■ ستران عەبدوڵڵا‌     ساڵی تازە دێت داخۆ چۆن دەبێ؟ ھەر شەممە بەیەك شەممە و ھەردوكیان بە كۆتایی ھەفتە دەسپێرین؟ دیارە كە واشمان كرد لێی ئاسانتر نییە ھەفتە و مانگەكانیشی ھەر وا لێ بكەین.هەروا بە رێكەوت و نادیار و لێڵی بسپێرین گوایە ئاشی نەزانە و خوا دەیگێرێ.؟  كێشە ئەوەیە ئێمە نازانین خوداش ھەر مودەتێك ئاشمان دەگێرێ و ئیتر دوای ئەوە خوا (كێو نەبینێ بە فری تێ ناكات). دیتنم وایە وێستگەی ساڵ و بۆنەكان لەخۆیاندا نابنە باعسی گۆرانكاری و پێداچوونەوە ، بەڵام مەعلومیشە لەنەریتی تۆمار و دەفتەری حیسابدا وادە و كاتەكان جەرد و پێداچوونەوەش دەكەنە پێویستی. وەبیرئانینی بەروارەكانیش كە خەڵكان ھان دەدا ئەم ھەڵسانگاندنە بكەن دەبێتە ئەنگێزە بۆ ئێمەو خەڵكی تریش كە سەعاتەكانمان بەگوێرەی میلی گشتی قورمیش بكەین. ئەم خولیا و پەژارە گشتییە ئەرك دەخاتە سەرشانی ئێمەش كە گەرەكە ساڵی نوێ ھەروا بەرێنەكەین. جا با كەیسە تایبەتییەكانی ھەر یەكێكمان لەدەفتەر و جزدانی خۆمان بێت ، بەڵام خۆ كەیسە گشتییەكان بۆ ساڵی تازەی 2019 خەمی گشتیین و ناچارین لەگەڵ یەكدا بەشی بكەین. لەخەمی گشتی رەوشی نالەباری بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كوردستانەوە دەستپێدەكەین و لەم كورتە نووسینەدا ھەر بەو ئیكتفا دەكەین كە چەترێكی گشتی و تایتڵێكی بەفرەھە بۆ كۆی جولەی سیسییمان. راستە ئەم چەترە كارەكتەرە سەرەكییەكەی ناوی كوردایەتییە ،بەڵام رەنگاورەنگی رەوتە سیاسیی و فیكرییەكانی كوردستان و فراوانی، یان تەسكی و جیاوازی ، ھەریەك لە كایەكانی بەگوێرەی بایەخپێدانەكانی لەنێوان كوردستانێتی و دەڤەرێتی و ناوچەیی نفوز ، كوردستانی سەرتاسەری و كوردستانی ھەر بەشێك. و كوردستانی رەسمی دانیانراوی ھەرێم و كوردستانی دابڕاوی كێشە لەسەر... ھەموو ئەمانە وایكردووە زەحمەت بێت كە وەكو جاران ھێڵی سەرەكی رەوایی و شایستەیی جولەی سێاسیی كوردستانییان ھەر لە كوردایەتیدا قەتیس بكەین بە ھەردوو دیوی كوردایەتی نەریتی و كوردایەتی پێشكەوتنخوازیشەوە. لەبیرمان نەچێ رووداوەكانی دوو سێ ساڵی رابردوو درزێكی وای كردۆتە ناو بازنەی سیاسەتی كوردستانییەوە كە بە ئاشكرا خەتی عێراقێتی بێ تەدارووك و (بەڵام و ئاخر ) خۆی دەنوێنێ و بێ ئەوەی باڵاپۆشی فیكری لەبەر بكا بانگەشی تێزی جارانی زیندوو كردۆتەوە. دۆخی كوردایەتی وایە دوای بەسەرھاتەكانی كات و دوای ریفراندۆم تووشی پاشەكشێ و شۆكی پێكوتەبووە لەبەر ئەوە ئەركەكانی ھەرێمی كوردستان ، عێراق و لە ناوراستیشدا كەركوكی بەرێكوپێكی پێ جێبەجێناكرێت. كە ئەم كەیسانە بەشێكی سیاسەتی رەسمی كوردستانییە. كەیسەكانی تریش وەك مشتوماڵكردنی ستراتیجی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كوردستان و ئامادەكردنی بۆ قۆناغەكانی دواتر وەك بزووتنەوەیەكی رەسەن كەلەسەر پایەی بەغدا و كوردستان قایم كراوە ناتوانن گوڕ وتین بدەنە بەر ئێمە و لەجێی خۆیان بجولێن. لەم دووڕیێانەدا خەسڵەتی ھەرە دیاری ساڵی نوێ و بێگومان ساڵانی داھاتووش ئەوەیە كە لەبەر ئەوەی دیموگرافیای سیاسیی و بەڵانسی ھێزە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانی كوردستان بە ڕەوا و ناڕەوا گۆڕانیان بەسەر ھاتووە بۆیە ئاساییە كە بەداخەوە بیرۆكە باش و چارەسەرییە چاكەكان ھەر لە بنەڕەتدا پیادە نەكرێن و ئێ ئیتر خۆدواجاریش تاقی ناكرێنەوە و كاریان لەسەر ناكرێت . وەكو وابوو ناتوانرێت ئەزموونی ھەڵە و راستیان لەسەر بكرێن و دەستكاری باشیان لەسەر بكرێت.  لەبەر ئەوەیە پێشنیاز دەكەم سەرەتای ھەڵسەنگاندنی نوێ بەو پرسیارە دەست پێ بكەین كە ناو لەم قۆناغە بنێین بۆ ئەوەی بە گوێرەی ئەوە ناوەرۆكی پێ بدەین و كاری لەسەر بكەین كە ناومان لە قۆناغەكە نا دەتوانین برینەكان سارێژ بكەین وادە و بەڵێن بۆ قۆناغی تازە دووپات بكەینەوە كە كەرەستە و ئامراز و بگرە وزەی جێبەجێكردنیان بۆ دابین بكەین. لە كوێ نەزیفمان ھەیە رایبگرین و لە كوێ پاشەكشێمان ھەیە دانیپێدابنێین و لەوێوە تێھەڵچینەوە.

■ هەردی مەهدی میکە    لە ئێستادا گەرچی بابەتی سەری ساڵ و رۆژژمێر بووەتە ئامرازێکی ململانێی کلتووریی و شوناسە جیاوازەکان. لە بنچینەدا ئەم بابەتە پەیوەندییەکی بە ئاین و ئایدۆلۆژیاکانەوە نییە، بابەتێکی دنیاییە، ئاینەکان و پێغەمبەرانیان شتێکیان بەناوی رۆژژمێرەوە دانەهێناوە و بۆیان نەهاتووە، نە عیسا و نە موحەممەد هیچ یەکێکیان ئاگای لەوە نییە کە ساڵژمێرێکیان بەناوەکانی "زاینی" و "کۆچی" بۆ دانراوە. مرۆڤ و شارستانێتە دنیاییەکەی، خۆی بۆ رێکخستنی کاروبارەکانی بە پێی خولانەوەی زەوی و یەک خولی تەواو بەدەوری خۆردا کەساڵێك تەواودەکات و ٣٦٥.٢٥ رۆژی دەخایەنێت، ساڵژمیر و رۆژژمیری داهێناوە، لەمەشدا پشت بە دیاردەیەکی فەلەکی و سروشتی بەستراوە، مەرجیش نییە ئەو خولە لە ١/کانونی یەکەم یان ١ی موحەڕەم یان ١ی خاکەلێوە یان ١ی فەروەردین و ...تاد بێت. ئەبورەیحانی بیرونی(٩٧٣ز-١٠٤٨ز) مێژوونوس و زانای فەلەکناس و لێکۆڵەری بواری ساڵنامەکانی گەلان، لانیکەم زیاتر لە970ساڵ لەمەوبەر ئەم گرێ و ململانێیەی بۆ رۆشنکردووینەتەوە تا نەیکەینە کێشە و بزانین رۆژژمێرەکان تەنها پەیوەستی ئاین و پەرستشە ئاینییەکان نین، ئەو لە کتێبی (اپار الباقیە عن القرون الخالیە)دا دەڵێت:  رۆژژمێر کاتێکی دیاریکراوە لە سەرەتای ساڵەوە دەست پێدەکات کە لەو ساڵەدا پەیامبەرێک نێردراوە یان پادشایەک شۆڕشێکی ئەنجامداوە یان نەتەوەیەک بە تۆفان و بوومەلەرزە وێران بووە یان وڵاتێک لەناوچووە، یان پەتا و برسێتییەکی بەهیز رویداوە، یان گواستنەوەی حکومەتێک یان ئاڵوگۆڕی نەتەوەیەک یان روداوێکی مەزن لە نیشانە ئاسمانی و نیشانە دیارەکانی سەرزەوی کە لە ماوەیەکی دورودرێژدا نەبێت روونادەن، رویانداوە و لە رێگەی رۆژژمێر و کاتە دیاریکراوەکانەوە دەناسرێنەوە. لە هەموو حاڵەتێکدا چ دینی و چ دنیایی ناتوانرێت لە رۆژژمێر خۆلابدرێت. سەرجەمی ئاین و نەتەوەکان کە لەسەرزەوی بڵاون، هەریەک رۆژژمێرێکی تایبەت بە خۆی هەیە و سەرەتای ئەو رۆژژمێرەش لە سەردەمی پادشا مەزنەکان یان پەیامبەران یان دەوڵەتەکانی ئەوان، یان یەکێک لەو هۆکارانەی کە سەرەوە ئاماژەیان پێدرا، دەبێت. بە یارمەتی ئەو رۆژژمێرانە پێویستییەکانی خۆیان لە مامەڵە و کاتناسی رێکدەخەن و ئەڵبەتە هەر رۆژژمێرێک تایبەت بەو نەتەوەیەیە کە دایهێناوە.(ێ‌پار الباقیه عن القرون الخالیه/ محمد بن احمد ابوریحانی بیرونی/ترجمه اکبر داناسرشت/جلد1/ص19) *** پەراوێزێک: گرنگ ئەوەیە ئێوە لە خۆشیدابن گەروایە ساڵی نوێتان پیرۆز و  بەختەوەربن، وەلێ بۆ خۆم گەرچی ساڵێکی بەهات بوو بۆ ژیانی کەسێنییم، بەڵام تا کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکان ئاوا ببینم گەر دڵخۆشیش بم کورت و تێپەڕ و قورسە لەسەر دڵم. دۆخی دنیا و ناوچەکەش وا دەیبینن دەکوڵێت و ئەوەی تەوەر و خولگە نەبێت مرۆڤ و مرۆڤگەراییە، بەداخەوە. #کوردستان #مەهاباد #ئامەد #قامیشلو #کەرکوک #هەردی_مەهدی

■سەردار عەزیز       من هەرگیز حەزم لە فاڵگرتنەوەی سیاسی نیە، بەڵام ئاماژەکانی ساڵی داهاتوو بە باشی نابینم. کورد لە هەر چوارپارچەی کوردستان چی بە سەر دێت، کوردەکان خۆیان چی دەکەن، دۆخی ناوچەیی و جیهانی چۆن کاریگەری دەبێت لە سەریان پرسی قورسن لە سەردەمێکدا کە ناسەقامگیری و خێرایی گۆڕانکاری و ڕادیکاڵێتی وەرچەرخانەکان لە دەرەوەی پێشبینی زۆرینەن. بەڵام سەرباری ئەمە چەند ئەگەرێک دەخەینە پێش چاو: ئەگەر یەکەم، کورد و ئەمریکا! ئەم پەیوەندییە تراژیدیە زیاتر تراژیدی دەبێت لە ساڵی داهاتوودا. لە رۆژئاڤا دۆخێکی سەخت و ئاڵۆز لە ئارادایە. ئایا کشانەوەی ئەمریکا بە سودی کێ دەشکێتەوە، تورک و سوریا لە کێبڕکێدان بۆ بردنی ئەو میراتییە. بەڵام ئێران و روسیاش لە نزیکەوە روداوەکان ئاراستە دەکەن. ئەوە لێگەڕێ هێزەکانی تری وەک ئیسرائیل، وڵاتانی کەنداو لە گەڵ سعودییەدا. پەیەدە دەیەوێت ئەسەد بێتەوە ناوچەکە، لەمەدا وەها دەبینێت کە پشتیوانی روس و ئێرانیش بە دەست دەهێنێت. تورکەکان خۆیان لە بەرەی ئەستانە، روسیا، ئێران نزیک دەکەنەوە، بەڵام ئەگەری هەیە بە نزیک بونەوەی تورکیا و ئەمریکا ئەم هاوپەیمانییە بگۆڕێت. کەس حەزناکات تورکەکان سەر بکەون، ئایا ئەوان ئەوەندە هێزیان دەبێت کە بەرەنگاری هەموان بکەن. لە دۆخێکدا کە ئەسەد دێتەوە. بۆ نمونە ئیماراتییەکان پلان بوو هێز ئامادە بکەن بۆ سوریا، بەڵام بە گۆڕانی دۆخەکە لە بڕی هێز باڵوێزخانەیان لە دیمەشق کردەوە، بەحرەین زوتر هەنگاوی نا، بەم زوانە زۆرەبەی وڵاتانی عەرەبی بە دوایدا دێت و ئێستا میسر لە هەوڵی گەڕانەوەی ئەندامێتی سوریادایە بۆ کۆمکاری عەرەبی. هەموو ئەمانە ئاماژەن کە ئەگەر کشانەوە روبدات ئەوا چانسی ئەسەد زیاتر دەبێت.  ئایا کوردەکان و ئەسەد ڕێک دەکەون، ئایا جۆرێک لە رێککەوتن دێتە ئاراوە، هەموو ئەمانە لە سەر هاوسەنگی هێزەکان وەستاوە. بەڵام ئایا کاتێک هەموو دونیا خەریکی سیاسەتکردنە دەبێت لە ساڵی ٢٠١٩ کورد یەک هەنگاو بچوک بچێتە پێشەوە و تۆزێک عاقڵ بێت و بتوانێت هاوپەیمانی دروست بکات. یان هەر لە دواکەوتووی و رق و کینە و ئایدەلۆژیایی ئیکساپەریی خۆیان بەردەوام دەبن؟؟ بەشی دووەمی تراژیدیای کورد و ئەمریکا لە باشورە. دۆخێک لە ئەگەری هاتنە ئارای هەیە، دەرچونی بریارێکە لە پەرلەمانی عێراقی دژ بە مانەوەی ئەمریکا لە عێراق. ئەم هەنگاوە ئێستا بە ئاسانی تێدەپەڕێت لە پەرلەمان. لە هەنگاوێکی وەهادا چی دەگوزەرێت؟  یەکەم، ئەگەری دەرچونی ئەم یاسایە هەیە، بەڵام کار بۆ جێبەجێکردنی نەکرێت، وەک هەنگاوێک بۆ نایاسایی و نا شەرعیکردنی ئەمریکا لە عێراق. ئەو هەڵایە کە لە سەر هاتنی ترەمپ نرایەوە بە جەختکردن لە سەر سەروەری عێراق زەمینەسازی بوو بەو ئاقارەدا.  دووەم، هەوڵ بدرێت کە جێبەجێ بکرێت، بەڵام ببیتە هۆی تەنگەگژە. لە دۆخێکی وەهادا ئەمریکا ئێستا لە ئامادەییدایە کە ئەو کەسانەی کە هەوڵی ئەم کارە دەدەن بیانخاتە ژێر ئابلۆقەوە. ئەمە هەنگاوێک دەبێت بۆ سەرەتایی کۆتایی پەیوەندی ئەمریکا و عێراق و سەرەتای ناسەقامگیرییەکی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی درێژخایەن. لە دۆخێکی وەهادا ئایا کوردستان چیدەکان. ئەگەری هەیە کورد پرسی مەترسی داعش بهێنێتەوە ئاراوە. پەرلەمانی کوردستان پێداویستی هێزی هاوپەیمانان دەربکات، لە هەبوونی مەترسی داعش یان کۆتایی نەهاتنی داعش. ئەگەر کارێکی وەها بکرێت، هێزەکانی تر هەڵوێستیان دەبێت، کاتێک لە عێراقدا یەک تاکە هێزی سەربەخۆ بوونی نیە، ئەوا ئەم هێزانە بە ریمۆت کۆنترۆل لە جێگای ترەوە دەوروژێنرێن. ئایا چ جۆرە ناسەقامگری و توندوتیژی و ململانێی لێدێتە ئاراوە. سێیەم، ئەگەر هەیە هیچ بەرامبەر ئەمریکا رونەدات چونکە دەبێتە هۆی لاوازی عێراق. لاوازی عێراق لە کاتی ئابلۆقە لە سەر ئێران لە سودی ئێران نیە، لە دۆخێکی وەهادا، رەنگە بە زیانی ئێران بشکێتەوە.  چوارهەم، ئەگەر ئەمریکا هێزەکانی بهێنێتە کوردستان ئەوا دەبێت کوردستان چی بکات؟ ئایا کورد دەتوانێت پشت بە ئەمریکا ببەستێت؟ یان چاری نیە. دیارە هەموو ئەمانە کاریگەری هەیە لە سەر ناوخۆی کوردستان. دۆخی ناوخۆ زۆر دڵتەنگە، ئەو نوخبە سیاسیەی دێت وەڵامدەرەوەی دۆخە ئاڵۆزەکە نیە، بۆیە ٢٠١٩ چاوەڕوان دەکرێت سیاسی کورد خۆیان بە دۆخ و کاری هیچ و پوچەوە سەرقاڵ بکەن لە بڕی کاری جیدی و سەرەکی. ئەگەر کات و دەرفەت هەبێت لە سەر ئاستەکانی تر فاڵگرتنەوەکانی خۆم دەخەمە بەرچاو. هیوای ساڵێکی خۆش و پڕ لە سەقامگیری بۆ هەموان!!

■كامەران عەلی   بەشی یەكەم     ئاماژە و پێدراوەكان ئەوەی لێ دەخوێنرێتەوە كە چوار ساڵی داهاتوو دۆخی ئابوری هەرێمی كوردستان  پێ دەنێتە قۆناغێكی نوێ و بەرەو ئاسۆیەكی گەشتر و باشتر دەڕوات و، هەر لە ئێستاوە تروسكایی دەربازبوون لە قەیرانەكان دەركەوتووە،  بۆ هێزێكی چاكسازیخوازی وەك گۆڕان لە ڕابردوودا قەیرانی دارایی یەكێك بووە لە كۆسپە هەر سەخت و ڕیگرییەكانی بەردەم جێبەجێكردنی بەرنامە چاكسازییەكەی بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەتدا، لەگەڵ باشبوونی لایەنی ئابوری دەرفەتێكی باشتر دێتە پێشەوە بۆ جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنانەی كە گۆڕان بۆ چاكسازی لە كەرتی ئابوری هەرێمی كوردستاندا دابووی، هەر لەسەر ئەم بنەمایەش بوو كە لە سەرەتای كابینەی ڕابردودا بزوتنەوەی گۆڕان وەزارەتی دارایی وەرگرت و باشترین پڕۆژەی چاكسازیشی بۆ ئامادەكردبوو، بەڵام دواتر ڕووداوەكان بە ئاقارێكی دیكەدا ڕۆیشتن كە بویە امری واقع و لەسەرو دەسەڵات و خواستی گۆڕانەوە، پێچەوانە بویەوە، گۆڕان هێشتا دەتوانێت هەموو ئەو پاكێجانەی كە بۆ چاكسازیی لە كەرتی دارایی هەرێمدا پیشتر هەیبووە لەمەودا بەشێكی زۆر باشی جێبەجێ بكات، كە گرنگترینیان چاكسازیی بوو لە سیستمی موچە و نەهێشتنی بندیوار و بەدەستهێنانی شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان.  باشبوونی ئابوری هەرێم بنەمایەكی بنەڕەتیە بۆ جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی بزوتنەوەی گۆڕان، ئەوانەشی كە نایانەوێت گۆڕان بەشداری حكومەتی ئایندە بكات ئەوانە دەیانەوێت یەكێتی و پارتی هەموو جومگە ئەساسیەكانی ئەم وڵاتەیان بەدەستەوە بێت و، كەسیتر قسە و دەسەڵاتی نەبێت تێیدا، بۆیە دژایەتیكردنی گۆڕان بۆ بەشداری لە حكومەت لەم قۆناغەدا خزمەتە بەو پڕۆژەیەی یەكێتی و پارتی بۆ ئەوەی هیچ دەرەتانێك بۆ خەڵكی بەشخورا وو مەزڵوم نەهێڵنەوە، گۆڕان نوێنەرایەتی بەشێك لە خەڵكی چاكسازیخوازی ئەم وڵاتە دەكات و، خۆی بە بەرپرس دەزانێت لە دابینكردنی ژیانێكی زۆر شایستەتر بۆ هەمووان و لەم قۆناغەدا بە بەشداریكردنی لە حكومەت دەتوانێت تا ئاستێكی زۆر باش زۆرێك لە داواكارییەكانی خەڵك لە بواری چاكسازیی دارایی  و موچە و بوژانەوەی بازاڕدا بەدی بهێنێت...   چاوەڕوانی بەشی دووهەم بن...  

■ خالید رەزا    لە سەردەمی خەباتی شاخ و لە پێش راپەڕین، پێشمەرگەش وەک هەر مرۆڤێکی تر حەزی ئەکرد ئاهەنگی سەری ساڵی تازە، لەناو خیزان و کەسوکاری خۆیا بکا.! بەڵام ئەو ئەرکەی لەسەر شانی بو زۆر لەو حەزو ئارەزوانەی هەوراز تر بو، چونکە ئەوان کۆمەڵە مرۆڤیک بون کە بۆ سەندنی مافی خوراوی گەلەکەیان چەکی شەرەفیان لە شان کردبو. بۆیە ئاهەنگی سەری ساڵی تازە لای پێشمەرگەی شاخ جیاواز بو لە ئاهەنگی ناو شار و شارۆچکەکان. لە سەری ساڵی نوێ دا پێشمەرگەش بە شیوازی جیا جیا ئەو یادەی ئەکردەوە، بۆ سەری ساڵ هەوڵ ئەدرا خواردنی تایبەت دروست بکرێ، هاورێ و خزم و کەسوکاری یەکتر ئەگەر لە تیپ و مەلبەندی تر بونایە بەو بۆنەیەوە ئەچون بۆلای یەکتر و ئەو یادەیان  پیکەوە ئەکردەوە، هەندیکی تر لە دەرەوە کەسوکار یان ئەهاتن بۆ لایان و خۆشیەکەیان ئەبو بە دو جەژن و، یاریەکانی ئەو شەوانەش کۆنکەن و تاوڵە و لە هەندێک شوینی دیاریکراو سەرگەرمکردن، لە هەندێک شوێنی تر گۆرانی و بەزم و رەزم و، لە هەندێک جیی تر بە ئامیری مۆسیقا و شەوە ئاهەنگی بچوکیان بۆ خۆیان ساز ئەکرد. ئەم بۆلای یەکچونە بەتەنها لە نێوان پێشمەرگەکاندا نەبو، هەندێک جار سەرکردەکانیش ئەچون بۆلای یەکتر، لەوانە کاک کۆسرەت و کاک حەسەن کوێستانی لە دەشتی هەولێرەوە ئەهاتن بۆلای کاک نەوشیروان... هەندێک جاریش پێشمەرگە داوەتی سەرکردە و بەرپرسەکانیان ئەکرد و خواردنی خۆشیان ئامادە ئەکرد و پێکەوە نان یان ئەخوارد. ئەو وێنانە هی ساڵی ٩٨٩یە، داوەتی عەدەد جیهازەکانی جیهازی مەرکەزیە لە قاسمەرەش بۆ کاک نەوشیروان و کاک کۆسرەت و مامۆستا نازم عومەرمان رێک خستبو، لە ناو خۆمانا پارەمان کۆکردەوە و، لە گوندی کانی زەرد (قەل) و، لە فرۆشگاکەی دۆڵەکەش هەندێک نوشئابە (کۆلا) مان کڕی . هەمومان لەسەر سفرەیەک نانمان ئەخوارد، سەرو خوار و جیاوازی لە نیوانمادا نەبو. بە داخەوە هەندیکی زۆر کەم  لەو سەرکردانە بەو سادە و ساکاری و خاکێتییەی خۆیانەوە مانەوە و، زۆرینە یان بەجۆریک خۆیان لێگۆڕاوە کە بەچەندین پرسگەو سکرتێرە و واستە دەنگت پێ یان ناگات ! ئەو سەردەمە لەو شاخ و داخە لەهەمو شتیک دابرابوین تەنها هۆیەکی بینین کە هەبو، ئەویش دوکەنالی تەلەفزیۆنی  کەرکوک و  بەغدا بو ، ئەوەش ئەگەر مەقەرێک بەخت یاوەری بوایە و تەلەفزێۆنی هەبوایە. ئینجا بە هەزار ئەملا و لا و ئاریەل بادان و ناوی خوا ئەگەر کەناڵیکی بە (تەرزە) و پرتە پرتیکی زۆرەوە وەر بگرتایە و، شتێکی خۆشی پیشێ‌ن بدایە. بۆ ئەوەش ئەبوایە چەند کەسیک پێوەی مەشغول بونایە، یەکێ لەسەرەوە ئانتینی بادایە، یەکێکی تر لە دەرەوە بوایە و ئەوەی ژورەوە هاواری بکردایە باشە باشە، ئەویش وەک توتی بۆی بسەندایەتەوە و بەوەی سەربانی بوتایە باشە باشە تا بەباشی بیبەستێتەوە و نەجوڵێ.  خۆ ئەگەر رەشەبایەکی ناوەخت هەلێ بکردایە ریسەکەی ئەکردەوە بە خوری... یادی بەخێر، کاک شێرکۆ بێکەس لە کتێبی نوسینەوە بە ئاوی خۆڵەمێش دا باس لە سەردانیکردن بە بۆ نەی سەرساڵەوە ئەکات و ئەیگێرێتەوە: کاک دلێری سەید مەجید بە هۆی سەری ساڵەوە هاتبو بۆ بارەگای ڕاگەیاندن ئێوارە بوو تەلەفزێۆن ئەفلام کارتۆن بو، کاک دلێر چوە بەردەمی تەلەفزیۆنەکە و بە قوڵی سەیری ئەکرد کە ئەفلام کارتۆن تەواو بو، ئاورێکی دایەوە و وتی وەلا خۆ ئەوە بۆ مندالیش ئەبێ هەندێک جاریش پیشمەرگە  شەوە ئاهەنگی ساڵ یان لە عسیەکان تێک ئەدا و، بەزمیکیان ئەنایەوە .  هاورێ نوری  کە خۆی یەکێک بو لەو پێشمەرگانە گێرایەوە و، وتی سەری ساڵی ٩٨٦ بو زانیاری هاتبو بۆ کاک قادری حاجی عەلی  کە ئەوکات بەرپرسی مەلبەندی دو بو، کە شیخ جەغفەر بەرزنجی محافز و سەرانی بەعس بەتەمان ئاهەنگی سەری ساڵ لە سیاحیەکەی دوکان بکەنەوە، کاک قادریش دو مەفرەزەی لە تیپی ٤٧ ی پیرەمەگرون شەهید  دلێری شیخ رەزا و،  تیپی مەلبەند کاک مستەفا سەرگەڵویی را سپارد کە شەوێ بچن لەسەر رێگای دوکان – سلێمانی لە کاتی گەڕانەوەیان دا کەمین یان بۆ دابنێن. پێشمەرگەکان بەنیازی کەمین دانان و خۆئامادە کردن بۆ چالاکیەکە گەیشتبونە شوینەکە. بەلام شیخ جەعفەری محافز پێشتربەوەی زانیبو بۆیە نەیان ویرابو بچن بۆ دوکان و، ئاهەنگ و خۆشیەکەیان لێ تیک دان.  پێ ئەچێ سەرچاوەی هەواڵەکە دو سەرە بوبێ و، وەک کچە لێزانەکە هەردولای کردبێ بە کوڕی سێو لەباخەڵ و لای هەردولا خۆی شیرین کردبێ !!  ئەو رۆژانە گەرچی لەزۆر جۆری خۆشیەکانی ژیان بێ بەش بوین، بەلام چونکە ئامانجێک کە روخانی بەعس و سەرفرازی گەلەکەمان بو، کۆی کردبوینەوە لەزەتمان لە ژیان ئەبینی  ناخۆشی و نەهامەتی و سەختیەکانی ژیانمان بۆ ئیرادەی بەرگری و مانەوەمان بە سەربەرزی ئەگۆری. ئێستە کە یادی ئەو رۆژانە ئەکەینەوە و شریتی عومری رابردو هەڵ ئەکەینەوە، هەست بە خۆشی و سەربەرزی، لەهەمان کاتدا هەستیکی قوڵی شەرمەزاری دامان ئەگرێ. ئەو رۆژانە لە پێناوی گەلەکەمانا تێ ئەکۆشاین و بۆ خۆش گوزەرانی ئەوان ئەجەنگاین، ئەفسوس ئێستە لە زۆر باردا پێچەوانە بۆتەوە و خەمێکی قوڵ دامان ئەگرێ !وینەکان: وینەی یەکەم: لە لای راستەوە کاک نەوشیروان، کاک ئاکۆ حەسەن بەکر، کاک عومەر ئاغا، کاک ئازادی جیهاز(خارە ئازاد)، مامۆستا نازم عومەر، کاک کۆسرەت رەسوڵ. وینەی یەکەم: لە لای راستەوە کاک نەوشیروان، کاک ئاکۆ حەسەن بەکر، کاک عومەر ئاغا، کاک ئازادی جیهاز(خارە ئازاد)، مامۆستا نازم عومەر، کاک کۆسرەت رەسوڵ.   وێنەی دوەم: لەراستەوە : کاک کۆسرەت، مامۆستا عوسمان عومەر، جوانە مەرگ کاک نەوزادی مهندس، کاک سەرکەوتی جیهاز، خالید رەزا، کاک نەوشیروان، کاک ئاکۆ حەسەن بەکر، کاک عومەر ئاغا ی عەدەد جیهاز.

■ مەریوان وریا قانع            دوازدە ساڵ لەمەوبەر و لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆدا ھەواڵی لە سێدارەدانی سەدام حوسەین لەلایەن ھێزە عێراقییەکانەوە بڵاوکرایەوە، دوای ھەواڵەکە من لەسەر تەلەفیزیۆنی ھۆڵەندیی میوانبووم بۆ شیکردنەوەی ڕووداوی لە سێدارەدانەکە. ئەو ڕۆژەش کە سەدام حوسەین لە حەشارگەکەی خۆیدا گیرا و سەربازە ئەمریکییەکان بەبەرچاوی کامێراکانەوە ئامێرە پزیشکیەکەیان بەناو دەمی سەدام حوسەیندا دەگەڕاند و ئەمری دەمکردنەوە و دەمداخستینیان بەسەر سەدام حوسەیندا دەکرد، دیسانەوە من لە تەلەفیزیۆن میوانبووم. لە ھەردوو ساتەکەدا پێشکەشکارە ھۆڵەندییەکە لێی پرسیم ھەست بە چی دەکەم؟ منیش لە وەڵامدا ووتم ”لە قوڵاییدا ھەست بە ئیھانەکردنێکی گەورە دەکەم“. بە پێشکەشکارەکەم ووت ئەم پیاوە کە ئێستا لە بەردەمی سەربازە ئەمریکیەکاندا بە زەلیلیەوە وەستاوە و سەربازەکان بە کەیفی خۆیان دەمی پێدەکەنەوە و دەمی پێدادەخن، ھەمان ئەو پیاوەیە کە ژیانی ملیۆنان مرۆڤی لە عێراقدا وێرانکرد و جەھەنەمێکی گەورەی بۆ زیاد لە نەوەیەک لەو وڵاتەدا داخستبوو. ئەمە ئەو پیاوەیە بە درێژایی ٣٥ ساڵ کێی دەویست دەگرت و ڕاودەنا و دەکوشت، سامانی وڵاتەکەی لە چەندان جەنگی گەورەدا بە فێڕۆدا و دەوڵەتی عێراقی گۆڕیبوو بۆ موڵکی خێزان و ھاوڕێ و دۆستە نزیکەکانی. ئەمە ئەو پیاوەیە کە ئەو ھەموو جەنگ و کوشتن و بڕین و ماڵوێرانیەی ئەنجامدا و ئێمە لەو وڵاتەدا نەمانتوانی بەری پێبگرین، کەچی ئێستا لەبەردەم چەند سەربازێکی ئەمریکیدا تەواو زەلیل و بێبایەخ کراوە. ساتی لە سێدارەدانەکەشی بەھەمان شێوە ساتێکی تاریک و ناخۆش بوو، ئەو ڕۆژەش دیسانەوە من لە تەلەفیزیۆنی ھۆڵەندی قسەمدەکرد. کێشەکە لە سێدارەدانەکەیدا نەبوو، بەڵکو ئەوە بوو ئەم دیکتاتۆرە خوێناوەیە لەسەر یەکێک لە تاوانە ھەرە بچوکەکانی لەسێدارە درا. لەباتی ئەوەی داوەریکردن و سزادانی سەدام حوسەین بکرێت بە داوەریکردنی قۆناغی دەسەڵاتدارێتییە خوێناویەکەی و داوەریکردنی فەرھەنگ و کولتوری بەعسیزم و شێوازی حوکمڕانیی و دەوڵەتداریی و چۆنیەتی مامەڵەکردنی کۆمەڵگا و چۆنیەتی بەفیڕۆدانی ئابوریی و مامەڵەکردنی منداڵان و گەنجان و ھتد... لەباتی ئەوەی داوەریکردنەکەی ببێت بە داوەریکردنی ئەو دونیا مادیی و رەمزییە ترسناکەی کە سەدام و بەعس دروستیانکردبوو، کەچی لەسەر ڕووداوێکی بچووکی ناو شارۆچکەیەکی بچووک لە سێدارە درا. زەلیل و بچووکیی لەبەردەم بێگانەدا و بێڕەحم و دڵڕەق و خوێناوی بەرامبەر بە میلەت و کۆمەڵگاکەی خۆت، ئەو ئاکارایە لای زۆرێک لە سەرکردە سیاسییەکانی ناوچەکە بەخەستیی ئامادەیە، بەوانەی لای خۆشمانەوە. قبووڵکردنی ھەموو سوکایەتییەک لە کەسانی بیانیی و ئەنجامدانی ھەمان سوکایەتی بەرامبەر بە ھاونیشتیمانییانی خۆت کۆڵەکەی سەرەکیی ئەو سایکۆلۆژیا و ئەخلاقە سیاسییەیە کە ئەم مۆدێلە لە سیاسیی و سەرکردە دەجوڵێنێت. ئاغوس- دانیمارک ٣٠-١٢-٢٠١٨

■ هەردی مەهدی میکە      بەیادی مانگرتنی ٥٩ پەرلەمانتارکەی ١٩٩٤        اوچەکە شاهێدی کشانەوەیەکی مەترسیداری کاری پەرلەمانییە. بە درێژایی مێژووەکەی، هیچکات پەرلەمانی هەرێمی کوردستان لانیکەم لە چوارساڵی رابردوودا، وا سیسەڵە و کەم ئەرک نەبینراوە. هەریەک لە وڵاتانی هەرێمایەتی(تورکیا، ئێران و عێراق) کە خاوەن ئەزموون و پێشینەیەکی کاری پەرلەمانی و لە رووی دەزگای دەوڵەتیەوە لە هەرێمی کوردستان لە پێشترن، ئەوانیش بە جۆرێک کەمییان هێناوە و لە هەمبەر سوککردنی ئەرکی پەرلەمان و پەرلەمانتار کەمیان نەکردووە. لە مێژووی نزیکی ئەم ناوچەیە، پەرلەمان چەندین ناوی دیکەی بۆ بەکارهاتووە: خانەی میللەت، ئەنجومەنی نوێنەران، ئەنجومەنی  میللەت، خانەی مەسڵەحەت، ئەنجومەنی نێردراوان، ئەنجومەنی شورای میللی و ئەنجومەنی پیران و ..تاد، چونکە گریمانەکە وایە ئەرکی پەرلەمان و کاری پەرلەمانتار، لە دۆخی نائاساییدا بریتی نییە لە هاوار و پاڵەوانبازی شاشەکان، پەرلەمانتار ناکرێت وەک خەڵک هاوار بکات، دەبێت نوێنەری هاوار و نەهامەتی هاونیشتمانیان بێت بە بیرکردنەوە و چارەسەری کێشەکانی نەک گەیاندن و خۆپێدەرخستنی، پەرلەمانتار ناکرێت لە نەهامەتی و نەبوونیدا وەک خەڵک دەنگبەرزبکاتەوە، دەبێت بە دوای هۆکار و چارەسەری هاوار و نەهامەتییەکانەوە بێت. پەرلەمانتارەکانی ئەم خولەی رابوورد زیاتر لە خەڵک هاوار و دەنگیان بەرزکردەوە، دەی ئەگەر ئێوەش وەک من و هاونیشتمانییانم تەنها هاواربکەن، وەرنەوە خوارەوە و "یۆقلەمەی گیرفان" بەسە.  -١- تا بەرەو دواوە بگەڕێینەوە نمونەی باشتری کاری پەرلەمانیمان بۆ هەرێمی کوردستان دەستدەکەوێت، ٢٣کانونی یەکەمی١٩٩٤ یادی بیستوچوارساڵەی پەناگرتن و مانگرتنی پەرلەمانتارانی یەکەمین خولی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان بوو. بۆ پەرلەمانی کورستان کە دووساڵ بوو دامەزرابوو، سێ ساڵ بوو راپەڕین کۆتایی هاتبوو، لە گەرمەی شەڕی براکوژیی، ٥٩ پەرلەمانتاری لیستەکانی سەوز و زەرد و مۆر، چەندین کەسایەتی حزبی، چەند بێلایەنێک، پێکهاتەکانیتری ئاینی و نەتەوەیی کوردستان لە پەرلەمانی کوردستان پێکەوە دەنگیان بەرزکردەوە و شەڕی ناوخۆیان بە حەرامزانی و ئەرکی نیشتمانی خۆیان بەلایەنی کەمەوە نواند.  ئەم روداوە دوای ئەوە هات کە ئەوەی جەولەیەکی شەڕی ناوخۆی پارتی و یەکێتی کۆتایی هاتبوو، لە ٢٤ی تشرینی دووەمی١٩٩٤دا مەکتەبی سیاسی هەردوولا رێککەوتنیان راگەیاند کە ئیتر بە گژ یەکدا نەچنەوە! بەڵام پاش ٢١ رۆژ دیسانەوە بە یەکدا هەڵشاخانەوە و جەولەیەکیتری شەڕ دەستیپێکردەوە. ٥٩ پەرلەمانتارەکە وەک ئەرک مانگرتنیان راگەیاند تا شەڕی ناوخۆ رابگیرێت و کۆتایی بە خوێنڕێژی و "شەڕی براکان" بهێنرێت. لەناو مانگرتوواندا جیا لە جەوهەر نامیق سالم-ی سەرۆکی پەرلەمان و مەکتەبی سیاسی، چەندین ئەندامی سەرکردایەتی و کادیری باڵای ینک و پدک-یان تێدابوو، سەرۆکی پەرلەمان و هاوڕێ مانگرتووەکانی ئەرکی پیشەیی و پەرلەمانییان پێش ئەرکی حزبی و نەریتی شۆڕشگێڕییان خست. بەڵام چوار ساڵی رابردوو، پەرلەمانی کوردستان جیا لەوەی خۆی بەشێک بوو لە کێشە، ئەندامانیشی لە نێوان جەمسەرەکاندا دابەشبوون و هاواری خەڵکیان بەرزتر و کێشە و قەیرانەکانیشیان زیاتر کرد. ئێستاش کە حکومەتی نوێ پێکنایەت، هیچ. تەنانەت پەرلەمانتاران هەر چاوەڕوانی دەمی رێککەوتنی مەکتەب سیاسییەکانن و تەنانەت ناتوانن سەرۆکێکی هەمیشەییش بۆ پەرلەمان هەڵبژێرن تا لانیکەم کاری خۆیان رێکبخات! وا دیارە چوار ساڵی ئایندەی پەرلەمان لەو چوارەی رابوورد باشتر نابێت.   -٢- مەترسییەکە لەوەدایە پاشەکشەکە هەرێمایەتیە و لە کشانەوەی دیموکراسیدا وڵاتانی هەرێمایەتی کراس لەیەکتر دادەڕن بۆ پاشەکشە و درێژەدان بە ستەمکاری و نەچەسپاندنی پرۆسەی هاونیشتمانیبوون. ئەزموونی تورکیا لە کاری پەرلەمانیدا ئەزمونێکی کۆنترە لە ئاست وڵاتانیتری ناوچەکە، دامەزراندنی پەرلەمان لەوێ بۆ ساڵی ١٨٧٦ز دەگەڕێتەوە، کە پاش فشارێکی زۆری چاکسازیخوازان لە عەبولحەمیدی سوڵتانی عوسمانی هاتەدی، ناچارکرا دەستورێک و کردنەوەی یەکەمین ئەنجومەنی نوێنەران واژۆ بکات، ئەوکات ١١٩ کورسی لە خۆگرت کە ٧٧یان موسڵمان، ٤٤ کریستیان و چوار جوو پێکهاتبوو.  کەچی بە وردبوونەوە لە کاری ئەمڕۆی پەرلەمانی لە تورکیا، دەبینرێت بەیاسا و هەژموونی ئۆردۆگانیزم، کاری پەرلەمانتاری کراوەتە سێبەری کەسێتییەک و "بەڵێکاری" ئەردۆگان، جیاکاری نەتەوەیی و سیاسی لەو وڵاتەدا فراوان، دەمێکیشە هەنگاوێک و دەسپێشخەرییەکی جیا و کرداری لە پەرلەمانی تورکیاوە بەسەر دەزگای جێبەجێکردندا نەسەپێنراوە و تا گەشتە ئەوەی بە یاسا دەنگیشیان بە دەستورێک دا کە بە جۆرێک فاتیحایەکی سیاسیی بوو بۆ ئەزموونی باڵایی پەرلەمانی تورکیا بەسەر حکومەتدا. لە تورکیا حکومەت یان راستتر ئەردۆگانی سەرۆک کۆمار هەر تۆمەتێک بۆ هەرکەسێک دروستبکات ئەوە دەبێتە فاکت و یاسا لە پەرلەمانی وڵاتەکەی، گولەنییەکان نمونەی زەقی ئەم پرسەن.  لەوەش زیاتر، پەرلەمانی تورکیا لەبری ئەوەی بیر لەو جیاکارییە بکاتەوە کە دۆخی سیاسی و نەتەوەکانی تورکیای گرتۆتەوە، کۆبوونەوە بۆ لێسەندنەوەی متمانە لە هاوپیشەیەکی وەک دەمیرتاش دەکاتەوە تا خەیاڵی حزبێک و گروپێک رازی بکات و بە ئاسانی توندی زیندانی بکات. ئەمە کاری پەرلەمان نییە و کاری ئەو بریتییە لە چارەسازی و کەمکردنەوەی جیاکاری نەک زەقکردنەوەی.  -٣- کاری پەرلەمانی لە ئێراندا دەگەڕیتەوە بۆ سەرەتای بزوتنەوەی مەشرووتەخوازی(ریفۆرم) ئێران، وەک خواستێکی منەوەرەکانی ئێران لە ساڵی ١٩٠٥ز، لەلایەن مزەفەرەدین شای قاجارەوە، ئیمزای کردنەوەی ئەنجومەنی شورای میللی(پەرلەمان) کرا. لەوکاتەوە بە چەندین هەوراز و نشێوی ناو مێژووی ئیراندا پەرلەمانی ئێران تێپەڕی کردووە و بەردەوامە.  بەڵام بەهۆی ماندووێتی سیستمی سیاسی ئێران و سایەی کوڕانی شۆڕشێکی مەزهەبیی و تۆڕە ئابوورییە فراوانەکانی سیاسییەکان و تەوافوقی بەرژەوەندیەکانی بناژۆخوازانی وەک لاریجانی(سەرۆکی بناژۆخوازی پەرلەمان) و بەرژەوەندگەرایی میراتگرانی رەفسەنجانی و روحانی لەلایەک و چاکسازیخوازانی بێدەنگی وەک عارف(سەرۆکی فراکسیۆنەکەیان)، پەرلەمانێکی بێدەنگ و بێسەنگ لەئاستی هەژاری و نادادی بەرامبەر خەڵک و ئازا لە داکۆکی ماف و پۆست و ئیمتیازاتی کوڕانی شۆڕش و مووچەباڵاکانییان. پەرلەمانی ئێران بووەتە شوێنی خۆگونجاندنی باڵە نەیارەکانی لەسەر حسێبی خەڵک و مرۆڤە ماندووەکانی کۆمەڵگەی ئێرانی. هەفتەی رابردوو، چوار خوێندکاری ئێرانی لە خوێندنگەیەکی سەرەتایی بە هۆی خراپی سیستمی گەرمییەوە لە ناوپۆلەکانیاندا گیانیان سپارد، هەر لەو ماوەیەدا پەرلەمانتارێکی نوێنەری سیستان، بە جنێو بە کارمەندێکی بەڕیوەبەرایەتی گومرگی ئێراندا هاتەخوارەوە و جنێوی نەشیاوی بەکارهێنا، بەڵام پەرلەمانی ئێران لەبری ئەوەی کۆبوونەوە بۆ هۆکاری گیانسپاردنی چوار مناڵەکە و جنێو و دەمی پیسی پەرلەمانتارەکە رێکبخات، کۆبوونەوەیەکی بۆ سزادانی کارمەندی گومرگەکە و ئەو کەسەی کە ڤیدیۆی جنێوەکانی پەرلەمانتارەکە بڵاوکردۆتەوە، سازکرد و سەرجەم لیستەکانیش کۆک بوون لە بەرگریکردن لە هاوپیشەکەیان! ئایا گەلێکی وەک ئێران کە خاوەنی ١١٣ ساڵ ئەزموونی پەرلەمانی بێت شایەنی پەرلەمانێکی وەک ئەوەی ئێستایە؟ -٤- پەرلەمانی ئێراقیش مێژووەکەی بۆ ١٩٢٤ز وەک یەکەمین ئەنجومەنی دامەزراندن، ١٩٢٥ز-یش وەک یەکەمین ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیرانی ئێراق، بەڵام ئێستا لەسایەی تەوافوق، بەشبەشێنە، جیاکاری تایفی و نەتەوەیی و تاد، موسڵ دەکەوێت و ٣٠٪ خاکی ئێراق داعش دەیگرێت و کەس تاوانبار ناکرێت، دەنگۆی فرۆشتنی پۆستی سەرۆکی پەرلەمان و بە زەبری پارە یان فشاری سیاسی پەرلەمانتار دەهێنرێتە سەرخەت یان بێدەنگ دەکرێت. لە ساڵی ٢٠٠٤ەوە، تا ئێستا پەرلەمانی ئێراق ناتوانێت لەسایەی تەوافوق دەرچێت، تەنانەت هەرکەسێکیشی سزادابێت لەبەر گەندەڵی نەبووە، بەڵکو بە هۆی تێکچوونی تەوافوق و سفرە هاوبەشەکەوە بووە و گەندەڵی کراوەتە کراسەکەی عوسمان و بۆ سزادانی کەسێک یان لایەنێک بەکارهاتووە. ئەمەیە دۆخی پەرلەمان و بە جۆرێک ئاماژەیەکیشە بۆ کشانەوەی ئەزموونی نیوەگیانی دیموکراسی و کاری دەزگایی. ناوچەکە دۆخێکی باشی نییە، پاشەکشە و پوکانەوەیەکی مەترسیدار هەیە لە سازکردنی مۆدێلێک کە تیایدا مرۆڤ و هاونیشتمانی سەروەر بێت نەک دەستە و کەمینە و تۆڕەکان.

■ لاوك سەڵاح      ئەو دەمەی تەکنەلۆجیا پەرەدەسێنێت و سۆشیال میدیا دەبێتە تەنیا ئامراز بۆ بەستنەوەمان بە دونیا، ئەو دەمەی کە وێنە سێلفییەکان دەبنە تاقە ئامرازی رازاندنەوەمان، ئەو دەمە زیاتر و زیاتر خۆویست " ئەنانی" دەبین و خۆمان دەکەینە ناوەندی ژیان و کەسەکانی تر دەکەینە ئەو کەنارەی هەوڵ دەدەین دەستەبەری بکەین تا ئارەزووە شەیتانی وشەبەقەکانمان لە خۆ بگرن. ئا لەو ساتەدا "من" دەبمە ئەو فریشتەی کە هەموو پرسیارەکان بۆ دەرەوەی خۆم دەهاوم و تەلبەندێک لە وەهمی درۆ دەهۆنمەوە بۆ ئەوەی بڵێم من تاقە خاوەنی راستیم و هەموو ئەوانەی دەرەوەی سنوورەکانی منن ئەهریمەنن. ئەو ئەهریمەنەی کە دژە مننە لە هەموو شتێکدا. بەداخەوە، ساتەکانی دۆستایەتی زۆر کورترن لە ساتەکانی دوژمنایەتی، تەنانەت ئەوەشیان تەنراوە بە گومانێکی تەمتومان، بە تارمایی ترسێک کە رەنگە لە هەر چرکەیەکدا رووبدات ئەو ساتە کورتانەش بسرێنەوە. سەرباری هەموو ئەو تەکنەلۆجیایەی لە بەردەستدایە، زۆربەی دایالۆگەکانمان ئاشکرانیین، لەگەڵ بەرامبەردا قسە دەکەین و نایکەین، دایالۆگەکانی پاش قسەکردن و لێکدانەوە فەرەزییەکان زۆر زۆرترن لە قسە وتراوەکان، زۆریان دەدبەنەوە سەر "من" فریشتە و "تۆ"ی ئەهریمەن. ئەم کەلتوورە، ئەم دۆخە، ئەم بونیاتی بیرکردنەوەیە چەند بۆ تاکە کەس و بۆ هاورێیەتی و کەسایەتی دەشێت، زۆر ئەوەندە بۆ بواری سیاسەتیش دەشێت. جۆرج بۆش تەنیا کەس نەبوو کە وتی ئەگەر لەگەڵ ئێمە نەبن ئەوا دژی ئێمەن، بەرلەو، هەرە زۆری هاوکێشە سیاسییەکان لەسەر شەرعیەتی "من"ی فریشتەی رەها و "تۆ"ی ئەهریمەنی رەها بیناکراوە، بۆ بەرجەستەکردنی ئەو شەرعیەتە رەهایە دونیایەک جێگۆرکێ بە هەموو بەهاکان و بەرژەوەندییەکان کراوە و دونیایەک تەکنیک پیادەکراوە بۆ شاردنەوەی راستییەکان و گۆرینی ئاراستەی رووداوەکان، بە مانایەکی دیکە، بەداخەوە، بە راشکاوی دەڵێم ئێمە لە ترۆپکی پەرەسەندنی تەکنەلۆجیادا گەمژەیین و سەردەمێکی زۆر دەبات تا بەئاگادێینەوە بۆ ئەوەی درک بەوە راستییە بکەین کە ئێمە بەو هاوکێشە سەرەتاییە و ساویلکەیەی کە بەرجەستەی ململانێی خێر و شەڕ دەکات هەڵخەڵەتێنراو گەوجێندراو بووین. بەدووری نەزانن رۆژێک بێت هەموو بەرەی تیرۆریزم وەک قوربانی خۆی بنوێنێت و رۆحی شەرانگێزی بچێتە ناو رۆحی هەموو ئەوانەی لە جەنگی تیرۆریزمدا بڕوایان وابوو بۆ لە دەستنەدانی بەهاکانی مرۆڤدۆستی و ئاسایشی نەتەوەیی دەجەنگان. تۆ بڕوانە دەوروبەرت، پارتە سیاسییەکان، رۆشنبیرەکان، دەوڵەتە گەورەکان کە بێ سڵەمینەوە لەو شاشانەی لە رابردوودا بە زەحمەت دەستدەکەوتن بۆ ئەوەی پەیامێکی کورت بنێرن، ئێستا لە سۆشیال میدیاوە چ ژەهرێک دەرژێنە ناو ئەو ژینگەی تێیدا دەژین کە کاریگەریەکەی لە پیسبوونی ژینگە بە هۆی ماددەی کیمیاوییەوە کەمتر نییە. تۆ ببینە، چ پارتێکی سیاسی لەسەرانسەری دونیادا، لەگەڵ ئەو رۆشنبیرانەی کە بوونەتە مێژووی کارەساتەکانیان، خۆیان بە فریشتە نازانن؟ تەنانەت ئەو کاتەی کە شەهید دەبیت، ئەگەر سەربەوان نەبیت ئەوە تۆ ئەهریمەنەکەیت ومێژووت یەک پوڵی قەڵپ ناهێنێت. لە یادممە، رۆژێکیان پرسیارێکم لە یەکێک لە حاکمەکانی شۆرش کرد وتم بۆ لە سیاسەت دوورکەوتیتەوە، لە وەڵامدا وتی لە بەغدا زۆر بە نهێنی و دڵسۆزی کارم بۆ شۆرش دەکرد و هەمیشە ژیانم لە مەترسیدا بوو بەڵام دواجار وتیان تۆ سەر بە ئێمە نییت، تۆ خائینیت و دەبێت باجەکەی بدەیت. دواتر، خۆ دەبینن چۆن مێژوو و میراتی سیاسی لە لای ئێمە لە مەرگدا دابەشبووە، لە شارێکی بچووکدا دوو کێڵ و دوو مەزار دەمانخەنە بەردەم هاوکێشەیەکی سەختی فریشتە و ئەهریمەنەوە. پێتان وانییە ئێمە لە دۆخێکی زۆر توندرەوانەداین؟ تەکنەلۆجیا پانتاییە جوگرافییەکانی نزیکردەوە بەڵام بەستەڵەکە ئایدیۆلۆجیاکانی نەتواندەوە، نەوەک هەر ئەوەندە، بەڵکو دونیایەک کێشەی کەلتووری و کەسایەتی و سیاسی دیکە هاتنە گۆرێ، رەنگە هەندێکی خەتای خێرایی گۆرانکاری و پەرەسەندنە تەکنەلۆجیاکان بێت کە مرۆڤ پێڕاناگات کار لەسەر زانستە مرۆڤایەتییەکان بکات، یان هەندێکیان،رەنگە، بەهۆی گەڵاڵەبوونی کێشە سیاسییەکانەوە بێت، لەسەروو هەموویانەوە سەرنەکەوتنی فۆرمە جیاوازەکانی دیموکراسیەتە لە دونیادا و سنوردارکردنی پانتایی کاری سیاسی لە نێوان 'من'ی فریشەتە و "تۆ"ی ئەهریمەندا، تەنانەت ئەو فۆرمە لە دیموکراسیەت لە وڵاتە پێشکەوتوەکانیشدا لەبەردەم هەرەشەدایە لە پاش راژاندنی مەشکەی هەموو ئەو بنەما و دەستور و رێکەوتن و پەیمان و دەزگا سیاسیانەی کە ببوونە میراتی کارکردنی سیاسی.

■ کەمال چۆمانی   وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: رابەر دەرگەڵەیی      نزیكەی ١٠٠ هەزار شەهیدی تۆماركراو هەن لە هەرێمی كوردستان كە كەس و كاریان موچەی مانگانە وەرئەگرن لە وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراوان. ئەو ١٠٠ هەزارە پێك دێن لەو پێشمەرگانەی كە دژی ڕژێمی پێشوو جەنگاون لە ١٩٦٠ەوە، قوربانیانی جینۆساید كە لە كۆتایی ٧٠-كان دەستی پێكرد، قوربانیانی جەنگ، ئەو زیندانیانەی لە سێدارە دران یان لەژێر ئەشكەنجە شەهید كران، قوربانیانی كۆڕەوە مەزنەكەی ١٩٩١ و ئەوانەشی كە لە شەڕی دژی داعش شەهید بوون. هەموو ئەوانە بونە قوربانی دروشمەكانی شۆرش كە خۆی لە ئازادی، دادگەری كۆمەڵایەتی و ئابووری و دیموكراسی ئەبینیەوە بۆ هاوڵاتیانی كورد، تا كورد بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری پارێزگاكانی باكوری عێراق بكەن. پرسیارەكە ئەوەیە، ئایا ئازادی شایەنی خۆ بەخت كردنە؟ بە دڵنیاییەوە بەڵێ، بەڵام، ئایا ئەو ئازادییەی خەڵكی كورد خۆی لەپێناو بەخت كرد، بەدەستهاتووە؟ ئەوەیان زۆر پرسیار هەڵدەگرێ. زۆرێك لە دەزگا میدیاییە جیهانیی و ئەكادیمیاكان، دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانیان دوور لە واقیع باس كردووە، تەنها یەك دیوی چیرۆكەكە دەگێڕنەوە. ئەوەش بۆ كۆمەڵێك هۆكاری جیاواز دەگەڕێتەوە. كاتێك عێراق بە قۆناغێكی زۆر سەخت تێئەپەڕی لەدوای ٢٠٠٣، هەرێمی كوردستان ناوچەیەكی سەقامگیر بوو و لە بوژانەوەدا بوو لە ڕووی ئابورییەوە. میدیا ئەمریكی و ئەوروپییەكان سەرقاڵ بوون بە شەرعیەتدان بە داگیركردنی عێراق لەڕێی باسکردنی سەقامگیری هەرێم و بوژانەوەی ئابووری لە هەرێمی کوردستان. لەهەمان كاتدا حكومەتی هەرێم ملیۆنان دۆلاری سەرف كرد بە مەبەستی لۆبی كردن لەسەر ئاستی نێودەولەتی. پارەیەكی زۆریش خرایە بەردەم لێكۆڵەرە بیانیەكان لە لایەن حكومەتی هەرێم، تا چیرۆكی سەركەوتنەكانی ئەو هەرێمە باس بكەن. هەموو ئەوە لە كاتێكدا بوو كە میدیای سەربەخۆی كوردی پلاتفۆرمێكی ئینگلیزی نەبوو بۆ ئەوەی دیوەکەی تری چیرۆكەكە باس بكات، كە لایەنی واقعی چیرۆكەكەیە. لەم نوسینە من هەوڵ ئەدەم باسی لایەنەكەی تری چیرۆكەكە بكەم. سەرەڕای بە فانتازی كردنی هەرێمی كوردستان لە ناو هەرێمێكی تا ڕادەیەك ئاڵۆز و پڕ كێشە، ڕاستیەكەی ئەوەی كە خڵكی هەرێم لەنێوان دوو بژاردە دان، كە ئەوانیش خراپ و خراپترن، یان دەبێ ڕازی بن بە گەندەڵی، خزم خزمێنە و سەركوتكاری یانیش شەڕی ناوخۆ. ئەو بژاردانەش خراپن نەك تەنها لەبەر خەڵك، بەڵكو لەبەر سەقامگیری ناوچەكە بەگشتی لە ڕووی سیاسیەوە چونكە ئەوە جۆرێك لە دابەشكردنی دەسەڵات بەرهەم دێنێ، كە دەبنە دوو دەسەڵاتی خێڵەكی بێهێز و هێزە ئیقلیمیەكانی ئەو ناوچەیە زۆر بە ئاسانی دەتوانن دەست تێوەردان بكەن. هەر كاتێك خەڵك هاتبێتە سەر شەقام و داوای ئازادی و دادگەری ئابووری و كۆمەڵایەتیان كردبێت، ئەو دوو پارتە دەسەڵاتدارە سڵیان لە كوشتن نەكردۆتەوە. وەك زۆرێك لە شۆرشەكانی دوونیا، یەكەم شت كە هێزە شۆرشگێڕەكان كردیان لە دوای ڕاپەڕینی ١٩٩١، خیانەت كردن بوو لە پڕەنسیپ و بناغەكانی شۆرش. ڕێك دوای ڕاپەڕین و لەكاتی گەیشتنی یەكێتی و پارتی بە شارەكان، یەكسەر دەستیان بە تاڵانكردنی دامو دەزگاكانی حكومەتی پێشوو كرد. یەكێك لە گەورەترین بەنداوەكانی عێراق كە ئەوكات حكومەتی عێراق دەستی بە بنیات نانی كردبوو و لە %٣٠ كارەكانی تەواو بو بو، تاڵان كرا لە لایەن یەكێتی و پارتیەوە. دوای دابەش كردنی دەسەڵاتیش، ئەو دوو حزبە داهات و سەروەت و سامانیان دابەش كرد لە نێوان خۆیان. بەڵام كاتێك ڕێكەوتنەكەیان نەچووە سەر، شەرێكی خوێناویان لە ساڵی ١٩٩٤ دەست پێ كرد، ئەنجامی ئەوەش لە ساڵی ١٩٩٦ هەرێمیان بەسەر دوو حكومەت دابەش كرد، حكومەتی سلێمانی بە ڕابەرایەتی یەكێتی، حكومەتی هەولێر بە ڕابەرایەتی پارتی. سەرەڕای هەوڵەكانی حكومەتی ئەوكاتی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی كلینتۆن لە ساڵی ١٩٩٨، بۆ ڕێكەوتنی ئەو دو لایەنە، كە دواتریش ڕێكەوتنی واشنتۆنی لێ كەوتەوە، بەڵام ئەو ڕێكەوتنە بە تەواوی نەچووە بواری جێبەجێ كردن. لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ و داگیركردنی عێراق لە لایەن ئەمریكاوە، پارتی و یەكێتی ڕێكەوتن تا حكومەتی یەكگرتووی هەرێم دروست بكەن، بەڵام داهات و سامانەكەیان نیوە بە نیوە دابەش كرد. لە ئیستادا لە ڕووی تیۆریەوە حكومەتی یەكگرتوو بوونی هەیە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەو حكومەتە تا ئێستاش دابەشە لە نێوان یەكێتی و پارتی. ئەو دوو پارتە تا ئێستاش بە مەبەست كۆتاییان بە جیاوازیەكانیان نەهێناوە، ئەوەش بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە ئەو دو لایەنە ناتوانن زاڵ بن بەسەر ئەو ڕق لێبوونەوە لە یەكتری و خوێن ڕشتنەی كەوتە نێوانیان. بەشێكی زۆریشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە مەبەستیانە بەردەوامی بدەن بەو جیاوازیانە، چونكە لەو ڕێگەیەوە دەتوانن بەردەوامی بدەن بە دەسەڵاتی خۆیان و ئەمری واقیع بەردەوامیی پێ بدەن، ئەوەش ڕوونە كە كۆتایی هێنان بە جیاوازیەكانیان دەیانخاتە مەوقیفێكەوە كە دەبێت دەست بە ڕیفۆرم و دەستاو دەستكردنی دەسەڵات بكەن; خەڵك بەناچاری ئەمری واقیعەكەی قبوڵە بۆ ئەوەی ئەو دوو لایەنە جیاوازیەكانیان نەبێتە هۆی سەرهەڵدانەوەی شەڕی خوێناوی ناوخۆ. شێركۆ بێكەسی شاعیر، كە بە یەكێك لە بەناوبانگترین و ڕەخنەگرەكانی مێژووی نوێی كوردستان هەژمار دەكرێ و بەشداریش بووە لە شۆرش و پێش ١٩٩١ شعری بۆ شۆڕش نوسیوە، یەكێك لە جوانترین تێكستەكانی لە میانی خۆپیشاندانەكانی شوباتی ٢٠١١ نوسی، كە لە دژی حكومەتی تەمەن ١٩ ساڵەی ئەوكات رێكخرابوو. ئەوەشمان بیر نەچێت كە شێركۆ بێكەس ڕێگەی پێ نە ئەدرا ئەو كارانەی بە ئاشكرا بەگەیەنێتە خەڵك، ئەو ناچار بوو كە ژێر زەمینەكان بەكار بێنێت، كە هاوشێوەی سەردەمی بەعس بوو. هیچ شاعیرێكی تر هاوشێوەی بێكەش شعرەكانی تەرخان نەكردووە بۆ شۆرش، لە هەمان كاتیشدا، `ئێستا كچێك نیشتمانمە` ی دەكرێ وەك گەورەترین شاكاری ڕەخنەگری لە دەسەڵاتدارانی هەرێم ئەژمار بكرێ. لە بەشێكی نوسینەكەی ئەڵێ رو لە نیشتیمان دەکات و دەڵێت: “تۆ ئێستا منداڵەکان لێت ئەترسن. ژنەکان کە ئەتبینن دەرگای ماڵەکانیان دائەخەن. ئەگەر وا بڕوا تۆ رۆژێک بە تەنیا ئەمریت و لەگەڵ دارە مەیەتەکەتدا هەر ئەو قاچاخچی و دزانە ئەڕۆن کە خۆت کردنت بە میر و سەردار.” خەونی كورد بۆ ئازادی لە دوای ٢٠٠٣ەوە چی تر لە لایەن ڕژێمە سەركوتكارەكانی عێراق لەبار نابرێت، بەڵكو ئەوە ئەو دوو حزبەن كە خەونی دیموكراسی، ئازادی، دادپەروەری كۆمەڵایەتی و ئابووریان كوشتووە، ئەوەش بە تەواوی ڕوون بۆوە كاتێك یەكێتی و پارتی تەقەیان لە خۆپیشاندەرانی ١٧ی شوبات كرد، كە خۆپیشاندانێكی دژی گەندەڵی بوو، دوای ئەو ڕووداوانەش، ساڵ دوای ساڵ خەونەكانی خەڵك بێ ئەنجام بوون. لە مانگی ٩ی ٢٠١٧ سەرۆكی پارتی (مەسعود بارزانی) ڕابەرایەتی ڕیفراندۆمی كرد، بۆ سەربەخۆیی هەرێم، بەوەش دوا بزمار لە تابوتی دیموكراسی درا لە هەرێمی كوردستان، هەرچەندە ڕیفراندۆم شكستی هێنا، بەڵام خەونی بارزانی بۆ گۆرینی حكومەت بە بزنسێکی بنەماڵەیی هەر مایەوە. لەگەڵ هەوڵەكانی بارزانی بۆ گۆڕینی هەرێم بە بزنسێکی خێزانیی و بنەماڵەیی، دوو بنەماڵەی تریش لەناو یەكێتی هەمان كار دەكەن، ئەوانیش بنەماڵەی تاڵەبانی و كۆسرەت ڕەسوڵ-ی جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی-ن. تا ڕادەیەكیش، كوڕانی دامەزرێنەری بزووتنەوەی گۆڕان چیاو نما نەوشیروان مستەفا بە هەمان ڕێچكە دا دەڕۆن و دەسەڵاتی خۆیان فراوان كردووە تا ڕادەی بڕیاردان لە جیاتی بزووتنەوەكە. لە سەرەتای مانگی ١٢ی ئەوساڵ، سەرۆكی پێشووتری هەرێم و سەرۆكی ئێستای پارتی، مەسعود بارزانی، كوڕە گەورەی خۆی، مەسرور بارزانی كاندید كرد بۆ سەرۆكایەتی كابینەی نوێی حكومەت، كە لە ئێستادا سەرۆكی دەزگای پاراستنە. لە هەمان كاتیشدا نێچیرڤان بارزانی، كە ئێستا سەرۆكی حكومەتە، كاندید كرا بۆ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان. هەروەك میدیاكانیش ئاماژە بەوە دەكەن كە وەیسی بارزانی، برا بچوكی مەسڕوڕ بارزانی، كە لە ئێستادا سەرۆكی دەزگای دژە تیرۆری پارتیە، كاندیدە بۆ سەرۆكی دەزگای پاراستن. لە كۆتاییدا، ٣ بارزانی لە هەمان بنەماڵە جێگای ٣ بارزانی تر دەگرنەوە. بە هەمان شێوە، یەكێتیش تاڵەبانیەكانی ئامادەكردووە تا پۆستە باڵاكانی حكومەت و پەرلەمان وەرگرن. كوڕە كچكەی تاڵەبانی لە ئێستادا ئامادەکراوە بۆ جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم و، بێگەرد تاڵەبانیش بۆ سەرۆکایەتیی پەرلەمانی كوردستان. كوڕە گەورەی تاڵەبانیش كە لە ئێستادا هیچ پۆستێكی حكومی و حزبی نیە، بەڵام بە ڕۆڵی سكرتێری گشتی یەكێتی هەڵدەستێت، ئەوەش وا دەكات كە كارەكتەرێكی بەهێز بێت لە ڕێكەوتنەكان لەگەڵ بەغداو ئێران و پارتی. ئەگەر پشتیوانی ئەویش نەبوایە، زۆر ئەستەم بوو بەرهەم سالح ببێتە سەرۆك كۆماری عێراق.  بەهەمان شێوە، كورەكانی كۆسرەت ڕەسوڵ-یش ئامادە كراون تا پۆست لە ناو یەكێتی و لە حكومەت وەرگرن. شاڵاوی كوڕە گەورەی كۆسرەت ڕەسوڵ، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی-ەو كاروبارەكانی ئەو حزبە لە سنووری پارێزگای هەولێر بەڕێوە دەبات، كوڕی بچوكیشی، وەزیری ئاوەدانكردنەوەیە، كە هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەن كە پۆستێكی باڵای دەبێت لە حكومەتی داهاتوو. هەرچەندە ڕوون نیە كە گۆڕان بەشداری حكومەت دەكا یان نا، بەڵام هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەن كە دەچنە ناو حكومەتەوە، ئەگەر ئەوەش ڕوویدا، ئەو كەسانە پۆست لە كابینەی نوێ وەرئەگرن كە لە لایەن كوڕەكانی نەوشیروان مستەفاوە كۆنتڕۆڵ كراون. ڕەنگە زۆرێك بپرسن، ئەگەر خەڵك پشتگیری لەو بنەماڵانە ناكا، ئەی بۆچی هەڵبژاردنەكان دەبەنەوە؟ بۆ نمونە قوباد تاڵەبانی لە هەڵبژاردنی ٣٠/٩ زۆرترین دەنگی لەناو كاندیدەكان بە دەست هێنا لەسەر ئاستی هەرێم. ئەوانەی ئەو پرسیارە ئەكەن، لە كۆمەڵێك شت ئاگادار نین: یەكەم، زۆرینەی خەڵكی هەرێم بڕیاریان دا دەنگ نەدەن. دوو، ڕێژەی دەنگدەران لە خوارووی %٤٠ەوە بوو، بەڵام یەكێتی و پارتی تەزویرێكی گەورەیان كرد تا ئەنجامەكان بگۆڕن.سێ، یەكێتی و پارتی سیستەمی ڕەعیەتیان بەرهەم هێنا، كە پشتگیری ماددی ئەوانە دەكەن كە پارێزگاری لە سیاسەتی پارتەكانیان دەكەن، ئەو دوو حزبە كۆنتڕۆڵی تەواویان بەسەر هێزە چەكدارەكانی وەكو، پێشمەرگەو ئاسایش هەیە. چوار، بەشینەوەی پارەی حكومەت بۆ كڕینی دەنگ. پێنج، هەردوو پارت خاوەنی دەزگای زەبەلاحی ڕاگەیاندنن، كە پشتگیری ماددیان لە بودجەی گشتەوەیە، كار لەسەر ناشیرینكردنی نەیارە سیاسیەكان دەكەن و ڕای گشتی بەلاڕێدا دەبەن. دواهەمینیشیان، هەڕەشەی پەنابردنە بۆ توندوتیژی، ئەگەر لە هەڵبژاردنەكان سەرنەكەون. لە ئێستادا هەرێمی كوردستان بە قۆناغێكی یەكجار هەستیار گوزەر دەكات، قۆناغێك كە ململانێی شاراوەی شازادەكان دەبێتە هۆكاری لەباربردنی خەونی دیموكراسی و ئازادی. لەوەش مەترسیدارتر ئەوەیە، كە هەرێمی كوردستان و پارتەكانی زیاتر دەكەونە ژێر كاریگەری وڵاتانی ئیقلیمی وەكو توركیاو ئێران، چونكە شازادەكان پێویستیان بە پشگیری ئەو هێزە ئیقلیمیانە هەیە بۆ پاراستنی تەختی پاشاییان. توركیاو ئێرانیش لاریان لەو كارە نادیموكراتیانە نیە، چونكە ئەوە وا دەكات هەژموونی خۆیان فراوانتر بكەن و كۆنتڕۆڵی ئەو لایەنانە بكەن. ڕوسیاش بە هەمان شێوە هەژمونی خۆی فراوانتر كردووە لە هەرێم، ئەویش بە ڕزگاركردنی هەرێم و سود بینین لە خاڵە بێهێزەكانی هەرێم لەكاتی ڕووبەڕووبونەوەی هەرێم بەغدا لە دوای ڕیفراندۆم. هەر ئەوەش وا لە میلیشیا عێراقیەكان دەكات كە ڕێك بكەون لەگەڵ ئەو شازادانەو بەردەوامی بەو دیفاكتۆیە بدەن. لەبەر ئەوە، یەكێتی ئەوروپاو ئەمریكا، كە سەردەمانێك هاوكاری حكومەتی هەرێم لە بوژانەوە، نابێت ئەو دەنگانە بە تەنیا جێ بێڵن كە داوای دیموكراسی دەكەن. چونكە ئەگەر شەڕ كردن بۆ دیموكراسی بوەستێ، هەژموونی ئێران و توركیاو ڕوسیا، هەژموونی ئەمریكاو ئەوروپا لە ناوچەكە كەم دەكاتەوە. ململانێی دەسەڵات لە نێوان یەكێتی و پارتی بە درێژایی مێژوو، بە تایبەت لە ٩٠ەكانی سەدەی ڕابردوو، بۆشاییەكی وای پەیدا كردووە كە ئێران و توركیا، ڕەسمی سیاسەتی كوردی بكەن بە شێوەیەك كە لەگەڵ ستراتیجیەیی سیاسەتەكانی ئەوان بگونجێ. ئەو ململانێیانەو كێبڕكێی ئەو لایەنانە بۆ كۆنتڕۆڵ كردنی سامان و وەرگرتنی پۆست لە هەرێم و بەغدا، وای كردووە كە ئێرانیەكان و توركەكان كاریگەریان لەهەموو كات زیاتر بێی لەسەر سیاسەتەكانی حكومەتی هەرێم. شازادەكانیش داوای پشتگیری لە ئێران و توركیا ئەكەن بۆ داكوتانی ڕەگ لەناو كایەكانی حكومەتی هەرێم، چونكە ئەو دوو وڵاتە، وەك بڕیاردەر وانە لەو هەرێمە. ئەو نیشتمانەی ئێستا، ئەوە نیە كە ئێمە ئەمان ناسی. ئێمە هەر لە قۆناخی سەرەتاییەوە فێر كراوین كە كوردستان دین و ئاینمانە، بەڵام ئەو نیشتمانە ئێستا لە ئێمە دزراوە. ئەو كوردستانەی شەهیدەكانمان گیانیان بۆ بەخت كرد، ئەو كوردستانە نیە كە یەكێتی و پارتی خەریكە بیكەنە سیستەمی پاشایی و هاوڵاتیان وەكو هاوڵاتی پلە سێ مامەڵەیان لەگەڵ ئەكرێ. ئەو نیشتمانە ئەوە نیە كە شێركۆ بێكەس خەونی پێوە ئەبینی، بەڵكو نیشتیمانێكە كە شازادەی جێنشینەكان شێوەی پێدەدەن.   سەرچاوە: I001IraqThoushts

■شاناز ئیبراھیم ئەحمەد     ماوەیەک لەمەوبەر ڕەخنەم گرت لە مەسەلەی کردنەوەی کونسوڵخانەی ئەمەریکا لەھەولێر کە بەگەورەترین کونسوڵخانەی جیھان ناوزەندکرا ، دواتر ووتارێکم لەژێر ناونیشانی ( لەقەیسەرەوە تا پۆتین ) نووسی ، ڕەنگە بڕوانەکەن چەند نامە و تەلەفۆنم بۆ ھات تاکو ئەو بابەتانە لابەرم ..!! کاتێکیش ھۆکارەکەیم پرسی ووتیان ( ئاخر ئەمەریکا و ڕوسیا دۆستی کوردن با عاجزیان نەکەین ) سەرەتا ووتم ئەوانە کەسیان دۆستی کوردنین و ھەرگیزیش نابنە دۆستی کورد ، شەرمە گاڵتە بەخۆمان بکەین ، دەفەرموو ئەوەش دۆستایەتی ..!! زۆر سەیرە ئەگەر بەردێک لەئاسمان بکەوێتە خوارەوە بەرسەری کورد ئەکەوێ !! ئاخر بڵێ کاکە ترامپ لەم سەری ساڵەدا ئەو نەگبەتییە چی بوو تووشت کردین ؟! برام خۆ کریسمس جەژنی لێبووردەیی و بەخشندەیی و میھرەبانی و خۆشەویستیە ، ئەرێ پێمناڵێیت بۆ لەکریسمسدا کوردت وەک بەرخەکانی جەژنی قوربانی خۆمان کردە قوربانی ..؟! بەڕاستی نازانم ساویلکەیی و نەزانی و خۆش باوەڕی خۆمانە کە ( بەبستێک ئاو دەکەوینە مەلەکردن ) یانیش بەدبەختی ھەر لەچارەمان نوسراوە و قەدەر و چارەنووسی ئێمە بەوجۆرەیە ؟! کورد ئەڵێ ( ئەگەر جارێک فێڵت لێکردم خوا بتگرێ ، ئەگەر دووجار فێڵت لێکردم خوا خۆم بگرێ ) وابزانم ئەوەندەجار فێڵمان لێکراوە دەبێت بڵێین خوا ھەردوو لامان بگرێ ..!! جا بۆ نەگبەتی سەرەڕای پلانگێڕی دژ بە کورد و ئەو ھەموو چرا سەوزەی لەلایەن زلھێز و مێشک بچووکەکانەوە بۆ سوڵتان ئەردۆغان ھەڵکراوە کێشەیەکی تریش بەرۆکی گرتووین ئەویش (حەشدە چەکدارەکەی بارزانییە) کە بێ چاوێنی بێت بەتەمان ببنە فریادڕەس ..!! ئاخر ڕۆڵە ئێوە ھێزە تایبەت و ئۆرجیناڵەکەتان بەرگەی پێنج دەقە شەڕی داعشی نەگرت لەشەنگال ئیتر چ باس لە ھێزی علوج ئەکەیت ؟! کورد ووتەنی ( کەچەڵ تیمارکەر بوایە ، تیماری سەری خۆی ئەکرد ) ..!!  

■ د.محمد کیانی     هەواڵێك بڵاوبوەتەوە سەبارەت بە بڵاوەپێکردنی هێزی سەربازی حوکمەتی سوریا و روسیا لە هەندی ناوچەی مەبنەج و لای دێرەزوو. ئەگەر ئەم هەواڵانەی چوونی هێزی حوکمەتی سوریا بە رێککەوتن لەگەڵ PYD و بە سەرپەرشتی روسیا راست بێت، باشترین بژاردەیە لەم کاتەدا بۆ رۆژاڤا. بە رێککەوتنێکی لەم جۆرە رێگری دەکردرێت لە داگیرکردن و کاولکردنی رۆژاڤا لەلایەن ئەڕتەشی تورک و چەتەی گروپە هەمەجە تیرۆریستە ئیسلامیەکانی سەر بە ئەردۆغان لە ئەنجامی شەڕی نابەرابەر بە هۆی تاکنەلۆجیای سەربازی پێشکەوتووی تورکیاوە. بە رێککەوتنی PYD لەگەڵ حوکمەتی سوریا بە سەرپەرشتی روسیا، ئەو بۆشایەی بە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا دورست دەبێت، وەك لایەنە نەیارەکانی کورد ناویان ناوە و دەیکەنە بەهانەی هێرش بۆ سەر رۆژاڤا، بە تەواجودی فەڕمی هێزی سوریا و پارێزگاری روسیا پڕ دەبێتەوە و کەلێنێك بۆ تورکیا نامێنێ بۆ هەڵخەڵەتاندن و پیلانگێریەکانی دژی رۆژاڤا و باشوری کوردستان جێبەجێ بکات و شەڕێکی خوێناوی وێراناری بەرپا بکات. هەرچی زووتر PYD بگاتە رێککەوتنێك لەگەڵ حوکمەتی سوریا بە سەرپەرشتی روسیا گەلی رۆژاوا دەپارێزی لە وێرانکاری، دەستی تورکیا دەبڕێ لە شەڕانگێزی دزی گەلی کورد، مافێکێ دیاریکراو بەدەست دێنێت بۆ گەلی کورد وەك بنەمایەك کاری لەسەر بکرێت و شتی تری لەسەر بنیات بندرێت، بە مەرجێك سەرکردەکانی وەك سەرکردەکانی باشور گەندەڵ دەرنەچن، پرنسیپ و پرسە سەرەکیەکانیان لەبیر نەچێتەوە، خودبەرژەوەندخوازی تایبەت تووشی لادانیان نەکات وەك سەرانی باشور. ئەم کەمەی ئەمڕۆ بەدەستی دێنن بە کۆشش و کاری هاوبەش و دورستکردنی متمانە لەنێوان پێکهاتەکان و هەروها لە نێوان رۆژاڤا و دیمەشق و بوونی بەرپرسانی نموونەیی لە پراکتیزدا دەتواندڕێ پەرەی پێبدرێت و دەستکەوتی زۆر گرنگتری بەدوابێت. هەروها ئەم هەنگاوە، دەستی تورکیا و پاشکۆ عێراقیەکانیشی دەبڕێ و خەونی تەماحی تەوەسوعکردنی تورکیا بۆ خواراو بە نیازی داگیرکردنی ویلایەتی موسڵیش (ولایەتی موسڵ تا دیاڵەش دەگرێتەوە) لە قەبر دەندرێت. بەمەش عێراق رزگار دەبێت لە خەتەری بەردەوامی دەستتێوەردانی تورکیا و دڵەڕاوکێی داگیرکردنی لەلایەن تورکیاوە. بۆیە دەبێ عیراق هاندەر و پاڵپشت و ناوبژیوانی نزیکبوونەوە و رێککەوتنی نێوان PYD و حوکمەتی سوریا بێت. رێگریکردن لە داگیرکردنی رۆژاڤا بە دەستی تورکیا و چەتەکانی، گەلی رۆژاڤا دەپارێزدرێ لە ئاوارەبوون و پاکتاوی رەگەزی و جینوساید و وێرانبوونی شار و لادێ و سوکنایان، چەند مافێک بۆ گەلی کورد و پێهاتەکانی تری باکوری سوریا بەدەست دەهێندرێ. رێککەوتنێك لەم جۆرە رێگر دەبێت لە شەڕی ناوخۆی کوردانی رۆژاڤا. بە دەستەبەرکردنی پێکهاتنێک بە سەپەرشتی روسیا، لە توانای پارتی نامێنێ چەکدارەکانی بەناو پێشمەرکەی رۆژاڤا بنێرێت بۆ رۆژاڤا بە هەماهەنگی و پیلانی تورکیا. ئەم رێککەوتنە سوریا دەپارێزی لە غەزوی وەحشیانەی تورك و نەدۆڕاندنی بەشێك لە خاكەکەی وەك دۆڕاندنی لیوای ئەسکەندەرۆنە لە پاش داگیرکردنی لەلایەن تورکیا لە ساڵی ١٩٣٠. عێراق و باشوری کوردستانیش لە هەڕەشەی داگیرکاری تورکیا دەپارێزدرێن. سەبارەت بە دەستکەوتی روسیا لە ئەنجامی کشانەوەی هێزی ئەمریکا لە باکوری سوریا و رۆژاڤا و پێشگیریکردن لە داگیرکردنی رۆژاوا لەلایەن تورکیاوە بۆ چەند دەستکەوتی گرنگ دەبن: گرنگترینیان شکست پێهێنانی رکابەرە سەرەکیەکەیەتی، ئەمریکایە. بە نەمانی کاریگەری ئەمریکا لەم ناوچەیە، هەژمون و کاریگەری روسیا دەچەسپێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەرژەوەندیە ئابووریەکانی بەرەوپێش دەچێت. دەستی واڵاتر دەبێت بۆ تەحجیمکردنی تورکیا و خەونەکانی بوونی بە سوپەرپاوەر. تورکیا بەو رێککەوتنەی لەگەڵ ترامپ بێمتمانە تر بووە لەلایەن روسیا. رێککەتنەکانی لەگەڵ روسیا لەسەرموشکی S400 و دامەزراندنی کارگەی وزەی هەستەیی بە یارمەتی روسیا کەوتوونەتە خەتەر. هەروها تورکیا هاوسێیێکی نەوخوازراو و هاوبەشێکی بێمتمانە و رەزا قورسی یەکێتی ئەوروپا و دەولەتانی ناوچەکەشە. هەر جۆرە رێککەوتنێك پێگەی رۆژاڤا چەسپاوتر دەکات. ئەمانە دەستکەوتێکن شایستەی ئەوەن قوربانیان بۆ بدرێ، بە خۆشخەیاڵی و حەماسەتی کاڵفامی شؤڕشگێرانە لەدەست نەدرێن، گرنگترین پرس باتایبەت ئەوەیە ڕیگە نەدرێت گەلی کورد تووشی پاکتاوی رەگەزی و ماڵوێرانی و جینوساید بێت بە دەستی تورکیا و چەتە ترۆریستە ئیسلامیەکان. گەل لەسەر خاکی خۆی بمێنێ شایستەی مافە رەواکانی لە ئازادی و دیموکڕاسی و دادوەری و خۆسەری و چارەی خۆنوسین هەر دەمێنێ گەر بەدەستهێنانیشیان دوابکەوێت، بەڵام ئەگەر گەڵ لەسەر خاکەکەی هەڵقەندرا و خاکەکەی لەدەست دا زۆر زەحمەت دەبێ میلی سعات بۆ دواوە بگەڕێندرێتەوە. گومان لەوەدا نییە سەرکردایەتی رژاڤا زۆر لەوە زیرەکترن درك بە ختورەتی دۆخەکە نەکەن و ئەزموونی عەفرین و ناوچە دابڕاوەکانی باشووریش نمونەی زیندوو و لەبەرچاوانن. هیوای سەلامەتی و سەرکەوتن بۆ رۆژاڤا.  

■ خالید هەرکی       روداوەکانی ئەم ناوچەیە بەتایبەت ئێراق و دەوروبەری بۆمان دەسەلمێنن کە هەندێک رژێم و لایەن بۆ ناچار کردنی ناحەزانیان هەڵەیەکی مەزن دەکەن، (خۆمانە دەیلێین لە رقی دراوسێ مندالەکانی خۆی دارکاری دەکا). شکست هێنان لە سیاسەتی ناوەخۆ بە پەنا بردن بۆ سەرقال کردنی هاولاتیانت بە روداوی دەرەکی کێشەکە ئالۆزتر دەکا، پێیان وایە بە ئەنجام دانی هەلەیەک دۆخەکە لەبیر دەکرێتەوە لەوە بێ خەبەرن هەلە هەلەیتر بەدوای خۆیدا دێنی، کاتێکیش ئەم هەلەو شکستانەیان لێ دەبێتە مۆتەکە ناچارن بە هەلەیەکی مەزنتر بیر لە چارەسەریبکەنەوە، بەم پەلکێشیە ئەو رژێمە یا لایەنە بەرەو داروخان هەنگاو دەنێ.   ئێراق و رژێمە کۆنەکەی وەکو نمونە،  ئەگەر بۆ چارەسەری پرسی کورد پەنای بۆ سەرکوت کردن و هێرش بردن نەبردبایە ناچار نەدەبو سەر بۆ داواکاریەکانی ئێران بنێ و رێککەوتنە شومەکەی ٦ی ئاداری ١٩٧٥ واژۆ بکا، کە دەستبەرداری هەندێک لە خاکی ئێراق دەبێ لە بەرانبەر دەست هەلگرتنی ئێران لە بزوتنەوەی کوردی. کاتێکیش لەژێر فشارەکان خۆی بە دۆراو دەبینێ بۆ پر کردنەوی ئەو شکستە بیانو بە خومێنی و رژێمەکەی دەکا شەری هەشت سالەی لەگەل دەکا کە زیانی لە ئەژمار نایە، ناچاردەبێ بە سازشێکیتر کۆتایی بە شەر بێنی، بەلام ئەوکات ئێراق دەکەویتە ژێر قەرزو فشارێکی زۆر بۆیە ناچربیانو بە کوێت دەکاو پەلاماری دەدا، هەرکە ئەمەی بۆ نەچوە سەر رکە لەبن ئەمریکا و هاوپەیمانان دەنێ لێێ ناچیتە دەر تا سەری خۆی و خانەوادەو رژێمەکەی لەسەر دادەنی.  برادەرانی خۆشمان بە هەر هۆو پاساوێک بێ ئەگەر پێشتر ئەو هەمو سازشیە بێ بنەمایەیان نەکردبایە، پەنایان بۆ ١٦ی ئۆکتۆبەر نەدەبرد. کاتێک ویستیان ئەو هەلە پینە بکەن لەگەل پارتی رکەیان لەبن یەکتر نا لەسەر پرسی سەرۆکی کۆمار ، کە پێم وایە هەلەیەکی تریان کرد بەوەی لە پێناو سەرۆکی کۆمار نەک پۆستەکەی ئەم گرژی و ململانێیە نوێیەیان دروست کرد، هێنانەوەی بەرهەم سالح لە قازانجی یەکێتی دابو بەلام تا دوا قۆناغ نا. دەبوایە لە کۆتا قۆناغەکە وانەیەک بەوانە بدرابا کە پۆست لای ئەوان لە گفت و بیروباوەر گرنگترە و رێگەش لە لاسایی کردنەوەی ئەو جۆرە هەلوێستە خۆپەرستیانە بگرن، لە پێناو کەسێکدا شیرازەیەک تێک نەدەن، ئەوانەی ریزەکانی یەکێتینا جێهێشت چ گۆرانێک بەدی هاتبو تا بێنەوە؟ جگە لە پۆستی تاقە کەسێک؟ گوێ نەگرتن لە بۆچونی شەقام و لایەنگرانی گەلێک هێز و سەرکردەی لە لوتکە هێناوەتە خوار.    یەکخستنی ناوماڵی بچوک، شەفافیەت لە داهات و خەرجی، گوێگرتن لە بەرانبەر، دادپەروەری لە پلەو پۆست، هەلگرتنی نازی خانەوادەی قوربانیان. مەرجی بنەرەتی پەرەسەندن و بەردەوامی هەر رێکخراویکە.

■ ئەنوەر کەریم       نەوت یەکێکە لە بزوێنەرەگەورەکانی ئابوری جیهان بۆیە رەهەندێکی گەورەی ئابوری و سیاسسی هەیە  بەڵام .  ئەوەی شایانی باسە  سێ کەس لە جیهاندا نرخی نەوت دیاری دەکات  ئە و کەسانە دۆناڵد ترامپی  سەرۆکی ئەمریکا  و  ڤڵادیمیر پۆتینی سەرۆکی ڕووسیا  و   جێگری شانشێنی  سعودیە محمد بن سەلمان  ئەم  سێ کەسە کەی بیانەوێت دەتوانن گۆ ڕانکاری بکەن  لە  بەرهەمی نەوت و نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا  بە هۆی خواست و خستنە ڕوو  کە  ئەم هۆیە گرنگترین کاریگەری دەیێت لەسەر بازاڕی نەوت  و نرخی نەوت .  ئەو  هۆیانە  چی بوون بازاڕی نەوتی وا پڕکرد ونرخی نەوتی شکاند و کاریگەرترین کەس  لەم کارەدا دۆناڵد ترامپی ئەمریکا بوو  کەوایکرد  نرخی نەوت بەتەواوی دابەزێت . یەکەم ؛ ئەمریکا بە هۆی بڕیاری سزاکانی   کە لەسەر نەوت و  گازی  ئێران دابووی کە  بڕیار بوو لە ٥-11-2018 بچیتە بواری جیبەجێکردنەوە کە  کە  هیچ ووڵاتێک بۆی نیە نەوتی ئێران بکڕێت  بەس ئەو  بڕیارە بەتەواوی  نە چوە بواری جێبەچیکردنەوە  ئەمریکا دەرفەتی  دا بە 8 ووڵات کەڕۆژانە   بۆیان هەیە نزیكی1.200000   یەک ملێۆنو دوو سەد هەزار  بەرمیل نەوتی ئیران بكڕن  لەگەڵ ئەوەشدا چەند مانگێک پێش ئەوە ئەمریکا داوای لەسعودیەو ڕووسیا  عیراق  دەکرد بەرهەم  زیاد بکەن  ئەوە بوو   ئەو ووڵاتەنە  بەرهەمیان زیاد کردو . بووە هۆی  ئەوەی بازاڕ پڕبێت  لە نەوت و ببێتە هۆی دابەزینی نرخی نەوت.  بەلام سەرچاوەکان  ئاماژە بەوە دەکەن کە تەنکەرە  ئێرانیەکان  بەردەوام ڕۆژانە نزیکی  2 ملێۆن بەرمیل نەوت دەگوێزنەوە  بە نهینی هەرچەندە ( Transponders (   واتە  جیهازی  سەری کەشتیەکانیان  کوژاونەتەوە  بەڵام  مانگە دەستکردەکان دەیانبینن  دووهەم ؛ ئەمریکا   ماوەیەکی زۆرە  داوا لە  عەرەبسانی سعەدیە ی دەکرد   کە وەک نەیارێکی سەسەختی ئێران  توانی بەرهەمی نەوت زیاد بکا ت  رۆژانە . بۆیە  11.2 سعودیە بەرهەمی گەیاندە 11.2ملێۆن بەرمیل  کەئەمەش  بەرزترین ئاستی نەوتی سعودیەی تۆمارکرد لەمانگی نۆڤەمبەردا وە کۆمپانیا  ڕوووسەکان لە ناو ڕووسیا  دەمێکە دەیانەوێت  بەرهەمی نەوت زیاد  بکەن  بەمەش ڕوووسیا  بەرهەمی نەوتی زیاد کرد  بازاڕ پڕ بوو لەنەوت . سێهەم ؛  شەڕی بازرگانی نێوان  ئەمریکا و چین  کە ئەمریکا گومرکی لە سەرکاڵای چینی بڕێ تا 250 ملیار دۆلار بازرگانی نێوانیان دانا  وە هاوتا چینیەکەی  گومرکی تا برێ  60 ملیار دۆلاری داناوە  ئەمەش  بوە  هۆی کەمکردنەوەی بازرگانی نێوان دوو گەورەترین ئابوری جیهان  وە  بووە هۆی دا بەزینی    گەشەی ئابوری  لە جیهاندا سندوقی دراوی نێودەوڵەتی لەڕاپۆرتێکدا بڵاویکردۆتەوە گەشیی ئابوری چیهان بۆ ساڵی 2018 بریتی بوە لە 2.9  بەڵام ئەم ڕێژەیە بۆساڵی 2019 دادەبەزێت بۆ 2.5  بەڵام ئەم ژمارانە زۆر جار بەهۆی ڕووداوەکانەوە دەگۆڕێت  بەمەش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی بەکار بردنی نەوت و  یارمەتی دابەزینی نرخی نەوتی دا . چوارهەم  . بڕێکستی بەریتانی کە   ئەمەش نا دڵنیایەکی تری خستۆتە بازاڕەوە  بە  گشتی  چارەنووسی بەریتانیە کان دیار نیە  کە   ‌ ڕێکدەکەون لە گەڵ یەکێتی ئەوروپا  یان دێنەدەرەوە   بەمەش بازەڕەکانی  جیهان زیاتر دەکەونە  نا دڵنیاییە  و ە بۆرسە ش لە حاڵەتی ناسەقامگیریدا   دادەبەزێت. پێنچهەم ؛ هاڕەکردنی  بازاڕی بۆرسەی جیهانی   کە سەرەتاوە لە بازاڕی ‌ چینەوە  دەستی پێکرد و  تالەم 2مانگادا بۆرسەکانی ئەمریکای گرتەوە    دیارە کەبازاڕ دێتە خوارەوە  ئەوە کاتە هەموو پشکەکانی هەموو  سێکتەرەکان دێنە خوارەوە  وە بەمەش کۆمپانیاکانی نەوت و نەوتیش  کە یەکێکە  لە بزوێنەرە گەورەکانی ئابوری جیهان و  بۆرسەوە  کاریگەری لەسەر نرخی نەوت دەیێت و دێتە  خوارەوە. لە ئێستادا بۆرسەی جیهانی بەهاکەی  کەمیکردەوە  بە بڕی 4.5 تریلێۆن دۆلار دابەزیوە.   شەشەم ؛ لە وکاتەی کە بۆرسەکانی جیهان لە هاڕەکردندا بوون )جۆرم پاوڵی ( سەرۆکی بانکی  فیدیڕاڵی ئەمریکا  هات بەڕێژەی 0.25% سوودی بانکی بەرزکردەوە  لەبەرئەوەی بەهای دۆلار بەرزبۆتەوە  ئەمەش  پەیوەندیەکی نێگێتڤی توندی هەیە لە گەڵ نرخی نەوت دا  هەر لەوڕۆژادا نرخی نەوتی تێکساس و برێنت بە نزیکەی 5% تر دا بەزی هەرچەندە  ترامپ زۆر توڕە بوو لەم کارە ی جۆرم پاوڵ  بەڵام  ئەم بەرزبوونەوەیە بوو بەفشارێکی  تر بۆ سەر با زاڕی چیهان  . حەوتهەم ؛  بەهۆی  زیادکردنی بەرهەمی نەوتی شێڵی ئەمریکیەوە کە لەئێستادا رۆژانە  بەرزبۆتەوە بۆ زیاتر لە 11 ملێۆن بەرمێل نەوت   لە یەک  لەڕۆژدا ئەمەش بوە هۆی  ئەوەی بازاڕەکانی  جیهان  پڕ بێت  لە نەوت و یارمەتی دابەزینی نرخی نەوتی دا.   هەشتەم ؛کۆتا کاریگەر  ئەوە بوو کە بەشێک لە دەزگاکانی حکومەتی ئەمریکا  داخرا  کە نزیکەی 800 هەزار  فەرمانبەری حکومەت  مانەوە بەبێ ئەوەی  مووچەکانیان  وەرگرن  لەم کاتی پشوووی  کرێسمس و سە ری ساڵدا  کێشەکانی ترامپ لە گەڵ دیموکراتەکاندا  قووڵتر بۆتەوە ئەمەش دەبێتە هۆی ناجێگیری لە هەموو  شتێکدا .  تا  ئێستا  بەهۆی سیساتە کانی  ترامپەوە  نرخی  نەوت ئەو دابەزینە گەورەیەی بەخۆوە بینیوە .   ئێستا کاتی ئەوەیە  کە  پۆتینی سەرۆکی ڕوسی و محمد  کوڕی شا سەلمانی سەعودی  بەر بەم  دابەزینە بگرن . بۆیە  ڕێکخراوی   ئۆپێک و دەروەی  ئۆپێک  کۆبوونەوە  بڕیاریان دا  کە لەسەری سالی 2019 ڕۆژانە بڕی 1.2 ملێۆن بەرمـێل  کەمتر بخەنە بازاڕەکانی جیهانەوە   ئەمەش کارێگەری  دەبێت  لەسەر نرخی نەوت  .  کە لە ساڵی 2016  دا هەمان   پلانیان جیبەجێکرد  و بوە هۆی بەرزبوونەوەی  نرخی نەوت لەسەرخۆ .  سوهەێل مەزروعی وەزیری نەوتی ئیماراتی    لەکوەیت ووتی بەردەوام دەبین لەسەرکەمکردنەوەی بەرهەمی نەوت  وەزیرانی نەوتی عێراق و کوەیت و نایجیریا پشتێوانی خۆیان بۆ  سعودیە دووپاتکردەوە   و  ئامادەی  خۆیان دەربڕی تا زیاتر بەرهەم کەمبکەینەوە  لەوەی کە بڕیارما نداوە  تابازاڕی نەوت جێگیر دەبێت .  وەهەروەها کاتێک  کەنرخی نەوت دابەزێت  نەوتی شیڵی   ئەمریکی لەبەرئەوەی کەتێچوەکەی   زۆرە  ناتوانن بەردەوامبن لەسەر دەر‌هێنانی نەوت ئەمەش دەیێتە هۆی   کەمبوونەوەی بەرهەمی نەوتی شێڵی ئەمریکی   چونکە تێچوی نەوتی ئەمریکا زۆرە   لە نێوان  35-  50  دۆلاری بۆ یەک بەرمیل  تێدەچیت بەمەش  دابەزینی  نەوت دەیێتە  هۆی کەمکردنەوەی بەرهەمی نەوتی ئەمریکی  و  وبەرزبوونەوەی نرخی نەوت .   هەروەک  چۆن نەوتی  لمی ئەلەبامای  کەندەی ڕۆژانە بڕی  350  هەزار بەرمێل  نەوتی کەمکردۆتەوە  بۆ بازاڕەکانی جیهان    لەبەرئەوەی نرخی دەرهینانی زیاتر تێدەچیت  وەک لەم نرخەی نەوت لەئیستادا هەیە بۆیە بازارگانانی نەوت ئەم نرخە بەدەرفەتێک باش دەزانن کە جارێکی تر  لەسەرخۆ نرخی نەوت بەرز بکەنەوە کاتێک کە بڕیارەکانی  ئۆپێک  و دەرەوەی ئۆپێک   جیبەجیبکرێت بەتەواوی   و دابەزینی بەرهەمی نەوتی نایجیریاو   کەمکردنەوەی بەرهەمی نەوتی فەنزوێلاو لیبیا  یارمەتی دەردەبن بۆ  بەرز بوونەوەی نرخی نەوت  . بۆیە ڕوووسیا و سعودیە  ووڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت بودجەی ووڵاکانیان بەتەواوی کورت دەهێنێت ئەگەر بەرهەم کەمنەکەنەوە. ئەمەش یارمەتی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دەدەن.  

■ د. محەمەد عەلی        یەکەم: سەرۆک کۆماری عێراق کەکوردە، سەردانی زۆربەی شارە گەورەکانی عێراق و پایتەختەکانی ناوچەکەو جیھانی کرد، بەڵام نەیتوانی سەردانی ھەولێر بکات؟! (بەشێک لەکوردایەتی پارتی و بارزانی).  دوەم: عارف تەیفور ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان، وەك ئاماژەیەك بۆ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن رایگەیاندبوو كە لەبەرامبەر بەشداریكردنیان لە حكومەتدا دەبێت بەڵێن بدەن كە لە داهاتوودا نەكشێنەوە و ناشبێت پەرلەمانتارەكانیشیان پەرلەمان بكەنە مەیدانی ئۆپۆزسیۆن لە دژی حكومەت.(لەسیستیمی پەرلەمانیدا، پەرلەمان و حکومەت دو دامەزراوەی سەربەخۆن، ھاوکات پەرلەمان و ئەندام پەرلەمانان، چاودێری جدی دەبن بەسەرحکومەتەوە، نەوەک گوێڕاێەڵی حیزب و پێکھێنەرەکانی حکومەت). سێیەم : حاجی کاروان: لیژنەی فەتوا پێیان وتم وەرگرتنی ٤٩ ملیۆن دینارەکە حەڵاڵە. (بێئاگا لەوەی دادپەروەری یەکێکە لەدروشمە سەرەکیەکانی حیزبەکەی، ھاوکات یاسای خراپی موچەو خانەنشینی پلەتایبەتەکان و لیژنەی فەتوا کوجا مەرحەبا. ئایا دەمانەوێت حکومڕانی مەدەنیمان ھەبێت، یان دەوڵەتی ئاینی؟!). چوارەم: شۆڕش حاجی: پارتی پێی خۆشە گۆڕان بەشداری حکومەت بکات. (ئایا دامەزراوەکان موڵکی حیزبێکە؟ کەواتە پارتی پێی خۆشبێ دەچنە حکومەتەوە؟ بێگومان گۆڕان بەم سەرکردانەی ئێستایەوە، ھیچ زیانێکی نیەو نابێت بۆ بەرژەوەندیەکانی پارتی).  پێنجەم: بارزانی، جارێکی تریش دەڵێین: ئێمە خۆناچەمێنین؟! (خۆناچەمێنن بۆ کێ؟ میللەتەکەت و دڵسۆزانی یان ناحەزان؟ پێموایە ئێوە زۆر لەمێژە بۆ ناحەزان خۆتان دەچەمێنن. خۆناچەمین جەستەیی نیە، بەڵکو چەمینەوەی مەعنەوی و بەھاو پرنسیپەکانە).  شەشەم: قادر عەزیز: یەکێتی لەگەڵ ئەوەدایە سەرۆکی ھەرێم لەناوخەڵک ھەڵبژێرێت. (لەڕابردوا یەکێتی دو پرۆژەیاسای ھەبوە ناکۆک بەم لێدوانە ، ئەڵبەتە ئەم سیاسەتە نوێیە جگە لەسەرلێشیواوی سیاسی، بەشێکە لە نانەوەی ئاژاوەو ناسەقامگیری و پەکخستنی پرۆسەی پێکھێنانی حکومەت و مامەڵەی وەرگرتنی پۆستی زیاتر).  حەوتەم : دۆناڵد ترامپ: برێت مەکگۆڕک ناناسم؟! (دەبەنگی و تاکڕەوی، کلتورو وجوگرافیا ناناسێت).  ھەشتەم: سەعدی پیرە: پێکەوە ئیشکردنی پارتی و یەکێتی وەکو زەواجی کاسۆلیکیەو تەڵاقی تێدانیە؟! (پارتی و یەکێتی پێکەوە ئیش ناکەن، بەڵکو پێکەوە بەرژەوەندیان ھەیە. بەڵگەش: دو ھێزی پێشمەرگە، دو ئابوری جیاواز، دو ئیدارەو ناوچەی نفوز، دوئەجێندای جیاواز لەبەغداد....ھتد).  نۆیەم:بارزانی بۆ دانیشتوانی بەسرە: ھاوسۆزو پشتیوانتانین.(بەڵام دژبە خۆپیشاندەران و دەنگە ناڕازیەکانی ھەرێمە و بەڵتەچیەکانی حیزب شەق لەمامۆستا ھەڵدەدەن).  دەیەم: مەسعود حەیدەر: بارزانی مەرجەعی کوردە. (مەرجەع چەمکێکی ئاینی و کۆمەڵایەتیە، لەکلتوری سیاسی و دامەزراوەی پێشکەوتودا، بونی نیە. بارزانی نەک مەرجەع ، بەڵکو لەماوەی دوانزە ساڵی تەمەنی لەسەرۆکایەتی ھەرێمدا، نەیتوانی بە عەمەلی ببێتە سەرۆکی ھەرێمیش).  یازدەیەم: د.شیرین فواد مەعسوم: دەبێت هەموو حزبەكان بارزانی بكەنە رابەر. (لەسەدەی بیستویەکدا، کورد پێویستی بەدامەزراوەی بەھێزو سەروەری یاسا ھەیە، نەک دیکتاتۆری بەھێز).

  ■ هونەر تۆفیق      زۆربەی حکومەتەکانی پێشوو لە هەرێمی کوردستاندا حکومەتی ڕاستڕەوبوون ۰ جیاوازی ئەم حکومەتە چاوەڕوانکراوەی داهاتوو لەگەڵ ئەوانی تردا ئەوەیە کە ڕاستی توندڕەو سەرۆکایەتی دەکات ۰  ڕاست و ڕاستی توندڕەو لەوێدا لەیەکتر جودا دەکرێنەوە کە ڕاست جگە لەوەی کۆنزەرڤاتیڤە و دڵخوازی نەریت و ئاداب و فەرهەنگەدێرینەکەی کۆمەڵگەکەیەتی بەڵام لەگەڵ ژیاری نوێدا خۆی دەگونجێنێت و لە هەندێک کایەدا هەوڵی مۆدێرین بوون ئەدات بەتایبەتی لە بازاڕدا ۰ پێچەوانەی راست ٫ ڕاستی توندڕەو سازش لەسەر فەرهەنگە کۆنەکان ناکات ٫ دەیکاتە شانازی و هەوڵی بوژانەوە و چەسپاندنی دەدات ۰ ڕاستی توند ڕەو بڕوای تەواوی بە تاک سەرۆکی هەیە ٫ لەدیدی سیاسی خۆیەوە پێ ی وایە دەبێت خەڵک و حکومەت و دەزگا حکومی و ناحکومیەکان لەخزمەت بڕیار و فەرمانەکانی ڕابەرەکەیاندابن ۰  لە ئێستادا شەپۆڵێکی جیهانی لە هەڵکشانی ڕاستی توندڕەودا دروست بووە کە ڕێژەکەی ٪۳٥ نزیکە لەو ڕێژەیەی لە سی یەکانی سەدەی ڕابردوودا ٪٤٥ بوو ۰ هۆکاری سەرەکی هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی دووەم بوون ۰ چونکە ڕاستی توندڕەو بڕوای بە کرانەوەی بازاڕ و کاری هاوبەشی نێوان گەلان نیە ۰ لە سەرەتاوە چەند هاوپەیمانیەکی لاواز لەگەڵ لێکچووەکانی خۆیاندا دروست دەکەن بەڵام دواتر دەبنە نەیاری هاوپەیمانەکانی خۆیان ۰ دۆخ و کەشی سیاسی هەرێمیش لەباربوو بۆ سەرکەوتنی ڕاستی توندڕەو لەهەڵبژاردنی پارلەمانی هەرێمدا ۰ موفاجەئە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکەدا نەبوو ٫ بەڵام موفاجەئەکە لەوەدایە حیزبە چەپ مەیلەکانی هەرێم کە بزوتنەوەی گۆڕان و یەکێتی نیشتمانی نوێنەرایەتی دەکەن ٫ ئامادەن ببنە پشتیوانی ئەو حکومەتە ڕاست توندڕەوە ۰ بۆیە لە ئێستاوە هەر کارەساتێکی نەتەوەیی و نیشتمانی چاوەڕوانکراو لە ئەنجامی دیدی سیاسی ئەو حکومەتە توندرەوە بکەوێتەوە پشکی شێری بەر یەکێتی و گۆڕان دەکەوێت ۰