لەدوای زنجیرە خۆپیشاندانەكانی ئەمڕۆ لە هەولێر و دهۆك و سلێمانی، دژ بە پاشەكەوتی موچە لە بەیاننامەیەكی سێ خاڵیدا حكومەتی هەرێم وەڵامی خۆپیشاندەران دەداتەوە :  1- ئه‌گه‌ر به‌غدا مانگانه‌ به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر ناردنى ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ كه‌ 317 ملیار  و 540 ملیۆن و 465 هه‌زار دیناره و بڕه‌ پاره‌یه‌كى كه‌مه‌‌، حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ داهاتى نه‌وت و داهاتى ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان، ده‌ستكارى پاشه‌كه‌وتى مووچه‌ ده‌كات به‌ جۆرێك كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندیى مووچه‌خۆرانى هه‌رێمى كوردستاندا بێت. 2- وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى ڕاسپێردرا له‌ ڕۆژانى داهاتوودا به‌پێى داهات خشته‌ى نوێى مووچه ئاماده‌ بكات بۆ ئه‌وه‌ى له‌ كۆبوونه‌وه‌ى ئه‌م هه‌فته‌یه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیراندا بڕیارى كۆتایى له‌سه‌ر بدرێت تاكو مووچه‌ى داهاتوو به‌و خشته‌ نوێیه‌ دابه‌ش بكرێت. 3- حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ ڕۆژانى داهاتوودا ته‌واوى داهاته‌كانى ناوخۆ و نه‌وت و بڕه‌ پاره‌ى هاتووى به‌غدا له‌گه‌ڵ هاوكارییه‌كانى ئه‌مه‌ریكا بۆ پێشمه‌رگه‌ و چۆنیه‌تیى خه‌رجكردنى ده‌خاته‌ڕوو.

شەڕڤان دەروێش لە هەوڵێكی تیرۆركردن رزگاری بوو شەڕڤان دەروێش سەرۆكی ئەنجومەنی سەربازی مەنبج و یەكێك لە فەرماندەكانی هێزەكانی سوریای دیموكرات لە هەوڵێكی تیرۆركردن رزگاری بوو. بە گوێرەی میدیاكانی رۆژئاوای كوردستان ئێوارەی شەممە لە شەقامی سوندوس لە شارۆچكەی مەنبج بە چەكی قەناس ئۆتۆمبیلی شەڕڤان دەروێش كراوەتە ئامانج و بەو هۆیەوە برینداربووە و گەیەنراوەتە نەخۆشخانە و باری تەندروستی جێگیرە. 15ی ئەم مانگەش لەناوچەی گرێ سپی رۆژئاوای كوردستان، عومەر عەلوش ئەندامی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هێزەكانی سوریای دیموكرات لەناو ماڵەكەی خۆیدا تیرۆركرا.  

دیسانەوە ھەولێر ... بوچونێكی كوردی نوسەرو روناكبیر مەریوان وریا قانعە سەبارەت بە خۆپیشاندانەكانی هەولێر”ئەوەی لە ھەولێردا ھەیە بێدەنگیی نییە، بەڵکو بێدەنگکردنە.“ ئەمە ڕای من بوو لە سەر دۆخی ھەولێر لە سەردەمی خۆپیشاندانەکانی ١٧ شوباتەوە بۆ ئەمڕۆ. ھەولێر یەکێکە لە کۆنترۆڵکراوترین شارەکانی ناوچەکە و لە ٢٢ ساڵی ڕابردوودا ، لە ٣١ ئابی ساڵی ١٩٩٦ ەوە، پارتی ھەموو شتێکی بۆ کۆنترۆڵکردنی ئەم شارە ئەنجامداوە. بەڵام ھەموو کۆنترۆڵکردنێک مەرج و سنوور و کۆتاییەکی ھەیە. پارتی لە ھەولێدار نانی ئەدا و ئازادیی دەسەندنەوە، لە نێوان سەرمایە و بێدەنگییدا ھاوکێشەیەکی دروستکردبوو. لە پەیوەدنییەکی ”ھۆبز“یاندا بوو لەگەڵ دانیشتوانی شارەکەدا. ئێستا ئەم پەیوەندییە لە دۆخی تێکچووندایە، پارتی نە نانی پێ ئەدرێت و نە دەشھێڵێت خەڵک ئازاد بن. پارتی بێدەنگبوونی دەوێت بە بێنرخ، بێدەنگیی لەپاڵ برسێتیدا. ئەمەش ھاوکێشەیەکەی محاڵە.

كارلێس پۆگدیمۆنت سەرۆكی پێشووی هەرێمی كەتەلۆنیا لەلایەنی پۆلیسی ئەڵمانیاوە دەستگیركرا. وتەبێژی پۆلیسی ئەڵمانیا بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاند كە سەرۆكی پێشووی كەتەلۆنیا بەیانی یەكشەممە لە ناوچەی شلفزیك هۆڵشتاین لەلایەن پۆلیسی شەقامی خێرای ئەڵمانیا دەستگیركراوە. هەروەها ئەلۆنسۆ جۆیفییلیاس پارێزەری پۆگدیمۆنت لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاند سەرۆكی پێشووی كەتەلۆنیا بەیانی  ئەمڕۆ لە دانیماركەوە چوتە ئەڵمانیا و دەستگیركراوە. راایگەیاند پۆگدیمۆنت لەلایەن ئیسپانیاوە یاداشتێكی نێودەوڵەتی دەسگیركردنی بۆ دەركراوە و ئەمڕۆ یەكشەممە لەلایەن پۆلیسی ئەڵمانیاوە دەستگیركراوە، بەبێ‌ ئەوەی شوێنی دەستگیركردنەكەی ئاشكرا بكات.. سەرۆكی پێشووی هەرێمی كەتەلۆنیا دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم و راگەیاندنی سەربەخۆیی بەهۆی هەوڵی دەستگیركردنی لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیسپانیاوە بەرەو بەلجیكا هەڵات و ئەگەر ئەڵمانیا رادەستی ئیسپانیای بكاتەوە روبەڕووی سزای 25 ساڵ زیندانیكردن دەبێتەوە.

ئامادەكردنی: محەمەد رەئوف حكومەتی هەرێمی كوردستان بە بیانوی كەمی داهات و دابەزینی نرخی نەوت، سیستمی پاشەكەوتی موچەی بۆ فەرمانبەران جێبەجێكرد لە رۆژی 3/2/2016 بڕیارەكە لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمەوە دەركرا، كە پاشكەوت لە موچەی هەموو فەرمانبەرانی هەرێم لە 15% بۆ 75% پاشەكەوت كرا جگە لە پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەكان. ئەو كاتەی بڕیارەكە دەركرا نرخی  یەک بەرمیل نەوت بە 27 دۆلار بوو بەرپرسانی حكومەت ئەو كات رایانگەیاند 12 دۆلاری بۆ خەرجییە و تەنها 15 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك نەوت دەمێنێتەوە، بەڵام ئێستا نرخی نەوت گەیشتوەتە سەرو 65 دۆلارەوە واتا نرخی نەوت بەرێژەی 240% زیادیکردووە و مانگانەش برێك پارە لە بەغداوە دێتە هەرێم كە یەكەم سولفەی ( 317 ملیار دینار) بوو بەڵام بەرپرسانی هەرێم تا ئێستا ئامادە نین سیستمی پاشەكەوت هەڵبوەشێننەوە.  ئێستا داهاتی نەوت زیاتر لە 600 ملیار دینارە كە رۆژانە زیاتر لە 340 هەزار بەرمیل هەناردەدەكەن، لەگەڵ 100 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ لەگەڵ 317 ملیار دیناری پارەی بەغداد كە نزیكەی یەك ترلیۆن دینار دەكات، كە بەشی موچەی تەواوەتی تەواوی موچەخۆران دەكات. لە ئێستادا موچەخۆران موچەی 4 مانگی ساڵی 2015 و كۆی پاشەكەوتی 12 مانگی 2016 و  11 مانگی 2017 یان لای حكومەتە.   نرخی نەوت لە نێوان ئەو كاتەی سیستمی پاشەكەوت راگەیەنرا لەگەڵ ئێستا بە رێژەی 240% زیادیکردووە

خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەكانی ئەمجار جیاوازە لەوانەی پێشوو، سەرەرای شاروشارۆچكەكانی دەڤەری سلێمانی ، خۆپیشاندان مامۆستایانی هەولیر و دهۆكیشی گرتۆتەوە، ئەم خۆپیشاندانەیان جگە لە مامۆستایان تەواوی موچەخۆرانی دیكە دەگرێتەوە، بەتایبەتیش كەرتی تەندرووستی، ئەویش لەدوای ناردنی بڕی 317 ملیاردینار لەبغداوە بە مەبەستی پێدانی موچەی تەواوەتی پەروەردەو تەندرووستی بەڵام حكومەتی هەرێم هەر بەردەوام بوو لەسەر دابەشكردنی چارەكە موچەكە، ئەمە لەكاتێكدایە كە حكومەتی هەرێم مانگانە بایی زیاتر لە 600 ملیار دینار نەوت دەفرۆشێت و 100 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ و لەگەڵ 317 ملیاریش لەبەغداوە هاتووە، واتا كۆی گشتی زیاتر لە 900 ملیار دینار دەكات، بەڵام حكومەتی هەرێم هەر سورە لەسەر دابەشكردنی چارەكە موچەكە ، هەرچەندە دەنگۆی ئەوە هەیە كە حكومەتی هەرێم دەستكاری پاشەكەوتی موچە دەكات و ئاستی رێژەی پاشەكەوت كەمدەكاتەوە. دوێنی لیژنەی ئامادەكاریی دەستەی كارگێری ناوەندەكانی خوێندن لە پارێزگای سلێمانی كۆمەڵێك مەرج و داواكاریان خستە روو:  1- لابردنی بێمەرجی پاشەكەوتی مووچەو ئاساییكردنەوەو یەكسانكردنی مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم وەك سەرجەم پارێزگاكانی تری عیراق. 2- پێدانی مووچە لە كاتی خۆیدا هەر 30 رۆژ جارێك. 3- دیاریكردنی چارەنووسی پاشەكەوتی مووچە بە میكانیزمێك كە بتوانرێت بە كاربهێنرێت بۆ قەرزی خزمەتگوزارییەكان. 4- پێدانی مووچەیەكی تەواوی بێ پاشەكەوت كە تا 1/4/2018 دابەشبكرێت.

خۆپیشاندان و ناڕەزایی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان توندتر بۆتەوە، بەجۆرێك ناڕەزایی و توڕەیی موچەخۆرانی پەروەردەو تەندروستی گەیشتۆتە ئاستێكی توندو چاوەڕوان ناكرێت بەبێ جێیەجێكردنی داواكاریەكانیان بایكۆت بشكێنن و دەرگای قوتابخانەو نەخۆشخانەكان بكەنەوە. رۆژی شەممە 24/3/2017، سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی و بەڕێوەبەری پەروەردەی قەزاكان، لەگەڵ لیژنەی ئامادەكاری دەستەی كارگێڕی ناوەندەكانی خوێندن لە پارێزگای سلێمانی كۆبوونەوە.لە سەر ئەم خاڵانە رێككەوتن كە لە ڕێگەی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە بگەیەنرێتە وەزارەتی پەروەردەو حكومەتی هەرێمی كوردستان: 1- لابردنی بێمەرجی پاشەكەوتی مووچەو ئاساییكردنەوەو یەكسانكردنی مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم وەك سەرجەم پارێزگاكانی تری عیراق. 2- پێدانی مووچە لە كاتی خۆیدا هەر 30 رۆژ جارێك. 3- دیاریكردنی چارەنووسی پاشەكەوتی مووچە بە میكانیزمێك كە بتوانرێت بە كاربهێنرێت بۆ قەرزی خزمەتگوزارییەكان. 4- پێدانی مووچەیەكی تەواوی بێ پاشەكەوت كە تا 1/4/2018 دابەشبكرێت.  

ئامادەكردن و ەرگێڕانی: فازل حەمەرەفعەت "پشتیوانی دروستبونی دەوڵەتی كوردی دەكات و دژی ئێران و كوریای باكورە و خوازیاری وەشاندنی گورزی سەربازییە لەدژی ئەو دوو وڵاتە" ئەمە چیرۆكی پیاوێكە كە سەرۆكی ئەمریكا پۆستی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی پێداوە. دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە نوێترین گۆڕانكاری لە ئیدارەكەیدا جۆن بۆڵتۆنی لە شوێنی ژەنەراڵ هێربەرت ماكماستەر لە پۆستی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا دامەزراند. بۆڵتۆن كە خاوەنی پێگەیەكی دیار بوو لە ئیدارەكەی جۆرج بۆشی كوڕدا، بەوە ناسراوە كە پاڵپشتیكارێكی بەهێزی هەژمونی ئەمریكا و سەپاندنی ئەو هەژمونەیە لە دەرەوە و هەرگیز لەو باوەڕەی پاشەكشێی نەكردووە. بۆڵتۆن 20ی تشرینی دووەمی 1948 لەدایكبووە، لە بواری پارێزەری و دیپلۆماسیدا كاریكردووە، باڵیۆزی ئەمریكا بووە لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە ماوەی ساڵانی 2005 بۆ 2006. جۆن بۆڵتۆن ئەو پیاوەی كە ترەمپ كردویەتی بە راوێژكاری نوێی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بیروبۆچونی تایبەتی خۆی هەیە سەبارەت بە پرسە هەستیارەكان بەتایبەتی پرسی كۆریای باكور و ئێران. شەش خاڵی سەرەكی كە جۆن بۆڵتۆن باوەڕی پێیانە: یەكەم: بۆڵتۆن لەو سیاسەتمەدارانەی ئەمریكا بوو كە پاڵپشتی لە ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان كرد بۆ جیابونەوە لە عێراق، رۆژێك بەر لە بەڕێوەچونی ریفراندۆمەكەی هەرێم، بۆڵتۆن لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی: ئیستا كاتی ئەوەیە كوردەكانی عێراق دەنگ بە خواستەكانیان بدەن، هەر لەو رۆژانەدا بوو كە ئەم پیاوە وتارێكی لە رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" بڵاوكردەوە رایگەیاند" ئەمریكا پێویستی بە دانانی ستراتیژیەتێكی نوێ هەیە بۆ قۆناغی دوای داعش، چونكە عێراق بە دۆخی ئێستایەوە ناكرێت وەكو وڵاتێكی دۆست تەماشا بكرێت". بۆڵتۆن لەوانەیە كە خوازیارە ئەمریكا پاڵپشتییە سەربازییەكانی بۆ حكومەتی عێراق رابگرێت، چونكە بەوتەی ئەو ئەو شیعانەی كە لایەنداری ئێرانن دەستیان بەسەر بەغداددا گرتووە. دووەم: وەشاندنی گورزی سەربازی لە كۆریای باكور جۆن بۆڵتۆن لەو سیاسەتمەدارانەی ئەمریكایە كە باوەڕی وایە كۆریای باكور و پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی "هەڕەشەیەكی خێرا"ن بۆسەر ئەمریكا، بۆڵتۆن ئەو بۆچونانە رەتدەكاتەوە كە دەڵێن هێشتا دەرفەتێك ماوە بۆ كاری دیپلۆماسی لەگەڵ كۆریای باكور. لە وتارێكدا كە مانگی شوبات لە رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" بڵاویكردوەتەوە، جۆن بۆڵتۆن دەڵێ: بە لەبەرچاوگرتنی ئەو كەڵێنانەی كە لە زانیارییە هەواڵگرییەكانی ئەمریكادا هەن سەبارەت بە كۆریای باكور، ناكرێت تا خولەكی كۆتایی چاوەڕوانی بكرێت". ئاماژەی بەوەدەكات" ئەوە كارێكی رەوایە بۆ ئەمریكا كە دەستپێشخەری هێرشبكات وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ هەڕەشەی چەكی ئەتۆمی كۆریای باكور". رۆیشتنی جۆن بۆڵتۆن بۆ ناو كۆشكی سپی بەم بیروبۆچونانەوە سەبارەت بە كۆریای باكور لە كاتێكدایە پێشبینی دەكرێت دۆناڵد ترەمپ مانگی ئایاری داهاتوو كۆبونەوەیەكی لوتكە لەگەڵ كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور سازبدات. سێیەم: لێدانی ئێران بەپێی راپۆرتەكان دۆناڵد ترەمپ بەهۆی ناكۆكی بیروبۆچون سەبارەت بە پرسی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران، ریكس تیلەرسۆن وەزیری دەرەوەی پێشووی ئیدارەكەی دوورخستوەتەوە، بەڵام بۆ جۆن بۆڵتۆن بابەتەكە جیاوازە، چونكە بۆڵتۆن لەبارەی ئێرانەوە هاوڕایە لەگەڵ ترەمپدا. بۆڵتۆن لەو كەسانەیە كە رەخنەی لە ئیدارەكەی باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووی وڵات دەگرت لەبارەی پەسەندكردنی رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران لە ساڵی 2015دا، ساڵی رابردوو لە نوسینێكدا رایگەیاند، دەقی رێككەوتنەكە "كەڵێنی گەورەی تێدایە و ئێستا لەڕێگای ئەو كەلێنانەوە ئێران موشەك و بەرنامە ئەتۆمییەكانی پەرەپێداوە". ئاداری 2015 بەر لە پەسەندكردنی رێككەوتنەكە، بۆڵتۆن لە رۆژنامەی "نیویۆرك تایمز" نوسی: چارەی سەربازی تاكە چارەسەرە بۆ ئەم كێشەیە، كات سنوردارە، بەڵام هێشتا دەرفەت هەیە بۆ سەركەوتنی ئەو هێرشە، هەنگاوی لەو جۆرە دەبێت پاڵپشتی بەهێزی ئەمریكای لەگەڵدا بێت بۆ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی بە ئامانجی گۆڕینی رژێم لە تاران. چوارەم: سەرسام نییە بە نەتەوە یەكگرتووەكان لە وتارێكدا لە ساڵی 1994 جۆن بۆڵتۆن وتی: شتێك بونی نییە بەناوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، بەڵكو كۆمەڵگایەكی نێودەوڵەتی هەیە كە هەندێكجار ئەمریكا سەرۆكایەتی دەكات وەكو تاكە هێزێكی راستەقینە كە لە جیهاندا مابێتەوە، ئەوەش لەكاتێكدا لەگەڵ بەرژەوەندییەكاانماندا بگونجێت". بۆڵتۆن ئەم قسەیەی بەر لە زیاتر 10 ساڵ كرد پێش كاندیدكردنی لەلایەن جۆرج بوشی كوڕەوە وەكو باڵیۆزی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان، بەڵام هێشتا گومانەكانی لەبارەی رۆڵی ئەو رێكخراوە نێودەوڵەتییە و ملكەچنەبوونی بۆ دەوڵەتێكی دیاریكراو، بەردەوامە. گۆڤاری ئیكۆنۆمیست بەو جۆرە وەسفی بۆڵتۆن دەكات كە " جێ مشتومڕترین باڵیۆزە ئەمریكا رەوانەی نەتەوە یەكگرتووەكانی كردبێت"، بەڵام ئەو شایەتیەشی بۆ دەدرێت كە بە توندی لە پێناو چاكسازیكردن لەو رێكخراوە نێودەوڵەتییە شەڕی كردووە. پێنجەم: جەنگی عێراق بەر لە چەند هەفتەیەكی كەم، دۆناڵد ترەمپ بڕیاری جەنگی عێراقی لە ساڵی 2003دا بە "خراپترین بڕیار" ناوبرد، بەڵام هاوكات بۆڵتۆن كە یەكێك لە پاڵپشتیكارە بەهێزەكانی جەنگی عێراق بوو، رەتیكردەوە ئیدانەی بڕیارەكە بكات. لە لێدوانێكدا بۆ تۆڕی "ڤۆكس نیوز" بۆڵتۆن وتی: كاتێك دەوترێت روخاندنی سەددام حسێن هەڵە بوو، ئەوە سادەكردنەوەی بابەتەكەیە". ساڵی 2016 بۆڵتۆن بەشێوەیەكی رونتر هەڵوێستی خۆی لەبارەی شەڕی عێراقەوە بە رۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" راگەیاند و وتی: هێشتا پاڵپشتی لە روخانی سەددام حسێن دەكەم كە بوو بوو بە هەڕەشە بۆسەر سەقامگیری و ئاشتی". شەشەم: دەبێت بە بەهێزیی مامەڵە لەگەڵ روسیادا بكرێت بۆڵتۆن دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2016ی ئەمریكا بە " كردەوەیەك لە كردەوەكانی شەڕ بەرامبەر بە واشنتۆن كە ناكرێت چاوپۆشی لێبكرێت" ناودەبات. كاتێك ترەمپ لە تەموزی 2017دا چاوی بە ڤیلادیمیر پۆتن سەرۆكی روسیا كەوت و پۆتن ئەو دەنگۆیانەی رەتیكردەوە كە باس لە دەستوەردانی روسیا دەكەن، ئەوكات لە وتارێكدا بۆڵتۆن نوسی: ئەو بە یارمەتی راهێنانەكانی دەزگای هەواڵگری روسیا- KGB درۆ دەكات. بەمدواییەش كە سیخوڕی پێشوو سێرگی سكریپاڵ لە بەریتانیا ژەهراوی كرا و بەرپرسیارێتی هێرشەكە خرایە ئەستۆی روسیا، بۆڵتۆن وتی: دەبێت خۆرئاوا بە بەهێزیی وەڵامی روسیا بداتەوە.   

راپۆرتی : محەمەد رەئوف لەگەڵ بەردەوامی هێرش و لەشكركێشیەكانی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان رۆژ لە دوای رۆژیش بنكەكانیان لە هەرێمی كوردستان زیاتر دەبن و  بەردەوامیش سەرۆكی توركیا و بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە رایدەگەیەنن كە بەمزوانە ئۆپەراسیۆنی گەورە لە دژی پارتی كرێكارانی كوردستان لە قەندیل و شەنگال ئەنجامدەدەن، هەرچەندە پارتی كرێكارانی كوردستان بۆئەوەی نەبێتە پاساو بۆ هێرشی توركیا بۆسەر شەنگال گەریلاكانی خۆی لەو قەزایە كشاندەوە. باڵیۆزی توركیا لە عێراق رایگەیاندووە كە هاتنە ناوەوەی سوپای توركیا بۆ سیدەكان بە رێكەوتن بووە لەگەڵ حكومەتی عێراق، زانیاریەكان ئەوە دەڵێن كە رێكەوتنێك لە نێوان بەغدا و ئەنكەرە كراوە بۆ هاتنە ناوەوەی سوپای توركیا بۆ روبەروبونەوەی پەكەكە، رێكەوتنەكەچەند هەفتەیەك پێش ئێستا كراوە حكومەتی عێراق بەپێی ئەو رێكەوتنە رێگەیداوە هێزێكی دیاریكراوی سوپای توركیا بێتە هەرێمی كوردستان و هەروەها حكومەتی عێراق زانیاری هەواڵگری دەربارەی گەریلاكانی پەكەكە دەدات بە توركیا ئاسمانی عێراقیش دەكاتەوە بەرووی فڕۆكەكانی توركیا بۆ ئەوەی بۆردومانی پەكەكە بكەن، سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەو هاوكاری و رێككەوتنەی حكومەتی عێراق لەبەرامبەر ئەو هاوكارییەی توركیایە كە لە رۆژانی 16ی ئۆكتۆبەردا بە هێزی عێراقی كردی لە پێدانی تەواوی زانیارییەكانی باەگاكانی پێشمەرگە بە سوپای عێراق لە رێگەی جی پی ئێس و تەكنەلۆژیای پێشكەوتووە.  چەند سەرچاوەیەكیش رایدەگەیەنن هاتنە ناوەوەی سوپای توركیا بۆ هەرێمی كوردستان ئاماژەیەكە بۆ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنێكی گەورە لەناو سنوری هەرێمدا بۆ راوەدوونای گەریلاكانی پەكەكە و دامەزراندنی ناوچەیەكی دابڕێنراو بە درێژایی سنوری توركیا لەگەڵ عێراقدا  هەروەها پلانیش دانراوە بۆ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنێك لە قەزای شەنگال هاوشێوەی ئۆپەراسیۆنەكەی سەرعەفرین . لە چەند رۆژی رابردوودا توركیا بە درێژایی 15 كم هاتنە ناو حاكی هەرێمەوە لە سنوری ناحیەی سیدەكان و بەپێی وتەی بەرێوەبەری ناحیەی سیدەكان 12 بنكەی سەربازیان لەو ناوچانە دامەزراندووە و 15كیلۆمەتر هاتوەەتە ناو سنوری هەرێمەوە و بە گوێرەی میدیاكانی توركیاش ئێستا سوپای توركیا لەناوچەی خواكورك سەرقاڵی دانانی بنكەیەكی سەربازی نوێیە لە رۆژی 22/3/2018 لە ناوچەی باڵەیان فڕۆكە جەنگیەكانی توركیا بوردومانی ناوچەكەیان كردوو چوار گەنجی باشووری كوردستانیان شەهید كرد.  رێككەوتنی نێوان توركیا و عێراق نوێ نیە و مێژووەكە بۆ سەردەمی رژێمی بەعس دەگەڕێتەوە بەو پێیەی عێراق و توركیا لە ساڵی 1982 دا رێكەوتنێكیان ئیمزاكردووە كە بۆ پاراستنی ئەمنیەت و ئاساییشی وڵاتەكانیان ئەتوانن 20 كیلۆمەتر سنوری خاكی یەكدی ببڕن بەتایبەتیش دژ بە گروپە چەكداریەكانی نەیاریان بەتایبەتیش پەكەكە، ئەم رێكەوتنەی 1982  لە ساڵی  2007   لەسەردەمی هۆشیار زێباری وەزیری ئەوكاتی دەرەوەی عێراق نوێكرایەوە بەڵام بەزاندنی سنوری یەكتریان لە  20 كیلۆمەتر زیادكرد بۆ 25 كم، ئەمیش زیاتر لەسەر رەزامەندی توركیا بوو، بۆ ئەوەی بتوانێت دژ بە پارتی كرێكارانی كوردستان سنوری عێراق و باشوری كوردستان ببەزێنێت. بەڵام حكومەتی توركیا بە سودوەرگرتن لە دۆستایەتی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان بەتایبەتیش لەسەردەمی شەڕی ناوخۆ توانی بەتەواوی هەژمونی خۆی لە هەرێمی كوردستان فراونبكات و سنوری عێراق ببەزێنێت بە فیعلی بنكە و  بارەگای سەربازی و هەواڵگری بكاتەوە، ئەوەبوو لەدوای 1995 ەوە لە چوارچێوەی ( PMF  ) هێزی ئاشتی پارێزدا بنكە و بارەگای خۆی لە هەرێمی كوردستان كردەوە، لە دوای روداوەكانی  31ی ئابی 1996 ەوەو لە چوارچێوەی بانگهێشتنامەی پارتی دیموكراتی كوردستان دژ بە هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بنكە سەربازیەكانی زیاتر كرد، دواتریش بەهۆی شەڕی داعشەوە بنكەی تری لە هەرێمی كوردستان كردەوە، كە ئێستا نزیكەی 18 بنكەی سەربازی و هەواڵگری توركیا لە هەرێمی كوردستاندان. بنكە سەربازییەكانی توركیا لە باشووری كوردستان لە باشوری كوردستان نزیكەی 18 بنكەی سەربازی و هەواڵگری ئاشكراو نهێنی توركیا لە هەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە، نوێترنیان  هاتنی هێزی سەربازی توركیا بۆ باشیك لە ساڵی 2016 بەبیانووی روبەرووبونەوەی چەكدارانی داعش و راهێنانی سەربازی لەوێ دوو بنكەی سەربازی كردۆتەوە، كە 1200 سەرباز، 50 تانك، 50 هەمەر، 15 تۆپی دوورهاوێژ و ، 50 هاوەنی بچووك و دەیان چەكی بچوكو  70 ئۆتۆمبێلی سەربازی لەو ناوچەیە جێگیركراون، لەگەڵ چەند بنكەیەكی هەواڵگری لە پارێزگای دهۆك. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لە مانگی كانونی یەكەمی 2015، ژمارەی هێزەكانی ئەو وڵاتە لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا (٣٢٣٥) ئەفسەر و سەرباز و ژەندرمەی سوپای توركیایە لەگەڵ چەندین جۆر چەك و تەقەمەنی، بەپێی راپۆرتەكە توركیا  (٥٨) تانك، (٢٧)  زرێپۆش، (٣١) تۆپ‌و (٢٦) ھاوەن، (١٧) ئاڕبیجی‌و (١٠) دۆشكە، (٤٠) ئۆتۆمبیلی سەربازیی. بەپێی راپۆرتەكە سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بەسەر (١٣) بنكەو بارەگای سەربازیدا لەناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك جێگیركراون، كە لەناو هەموو بنكە سەربازیەكاندا بەشی هەواڵگریان تێدایە. 1.گەورەترین بنكە و بارەگای سەربازی توركیا لەڕووی ژمارەی سەربازەوە، لە ناحیەی (كانی ماسی)یە. لەو بنكەیەدا (٥٨٠) سەرباز و (٩١) ئەفسەر و (٢٤٠) جەندرمە و  (٣٤٠) هێزی لێدان هەیە. 2.گەورەترین بنكەی سەربازی توركیا لەڕووی لۆجستییەوە، سەربازگەی (بامەڕنی)یە دەكەوێتە بەرامبەر ‌ناحیەی بامەڕنی‌. لەناو ئەو بنكە سەربازییەدا گەورەترین یەكەی هەواڵگری سەر بە سوپا هەیە. هەروەها (٣٠) تانك، (٨) زرێپۆش، (٦) هاوەن، (٦) ئۆتۆمبێلی سەربازی تێدایە، جگە لەبوونی ئامێرێكی پێشكەوتووی دەنگگرتن كە بۆ كاری سیخوڕی بەكاریدە هێنن. 3.سەربازگەی باتوفا سریەیەكی تایبەتی هەواڵگری لێیە كە لە (٢٠) كەس پێكهاتووە. بنكەی سەربازی ناحیەی باتوفە گەورەترین سەربازگەی هەواڵگریە و دەكەوێتە سنوری ئیداریی قەزای زاخۆوە، (٤٠٠) سەرباز و (٦) تانك و (٢١) زرێپۆش و (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازیی و سێ نازووری تێدایە. 4.بنكەی سەربازی (كریبی) لە سنووری قەزای زاخۆ (٤١٤) سەرباز، (٦) تانك، (١٥) ئاڕبیجی، (٢) دۆشكە، (٦) زرێپۆش، (١١) تۆپ، (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازی، و چەندان چەكی سوك و مامناوەندی لێیە. 5.سەربازگەی (سینكی) (٨٠) سەرباز و تۆپێكی (١٢٠) ملمی تێدایە. 6.سەربازگەی (سیریی) لە سنووری قەزای ئامێدێیە، (٧٥) سەرباز، (٦) تانك، سێ دۆشكا، (٦) هاوەن، (٤) زرێپۆش هەیە. 7.سەربازگەی (كوبكی) لە سنووری قەزای ئامێدی. (١٣٠) سەربازی جێگیركردووە لەگەڵ دوو تانك. 8.سەربازگەی (قومری) لە ناوچەی مەتینا 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی . 9.سەربازگەی كوخی سپی 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. 10.سەربازگەی دەرەی داواتیا لە هەفتانین 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. 11.سەربازگەی (سەری زیری) (٦٠) سەربازی جێگیركردووە. 12.سەربازگەی گەلی زاخۆ (34) سەربازی جێگیركردووە. 13.سەربازگەی ئامێدی (٤٥) سەرباز بە تەواوی چەك و تفاقی سەربازییەوە جێگیركراون. 14. بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی قەزای ئامێدییە. 15. بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی ناحیەی باتوفە. 16.بارەگای دەزگای سیخوری میت لە قەزای زاخۆ لە گەڕەكی بێداری. 17.بارەگای دەزگای سیخوڕی میت لە ناوەندی قەزای دهۆك لە گەڕەكی گرێباسی. 18. بنكەی سەربازی توركیا لە باشیك.  بوونی ئەو بنكەو بارەگایانەی سوپای توركیا لە هەرێمی كوردستان تەنها لە پێناو پاراستنی ئاسایشی توركیا و كۆكردنەوەی زانیارییە لەسەر باشوری كوردستان و بەتایبەتیش لەسەر پارتی كرێكارانی كوردستان، بونی ئەو هێزە هیچ سودێكی بە هەرێم نەگەیاندووە بە جۆرێك لە كاتی هاتنی هێرشی داعش بۆسەر هەولێر توركیا ئامادە نەبوو هێز رەوانە بكات، تەنانەت ئامادە نەبوو هێزی ئەو بنكە سەربازیانەش بەكاربهێنێت لە كاتێكدا بنكەی سەربازی بامەڕنێ فڕۆكەخانەی سەربازیە و توركیا دەیتوانی لەوێوە پەلاماری داعش بدات.. ‌   

ئامادەكردنی: محەمەد رەئوف  لەسەرەتای مانگی یەكی 2016 ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان سیستمی پاشەكەوتی موچەی بەسەر موچەخۆرانی هەرێمدا سەپاندووە، كە بەرزترین موچە 75% و نزمترینیش 10%ی لە موچەی موچەخۆران بڕیوە  كە پێشتر موچەی مانگانەی موچەخۆران 850 ملیار دیناربوو بەڵام بەهۆی پاشەكەوتووە بوو بە 495 ملیار دینار، كە حكومەتی هەرێم پاشەكەوتەكەشی بۆ دابین نەدەكرا و بەردەوامیش نەوتی فرۆشتووە، ئێستاش وەك سولفە بڕی 317 ملیار دیناری لە بەغداوە پێگەیشتووە، سەرەرای بەرزبونەوەی نرخی نەوتیش هێشتا ئامادە نیە پاشەكەوت هەڵوەشێنێتەوە. ئێستا هەرێمی كوردستان بەداهاتی نەوت و ناوخۆ و ئەو بڕە پارەیەی لە بەغدادەوە بۆی دێت (1 ترلیۆن و 53 ملیار) دیناری دەستدەكەوێت كە ئەو پارەیە بەشی موچەی تەواوەتی موچەخۆران دەكات و بڕی ( 63 ملیار ) دیناریشی زیادە لە موچەی تەواوەتی موچەخۆران. بەپێی زانیارییەكانی  كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق  " سۆمۆ"، لە مانگی یەكی  2018 حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕی ( 9631845 ) نەوتی فرۆشتووە رۆژانە دەكاتە( 344584 ) بەرمیل نەوت، نرخی بەرمیلێك نەوت ئێستا لە بازاڕەكانی جیهان 65 دۆلارە و ئەگەر  لە بەرمیلێك  55 دۆلاریشی بمێنێتەوە ئەوا دەكاتە (529751475 ) دۆلار واتا نزیكەی ( 530 ملیۆن دۆلار) كە دەكاتە ( 636 ملیار ) دیناری عێراقی. هەروەها بەگوێرەی راپۆرتی سۆمۆ لە مانگی دوو، شوباتی 2018 حكومەتی هەرێم (  8479095 ) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە رۆژانە دەكاتە (  302369 ) بەرمیل نەوت نرخی بەرمیل بە  55 دۆلار دابنرێت ئەوا دەكاتە 466350225 دۆلار،  واتا ( 466 ملیۆن دۆلار) كە دەكاتە ( 559 ملیار دینار) . ئەمە تەنها داهاتی نەوت جگە لە داهاتی بەرهەمی نەوتی ناخۆ، هاوكات داهاتی ناوخۆش مانگانە زیاتر لە  ( 100 ملیار ) دینارە. بەو پێیەش ئەگەر داهاتی نەوت  و ناوخۆی هەرێم ئەژمار بكەین بۆ نمونە ئەگەر داهاتی مانگی یەكی 2018 ئەژمار بكەین  دەكاتە ( 636 ملیار ) دیناری داهاتی فرۆشی نەوت  لەگەڵ ( 100 ملیار) دینار داهاتی ناوخۆ  كۆی گشتی دەكاتە ( 736 ملیار) دینار. واتا هەرێمی كوردستان ئێستا مانگانە ( 736 ملیار) دینار داهاتی دەست دەكەوێت كە نزیكە لە موچەی تەواوەتی موچەخۆرانی هەرێم، لەگەڵ  بڕی ئەو ( 317 ملیار) دینارەی كە لەلایەن بەغداوە رەوانەی هەرێم كراوە كە دەكاتە (1 ترلیۆن و 53 ملیار) دینار كە وەك ئەوەی بەرپرسانی حكومەتی هەرێم ئاماژەی بۆ دەكەن مانگانە موچەی موچەخۆرانی هەرێم بەبێ پاشەكەوت ( 900 ملیار) دیناری پێویستە ئەوا ئەو داهاتە بەشی موچەی تەواوەتی موچەخۆران دەكات و بڕی ( 63 ملیار ) دیناریشی زیادە لە موچەی تەواوەتی موچەخۆران. فرۆشی نەوتی هەرێم بەپێی ئەو خشتەیەی لای سۆمۆیە   

ئامادەكردنی و وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ  پەرلەمانی ئەڵمانیا " بۆندستاگ" رۆژی 14ی ئەم مانگە ئەنگێلا مێركڵ سەرۆكی پارتی دیموكرات مەسیحی بۆ خولی چوارەم بە راوێژكاری ئەڵمانیا هەڵبژاردەوە، مێركڵ لە كۆی (688) دەنگی پەرلەمانتاران (364) دەنگی بەدەستهێنا. پارتەكەی مێركڵ لە هەڵبژاردندا زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی بەدەستهێنا، بەڵام زۆرینەیەك نەبوو كە بتوانێت بە تەنها كابینەی نوێی حكومەت  پێكبهێنێت، ئەوەش وایكرد دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەت زیاتر لە (شەش) مانگ بخایەنێت و دواجار مێركڵ توانی لەگەڵ پارتی سۆسیال دیموكرات هاوپەیمانێتی بكات.  بەڕای چەند كەسێكی نزیك لە مێركڵ، هاوپەیمانێتی پارتی دیموكرات مەسیحی و پارتی سۆسیالی دیموكرات پێش تەواوبوونی ئەم خولە كۆتایی پێدێت. مێركڵ لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا بەڵێینی دا پەلە بكات لە گەڕاندنەوەی دەنگی بەهێزی ئەڵمانیا دەربارەی چاكسازییەكانی یەكێتی ئەوروپاو بەهۆی كردنەوەی دەروازەكانی وڵاتەكەشی بەڕووی كۆچبەراندا بە تایبەت كۆچبەرانی سوریا لە ساڵی 2017دا، لەلایەن كۆچبەرانەوە نازناوی " دایكە مێركڵ" لێنرا. ئەنگێلا مێركڵ كێیە ؟ •    ساڵی 1989 و دوای روخانی دیواری بەرلین هاتە ناو جیهانەی سیاسەتەوە •     ساڵی 1954 لە ئەوروپای خۆرهەڵات لەدایكبووە و هەرلەوێ‌ گەورە بووە و ژیاوە هەتا هەردوو ئەڵمانیاكە یەكیانگرتەوە •     لە بواری سیاسیدا چەندین پۆستی باڵای وەرگرت تا گەیشتە پۆستی سەرۆكی پارتی دیموكرات مەسیحی •     ساڵی 2005 وەك یەكەمین ژن لە مێژووی ئەڵمانیادا بە راوێژكار هەڵبژێردرا كە ئەم پۆستە هاوتای پۆستی سەرۆك وەزیرانە لە وڵاتەكانی تردا و سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە لە ئەڵمانیای فیدراڵدا •    لە زانكۆی لایپزیگ زانستی فیزیای خوێندووە •     ساڵی 1978 بڕوانامەی دكتۆرای بەدەستهێناوە و وەك شارەزایەك لە كیمیادا لە پەیمانگای ناوەندی كیمیایی فیزیای كۆلێژی زانست كاری كردووە لەماوەی ساڵانی 1978 تا 1990 •    زمانی روسی زۆر بە باشی دەزانێت ئەنگێلا مێركڵ نازناوی (مێركڵ)ی لە هاوسەری یەكەمی (ئۆلریخ مێركڵ)ەوە وەرگرتووە كە ساڵی 1981 لە یەك جیابوونەتەوە و دواتر لەگەڵ (یواكیم ساور) هاوسەرگیری كردووە و هەردووكیان زۆر خولیای شیعری گۆرانین، لە بواری چێشت لێنانیشدا زۆر شارەزایە و زۆریش حەزی لە بینینی یاری تۆپی پێیە و هاندەرێكی سەرسەختی هەڵبژاردەی ئەڵمانیایە، بە بڕوای ئەو تۆپی پێ شایانی ئەوەیە وێنەی ئەڵمانیا لە جیهاندا جوانتر نیشانبدات. مێركڵ كە زۆر كەم باسی ژیانی تایبەتی خۆی دەكات دەڵێت ژیانی منداڵی لەگەڵ ماركۆس-ی برای و ئیرین-ی خوشكی زۆر بەخۆشی بەسەربردووەو بەشی فیزیاشی هەڵبژاردووە بۆ خوێندن، چونكە حكومەتی كۆمۆنیستی ئەڵمانیای خۆرهەڵات ئەو كاتە جگە لە " یاساكانی سروشت" دەستیی لە هەموو شتێك وەردەدا. رۆشتنی مێركڵ بۆ ناو جیهانی سیاسەت لەگەڵ روخاندنی دیواری بەرلین لە ساڵی 1989 ئەنگێلا مێركڵ پەیوەندی بە پارتی دیموكرات مەسیحییەوە دەكات و لە حكومەتی (هیڵمۆت كۆڵ)دا پۆستی وەزیری لاوان و ژنانی پێ سپێردراوەو پاشان بوەتە وەزیری ژینگە و سەلامەتی ئەتۆمیی و دوای شكستهێنانی هیڵمۆت كۆڵ لە هەڵبژاردنی پەرلەماندا، مێركڵ وەك ئەمینداری گشتی حزبی دیموكرات مەسحیی دیاریكرا، ساڵی 2000 بە سەرۆكی پارتەكە هەڵبژێردرا، بەڵام ساڵی 2002 لە ركابەریدا بۆ بەدەستهێنانی پۆستی راوێژكار بەرامبەر بە (ئیدمۆند ستۆیبەر) شكستیهێنا. لە هەڵبژاردنی ساڵی 2005دا مێركڵ بە جیاوازییەكی كەم بەسەر (گێرهارت شرۆیدەر)دا سەركەوت و دوای هاوپەیمانی نێوان پارتی دیموكرات مەسیحی و پارتی سۆسیال دیموكرات، مێركڵ وەك یەكەمین ژن لە مێژووی ئەڵمانیادا بوو بە راوێژكار و هەروەها بووە یەكەمین هاوڵاتی ئەڵمانیای خۆرهەڵاتیش كە سەرۆكایەتی ئەڵمانیای یەكگرتوو بكات، ساڵی 2009 بۆ خولی دووەم و ساڵی 2013 بۆ خولی سێیەم هەڵبژێردرایەوە. لە دوای هەڵبژاردنیشی وەك راوێژكاری ئەڵمانیا، مێركڵ بەهۆی كەسایەتی ناوازەی و رۆڵی لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتییدا بووە مایەی سەرنجی دەزگاكانی راگەیاندنی جیهان. "ژنە پۆڵایینەكە" رۆژنامە و گۆڤارەكانی جیهان چەندین نازناویان بە مێركڵ بەخشیووە، لەوانە "خانمی پۆڵاین" ئەوەش بەهۆی هەڵوێستە توند و رێبازە زانستییە وشكەكەی بەراورد بە كاری سیاسی كلاسیكی ، هەروەها ئەڵمانییەكان نازناوی " دایك" یان پێشەخشیوە بەهۆی ئەو هەست و سۆزەی هەیەتی لەگەڵ پێدوایستییە كۆمەڵایەتییەكانیان، گۆڤاری فۆربسی لە پۆلێنی خۆیدا بە بەهێزترین ژن لە جیهاندا دایناوە بەهۆی ئەو ماوە زۆرەی لە دەسەڵاتدایە و هەروەها بەهۆی سەرۆكەوتنی لە بواری ئابوری و خۆڕاگری ئەڵمانیا بەرامبەر قەیرانی دارایی جیهانی كە ئابوری ژمارەیەكی زۆر لە وڵاتانی ئەوروپای دووچاری داكشان كرد و هەندێكیانی لە مایەپوچبوون نزیككردەوە.  مێركڵ جیهانی تووشی شۆك كرد كاتێك دەروازەكانی سنورەكانی وڵاتەكای بەڕووی كۆچبەراندا واڵاكرد و قەیرانی كۆچبەران سەریهەڵدا و شەپۆلی كۆچبەران بەهۆی جەنگ و برسێتییەوە روویان لە ئەوروپا كرد و هەزارانیان لە دەریای ناوەڕاستدا مردن. وەرگرتنی زیاتر لە (یەك ملیۆن) پەنابەر، مێركڵی لە ناوخۆی ئەڵمانیادا روبەڕووی دژایەتییەكی زۆر كردەوە، بەو هۆیەوە ئاستی جەماوەرێتی لە هەڵبژاردنەكاندا دابەزی، بەڵام سوربوو لەسەر هەڵوێستی خۆی دەربارەی پەنابەران و پێشبیینی دەكرا خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بباتەوە. جیاواز لە وڵاتانی وەكو یۆنان و ئیسپانیا و ئیتالیا، مێركڵ وێنەیەكی جیاوازتری هەیە و دەزگاكانی راگەیاندنی ئەو وڵاتانە بە توند و بێ‌ بەزەیی وەسفیدەكەن، چونكە لە ڕێگەی یەكێتی ئەوروپاوە رێوشوێنی توندی دارایی بەسەر ئەو وڵاتانەدا سەپاند، ئەوەش بووە مایەتی نەهامەتی بۆ چەند چینێكی كۆمەڵایەتی بەرفراوانی ئەو وڵاتانە. سیخوڕیی ئەمریكا لە ساڵی 2013دا مێركڵ بووە مانشێتی رۆژنامە جیهانییەكان، كاتێك دەزگای هەواڵگری ئەمریكا تۆمەتباركرا بە چاودێریكردنی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی و لە كۆنگرەی سەركردەكانی یەكێتی ئەوروپا مێركڵ وتی " سیخوڕیكردن لە نێوان دۆستەكاندا كارێكی قبوڵكراو نییە". چەند راپۆرتێكیش دواتر ئاماژەیانبەوەدا پێدەچێت دەزگای هەواڵگری ئەمریكا لە ساڵی 2002ەوە چاودێری مێركڵی كردبێت. مێركڵ لەناو چواردەورەكەیدا بەوەناسراوە "كەمدووە" و بەكەمی قسە دەكات، بەڵام هاوكار و لێپرسراوانی حكومەتەكەی مەسج باران دەكات و زۆرجار دەبینرێت لە كاتی كۆنگرە و دیدارەی نێودەوڵتییەكاندا سەرقاڵی مۆبایلەكەیەتی، چونكە ئەو ژنێكە زۆر حەزی لە تەكنۆلۆژیای پێشكەوتووە و لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیشدا زۆر چالاكە.  

وەرگێڕان و ئامادەکردنی: نامیق رەسول هەموو كەسێك چەند خولیا و ئارەزوویەكی تایبەت بەخۆی هەیە و لەكاتی دەستبەتاڵیدا خۆی پێوە سەرقاڵدەكات، ئەوەش و ئەوەش بەسەر هەمووماندا بەبێ‌ جیاوازی جێبەجێدەبێت هەتا دیكتاتۆرەكانیش. دوور لە سیاسەت و جەنگ سیاسەتمەداران و سەركردەكان هاوشێوەی هەموو مرۆڤێك خاوەنی چەند خولیا و ئارەزوویەك بوون و لە لایەن رۆژنامەنوسان و نوسەران و مێژوونوسانەوە تۆماركراون. لێرەدا خولیا و ئارەزووی پێنج دیكتاتۆری جیهان دەخەینەڕوو: ئەدۆڵف هیتلەر لە چلەكانی سەدەی رابردوودا كۆمپانیای دیزنی تەمەنی نزیكەی 20 ساڵانێك دەبوو، بەڵام هیتلەر هەر لەسەرەتاوە عاشقی بوو، هیتلەر زۆر حەزی لە فیلمەكانی بوو بە تایبەتی فیلمی " سپی بەفر" كە ساڵی 1938 بەرهەمهێنرا، هەروەها هیتلەر خولیای خوێندنەوەی كتێب و بە تایبەتی كتێبی سەركێشی بوو.. سەدام حسێن لە كتێبێكدا كە دەربارەی ژیانی سەدام حسێن ئاشكراكرا كە سەدامی دیكتاتۆر زۆر حەزی لە پەتاتەی " چیتۆس" و " دۆریتۆس" بووە و بەردەوام خواردوویەتی جگە لەوەش سەدام زۆر ئارەزووی لە خوێندنەوە بووە خۆشی چوار رۆمان و چەند هۆنراوەیەكی نوسیوە و زۆرینەشیان دەربارەی پاڵەوانێتی گەلی عێراق بووە بەرامبەر هێزەكانی خۆرئاوا. عیدی ئەمین دادا سێیەم سەرۆکی ئۆگەندا لە ساڵی 1971 بۆ 1979 ، بە ستەمكردن و سەركوتكردن تۆمەتباردەكرا و لەلایەن گەلی ئۆگەنداوە نازناوی سەربڕی ئەفریقای پێبەخشرا، عیدی ئەمین زۆر سكۆتلەندای زۆر خۆشەویست و بەردەوام سەرسوڕمانی خۆی بەو وڵاتە دەربڕیوە و خولیای ئەوەشی هەبووە كە بەردەوام نازناوی بۆ خۆی هەڵبژاردووە لەوانەش " سەرۆكی هەمیشەیی ئۆگەندا"، " مارشاڵ" ، "حاجی" ، " توێنەری ئیمپراتۆریەتی بەریتانی" ، دواهەمین پادشای سكۆتلەندا". موعەمەر قەزافی  لە ساڵی 1987دا تیمی ئەڵمانی هەڵخلیسكانی سەر سەهۆڵ " " iserlohn roosters مایەپووچ بوو داوای هاوكاریان لە قەزافی كرد هەرچەندە ئەڵمانیا رەتیكردەوە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی قەزافی زۆر خولیای یاری هۆكی و هەڵخلیسكانی سەر سەهۆڵ بوو. جۆزێف ستالین لە ساڵی 2009 دا نزیكەی تابلۆ خرانەڕوو كە ئیمزای ستالینیان لەسەر بوو، زۆرینەی ئەو كەسایەتییەكانی ناو ئەو كارە هونەرییانە كەسانێك بوون كە پۆشاكیان لەبەردا نەبوو رووت بوون، هەروەها ستالین هەندێك تێبینی دژی چەند كەسێك دەنوسی وەك " قژ سوری شەڕانگێز " خولیایەكی نامۆی هەبوو .    

لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا  هەرێمی كوردستان ( ٤٤) كورسی بەردەكەوێت بە جۆرێك هەولێر ( ١٥ ) كورسی ، سلێمانی ( ١٨ ) كورسی و دهۆك ( ١١ ) كورسی، هەروەها ( 3073485 ) كەس مافی دەنگدانی هەیە بەجۆرێك  پارێزگای هەولێر( 1041837 ) كەس مافی دەنگدانی هەیە، لە پارێزگای سلێمانی( 1343521 ) كەس مافی دەنگدانی هەیە، لە پارێزگای دهۆك( 668127 ) كەس مافی دەنگدانی هەیە. لە هەڵبژاردنی ٣٠ی نیسانی ٢٠١٤ ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارەیەكی زۆری لیست و قەوارە بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان كرد لە هەرێمی كوردستان بەڵام تەنها تەنها (٥) لیست دەنگی كورسیان بۆخۆیان مسۆگەر كرد، پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان (٧٥٣٠١٤) دەنگی بەدەستهێنا و ( ١٧ ) كورسی و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان (٤٩٦٥٣٦) دەنگی بەدەستهێناوە و ( ١١ ) كورسی و بزووتنەوەی گۆڕان (٤٧٢٥٠٣) بەدەستهێناوەو ( ٩ ) كورسی، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستانیش (١٩٢١٧٩) دەنگ و ( ٤ ) كورسی و و كۆمەڵی ئیسلامیی كوردستانیش (١٤٠٧٧١) دەنگ و ( ٣ ) كورسی بەدەستهێناوە، كە رێژەی دەنگ و كورسی لەسەر ئاستی سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان بو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا جینا هاسپێڵی كردە سەرۆكی دەزگای هەواڵگری ناوەندی (CIA)، جینا یەكەمین ژنە لە مێژووی ئەمریكادا ئەم پۆستە وەردەگرێت. ترەمپ بەرلەوەی جینا هاسپێل بكاتە سەرۆكی (CIA)، سەرەتا لە پۆستی جێگری سەرۆكی دەزگاكە داینا، هەر ئەوكاتەی كە وەك جێگر دەستبەكاربوو، لەناوەندی سیاسی ئەمریكادا كاردانەوەی جیاوازی لێكەوتەوە، زۆربەی خەڵك وەكو هەنگاوێكی گرنگ تەماشای دانانی ژنێكیان كرد لە پۆستی جێگری سەرۆكی دەزگای هەواڵگریدا، یەكێك لەوانەی كە پێشوازی لە هەنگاوەكەی ترەمپ كرد بۆ دانانی جینا هاسپێل، جیمس كلابەر بەڕێوەبەری ئاژانسی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بوو لەسەردەمی باراك ئۆبامادا. ئەو ژنە كێییە كە سەرۆكایەتی مەترسیدارترین دەزگای ئەمریكا دەكات ؟ لەگەڵ دانانی لە پۆستی سەرۆكایەتی (CIA)، میدیاكانی جیهان هەر زوو كەوتنە بڵاوكردنەوەی چیرۆكی ژیانی جینا هاسپێل. بەپێی زانیارییەكان ئەم ژنە پێشتر سەرۆكایەتی دۆسیەی زیندانە نهێنییەكانی دەزگای هەواڵگری ئەمریكای كردووە لەسەرتاسەری جیهاندا، ئەو زیندانانەی كە تۆمەتبارانی كەیسی تیرۆریان تێدا بەندكراوە و دەوترێت ئەشكەنجەی جۆراوجۆر دراون، میدیاكانی جیهان ئەو زیندانە نهێنیانەی ئەمریكایان لەسەر ئاستی جیهان ناوناوە "چاڵە رەشەكان". جینا هاسپێل ئەفسەرێكی پیشەگەری هەواڵگری ناوەندی ئەمریكایە، وەك باسدەكرێت لەناو هاوڕێكانی كاریدا رێزێكی تایبەتی هەیە، ئەو لەو بەرپرسە ئەمنییانەی ئەمریكایە كە پشتیوانی لە هەماهەنگی و تەواوكاری لە كاری نێوان دەزگا هەواڵگرییەكان دەكات. "جینا لەوپەڕی زیرەكی و نیشتیمانپەروەریدایە و دڵسۆزە و شارەزاییەكی هەیە لە هەواڵگری ناوەندیدا كە ماوەكەی 30 ساڵە، سەلماندویەتی سەركردە و بە توانایە و سەرچاوەی سروشتە بۆ كەسانی دەوروبەری" ئەمە قسەی مایك پۆمپیۆ بەڕێوەبەری پێشووی دەزگای هەواڵگری ئەمریكایە سەبارەت بە جینا. هاسپێل ساڵی 1985 چوەتە ناو دەزگای هەواڵگرییەوە، هەموو ژیانی پیشەیی خۆی بە دوور لە دەركەوتن و روناكی بەسەربردووە، ئەمە وایكرد ساڵی رابردوو كاتێك ترەمپ كردی بە جێگری سەرۆكی دەزگای هەواڵگری، میدیاكان نەیانتوانی بە ئاسانی وێنەی ئەم ژنە دەستبخەن. هاسپێل سەرپەرشتی زیندانێكی نهێنی دەزگای هەواڵگری ئەمریكای كردووە لە تایلەند كە پرۆسەیەكی توندی لێپرسینەوەی تێدا بەڕێوەچووە لەگەڵ هەریەكە لە عەبدولڕەحمان نشێری و ئەبو زوبەیدەدا. پێنج زانیاری لەبارەی هاسپێل: •    هەندێك كەس تۆمەتباری دەكەن بە بەڕێوەبردنی پرۆگرامی لێپرسینەوەی "چڕ"ی تۆمەتبارانی كەیسی تیرۆر كە ئەو پرۆسانە زۆرجار تا ئاستی ئەشكەنجەدان رۆشتوون، ئەمە بەگوێرەی راپۆرتەكانی لیژنەی هەواڵگری ئەمریكا لە ئەنجومەنی پیران. •    ساڵی 2002 بەرپرس بووە لە زیندانی هەواڵكری ناوەندی ئەمریكا لە تایلەند، ئەو كەسانەی كە لەو زیندانەدا دەستبەسەربوون ئەشكەنجەی "وەهمی نوقومبون لە ئاودا"و چەندین جۆری تری ئەشكەنجەدا دراون. •    سەرپەرشتی پرۆسەی لێپرسینەوەی توندی كردووە لەگەڵ ئەبو زوبەیدە و عەبدولڕەحمان نشێری لە زیندانەكانی دەزگای هەواڵگری لە تایلەند. •    ناوی جینا هاسپێل لە بروسكەیەكدا هاتووە، تێیدا دەزگای هەواڵگری داوای لێدەكات هەموو ئەو تۆمارە وێنەییانە لەناوببات كە تایبەتن بە پرۆسەكانی لێپرسینەوە لە تایلەند. •    جێگری بەرپرس بووە لە پرۆسەی روبەڕوبونەوەی تیرۆر لە ئاژانسی خوسیە رۆدریگیزدا. هاسپێل كە تەمەنی (61 ساڵ)ە، جێگای مایك پۆمپیۆی گرتەوە كە دوای دوورخستنەوەی ریكس تیلەرسۆن وەزیری دەرەوە لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە لە سەرۆكایەتی دەزگای هەواڵگرییەوە گواسترایەوە بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە. هاسپێل لە ژمارەیەكی زۆر دۆسییەی نهێنی هەواڵگری ئەمریكا لە دەرەوەی وڵات كاریكردووە، لە كۆتایی ساڵی 2000دا لە لەندەن كاریكردووە. ئامادەكردنی: فازل حەمەرەفعەت  

رۆژی 19ی ئازار شەهیدبوونی (ئانا كامبڵ) كچە شەڕڤانی بەریتانیی تەمەن (26 ساڵ) لە عەفرین راگەیەنرا، بەوەش ژمارەی ئەو شەڕڤانە بەریتانیانەی لە شەڕی دژ بە داعش و سوپای توركیا شەهیدبوون، گەیشتە (8) شەڕڤان. تەنها بەریتانییەكان نین پەیوەندییان بە ریزەكانی یەكینەكانی پاراستی گەل "یەپەگە" و یەكینەكانی پاراستنی ژنان " یەپەژە" كردبێت ، بەڵكو دەیان شەڕڤان لە سەرتاسەری جیهانەوە گەیشتونەتە رۆژئاوای كوردستان و لە ریزی شەڕڤانە كوردەكاندا دەجەنگن، پرسیاری سەرەكی ئەوەیە چ هۆكارێك ئەو شەڕڤانانە هاندەدات بێنە رۆژئاوای كوردستان؟ میسەر گیفۆرد شەڕڤانێكی بەریتانییە، ئەو یەكێكە لەو شەڕڤانانەی زۆر زوو پەیوەندی بە ریزەكانی یەپەگەوە كردووە، گیفۆرد لە چاوپێكەوتنێكدا كە ساڵی 2017 لەگەڵیدا كراوە باس لەوەدەكات كە چۆن كارەكەی لە لەندەن بەجێهێشتووە و خۆی گەیاندوەتە بەرەكانی جەنگ و دەڵێت" بەهۆی كارەكەمەوە كە لە بواری بانكدا بوو، رۆژانە رۆژنامەكانم دەخوێندەوە، چونكە كارەكەم پەیوەندی هەبوو بە دۆخی سیاسییەوە لە جیهاندا، من دەمزانی چی دەگوزرێت لە جیهاندا، بەڵام ساتی راستەقینەوە ئەوەبوو كاتێك ئاوارەبوونی نزیكەی 20 هەزار ئێزدیم بینی بەرەو چیای شەنگال لە عێراق". كاتێك جیهان بۆ وەستاندنی تاوانەكان بەرامبەر ئێزدییەكان جوڵەی نەكرد، گیفۆرد كارەكەی بەجێهێشت و پرۆسەی كڕینی خانویەكیشی هەڵوەشاندەوە كە لە كۆتاییدا بوو، هاوسەرەكەی بەجێهێشت بۆئەوەی بچێتە ریزی " یەپەگە" لە سوریا. گیفۆرد كە لە تەمەتی (17 ساڵی)یەوە ئەندامی پارتی پارێزگاران بووە لە بەریتانیا دەڵێت ئەزمونەكەی لە سوریا، رێبازی ژیانی لە رووی فیكرییەوە دەگۆڕێت" هەڵوێستی كوردەكان لە پرسەكانی وەك دیموكراتی و یەكسانی و ژیان بە شێوەیەكی گشتی مایەی خۆشحاڵییە، لەوێ‌ یەكسانی هەیە هەتا لە بەرەكانی جەنگیش، ئەو فەرماندەیەی كە شەڕڤانەكان بڕوایان وابێت كە شایانی فەرماندەیی نییە، لە رێگەی دەنگدانەوە لادەبرێت". ئەزمونی رۆژئاوای كوردستان گیفۆرد لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەدا باس لە ئەزمونی كورد دەكات لە سوریا لە حكومڕانیكردنی ئەو ناوچانەی لە ژێر دەستیاندایە لەگەڵ هەلی سەركەوتن و گشتاندنی، لەوبارەیەوە دەڵێت" ئیمپریالیزم خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی ئێستای بونیادناوە بەبێ‌ رەچاوكردنی جیاوازییە ئاینی و نەتەوەییەكان لە ناوچەكەدا، ئێمە لە خۆرئاوا نەزانانە و  بەزۆر بیروبۆچونی خۆمان بەسەر گەلانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا سەپاندووە و ئەزمونی داگیركردنی عێراقمان لە ساڵی 2003 لەبەردەستدایە كە شكستهێنانی ئەو سیاسەتە دەسەلمێنێت. ئەركێكی نێونەتەوەیی زۆرینەی ئەو شەڕڤانە بیانیانەی لە رۆژئاوی كوردستانن بڕوایان وایە كە ئەركێكی نێونەتەوەیی جێبەجێدەكەن و بەرگری لە كوردەكانی سوریا و كەمایەتییە ئاینی و نەتەوەییەكانی دەكەن كە چەندین دەیەیە بوونەتە قوربانی پەراوێزخستن، بێ‌ ئەوەی رایگشتی جیهان هیچ بایەخێكیان پێبدات، یەكێك لە ئەنجامەكانی شەڕ و ناكۆكی سوریاش ئەوەبوو كە تیشكی خستە سەر دۆخ و واقعیی ئەو كەمایەتییانە، ئەمەش سەرنجی چەندین چالاكی سیاسیی  لە سەرتاسەری جیهاندا لە چەپ و ترۆتسكی و نێونەتەوەیی و بەرگریكارانی مافەكانی ژنان راكێشا، هەروەها ژمارەیەك لەو خۆرئاواییانەی كە دژی توندڕەوی ئیسلامی و رێكخراوەكانی وەك داعش و قاعیدە و گروپە جیهادییەكانن. ژنە شەڕڤانێكی بەریتانیی لە عەفرین شەهید دەبێت چالاكانی كورد و یەكینەكانی پاراستنی گەل و یەكینەكانی پاراستنی ژنان سەركەوتوو بوون لەوەی وێنەیەكی سەرنجڕاكێشیان پێشكەشی جیهان كرد لە شەڕیان دژ بە گروپە توندڕەوەكان و " ئازادكردنی ژنان و منداڵان" لە دەست چەكدارانی " دەوڵەتی ئیسلامی" و پێكهێنانی ئیدارەی خۆجێیەتی لەو ناوچانەی لە ژێر دەستیاندایە، كە پشت بە سیستمی كۆمۆنەی بچوك و كۆتاییهێنان بە ئەنجومەنە خۆجێییەكان دەبەستێت و نیوەی پۆست و كورسییەكانی ئەو كۆمۆنانەش بۆ ژنان تەرخانكراوەو هەموو پۆستێكیش بە هاوسەرۆكایەتی ژن و پێاوێك بەڕێوەدەبرێت. هەروەها تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان بە هەموو زمانە جیاوازەكانی جیهان باشترین چەك بوون بۆ ئەزمونی كورد لە سوریا و بۆ راكێشانی چەندین خۆبەخش و هەوادار لە دەرەوە، بروسك حەسەكە وتەبێژ بەناوی یەكینەكانی پاراستی گەل " یەپەگە" دەڵێت: دەیان شەڕڤانی بیانی بۆ شەڕكردن دژی گروپە توندڕەوەكان پەیوەندییان بە بەرەكانی شەڕەوە كردووە و ژمارەیەكیشیان بۆ بەرگریكردن لە كانتۆنی عەفرین لەدژی لەشكركێشی سوپای توركیا و گروپە چەكدارەكانی سوریای سەر بە توركیا چونەتە عەفرین، سەرەڕای مەترسییەكانی گەشتكردنیان بۆ سوریا كە لەوانەیە روبەڕوویان ببێتەوە و هەتا مەترسی ئەوەش هەیە كە كاتێك دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكانیان روبەڕوی دەستگیركردن ببنەوە. بروسك حەسەكە وتی: ئێستا نزیكەی 150 شەڕڤانی بیانی لە ریزەكانی یەپەگە و یەپەژەدان. دەربارەی مەشق و راهێنانی شەڕڤانە بیانییەكان لە رۆژئاوای كوردستان و سوریا، نوری مەحمود وتەبێژی یەكینەكانی پاراتی گەل " یەپەگە" دەڵێت: خۆبەخشە بیانییەكان مەشق و راهێنانی سەربازییان پێدەكرێت و خولی رۆشنبیریشیان بۆدەكرێتەوە بۆئەوەی نەریت و رۆشنبیری ناوچەكە و چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ خەڵكدا فێرببن و و خۆیان بگونجێنن. هەرچەندە یەكینەكانی پاراستی گەل لە شەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش" هاوپەیمانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكان، بەڵام هەڵگری بیروڕای چەپن، لەو بارەیەوە رۆن كوبی پارێزەر هاوڕێكی رۆبەرت گروت كە ساڵی 2017 لە شەڕی رزگاركردننی رەققەدا كوژرا دەڵێت: گروت بەهۆی كاریگەربوونی بە بیری چەپی كورد پەیوەندی بە یەپەگەوە كرد. كوبی ئاماژە بەوەدەكات" رۆبەرت هەستی بەوەكرد كە ئەركێكی ئەخلاقی لەسەرشانە بەرگری لە دادپەروەری بكات و ژایەتی ستەم بكات بۆ خولقاندینی جیهانێكی دادپەروەرتر". ئامادەکردنی: نامیق رەسول