(درەو):  تاوەكو ساڵێكی تر، ئوردن بەردەوام دەبێت لە بردنی نەوتی كەركوك بە 16 دۆلار كەمتر لە نرخی برێنت، رۆژانە 15 هەزار بەرمیل دەبات و كرێی گواستنەوەی بە تانكەر لە ئەستۆ دەگرێت.  ساڵح خرابشە وەزیری وزەو سامانە كانزاییەكانی ئوردن ئاشكرایكرد، حكومەتی عێراق رەزامەندی نیشانداوە لەسەر درێژكردنەوەی یاداشتی لێكتێگەیشتنی ئیمزاكراوی نێوان هەردوو وڵات تاوەكو 26ی حوزەیرانی 2025.  وەزیرە ئوردنییەكە رایگەیاند، بەگوێرەی ئەم یاداشتە كە رۆژی 4ی ئایاری 2023 ئیمزا كراوە، عێراق رۆژانە بڕێك نەوت بە ئوردن دەدات كە لە 15 هەزار بەرمیل زیاتر نەبێت، ئەمە لەسەر بنەمای تێكڕانی نرخی نەوتی خاوی مانگانەو بە لێدەركردنی 16 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك بەمەبەستی پڕكردنەوەی خەرجی جیاوازی كوالیتی نەوتەكەو خەرجی گواستنەوەی. ئەو نەوتەی كە بەگوێرەی ئەم یاداشتە ئوردن لە عێراقی وەردەگرێت، رێژەی 10%ی پێداویستی ئوردن پڕدەكاتەوە، داشكاندنی نرخەكەی لە عێراق لەسەر ئاستی شەقام و پەرلەمانیش هەندێك ناڕەزایەتیی دروستكردووە.  بەڵام وەكو وەزیرە ئوردنییەكە دەڵێ، ئەوان بەجۆرێكی تر تەماشای یاداشتە نەوتییەكە دەكەن و وایدەبینن ئەمە هاریكاری ئابوری نێوان هەردوو وڵات و هاوردەی زەمینی بەهێز دەكات، سەرباری ئەمەش دەبێتە هۆی بەگەڕخستنەوەی هێڵی وشكانی نێوان هەردوو وڵات و كاری تانكەرەكان و دەرفەتی كاری نوێ بۆ هەردوولا دەڕەخسێنێت. ئەو نەوتەی كە عێراق بە ئوردنی دەدات نەوتی كەركوكە، كە كوالیتی و نرخەكەی لە نەوتی باشوری عێراق و نەوتی خاوی برێنت نزمترە، لەبەرامبەردا ئوردن خەرجی گواستنەوەی نەوتەكە لەحسابی خۆی لەرێگەی تانكەرەوە لەئەستۆ دەگرێت، بەوتەی بەرپرسان ئەمە هۆكارەكەیە كە عێراق لە 16 دۆلار كەمتر لە نرخی برێنت نەوتی بە ئوردن فرۆشتووە.  نەوتی كەركوك لە رێگەی بۆری نەوتی كوردستانەوە رەوانەی بەندەری جەیهان دەكرا لە توركیا، بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە لە 25ی ئازاری 2023، هەناردەی نەوتی كەركوكیش راوەستاوە، بەمدواییانە وەزارەتی نەوتی عێراق هەنگاوی هەڵگرت بە ئاڕاستەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لە رێگەی بۆری كەركوك- جەیهانەوە، سەرباری سەركەوتنی تاقیكردنەوەی بۆرییەكە، بەڵام هێشتا نەوتی كەركوكی لەم بۆرییەوە هەناردە نەكردووە.   

درەو: بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی رایدەگەیەنێت: زەوی ئامادەیی كشتوكاڵ كە (182) دۆنمە بە فەرمانێكی نهێنی ئەنجومەنی وەزیران دراوە بەوەبەرهێنێك بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون، واسیتەی زۆركراوە بۆ وەرگرتنی ئەو پارچە زەویە كە (بارەگای بارزانی)یشی تێكەوتووە، ئەگەر تا 20ی مانگی داهاتوو فەرمانەكە هەڵنەوەشێتەوە دەستلەكار دەكێشمەوە. دڵشاد عومه‌ر، به‌رێوه‌به‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی لە دیدارێكی میدیای بزوتنەوەی گۆڕاندا دەڵێت به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی ئێمه‌ بینای ئاماده‌یی به‌كره‌جۆ كه‌ 182 دۆنمه‌ له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و نوسینگه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌ نوسراوێكی نهێنی كه‌ ئاراسته‌ی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ كراوه‌، دراوه‌ته‌ وه‌به‌رهێنه‌رێك به‌بێ پرسی ئێمه‌، ئه‌مه‌ش كارێكی زۆر ترسناكه‌، بۆ وه‌رگرتنی ئه‌م زه‌ویه‌ واسته‌ی زۆر كراوه‌ ته‌نانه‌ت باره‌گای "بارزانی"شی تێكه‌وتووه‌، ئه‌گه‌ر تا 20ـی مانگی 8، ئه‌و فه‌رمانه‌ هه‌ڵنه‌وه‌شێته‌وه‌، ده‌ستله‌كارده‌كێشمه‌وه‌ و پۆسته‌كه‌ جێده‌هێڵم.   لە بارەی زەویەكەی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆوە. ئەو پارچە زەویەی بەكرەجۆ ئەحمەد حەسەن بەكر (52) ساڵ لەمەوبەر لەسەر پەروەردەی تاپۆكرد مانگی رابردوو لەسەر كۆمپانیای بەڕێز تاپۆكرا، رووبەری (182) دۆنم زەوی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆ لەسەر كۆمپانیای بەڕێز تاپۆكراوە بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون، بەرپرسانی پەرەروەردە نیگەرانن و لە دەستەی نەزاهە سكاڵایان تۆماركردووە، پێشتر بەڕێوەبەری گشتی پەرەروەردەی سلێمانی وتی ئەگەر بدرێتە كۆمپانیای ئەهلی بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون دەستلەكاردەكێشێتەوە. بەپێی (سورەت قەیدی) زەویەكە كە دەست (درەو) كەوتووە  رۆژی 25ی ئازاری 2024 ، (182) دۆنم زەوی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆ لە ناحیەی بەكرەجۆی شاری سلێمانی تاپۆكراوە لەسەر كۆمپانیای بەڕێز بۆ مەبەستی پرۆژەی نیشتەجێبوون. ئەو پارچە زەویە بە پێی بڕیاری (796)ی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش لە 18/7/1970 بە واژۆی ئەحمەد حەسەن بەكر تەرخانكراوە بۆ وەزارەتی پەروەردە. نیسانی رابردوو دڵشاد عومەر، بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، وەبەرهێنەرێك دەیەوێت 182 دۆنم زەوی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆ بكاتە شوێنی نیشتەجێبوون بەڵام ئەوان رەتیانكردووەتەوە،  وتی دڵنیام ئەو وەبەرهێنەرە پشت‌ وپەنای هەیە. بە وتەی  بەرێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی زەوییەكە وەك خۆی ماوە و دەیكەنە كۆمەڵگەیەكی پیشەیی تا خزمەتی خوێندكاران بكات، هەروەها دیزاینی پرۆژەكەش تەواو بووە بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە تا ئێستا نەتوانراوە بكرێتە بینا. دڵشاد عومەر بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی ئەوكات رایگەیاند ئەگەر ئەو زەویەی پەرورەدە بدرێتە وەبەرهێنەرو كۆمپانیای ئەهلی و پرۆژەی ئەهلی تیادرووست بكرێت، دەستلەكار دەكێشێتەوە، سەرچاوەیەك لە پەروەردەی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند بەرێوەبەری پەرەوەردە لە دەستەی نەزاهە سكاڵای تۆماركردووە، ئەگەر دادوەر لەبەرژەوەندی پەروەردە ئەو كەیسە یەكلا نەكاتەوە ئەوا دەستلەكار دەكێشێتەوە. سەرچاوەیەك لە وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند چەند جارێك فەرەیدوون عەبدولقادر ئەندامی پێشووتری مەكتەبی سیاسی یەكێتی و یاسین مەحمود بەریوەبەری كۆمپانیا بەرێز هاتوونەتە وەزارەتی پەروەردە بۆ وەرگرتنی ئەو پارچە زەویە. بە پێی ئەو نوسراوانەی دەست (درەو) كەوتووە بەڕێوەبەرایەتی خانوبەرەی میری سەربە وەزارەتی دارایی دەڵێت ئەو پارچە زەویە موڵكی وەزارەتی پەروەردەیەو ئەوان وەك خاوەن موڵك رەفتار دەكەن پێیەوە. بەڵام نوسراوێكی دەستەی وەبەرهێنان بە واژۆی د. محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان دان بەوەدا دەنێت كە ئەو پارچە زەویە دراوە بە كۆمپانیای بەڕێزو پێویستە سەرجەم پێكهاتەكانی وەزارەتی پەروەردە درووست بكات. بە پێی (سورەت قەید)ی ئەو زەوییە كە لەبەردەستی (درەو)دایە ئەو موڵكە تاپۆكراوە لەسەر كۆمپانیای بەرێز بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوونی ئاسوودە.      

درەو: 🔻 بەپێی ئامارەکان؛ وەزارەتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024)دا؛ 🔹 نزیکەی (515 ملیۆن و 730 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، زیاتر لە (509 ملیۆن و 940 هەزار) بەرمیلی بە رێژەی (99%) بەرهەمی کێڵگەکانی ناوەراست خوارووی عێراق بووە. پوختەی داهاتی گەڕاوەی نەوتی عێراق بۆ وەزارەتی دارایی لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024)دا؛ 🔹 زیاتر لە (48 ترلیۆن و 455 ملیار) دینار بووەو نزیکەی (89%) کۆی داهاتی وەزارەتەکەی پێکهێناوە. یەکەم؛  بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بەپێی  ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتە و چارتی (1)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕی (515 ملیۆن و 729 هەزار و 897) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیاکەوە فرۆشتووە، ئەو بڕەش (509 ملیۆن و 940 هەزار و 189) بەرمیلی بەرهەمی کێڵگەکانی ناوەڕاست و خواروی عێراق بووە بە رێژەی (99%) و بڕی (ملیۆنێک و 810 هەزار و 491) بەرمیلی هی کێڵگەکانی باکور بووەو بە تانکەر هەناردەی ئوردن (3 ملیۆن و 979 هەزار و 217) بەرمیلی هەناردەی کێڵگەی گەیارە بووە. ئەگەر ئەو ئامارانە وردتر بکەینەوەو بەپێی مانگەکانی ساڵەکە ئاماژەیان پێبدەین، ئەوا بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەم شێوەیە دەبێت. 1.    بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2024 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2024) بڕی (103 ملیۆن و 508 هەزار و 439) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 338 هەزار و 982) بەرمیل. 2.    بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی شوباتی 2024 هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی شوباتی (2024)دا، بڕی (99 ملیۆن و 592 هەزار و 311) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 434 هەزار و 218) بەرمیل. 3.     بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئازاری 2024 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاری (2024)دا، بڕی (106 ملیۆن و 112 هەزار و 38) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 422 هەزار و 969) بەرمیل. 4.    بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی نیسانی 2024 بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی نیسانی (2024)دا، بڕی (102 ملیۆن و 386 هەزار و 818) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 412 هەزار و 894) بەرمیل. 5.    بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئایاری 2024 هەر بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئایاری (2024)دا، بڕی (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 359 هەزار و 42) بەرمیل. خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم؛ داهاتی گەڕاوەی هەناردەی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ کۆتایی ئایاری ساڵی (2024) لە (11ی تەموزی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (54 ترلیۆن و 703 ملیار و 848 ملیۆن و 603 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (48 ترلیۆن و 455 ملیار و 60 ملیۆن و 171 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88.8%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (6 ترلیۆن و 248 ملیار و 788 ملیۆن و 431 هەزار) دیناری بەڕێژەی (11.2%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر پێنج مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سەرچاوەکان  

  سەردەشت عەزیز - شارەزای ئایتی ئەمڕۆ هەینی، کۆمپیوتەری چەندین کۆمپانیای (فڕۆکەوانی، بانک، نەخۆشخانە، دەزگای میدیایی) لەکارکەوتن و شاشەیەکی شینی پیشاندا کەپێی دەوترێت (شاشەی مردن)، ئەم شاشە کاتێک لەسەر کۆمپیوتەری ویندۆز دەردەکەوێت مانای ئەوەیە گرفتێک هەیەو کۆمپیوتەرەکە ناتوانێت کاربکات. سەرچاوەی کێشەکە کۆمپانیای کراودسترایک کۆمپانیایەکی پاراستنی ئەمەریکییەو بارەگاکەی لە ئۆستنی ویلایەتی تەکساسە، کاری ئەم کۆمپانیایە پاراستنی کۆمپیوتەری کۆمپانیاکانی دیکەیە لەهێرشی ئەلیکترۆنی و هاککردن کە بەشێوازێکی پێشکەوتوو و راستەوخۆ ئەم کارەدەکات. خزمەگوزاری ئەم کۆمپانیایە بەپارەیەو تەنها ئەوانە سودی لێدەبینن کەخزمەتگوزاریەکانیان دەکڕن. سەرەتای کێشەکە کۆمپانیایەکە دەیەوێت سیستەمەکەی لەسەر کۆمپیوتەری ویندۆزی کڕیارەکانی نوێبکاتەوە کەسیستەمێکە پێی دەوترێت (Falcon Sensor) کەکاری ئەم بەشە بریتیە لەپاراستنی کۆمپیوتەر لەهەڕەشەو هێرشەکان و چەندین وردەکاری تری تایبەت بەپاراستن. روودانی کێشەکە لەکاتی نوێکردنەوەکەدا ئەم خزمەتگوزارییەی کراودسترایک بەشێوەی ١٠٠% میمۆری کۆمپیوتەرەکان داگیردەکات و دەبێتە هۆی دروستبونی کێشەیەک لە (Kernel Driver)ی ویندۆز کەئەم بەشە لەویندۆزدا زۆر هەستیارەو بەرپرسە لەپەیوەندی نێوان بەرنامەکان و ویندۆز، لەدوای ئەم گرفتەش ویندۆز توشی گرفتێکی دیکە دەبێتەوە بەناوی (Driver_Overran_Stack_Buffer) کە وردەکاری تەکنیکی هەیە، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئەم گرفتە دەبێتە هۆی لەکارکەوتنی کۆمپیوتەرەکەو دەرکەوتنی ئەو شاشە شینە. راگەیاندنی کێشەکە کۆمپانیای کراودسترایک کەهۆکاری کێشەکە بوو لەبەیاننامەیەکدا راگیەیاندو وتی کێشەکە بەهۆی نوێکردنەوەوە بوەو بەهیچ شێوەیەک هاک و هێرشی ئەلیکترۆنی نیە، هەروەها چارەسەرێکی بەشێوەیەکی کاتی بڵاوکردەوەو لەهەمانکاتیشدا ستافەکەی یارمەتی کۆمپانیاکانیا زەرەرمەندەکانیاندا بۆ چارەسەری کێشەکە. کۆمپانیای مایکرۆسۆفت کەئەویش زەرەرمەندی گەورەیە لەم کێشەدا بەیاننامەی دەرکردو لۆمەی کۆمپانیای کراودسترایکی کردو وتی هەڵەی ئەوانە ئەم گرفتە رویداوەو لەگەڵ ئەوەشدا ڕێنمایی بۆ چارەسەری کاتی گرفتەکە بڵاوکردەوە تا ئەوکاتەی بەتەواوی چاککدەکرێت. ئایا ئەم کێشە بڵاودەبێتەوە؟ ئەم گرفتە تەنها توشی ئەو کۆمپانیایانە دەبێت کەئەو خزمەتگوزاریەیان هەیەو ئەمە ڤایرۆسێک نیە تا بترسین ئێمەش توشی کێشەبکات. ئەوەی زیانی بەرنەکەوتوە بەهۆی بەهێزییەوە بوە؟ سەرەتا ئەم رووداوە ئەوە دەردەخات ئەو کۆمپانیایانەی کەتوشی ئەم گرفتە بوون پاراستنی کۆمپیوتەر و زانیاری خۆیان زۆر بەلاوە گرنگەو ئامادەبوون پارە خەرج بکەن لەپێناو سەلامەتیدا. ئەوەشی کەتوش نەبوە مانای وانیە کە بەهێزە تەنها ئەوەیە کە ئەو خزمەتگوزارییەی کۆمپانیای کراودسترایک بەکارنەهێناوە، بەتایبەت لەکوردستان کە ئەم شتانە لەمەحاڵەوە نزیکەو کۆمپانیاو دەزگاکان پارە بەویندۆز نادەن چ جای بگات بە خزمەتگوزاری کراودسترایک. دوای ئەم گرفتە چی دەگۆڕێت؟ کۆمپانیای کراودسترایک زەرەرمەندی گەورەیەو پێشبینی دەکرێت کاریگەری درێژخایەن لەسەری دروست بکات و چەندین کۆمپانیا خزمەتگوزاریەکانی ڕابگرن. مایکرۆسۆفت بەشێوازی کورتخایەن زەرەرمەندە بەڵام بەهۆی گەورەیی و بەهێزییەوە کاریگەری درێژخایەنی لەسەر دروست ناکات. دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لەشێوازی نوێکردنەوەی سیستەمەکان و ئاگادارکردنەوەی سەرجەم کۆمپانیا تەکنۆلۆژیەکان بۆ رێگری لەم جۆرە کێشانە. کۆستن ڕایۆ خەبیرێکی ئەم بوارەیەو بۆ ماوەی ٢٣ ساڵ لەکۆمپانیای کاسپەرسکی روسی هەمان کاریکردوەو دوای رودانی ئەم گرفتە وتی ئێمە لەکاسپەرسکی بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک ئەم نوێکردنەوانەمان لەسەر ویندۆز تێست دەکرد پاشان دەماننارد بۆ کڕیارەکانمان و هەر ئەمڕۆ کاسپەرسکی وەک توانجێک نوسیویەتی “لەگەڵ ئێمە هەرگیز توشی ئەم کێشانە نابیت.”  

(درەو):  دوێنێ وادەی پێشكەشكردنی لیستی كاندیدەكان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی هات، هەندێك لەوانەی ناویان لە لیستی كاندیدی حزب و هاوپەیمانێتییە سیاسییەكاندایە، ترسیان هەیە كاندیدبوونیان رەتبكرێتەوە، بەتایبەتیش ئەوانەی پێشتر سزای یاساییان بەسەردا سەپێندراوە، مەرجەكانی كاندیدبوون چین ؟ كێ وردبینی لە شایستەبوونی كاندیدەكان دەكات ؟ مەرجەكانی كاندیدبوون مه‌رجه‌كانی كاندیدبوون بەگوێرەی (رێنماییەكانی تۆمارو پەسەندكردنی لیستی كاندیدەكان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان-2024)ی هەمواركراو لەلایەن كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە:  •    هاوڵاتی هەرێمی كوردستان بێت (بەگوێرەی ناسنامەی باری شارستانی یاخود كارتی نیشتمانی یەكگرتوو) هەروەها دانیشتووی ئەو ناوچەیەی هەڵبژاردن بێت كە خۆی تێدا كاندید كردووە بەگوێرەی كارتی نیشتەجێبوون یاخود پاڵپشتی نیشتەجێبوونی پەسەندكراو لەلایەن لایەنە پەیوەندیدارەكانەوە. •    ئه‌هلیه‌تی ته‌واوی هه‌بێت و لە رۆژی دەنگدانی تایبەتدا ته‌مه‌نی گه‌یشتبێته‌ 25 ساڵ. •    خوێندنه‌وه‌و نوسین بزانێت. •    له‌سه‌ر تاوانی دژ بە ئه‌خلاق و ئادابی گشتی و ده‌ستپاكی سزا نه‌درابێت. •    له‌سه‌ر تاوانی كوشتنی به‌ئه‌نقه‌ست و دزیكردن سزا نه‌درابێت. •    به‌شداری له‌و تاوانانه‌دا نه‌كردبێت كه‌ ده‌سه‌ڵاتی داپلۆسێنه‌ر پلانی بۆ داناوه‌ یاخود له‌ هه‌رێمی كوردستان ئه‌نجامی داوه‌. كێ بڕیار لەسەر كاندیدەكان دەدات ؟  بەگوێرەی هەمان رێنمایی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، دوای وەرگرتنی لیستی كاندیدی هاوپەیمانی و حزب و كاندیدە سەربەخۆكان و كاندیدی پێكهاتەكان، كۆمسیۆن لیستی ناوی هەموو كاندیدەكان رەوانەی/ دەستەی دەستپاكی و وەزارەتی ناوخۆ (تۆماری تاوان) دەكات لە هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵی، ئەمە بۆ بۆ لێكۆڵینەوە لەوەی ئایا كاندیدەكان بەگوێرەی یاسا مەرجەكانی شایستەبوونیان تێدایە یاخود نا. لەماوەی 15 رۆژدا لە رۆژی ناردنی لیستی كاندیدەكانەوە، وەزارەتی ناوخۆ و دەستەی دەسپاكی عێراق و هەرێمی كوردستان وردبینی لە ناوی كاندیدەكان دەكەن، ئەگەر وەڵامێك لەو لایەنانەوە نەگەڕایەوە بۆ كۆمسیۆن، ئەوا لیستی كاندیدەكان بە پەسەندكراو ئەژمار دەكرێن. واتا بەگوێرەی رێنمایی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، هەریەكە لە وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان و عێراق دەتوانن شایستەبوونی كاندیدێك پشتڕاست یاخود رەتبكەنەوە. رۆژی 20ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەدەچێت، هەڵبژاردنێك كە چوارجار وادەكەی دواخراوەو هاوپەیمانێتییەكە ئەوتۆو بەهێزی تێدا بەدی ناكرێت، پارتی و یەكێتیی وەكو دوو لایەنی دەسەڵاتدار بە ناكۆكییەكی قوڵەوە دەچنە ناو هەڵبژاردنەكە، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانیش نەیانتوانیوە پێكەوە لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكەدا كۆببنەوەو هەریەكەو بە لیستی خۆی بەشداری دەكات.   

درەو: بزووتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی بە (15) كاندید لە هەولێر و سلێمانی و هەڵەبجە بەشدار دەبێت لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی بزوتنەوەی پەیوەندی دەڵێت لە سنوری هەولێر رێگریمان لێدەكرێت. گۆران نوری، ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی بە (درەو)ی راگەیاند: ئێمە لە سێ بازنە (15) كاندیدمان هەیە، لە هەڵەبجە (3) كاندید و سەرۆكی لیست نزار كەمالە، لە سلێمانی (6)كاندید و سەرۆكی لیست حەمەئەمین حەوڵا، هەولێر (6) كاندیدو سەرۆكی لیست سەرباز خۆسناوە. ئەو ئەندامەی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی پەیوەندی ئەوەشی بە (درەو) وت: ئێمە رێگاكانی مۆڵەتی حزبیمان لە كۆمسیۆنی بەغداد تەواوكردووەو لە 16ی ئازاری 2024 بە فەرمی كۆنگرەمان كردووەو رێگای كاركردنمان پێدرا لە عێراق و هەرێمی كوردستان، ناوی خۆشمان تۆماركردووە بۆ بەشداری لە هەڵبژاردنەكان، دواتر هەوڵماندا مۆڵەتی یاسایی لە وەزارەتی ناوخۆی هەرێم وەربگرین بەڵام وەزارەتی ناوخۆ وەڵاممان ناداتەوە، لە كاتێكدا لە بەغداد مۆڵەتمان هەیەو كێشەی یاساییمان نیە، داوای ئەوەمان كردووە بینای مەڵبەند بگرین لە هەولێر لەوێ رێگریمان لێدەكەن و دەستیدەستیمان پێدەكەن، لە هەمانكاتدا كێشە بۆ پاسەوانەكانمان درووستكردووە، لە هەمانكاتدا موچەی پاسەوانەكانمان دەنێرنە لای جەماعەتی كاك عیرفان عەلی عەبدولعەزیزو ئەوانیش كێشەیان بۆ درووست دەكەن و دەستی دەستیان پێدەكەن.  

  راپۆرتی درەو: رۆژی (11ی تەموزی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی ئایاری ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی ئایاری ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە نزیکەی (54 ترلیۆن و 704 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (48 ترلیۆن و 455 ملیار) دیناری بە رێژەی (89%) داهاتی نەوت و پتر لە (6 ترلیۆن و 248 ملیار) دیناری بە رێژەی (11%) داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، پتر لە (47 ترلیۆن و 427 ملیار) دینار بووە، کە (90%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (10%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (12.7%) داهات لە خەرجی زیاتر بووە و زۆرتر لە (6 ترلیۆن 876 ملیار) دینار داهات سەرڕێژی کردووە. 🔹 زیاتر لە (4 ترلیۆن و 78 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران نزیکەی (235 ملیار) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار نزیک لە (23 ملیار و 54 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران پتر لە (4 ترلیۆن و 78 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی ئایاری (2024)دا رۆژی (11ی تەموزی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ پێنج مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی ئایاری 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ ئایاری ساڵی (2024) لە (11ی تەموزی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (54 ترلیۆن و 703 ملیار و 848 ملیۆن و 603 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (48 ترلیۆن و 455 ملیار و 60 ملیۆن و 171 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88.8%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (6 ترلیۆن و 248 ملیار و 788 ملیۆن و 431 هەزار) دیناری بەڕێژەی (11.2%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر پێنج مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی ئایاری 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار و پێنجی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (47 ترلیۆن و 827 ملیار و 405 ملیۆن و 498 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (42 ترلیۆن و 877 ملیار و 96 ملیۆن و 894 هەزار) دیناری بەڕێژەی (90.1%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (4 ترلیۆن و 950 ملیار و 308 ملیۆن و 603 هەزار) دیناری بەڕێژەی (9.9%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر پێنج مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی ئایاری 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (4 ترلیۆن و 950 ملیار و 308 ملیۆن و 603 هەزار) دیناری بەڕێژەی (9.9%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (42 ملیار و 262 ملیۆن و 99 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (905 ملیار و 669 ملیۆن و 937 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (18%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (894 ملیار و 923 ملیۆن و 897 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (18%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (2 ترلیۆن و 673 ملیار و 638 ملیۆن و 107 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (54%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (433 ملیار و 814 ملیۆن و 562 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (9%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی ئایاری 2024 لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (47 ترلیۆن و 827 ملیار و 405 ملیۆن و 498 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (54 ترلیۆن و 703 ملیار و 848 ملیۆن و 603 هەزار) دینار. واتە بڕی (6 ترلیۆن و 876 ملیار و 443 ملیۆن و 104 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12.7%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە و سەرڕێژی کردووە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4)   پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق تا کۆتایی ئایاری 2024 لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (4 ترلیۆن و 78 ملیار و 120 ملیۆن و 48 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (234 ملیار و 813 ملیۆن و 454 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (91 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (23 ملیار و 53 ملیۆن و 948 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (4 ترلیۆن و 78 ملیار و 120 ملیۆن و 48 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (3 ترلیۆن و 243 ملیار و 430 ملیۆن و 601 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (834 ملیار و 689 ملیۆن و 477 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5)       سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

د. یاسین تەها- پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق لە چەند هەفتەی رابردوودا هەواڵی میوانداریكردنی بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی لە عێراق، بوو بە نێوەڕۆكی چەند راپۆرتێكی بیانی و عەرەبی؛ بەپێی هەندێك هەواڵی پشتڕاستكراوەش بزوتنەوەكە ئۆفیسێكی پەیوەندیی لە عێراقدا بەكردەیی كردوەتەوە. ئەم شرۆڤەیە لەبارەی زەمینەو لێكەوتەی ئەم پێشهاتە گریمانكراوەیە لەسەر ئاستی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەڵوێستە دەكات. دەنگۆكانی گواستنەوەی حەماس بۆ عێراق رەنگە رۆژنامەی “ژا ناشیونال” كە میدیایەكی ئیماراتییەو بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە، یەكەمین هۆكاری بڵاوكردنەوە بێت كە باسی لەوە كرد سەركردەكانی حەماس پلانی جێهێشتنی دۆحەی پایتەختی قەتەریان بەرەو عێراق هەیە. ڕۆژنامەكە، كە بارەگاكەی لە شاری لەندەنە، لە زاری سەرچاوەكانییەوە بانگەشەی ئەوەشی كردووە حكومەتی عێراقی لەسەر میوانداریكردنی حەماس لەسەر خاكەكەی رازی بووە؛ بەشێوەیەك كە ئێران “لە ڕێگەی باڵەكانییەوە” ئەركی پاراستنی نوسینگەو كادرانی بزوتنەوە فەڵەستینییەكە بگرێتە ئەستۆ لە بەغدا. بەگوێرەی راپۆرتی رۆژنامەكە، تیمە ئەمنی و لۆجستییەكانی حەماس هاتوونەتە بەغدا بۆ ئامادەكاری؛ لەسەر ئاستە سیاسییەكەشی “ئیسماعیل هەنییە”ی سەرۆكی مەكتەبی سیاسیی حەماس و نوێنەرانی ئێران و عێراق گفتوگۆی بابەتەكەیان كردووە. پەرلەمانتارێكی ناسراوی عێراق كە سەرۆكایەتیی حزبێك دەكات و نزیكە لە گروپە چەكدارەكان، ئەم زانیارییانەی پشتڕاستكردوەتەوە؛ باسی لەوەش كردووە ئیسماعیل هەنییەو محەمەد شیاع سودانی لەوبارەیەوە بە تەلەفۆن قسەیان كردووە. لە سەرەتایشدا بزوتنەوە فەڵەستینییەكە ئامادەكاری دەكات بۆ ئەوەی وەك دەسپێك ئۆفیسێكی میدیایی لە عێراقدا بكاتەوە[1]. ئەم ڕاپۆرتەو سەرجەم ئەو هەواڵانەی تر كە باس لە گواستنەوەی حەماس دەكەن بۆ عێراق، لە دۆخێكدایە تەشەنەیان كرد كە سێ پێشهاتی هەنوكەیی هەبوون: یەكەم: كردنەوەی ئۆفیسێك لەلایەن بزوتنەوەی حەماسەوە لە بەغداو نزیك لە فڕۆكەخانەی پایتەخت؛ هەروەها سەردانكردنی ئەو ئۆفیسەش لەلایەن هەندێك هێزی سیاسیی عێراقییەوە بەئاشكرا[2]. بەپێی ئەو زانیارییانەشی بەردەستن، ئۆفیسەكەی حەماس بۆ پەیوەندی و كاری راگەیاندنە، نوسینگەكەش ڕەزامەندییە فەرمییەكانی حكومەتی عێراقی هەیە[3]؛ بەڵام باوەڕێك هەیە ئەمە سەرەتاو تاقیكردنەوە بێت بۆ ئەگەری گواستنەوە لە داهاتوودا، یان لەكاتێكدا پێویست بكاو، سەرەتایش بەم هەنگاوە دەستی پێ كردووە.  دووەم: چەقبەستنی دانوستانی ئاگربەست و گۆڕینەوەی گیراوەكان لەنێوان حەماس و ئیسرائیلدا؛ لە نێوەندیشیدا باس لەوە كرا گوایە قەتەر كە وڵاتی نێوانگر (وسیگ)و لەهەمان كاتدا میوانداریی باڵی سیاسیی حەماسیش دەكات، ناچار بووە لەژێر گوشاری ئەمریكاو ئیسرائیلدا حەماس ناچار بە گواستنەوە بكات ئەگەر هات و مل بۆ ئاگربەست كەچ نەكات[4]. سێیەم: قسەیەكی تر هەیە كە حەماس خۆی هەواڵ و دەنگۆی گواستنەوەی گریمانكراوی بۆ عێراق وەك كارتی گوشار بەرامبەر قەتەرو وڵاتانی تر بەكار دەهێنێت بۆ ئەوەی زۆر نەخرێتە ژێر گوشارەوە؛ هەروەها دەیەوێت وێنەیەكی وا دروست بكات كە ئەگەر قەتەریش نەبێت، ئەوە جێگرەوەی هەیەو بنكەی سەرەكیی خۆی بۆ عێراق دەگوازێتەوە[5]. دەشێت پێشهاتی یەكەم و سێیەم لەوی دیكە ڕێتیچووتر بن و هەواڵی كردنەوەی ئۆفیسە بچوكەكەی حەماس لە بەغدا كرابێتە بۆمبێكی دووكەڵینی گەورە بۆ دروستكردنی وێنایەك كە حەماس جێگرەوەی قەتەری هەیە، ئەگەرنا هاتن بۆ عێراق بەو ئاسانییە نییە؛ چونكە پاراستنی ئاسایشی حەماس و بڕیاری ئەمنی و سیاسی لە عێراق ئاڵۆزو فرەجەمسەرەو زۆر هاندەر نییە بۆ ئەوەی هەنگاوی لەو شێوەیە بەپەلە بهاوێژرێت. لەم بەینەیشدا ژمارەیەك بەرپرسی ئەمنی و سیاسیی عێراق كە هەڵگری سیفەتی فەرمین لە لێدوانی جیاجیادا، بۆ میدیایەكی قەتەری زانیارییەكانی رۆژنامە ئیماراتییەكەیان ڕەتكردەوەو بە ناڕاست دایانە قەڵەم، بەبێ ئەوەی زۆر بچنە ناو وردەكارییەوە[6]. دوای ئەوەش، لەسەر ئاستی جیاجیا بەرپرسە عێراقییەكان- لەنێویشیاندا وەزیری دەرەوە- جەختیان لەوە كردەوە ئاگاداری بڕیاری گواستنەوەی حەماس نین بۆ عێراق، بەبێ ئەوەی بچنە وردەكاریی ئەوەی ئاخۆ بڕیاری كردنەوەی ئۆفیسەكە ڕاستە یان نا. لای خۆیەوە بزوتنەوەكە لەڕێگەی ئەندامێكی مەكتەبی سیاسییەوە (عیزەت ڕەشقە) تەنیا ڕەتیكردەوە بنكەو بارەگاكانی لە قەتەرەوە بۆ عێراق بگوازێتەوە[7]. زەمینەو پاڵنەری گواستنەوەی گریمانكراوی حەماس بۆ عێراق ناكرێت باس لە گواستنەوەی حەماس بۆ عێراق بكرێت، بەدەر لە كاریگەریی ئێران و هاوكێشە هەرێمایەتییەكەی ناوچەكە؛ ئەمەش لە دوو گۆشەنیگای جیاوازەوە: یەكەمیان پەیوەندیی بەهێزی حەماس و ئێرانە كە لەپاش هێرشی ئۆكتۆبەری 2023وە لە هەموو كات زیاتر پتەوتر بووە. دووەمیشیان هەژموونی زۆری ئێرانە بەسەر بڕیاری ئەمنیی عێراق و مەحاڵبوونی سەرگرتنی وەها هەنگاوێكە دوور لە كاریگەریی و ڕەزامەندیی ئەو باڵە چەكدارو پێكهاتە سەربازییانەی كە ئەجێندای “بەرەی موقاوەمە”ی ئێرانی جێبەجێ دەكەن. لە دەرەوەی ئەمەش بە شێوەیەكی گشتی چەند فاكتەرو پاڵنەرێكی تری ئەم هەنگاوە بەردەستن، كە دەشێت بەم جۆرە بخرێنە ڕوو[8]: –لێكەوتەكانی جەنگی غەززە كە نەخشەی سیاسی و هاوپەیمانێتیی ناوچەكەی گۆڕیوە، لەم نەخشەیەشدا عێراقی گروپە چەكدارەكان بەتەواوەتی هاوپەیمانی حەماس و فەڵەستینە دژی ئیسرائیل و ئەمریكا. ئەمەش كۆدەنگیی سیاسی و فەرمیی لەسەر نییەو حكومەت لەهەوڵدایە لە پێگەیەكی مامناوەندی كێبركێ و ململانێكەدا بوەستێت. –بێزاربوونی قەتەر لە بارگرانییەكانی میوانداریكردنی باڵی سیاسیی حەماس، بەتایبەت كە بەشە سیاسییەكەی كاریگەریی لەسەر بەشە سەربازییە مەیدانییەكەی كەمە لە غەززەو كەرتی ڕۆژاوا؛ ئەمش وایكردووە زۆرجار نێوانگرییەكانی قەتەر كێشەی بۆ دروست ببێت یان لە ئەمریكاوە بخرێتە ژێر هەڵمەت و ڕەخنەو، بە داڵدەدانی تیرۆر تۆمەتبار بكرێت و داوای سزادانی بكرێت. –هەوڵی ئێران بۆ پارێزگاریكردن لە یەكێتیی حەماس و كۆكردنەوەی پارچە جیاجیاكانی لە ڕێگەی بەغداوە وەك پایتەختێكی عەرەبی. –هەوڵی ئێران بۆ قۆرخكردنی مەسەلەی فەڵەستین لەڕێگەی پاڵپشتیكردنی ڕەهای حەماسەوە؛ لەم هەوڵەشدا ئێران لەبەردەم رایگشتیی عەرەبی و ئیسلامی، پشتیوانیكردنی فەڵەستین بۆ بەهێزكردنی پێگەی خۆی و ئیحراجكردنی وڵاتانی عەرەبی و كەنداو بەكار دەهێنێت. –گونجاویی بەغدا وەك پێگەیەكی مامناوەند لە جەنگی بەوەكالەتدا؛ چونكە گواستنەوەی حەماس بۆ بەغدا، ڕاستەوخۆ دەیكاتە بزوتنەوەیەكی ئێرانیی پەتی. بەمەش هاوسۆزیی جیهانی سوننە لەدەست دەدات و دەچێتە خانەی باڵە ئێرانییەكانەوە. لێكەوتەكانی گواستنەوەی حەماس بۆ عێراق یەكەم سەرنج لەسەر هاتنی گریمانكراوی حەماس بۆ عێراق، دەشێت تێوەگلانی عێراق بێت لە قەیرانی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی؛ بەو پێیەی حەماس لە لیستی هێزە بێزراوەكانی ئەمریكادایە. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا ئەم چەند لێكەوتە چاوەڕوانكراوە: –دەشێت هاتنی حەماس بۆ بەغدا، عێراق بخاتە جەمسەری دژەڕۆژاواو لە هەمان كاتیشدا بیكاتە ئامانجی گوشارو گەمارۆ و سزای دارایی ئەمریكی و دامەزراوە ئەوروپییەكان. ئەمەش كاریگەریی لەسەر بەهای دراوەكەی و ئابورییەكەی دەبێت. لەمەشدا سەرجەم پێكهاتەو بەشەكانی عێراق باجەكەی دەدەن- بە هەرێمی كوردستانیشەوە. –ئەگەری زاڵ ئەوەیە بوونی حەماس لە عێراق، دووچاری هێرشی سەربازی و ئاسمانیی فڕۆكەكانی ئیسرائیلیشی بكاتەوە لەسەر شێوازی باشوری لوبنان كە ئێستا بەهۆی پشتیوانی لە جەنگی غەززە بووەتە گۆڕەپانێكی كراوەی جەنگی ڕۆژانە[9].ی لەو كاتەشدا پەرچەكرداری گروپە شیعەكان بۆسەر بەرژەوەندییە ڕۆژاواییەكان چاوەڕوانكراوە؛ لەمەشدا هیچ گەرەنتییەك نییە كوردستان بەدەر بێت. –بەپێی هەندێك لێكدانەوە، ئەگەر عێراق داڵدەی حەماس بدات، كێشە بۆ هاوسەنگیی عەرەبی و ئیسلامییش دروست دەكات و لەگەڵ كەنداو و میسرو سعودیەش دووچاری كێشەی دەكاتەوە، چونكە ئەو وڵات و لایەنانەش پەیوەندیدارن بە دۆسیەكەو، بڕیاری تاكلایەنە لەم بوارە كاریگەریی لەسەر ئاسایشی ئەو وڵاتانە هەیە؛ بەتایبەت ئەگەر بێت و میواندارییەكەیان لەلایەن ئەو گروپانەوە بێت كە نەیاری وڵاتانی عەرەبین[10]. گرژییەكانی ئەم دواییەی گروپەكان و وڵاتانی ئوردن و كوێتیش نموونەیەكی بەرچاون.   –لەسەر ئاستی ناوخۆیی، كۆدەنگی لەسەر میوانداریكردنی حەماس نییە. باوەڕێكی زاڵیش هەیە كە كوردو سوننە دژی ئەو هەنگاوە بن؛ بەو پێیەی دەچێتە خانەی بەهێزكردنی كارتی شیعەی سیاسی و چەكدارەوە، هەروەها دەبێتە هۆی توڕەكردنی ئەمریكاو قوڵكردنەوەی ناكۆكی لەگەڵی. جگە لەوەش بارگرانیی سزای دارایی بۆ وڵاتەكە دروست دەكات كە تێیدا هەموو لا دەبنە قوربانی. –ئەگەر حەماس هاتە عێراق، ئەوە لەژێر چەتری گروپە چەكدارەكاندا دەبێت. ئەمەش لەسەر حیسابی حكومەت و تێوەگلانە لە جەنگی میحوەرەكان، بەتایبەت كە هەندێك لەوانە بەئاشكرا نایشارنەوە كە سنگ بۆ بەندوباوە ئەمریكییەكان دەردەپەڕێنن و میوانداریی چالاكییەكانی بزوتنەوە فەڵەستینییەكە دەكەن[11]. – مەترسییەكی تری نیشتەجێكردنی بزوتنەوەی حەماس لە عێراق، ئەگەری زیادبوونی چالاکییە هەواڵگرییەکانی ئەمریکا، ئیسرائیل، ئێران و وڵاتانی دیکەیە؛ بە جۆرێك عێراق دەكاتە گۆڕەپانی سیخوڕیی وڵاتانی پەیوەندیدار[12]. – دەشێت تێوەگلانی گروپە شیعەكان لە پەنادانی حەماس، سودی سیاسی و دیپلۆماسیی بۆ هەرێم هەبێت؛ بەو پێیەی بەشە نزیكەكە دەبێت لە وڵاتانی ڕۆژاوا. لە هەمان كاتدا ئەگەری ئەوەش هەیە بكرێتە ئامانجی هەڵمەتی سیاسی و میدیایی و تەنانەت سەربازییش، بە پاساوی ئەوەی پشتیوانیی كێشەی فەڵەستین ناكات، ئەگەر پێشوازی لە هاتنی حەماس بۆ عێراق نەكات. حەماس و ئێران ئەگەرچی بزوتنەوەی حەماس بە شێوەیەكی فەرمی لە ساڵی ١٩٨٧ وەك بزوتنەوەیەكی “بەرگریكار”ی فەڵەستینی لە هەناوی كۆمەڵی “ئیخوان موسلیمین”ەوە ڕاگەیەنراوە، بەڵام بەهۆی چالاكییەكانییەوە دژی ئیسرائیل لە ڕاپەڕینی فەڵەستینییەكاندا لە ساڵی ١٩٩٠ بانگهێشتی تاران كراوەو، لە ساڵی 1991 ئۆفیسی لە ئێران كردوەتەوە. بەهۆی گوشاری ڕۆژاواو ئەمریکاش بۆ سەر ئێران، چ بەهۆی دۆسیەی ئەتۆمی یان پرسەكانی ترەوە، ئێران لە ڕێگەی حەماسەوە وا پیشان دەدات كە کلیلی هەندێک قەیرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بەدەستەوەیەو، بەبێ تارانیش ئەو قەیرانانە چارەسەر ناكرێن، لەوانەش پرسی ئاڵۆسكاوی فەڵەستین. ئەمەش جیا لەوەی هێز بە ئێران دەبەخشێت، ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوەش لەسەر خاکی ئێران کەم دەکاتەوەو كێشەكانی هەناردەی دەرەوە دەكات[13]. یەكێكی تر لەو هۆكارانەی وا دەكات ئێران دەستبەرداری حەماس نەبێت و هەوڵی پەنادانی لە عێراق بدات، گرنگیی پەیوەندی و وابەستەییی حەماسە وەك بزوتنەوەیەكی سوننە لەگەڵ كۆماری ویلایەتی فەقیهی ئێرانیدا. ئەمەش پاڵپشتییەكی جۆرایەتییە بۆ ئێران كە لە كێبركێیەكی كراوەی شەرعییەت و مەزهەبیدایە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی؛ بەهۆی ئەوەشی میحوەری كاریگەری عەرەبی (كەنداو _ میسر) بەرژەوەندییەكانیان زیاتر لەگەڵ ئەمریكاو ئیسرائیلدایە، ئێران دەرفەتی زیاتری هەیە حەماس بكاتە یەكێك لە ئامرازەكانی خۆی، بەو پێیەی دەرفەت و پشتیوانیی تری نییە. هەر بەم هۆیەشەوە لە ئێستادا حەماسیش ئەندامێكە لەو بەرەیەی كە عێراقی گروپە چەكدارەكان و حزبوڵڵای لوبنان و كۆمەڵی ئەنساروڵڵای حووسی لەخۆ دەگرێت و پێكڕا پێیان دەوترێت “بەرەی موقاوەمە”؛ لەنێو ئەم بەرەیەشدا بەتەنیا حەماس هێزێكی سوننەیە. هەر بەم هۆیەشەوەیە بەرپرسانی ئەمریکی و ئیسرائیل مەزەندەی ئەوە دەکەن، ئێران ساڵانە لانی کەم ٧٠ بۆ ١٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ حەماس دابین بکات. پێشتریش ئیسماعیل هەنییە سەركردە لە بزوتنەوەی حەماس لە ساڵی ٢٠٢٢ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی جەزیرە باسی لەوە كردبوو كە، بزووتنەوەکەی ساڵانە ٧٠ ملیۆن دۆلار لە ئێران وەردەگرێت. دوا بە دوای هێرشی حەماسیش بۆ سەر ئیسرائیل لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، خەزێنەی ئەمریکا محەمەد نەسروڵڵا، كادری حەماسی نیشتەجێی قەتەری خستە لیستی سزاكانییەوە. ناوبراو پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ ئێران هەیەو دەستی هەبووە لە گواستنەوەی دەیان ملیۆن دۆلار بۆ حەماس؛ جگە لەمە خەمڵاندنە ئەمریكییەكان باس لەوە دەكەن بەهۆی پاڵپشتیکردنی ئێران بۆ حەماس و بنیاتنانی توانا سەربازییەكانی، حەماس توانیویەتی هێرشەکانی سەر ئیسرائیل لە 7ی ئۆكتۆبەری 2023 ئەنجام بدات[14]. كۆبەند گواستنەوەی بنكە سەرەكییەكانی حەماس لە قەتەرەوە بۆ عێراق، یەكێكە لە ئەگەرە كراوەو بژاردە ڕێتێچووەكانی قۆناغی ئایندەو، هاوكات لەگەڵ ئەوەدا بڕیارێكی ئاسان و بێكێشە نییەو تا ئێستا تەنیا لە چوارچێوەی دەنگۆ و شەڕی میدیایی هێزە كاریگەرەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە. ئەم بزوتنەوە فەڵەستینییە لەئێستادا لە ڕێگەی ئۆفیسێكی پەیوەندی و میدیایییەوە بەكردەیی هاتووەتە ناو بەغدای پایتەختەوە؛ هاتنەكەیشی بۆ عێراق دەرهاوێشتەو لێكەوتەی پەیوەندیی بەهێزی بزوتنەوەكەیە بە ئێرانەوە كە بنكەی سەرەكیی “میحوەری موقاوەمە”یە. هاتنی حەماس بۆ عێراق بێ لێكەوتە نابێت و هەندێك لەوانەیش دەشێت كاریگەرییان لەسەر هەرێمی كوردستان هەبێت، چ وەك بەشێك لە عێراق، چ وەك هەرێمێك كە بەرژەوەندیی زۆری لەگەڵ نەیارانی “بەرەی موقاوەمە”دا هەیە.  [1]  https://bit.ly/3W1kJpd [2]  https://bit.ly/4eYnK2h [3]  https://bit.ly/4cXIWUm [4]  https://bit.ly/3Y3QbWq [5]  https://bit.ly/3Y3QbWq [6]  https://bit.ly/4bFptXu [7]  https://bit.ly/3S5jlRm [8]  https://bit.ly/4eUhPvf [9]  https://bit.ly/4eUhPvf [10]  https://bit.ly/4eZHbaY [11]  https://bit.ly/4d06bgk [12]  https://bit.ly/3XWFGnV [13]  https://bit.ly/3LHhqyV [14]  https://bit.ly/4cGS2oO ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە

(درەو): راپۆرتی: بی بی سی سوریاو توركیا: دوو دەوڵەت كە بەكردنەوەی سنور كۆتاییان بە چەندین دەیە لە جەنگی سارد هێناو پێناسی گومرگییان لەنێوان خۆیاندا هەڵگرت و، شەراكەتی سیاسی و ئابوری و رۆشنبیرییان گرێدا، گەشتی فڕۆكەوانیی رۆژانەیان لەنێوان هەردوو پایتەخت رێكخست. لە دەیەی یەكەمی ئەم سەدەیەدا، دۆستایەتییەكی ناوازە سەری هەردوو دەوڵەتەكەی كۆكردبووەوە. بەڵام بەشێوەیەكی خێرا ئەم دوو دەوڵەتە بوون بە دوژمن، بەهۆی پرشكی خۆپیشاندانەكانی دژ بە حكومەتی سوریا لە ساڵی 2011، كە ئەنكەرە لە دژی دیمەشق پشتیوانی لێكرد، شتێك كە بەلای بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریاوە "بە لێدانی خەنجەر لە پشتەوە" تەماشا دەكرا. پەنابەرانی سوری لەو سنورەی كە یەكسەر داخرا، ژرانە ناوەوە، خێزانەكان لەبەر یەك هەڵوەشان و پرۆژە بارزگانیی و كارە هاوبەشەكان داڕمان، لێدوانی سیاسی نێوان نوێنەرانی هەردوو دەوڵەت هەموو هێڵە سورو ئیعتبارە دیپلۆماسییەكانی تێپەڕاند.     دوای 13 ساڵ دابڕان، بەمدواییە چالاكییە سیاسییەكان چڕبونەتەوە بۆ پاڵپشتی لە هەنگاوەكانی كرانەوەو شكاندنی بەستەڵەكی نێوان هەردوو وڵات، بە چاودێری روسیا بە پلەی یەكەم، هەروەك عێراقیش لەم نێوەندگیرییەدا رۆڵی بینی. پێشبینی دەكرێت لە چەند رۆژی كەمی داهاتوودا میوانداری دیداری چوارقۆڵی بكات لەسەر ئاستی جێگرانی وەزیری دەرەوەی سوریاو توركیاو عێراق و ئێران، رەنگە بەدوایدا كۆبوونەوەیەكی تریش لەسەر ئاستی وەزیرەكان بكرێت، ئەمە بەگوێرەی ئەوەی كە "بی بی سی" زانیویەتی.  هەروەك وەزارەتی دەرەوەو تاراوگەنشینانی سوریا رۆژی شەممە بەیاننامەیەكی دەركردو تێیدا وتی سوریا جەخت لەسەر ئەوە دەكات گەڕانەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا بە گەڕانەوە دەبێت بۆ ئەو بارودۆخەی كە بەر لە ساڵی 2011 هەبووە، بەیاننامەكە كە ئاژانسی فەرمی هەواڵەكانی سوریا (سانا) بڵاویكردەوە، ئاماژەی بەوەكرد هەر دەستپێشخەرییەك لەمبارەیەوە دەبێت " لەسەر بنەمایەكی روون بنیادبنرێت" لە پێش هەموو شتێكیشەوە "كشانەوەی ئەو هێزانەی كە بەشێوەی نایاسایی لەسەر خاكی سوریان، هەروەها روبەڕووبوونەوەی ئەو گروپە تیرۆرستییانەی كە نەك تەنیا هەڕەشەن بۆسەر ئاسایشی سوریا، بەڵكو هەڕەشەن لەسەر ئاسایشی توركیاش". ئەو بەرژەوەندییانە چین كە دەكرێت یارمەتی هەردوە دەوڵەت بدات بۆ تێپەڕاندنی ناكۆكییەكانیان، چی دەتوانێت رێگریی لە نزیكبوونەوەیان بكات؟ كانونی یەكەمی 2006، پێشوازیكردنی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا لە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك وەزیرانی توركیا لە كۆشكی (شەعب) لە دیمەشق  دوڕدونگیی قەوارەی سەربەخۆی كورد یەكێك لەو بابەتانەی كە زیاتر لە هەر شتێكی تر هەردوو وڵات لەسەری كۆكن، دۆزی كوردە، هەردووكیان "یەكینەكانی پاراستنی گەل"ی كورد وەكو لایەنێكی تیرۆرست دەناسێنن، هەروەك هیچ كامیان رەزامەند نین بە چالاكییە سەربازییەكانی كە لەلایەن ئەمریكاوە پشتیوانی دەكرێت، ئەگەری دروستبوونی قەوارەیەكی سەربەخۆ نییە لە هەردوو بەرەی ئەو سنورەی كە لە یەكتریان جیادەكاتەوە.  بەپێی قسەی عومەر ئونهون باڵیۆزی پێشووی توركیا لە سوریا" ئەنكەرە هیچ قەوارەیەكی سەربە هێزەكانی پاراستنی گەل لەسەر سنورەكەی قبوڵ ناكات" هەروەك "یەكینەكانی پاراستنی گەل كە لەلایەن ئەمریكاوە پاڵپشتی دەكرێن دامودەزگای مەدەنی تایبەت بەخۆیان هەیەو نزیكەی 25%ی خاكی سوریایان كۆنترۆڵكردووە، لەناویاندا بیرە نەوتییەكان كە بە نرخێكی كەم دەیفرۆشن بۆ دابینكردنی پارە بۆ چالاكییەكانیان" دواتریش ئەوان پێیانوایە لەسەر رێگای بەدیهێنانی "ئامانجەكانیانن بۆ دروستكردنی قەوارەیەكی سەربەخۆ بەبێ راوێژ لەگەڵ گەلی سوریا، بەڵكو بەرێگای تایبەتی خۆیان، بۆیە توركیا ئەمە قبوڵ ناكات".  ئونهون، كە لەسەردەمی زێڕینی پەیوەندی نێوان هەردوو وڵاتدا نوێنەرایەتی وڵاتەكەی كردووەو خۆی داڕمانی پەیوەندییەكانی بینیوە، دەڵێ: دیمەشق دڵخۆش دەبێت بەم هەڵوێستە كە بەرگریی لە یەكپارچەیی خاكی وڵاتەكەی دەكات، سەرباری ئەوەی لەم پرسەدا ئەوان بێدەنگییان هەڵبژاردووە، بەڵام پێم وانییە نیگەران بن لەوەی كە توركیا لەپێناو ئەواندا ئارەقە دەڕژێت". ژمارەیەك كوردی رۆژئاوای كوردستان ئاڵای یەكینەكانی پاراستنی گەلیان بەدەستەوەیە لەكاتی تێپەڕینی ئۆتۆمبیلێكی سەربازی ئەمریكادا ساتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە بنكەكەیان لە تەل تەمری باكوری سوریا لە 2019دا فراوانكردنی رێككەوتنی ئەدەنە رۆژنامەنوس نیزال قەبەلان، كە دواین باڵیۆزی سوریا بووە لە توركیا بەر لە دابڕانی پەیوەندییەكان، مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم دۆسیە وا ناودەبات كە هەمیشە "كوتەك و گێزەر"ەو دەڵێ" لە بەرژەوەندی هەردوولادایە پارێزگاری لە ئاسایش بكەن و سوپای توركیاو سوریاو هێزە تایبەتمەندەكان بگەڕێنەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی تەواوەتیی سنور" كە بە زیاتر لە 900 كیلۆمەتر درێژدەبێتەوە.  بەڵام بەپێی قسەی تۆماس مەكگی توێژەر لە زانكۆی میلبۆرن و تایبەتمەند لەبواری داینامیكی ململانێی سوریا، پاڵنەری سەرەكی كردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ سوریا" گەڕان دەبێت بە شوێن ناوچەیەكی پارێزراودا لە جۆری ئەوەی لەنێوان خاكی توركیاو پرۆژەی ئیدارەی خۆسەر هەیە بە رێبەرایەتی كوردی سوریا".. مەكگی باسلەوە دەكات خەڵك لەو ناوچانە هەست بە نیگەرانی دەكەن لە بوونی جۆرێك لە رێككەوتن لەنێوان سوریاو توركیا بۆ دروستكردنی ناوچەی دابڕاو بۆ "دەركردنی كورد".  لایخۆیەوە، قەبەلان پێشبینی ئەوە دەكات رێككەوتنی ئەدەنە زیندووبكرێتەوە، كە هەردوولا ساڵی 1998 ئیمزایان كردو "پارتی كرێكارانی كوردستان"یان وەكو رێكخراوێكی تیرۆرستی ناساندو تەواوی چالاكییەكانیان لەسەر خاكی سوریا قەدەغەكرد، بەجۆرێك كۆپی نوێی رێككەوتنەكە "هەموو ئەو گروپە تیرۆرستییانە بگرێتەوە كە بەشێوەیەكی گشتیی هەڕەشەن بۆسەر ئاسایش و ئاشتی نێوان هەردوو وڵات ".   ئەمەش رەنگە خاڵێكی نوێی ناكۆكی لەنێوان هەردوولا دروست بكات. بەگوێرەی قسەی غالب دالای راوێژكاری یەكەم لە چاتام هاوس، پرسی روبەڕووبوونەوەی "تیرۆر" بۆ هەردوولا روون نابێت، بەتایبەتیش بۆ توركیا، كە سەرەنجی بنەڕەتی خۆی خستوەتەسەر یەكینەكانی پاراستنی گەل و پارتی یەكێتیی دیموكراتی كورد. بەڵام بەلای سوریاوە، پێدەچێت بیەوێت گروپی تر بۆ "تێكەڵەكە" زیاد بكات لەوانە "هەیئەی تەحریری شام، بەرەی نوسرە، گروپەكانی تر". دالای بە دوری دەزانێت توركیا تێوەبگلێت لە شەڕ دژ بەو گروپە چەكدارانەی كە دژ بە حكومەتی سوریا پشتیوانی لێكردوون. ژمارەیەك منداڵ لەسەر ئەو پەیكەرە یاری دەكەن كە دوای چوار ساڵ لە ئۆپراسیۆنی قەڵغانی فوراتی توركیاو لە ساڵی 2020دا، لە ناوچەی عەزاز وەكو یادەوەری بۆ هاوسوزی نێوان توركیاو هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دروستكراوە ئایندەیەكی "تاریك" بۆ ئۆپۆزسیۆنی چەكدار روون نییە ئایا فراوانكردنی رێككەوتنی ئەدەنە، ئەگەر كرا، بەس دەبێت بۆ هاریكاری هەردوو وڵات لەم بابەتە ئاڵوزو پڕ گرێوگۆڵەدا، بەتایبەتیش لەگەڵ بەرزبوونەوەی دەنگی ناڕەزایەتیی دژ بە نزیكبوونەوەی سوریاو توركیا، بەوپێیەی لەسەرەتای ئەم مانگەدا لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیی توركیا لەناو خاكی سوریا لە قەڵغانی فورات و كانیاوی ئاشتی و چڵە زەیتون، خۆپیشاندان دژی ئاڕاستەی حكومەتی توركیا روویاندا. بەپێی قسەی قەبەلان، یەكێك لە چارەسەرە پێشنیاركراوەكان بۆ مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆسیە، كۆكردنەوەی هەندێك لە گروپە چەكدارەكانە لەژێر ناوی "فەیلەقی پێنجی سوپای سوریا، بۆ ئەوەی ببن بە بەشێك لە هێزەكانی سوریا بۆ بەرگریكردن لە سنور"، ئاماژە بەوە دەكات " لەسەر ئەم بیرۆكەیە لەنێوان نوێنەرانی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)و نوێنەرانی هەندێك لە گروپە كوردییەكان و دەزگا ئەمنییەكان و سوپای سوریا لە دیمەشق گفتوگۆ كراوە". هێزە سەربازییەكانی توركیا لە ساڵی 2016وە لەناو سوریا ئامادەن، ئەمەش كاتێك بوو كە توركیا یەكەمین ئۆپراسیۆنی فەرمی سەربازیی خۆی بە ناوی "قەڵغانی فورات" دەستپێكردو ئەوكات وتی ئامانج لێی دەركردنی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامییە لە ناوچە سنورییەكان و پاراستنی سنوری توركیایە لە هەڕەشەی یەكینەكانی پاراستنی گەلی كورد، ئەمەش بە شەڕكردن شان بە شانی گروپەكانی سوپای سوریای ئازادی ئۆپۆزسیۆن.  ئەوەی روویدا، دیمەشق بە داگیركردنی خاكەكەی ناوی دەبات، كاتێك هەوڵەكان بۆ نزیكبوونەوەی هەردوو وڵات دوای چەندین ساڵ دەستیان پێكرد، سوریا بەردەوام مەرجی ئەوەبوو بەر لە دەستپێكردنی هەر گفتوگۆیەك، هێزەكانی توركیا بەتەواوەتی لە خاكەكەی بكشێنەوە، ئەمەش تائێستا رووی نەداوە. بەڵام دیمەشق بەمدواییانە تۆنی دەنگی لەبارەی ئەم مەرجەوە هەندێك نەرم كردوەتەوە، سەرۆك ئەسەد "كرانەوەی خۆی بەڕووی هەموو دەستپێشخەرییەكان، تایبەت بە پەیوەندییەكانی نێوان سوریاو توركیا، پشتبەست بە سەروەریی دەوڵەتی سوریا بەسەر تەواوی خاكەكەی و روبەڕووبوونەوەی تیرۆرو رێكخراوەكانی" راگەیاندووە، بەپێی ئەوەی ئاژانسی فەرمی هەواڵەكانی سوریا (سانا) بڵاویكردوەتەوە.  بەوتەی قەبەلان "نەرمی هەڵوێستەكان پەیوەندیدارە بەوەی سوریا وەكو مەرجی پێشوەخت جەخت لەسەر كشانەوەی تەواوەتی توركیا نەكات، بەڵكو ئەمە پابەندی توركیا بێت لەبەردەم روسیا بە پلەی یەكەم، پاشان ئێران و عێراق و وڵاتانی تر، بەگوێرەی خشتەیەكی زەمەنیی بۆ كشانەوەو پێشكەشكردنی گەرەنتی بۆ پابەندبوون بەم خشتەوە".  لەكاتێكدا ئەم بژاردە جۆراوجۆرانە دەخرێنە سەر مێز، چەندین دەنگ لەناو نوێنەرانی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە لە توركیاو دەرەوە بەرزدەبێتەوە، كە دوودڵی و پێشبینی باڵی بەسەردا كێشاوە سەبارەت بەوەی ئەم پێشهاتانە دەكرێت چی بەدوای خۆیاندا بهێنن بۆ ئایندەی ئەوان و ئەگەری دەرچوونیان لە ئامێزی توركیا.  دالای، توێژەر لە چاتام هاوس دەڵێ:" بەشێوەیەكی سروشتی، پێدەچێت ئایندە بۆ ئۆپۆزسیۆن زۆر تاریك بێت، بەوپێیەی هێزێكی گەورەی نییە، ئەگەر راشكاو بم، بەبێ پاڵپشتی دەرەكی، هەروەك ئەوان لەناوخۆی سوریاشدا پاڵپشتییەكی جەماوەریی گەورەیان نییە"، كە بەوتەی ئەو، پێدەچێت ئەمە "دوركەوتنەوەو ناڕەزایەتیی و تەنانەت دوژمنایەتیش زیاتر بكات".  دیمەشق چی لە توركیا دەوێت؟  رەنگە كرانەوەی توركیا یارمەتیدەر بێت بۆ شكاندنی ئەو ئابلوقە ئابورییە خنكێنەرەی كە لە 2011وە گەمارۆی دیمەشقی داوە، ئەگەر بێتو دەروازەی "ئەبو زندێن" لەنێوان ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی گروپەكانی سەربە توركیا لە ریفی حەلەب و ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی سوریا بكرێتەوە، سەرباری ناڕەزایەتیی دانیشتوانی هەندێك لە شارەكانی باكور. هەروەك دەنگوباس هەیە لەبارەی ئەگەری كردنەوەی رێڕەوی تر، ئەمەش هاتوچۆی بارهەڵگرو گەشتیاران لە توركیاو بەرێگای ئوردندا بۆ كەنداو ئاسان دەكات.  ئۆنهون باڵیۆزی پێشووی توركیا ئەمە بە "دەرگای سوریا" ناودەبات و دەڵێ:" رەنگە دووبارە ئاوەدانكردنەوە لە سوریا ببینین"و توركیاش رۆڵی لە ئایندەی سوریا دەبێت. لەكاتێكدا روون نییە تا چ ئاستێك توركیا دەتوانێت روبەڕووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ببێتەوە كە دژی ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانەو سزای ئابوری دەسەپێنێت، بەڵام باوەڕ وایە كە سزاكان "سودیان نەبووە، ئەو كەسانەی كە سزایان بەسەردا سەپێندراوە هێشتا لە سوریا دەوڵەمەندترینن، لەكاتێكدا خەڵكەكەی تری سوریا ئازار دەچێژن"، ئاماژە بەوە دەكات "توركیا دەیەوێت لەگەڵ ئەمریكاو یاریزانانی دیكەدا هەماهەنگیی بكات، بەڵام تا رادەیەكی زۆر ئەو كارە دەكات كە بۆ خۆی گونجاوە".  لایخۆیەوە، مەكگی توێژەری ئەكادیمی باسلەوە دەكات توركیا "لە هەمان كاتدا هەوڵ دەدات لەڕووی داراییەوە سود لە پرۆژەكانی دووبارە ئاوەدانكردنەوەی لە سوریا ببینێت، بەتایبەتیش دوای ئەو ئاڵنگارییە ئابورییانەی كە لەم ساڵانەی دوایدا توركیا بەخۆیەوە بینیوە". "دڵنیایی" بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان پێناچێت ئاڵنگاری ئابوری تەنیا كێشەی توركیا بێت، ئەمڕۆ لە توركیا زیاتر لە (3 ملیۆن) پەنابەری سوری دەژین، بەگوێرەی وەزارەتی ناوخۆی توركیا، ئەمانە لەنێوان ئاگری دووبەرەكی سیاسی ناوخۆیدا گیریان خواردووە، ئاستی ئاڵۆزییەكانیش زیاتر بوو دوای رووداوەكانی ئەمدواییەی شاری قەیسەری، كردەوەی توندوتیژی و دەستدرێژیی بۆسەر پەنابەرانی سوری و موڵك و ماڵیان، رەنگە فشارەكان لەسەر ئەردۆغان زیاتر بكات بۆ پەلەكردن لە دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ ئەم پرسە ئاڵۆزە. بەقسەی خاتوو ئیما سنكلیر- ویب بەڕێوەبەری توركیا لە "هیومان رایتس وۆچ"، سەرباری ئەوەی توركیا "كارێكی دروست"ی كردووە بۆ میوانداریكردنی سورییەكان و پێشوازیكردن لە یارمەتییە مرۆییەكان، بەڵام لە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی تێڵەكردنی پەنابەرانی سوریدا چەسپاو نەبووە، هەروەك وەكو پێویست كاری نەكردووە بۆ راگرتنی بەكارهێنانی ئەم دۆسیەیە، بەتایبەتیش لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە.  دیپۆرتكردنەوەی نا رێكوپێكی سورییەكان لە توركیا رەخنەی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی لێكەوتووەتەوەو سنكلیر- ویب دەڵێ هەندێك لەو كەسانە "ناچاربوون فۆرمی گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە ئیمزا بكەن و، چەندین جۆر دەستگیركردنی هەڕەمەكی لە شارەكاندا هەن كە بە گواستنەوەی ئەو كەسانە بۆ بنكەكانی دیپۆرتكردنەوە كۆتاییان دێت"، باس لەوە دەكات هێشتا زۆرێك لە وڵاتان وای دادەنێن كە سوریا "نائارامە" بۆ گەڕانەوەی پەنابەرە سورییەكان.  بەڵام قەبەلان باڵیۆزی پێشووی سوریا ئاماژە بە هەنگاوەكانی "دڵنیاكردنەوە" دەكات كە پێدەچێت دیمەشق وەكو ئامادەكارییەك بۆ گەڕانەوەی زیاتر پەنابەران بگرێتەبەر لەرێگەی دەركردنی "لێبوردنێكی گشتگیر لە دیمەشقەوە كە دەبێت بە گەورەترین لێبوردن دەبێت لە مێژووی هاوچەرخی سوریادا" – بەوتەی ئەو. لێبوردنەكە "زۆرینەی هەرە زۆری ئەوانە (پەنابەران) دەگرێتەوە بۆ رەواندنەوەی هەر مەترسییەك لەسەر ئاسایش و سەلامەتییان".. بەدوری دەزانێت ناكۆكی لەنێوان سوریاو توركیا لەسەر ئەم خاڵە هەبێت.  ئەو سورییانەی بەهۆی جەنگی ناوخۆییەوە وڵاتەكەیان بەجێهێشتووەو پەنایان بۆ توركیا بردووە، زۆرینەیان لە شانلی ئورفە دەژین، لەرێگای دەرگای قەڵای ئەقجەوە كە بەشێكە لە پرۆژەی "گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە" دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكەیان- 2023 "دوێنێ دوێنێیەو، ئەمڕۆ ئەمڕۆ" سەرەڕای خێرایی رووداوەكان، رەنگە هێشتا رێگایەكی دورو درێژ لەبەردەم هەردوو دەوڵەتدا مابێت بۆ چارەسەری هەموو پرسە هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان، بەڵام ئایا سەرۆكی هەردوو وڵات دەتوانن ئەو زیانە چارەسەر بكەن كە بەر دۆستایەتییە ناوازەكەیان كەوتووە؟ ناكۆكییەكانیان لە پرسە سیاسی و ئەمنییەكاندا كورت نەبووەتەوە، بەڵكو تێپەڕیوە بۆ بە شەخسیكردنی رەخنەكان و ناوناتۆرەی وەها كە تاڕادەیەكی زۆر سنوری رێزی دیپلۆماسی بەزاندووە.  "ئەگەر قەدماغەی برینەكان هەڵبدەینەوە، ئاشتەوایی ناكرێت" قەبەلان بەمشێوەیە قسەی لەسەر ئەم خاڵە كردو وتی" دەبێت تەماشای ئایندە بكەین، دەبێت ئەوەی روویدا تێیپەڕێنین و سودی لێ ببینین و گەرەنتی دابنێین بۆ دووبارە نەبوونەوەی و كردنەوەی لاپەڕەیەكی نوێ".  لایخۆیەوە ئونهون دەڵێ" پێم وانیە بابەتەكە لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئەوە بێت كە جارێكی تر هاوڕێكان بگەڕێنەوە بۆلای یەكتر، بابەتەكە پەیوەندی بە دۆستایەتییەوە نییە، بەڵكو بۆ چارەسەری كێشەكانە كە ژیانی هەردووكیانی سەخت كردووە" ئاماژە بەوە دەكات كە سەرۆكی توركیا دەیەوێت هەنگاو هەڵگرێت بەمەبەستی "راكێشانی سەرەنجی دەنگدەرانی تورك و چاككردنی هەندێك لەو زیانانەی كە توشی بووە". بە گێڕانەوەی قسەیەكی بەناوبانگی سلێمان دیمیریل سەرۆكی پێشووی توركیا كە دەڵێ" دوێنێ دوێنێیەو، ئەمڕۆ ئەمڕۆ" وتی: ئەردۆغان بۆ جێبەجێكردنی ئەم قسەیە تا ئەوپەڕی رۆیشتووە.   

درەو: راپۆرت: ریکخراوی روونبین بۆشەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت   بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت بۆ وردبینی کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بڵاو کراونەتەوە و  كە داتای فەرمی حکومەتی هەرێمە، لەو ماوەیەدا هەرێم کۆی داهاتی فرۆشی نەوتی ( ٥٢ ملیارو  ٧٢٦ ملیۆن) دۆلار بووە لەم بڕە ( ٥ ملیار ٥٥٢ ملیۆن) دۆلاری بۆ کرێ و خەرجی گواستنەوە رۆشتووە کە دەکاتە رێژەی ١٠.٥٣٪ هەموو داهاتی نەوتی ئەوماوەیەی هەرێمی کوردستان.   خەرجی گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە ٢٠١٧ تا وەستانی هەناردە لە ئازاری ٢٠٢٣دا  

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) هێرشی سوپای تورکیا بۆ سەر هەرێم و دەستگرتنی بەسەر چەندان ناوچەی جیاوازیدا، بەو ژمارە زۆرەوە لە سەرباز و بەو هەموو چەک و تفاقە جەنگییەوە، مەبەست لێی رێکخستنی سەیرانێکی کاتیی بۆ سەربازەکان و پەرەدان بە پەیوەندیی گەشتیاریی لەگەڵ هەرێمەکەدا، نییە. مەبەستیش لێی هاریکاریکردنی کوردانی عێراق نییە بۆ بەهێزکردنی پێگەیان لە بەرامبەر بەغداد، یان لە بەرامبەر هەر هێزیکی دیکەدا. هاتنی ئەم سوپایە تەنها پلانێکی سەربازیی سادەو مەبەستێکی کاتیش، ئاراستەی ناکات. ئەم هاتنە هاتنێکی کۆلۆنیاڵیانەیە، داگیرکردنی چەندان ناوچەیە کە تورکیا بە موڵکی مێژوویی خۆی دەزانێت و دان بە خاوەندارێتی دانیشتوانە ڕەسەنەکەیدا، نانێت. لە چەند ساڵی رابردوودا تورکیا خاوەندارێتی خۆی بۆ ئەم شوێنانە نەشاردۆتەوە و بە بەردەوامی بەشێکبووە لەو تەماحە سیاسیە تازەیەی لەو وڵاتەدا دروستبووە. خودی ئەردۆگان خۆیشی وەک سەرۆک کۆماری وڵاتەکە،  ڕۆڵێکی بەرچاوی لە بەرهەمهێنانی ئەم گوتار کۆلۆنیالیەدا بینیوە.    وەک هەر کردەیەکی کۆلۆنیالیی، ئەم داگیرکردنە تازانەی تورکیا بۆ ئەو ناوچانە، هەڵگری سەرجەمی ئەو مەترسییانەیە کە کۆلۆنیالیزم لە مێژووی خۆیدا، دروستیکردون. کۆلۆنیالیزم لە سادەترین پێناسەیدا کردەیەکی توندتیژیی هەمەلایانە و بەرفراوانە، تا ئاستی دروستکردنی هەلومەرجیکی تایبەت، لە رێگای ئەو توندوتیژییەوە. وەک فرانز فانۆن دەڵێت کۆلۆنیالیزم پرۆژەیەکی کامڵ و کۆگیرە، دروستکردنی نەزمێکە بە مەبەستی مانەوە. تەنها پەلاماردانێکی سەربازیی و هێرشێکی کورتخایەن نییە، بەڵکو پرۆژەیەکی کامڵ و هەمەلایەنە، دەست بۆ ورد و درشتی ژیانی ئەو میلەت و دانیشتوانە دەبات کە داگیریان دەکات. کۆلۆنیالیزم واقیعێکی تازە دروستدەکات گونجاو لەگەڵ کردەی داگیرکاریەکەدا، ئەم واقیعەیش تەنها لە سنووری دروستکردنی ئەم یان ئەو سەربازگە و ئەم یان ئەو خاڵی پشکنیندا کورتنابێتەوە، بەوە وازناهێنێت ئەم یان ئەو قوتەوئەم یان ئەو شاخ، داگیربکات. دروستکردنی واقیعێکی کۆلۆنیاڵی بونیادانی ژینگەیەکی تەواو تازەیە کە تیایدا، لە سەرێکەوە، هێزە کۆلۆنیاڵیەکە هەیمەنەی تەواوی خۆی دەسەپێنێت و وەک سەروەر و وئاغایەکی سیاسیی ڕەها ئامادەدەبێت، لەسەرێکی دیکەوە دانیشتوانی ئەو شوێنەی داگیریدەکات دەگۆڕێت بۆ بوونەوەری بێماف لە فۆرمی کۆیلە، یان نزیک لە کۆیلەدا. دیالێکتیکی ئاغا و کۆیلە، یان سەروەر و رەعیەت دەبێت بە لۆژیکی کارکردنی ئەو واقیعە کۆلۆنیالییەی دروستدەکرێت. کۆلۆنیالیزم هەمیشە هەڵگری پرۆژەی هەیمەنەکردنێکی هەمەلایەنەیە  بەسەر ئەو شوێن و خەڵکەدا کە داگیریاندەکات. ئەمەش وادەکات کۆلۆنیالیزم، بە پلەی یەکەم، پرۆژەی لە ئیرادەخستن و سڕینەوەی خواستە هەرە سەرەتاییەکانی ئەو ژینگەیە بێت کە داگیریدەکات. ئەمە وادەکات کۆلۆنیالیزم تەنها داگیرکردنی خاک و ژینگەیەکی تایبەت نەبێت، بەڵکو بە هەمان ئەندازە داگیرکردنی شوناس و کولتور و زمان و ئەو سیستمە رەمزییانەش بێت، کە میلەتێک دەکات بە میلەت. کۆلۆنیالیزم داگیرکردنی دونیای دەرەکیی و ناوەکیی مرۆڤە داگیرکراوەکانە، بە داگیرکردنی هۆشیاریی و بیرکردنەوە و خولیاکانیشیانەوە، هاوکات پرۆژەی بڵاوکردنەوەی چەندەها نەخۆشیی کولتوریی و سایکۆلۆژیی و شارستانیی و رەمزیشە، ڕەشەبایەکی بۆگەنە کە هەڵیکرد لەشکرێک ڤایرۆسی ترسناک لەگەڵخۆیدا دەهێنێت، کە میلەتبوونی میلەتێک و خەونە هەرە سادەکانی بیماردەخات. کۆلۆنیالیزم هەروەها سیستمی شکاندنی بەردەوامی کەرامەتی مرۆڤ و مامەڵکردنیەتی وەک بوونەوەرێکی کەم و گەمژە، بێماف و بێنرخ. لەم ئاستەدا کۆلۆنیالیزم هەڵگری پرۆژەی دروستکردنی خودێکی کۆلۆنیالکراوە، هەم خودێکی تاکەکەسیی و هەم خودێکی دەستەجەمعیی داگیرکراو. ئەمەش چەند هێما بۆ هەیمەنەکردنێکی هەمەلایەن دەکات، هاوکات ستراتیژیەتێکی رۆژانەی وێرانکاریشە، کە توندوتیژیی ئاکارە هەرە سەرەکیی و بنەڕەتییەکەیەتی. هیچ داگیرکارییەک بەبێ توندوتیژیی، هەموو فۆرمەکانی توندوتیژیی، بەڕێوەناچێت.   دواهەمین خاڵێک بکرێت لێرەدا هێمایەکی خێرای بۆ بکەم، ئەو راستییەیە کە کۆلۆنیالیزم تەنها ئەو هێزە دەرەکییە داگیرکەرە نییە کە سەرزەمینێکی تر داگیردەکات، بەڵکو کۆی ئەو هێز و لایانە ناوەکیانەشە کە وەک داردەست و بەشێک لە ماشێنە کۆلۆنیالییە داگیرکەرەکە کاردەکات و دەخرێتەگەڕ. یەکێک لە رەگەزە بەردەوامەکانی ناو مێژووی کۆلۆنیالیزم بوون و دروستکردنی ئەو هێزە ناوەکییانەیە، کە دژ بە میلەتەکانی خۆیان، هاریکاریی هێزە کۆلۆنیالە داگیرکەرەکە دەکەن. ئەوەی تورکیا لە هەرێمدا سەرقاڵی جێبەجێکردنیەتی سەرەتاکانی ئەم پرۆژە کۆلۆنیالیەیە. تورکیا لە هەرێمدا هەم هێزێکی کۆلۆنیالی و هەم هەڵگری پرۆژەیەکی کۆلۆنیالیانەیە. لە ئایندەییەکی نزیکدا خەڵکی کوردستان ڕوویان بە ڕوی ئەم پرۆژە کۆلۆنیالیەدا ئەتەقێتەوە و سەرجەمی ئەو دۆخە نائینسانییانە ئەزموون دەکەن کە کۆلۆنیالیزم دروستکەرو داهێنەریانە،  ئەم پرۆژە کۆلۆنیایەش لە هێڵە بەرچاو و سەرەکییەکانیدا بریتییە لەم خاڵانە: یەکەم، دۆخی کوشتن و وێرانکاریی و ڕاگواستن. هەموو کردەیەکی داگیرکاریی هەڵگری سیاسەتێکی تایبەتی کوشتنە، سەرکەوتنی ئەم پرۆژە تازیەی تورکیا مانای کوشتنی ژمارەیەکی گەورە لە خەڵک.  مانای وێرانکردنی سەرجەمی ئەو ناوچانەی داگیردەکرێن و لۆژیکی کارکردنی کۆلۆنیالیزم لەناویاندا کاردەکات. ئەمە جگە لە ڕاگوساتنی دانیشتوان و چڵکردنی جەندەها شوێن کە هێزە کۆلۆنیالیەکە وەک زۆنێکی سەربازیی دروستیدەکات. تورکیا پێشتر  سەرجەمی ئەم تاوانانەی لە عەفریندا بەشێوەیەکی بەرفراوان پیادەکردوە. بێگومان بە هاریکاریی هێزە ناوەکییەکانی ئەو ناوچەیە کە وەک چاوساغی سوپای تورکیا کاریانکردوە. ئەم پرۆژە کۆلۆنیالیە لە عەفریندا بە سەدەها کوردی کوشتوە، سەدەهایان گرتوەو دەیەهاشیان لە زینداندا  لەژێر ئەشکەنجەدا کوشتوە، لەمەشدا جیاوازیان لە نێوان ژنان و پیاواندا نەکردوە. لە هەرێمی کوردستانیشدا تورکیا لەم چەند ساڵەی دواییدا سەدەها گوندیان ڕاگواستەوەو سەدەهای تریش بەڕێوەن بۆ ڕاگواستن. لە عەفریندا چەندەها مەزارو شوێنی ئاینیی ئێزیدی و عەلەوی و گۆڕستانیان، وێرانكردووە. دووهەم، گۆڕینی دیمۆگرافی شوێنەکان. دەسکاریکردنی دیمۆگرافیای شوێنەکان بەشێکە لەم پڕۆژە تازەیەی سیاسەتی کۆلۆنیالانەی تورکیا. لە سنووری عەفریندا بە نموونە، داگیركاری توركیا وایکردوە زیاتر لە ٣٠ گوند و كەمپ دروستبکات و هەزاران كەسی عەرەب و توركمانیان تێدا نیشتەجێبکات.   ئەمەش بەشێکە لە بەرنامەی گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچەیە و لەنابردن و سڕینەوەی ناسنامەی كورد لەناویاندا. سێهەم، تێکدانێکی ترسناکی ژینگە. سوپای تورکیا هەم لەناوچەی بادینان لە هەرێم و هەم لە ناوچەی عەفیرندا  هەزارەها درەختی سوتاندوە، چەندان دارستانی بڕیوەتەوە، ژمارەیەک گوند و رێگایان تێکداوە.  هاوکات وێرانکردنی جەندەها گرد و تەپۆڵکەی هەمەجۆر. چوارهەم، دەستدرێژیكردنی سێکسی. پەیوەندیی نێوان کۆلۆنیالیزم و سێکس پەیوەندییەکی ئاڵۆز و پر مانای رەمزییە. دەستدرێژی سێکسی بەشێکە لە پەیداکردنی هەیمەنەیەکی کۆلۆنیالیانەی هەمەلایەن کە بەناو بێنرخکردن و سوکایەتیکردنێکی گەورە بە خەڵکە داگیرکراوەکەدا، تێدەپەڕێت. سەربازەکانی تورکیا و چەکدارە هاوکارەکانیان لە عەفریندا دەیەها حاڵەتی دەستدرێژیكردنی سێکسیان کردۆتە سەر ژنان و کیژانی ئەو ناوچەیە. بە کورتییەکەی ئەوەی لە ئێستادا لە هەرێمدا ڕووئەدات دروستبوونی دۆخێکی کۆلۆنیالیانەی ترسناکە، کە سەرێکی دەوڵەت و سوپای تورکیایە و سەرەکەی تریشی ئەو هێزە کوردییە ناوەکییانەن کە هاریکار و  هاوڕێگای ئەم پرۆژە کۆلۆنیالەن.  

(درەو):  "لە عێراق و سوریا بەتەواوی گەمارۆ دراون، بەمزوانە ناوچەی ئۆپراسیۆنی چنگ لە باكوری عێراق دادەخەین" ئەردۆغان لە نوێترین قسەیدا سەبارەت بە لەشكركێشی توركیا لەناو هەرێمی كوردستان وا دەڵێ. رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا وەكو ئاماژەیەك بۆ پارتی كرێكارانی كوردستان رایگەیاند" رێكخراوە جوداخوازەكە ئێستا توانای جموجوڵی لەناو سنوری توركیادا نەماوە، لە عێراق و سوریاش بەتەواوەتی گەمارۆ دراوە".  لە وتارێكدا كە لە ئاهەنگی دەرچوونی خولی دوانزەیەمی راهێنانی فەرماندەیی و ئەركانی هاوبەش لە پەیمانگای جەنگیی لە ئیستانبوڵ پێشكەشی كرد، ئەردۆغان وتی: بەمزوانە ناوچەی ئۆپراسیۆنی چنگی لە باكوری عێراق (مەبەستی هەرێمی كوردستانە) دادەخەین.  دوێنێش لە كاتی گەڕانەوەی لوتكەی سەركردەكانی (ناتۆ) لە ئەمریكا، ئەردۆغان لەناو فڕۆكەكەی قسەی بۆ رۆژنامەنوسان كردو باسی سلێمانی كرد. "لە عێراقدا بارگرژیی لە نێوان ئیداری سلێمانی و ئیدارەی هەولێر بەردەوامە. کاتێکیش سەردانی هەولێرمان کرد باسمان کرد. تا ئەو کاتەی دەسەڵاتدارانی سلێمانی مەودایەک لەنێوان خۆیان و پەکەکە دانەنێن، ئەوە هیچ گۆڕانکارییەک لە هەڵوێستی ئێمە بەرامبەر سلێمانی بەدی نایەت. گەمارۆی سەر کایەی ئاسمانی بەردەوام دەبێت. ئێمە پێمانگوتن ئەگەر لە لایەنی سلێمانی هەندێک هەنگاو بگرنەبەر، هەڵسەنگاندن بۆ هەڵوێستمان دەکەین. ئێستا تۆپەکە لە گۆڕەپانی ئەواندایە" سەرۆكی توركیا وای وت.

درەو: ئەمڕۆ جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان كۆبوەوە سەبارەت بە پرسی رێككەوتنی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان و دەزگای ستاندارد بۆ پێكهێنانی لیستی هاوبەش بۆ هەڵبژرادنی پەرلەمانی كوردستان، بەڵام جڤاتی نیشتمانی دەنگیان بە پرۆژەكە نەداو خۆیان لیژنەیەكیان درووستكرد بۆ گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەكان. (درەو) دەقی رێككەوتنەكەی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان  و دەزگای ستانداردی دەستكەوتووە و بڵاوی دەكاتەوە، بەپێی ئەو رێككەوتنەی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان و دەزگای ستاندارد كە جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان ئەمڕۆ دەنگی پێنەداو بڕیاریدا خۆی لیژنەیەك درووست بكات بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ ئەو لایەنەنانەی كە دەیانەوێت پێكەوە بن رێكەوتنەكە وةزيرةكانی گۆڕان دەبێت لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بكشێنەوە. ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی جڤاتی نیشتمانی ئەو پرۆژەو دەنگی لەسەر نەدراو  لیژەیەكی نوێیان درووست كردووە، لیژنەكە پێكهاتووە لە ژوورەكانی (یاسایی، پەیجوری، هەڵبژاردن، سیاسی) پێشتر بەرپرسانی دەزگای ستاندارد گفتوگۆیان لەگەڵ بەرەی گەلیش كردبو بۆ درووستكردنی هاوپەیمانێتی و بەرەیەك بەڵام بەرەی گەل رایگەیاند دەستپێشخەری هەبووەو هەوڵدراوە بەرەیـــەکی فـــــــراوان درووســــتبکەین،  بەڵام وەڵامی لایەنەکان ئەرێنی نەبوون (درەو) دەقی پرۆژەكەی بزووتنەوەی گۆڕان و دەزگای ستاندار بڵاوكردەوە: 1-    هەردوولا رێككەوتن كە بەشدار بین لە سەرخستنی پرۆژەی گۆڕان لە پێناوی دامەزرا، هەرچی  لە تواماندا بێت بۆ پرۆسەی بیكەین و جێبەجێی بكەین. 2-    ئەنجومەنێكی باڵا لە هەردوولا پێكدێت، 3-    ئەنجومەنەكە لە (7) ئەندام پێكدێت سەرۆكێكی دەبێت بەناوی ئەنجومەنی باڵای گۆڕان و ستاندارد 4-    دوای واژۆكردنی بەیانێكی گرنگ وەكو مژدانە دەردەكرێت رێكەوتنی بزووتنەوەی گۆڕان و دەزگای ستاندارد یەكەم: بە لیستێكی هاوبەش بەشداری هەڵبژاردن دەكەن. دووەم: سەركەوتنی فراكسیۆنەكە بە یەكگرتوویی پارێزراو دەبێت. سێیەم: ئەنجومەنێكی سیاسی باڵای هاوبەش پێكدێت، گرنگترین دەسەڵاتەكانی: 1-    باڵاترین دەسەڵاتی بڕیاری سیاسیە 2-    ئەنجومەنێكی بەردەوامە لە دوای هەڵبژاردنیش 3-    فراوانكردنی بنكەی هاوپەیامنێتییەكە لە دوای هەڵبژاردنیش چوارەم: سەرجەم بوارەكانی پرۆسەی سیاسی و یاسایی و كارگێڕی و راگەیاندن و دارایی دەگرێتەوە. دڵنیاكردنەوەی خەڵكی لە فیڕۆ نەچوونی دەنگەكان. نەخشە رێگای جێبەجێكردنی خاڵەكانی رێككەوتنی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان و دەزگای ستاندارد یەكەم: ناوێكی میدیایی هاوبەش بۆ لیستەكە دادەنرێت بۆ نمونە ناوی (فریادڕەس) دووەم: ئەنجومەنی باڵاكە لە (7) كەس پێكدێت بەسەرۆكایەتی مامۆستا مەسعود عەبدولخالق سێیەم: ئەنجومەنی باڵاكە سەرۆك و كاندیدەكانی لیستە هاوبەشەكە دادەنێنێت. چوارەم: لە رۆژی واژۆكردنی رێككەوتنەكە سەرۆكی ئەنجومەنەكە بەرنامەی كشانەوەی وەزیرەكانی گۆڕان لە كابینەی نۆیەم دادەنێت. پێنجەم: كرنەوەی هەڵمەتی هەڵبژاردن لە هەولێری پایتەخت.      

درەو: گفتوگۆی پێكهێنانی بەرەو هاوپەیمانێتیەك دەدرێت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە نێوان ( بزووتنەوەی گۆڕان، بەرەی گەل، دەزگای ستاندار)، ئەمڕۆ جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان كۆدەبێتەوەو بڕیار دەدات بە رازی بوون یان رەتكردنەوەی بەرەكە. ئەمڕۆ جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان كۆدەبێتەوە سەبارەت بە پرسی بەرەو هاوپەیمانێتیەك بۆ هەڵبژرادنی پەرلەمانی كوردستان. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كۆبوونەوەكەی جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان تایبەتە بە گفتوگۆكردن لەسەر پێشنیازێكی بەرپرسانی دەزگای ستاندارد كە تایبەتە بە درووستكردنی بەرەیەك و هاوپەیمانێتیەك بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، بەرپرسانی دەزگای ستاندارد ماوەیەكە لە گفتوگۆدان لەگەڵ حزبەكان بۆ پێكهێنانی بەرەیەكی جەماوەری بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و لە ئێستادا گفتوگۆكانیان لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان و بەرەی گەل چڕكردووەتەوە. سەرچاوەیەك لە دەزگای ستاندارد بە (درەو)ی راگەیاند بەرەی گەل رەزامەندی بۆ هەر بەرەو هاوپەیمانێتیەك نیشانداوەو ئامادەیە، لە ئێستادا چاوەڕێی بزووتنەوەی گۆڕانین كە رەزامەندی بدات لەسەر درووستكردنی بەرەكەو ئەوكات هاوپەیمانێتیەك پێكدەهێنین و كاندیدی هەموو لایەنەكان لە لیستەكانی هەڵبژاردندا دادەنێین. بزووتنەوەی گۆڕان پێشتر بۆ وادەی 10ی حوزەیرانی هەڵبژاردنی پەرلەانی كوردستان لیستی لە بازنەكانی هەڵبژاردن پێشكەشكرد، چۆمان محەمەد سەرۆكی لیستی بزووتنەوەی گۆڕان بوو لە سلێمانی. بەرەی گەل لە هەر چوار بازنەكەی هەرێمی كوردستان لیستی كاندیدەكانی پێشكەشكرد، لە سلێمانی لاهور شێخ جەنگی و لە هەولێر شادمان مەلا حەسەن و لە دهۆك زیكری زێباری سەرۆكی لیست بوون. خۆ ئەگەر ئەم هاوپەیمانێتیە سەربگرێت ئەوا دەبێت جارێكی تر لیستی كاندیدەكانیان دابڕێژنەوەو لە هەر چوار بازنەكەی هەڵبژاردن كاندیدی هەرسێ لایەنەكە لە لیستەكاندا جێبكەنەوە. بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە: 3,798,360 ئەوانەی خۆیان تۆماركردووە: 2,901,080 بەرێژەی 76% ئەوانەی خۆیان تۆمارنەكردووە: 897,280 بەرێژەی 24%   🔹هەولێر: 1,366,462 كەس مافی دەنگدانی هەیە 🔹هەولێر: 1,016,357 كەس ناوخۆی خۆی تۆماركردووە بەرێژەی 74%   🔹سلێمانی+ هەڵەبجە: 1,496,152 كەس مافی دەنگدانی هەیە 🔹سلێمانی+ هەڵەبجە: 1,146,530 كە خۆی تۆماركردووە بەرێژەی 77%   🔹دهۆك: 926,746 كەس مافی دەنگدانیه یە 🔹دهۆك: 738,193 كەس خۆی تۆماركردووە بەرێژەی 80%  

درەو: سۆران عومەر ئەندامی پەرلەمانی عێراق: وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی حکومەتی هەرێم بە ٢٤٠ قیست پارەی دروست کردنی بۆری نەوتی کوردستان بۆ دوو کۆمپانیای ناوخۆیی و بیانی دەگەڕێنێتەوە! کەبڕەکەی ١١ ملیار و ١٦٠ ملیۆن دۆلارە! بە ١٢٠ قیست هەموو مانگێک تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٧ مانگی ٥٥ ملیۆن دۆلار دەگەڕێنێتەوە بۆ کۆمپانیای روس نەفت و کار! لە ٢٠٢٨ یشەوە بە ١٢٠ قیست مانگی ٣٨ ملیۆن دۆلار دەگەڕێنێتەوە! بۆ هەردوو کۆمپانیاکە بەڕێژەی ٪٦٠ بۆ روس نەفت و ٪٤٠ بۆ کار! جگە لەوەی هەموو مانگێک تێچوی بەکارخستنی بۆریەکە کە بۆیان دەگەڕێنرێتەوە ٥ ملیۆن دۆلارە! وەزارەتی سامانە سروشتیەکان ئەم تێچووەی خستۆتە سەر تێچووی بەرهەمهێنان و هەناردەی نەوتی هەرێم ! کە بۆ هەر بەرمیلێک ١٥ دۆلارە! بەوپێیە تاکو کۆتایی ساڵی ٢٠٣٨ حکومەتی هەرێم ١١ ملیار و ١٦٠ ملیۆن دۆلار دەداتەوە بەم دوو کۆمپانیا ئەمە لەکاتێکدایە حکومەتی هەرێم ئەم بۆریەی فرۆشتووە بەو دوو کۆمپانیا! چاودێری دارایی عێراق لە ٢٧/٢/٢٠٢٤ ەوە داوای گرێبەستی نێوان حکومەتی هەرێم و دوو کۆمپانیاکەی کردووە بەڵام حکومەتی هەرێم ئامادە نیە ئەو گرێبەستە بخاتەڕوو.   راپۆرتی پەیوەندیدار بۆری نەوتی هەرێمی كوردستان