درەو: 

🔻 حکومەتی هەرێم دەڵێت؛
🔹 بەرهەمی نەوتی هەرێم ڕۆژانە (282 هەزار) بەرمیلە، ڕۆژانە پێویستی بە (65 هەزار) بەرمیل هەیە بۆ ناوخۆ.
🔹 ئەگەر کۆمپانیاکان بەشداری نێو ڕێککەوتنەکە نەبن دەتوانین (100 هەزار) بەرمیل نەوت ڕادەست بکەین.
🔹 هەرێم بەردەوام دەبێت لە ڕادەستکردنی پشکی گەنجینەی ئیتحادی لە داهاتە نانەوتییەکان بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی ئیتحادی (50) لە ڕەسم گومرگی و باجی داهات.
🔹 وەزارەتی دارایی ئیتحادی دەست بکاتەوە بە خەرجکردنی مووچەی هەرێم بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیرانی 2025 و مانگەکانی دواتر تا پەسەندکردنی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی داهاتوو. 

🔻 حکومەتی عێراق دەڵێت؛
🔹 حکومەتی ئیتحادی پێشنیاری هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم کرد، لەگەڵ ئەوەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەرهەمی نەوتی هاوشێوەی باقی عێراق، لەڕێگەی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکانەوە بۆ هاووڵاتیانی هەرێم دابین بکات. بەڵام حکومەتی هەرێم بەو پێشنیازە ڕازی نەبوو
🔹 ڕادەستکردنی دەستبەجێی نەوت بە گەیاندنی تەواوی بڕی بەرهەمی ئێستا و (هەر زیادبوونێکی بەرهەمهێنان لە داهاتوودا) لەو کێڵگانەی دەکەونە ناو هەرێمەوە بۆ وەزارەتی نەوتی ئیتحادی و کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بۆ مەبەستی هەناردەکردن، لەگەڵ ئەوەی داهاتەکانی بۆ خەزێنەی ئیتحادی دەچێت.
🔹 ڕادەستکردنی داهاتی نانەوتی بە بڕی (200 ملیار) دینار کەمتر نەبێت لە مانگێکدا (بەپێی باڵانسی وردبینی، داهاتی نانەوت ساڵانە دەگاتە 4.7 ترلیۆن دینار).
🔹 لیژنەیەکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ تەواوکردنی تەوتینکردنی مووچەی هەرێم، بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی لە ماوەی زۆرترین ماوەی (90) نەوەد ڕۆژدا.
🔹 دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی فەرمی هەرێم لەسەر مەرجەکانی ئەم ڕێککەوتنە، ڕادەستکردنی نەوت، گەیاندنی داهاتە نانەوتییەکان، دانانی ئەندامانی لیژنەی تەوتین، دانانی ئەندامانی لیژنەی یاسایی و تەکنیکی و پێشکەشکردنی ڕاسپاردەکانیان، دوای پەسەندکردنی ڕاپۆرتی جێبەجێکردنی ئەم ڕێککەوتنە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیەوە دەستبەجێ مووچە ڕەوانە دەکرێت.

دەقی پێشنیار کراوی هەرێم بۆ بەغدا (ڕەشنوسی ڕێککەوتن)

یەکەم: ڕادەستکردنی نەوت:
‌ا. قۆناغی یەکەم:
1.    ڕادەستکردنی نەوت:
پێشنیاری یەکەم (لە ئەگەری بەشداریکردنی کۆمپانیاکان)
ڕاستەخۆ و دەستبەجێ ڕادەستیکردنی بەرهەمی نەوتی بە کۆمپانیای  بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق SOMO) ) بۆ مەبەستی هەناردەکردن (لە حاڵەتی ڕێککەوتن لە چوارچێوەی کاری لایەنی ڕاوێژکاری تەکنیکی و هونەری بەپێی هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا پەیوەندیدارەکاندا)، جگە لە بڕێک بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی. (ڕوونکردنەوە: بەرهەمی ئێستا (282 هەزار) بەرمیل بۆ هەر ڕۆژێک، لە نێویدا (65 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی، لە ڕێگەی لیژنەی هاوبەشی پێوانە و هەڵسەنگاندن).

پێشنیاری دووەم: (لە ئەگەری بەشداری نەکردنی کۆمپانیاکان)
ڕاستەخۆ و دەستبەجێ ڕادەستیکردنی بڕی بەردەست، کە بە (100 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا مەزەندە دەکرێت، لە نەوتی بەرهەم هێنراو لە هەرێمدا بۆ کۆمپانیای  بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق SOMO)) بۆ مەبەستی هەناردەکردن (تا ئەو کاتەی کە لایەنی ڕاوێژکاری تەکنیکی بەپێی بەپێی هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم کۆمپانیا پەیوەندیدارەکاندا ڕێککەوتن دەکرێت).

2.    بەکارهێنانی نەوتی ناوخۆیی: بەکارهێنانی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمدا بێت بۆ بەڕێوەبردن و دابەشکردن و پێدانی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ بڕی (65 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا.

دووەم: داهاتی نانەوتی
1.    هەرێم بەردەوام دەبێت لە ڕادەستکردنی پشکی گەنجینەی ئیتحادی لە داهاتە نانەوتییەکان بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی ئیتحادی (50) لە ڕەسم گومرگی و باجی داهات.
2.    پاکتاوکردن (مەقاصە)ی گەنجینەی ئیتحادی و پشکەکانی هەرێم لای حکومەتی ئیتحادی (لە تەرخانکردنی خەرجییەکانی بەکاربردن و وەبەرهێنان) و دابینکردنی پابەندبوونە داراییەکانی تر (کڕینی غازی سروشتی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی بۆ وێستگەکانی کارەبا) جێگیر دەکرێن.

سێیەم: خەرجکردنی موچەی هەرێم
وەزارەتی دارایی ئیتحادی دەست دەکاتەوە بە خەرجکردنی مووچەی هەرێم بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیرانی 2025 و مانگەکانی دواتر تا پەسەندکردنی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی داهاتوو، هەروەها لە ژێر ڕۆشنایی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە (224) و یەکگرتوو /269/ئیحادی (2023)، کە ئاماژەی بەوە داوە ناکۆکی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم سەبارەت بە جێبەجێکردنی یاسای بودجەی بودجەی گشتی ئیتحادی نابێت هۆکاری سەرەکی بێت بۆ خەرجنەکردنی مووچەی هەرێم لە وادەی خۆیدا، و پێویستی بە بەدەستهێنانی یەکسانی ڕاستەقینە لە نێوان وەرگرانی مووچە و هاوتاکانیان کە لە حکومەتی فیدراڵی هەیە لە ڕووی بڕی مووچە و وادەی دیاریکردنی مووچەکەیەوە.

دەقی پێشنیار کراوی  بەغدا بۆ ڕێککەوتن

پێشنیاری ڕێککەوتنی نێوان حکومەتی ئیتحادی و حکومەتی هەرێمی کوردستان
دەستپێکردنەوەی بە هەناردەکردنی نەوت چارەسەرکردنی کێشە پەیوەندیدارەکان
یەکەم: ڕادەستکردنی نەوت
‌أ.    قۆناغی یەکەم
1-    ڕادەستکردنی دەستبەجێی نەوت بە گەیاندنی تەواوی بڕی بەرهەمی ئێستا و (هەر زیادبوونێکی بەرهەمهێنان لە داهاتوودا) لەو کێڵگانەی دەکەونە ناو هەرێمەوە بۆ وەزارەتی نەوتی ئیتحادی و کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بۆ مەبەستی هەناردەکردن، لەگەڵ ئەوەی داهاتەکانی بۆ خەزێنەی ئیتحادی دەچێت بەپێی یاسا {وەک لە مادەی (12/دووەم/آ) لە یاسای بودجەی گشتی ئیتحادی ژمارە (13)ی ساڵی 2023 هەموارکراودا هاتووە، حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی ئیتحادی، پابەندە بە گواستنەوەی نەوتی خاوی بەرهەمهاتوو لە کێڵگەکانی هەڵکەوتوو لە هەرێم بۆ دامەزراوە عەمبارەکانی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی دەوڵەتی (سۆمە) لە بەندەری جەیهانی تورکیا، بە کەمتر نەبێ لە (400 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا} جگە لەو بڕی بەکارهێنانی ناوخۆیی.{حکومەتی ئیتحادی پێشنیاری هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم کرد، لەگەڵ ئەوەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەرهەمی نەوتی هاوشێوەی باقی عێراق، لەڕێگەی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکانەوە بۆ هاووڵاتیانی هەرێم دابین بکات. بەڵام حکومەتی هەرێم بەو پێشنیازە ڕازی نەبوو، ڕێککەوتن لەسەر ئەوە کرا کە لە ماوەی مانگێکدا لە قۆناغی دووەمدا (وەک لەم دراسەیەدا هاتووە) لێکۆڵینەوەی لەسەر ئەم بابەتە بکرێت} واتە: ڕادەستکردنی دەستبەجێی (236 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا (ڕوونکردنەوە: بەرهەمی ئێستای (282 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا{بەپێی کۆبوونەوە فەرمییەکان لەگەڵ هەرێم، وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە هەرێم و حکومەتی هەرێم دووپاتیان کردەوە کە کۆی بەرهەمی ئێستا (282 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بووە، هەروەها دوای دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن وردە وردە زیاد دەکات بە بڕی (30-40 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە ماوەی مانگێکدا. تا ئێستاش حکومەتی هەرێم ناتوانێت ئەو 400 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا بەرهەمبهێنێت کە لە یاسای بودجەدا هاتووە} کەمتر لە (46 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی {بەپێی ئەو ڕێژانەی لە ڕاپۆرتەکانی دەستەی باڵای وردبینی بۆ ساڵانی 2023 و 2024 ئاماژەی پێکراوە، هەروەها بەپێی داتاکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم}، بەپێی ڕاپۆرتی هاوبەشی دیوانی چاودێری عێراق و  هەرێم)، لە ڕێگەی لیژنەی پێوانە و هەڵسەندگاندنی هاوبەشەوە. حکومەتی هەرێم بەرپرسیارێتی گەیاندنی تەواوی بڕی (236 هەزار) بەرمیل/ڕۆژانە لە ئەستۆ دەگرێت و پابەندکردنی ئەو کۆمپانیایانە کە لە هەرێمدا کاردەکەن بەو کارە.
2-    بەکارهێنانی نەوتی ناوخۆیی: بەکارهێنانی ناوخۆیی بەرپرسیارێتی هەرێمە لەم قۆناغەدا (بەڕێوەبردن، دابەشکردن، و پێدان (16) دۆلار {هاوتای ئەو پێشینە کاتییەی کە لە هەموارکردنەوەی یاسای بودجەدا هاتووە و بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2025، یاسای هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی گشتی ئیتحادی} بۆ هەر بەرمیلێک بە کۆمپانیاکان بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوە) تا تەواوبوونی قۆناغی دووەم، بەمەرجێک داهاتی فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان (بۆ ئەو بڕە نەوتەی کە بۆ هەرێم دابینکراوە بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی کە لە سەرەوە ئاماژەی پێکراوە) بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ئیحادی دوای لێبڕینی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و پاڵاوتن.

‌ب.    قۆناغی دووەم (دەستبەجێ دەست پێدەکات، هاوتەریب لەگەڵ قۆناغی یەکەم و بۆ ماوەی 30 ڕۆژ بەردەوام دەبێت).
 بڕی بەکارهێنانی ناوخۆیی پێویست لەلایەن وەزارەتی نەوتی ئیتحادی، بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە هەرێم، شیکردنەوەی پێویستی ڕاستەقینەی هاوڵاتیانی هەرێم بۆ بەرهەمە نەوتییەکان کە دەبێت بیگرێتەوە، یان لەلایەن وەزارەتی نەوتی ئیحادییەوە، بەگوێرەی مۆدێلی ئابووری و تەکنیکی وەزارەت، یان لەلایەن هەرێمەوە، بەپێی واقیعی ئێستا و بەپێی یاسا و هاوتا لەگەڵ ئەو بڕی پێشتر باسمان کرد.

دووەم: ڕادەستکردنی داهاتی نانەوتی {مادەی (12) / دووەم / (د) لە یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە (13)ی ساڵی 2023، وەک هەموار کراوە، تێیدا هاتووە، حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بە گەیاندنی داهاتە نانەوتییەکان بۆ خەزێنەی دەوڵەت، بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی فیدراڵی. دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم، وردبینی لە داتاکانی پەیوەست بەم داهاتانە دەکات} بە بڕی (200 ملیار) دینار کەمتر نەبێت لە مانگێکدا (بەپێی باڵانسی وردبینی، داهاتی نانەوت ساڵانە دەگاتە 4.7 ترلیۆن دینار) {بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیوانی چاودێری دارایی، کۆی داهاتی نانەوتی حکومەتی هەرێم نزیکەی (4.7 ترلیۆن) دینار بووە بۆ هەریەک لە ساڵەکانی 2023 و 2024}.

سێیەم: لیژنەیەکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ تەواوکردنی تەوتینکردنی مووچەی هەرێم، بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی {بڕیاری دادگا ژمارە (224) / و یەکگرتوو 269 / فیدراڵی / 2023)، بڕگەی بڕیار، بەندی (یەکەم)}، لە ماوەی زۆرترین ماوەی (90) نەوەد ڕۆژدا. بودجە تەنها بۆ مووچە تەرخان دەکرێت تا کۆتایی ئەو ماوەیەی پێشتر ئاماژەی پێکراوە.
چوارەم: لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم پێکدەهێنرێت، بەپێی مادەی (13/حەوتەم) یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە 13ی ساڵی 2023ی هەموارکراو، بۆ ئامادەکردنی لێکۆڵینەوەیەکی یاسایی بۆ چارەسەرکردنی کێشەی تێپەڕاندنی پشکی هەرێم لە بودجە بە پشتبەستن بە خەرجییە ڕاستەقینەکان {بەپێی دەقی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی کارپێکراو و بڕیاری دادگای فیدراڵی، لەگەڵ ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە هەموو ناوچەکانی عێراق ملکەچی پێوەری (خەرجی ڕاستەقینە)ن. لە کاتی حیسابکردنی پشکەکانی بودجەی گشتیدا، خەرجییە سیادییەکان بەدەر دەکرێن، کە خەرجییەکانیان بە یەکسانی لە ئەستۆی هەموو عێراقییەکاندایە (بۆ نموونە سەرۆکایەتی کۆمار، ئەنجوومەنی نوێنەران، کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، وەزارەتی دەرەوە و هتد). پاشان ئەوەی دەمێنێتەوە دابەش دەکرێت، بەجۆرێک کە پشکی وەزارەتەکان و ئۆرگانەکانی ناسیادی و پارێزگاکان کە لە هەرێمێکدا ڕێکخراو نین (87.33%)ی خەرجییە ڕاستەقینەکان بێت، پشکی هەرێمیش (12.67%)ی خەرجییە ڕاستەقینەکانە}. توێژینەوە یاساییەکە لە ماوەی دوو هەفتەدا پێشکەش بە ئەنجومەنی وەزیرانی ئیتحادی دەکرێت.
پێنجەم: وەزارەتی دارایی فیدراڵی دوای جێبەجێکردنی بڕگەکانی (یەکەم/قۆناغی یەکەم، یەکەم، دووەم، سێیەم، چوارەم) و دوای پەسەندکردنی لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە، وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەست دەکات بە دابینکردنی بودجە بۆ مووچەی هەرێم.

ڕوونکردنەوە: ڕاپۆرتی جێبەجێکردنی ئەو ڕێککەوتنەی سەرەوە لە دانیشتنی داهاتووی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیدا دەخرێتەڕوو دوای تەواوبوونی ئەمانەی خوارەوە:
1.    وەرگرتنی ڕەزامەندی فەرمی هەرێم لەسەر مەرجەکانی ئەم ڕێککەوتنە و ناونانی ئەندامانی ئەو لیژنە هاوبەشانەی کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکراوە.
2.    ڕادەستکردنی نەوت بەپێی ئەو بڕە لە بڕگەی (یەکەم)دا ئاماژەی پێکراوە، بە پشتبەستن بە ڕاپۆرتێکی هاوبەشی کۆمپانیای سۆمۆ و کۆمپانیای نەوتی باکوور.
3.    گەیاندنی داهاتە نانەوتییەکان بەپێی ئەو بڕە پارەیەی کە دەبێ بدرێت و لە بڕگەی (دووەم)دا ئاماژەی پێکراوە، (یان پاکتاوکردنی بەهاکانیان لە پارەدارکردنی مووچە).
4.    دانانی ئەندامانی لیژنەی تەوتین بەپێی بڕگەی (سێیەم).
5.    دانانی ئەندامانی لیژنەی یاسایی و تەکنیکی و پێشکەشکردنی ڕاسپاردەکانیان بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەپێی بڕگەی (چوارەم).
6.    دوای پەسەندکردنی ڕاپۆرتی جێبەجێکردنی ئەم ڕێککەوتنە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیەوە دەستبەجێ مووچە ڕەوانە دەکرێت.