولانەوە لە دۆخی کروزانەوە و دەستە دەستی پێکردن و نائارامی و پروکانەوەی ‌هێدی هێدی ئاوات و خواستەکانمان و هەڵگرتنی کیسەی بەتاڵ و... بە سیاسەتکردنی ژیرانە و دەسکەوتی گەورە وەسف دەکەن. 
تۆ بلێی بتوانین لەو مێژوە شتێک هەڵجنین تا کاریگەریەکانی ئەو قەدەرە شومە لە نزمترین ئاستدا راگرین؟ 

رۆتەردام: ١٨ی ئۆگۆستی ٢٠١٨