درەو: (30 ملیار) دۆلار پوختەی داهاتی  نەوت بووەو (31.6 ملیار) دۆلار قەرز کەڵەکە بووە 🔻 حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵی (2014) تا (25/3/2023)، لە رێگەی بۆرییەوە؛ 🔹 زیاتر لە (ملیارێک و 307 ملیۆن) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە. 🔹 بە تێکڕا هەر بەرمیل نەوتێکی بە سەرو (56) دۆلار فرۆشتووە. 🔹 کۆی داهاتەکەی پتر لە (68 ملیار) دۆلار بووە. 🔹 بە تێکڕا زۆرتر لە (38 ملیار) دۆلاری بە رێژەی (56%) چووە بۆ خەرجی پرۆسەکە. 🔹 بڕی (30 ملیار) دۆلاری بە رێژەی (44%) گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی. 🔻 لە ساڵی (2014)ەوە بۆ (چارەکی یەکەمی 2023) پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق؛ 🔹 زۆتر لە (118 ترلیۆن) دینار بووە. 🔹 نزیکەی (17 ترلیۆن) دیناری بە رێژەی (14%) حکومەتی هەرێم تەمویل کراوە. 🔹 زیاتر  لە (101 ترلیۆن) دینار بە رێژەی (86%) پشکی هەرێم ڕاگیراوە. 🔻 لەماوەی ساڵی (2012) بۆ کۆتایی (2023) قەرزە کەڵەکە بووەکانی سەر حکومەتی هەرێم؛ 🔹 گەیشتووە بە نزیکەی (34 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلاری ئەمریکی. 🔹 نزیکەی (28 ملیار) دۆلاری لە سەردەمی ئابوری سەربەخۆو کاتی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم کەڵەکە بوونە. یەکەم؛ هەناردەو نرخ و داهاتی نەوتی هەناردەکراوی هەرێم لە رێگەی بۆرییەوە  لە ساڵی (2023/3/25 - 2014) پاڵپشت بە داتا نافەرمی و فەرمییەکان (دیلۆیت)، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵی (2014) تا (25/3/2023)، لە رێگەی بۆرییەوە، بڕی (ملیارێک و 307 ملیۆن و 587 هەزار و 62) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕا هەر بەرمیل نەوتێکی بە سەرو (56) دۆلار فرۆشتووە، کۆی داهاتەکەشی بریتی بووە لە (68 ملیار و 288 ملیۆن و 824 هەزار و 975) دۆلار. کۆی ئەو داهاتەی کە لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوت لە رێگەی بۆرییەوە بەدەستهاتووە بە تێکڕا بڕی (38 ملیار و 241 ملیۆن و 741 هەزار و 986) دۆلاری بە رێژەی (56%) چووە بۆ خەرجی پرۆسەکە، بڕی (30 ملیار و 47 ملیۆن و 82 هەزار و 989) دۆلاری بە رێژەی (44%) گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی و خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێمی کوردستان، (بڕوانە خشتە و چارتی ژمارە (1)) بە جۆرێک؛ •    ساڵی (2014) بڕی (33 ملیۆن و 538 هەزار و 311) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (82) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (2 ملیار و 750 ملیۆن و 141 هەزار و 502) دۆلار. •    ساڵی (2015) بڕی (133 ملیۆن و 139 هەزار و 398) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (44) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (5 ملیار و 858 ملیۆن و 133 هەزار و 512) دۆلار. •    ساڵی (2016) بڕی (183 ملیۆن و 642 هەزار و 57) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (38) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 978 ملیۆن و 398 هەزار و 166) دۆلار. •    ساڵی (2017) بڕی (180 ملیۆن و 28 هەزار و 303) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (48) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 641 ملیۆن و 358 هەزار و 544) دۆلار. •    ساڵی (2018) بڕی (131 ملیۆن و 729 هەزار و 397) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە نزیکەی (59) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 720 ملیۆن و 310 هەزار و 473) دۆلار. •    ساڵی (2019) بڕی (158 ملیۆن و 512 هەزار و 690) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە نزیکەی (53) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 349 ملیۆن و 749 هەزار و 733) دۆلار. •    ساڵی (2020) بڕی (158 ملیۆن و 145 هەزار و 412) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە  نزیکەی (28) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (4 ملیار و 443 ملیۆن و 842 هەزار و 235) دۆلار. •    ساڵی (2021) بڕی (152 ملیۆن و هەزار و 184) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (59 دۆلار و نیو) فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (9 ملیار و 37 ملیۆن و 887 هەزار و 22) دۆلار. •    ساڵی (2022) بڕی (144 ملیۆن و 665 هەزار و 614) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (85) دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلار. •    لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) بڕی (32 ملیۆن و 194 هەزار و 426) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە هەناردە کراوەو بە تێکرا بەرمیلێکی بە (67 دۆلار و 6 سەنت) فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (2 ملیار و 177 ملیۆن و 585 هەزار و 940) دۆلار.   دووەم؛ پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق بڕو رێژەی تەمویل کراو و نەکراوی هەریم  لە ساڵی (2023/3/25 - 2014) لەدوای دەستکردن بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە رێگەی بۆرییەوە لە ساڵی (2014)ەوە، بەغدا پشکی هەرێمی لە بودجەی گشتی عێراق ڕاگرت و لەو کات بەدواوە هەرگیز پشک هەرێم وەک خۆی خەرج نەکرا، لە ساڵی (2014)ەوە بۆ (چارەکی یەکەمی 2023) پشکی هەرێم بریتی بووە لە (118 ترلیۆن و 202 ملیار و 476 ملیۆن و 790 هەزار) دینار، بەڵام لە ماوەی ناوبراودا تەنها (16 ترلیۆن و 927 ملیار و 533 ملیۆن) دینار بە رێژەی (14%) وەزارەتی دارایی هەرێم تەمویل کراوەو بڕی (101 ترلیۆن و 274 ملیار و 943 ملیۆن و 790 هەزار) دینار بە رێژەی (86%) پشکی هەرێم ڕاگیراوەو بە بیانوی جیاواز خەرج نەکراوە، (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) بە جۆرێک؛ •    لەساڵی (2014) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (1/12) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (19 ترلیۆن و 999 ملیار و 616 ملیۆن) دینار، بەڵام تەنها بە بڕی (2 ترلیۆن و 280 ملیار) دیناری بە رێژەی (11%) تەمویل کراوە، بڕی (17 ترلیۆن و 719 ملیار و 616 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (89%) خەرج نەکرا. •    لەساڵی (2015) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (17%) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (14 ترلیۆن و 871 ملیار) دینار، بەڵام تەنها بە بڕی (2 ترلیۆن و 476 ملیار) دیناری بە رێژەی (17%) تەمویل کراوە، بڕی (12 ترلیۆن و 395 ملیار) دیناری بە رێژەی (83%) خەرج نەکرا. •    لەساڵی (2016) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (17%) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (12 ترلیۆن و 570 ملیار) دینار، بەڵام هەرێمی کوردستان بە هیچ بڕە پارەیەک تەمویل نەکرا. •    لەساڵی (2017) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (17%) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (11 ترلیۆن و 650 ملیار و 28ملیۆن ) دینار، بەڵام هەرێمی کوردستان بە هیچ بڕە پارەیەک تەمویل نەکرا. •    لەساڵی (2018) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.7%) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (6 ترلیۆن و 767 ملیار و 173 ملیۆن) دینار، بەڵام تەنها بە بڕی (3 ترلیۆن و 175 ملیار و 403 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (47%) تەمویل کراوە، بڕی (3 ترلیۆن و 591 ملیار و 770 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (53%) خەرج نەکرا. •    لەساڵی (2019) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.7%) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (9 ترلیۆن و 783 ملیار و 26 ملیۆن) دینار، بەڵام تەنها بە بڕی (5 ترلیۆن و 439 ملیار و 130 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (56%) تەمویل کراوە، بڕی (4 ترلیۆن و 343 ملیار و 896 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (44%) خەرج نەکرا. •    لەساڵی (2020) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.7) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (5 ترلیۆن و 436 ملیار) دینار، بەڵام تەنها بە بڕی (ترلیۆنێک و 359 ملیار) دیناری بە رێژەی (25%) تەمویل کراوە، بڕی (4 ترلیۆن و 77 ملیار) دیناری بە رێژەی (75%) خەرج نەکرا. •    لەساڵی (2021) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.7) دیاریکرابوو، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (16 ترلیۆن و 509 ملیار و 112 ملیۆن) دینار، بەڵام تەنها بە بڕی (ترلیۆنێک و 200 ملیار) دیناری بە رێژەی (7%) تەمویل کراوە، بڕی (15 ترلیۆن و 309 ملیار و 112 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (93%) خەرج نەکرا. •    لەساڵی (2022) حکومەتی عێراق یاسای بودجەی نەبوو، بۆیە لەسەر بنەمای بودجەی ساڵی (2021) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.7) دیاریکرابوو، (16 ترلیۆن و 509 ملیار و 112 ملیۆن) دینار، بەڵام هەرێمی کوردستان بە هیچ بڕە پارەیەک تەمویل نەکرا. •    لەساڵی (2023) پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.7) دیاریکرا، پشکی هەرێم تێیدا بریتی بوو لە (16 ترلیۆن و 609 ملیار و 639 ملیۆن و 162 هەزار) دینار، بۆ سێ مانگی یەکەمی ساڵەکە پشکی هەرێم بریتی بوو (4 ترلیۆن و 152 ملیار و 409 ملیۆن و 790 هەزار) دینار بەڵام تەنها بە بڕی (998 ملیار) دیناری بە رێژەی (24%) تەمویل کراوە، بڕی (3 ترلیۆن و 154 ملیار و 409 ملیۆن و 790 هەزار) دیناری بە رێژەی (76%) خەرج نەکرا. خشتەی ژمارە (2) سێیەم؛ قه‌رزه‌ كه‌ڵه‌كه‌بوه‌كانی سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم (2012-2023) لەماوەی ساڵی (2012) بۆ کۆتایی ساڵی (2023) قەرزە کەڵەکە بووەکانی سەر حکومەتی هەرێم گەیشتووە بە نزیکەی (34 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلاری ئەمریکی، کە نزیکەی (28 ملیار) دۆلاری لە سەردەمی ئابوری سەربەخۆو کاتی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم کەڵەکە بوونە، بریتین لە قەرزی (موچەی موچەخۆران، پابەندییە داراییەکانی، قەرزی دەرەکی، قەرزی بانکی تی بی ئای و قەرزی ناوخۆیی)، لە ساڵی (2023)دا حکومەتی عێراق بڕی (3 ترلیۆن و 700 ملیار) دیناری بە شێوەی قەرز حکومەتی هەرێمی کوردستانی بە گوژمەی جیاوا تەمویل کردووە، کە بڕەکەی هاوتایە بە (2 ملیار و 824 ملیۆن و 427 هەزار دینار) وەک لە چارتی ژمارە (2)دا هاتووە، شێوازی گەشەکردنەکەشی بەو جۆرە بووە کە لە خشتەی ژمارە (3)دا رونکراوەتەوە.      

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لە دوو دەیەی رابوردودا، مەسەلەی فەلەستین، مەسەلەیەکی لەبیرکراوبوو، ھەم لەناو ئیسرائیل خۆی و ھەم لە جیھانی عەرەبیی و ھەم لەبەرچاوی جیهاندا بوونێکی ئەوتۆی نەمابووەوە. لەناو ئیسرائیل خۆیدا زایۆنیزمی دینیی تا دەھات بەھێزتر دەبوو، لەگەڵ بەھێزبوونیشدا خاکی فەلەستینیەکان زیاتر و زیاتر داگیردەکرا و بە شێوەیەکی بەرفروانیش جولەکەنشین دەکران. حکومەتە جیاوازەکانی ئیسرائیل لەوەدا سەرکەوتن فەلەستینییەکان بەش بەش بکەن و وابکەن ھەر یەکێکیان لە ئاوازێک بخوێنێت. تا ئەو شوێنەی ھیچ ھێزێک لە ھێزە فەلەستینییەکان رەوایەتی ئەوەی نەبێت بەناوی مەسەلەی فەلستینەوە قسەبکات و میلەتی فەلەستین بە نوێنەری راستەقینەی خۆیانی بزانن. لە ئاستی جیھانی عەرەبیدا ئیسرائیل پەیوەندیی دیپلۆماسی لەگەل بەحرێن و سودان و ئیمارات و مەغریبداکردەوە و پرۆژەی رێکەوتنامەی لەگەڵ سعودیەشدا ھەبوو. لە ئاستی جیهانیشدا ئیسرائیل پەیوەندیی لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی جیهاندا باش بوو، بەتایبەتی لەگەڵ ئەمریکای دوای ھەڵبژاردنی ترامپدا.  ئەمریکا لەسەردەمی ترامپدا بە فەرمی خاوەندارێتی ئیسرائیلی بۆ بەرزاییەکانی جۆلان ناسیی، کە ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٦٧دا داگیریکرد، و ھاوکات پایتەختی وڵاتەکەشی لە تەل ئەبیبەوە بۆ قودس، گواستەوە. بە کورتییەکەی وا دەردەکەوت شتێک بەناوی مەسەلەی فەلەستینەوە، نەمابێت. کەچی لە ئێستادا و دوای نزیکەی پێنج مانگ لە جەنگی تازەی نێوان ئیسرائیل و فەلەستینیەکان جارێکی تر ئەم مەسەلەیە بە سەختترین شێوە هاتۆتەوە کایە و بووە بە کێشەی ژمارە یەکی جیهان. ھەرچی مەسەلەی کوردە، بە ھەمانشێوەی مەسەلەی فەلەستینییەکان، مەسەلەی ململانێ و خەبات و کارکردنی گەلێکە بۆ داننان بە مافە ئینسانیی و سیاسیی و نەتەوەییەکانیدا. میلەتێک لە دوای جەنگی جیھانی یەکەمەوە و لەناو ھاوکێشەیەکی دەسەڵاتی کۆلۆنیالیدا دەکرێت بە چوار کەمینیەی ئەتنیی لەناو چوار دەوڵەتی تازە دروستکراوی ناوچەکەدا. لەو رۆژەوە تا ئەمرۆ ئەو دیاردەیە لەدایکدەبێت کە ناوی ”مەسەلەی کورد“ە. جەوھەری ئەم مەسەلەیە بریتییە لە ھەوڵدان بۆ دەرچون لەو کەمینەبوون و داننەنان بە مافە نیشتیمانیی و سیاسیی و کولتوریی و ئینسانییەکانی خەڵکی کوردستاندا. وەک لەچەند نووسینێکی دیکەشدا باسمکردوە، شێوازی مامەڵەکردنی سەرەکی ئەم مەسەلەیە لەلایەن ھەر چوار دەوڵەتەکەوە، شێوازی بەئەمنیکردنی مەسەلەکە بووە. واتە نمایشکردنی مەسەلەی کورد بووە وەک ھەڕەشەیەکی ئەمنی لەسەر ئەو دەوڵەتانەی کورد لەناویاندا وەک کەمینەیەکی بێماف، نیشتەجێکراون. بەمەش چارەسەری ئەمنیی و سەربازیی بووە بە شێوازی سەرەکیی مامەڵەکردنی ئەم مەسەلەیە، کە لە سەد ساڵی رابردوودا ھەزاران ھەزار قوربانیی و وێرانەیەکی گەورە و ھەمەلایەن و  راگواستن و گرتن و ھەڵاتن و کوشتنی ژمارەیەکی گەورەی خەڵکی کوردستانی لێکەوتۆتەوە، تا بە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و تاوانی جینۆساید دەگات. لە دواھەمین راپۆرتیدا، رێکخراوی ھیومان رایتس ۆچ، لەشکرکێشی و پەلامارەکانی تورکیا بۆسەر ناوچە کوردییەکانی سوریا بە تاوانی جەنگ ناودەبات و پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت بەھۆی ئەو لەشکرکێشیەوە بە ملیۆنان مرۆڤ لەو ناوچانەدا لە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بێبەشبوون. وەکچۆن لەشکرکێشیەکانی ھەمان وڵات بۆسەر ناوچە سنوورییەکانی ھەرێم و ناچارکردنی ژمارەیەکی گەورە لە گوندنشینەکان بە ھاڵاتن و جێھێشتنی ماڵەکانیان، دەچێتە چوارچێوەی ئەنجامدانی تاوانەکانی جەنگەوە. ململانێ ی ئیسرائیل لەگەڵ فەلەستینییەکان و ململانێی تورکیا و ئێران و سوریا و عێراق لەگەڵ کورددا ململانێیەکی لاوەکیی و تێپەر نییە، شتێک نییە ئەم یان ئەو سەرۆک وەزیران و سەرۆک حکومەت دروستیانکردبێت. ململانێ لەگەڵ ئەم دوو میلەتەدا بووە بە بەشێک لە شوناسی ئیسرائیل وەک دەوڵەت و شوناسی ئەو دەوڵەتانەی کورد تیایدا وەک کەمینە دەژی. ھاوکات بووە بە بەشێک  لە شوناسی ئیسرائیلیەکان و ئێرانییەکان و تورکەکان و عێراقییەکان و سورییەکان، وەک نەتەوە. داننەنان بە فەلەستینیەکاندا وەک گەلێکی سەربەخۆو خاوەن ماف، داننەنان بە کوردیشدا بەھەمان شێوە، واتە داننەنان بە کورددا وەک میلەتێک مافی بوون و ژیانی هەیە لەسەر، لانیکەمی ئەو زەویانەی بە موڵکی خۆی دەزانێت، پشتگوێخستنی کەمترین داواکارییەکانی، پەلاماردانی بەردەوامی خاکەکەی، نیشتەجێکردنی کەسانیتر لە شوێنیان. ھەموویان ھەم ھەردوو مەسەلەکە بە زیندوویی دەھێڵنەوە، ھەم لێناگەرێن ئەو دەوڵەتانە لە دەرەوەی ئەم بێمافکردن و پەلاماردان و بەئەمنیکردنەدا ببنە خاوەنی ھیچ شوناسێکی دیکە. کاتێک ئەو دەوڵەتانە دەوڵەتی عەلمانیبوون ھەڵگری ھەمان کێشەبوون، لە ئێستاشدا کە زۆربەیان دەوڵەتی دینیی یان نیمچەدینین، ھەمان ئاکار و ھەمانجۆر مامەڵەکردنی پڕ تاوانیان، ھەیە. ئیسرائیل لە دوو دەیەی رابوردودا ھەنگاو بە ھەنگاو گۆراوە بۆ دەوڵەتێکی دینیی، کە گروپە زایۆنیستە دینییەکان دەستنیشانی شوناسەکەی دەکەن. لە راستیدا ئیسرائیل لە سەردەمی ناتانیاهۆدا زۆر لەوە نزیکبۆتەوە ببێت بە دەوڵەتێکی دینیی دەسەڵاتگەر. ھێزێکی دینیی بەھێزی لەناودا دروستبووە خەریکی بنکۆڵکردنی دەزگا و میکانیزمە سەرەکییەکانی ئەو دیموکراسیەتەیە کە سیستمە سیاسییەکەی ئیسرائیل خاوەنی بووە. ئەوەی وڵاتەکە لەم ساتەدا بەڕێوەدەبات دین و ناسیۆنالیزمێکی داخراوە، یان وردتر بدوێین. ناسیۆنالیزمێکی دینییە کە شوێنی هیچ شتێکی تێدانابێتەوە دینیی و ناسیۆنالیستی نەبێت.  ئەو باڵە دینییەی زایۆنیزم کە باوەری تەواوی بە ”بەجولەکەکردن“ی سەرجەمی خاک و جوگرافیای فەلستینە و باوەری وایە کە خاکی فەلەستینییەکان بەشێکە لە دەوڵەتی ئیسرائیل وەک دەوڵەتێکی تایبەت بە جولەکە، باڵێکی بەھێزی ناو سیاسەت و رای گشتی ئیسرائیلە، بەجولەکەکردنی کۆی ئەو خاکانەی ئیسرائیل لە جەنگە یەک لەدوای یەکەکانیدا داگیریکردوە، بەشێکە لە باوەڕ و عەقیدی دینیی ئەم بەشە لە دانیشتوانی ئیسرائیل، ئەم بەشە دینییە توندرە و ئوسوڵییە  لە دە ساڵی دواییدا پێگەی گرنگیان لەناو سوپا و میدیا و بیرۆکراسیەتی دەوڵەتدا، وەدەستھێناوە. ئەمانە ھەموو فەلەستینیەکان وەک تیرۆرسیت دەبینن و مامەڵەدەکەن، داگیرکردنی زیاتر و زیاتری زەوی فەلەستینییەکان، ئیهانەکردن و زەلیلکردنیان بەشێکە لە سیاسەتی ئەم ھێزە دینییانەی ناو ئیسرائیل. ململانێی ناوەکیی ناو ئیسرائیل لە ئێستادا لە نێوان ئەم ھێزە دینیی و ناسیۆنالیستیانە و ھێزە لیبرال و دیموکراس و عەلمانییەکانی ئەو وڵاتەدایە. بەڵام ھەردوو بەرەکە، ھەم بەرە دینییەکە و ھەم بەرە عەلمانییەکە، کەم تا زۆر، ھەمان ھەڵوێست و ھەمان ستراتیژیەتی مامەڵەکردنیان بەرامبەر بە فەلەستینییەکان ھەیە. ھەمان گۆرانکاریی لە ئێران و تورکیا و سوریا و عێراقیشدا ڕوویداوە و ھێزەکانی ئیسلامی سیاسیی، چ لە باڵە شیعییەکەیدا وەک لە ئێران و عێراقدا دەیبینین، یان لە باڵە سونییە ئیخوانییەکەیدا وەک لە تورکیا و سوریادا دەیبینین، لەئارادان و دیدگا و ھەڵوێست و شێوازی مامەڵەکردنیان بۆ مەسەلەی کورد ھیچی ئەوتۆی جیاواز نییە لە مامەڵەی قۆناغەکانی پێش ھاتنی ئیسلامی سیاسیی لەو وڵاتانەدا. جا چ تورکیای سەردەمی بەر لە ئەردۆغان، یان ئێرانی بەر لە خومەینی، یان سوریای بەر لە جەبھەی نوسرە و ئەحراری شام، یان عێراقی بەر لە باڵادەستی ھێزە شیعییەکان. لە ھەموو ئەم دۆخانەدا وێناکردنی مەسەلەی کورد وەک کێشەیەکی ئەمنی و مامەڵەکردنێکی سەربازییانەی ئەم مەسەلەیە، بەشی ھەرەسەرەکی شوناسی ئەو دەوڵەتانە بووە. رەنگە یەکێک لە باشییەکانی دۆخی ئیسرائیل، بە بەراورد بە دۆخی تورکیا یان ئێران، ئەوەبێت لەناو ئیسرائیلدا هێزگەلێکی گەورە هەن، گەرچی بەرگریی لە مافی فەلستینییەکان ناکەن، بەڵام بەرگریی لە ئاکارە نادینیی و دیموکراسییەکانی سیستمە سیاسییەکەی وڵاتەکەیان، دەکەن. بەڵام دۆخێکی لەو بابەتە لەو وڵاتانەدا بوونی نییە، یان زۆر لاواز و پەراوێزییە، کە کورد لەناویاندا وەک کەمینە ئامادەیە. لە ئێستاشدا هیچ هێمایەک لە ئارادا نییە ھێما بۆ ئەگەری گۆرانکاریی گەورە لەو دۆخەدا بکات و نیشانیبدات ئەگەری تازە و جییاواز بەڕێوەیە. ئەوەی دەکرێت لە سەرجەمی ئەم وڵاتانەدا ببینرێت، ئەگەری دروستبوون و بەھێزبوونی کۆمەڵگایەکی ”میلیتاریستی“ تر و ”ناسیۆنالیست“ تر و ”دینی“تر دەبێت. بەڵام دیوی دووھەمی ئەم دۆخە ئەو راستییە سادەیە کە هێشتنەوەی دۆخەکە بەو شێوەیەی ئێستای، پاراستنی ئەوەی دروستکراوە و نەگۆڕینی، بەو هەموو ناهەقیی و بێمافیی و بریندارکردنە بەردەوامەی کەرامەتی مرۆڤەوە لەناویاندا، خورافەتێکی گەورەیە. مرۆڤایەتی لە قۆناغێکی گەشەکردنیدایە هێشتنەوەی بێمافیی و سەپاندنی ناهەقیی و بریندارکردنی بەردەوامی کەرامەتی مرۆڤ، تێکەڵ بە زەلیلکردن و ئیهانەکردنێکی بەردەوام، قابیلی قبووڵکردن و بەرگریلێکردن نییە.    

درەو: راپۆرتی: وینسرۆپ رۆجەر -  ئینستیتیوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (MEI) وەرگیڕانی: كەركوك ناو ئینستیتوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (MEI) راپۆرتێكی شیكاری بڵاوكردووەتەوە سەبارەت بە میدیاكانی هەرێمی كوردستان لە بەشێكی راپۆرتەكەیدا دەڵێت" لەكاتێكدا كە رۆژنامەكانی ئاوێنە و هاووڵاتی كاریگەریی خۆیان لەدەستدا، چەندین وێبسایت دەستیانكرد بە كاركردن وەك میدیایی سەربەخۆ لەوانەش (پەرەگراف، كەركوك ناو، درەو میدیا). بەشێك لە میدیا سەربەخۆكان بەشێوەیەكی بەردەوام لەلایەن دەسەڵاتەوە هەراسان دەكرێن، بەڵام زۆرینەی كات ئاڵنگارییە سەرەكییەكەیان بریتیە لە پەیداكردنی پاڵپشتی دارایی. بە پێچەوانەی هاوتا حزبییەكانیانەوە، پەیوەندیان لەگەڵ بەرپرسی باڵای پارەدارەوە نییە. درەو و پەرەگراف لەلایەن رێكخراوی (NED)ەوە پاڵپشتی دارایی دەكرێن و كەركوك ناویش لەلایەن رێكخراوەكانی (EED و FPU)  و پاڵپشتی دەكرێت. دەقی راپۆرتەكەی ئینستیتیوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (MEI) ئه‌گه‌ر بچیته‌ هه‌ر كۆنگره‌یه‌كى رۆژنامه‌وانییه‌وه‌ له‌ هه‌رێمى كوردستانى عیراق و سه‌یرێكى ئه‌و مێزه‌ بكه‌یت كه‌ مایكه‌كانى له‌سه‌ر دانراوه‌، تێكه‌ڵه‌یه‌ك له‌ ره‌نگى سور، شین، زه‌رد، ره‌ش، پرته‌قاڵى ده‌بینیت كه‌ هه‌ریه‌كه‌یان سه‌ر به‌ میدیایه‌كى جیاوازه‌. له‌ یه‌كه‌مین نیگادا، ژینگه‌یه‌كى ته‌ندروستى میدیایی پڕ له‌ دەرفەت و ركابه‌رییه‌كى ته‌ندروستت دێته‌ بەرچاو، به‌ڵام له‌ واقیعدا ژینگه‌ی میدیایی له‌ هه‌رێمى كوردستاندا له‌لایه‌ن ئه‌و میدیایانه‌وه‌ كۆنترۆڵكراوه‌ كه‌ سه‌ربه‌ پارته‌ سیاسییه‌كانن. كاتێك كه‌ باسه‌كه‌ دێته‌سه‌ر په‌یوه‌ندى میدیا و حزبه‌كان، پێویسته‌ پۆلێنكارییه‌كمان هه‌بێت. دوو حزبى ده‌سه‌ڵاتدارى هه‌رێمى كوردستان پارتى دیموكراتى كوردستان و یه‌كێتیى نیشتمانیى كوردستان هه‌ریه‌كه‌یان دنیایه‌ك ده‌زگاى میدیایی دڵسۆزى خۆیان هه‌یه‌. حزبه‌ ئیسلامییه‌كان و ئۆپۆزسیۆنیش به‌هه‌مانشێوه‌ له‌م ژینگه‌یه‌دا هه‌ن و میدیاى خۆیان هه‌یه‌. ئه‌مه‌ سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى، به‌شێكى تایبه‌ت له‌نێو حزبه‌كان یانیش كه‌سایه‌تیه‌كانى نێو حزبه‌كان پاڵپشتى داریی پێشكه‌شى دامه‌زراوه‌ى میدیایی ده‌كه‌ن به‌مه‌به‌ستى پاڵپشتیكردنى پێگه‌ى سیاسییان. ئه‌مه‌ش، ئاڵۆزى دۆخه‌كه‌ى بردووه‌ته‌ ئاستێكى تره‌وه‌. له‌ ئه‌نجامدا، روماڵى میدیایی له‌ هه‌رێمى كوردستاندا به‌شێوه‌یه‌كى به‌رچاو ده‌چێته‌ قازانجى ئه‌وانه‌ى كه‌ پاڵنه‌رى سیاسییان هه‌یه‌ له‌ كاره‌كه‌یاندا، وه‌ك له‌وه‌ى كه‌ هه‌ستێت به‌ جێبه‌جێكردنى ئه‌ركى خۆی  كه‌ خزمه‌تكردنه‌ به‌ چاكه‌ى گشتى و گه‌یاندنى زانیارى گرنگ به‌ هه‌موو وه‌رگره‌كانی. چه‌ند دامه‌زراوه‌یه‌كى میدیایی سه‌ربه‌خۆ هه‌یه‌، به‌ڵام به‌هۆى نه‌بوونى سه‌رچاوه‌ى دارایی و هه‌راسانكردنیان له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌  ئاستى گه‌یشتنیان به‌ وه‌رگره‌كانیان سنورداره‌. له‌ كۆتایدا كاره‌كانیشیان له‌نێو ژینگه‌ى ئه‌و میدیایانه‌ى كه‌ حزب پاڵپشتى دارییان ده‌كات ونده‌بن. ئه‌م دۆخه‌ بۆ خه‌ڵكى كوردستان و چاودێرانى بیانیش وێنه‌یه‌كى چه‌واشه‌كار و تێڕوانینێكى لایه‌نگرانه‌ بۆ رووداوه‌كان دروستده‌كات، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ جیاكردنه‌وه‌ى ئه‌وه‌ى، چى گرنگه‌؟ ئاسان نابێت. زیاتر له‌مه‌ش، ئه‌م دۆخه‌ سیستمێك به‌رهه‌مده‌هێنێت كه‌ چالاكییه‌كانى چینى سیاسى باڵا تێیدا ده‌بنه‌هه‌واڵ و كاریان له‌سه‌ر ده‌كرێت نه‌وه‌ك ئه‌و چیرۆكانه‌ى كه‌ باس له‌ كێشه‌ سه‌ره‌كییه‌كانى وه‌ك گه‌نده‌ڵى،  ئابورى، پیسبونى ژینگه‌ و پێشێلكردنى مافه‌كانى مرۆڤ ده‌كه‌ن. كاتێكیش كه‌ میدیاى حزبى ئه‌م كێشانه‌ روماڵ ده‌كات هه‌وڵده‌دات له‌ گۆشه‌یه‌كى ئه‌رێنیه‌وه‌ نیشانیان بدات یانیش له‌دژى حزبه‌ سیاسییه‌ ركابه‌ره‌كه‌ى به‌كاریانبهێنێت. ئه‌م شیكارییه‌، هه‌وڵێكه‌ بۆ رونكردنه‌وه‌ى ئه‌و پرسیاره‌ى، چۆن میدیا حزبییه‌كان گۆڕه‌پانى میدیایان له‌ هه‌رێمى كوردستان داگیركردووه‌؟ كاریگه‌رییه‌كه‌ى چییه‌ له‌سه‌ر دانیشتوانى هه‌رێمى كوردستان و خاوه‌ن به‌رژه‌وه‌ندییه‌ بیانییه‌كان له‌ هه‌رێمى كوردستان. رێبه‌رییه‌كى رون نییه‌ بۆ میدیاى كوردى، به‌ڵام ده‌توانێت زانیارى ببه‌خشێت له‌سه‌ر پێگه‌ى به‌شێك له‌ دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌ سه‌ره‌كییه‌كانى هه‌رێمى كوردستان. گه‌شه‌سه‌ندنى میدیاى حزبی ئه‌و داگیركارییه‌ى كه‌ میدیایی سه‌ر به‌ حزبه‌ سیاسییه‌كان له‌ هه‌رێمى كوردستان ده‌یكات به‌شێكه‌ له‌ سه‌روه‌ریی گه‌شه‌سه‌ندنى سیاسیى له‌و هه‌رێمە. تاوه‌كو ساڵى 1991 ناوچه‌ كوردییه‌كانى عێراق له‌لایهەن حكومه‌تى ناوه‌ندیی به‌غداوه‌ به‌ڕێوه‌ده‌بران به‌ سه‌رده‌مى رژێمى دیكتاتۆری سه‌دام حسێن-یشه‌وه‌. له‌م سه‌رده‌مه‌دا میدیا زۆر سنووردار كرابوو و گه‌وره‌ترین سه‌رچاوه‌ى میدیا سه‌ر به‌ دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌ حكومییه‌كان بوو. میدیاى ناحكومیش له‌ شێوه‌ى رۆژنامه‌ و رادیۆدا هه‌بوو كه‌ له‌لایه‌ن پارتى و یه‌كێتی-ه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برا، به‌شێكیش بوو له‌ وه‌ستانه‌وه‌یان له‌دژى حكومه‌تى ئه‌وكاتى عیراق. له‌به‌ر ئه‌وه‌، په‌یوه‌ندى نێوان میدیا، حكومه‌ت و حزبه‌ سیاسییه‌كان زۆر نائاساییه‌. له‌ڕاستیدا، ریشه‌یه‌كى مێژوویى هه‌یه‌ و بووه‌ به‌ عاده‌تێك كه‌ له‌ مێژووه‌وه‌ وه‌رگیراوە. له‌ ساڵانى 2000كاندا میدیاى سه‌ربه‌خۆ له‌ هه‌رێمى كوردستان به‌ره‌وپێشچوونى گه‌وره‌ى به‌خۆیه‌وه‌ بینى و گه‌شایه‌وه‌. رۆژنامه‌كانى وه‌ك هاووڵاتى و ئاوێنه‌ و گۆڤارى لڤین كۆمه‌ڵێك هه‌واڵ و بابه‌تیان بڵاوده‌كرده‌وه‌ كه‌ ته‌حه‌دا (ئاڵنگارى)ى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانیان ده‌كرد. په‌یامنێر و هه‌واڵسازه‌كانیان چه‌ندین چیرۆكى گرنگ و بنكۆڵكاریان له‌سه‌ر بابه‌تى گه‌نده‌ڵى بڵاوده‌كرده‌وه‌. "خه‌ڵكى تامه‌زرۆ بون بۆ خوێندنه‌وه‌ى بابه‌ته‌كان و چاوه‌ڕێى ده‌رچونى ژمارەی نوێى رۆژنامه‌كانیان ده‌كرد. ئه‌م ئیشانه‌ كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان هه‌بوو"، سوركێو محه‌مه‌د، سه‌رنوسه‌رى وێبسایتى په‌ره‌گراف كه‌ ده‌زگایه‌كى میدیایی سه‌ربه‌خۆیه‌ واى وت. میدیاى سه‌ربه‌خۆ جیاوازه‌ له‌ میدیاى سه‌ر به‌ حزب له‌ڕوى ئه‌وه‌ى چۆن پاره‌دار ده‌كرێن و چۆن روماڵى هه‌واڵ ده‌كه‌ن. ئه‌وه‌ى كه‌ چۆن میدیاى حزبى پاره‌دار ده‌كرێت؟ پرۆسه‌یه‌كى ناڕونه‌، به‌هۆى ناڕونى (نه‌بونى شه‌فافیه‌ت) له‌ هه‌رێمى كوردستاندا، ئه‌مه‌ش به‌ واتاى ئه‌وه‌ دێت كه‌ چه‌ند هێڵێكى كه‌م هه‌ن كه‌ رون بن له ‌نێوان ئه‌م میدیا حزبیانه‌ و ئه‌و حزبانه‌ى كه‌ پاڵپشتى داراییان ده‌كه‌ن. ئه‌وه‌ى كه‌ چۆن میدیاى حزبى پاره‌دار ده‌كرێت؟ پرۆسه‌یه‌كى ناڕونه‌، به‌هۆى ناڕونى (نه‌بونى شه‌فافیه‌ت) له‌ هه‌رێمى كوردستاندا به‌شێوه‌یه‌كى گشتى په‌یوه‌ندییه‌كه‌ ناڕونه‌. شێوازێكى ترى تاقیكردنه‌وه‌ى ئه‌و میدیایانه‌ى كه‌ سه‌ربه‌ حزبه‌كانن بریتیه‌ له‌ تێڕوانین له‌وه‌ى كه‌ ئایا ئه‌م میدیاییه‌ ده‌توانێت راپۆرت و هه‌واڵ یان وتارێكى ره‌خنه‌یی بڵاوبكاته‌وه‌ كه‌ ئاراسته‌ى ئه‌و كه‌سه‌ یان ئه‌و حزبه‌ كرابێت كه‌ پاڵپشتى دارایی ده‌كات؟! بۆ میدیایه‌كى راسته‌قینه‌ى سه‌ربه‌خۆ، هه‌موو كه‌سایه‌تییه‌ سیاسییه‌كان و ئه‌و روداوانه‌ى كه‌ شایه‌نى ئه‌وه‌ن بكرێنه‌ هه‌واڵ ده‌كرێت به‌شێوه‌ى ئه‌رێنى یان نه‌رێنى به‌پێى سروشتى بابه‌ته‌كه‌ له‌ڕوى میدیاییه‌وه‌ كاریان له‌سه‌ر بكرێت. ئه‌م شێوازه‌ رۆژنامه‌وانییه‌ زۆر به‌ ده‌گمه‌ن له‌ هه‌رێمى كوردستانى عیراقدا ده‌بینرێت. له‌برى ئه‌وه‌، میدیاى حزبى بڕیار ده‌دات چى روماڵ بكرێت و چۆن روماڵى گه‌شه‌ سه‌ندنه‌كان بكرێت، له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندیی و حساباتى سیاسى ئه‌وانه‌ى كه‌ پاڵپشتیان ده‌كه‌ن. هه‌موو ئه‌و میدیایانه‌ى كه‌ له‌م بابه‌ته‌دا ناویان ده‌هێنرێت، به‌شێوه‌یه‌كى زاره‌كى بانگه‌شه‌ بۆ سه‌ربه‌خۆیی خۆیان ده‌كه‌ن و به‌شێكیشیان زۆر به‌ زه‌قى له‌ كاتى بانگه‌شه‌كردن بۆ خۆیان ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ به‌كارده‌هێنن. له‌و باره‌یه‌وه‌ سوركێو محه‌مه‌د ده‌ڵێت: "ته‌نیا به‌كارهێنانى وشه‌كه‌یه‌، وه‌ك چۆن وشه‌ى دیموكراسى به‌كارده‌هێنرێت. واهه‌ستده‌كه‌ن شتێكى باش ده‌كه‌ن.  ده‌سته‌واژه‌كه‌ وه‌ك پاساوێك بۆ بونى خۆیان و كاره‌كانیان به‌كارده‌هێنن". زۆربه‌ى كات، ئه‌م فێڵه‌ به‌كارده‌هێنرێت بۆ چاوبه‌ستكردن له‌و كه‌سانه‌ى كه‌ شاره‌زای دۆخه‌كه‌ نین. له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تیشدا ئه‌م كه‌سه‌ بیانیانه‌ شاره‌زای دۆخه‌كه‌ن و ده‌زانن كه‌ ئه‌و میدیایانه‌ سه‌ر به‌ حزبه‌كانن، به‌ڵام دیسانه‌وه‌ كاره‌كته‌ره‌ حزبییه‌كه‌یان فه‌رامۆش ده‌كه‌ن له‌كاتى كاركردن له‌گه‌ڵیاندا. ئه‌و گه‌شانه‌وه‌یه‌ى كه‌ میدیاى سه‌ربه‌خۆ به‌خۆیه‌وه‌ بینى له‌ ساڵانى ناوه‌ڕاستى 2000ه‌كاندا، له‌ كۆتایی ده‌یه‌كه‌دا به‌هۆى گۆڕانكارییه‌ ته‌كنه‌لۆجیه‌كان و هاتنه‌كایه‌ى ته‌له‌فزیۆنه‌ سه‌ته‌لایته‌كانه‌وه‌ كه‌ به‌ گه‌یه‌نه‌رێكى سه‌ره‌كى هه‌واڵ داده‌نران كۆتایی هات. هه‌رچه‌نده‌ به‌رهه‌مهێنان له‌ ته‌له‌فزیۆندا تێچووه‌كه‌ى زۆر زیاتربوو له‌ رۆژنامه‌، به‌ڵام ته‌له‌فزیۆنه‌ كوردییه‌كان له‌لایه‌ن حزبه‌ سیاسییه‌كان و خه‌ڵكانى سه‌رمایه‌داره‌وه‌ ده‌ستیانبه‌سه‌ردا گیرا. له‌ سه‌ره‌تاى ئه‌م قۆناغه‌دا كوردستان تى ڤى، زاگرۆس تى ڤى، كوردسات هه‌بون، به‌ڵام ئێستا كه‌ناڵه‌كانى وه‌ك رووداو، دامه‌زراوه‌ى میدیایی نالیا (NRT) و كوردستان24 له‌نێو ئۆفیس و دوكانه‌كان، له‌كاتى نانخواردن، له‌ ئێواراندا به‌رچاو ده‌كه‌ون و كۆكراوه‌ى ژیانى رۆژانه‌ى هه‌رێمى كوردستان نیشانده‌ده‌ن. ته‌له‌فزیۆن رێگایه‌كى یه‌كسه‌ر (یه‌كلایه‌نه‌)ى په‌یوه‌ندى كردنه‌. ئه‌م راستییه‌ خزمه‌تى به‌رژه‌وه‌ندى حزبه‌كان ده‌كات و واده‌كات به‌و شێوه‌یه‌ى كه‌ ده‌یانه‌وێت نه‌خشه‌ى هه‌واڵه‌كان دابڕێژن. زۆرینه‌ى كات، ئه‌و شته‌ هه‌ڵده‌بژێرن كه‌ خزمه‌تیانده‌كات. په‌یوه‌ستى سیاسى و هێڵى حزمه‌تى ئه‌م كه‌ناڵانه‌ زۆر ئاشكرایه‌. زۆرێك له‌ وه‌رگره‌كانیان رۆژانه‌ ئه‌م كه‌ناڵانه‌ ده‌گۆڕن بۆ ئه‌وه‌ى بزانن هه‌ریه‌كه‌یان چى ده‌ڵێن له‌باره‌ى هه‌واڵێكى دیاریكراو و به‌راوردى ده‌كه‌نه‌وه‌ به‌ هه‌ڵوێست و بۆچونى لایه‌نێكى دیاریكراو له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌. ئه‌م بارگۆڕانه‌ له‌ رۆژنامه‌ سه‌ربه‌خۆكانه‌وه‌ بۆ میدیاى حزبى به‌ته‌واوه‌تى له‌دواى سه‌رده‌مى گه‌شه‌سه‌ندنى تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان دروستبوو، به‌ دیاریكراویش فه‌یسبووك. هاوكات، گه‌شه‌سه‌ندنى به‌كارهێنانى مۆبایل بووه‌ هۆكارى ئه‌وه‌ى ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌ ئینته‌رنێت ئاسانتربێت، حزبه‌ سیاسییه‌كانیش ئه‌م هه‌له‌یان قۆسته‌وه‌. ئه‌وانه‌ى پێشتر رۆژنامه‌یان ده‌رده‌كرد نه‌ تاقه‌تى ئه‌وه‌یان هه‌بوو و نه‌ ئه‌وه‌نده‌ش سه‌رچاوه‌ى داراییان هه‌بوو كه‌ خۆیان له‌گه‌ڵ دۆخه‌كه‌ بگونجێنن. له‌ به‌رامبه‌ریشدا كه‌ناڵه‌ ته‌له‌فزیۆنییه‌كان تۆڕى هه‌واڵى فراوانیان له‌نێو ئینته‌رنێت له‌ڕێگه‌ى وێبسایته‌كانیانه‌وه‌ دروستكرد. له‌ ئه‌نجامدا له‌ ناوه‌ڕاستى ساڵانى 2010دا، بوونه‌ جێگره‌وه‌ى زۆرینه‌ى میدیا سه‌ربه‌خۆكان كه‌ سه‌رچاوه‌ى سه‌ره‌كى هه‌واڵبون له‌ هه‌رێمى كوردستان و زۆرینه‌ى ئه‌و رۆژنامه‌نوسانه‌یان به‌لاى خۆیاندا راكێشا كه‌ له‌ رۆژنامه‌واندا كاریان ده‌كرد. هه‌موو ئه‌مه‌ هاوشانه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و كلتوره‌ سیاسیه‌ى له‌ هه‌رێمى كوردستاندا هه‌یه‌، كه‌ كلتورێكه‌ تێیدا كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و حكومه‌ت به‌شێوه‌یه‌كى ئاسایی لاوازتره‌ له‌ حزبه‌ سیاسیه‌كان. له‌ ئێستادا یه‌كێتیى نیشتمانیی كوردستان و پارتى دیموكراتى كوردستان كاریگه‌رییه‌كى گه‌وره‌یان هه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌و دامه‌زراوانه‌ى كه‌ نه‌خشه‌ى ژیانى مه‌ده‌نى ده‌كێشن له‌وانه‌ش، سه‌ندیكاى كرێكاران، زانكۆكان، دادگاكان و پرۆژه‌ بازرگانییه‌كان. میدیاش جیاوازییه‌كى ئه‌وتۆى  نییه‌ له‌م بابه‌ته‌دا، به‌ڵام جیاوازیه‌كه‌ى ئه‌وه‌یه‌ كه‌ رۆڵێكى ناوازه‌ ده‌گێڕێت له‌ داڕشتن و دابینكردنى زانیارییه‌كاندا. پێش ئه‌وه‌ى قوڵتر بینه‌وه‌ گرنگه‌ ئه‌وه‌مان له‌بیر نه‌چێت كه‌ كه‌وتنه‌ ژێر كاریگه‌ریی حزبێكى سیاسى له‌لایه‌ن میدیایه‌كه‌وه‌ به‌ واتاى ئه‌وه‌ نایه‌ت، ئه‌و رۆژنامه‌نوسانه‌ى كه‌ كارى تێدا ده‌كه‌ن كه‌سانى حزبین. به‌شێكیان راسته‌ كه‌سانى حزبین، به‌ڵام به‌شه‌كه‌ى تریان هاوشێوه‌ى وه‌رگره‌كانیان قوربانى سیستمێكن كه‌ له‌سه‌روو ده‌سه‌ڵاتى ئه‌وانه‌وه‌یه‌. كاركردن له‌نێو میدیاى كوردى له‌ڕوى سیاسییه‌وه‌ سه‌ركه‌شییه‌كى پڕ له‌ ئه‌زموونه‌. په‌یامنێره‌كان به‌شێوه‌یه‌كى ئاسایی له‌كاتى كاركردندا له‌لایه‌ن هێزه‌ ئه‌منییه‌كانه‌وه‌ به‌ ئامانج ده‌گیرێن و هێرشیان ده‌كرێته‌سه‌ر له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ سیاسیه‌ى كه‌ دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌كه‌یان هه‌یه‌تى. پیشه‌كه‌ خۆى له‌ بنه‌ڕه‌تدا سه‌لامه‌تى لاوازه‌، موچه‌كه‌شى كه‌مه‌ و بۆ كه‌سانى نا دڵسۆزیش سزاى داناوه‌. به‌شێك له‌ رۆژنامه‌نوسه‌كان كاردانه‌وه‌یان هه‌یه‌ بۆ ئه‌م پێوه‌رانه‌، به‌ڵام خاڵى تیشكخستنه‌سه‌رى ئه‌م شیكارییه‌ سیستمه‌كه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌كى گشتى نه‌وه‌ك ئه‌وه‌ى تاكه‌كانى ناو سیستمه‌كه‌ ئه‌نجامیده‌ده‌ن. دیندار زێباری، رێکخەری حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ راسپاردە نێودەوڵەتییەكان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لە شاری سلێمانی لە 6ی ئایاری 2021 لە پشت مایكی  راگەیاندنە کوردییەكانەوە وەستاوە. فۆتۆ: وینسرۆپ ڕۆجه‌ر شیكردنه‌وه‌ى گۆڕه‌پانى میدیایی بۆئه‌وه‌ى بتوانیت مێزى كۆنگره‌یه‌كى رۆژنامه‌وانى بخوێنیته‌وه‌ و تێبگه‌یت كه‌ چ میدیایه‌ك له‌گه‌ڵ چ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كى سیاسى پێكه‌وه‌ گرێدراوه‌ له‌كاتى روماڵى هه‌واڵێكدا پێویستت به‌ كه‌مێك كات و ئه‌زمون هه‌یه‌.هه‌ندێك شیكه‌ره‌وه‌ى وه‌ك حه‌كیم داود قه‌ره‌داغى، رێبه‌ری سودبه‌خشیان نووسیوه‌، به‌ڵام له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا ئه‌م وێبسایتانه‌ زوو به‌سه‌ر ده‌چن و به‌ خێرایی نوێیه‌كان دێنه‌پێشه‌وه‌ و كۆنه‌كان ون ده‌بن. له‌ناوچون و سڕینه‌وه‌ى چیرۆكه‌ به‌رهه‌مهێنراوه‌كانیش كێشه‌یه‌كى گه‌وره‌ن بۆ میدیاى كوردى، پوختەی به‌شێك له‌ میدیا كوردییه‌ سه‌ره‌كییه‌كان له‌وانه‌یه‌ ئه‌م نمونه‌یه‌ به‌ باشى روونبكاته‌وه‌. له‌نێوان دوو حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كه‌دا، میدیاى پارتى دیموكراتى كوردستان زۆر ئاڵۆزتره‌. حزبه‌كه‌ و سه‌ركرده‌كانى تۆڕێكى فراوانترى دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌كان به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن. دیارترینى ئه‌م دامه‌زراوه‌ میدیاییانه‌ كه‌ناڵى رووداو-ه‌، كه‌ له‌ ساڵى 2013 دامه‌زرا و له‌لایه‌ن نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستانه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێت. هه‌رچه‌نده‌ ئامارى دروست له‌به‌رده‌ستدا نییه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ى ده‌رده‌كه‌وێت پڕبینه‌رترین كه‌ناڵى ته‌له‌فزیۆنى هه‌رێمى كوردستانه‌. وه‌ك زۆرێك له‌ دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌كانى تریش، رووداو به‌شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى به‌رنامه‌كانى به‌ دایه‌لێكتى كوردى - سۆرانى په‌خشده‌كرێن. به‌ دایه‌لێكته‌كانى ترى كوردى و زمانه‌كانى عه‌ره‌بى و توركى و ئینگلیزى له‌ وێبسایته‌كه‌ و پلاتفۆڕمه‌كانى له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان هه‌واڵ بڵاوده‌كاته‌وه‌. ئه‌مه‌ش واده‌كات كه‌ بتوانێت بگات به‌ وه‌رگره‌ جیاوازه‌كانی و به‌پێى وه‌رگره‌كانى رووماڵى هه‌واڵ بكات. تۆنى رووماڵكردنى رووداو به‌شێوه‌ى ئینگلیزى جیاوازتره‌ له‌و تۆنه‌ى كه‌ به‌ زمانى كوردى په‌خشى پێده‌كات.  بۆ نمونه‌، كێشه‌كانى مافى مرۆڤ و ئازادى رۆژنامه‌وانى هاوسۆزییه‌كى ته‌واویان هه‌یه‌ له‌ به‌شى ئینگلیزییه‌كه‌دا له‌كاتێكدا هه‌مان ئه‌م بابه‌تانه‌ له‌ به‌شه‌ كوردییه‌كه‌دا به‌شێوه‌یه‌ك روماڵ ده‌كرێن كه‌ له‌گه‌ڵ سیاسه‌تى حزبه‌كه‌دا بگونجێن. ئه‌و روماڵه‌ى كه‌ رووداو ده‌یكات رون و ئاسانه‌ بۆ تێگه‌یشتن و واشده‌كات جیاواز بێت له‌ میدیا حزبیه‌كانى تر، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا خۆڕاگریی به‌رامبه‌ر ئه‌و پاڵپشتیه‌ داراییه‌ حزبیه‌ى كه‌ هه‌یه‌تى و خۆڕاگریى به‌رامبه‌ر ره‌خنه‌گرتن له‌ سه‌ركردایه‌تیه‌كه‌ى نێچیرڤان بارزانى واده‌كات ئه‌جێندا و كه‌سایه‌تیه‌كه‌ى زیاتر دیار بێت. له‌م ساڵانه‌ى دوایدا، مه‌سرور بارزانى، سه‌رۆكى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان گه‌شه‌ى به‌ ده‌سه‌ڵاتى خۆیداوه‌ له‌نێو پارتى دیموكراتى كوردستان و ته‌حه‌داى نێچیرڤان بارزانى ئامۆزى ده‌كات. له‌م دواییانه‌شدا، ده‌ستیكردووه‌ به‌ هه‌وڵدان بۆ جێگه‌ لێژكردن به‌ رووداو وه‌ك میدیاییه‌كى ژماره‌ یه‌كى كوردیی بۆ ئه‌وه‌ى به‌و میدیایانه‌ جێگه‌ى بگرێته‌وه‌ كه‌ خۆى كۆنترۆڵیان ده‌كات، هه‌وڵه‌كه‌ش به‌ دیاریكراوى بۆ ئه‌وه‌یه‌ كوردستان24 جێگه‌ى بگرێته‌وه‌ كه‌ له‌ ساڵى 2015 دامه‌زراوه‌.  هه‌رچه‌نده‌ له‌ڕووى پاڵپشتى داراییه‌وه‌ ئه‌م دوو كه‌ناڵه‌ كێبڕكێ ده‌كه‌ن، به‌ڵام كوردستان24 هێشتا له‌دواى ركابه‌ره‌كه‌یه‌وه‌یه‌ و روماڵه‌كانى به‌ كوردى، ئینگلیزى و زمانه‌كانى تر تۆزێك جیاوازتره‌ له‌و به‌یاننامانه‌ى كه‌ حكومه‌تى هه‌رێم ده‌ریانده‌كات. مه‌سرور بارزانى چه‌ند دامه‌زراوه‌یه‌كى ترى میدیایی هه‌یه‌، له‌وانه‌ش، باس نیوز كه‌ په‌یامه‌كانى ده‌گه‌یه‌نن. سیستمى میدیایی یه‌كێتى كه‌متر ئاڵۆزه‌ و ره‌نگده‌ره‌وه‌ی هاوكێشه‌ ئاڵۆزه‌كانى نێو حزبه‌یه‌كه‌. كه‌ناڵه‌ ته‌له‌فزیۆنییه‌كانى وه‌ك كوردسات و گه‌لى كوردستان گوزارشت له‌ سه‌ركردایه‌تى حزبه‌كه‌ ده‌كه‌ن و كاریگه‌ریی شاناز ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، خانمى یه‌كه‌مى عێراق-یان له‌سه‌ره‌. بافڵ تاڵه‌بانى، سه‌رۆكى یه‌كێتى دامه‌زراوه‌یی میدیایی (ئێستا نیوز)ى كرده‌وه‌ له‌ ساڵى 2019 له‌ كاتێكدا كه‌ خۆى ئاماده‌ ده‌كرد بۆ وه‌رگرتنى ده‌سه‌ڵات. سه‌ركرده‌كانى ترى حزبه‌كه‌ وه‌ك قوباد تاڵه‌بانى و به‌رهه‌م ساڵح و مه‌لا به‌ختیار به‌وه‌ ناسراون كه‌ پاڵپشتى له‌ ده‌زگاى میدیایی بچوك و جۆراوجۆر ده‌كه‌ن. پێش ئه‌وه‌ى له‌ یه‌كێتى ده‌ربچێت و دواى ئه‌وه‌ش، لاهور شێخ جه‌نگى هه‌ژموونى خۆى له‌سه‌ر میدیا داناوه‌. دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌كه‌ى كه‌ به‌ (ئاى پڵه‌س) ناسرابوو له‌لایه‌ن تاڵه‌بانییه‌كانه‌وه‌ ده‌ستیبه‌سه‌رداگیرا، وه‌ك هه‌نگاوێكى سه‌ره‌تایی لابردنى لاهور شێخ جه‌نگى له‌ پۆستى هاوسه‌رۆكایه‌تى یه‌كێتى. "هه‌ردوو پارتى ده‌سه‌ڵاتدار دامه‌زراوه‌ى میدیایی تایبه‌ت به‌خۆیانیان دامه‌زراندووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى به‌و شێوه‌یه‌ى كه‌ ده‌یانه‌وێت هه‌واڵ بگه‌یه‌ننه‌ وه‌رگر، نه‌وه‌ك به‌و شێوه‌یه‌ى كه‌ هه‌واڵه‌كه‌ خۆى هه‌یه‌. پارتى سه‌ركه‌وتووتره‌، له‌م بابه‌ته‌دا چونكه‌ حزبێكى ناوه‌ندیی و بنه‌ماڵه‌ییه‌ و ته‌نیا بارزانییه‌كان بڕیاربه‌ده‌ستن تێیدا. ئه‌مه‌ واده‌كات ئیشى میدیا زۆر رون بێت و دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌كانیان له‌ یه‌ك سه‌رچاوه‌وه‌ ئاراسته‌ بكرێن. ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى به‌ یه‌كێتیه‌وه‌ هه‌یه‌، جیاوازه‌...حزبێكى به‌هێز و مەركەزی نییه‌". سه‌ره‌كیترین میدیای ئۆپۆزسیۆن ئێن ئاڕ تی-یه‌، كه‌ چه‌ند رۆژێك پێش خۆپیشاندانه‌كانى شوباتى 2011 له‌ سلێمانى كرایه‌وه‌. له‌ ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌كدا، هێزى سه‌ربازى هه‌ڵیانكوتایه‌سه‌ر ئۆفیسى كه‌ناڵه‌كه‌ و ئاگریان تێبه‌ردا. ئه‌مه‌ وایكرد ئێن ئاڕ تى ده‌ست له‌ روماڵى خۆپیشاندانه‌كان هه‌ڵبگرێت، به‌ڵام ئه‌م رووداوه‌ كردیه‌ خاوه‌نى چیرۆكێكى سه‌رنجڕاكێش. بۆماوه‌ى چه‌ندین ساڵ هێزه‌ ئه‌منییه‌كان به‌رده‌وامن له‌ به‌ ئامانج گرتنى په‌یامنێره‌كانى و داخستنى ئۆفیسه‌كانى بۆ ئه‌وه‌ى روماڵى ناڕه‌زایه‌تییه‌كانى سنوردار بكات. دواى ئه‌وه‌ى خاوه‌نه‌كه‌ى كه‌ شاسوار عه‌بدولواحید-ه‌ هه‌نگاوینا به‌ره‌و دنیاى سیاسه‌ت و جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێى دروست كرد له‌ ساڵى 2018، وه‌رگره‌كانى وه‌ك كه‌ناڵێكى حزبى كه‌ وابه‌سته‌یه‌ به‌ حزبێكى سیاسى سه‌یرى ده‌كه‌ن. هه‌رچه‌نده‌ تاوه‌كو ئێستاش ئه‌م كه‌ناڵه‌ له‌كاتى روماڵه‌كانیدا زۆر ره‌خنه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتى یه‌كێتى و پارتى ده‌گرێت و ئه‌و شتانه‌ ده‌ڵێت كه‌ میدیاى یه‌كێتى و پارتى نایڵێن، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌ كه‌ وه‌رگره‌كانى وه‌ك جێگره‌وه‌یه‌ك بۆ میدیاى ئه‌و حزبانه‌ سه‌یرى ده‌كه‌ن. حزبه‌كانى تریش میدیاى خۆیان هه‌یه‌. بزوتنه‌وه‌ى گۆران  KNNى هه‌یه‌، به‌ڵام ئه‌م كه‌ناڵه‌ نه‌ هێنده‌ى ئێن ئاڕ تى و نه‌ هێنده‌ى ئه‌وانه‌ى كه‌ له‌لایه‌ن یه‌كێتى و پارتیه‌وه‌ پاڵپشتى ده‌كرێن ناوى ده‌ركردووه‌. حزبه‌ ئیسلامییه‌كانیش میدیایی خۆیانیان هه‌یه‌ كه‌ هه‌واڵ و به‌رنامه‌ى ئاینیش پێشكه‌ش ده‌كه‌ن. یه‌كگرتوى ئیسلامى كوردستان كه‌ناڵى سپێده‌-ى هه‌یه‌ و كۆمه‌ڵى دادگه‌رى كوردستان-یش كه‌ناڵى ته‌له‌فزیۆنى په‌یامى هه‌یه‌. له‌كاتێكدا كه‌ رۆژنامه‌كانى ئاوێنه‌ و هاووڵاتى كاریگه‌ریی خۆیان له‌ده‌ستدا، چه‌ندین وێبسایت ده‌ستیانكرد به‌ كاركردن وه‌ك میدیایی سه‌ربه‌خۆ له‌وانه‌ش، په‌ره‌گراف، كه‌ركوك ناو، دره‌و میدیا. به‌شێك له‌ میدیا سه‌ربه‌خۆكان به‌شێوه‌یه‌كى به‌رده‌وام له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ هه‌راسان ده‌كرێن، به‌ڵام زۆرینه‌ى كات ئاڵنگارییه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌یان بریتیه‌ له‌ په‌یداكردنى پاڵپشتى دارایی. به‌ پێچه‌وانه‌ى هاوتا حزبییه‌كانیانه‌وه‌، په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ به‌رپرسى باڵاى پاره‌داره‌وه‌ نییه‌. "له‌ سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنى په‌ره‌گراف-دا، ئۆتۆمبێله‌ تایبه‌تییه‌كه‌ى خۆمم فرۆشت. دواى ئه‌وه‌ش پاڵپشتى داراییم له‌ كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تییه‌وه‌ به‌ده‌ستهێنا"، سوركێو محه‌مه‌د واده‌ڵێت. په‌ره‌گراف و دره‌و له‌لایه‌ن رێكخراوى (NED)ه‌وه‌ پاڵپشتى دارایی ده‌كرێن و كه‌ركوك ناویش له‌لایه‌ن رێكخراوه‌كانى (EED و FPU)  و پاڵپشتى ده‌كرێت. بۆ به‌شێك له‌ چاودێران، ئه‌م پاڵپشتییه‌ داراییانه‌ جێگه‌ى مشتومڕن، چونكه‌ سه‌رچاوه‌كه‌یان له‌ ئه‌مریكا و ئه‌وروپان، به‌ڵام بۆ وه‌رگره‌كانیان ئه‌م پاڵپشتیانه‌ به‌ واتاى سه‌ربه‌خۆیی دێت.  هه‌ندێك داهات هه‌یه‌ كه‌ له‌ ریكلامى بازرگانییه‌وه‌ ده‌ستده‌كه‌وێت، به‌ڵام بازرگانییه‌كانیش كاریگه‌ریی هه‌ژمونى سیاسیان له‌سه‌ره‌. "ئێمه‌ یه‌ك رێگه‌مان هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین كاربكه‌ین، ئه‌ویش بریتیه‌ له‌ پاڵپشتى دارایی نێوده‌وڵه‌تى و پاره‌داركردنى نێوده‌وڵه‌تى، به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ ناتوانین كاربكه‌ین و به‌رگه‌بگرین"، سوركێو محه‌مه‌د واى وت.  روماڵکردنی گەشتەکەی مەسرور بارزانی، سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان بۆ داڤۆس لە 12ی 1ی 2024ی کەناڵی کوردستان 24.   دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌ نوێیه‌كان پارتى و یه‌كێتى ستراتیجى خۆیان دوو به‌رامبه‌ر ده‌كه‌ن و له‌ چه‌ند مانگى رابردوودا چه‌ندین دامه‌زراوه‌ى میدیایی نوێ دامه‌زراون. قه‌باره‌ى زۆرى ئه‌م دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌ نوێیانه‌ په‌یوه‌ندییان به‌ مه‌سرور بارزانى و راوێژكاره‌كانیه‌وه‌ هه‌یه‌ و ره‌نگده‌ره‌وه‌ى گه‌شه‌سه‌ندنى ده‌سه‌ڵاتى سه‌رۆك وه‌زیرانن له‌ناو پارتى دیموكراتى كوردستان. له‌ مانگى شوباتى 2023دا (Kurdistan Chronicle)  دامه‌زرا كه‌ گۆڤارێكه‌ به‌ زمانى ئینگلیزى په‌خشى خۆى ده‌كات و ئامانجى ئه‌وه‌یه‌ كه‌ وێنه‌یه‌كى جوانى ده‌سه‌ڵاتدارییه‌تى مه‌سرور بارزانى نیشانى كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى بدات. هاوشێوه‌ى كوردستان كرۆنیكڵ، (The New Region) بۆ ئه‌وه‌ دانراوه‌ كه‌ ئاراسته‌ى وه‌رگرى بیانى بكات، به‌ڵام هه‌واڵیى تره‌، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و مه‌به‌سته‌ى كه‌ له‌ ناوه‌كه‌یدا به‌رجه‌سته‌كراوه‌ هه‌ڵه‌ هه‌ڵناگرێت. له‌ كۆتاییدا، بارزانى كه‌ناڵى ئاڤا-ى له‌ كه‌ناڵێكى كاتبه‌سه‌ربردنه‌وه‌ گۆڕى بۆ كه‌ناڵێكى هه‌واڵى كه‌ بۆ وه‌رگرى كورد دروستكراوه‌. ئارین بارزانى كه‌ كوڕى مه‌سرور بارزانى و میراتگریه‌تى زۆر به‌ روونى له‌ روماڵه‌كانى ئه‌م كه‌ناڵه‌دا گرنگى پێده‌درێت و نیشانده‌درێت. به‌ وته‌ى حه‌كیم قه‌ره‌داغى، "ئامانجه‌كه‌ بۆ ركابه‌ریكردنى كەناڵی رووداو و به‌ ئامانجگرتنى وه‌رگره‌ له‌ هه‌رێمى  كوردستان و ناوچه‌ كوردییه‌كان. ئاڤا میدیا بە موچەیەكی زۆر كارمه‌نده‌كانى رووداو وه‌رده‌گرێت". ئه‌م میدیایانه‌ هه‌وڵێكیشن بۆ بێده‌نگكردنى ئه‌و ره‌خنانه‌ى كه‌ له‌ كابینه‌ى حكومه‌ته‌كه‌ى مه‌سرور بارزانى ده‌گیرێن كه‌ ناجێگرییه‌كى زۆرى ئابوورى و سیاسى به‌خۆیانه‌وه‌ بینیوه‌، مه‌به‌ستیانه‌ كه‌ پێگه‌ى كابینه‌كه‌ى مه‌سرور بارزانى له‌ پایته‌خته‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا باشتر بكه‌ن. هه‌رچه‌نده‌ حه‌كیم قه‌ره‌داغى ئه‌م بابه‌ته‌ به‌، "تێكه‌ڵكردنى رۆڵى حكومه‌ت و كه‌سى و حزبى ده‌بینێت". نابێت له‌بیریشمان بچێت، بافڵ تاڵه‌بانى، سه‌رۆكى یه‌كێتى كه‌ له‌ ساڵى 2019ه‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌كى فه‌رمى پێگه‌ى خۆى له‌نێو یه‌كێتى گرتووه‌، ده‌یه‌وێت پێگه‌ و كه‌سایه‌تى خۆیى گه‌شه‌پێبدات. تاڵه‌بانى، خاوه‌نى ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ نییه‌ كه‌ سه‌ركرده‌ كوردییه‌كانى تر له‌نێویشیاندا باوكى (جه‌لال تاڵه‌بانى) هه‌یبوو له‌گه‌ڵ خه‌ڵكى، ته‌نانه‌ت له‌ ده‌ره‌وه‌ى لایه‌نگره‌ حزبیه‌كانیشان. بۆیه‌، ده‌بێت ئه‌م ده‌ركه‌وتنه‌ رووكه‌شیه‌ له‌ڕێگه‌ى میدیاییه‌كى نه‌رمه‌وه‌ دروستبكرێت و گه‌شه‌ى پێبدرێت. له‌ مانگى كانونى یه‌كه‌مى 2024، كه‌ناڵ8 له‌دواى ماوه‌یه‌كى دورودرێژ له‌ گه‌شه‌پێدانى ده‌ستى به‌ په‌خشكرد. كه‌ناڵه‌ نوێیه‌كه‌ سه‌ربارى ئه‌و سامانه‌ سیاسییه‌ى كه‌ تاڵه‌بانیه‌كان بۆیان به‌جێماوه‌، ده‌یه‌وێت پاڵپشتى ستراتیژ و سیاسه‌تى یه‌كێتى بكات پێش هه‌ڵبژاردنه‌ چاوه‌ڕوانكراوه‌كه‌ى ئه‌مساڵ. كێ زیانى پێده‌گات؟ سیستمى میدیای حزبى له‌ هه‌رێمى كوردستاندا به‌شێوه‌یه‌كى چه‌واشه‌كارانه‌ روماڵى رووداو و كێشه‌كان ده‌كات. ئه‌مه‌ دوو گروپى جیاواز ده‌كاتە قوربانى كه‌ بریتین له‌، دانیشتوانى كوردستان، كه‌ ناتوانن ده‌ستیان به‌ زانیارى هه‌ستیار بگات به‌ زمانى خۆیان ده‌رباره‌ى حكومه‌ته‌كه‌یان و سیاسیه‌كانیان. گروپى دووه‌م بریتین له‌، چاودێرانى بیانى كه‌ زانیارییه‌كانیان ده‌رباره‌ى هه‌رێمى كوردستان به‌شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى له‌ڕێگه‌ى میدیایی حزبیه‌وه‌ پێده‌گات، ئه‌م زانیارییانه‌‌ش زانیارى گه‌لێكن كه‌ له‌ میدیایی حزبیه‌وه‌ پاڵێوراون. هه‌رچه‌نده‌ هاوڵاتییان هه‌ڵبژارده‌ى ئه‌وه‌یان له‌به‌رده‌ستدایه‌ كه‌ له‌نێوان میدیا حزبیه‌ جۆراوجۆره‌كاندا هه‌ڵبژاردن بكه‌ن كه‌ هه‌ریه‌كه‌ و بیروبۆچوونى جیاوازى هه‌یه‌، به‌ڵام هه‌ندێك بابه‌تیش هه‌ن كه‌ حزبه‌كان كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ دور له‌چاوى هه‌مووان و خه‌ڵكى بهێڵرێنه‌وه‌، باشترین نمونه‌ش بۆ ئه‌مه‌ بابه‌تى گه‌نده‌ڵییه‌ كه‌ تاڕاده‌یه‌ك بابه‌تێكى گشتگیره‌. ئه‌نجامدانى بابه‌تى بنكۆڵكارى له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵى ده‌گمه‌نه‌، هه‌ركاتێكش به‌دواداچوون بۆ بابه‌تێكى په‌یوه‌ست به‌ گه‌نده‌ڵى بكرێت ته‌نیا له‌ چوارچێوه‌ى سه‌ره‌داو و تۆمه‌تباركردن و بانگه‌شه‌دا ده‌مێنێته‌وه‌ نه‌وه‌ك هه‌ڵدانه‌وه‌ى په‌رده‌ له‌سه‌ر بابه‌ته‌كه‌ و ئه‌نجامدانى بنكۆڵكارى له‌سه‌رى وه‌ك ئه‌وه‌ى له‌ هه‌ر شوێنێكى تر ده‌كرێت. هه‌ربۆیه‌شه‌ به‌شێك له‌ بابه‌ته‌ رۆژنامه‌وانییه‌ ورده‌كانى تایبه‌ت به‌ گه‌نده‌ڵى له‌لایه‌ن رۆژنامه‌نوسانى بیانییه‌وه‌ ئه‌نجام ده‌درێن. هۆكارى ئه‌م بابه‌ته‌ش بریتى نییه‌ له‌ نه‌بوونى ئازایه‌تى، تواناى رۆژنامه‌وانى و خواست له‌نێو رۆژنامه‌نووسانى هه‌رێمى كوردستاندا، به‌ڵكو بابه‌ته‌كه‌ زیاتر په‌یوه‌سته‌ به‌ سیستمه‌كه‌وه‌ كه‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ حزبیه‌كان ده‌پارێزێت و سزاى هه‌ر كه‌سێك ده‌دات كه‌ ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندییانه‌ ده‌خاتە ‌مه‌ترسییه‌وه‌ چ به‌ نانبڕین بێت یانیش به‌ خراپتر. له‌م نێوه‌نده‌دا هاوڵاتیان دۆڕاوى یه‌كه‌من، به‌و پێیه‌ى كه‌ ناتوانن ده‌ستیان به‌ زانیارى گرنگ بگات كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ پایه‌ سه‌ره‌كییه‌كانى بونیادنانى دیموكراسییه‌كى به‌هێز. چاودێرانى بیانیش به‌هه‌مانشێوه‌ وێنه‌یه‌كى شێواوى دۆخى ئابورى و سیاسى هه‌رێمى كوردستانیان نیشاندراوە كه‌ كێشه‌ و چالاكییه‌كانى چینى ده‌ستڕۆیشتوو چه‌قه‌كه‌یه‌تى نه‌وه‌ك ژیانى رۆژانه‌ى خه‌ڵكى ئاسایی. دامه‌زراوه‌ میدیاییه‌كانى وه‌ك رووداو، كوردستان24 و كوردستان كرۆنیكڵ  به‌ زمانى ئینگلیزى په‌خشده‌كه‌ن. ئه‌م میدیایانه‌ زۆر به‌ ئاسانى له‌كاتى گه‌ڕاندا به‌رده‌ستن. ئه‌م به‌رده‌ستبوونه‌یان فێڵ نییه‌، به‌ڵكو بازرگانییه‌كى زیره‌كانه‌یه‌ كه‌ له‌ سه‌روى هه‌موو شتێكییه‌وه‌ پاره‌یه‌كى باشى پێویسته‌ بۆ ئه‌وه‌ به‌ باشى و به‌رده‌وامى كاربكات. كاریگه‌ریی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ كاتێك ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ چاودێرانى بیانى له‌ ده‌ره‌وه‌ به‌ركه‌وتنیان ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌و زانیارییانه‌ى كه‌ ئه‌م میدیا حزبیانه‌ بڵاویده‌كه‌نه‌وه‌، چونكه‌ ده‌ستكه‌وتنى راسته‌قینه‌ى ئه‌و زانیارییه‌ى كه‌ میدیا حزبییه‌كه‌ بڵاویكردووه‌ته‌وه‌ ئاسان نابێت و پێویستى به‌ كات، ئه‌زمون، شاره‌زایی زمانه‌وانى و به‌دواداچونى قوڵ هه‌یه‌. ئه‌م بابه‌ته‌ش قورسه‌ له‌پشتى مێزێكه‌وه‌ له‌ واشنتۆن، دوبه‌ى یان به‌رلینه‌وه‌ ئه‌نجام بدرێت. هه‌رێمى كوردستان ده‌كرێت زۆر باشتر خزمه‌تبكرێت له‌لایه‌ن میدیاى سه‌ربه‌خۆ و ناحزبیه‌وه‌. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م بارگۆڕانه‌ پێویستى به‌ گۆڕانكاریی ریشه‌یی له‌و سیستمه‌دا هه‌یه‌ كه‌ پێچه‌وانه‌ى گه‌شه‌سه‌ندنى سیاسى هه‌رێمه‌كه‌یه‌. هاوكات، سیستمێكى ته‌واو جیاوازى پاره‌داركردنى پێویسته‌ بۆ ئه‌وه‌ى پاڵپشتى رۆژنامه‌وانى راسته‌قینه‌ى سه‌ربه‌خۆ بكات. هه‌موو ئه‌مانه‌ له‌ داهاتویه‌كى نزیكدا روناده‌ن، به‌ڵام هه‌ستكردن پێیان و ده‌ستنیشانكردنى ئه‌م ئاڵنگارییه‌ دوو سه‌ره‌یه‌ هه‌نگاوى یه‌كه‌مه‌ بۆ دڵنیابونه‌وه‌ له‌وه‌ى كه‌ رۆژێك هاوڵاتییانى ئه‌م هه‌رێمه‌ و چاودێرانى بیانى ئه‌و زانیارییه‌یان ده‌ستده‌كه‌وێت كه‌ شایه‌نیانە.   وینسرۆپ ڕۆجه‌ر، رۆژنامه‌نووس و توێژه‌ره‌، كارده‌كات له‌سه‌ر بابه‌ته‌ سیاسییه‌كان، مافى مرۆڤ، ئابووریى سیاسى. به‌رهه‌مه‌ رۆژنامه‌وانییه‌كانى له‌لایه‌ن فۆرن پۆڵه‌سى، ئیندێكس ئۆن سێنسۆرشیپ، مۆنیته‌ر و رێست ئۆف زه‌ وۆرڵد بڵاوبوونه‌ته‌وه‌. رۆجه‌ر، له‌ ساڵى 2018 بۆ 2021 هه‌واڵسازى به‌شى ئینگلیزى بووه‌ له‌ كه‌ناڵى  NRT و ئێستا له‌ به‌شى ئینگلیزى ده‌زگاى میدیایی په‌ره‌گراف كارده‌كات. ئەم بابەتە لە پەیمانگەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بڵاوكراوەتەوە  

راپۆرت: دره‌و كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی بۆ یه‌كه‌مجار به‌بێ پاشگری "ئیسلامی" ده‌چێته‌ ناو هه‌ڵبژاردنی كوردستانه‌وه‌، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ تا مانگی ئایاری ئه‌مساڵ بكرێت، دیارترین ئاڵنگاری به‌رده‌م كۆمه‌ڵ بۆ هه‌ڵبژاردن ره‌نگه‌ یه‌كلابونه‌وه‌ی چاره‌نوسی بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی بێت بۆ عیرفان عه‌لی عه‌بدولعه‌زیز، به‌تایبه‌تیش له‌ سنوری پارێزگای هه‌ڵه‌بجه، پرۆسه‌ی فره‌ژنیی له‌ناو كۆمه‌ڵدا كاریگه‌ریی نه‌رێنیی له‌سه‌ر پێگه‌ی حزبه‌كه‌ دروستكردووه‌، كۆمه‌ڵ له‌دواین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقدا ژماره‌ی كورسییه‌كانی له‌ (2) كورسییه‌وه‌ بۆ (1) كورسی كه‌میكرد، لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 2010 كۆمەڵ (144) هەزار دەنگی بەدەستهێنا، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا كۆمەڵ  (64) هەزار دەنگی بەدەستهێنا دەنگەكانی بۆ زیاتر لە نیوەر دابەزیوە. گرنگترین ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م كۆمه‌ڵ بۆ هه‌ڵبژاردن له‌م راپۆرته‌دا. ‌ ‌‌   دۆخی حزبه‌كان له‌زنجیره‌یه‌ك راپۆرتدا هه‌رێمی كوردستان له‌به‌رده‌م هه‌ستیارترین هه‌ڵبژاردندایه‌ له‌ مێژووی خۆیدا، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی 1992 تاقیكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارێتیی كورد بووبێت له‌وه‌ی ئایا دوای كشانه‌وه‌ی رژێمی به‌عس له‌ ناوچه‌ كوردییه‌كان، كورد توانای به‌ڕێوه‌بردنی خۆی هه‌یه‌، ئه‌وا هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ تاقیكردنه‌وه‌ ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ئایا دوای 32 ساڵی حوكمڕانیی نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆی خۆی، كورد ده‌توانێت پارێزگاری له‌و فیدراڵیه‌ت و نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆییه ‌بكات كه‌ به‌ده‌ستیهێناوه؟ بۆ تێگه‌یشتن له‌ دۆخی كورد له‌ ئێستادا، خوێندنه‌وه‌ بۆ دۆخی حزبه‌كان له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی خۆیان و له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌وه‌یان، هه‌ندێك ئاماژه‌ نیشان ده‌دات، (دره‌و) به‌ زنجیره‌یه‌ك راپۆرت شیكاریی بۆ دۆخی هه‌موو ئه‌و حزب و گروپه‌ سیاسییانه‌ ده‌كات كه‌ به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان ده‌كه‌ن. بەشی شەشەم:: كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی كوردستان ئه‌م حزبه‌ له‌ناو (جبه‌)كه‌ی بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی كوردستانه‌وه‌ هاتوه‌ته‌ده‌ر، ساڵی 1987 ژماره‌یه‌ك له‌ مامۆستاو زانای ئاینیی كورد به‌ سه‌رۆكایه‌تی (عوسمان عه‌بدولعه‌زیز) له‌ ئێران بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی كوردستانیان دروستكرد، ئه‌مه‌ یه‌كه‌مین حزبی ئیسلامی چه‌كدار بوو له‌ كوردستانی عێراقدا له‌سه‌ر په‌یره‌وی "ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ت" دروستكرا. ساڵی 1992 ئه‌م ره‌وته‌ ئیسلامییه‌ به‌شداری له‌ یه‌كه‌مین هه‌ڵبژاردنی كوردستاندا كرد، له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تییه‌ ئیسلامییه‌كانی تری ئه‌وكاته‌دا لیستی ئیسلامی دروستكرد، به‌ڵام نه‌یتوانی به‌ربه‌ستی 7%ی ببڕێت و بگاته‌ ناو په‌رله‌مانی كوردستان. بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی كۆتاییه‌كانی ساڵی 1993 توشی شه‌ڕی ناوخۆیی بوو له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان، ئه‌مه‌ سه‌ره‌تای شه‌ڕی ناوخۆیی كوردستان بوو، شه‌ڕه‌كه‌ به‌ شكستی بزوتنه‌وه‌ كۆتایی هات، رابه‌ره‌كه‌ی ده‌ستگیركراو بنكه‌و باره‌گاكانی له‌لایه‌ن یه‌كێتییه‌وه‌ كۆنترۆڵكرا، بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی چووه‌ ئێران و دوای خۆڕێكخستنه‌وه‌ جارێكی تر گه‌ڕایه‌وه‌و ساڵی 1997 سه‌رله‌نوێ توشی شه‌ڕ بووه‌وه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی، دواجار به‌ رێككه‌وتنێك له‌ تاران شه‌ڕه‌كه‌ ته‌واو بوو، تا ئه‌وكات بزوتنه‌وه‌ كۆنترۆڵی ناوچه‌ی هه‌ڵه‌بجه‌و هه‌ورامان و خورماڵی به‌ده‌سته‌وه‌ بوو. بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی دوای ته‌وابوونی شه‌ڕه‌كانی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی، روبه‌ڕووی كێشه‌ی ناوخۆیی بووه‌وه‌، ساڵی 1999 بزوتنه‌وه‌ی راپه‌ڕینی ئیسلامی كه‌ مامۆستا (سدیق عه‌بدولعه‌زیز) سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كرد، له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی یه‌كگریانگرتنه‌وه‌و بزوتنه‌وه‌یه‌كی نوێیان به‌ناوی (بزوتنه‌وه‌ی یه‌كبوونی ئیسلامی) راگه‌یاند، ئه‌مه‌ سه‌ره‌تای لێكهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ته‌واوه‌تی بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی بوو، له‌دوای یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی ئه‌م یه‌كبونه‌ ئیسلامییه‌ كه‌ ئابی ساڵی 2000 به‌ڕێوه‌چوو، ئیتر یه‌كبوونی ئیسلامی په‌رت بوو بۆ سێ هێز: •    بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی به‌ رابه‌رایه‌تی (عه‌لی عه‌بدولعه‌زیز) •    ئه‌نسار ئیسلام به‌ رابه‌رایه‌تی (مه‌لا كرێكار) •    كۆمه‌ڵی ئیسلامی به‌ ئه‌میرایه‌تیی (عه‌لی باپیر) كۆمه‌ڵی ئیسلامی له‌ 31ی ئایاری 2001دا به‌فه‌رمی خۆی راگه‌یاند، ئه‌مه‌ش دوای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی یه‌كبوونی ئیسلامی. لەدامەزراندنیەوە تائێستا (عەلی باپیر) رێبه‌رایه‌تی ئه‌م حزبه‌ دەكات،  واتە ماوه‌ی زیاتر له‌ (23 ساڵ)ە كۆمه‌ڵ له‌لایه‌ن یه‌ك كه‌سه‌وه‌ رێبه‌رایه‌تی ده‌كرێت. شوباتی 2021 كۆمەڵی ئیسلامی كۆنگرەی (چوارەم)ی خۆی لە سلێمانی بەست، لەم كۆنگرەیەدا وەكو یەكەمین حزبی ئیسلامی لە هەرێمی كوردستان، پاشگری "ئیسلامی"ی لەخۆی كردەوە‌و ناوی خۆی لە (كۆمەڵی ئیسلامی)یەوە گۆڕی بۆ (كۆمەڵی دادگەریی كوردستان)، سەرباری ئەمە له‌ كۆنگره‌كه‌دا ناوی "ئەمیر"ی لە كەسی یەكەمی حزبەكە كردەوە‌و لەبری ئەوە ناوی "سەرۆك"ی بۆ دانا. عەلی باپیر كە سەرلەنوێ‌و بەبێ ركابەر وەكو كەسی یەكەمی كۆمەڵی دادگەریی هەڵبژێردرایەوە، ئه‌وكات لەبارەی گۆڕانكارییەكان‌و لابردنی پاشگری "ئیسلامی" لەسەر ناوی حزبەكە وتی" لابردنی پاشگری ئیسلامی بۆ مامەڵەكردنە لەگەڵ دەرەوەی خۆمان". هیچ ئاماژه‌یه‌ك له‌به‌رده‌ستدا نییه‌ بۆ ئه‌وه‌ی له‌دوای لابردنی پاشگری ئیسلامییه‌وه‌ كۆمه‌ڵ به‌ره‌و كرانه‌وه‌ی زیاتر چووبێت، هێشتا هێڵی سه‌له‌فی له‌ناو ئه‌م حزبه‌دا به‌هێزه‌، هێشتا گوتاری ئاینیی له‌ناو كۆمه‌ڵدا  له‌‌ گوتاری سیاسی به‌هیزتره‌، ئه‌مه‌ش به‌ته‌واوه‌تی له‌ گوتاره‌كانی سه‌رۆكی ئه‌م حزبه‌دا به‌ده‌رده‌كه‌وێت. له‌ خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستاندا كۆمه‌ڵ (7) په‌رله‌مانتاری هه‌بوو، لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر (2) ئه‌ندامی هه‌بوو، یەكێكیان پێشتروازهێنانی لە ئەندامێتی كۆمەڵ راگەیاندبوو، له‌ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانیش كۆمه‌ڵ (2) ئه‌ندامی هه‌بوو، سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌ كابینه‌ی نۆیه‌مدا كۆمه‌ڵ بوو به‌ ئۆپۆزسیۆن، به‌ڵام هێشتا له‌ سلێمانی قاچێكی له‌ناو ده‌سه‌ڵاتدا بوو، كۆمه‌ڵ له‌م پارێزگایه‌ (1) پۆستی قائیمقام‌و (4) پۆستی بەڕێوەبەری ناحیە‌و (1) پۆستی بەڕێوەبەری گشتی (چاودێری كۆمەڵایەتی سلێمانی)‌و پۆستی جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی به‌ده‌سته‌وه‌ بوو، تا ئه‌وكاته‌ی له‌ ئایاری 2023دا له‌ ئه‌نجومه‌ن و حكومه‌تی خۆجێی سلێمانی كشایه‌وه‌ به‌به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی واده‌یان به‌سه‌رچووه‌، واده‌یه‌ك كه‌ به‌ر له‌ بڕیاره‌كه‌ی كۆمه‌ڵیش خۆی هه‌ر به‌سه‌رچوو بوو. كۆمه‌ڵ له‌نێوان ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌ڵاتدا له‌دوای كۆنگره‌ی چواره‌مه‌وه‌، یه‌كه‌م ئاڵنگاریی له‌به‌رده‌م ده‌ره‌نجامه‌كانی كۆنگره‌ی كۆمه‌ڵدا، هه‌ڵبژاردنی مانگی ئۆكتۆبه‌ری 2021ی په‌رله‌مانی عێراق بوو، له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا كۆمه‌ڵ پاشه‌كشێی گه‌وره‌ی كردو ژماره‌ی كورسییه‌كانی له‌ په‌رله‌مانی عێراق له‌ (2) كورسییه‌وه‌ بۆ (1) كورسی دابه‌زی، شكسته‌كه‌ به‌جۆرێك بوو ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵ داوای لێپێچینه‌وه‌یان ده‌كرد، بۆ ئه‌م دۆخه‌ نوێیه‌ عه‌لی باپیر زنجیره‌یه‌ك كۆبونه‌وه‌ی كرد، ئه‌نجامی كۆبونه‌وه‌كان خرایه‌ به‌رده‌م سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵ، سه‌ركردایه‌تی به‌فه‌رمی ئه‌نجومه‌نی باڵای كۆمه‌ڵی به‌ به‌رپرسیار له‌ شكستی هه‌ڵبژاردن ناساند، به‌ڵام ئه‌نجومه‌نی باڵا كه‌ سه‌ركرده‌ كۆنه‌كانی كۆمه‌ڵی تێدایه‌، جگه‌ له‌ داوای لێبوردنێك له‌ ده‌نگده‌رانی كۆمه‌ڵ، هیچ هه‌نگاوێكی بۆ چاكسازی و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خۆی هه‌ڵنه‌گرت و تائێستا به‌رده‌وامه‌. سه‌رباری ئه‌مه‌، ئه‌نجومه‌نی باڵا له‌لایه‌ن هه‌ندێك له‌ ئه‌ندامان و به‌رپرسانی كۆمه‌ڵه‌وه‌ گله‌یی ئه‌وه‌ی له‌سه‌ره‌، له‌دوای كۆنگره‌ی چواره‌وه‌  نه‌یتوانیوه‌و چاكسازی بكات و ئیداره‌ی ناكۆكییه‌كان بدات، به‌تایبه‌تیش كێشه‌ی مه‌ڵبه‌ندی هه‌ڵه‌بجه‌ی پێ چاره‌سه‌ر نه‌كراوه‌و به‌وهۆیه‌وه‌ به‌شێك له‌ ئه‌ندامانی مه‌ڵبه‌نده‌كه‌ تائێستا ده‌وام ناكه‌ن. ‌له‌ناو كۆمه‌ڵدا ئه‌نجومه‌نی چاودێری هه‌یه‌، ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ ده‌بێت لێپرسینه‌وه‌ له‌ ئۆرگانه‌كان بكات، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی خۆی له‌ سه‌ركردایه‌تی هه‌ڵبژێردراوه‌و له‌ كۆنگره‌دا ده‌نگ به‌ ئه‌ندامه‌كانی نه‌دراوه‌‌، له‌به‌رده‌م ئه‌نجومه‌نی باڵادا لاوازه‌و توانای نییه‌ ئه‌ركی خۆی ئه‌نجام بدات.   كۆمەڵ لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمدا بەشداربوو، پۆستی سكرتێری پەرلەمانیشی بەدەستەوە بوو، لەم سەردەمەدا كە ناكۆكی لەنێوان پارتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان دروستبوو لەبارەی درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی، ئه‌وكات كۆمەڵ پاڵپشتی لە سیاسەتەكانی گۆڕان دەكرد، بەهۆی ئەم كێشەیەوە پارتی پەرلەمانی كوردستانی پەكخست، ساڵی 2017 پارتی بۆ پرسی ریفراندۆم پەرلەمانی كاراكردەوە، بەڵام بەبێ یوسف محەمەدی سەرۆكی ئەوكاتی پەرلەمان، سكرتێری پەرلەمان (فەخرەدین قادر) كە سەربە كۆمەڵ بوو، وەكو هاوسۆزییەك لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان نەگەڕایەوە بۆ پەرلەمان، بەڵام كۆمەڵ سەرباری دەركردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە كابینەی حكومەتدا، هەر لەناو حكومەت مایەوە‌و لەدوا ساتەكانی تەمەنی كابینەكەدا كشایەوه‌. لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، كۆمەڵ بڕیاری خۆی بۆ بەشداریكردن یان نەكردن لە حكومەت یەكلانەكردەوە، لەگەڵ پارتی هەندێك گفتوگۆی كرد بۆ بەشداربوون، نەگەیشتە رێككەوتن، پارتی لەگەڵ یەكێتیی‌و گۆڕان‌و بەبێ كۆمەڵ كابینەی نوێی دروستكردو بەمشێوەیە كۆمەڵ كەوتە ناو بەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە لە كابینەی ئێستای حكومەتی هەرێمدا، ئه‌م خۆیه‌كلانه‌كردنه‌وه‌یه‌ له‌ بڕیاره‌ سیاسییه‌كانی كۆمه‌ڵدا، كاریگه‌ریی جه‌ماوه‌ری له‌سه‌ر ئه‌م حزبه‌ هه‌بووه‌، وایلیكردووه‌ به‌ره‌و ستایله‌ سیاسییه‌كه‌ی یه‌كگرتوو بڕوات، به‌تایبه‌تیش كه‌ توانای ده‌ستپێشخه‌ریی سیاسی و دروستكردنی رووداوی سیاسی نییه‌و چاوه‌ڕوانی رووده‌وه‌كان ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵوێستیان له‌باره‌وه‌ رابگه‌یه‌نێت. كاتێك ته‌مه‌نی خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستان درێژكرایه‌وه‌، فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانی كردو به‌ته‌واوه‌تی نه‌كشایه‌وه‌، ئه‌مه‌ش جۆرێك له‌ لاوازی و سه‌رلێشێواوی كۆمه‌ڵی له‌نێوان به‌ره‌ی ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌ڵاتدا نیشاندا، به‌تایبه‌تیش له‌كاتێكدایه‌ فراكسیۆنی یەكگرتوو ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی پێشكه‌ش كردبوو، كۆمه‌ڵ بڕیاری كشانه‌وه‌ی له‌ په‌رله‌مان و حكومه‌ته‌ خۆجێییه‌كان بۆ سه‌ره‌تای ئایاری 2023 دواخست، ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدا بوو كه‌ دادگای فیدراڵی عێراق له‌سه‌روبه‌ندی ئه‌وه‌دا بوو درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌، بۆیه‌ كشانه‌وه‌كه‌ی كۆمه‌ڵ له‌ په‌رله‌مان و ئیداره‌ خۆجێییه‌كان له‌ڕووی جه‌ماوه‌رییه‌وه‌ سودێكی ئه‌وتۆی بۆ كۆمه‌ڵ نه‌بوو. ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م كۆمه‌ڵ بۆ هه‌ڵبژاردن ئه‌گه‌ر وه‌كو ئه‌وه‌ی پێشبینی ده‌كرێت، هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان وه‌كو مانگی ئایاری ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت، كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی چه‌ند ئاڵنگارییه‌ك هه‌یه‌ كه‌ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ده‌نگده‌رانی ده‌بێت، له‌وانه‌: •    دوای به‌لاداخستنی كێشه‌ی (حاجی كامیل و لایه‌نگره‌كانی)، بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی بۆ عیرفان عه‌لی عه‌بدولعه‌زیز یه‌كلابوه‌ته‌وه‌و ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه تاڕاده‌یه‌ك خۆی رێكخستوه‌ته‌وه‌، ئه‌مه‌ له‌ شارێكی وه‌كو هه‌ڵه‌بجه‌دا ره‌نگه‌ هه‌ندێك كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ده‌نگی كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی هه‌بێت، به‌تایبه‌ت كه‌ مه‌ڵبه‌ندی كۆمه‌ڵ له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ كێشه‌ی تێدایه‌و كێشه‌كانی چاره‌سه‌ر نه‌كراون. •    هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی كوردستان ده‌بێت كه‌ كۆمه‌ڵ به‌پێ پاشگری ئیسلامی به‌شداری تێدا ده‌كات. •    پرسی فره‌ژنی به‌رپرسانی كۆمه‌ڵ له‌م ساڵانه‌ی دوایدا كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ناوبانگی حزبه‌كه‌ هه‌بووه‌، له‌وانه‌ فره‌ژنییه‌كه‌ی عه‌لی باپیر سه‌رۆكی كۆمه‌ڵ و بەشێك لە پەرلەمانتار و بەرپرسانی باڵای كۆمەڵ، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ كاریگه‌رییه‌كانی ئاشكرابوونی شه‌راكه‌ته‌ ئابورییه‌كه‌ی مه‌لا هه‌ورامان كه‌چێنه‌یی په‌رله‌مانتاری پێشووی كۆمه‌ڵ له‌گه‌ڵ ئه‌ندامێكی حزبه‌كه‌ی، كه‌ كۆنگره‌ی رۆژنامه‌وانی و تۆمه‌تباركردنی یه‌كتری به‌دوای خۆیدا هێنا، هه‌موو ئه‌م دیمه‌نانه‌ وێنایه‌كیان لای به‌شێك له‌ ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵ و ده‌ره‌وه‌ی كۆمه‌ڵ دروستكردووه‌، كه‌ به‌رپرسه‌كانی ئه‌م حزبه‌ زیاتر سه‌رقاڵی ژیانی تایبه‌تی خۆیانن و پرۆژه‌یان بۆ هه‌ستانه‌وه‌ی حزبه‌كه‌و گۆڕانكاریی له‌ كوردستان نییه‌. •    له‌ڕووی میدیاییه‌وه‌ كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی ناتوانێت به‌باشی گوتارو هه‌ڵوێسته‌ سیاسییه‌كانی بۆ ناو شه‌قام شۆڕ بكاته‌وه‌، ھێشتا گوتاری ئاینیی زاڵه‌ به‌سه‌ر گوتاری سیاسی و دوای لابردنی پاشگری ئیسلامیش، هێشتا كۆمه‌ڵ نه‌په‌ڕیوه‌ته‌وه‌ بۆ ناو چینه‌كانی تری كۆمه‌ڵگه‌. •    هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان به‌پێی دادبینییه‌كانی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق به‌ره‌و ئه‌وه‌ ده‌ڕوات هاوشێوه‌ی هه‌ڵبژاردنی 2021ی په‌رله‌مانی عێراق بكرێت به‌شێوازی فره‌ بازنه‌یی، كۆمه‌ڵ له‌ هه‌ڵبژاردنی 2021دا له‌ یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی شێوازی فره‌بازنه‌یدا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو، ئه‌گه‌ر خۆی كۆنه‌كاته‌وه‌و پێگه‌ی خۆی له‌ بازنه‌كان به‌ باشی دیاری نه‌كات و به‌ كاندیدی گونجاو به‌شدار نه‌بێت، ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ روبه‌ڕووی شكستێكی تری بكاته‌وه‌. •    له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌م حزبه‌ ده‌زگایه‌كی خێرخوازی وه‌كو "به‌خشین"ی هه‌یه‌، كه‌ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر چینه‌ هه‌ژاره‌كه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ هه‌یه‌و ده‌كرێت بۆ هه‌ڵبژاردن سودی هه‌بێت. •    ئه‌گه‌ر وه‌كو ئه‌وه‌ی پێشبینی ده‌كرێت لیستی نوێ به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان بكه‌ن له‌وانه‌ لیستی لاهور شێخ جه‌نگیی و ناڕازییه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان، بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن پڕ ده‌بێت له‌ ناڕه‌زایه‌تی و هێرش بۆسه‌ر حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كان و میدیای كۆمه‌ڵ به‌ ئاستی ئێستای خۆیه‌وه‌ ره‌نگه‌ توشی سه‌رلێشێواوی ببێت و نه‌توانێت ئیداره‌ی هه‌ڵمه‌تێكی باشی هه‌ڵبژاردن بدات، به‌ تایبه‌ت ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵ هێڵی سیاسی خۆی له‌ناو ئه‌و كێشمه‌كێشه‌دا به‌ڕوونی جیابكاته‌وه‌. •    كۆمه‌ڵ بۆ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردن لێكتێگه‌یشتنی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی كرد، لێكتێگه‌یشتنه‌كه‌ به‌زیان شكایه‌وه‌، بەهۆی ئەم لێكتێگه‌یشتنه‌وه‌ كۆمەڵ لە ژمارەیەكی زۆری بازنەی هەڵبژاردن كاندیدی دانەناوە‌و لەبەرامبەر ئەمەدا هیچی له‌ یه‌كێتیی دەست نەكەوت، بۆ نمونە لە بازنەی (5)ی گەرمیان كۆمەڵ خاوەنی زیاتر لە (9) هەزار دەنگ بوو، بەڵام كاندیدی نەبوو، ئەمە لەكاتێكدایە لە گەرمیان كاندیدی لایەنەكانی تر بە (5 هەزار) دەنگ سەركەوتوون بۆ پەرلەمانی عێراق، هه‌ر جۆره‌ رێككه‌وتنێكی تری كۆمه‌ڵ بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان مه‌حكومه‌ به‌ شاره‌زایی له‌ دابه‌شبوونی ده‌نگ به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردندا. •    كۆمەڵی دادگەری خاوەنی بنكەیەكی جەماوەری دیاریكراوی خۆیەتی، لە زۆربەی هەڵبژاردنی خولەكانی پەرلەمانی كوردستاندا دەنگ و كورسیەكانی  نزیكە لەیەكەوە، لە خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان (6) كورسی و (118) هەزار دەنگ و لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لە 2018دا كۆمەڵ (7) كورسی و  (109) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە. ‌ دارایی كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ئه‌م حزبه‌ش هاوشێوه‌ی زۆربه‌ی حزبه‌كانی تر، مانگانه‌ له‌ بڕه‌پاره‌یه‌ك سودمه‌ند ده‌بێت بۆ به‌ڕێوه‌بردنی دامه‌زراوه‌كانی، ئه‌م بڕه‌ پاره‌یه دوو حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كان دابینی ده‌كه‌ن و له‌ ده‌ره‌وه‌ی یاسای به‌كاره‌. ساڵی 2013 كە هەرێمی كوردستان دواین یاسای بودجەی هەبووە، له‌ پارەی حزبە سیاسییەكان و لە دەرەوەی یاسای بەركار، مانگانه‌ بڕی (350 ملیۆن) دینار به‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامی دراوه‌ (كه‌ ئێستا ناوه‌كه‌ی بووه‌ به‌ كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی)، له‌دوای ده‌ستبه‌كاربوونی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمیشه‌وه‌ له‌ ته‌موزی 2019دا، پارتی و یه‌كێتیی به‌شێوازێكی تر خه‌رجی حزبه‌ سیاسییه‌كان دابین ده‌كه‌ن، به‌نمونه‌ به‌پێی زانیارییه‌كانی (دره‌و)، له‌ 2022دا كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی مانگانه‌ بڕی (150 هه‌زار) دۆلاری له‌ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ له‌لایه‌ن نێچیرڤان بارزانییه‌وه‌ بۆ دابین كراوه‌، ئه‌م پاره‌یه‌ خراوەتە بری (یاسای پێدانی بودجەی حزبەكان)، كە زیاتر له‌ هه‌شت ساڵە لە پەرلەمانی كوردستان پەسەندكراوە، بەڵام كاری پێناكرێت و پارتی و یه‌كێتیی بۆ راكێشانی لایه‌نداری حزبه‌كان، خۆیان بودجه‌یان بۆ دابین ده‌كه‌ن. به‌پێی قسه‌ی هه‌ندێك له‌ سه‌رچاوه‌ ئاگاداره‌كان، ئێستا یه‌كێتیی نیشتمانی له‌ سنوری ده‌سه‌ڵاتدارێتی خۆی مانگانه‌ بۆ به‌شێك له‌ حزبه‌ سیاسییه‌كان بڕه‌ بودجه‌یه‌ك دابین ده‌كات. پاره‌كه‌ی پارتی و یه‌كێتیی تاڕاده‌یه‌ك هه‌ندێك له‌ حزبه ‌ئۆپۆزسیۆنه‌كانی له‌ باسكردنی بردنی داهاتی ناوخۆ له‌لایه‌ن حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانه‌وه‌ بێده‌نگ كردووه‌، تا ئه‌و راده‌یه‌ی به‌مدواییه‌ محه‌مه‌د حاجی مه‌حمود سه‌رۆكی پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان له‌ گفتوگۆیه‌كی (دره‌و)دا وتی:" له‌ كوردستان ئۆپۆزسیۆن نییه‌، ئۆپۆزسیۆن سه‌ری مانگ ئه‌چێت پاره‌ له‌ ده‌سه‌ڵات وه‌رئه‌گرێت". هه‌ندێك له‌ حزبه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كان به‌دیاریكراوی كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی هه‌ر له‌ پارتی و یه‌كێتیی نا، بۆ ئیداره‌دانی دۆخی دارایی خۆیان ناچاربوون ته‌نانه‌ت پاره‌ له‌ كۆماری ئیسلامی ئێرانیش وه‌ربگرن، نیسانی 2023 له‌ به‌رنامه‌یه‌كی (دره‌و)دا بۆ یه‌كه‌مجار محه‌مه‌د حاجی مه‌حمود ئاشكرایكرد، ساڵی 2009 كه‌ حزبی سۆسیالیست و زه‌حمه‌تكێشان و كۆمه‌ڵی ئیسلامی و یه‌كگرتووی ئیسلامی لیستی هاوبه‌شیان هه‌بووه‌ بۆ هه‌ڵبژاردن، بڕی (یه‌ك ملیۆن) دۆلاریان له‌ قاسم سوله‌یمانی فه‌رمانده‌ی فه‌یله‌قی قودسی سوپای پاسداران وه‌رگرتووه‌.   كۆمەڵی دادگەری و هەڵبژاردن بە ژمارە كۆمەڵی دادگەری  لە ساڵی 2005ەوە تائێستا بەشداری لە (11) پرۆسەی هەڵبژاردنی گشتی لە هەرێمی كوردستان كردووە: •    لە یەكەم بەشداریدا لە هەڵبژاردنی خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 2005دا بە لیستی هاوبەش بەشداربوو . •    لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 2010دا كۆمەڵ (144) هەزار دەنگی بەدەستهێنا، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021ی پەرلەمانی عێراق تەنیا (64) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە. •    لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان  لە 2013دا لەكۆی (2 ملیۆن و 653 هەزار) دەنگدەر، (118) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (4%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە. •    لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2021، كۆمەڵ لەكۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار) دەنگدەر، (64) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، بەرێژەی (2%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە. •    لە هەڵبژاردنی 2010ی پەرلەمانی عێراق، كۆمەڵ لە پارێزگای سلێمانی (79 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا لە سلێمانی (44 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە. •    لە هەڵبژاردنی 2010ی پەرلەمانی عێراق، یەكگرتوو لە پارێزگای هەولێر (62 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا لە پارێزگای هەولێر (19 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە. راپۆرتی پەیوەندیدار بەشی پێنجەم: یه‌كگرتوو.. چیرۆكی گه‌شه‌و پاشه‌كشێكردن بەشی چوارەم: نه‌وه‌ی نوێ.. خه‌ونی دووباره‌كردنه‌وه‌ی سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ی 2021 بەشی سێیەم: بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و خه‌ونی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئۆپۆزسیۆن بەشی دووەم:یه‌كێتیی به‌ خه‌یاڵی كه‌ركوكه‌وه‌ ده‌یه‌وێت كوردستان بباته‌وه‌ بەشی یەكەم: پارتی له‌ یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی دوای كۆنگره‌دا    

درەو: مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە شەقامی سالمەوە دەچێتە بناری گویژە، شوێنی مەكتەبی سیاسیش دەكرێتە بارەگای ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییە سیاسیەكانی یەكێتی، یەكێتی پێنج بارەگای مەكتەبی سیاسی هەیە بەڵام كۆبوونەوەكانی مەكتەبی سیاسی دەباتە ماڵی مام جەلال لە دەباشان. ئێستا لە بینایەكی نوێ لە بناری گویژە لەسەر شەقامی شەستمەتری مەلیك مەحمود، لۆگۆیەكی گەورەی یەكێتی لە بینایەكی نوێ دراوە، سەرچاوەیەكی باڵای یەكێتی بە (درەو)ی راگەیاند ئەو بینا نوێیە دەكرێتە بینای مەكتبەی سیاسی یەكێتی، دوای ئەوەی بینای كۆنی مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە شەقامی سالم كرایە بارەگای ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی یەكێتیی. ئەمە لەكاتێكدایە زەویەكی (30) دۆنمی لە بناری گویژە لەبەرامبەر وێستگەی كارەبای ئازادی دراوە بە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و بڕیاربوو بارەگای مەكتەی سیاسی نوێی یەكێتی لەم شوێنەدا دروستبكرێت. مەكتەبی سیاسی یەكێتی خاوەنی پێنج بارەگایە، بەڵام زۆرینەی كۆبوونەوەكانی مەكتەبی سیاسی لە ماڵی مام جەلالە لە دەباشان، بارەگاكانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی: •    بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە هەولێر •    بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە قەڵاچوالان •    بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە كەركوك •    بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە سلێمانی (شەقامی سالم) •    بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە سلێمانی (بناری گویژە)  

درەو: 🔻 رۆژی (8/2/2024) کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی، بەرهەم و قازانجی خۆی بۆ ساڵی (2023) ڕاگەیاند؛ 🔹 کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکە (668 ملیۆن) دۆلار بووەو (218 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. 🔹 ئێستا فرۆشی نەوتی تاوکێ مانگانە نزیکەی (١٠ ملیۆن) دۆلار بۆ کۆمپانیاکە بەدەست دەهێنێت، سەرەڕای نزمی نرخی ئەو نەوتەی دەفرۆشرێت. 🔹 لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە (46 هەزار و 636) بەرمیل نەوتی خاوی بەرهەمهێناوە لە ساڵی (2023)دا ، بە جۆرێک؛ 🔹 رۆژانە (26 هەزار و 616) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی تاوکێ و (19 هەزار و 824) بەرمیل نەوتی کە کێڵگەی فیشخابور و (196) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی نەوتی بەعشیقە بەرهەم هێناوە. یەکەم؛ پوختەی ڕاگەیەندراوەکەی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی رۆژی (8/2/2024) کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی بەرهەم و قازانجی خۆی بۆ ساڵی (2023) ڕاگەیاند، لە هەموو ئەو ناوچانەی کاری تێدا دەکات و بەپێی ڕاگەیەندراوەکە؛ لە ساڵی (2023)دا کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکە (668 ملیۆن) دۆلار بووەو (218 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. وەک لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، پوختەی بەرهەمهێنانی کۆمپانیاکە لە ساڵی (٢٠٢٣)دا بە تێکڕای رۆژانە (٥٢ هەزار و ٦٠٠) بەرمیل نەوتی خاو بووە، کە لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕا (٣٤ هەزار و ٩٠٠) بەرمیل نەوتی رۆژانە، لە دەریای باکوور (١٤ هەزار و 200) بەرمیل نەوتی رۆژانەو لە ڕۆژئاوای ئەفریقا بە تێکڕا (3 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی رۆژانە بووەو وەک پشکی کۆمپانیاکە مامەڵەیان لەگەڵ کراوە. ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بەوەش کردووە لە کۆتایی ساڵدا، بەرهەمهێنانی گشتی لە ناوچەی گرێبەستی تاوکێ کە کۆمپانیای (DNO) پشکی (75%)ی تێدا هەیە، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و داخستنی بۆری نەوتی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان لە مانگی ئازاری (2023)ەوە تاڕادەیەکی زۆر کەوتووەتەوە سەر پێ و  گەیشتە تێکڕا (80 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە. پوختەی پشکی شایستەی دارایی کۆمپانیاکە نزیکە لە (30) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەشێوەی کاش و فرۆشتنی بەرهەمەکە بە بازرگانان و تانکەر یان بە بۆری دەگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگە ناوخۆییەکان. سەرەڕای دابەزینی خەرجییەکانی کارکردن بە ڕێژەی (65%)، ئێستا فرۆشی نەوتی تاوکێ مانگانە نزیکەی (١٠ ملیۆن) دۆلار بۆ کۆمپانیاکە بەدەست دەهێنێت، سەرەڕای نزمی نرخی ئەو نەوتەی دەفرۆشرێت. کۆمپانیای DNO پێشبینی ئەوە دەکات، بەرهەمی گشتی کارکردن لە ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بەردەوام بێت و تێکڕای بەرهەم بگەیەنرێتە (80 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە. ئەو داتایە لە بارەی بڕی بەرهەمهێنانەوە گۆڕانکاری بەسەردادێت بەگوێرەی دەرئەنجامی گفتوگۆ بەردەوامەکانی پەیوەست بە وەرگرتنەوەی قەرزەکانی ڕابردوو بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و مەرج و ڕێساکانی پارەدان بۆ هەر هەناردەیەکی نەوتی لە داهاتوودا، کە لە بەرامبەردا دەبێتە هۆی پاڵنانی وەبەرهێنانی زیاتر لە بیرەکاندا. دووەم؛ کۆمپانیای (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی، لە چوارچێوەی گرێبەستی کێڵگەکانی نەوتی (فیشخابوور و تاوکێ) کە بە گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوە، لەگەڵ کێڵگەی نەوتی بەعشیقە، گرێبەستی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە، بەجۆرێک؛ 1.    ناوچەی گرێبەستی تاوکێ: هەردوو کێڵگەی نەوتی (فیشخابور و تاوکێ) دەگرێتەوە، لە بەر ئەوەی هەردوو کێڵگەکە بە یەک گرێبەست دراوە بە کۆمپانیا پشکدارەکان، بۆیە بە ناوچەی گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوەو (75%) پشکەکانی دراوە بە کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی و (25%) کۆمپانیای گنێڵ ئێنێرجی تورکی وەبەرهێنانی تێدا دەکات. 2.    کێڵگەی نەوتی بەعشیقە: یەکێکی دیکەیە لەو کێڵگە نەوتیانەی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی پشکی (64%) تێدا هەیە و (16%)ی پشکەکانیشی دراوە بە کۆمپانیای وزەی تورکی (TEC)  و (20%)ی پشکی حکومەتی هەرێمی کوردستانە و لە ناوەڕاستی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشت بە قۆناغی بەرهەمهێنان. سێیەم؛ بەرهەمی کاری (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2023)دا پاڵپشت بەو داتایانەی کۆمپانیای (DNO) بڵاوی کردووەتەوە، لە ڕابردووشدا وەرزانە ڕاپۆرتی کارو چالاکییەکانی خۆی لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڵاوکردووەتەوە، لە سەرجەم ئەو ناوچەو کێڵگانەی پشکدارە تێیدا، لە ساڵی (2023)دا بە تێکڕای رۆژانە (46 هەزار و 636) بەرمیل نەوتی خاوی بەرهەمهێناوە، بە جۆرێک؛ رۆژانە (26 هەزار و 616) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی تاوکێ و (19 هەزار و 824) بەرمیل نەوتی کە کێڵگەی فیشخابور و (196) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی نەوتی بەعشیقە بەرهەم هێناوە. لەم خشتانەی خوارەوەدا، رونکراوەتەوە، کە بەشێوەی وەرزی (چارەکی ساڵ) بەرهەمی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لە چی ئاستێکدا بووەو پوختەو پشکی کۆمپانیاکە تێدا تێیدا رونکراوەتەوە.          

(دره‌و): كۆمپانیای دانه‌غازی ئیماراتی كه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان كارده‌كات، ساڵی رابردوو بری (160 ملیۆن) دۆلار پۆخته‌ی قازانجی هه‌بووه‌، هێشتاش بڕی 103 ملیۆن دۆلاری تری لای هه‌رێمی كوردستانه‌. كۆمپانیای (دانه‌غاز)ی ئیماراتی كه‌ له‌كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ قادركه‌ره‌م كارده‌كات، راپۆرتی دارایی خۆی بۆ ساڵی 2023 بڵاوكرده‌وه‌. به‌گوێره‌ی راپۆرته‌كه‌، ئه‌م كۆمپانیایه‌ ساڵی رابردوو به‌ تێكڕا بڕی (160 ملیۆن) دۆلار قازانجی كردووه‌، به‌به‌راورد به‌ ساڵی 2022 رێژه‌ی قازانجی كۆمپانیاكه‌ كه‌میكردووه‌، چونكه‌ له‌ 2022دا پوخته‌ی قازانجی كۆمپانیاكه‌ بڕی (182 ملیۆن) دۆلار بووه‌.  راپۆرته‌ داراییه‌كه‌ی دانه‌غاز باسله‌وه‌ ده‌كات، ئاستی وه‌به‌رهێنانی كۆمپانیاكه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌ڕێژه‌ی 8% به‌رزبووه‌ته‌وه‌و ئاستی پێوانه‌یی به‌رهه‌مهێنان له‌ چاره‌كی كۆتایی 2023دا له‌ كوردستان رۆژانه‌ به‌بڕی (520) پێ سێجا به‌رزبوه‌ته‌وه‌.  سه‌رباری ئه‌مه‌، له‌ هه‌رێمی كوردستان كۆمپانیاكه‌ میكانیزمێكی نوێی پاره‌دانی خستوه‌ته‌كار بۆ گره‌نتیكردنی وه‌رگرتنی شایسته‌ داراییه‌كانی. دانه‌غاز كه‌ خۆی وه‌كو گه‌وره‌ترین كۆمپانیای تایبه‌تی كه‌رتی غازی سروشتی له‌ ناوچه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ناسێنێت، له‌ راپۆرته‌ داراییه‌كه‌یدا هۆكاری دابه‌زینی ئاستی قازانجه‌كانی له‌ 2023دا به‌به‌راورد به‌ 2022 بۆ "دابه‌زینی نرخی فرۆشی به‌دیهاتووی هایدرۆكاربۆن" ده‌گه‌ڕینێته‌وه‌، كه‌ به‌شێكی ئه‌م كه‌مبونه‌وه‌یه‌ش به‌ زیادكردنی ئاستی به‌رهه‌مهێنان و دابه‌زاندنی خه‌رجی به‌كارخستن له‌ هه‌رێمی كوردستان قه‌ره‌بوو كراوه‌ته‌وه‌.  به‌گشتی داهاتی كۆمپانیاكه‌ له‌ 2023دا به‌رێژه‌ی 20% دابه‌زیوه‌و گه‌یشتوه‌ته‌ (423 ملیۆن) دۆلار، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ داهاتی كۆمپانیاكه‌ له‌ 2022دا بریتی بووه‌ له‌ (529 ملیۆن) دۆلار. به‌ڵام له‌ به‌رامبه‌ردا، به‌هۆی كۆنترۆڵكردن و كه‌مكردنه‌وه‌ی خه‌رجییه‌كانه‌وه‌، له‌ ساڵی 2023دا خه‌رجی به‌كارخستنی كۆمپانیاكه‌ به‌رێژه‌ی 7%ی دابه‌زیوه‌و گه‌یشتوه‌ته‌ بڕی (53 ملیۆن) دۆلار، ئه‌مه‌ له‌كاتێدایه‌ له‌ 2022دا خه‌رجی به‌كارخستن بریتی بووه‌ له‌ (57 ملیۆن) دۆلار.  به‌پێی راپۆرته‌كه‌، ساڵی رابردوو نرخی فرۆشی به‌دیهاتوو بۆ هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وتی كۆندێنسێت بڕی (51 دۆلار) بووه‌، هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وتی هاوتای غازی شل (LPG) به‌بڕی 35 دۆلار فرۆشراوه‌، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ له‌ 2022دا هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وتی كۆندێنسێت به‌ (79 دۆلار)و نه‌وتی هاوتای غازیش به‌ بڕی (42 دۆلار) فرۆشراوه‌.  دانه‌غاز ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات، ساڵی رابردوو ئاستی به‌رهه‌مهێنانی له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌رێژه‌ی 8% زیادكردووه‌و پوخته‌ی وه‌به‌رهێنانی كۆمپانیاكه رۆژانه‌‌ گه‌یشتوه‌ته‌ (36 هه‌زارو 900) به‌رمیل نه‌وتی هاوتا، ئه‌مه‌ زیادبوونه‌ش دوای ته‌واوكردنی پرۆژه‌ی لابردنی جه‌نجاڵی له‌ وێستگه‌ی كۆرمۆر، ئه‌مه‌ وه‌كو هه‌نگاوێكی ستراتیژی بۆ دابینكردنی خواستی روو له‌زیادبووی غازی سروشتی له‌ هه‌رێمی كوردستان.  راپۆرته‌كه‌ ده‌ڵی: له‌ تشرینی دووه‌می 2023دا، له‌چوارچێوه‌ی هه‌وڵی كۆمپانیاكه‌دا بۆ هاوسه‌نگی له‌گه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنی خواست له‌سه‌ر كاره‌باو پاڵپشتیكردن له‌ هه‌وڵه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با له‌سه‌ر ئاستی خۆجێیی، وه‌به‌رهێنانی غاز رۆژانه‌ بۆ ئاستی پێوانه‌یی به‌رزكراوه‌ته‌وه‌ كه‌ بڕی 520 ملیۆن پێ سێجایه‌.  سه‌رباری ئه‌مه‌، كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم كه‌ رێژه‌ی 35%ی پشكه‌كانی بۆ دانه‌غاز ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‌، له‌ ساڵی رابردوودا به‌رده‌وام بووه‌ له‌ پرۆژه‌ی فراوانكردنی به‌رهه‌مهێنانی غاز "كۆرمۆر 250"، توانیویه‌تی كاری هه‌ڵكه‌ندی شه‌ش بیر له‌ناو پرۆژه‌كه‌دا ته‌واو بكات، ئامانجی ئه‌وه‌یه‌ له‌نیوه‌ی دووه‌می ئه‌مساڵدا پرۆژه‌كه‌ ته‌واو بكات.  له‌پاڵ ئه‌مانه‌دا كۆمپانیاكه‌ شانازی ده‌كات به‌وه‌ی، به‌مدواییه‌ له‌ڕووی كۆكردنه‌وه‌ی شایسته‌ داراییه‌كانییه‌وه‌ پێشكه‌وتنێكی به‌دیهێناوه‌، به‌ پاره‌كانی پێشتریشه‌وه‌ كه‌ پێی نه‌دراوه‌، رێككه‌وتنێكی كردووه‌ له‌باره‌ی میكانیزمێكی نوێی وه‌رگرتنی پاره‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان، میكانیزمه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ شایسته‌ داراییه‌كانی راسته‌خۆ له‌ وێستگه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی كاره‌باوه‌ پێبدرێت، وه‌كو پابه‌ندییه‌كی سه‌رشانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، ئه‌مه‌ له‌پاڵ دانانی خشته‌ی زه‌مه‌یی بۆ وه‌رگرتنی شایسته‌ داراییه‌كانی پێشتری، كۆمپانیاكه‌ ده‌ڵێ ئه‌م میكانیزمه‌ نوێیه‌ گره‌نتی به‌رده‌وامی دابینكردنی پێداویستی غاز بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با ده‌كات له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌بێ پچڕان، هه‌روه‌ك پشكداریش ده‌بێت بۆ فه‌راهه‌مكردنی وه‌به‌رهێنانی پێویست بۆ ته‌واوكردنی پرۆژه‌ی فراوانكردنی به‌رهه‌مهێنانی غاز له‌ "كۆرمۆر 250".  راپۆرته‌كه‌ باسله‌وه‌ ده‌كات، به‌هۆی دواكه‌وتنی پێدانی شایسته‌ داراییه‌كانه‌وه‌ له‌ 2023و سه‌ره‌نجی كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم له‌سه‌ر پابه‌ندییه‌ داراییه‌كانی و پێداویستییه‌كانی پرۆژه‌ی كۆرمۆر  250 وه‌كو ئه‌وله‌ویه‌تی كاری خۆی، كۆمپانیاكه‌ نه‌یتوانیوه هیچ قازانجێكی نه‌ختینه‌ به‌سه‌ر هاوپشكه‌كانیدا دابه‌ش بكات، له‌ناویشیاندا دانه‌غاز، له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش دانه‌غاز له‌ كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی گشتی ساڵانه‌ی خۆیدا پێشنیاری دابه‌شكردنی قازانجی نه‌ختینه‌یی ناكات، به‌ڵام به‌ له‌به‌رچاوگرتنی قازانجه‌كانی له‌ 2023دا، پێشبینی ده‌كات له‌ داهاتوودا قازانجه‌كانی دابه‌ش بكات، ئه‌مه‌ش كاتێك كه‌ نه‌ختینه‌ی پێویستی بۆ دابه‌شكردنی قازانج ده‌ستده‌كه‌وێت.  دانه‌غاز كه‌ هاوكات له‌ میسریش وه‌به‌رهینان ده‌كات، ساڵی رابردوو له‌ میسر ئاستی وه‌به‌رهێنانی پاشه‌كشێی كردووه‌، ئه‌مه‌ی به‌ زیادكردنی ئاستی وه‌به‌رهێنان له‌ هه‌رێمی كوردستان قه‌ره‌بوو كردووه‌ته‌وه‌.  ته‌نیا كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم ساڵی رابردووه‌ بڕی (180 ملیۆن) دۆلاری له‌ هه‌رێمی كوردستان وه‌رگرتووه‌، هێشتاش بڕی (103 ملیۆن) دۆلاری لای هه‌رێمی كوردستانه‌و له‌ سه‌ره‌تای ئه‌مساڵدا كۆمپانیاكه‌ بڕی (68 ملیۆن) دۆلاری تری وه‌رگرتووه‌.   له‌باره‌ی دانه‌غازه‌وه‌ ئه‌م كۆمپانیایه‌ خۆی وه‌كو یه‌كه‌مین و گه‌وره‌ترین كۆمپانیای ناوچه‌یی تایبه‌تمه‌ند له‌بواری به‌رهه‌مهێنانی غازی سروشتی له‌ خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ناسێنیت، كۆمپانیاكه‌ له‌ 2005 دامه‌زراوه‌و له‌ بازاڕی دراوی ئه‌بوزه‌بی تۆماركراوه‌، له‌ هه‌رێمی كوردستان و میسرو ئیماراتی عه‌ره‌بی كاری دۆزینه‌وه‌و به‌رهه‌مهێنانی و گواستنه‌وه‌ی وه‌رگرتووه‌و تێكڕای ئه‌و پرۆژانه‌ی كاریان تێدا ده‌كات زیاتر له‌ (ملیارێك) به‌رمیل نه‌وتی هاوتا له‌خۆده‌گرێت.    

درەو: هێشتا وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دیاری نەكراوە، حزبە سیاسیەكان لەناو كادرو لایەنگرانیاندا لیستی كاندیدەكانی خۆیان دیاریكردووە، چاوەڕوان دەكرێت دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی لەسەر یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان كە بڕیارە 11ی ئەم مانگە بڕیاربدات، سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان رۆژەكانی كۆتایی مانگی ئایاری داهاتوو دیاری بكات بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە ئێستادا خۆی ئامادەكردووە بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لەگەڵ بەرپرسانی یەكگرتووی ئیسلامی قسەی كردووە، ناوی بەشێك لە كاندیدەكانی یەكگرتووی دەستكەوتووە كە ئەمانەن: •    فاتیح سەنگاوی   سلێمانی •    خەرامان محەمەد  سلێمانی •    مستەفا عەبدوڵا   راپەڕین •    عوسمان كاروانی  سلێمانی •    سادق هەڵەدنی   سلێمانی •    ئیسلام كەشانی   زاخۆ •    سەعد عەلی عەبۆ   دهۆك •    هلز ئەحمەد   دهۆك •    محەمەد مارف    سەید سادق •    قاسم گەڵاڵی    هەولێر •    بوخاری جەمیل   هەولێر •    سەرهەنگ قاسم سۆران •    لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا لە 2018 یەكگرتووی ئیسلامی و بزوتنەوەی ئیسلامی بەیەك لیست بەناوی هاوپەیمانی (بەرەو ئیسڵاح)  بەشداربوون و (67 هەزارو 712) دەنگیان بەدەستهێناو (5) كورسیان بەدەستهێنا  

درەو: هێشتا وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دیاری نەكراوە، حزبە سیاسیەكان لەناو كادرو لایەنگرانیاندا لیستی كاندیدەكانی خۆیان دیاریكردووە، چاوەڕوان دەكرێت دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی لەسەر یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان كە بڕیارە 11ی ئەم مانگە بڕیاربدات، سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان رۆژەكانی كۆتایی مانگی ئایاری داهاتوو دیاری دەكات بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان. كۆمەڵی دادگەری كوردستان لە ئێستادا خۆی ئامادەكردووە بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، پێشتر سەركردایەتی كۆمەڵی دادگەری بڕیاریداوە پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم بۆیان نەبێت خۆیان كاندید بكەنەوە، هەرچەندە بەشێكیان خواستی دووبارە خۆكاندیدكردنەوەیان هەیە، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لەگەڵ بەرپرسانی كۆمەڵی دادگەری قسەی كردووە، ناوی بەشێك لە كاندیدەكانی كۆمەڵی دادگەری دەستكەوتووە كە ئەمانەن: شوان رابەر  هەولێر قومریە بەرزنجی  هەولێر ئەنوەر سەباح هەولێر حەكیم حەمد راپەڕین شنۆ پێنجوێنی  پێنجوێن سەباح قارەمان  شارەزوور مرواری محەمەد سلێمانی باوەڕ جەمال سلێمانی تۆفیق مستەفا عەباس محەمەد پارێزەر كەژاڵ •    لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا كۆمەڵی دادگەری كوردستان (109 هەزارو 494) دەنگ و (7) كورسی بەدەستهێناوە  

راپۆرت: دره‌و یه‌كگرتووی ئیسلامی ته‌مه‌نی ده‌بێت به‌ (30) ساڵ، له‌م ته‌مه‌نه‌دا سه‌ره‌تا به‌ گه‌شه‌كردنی خێرا ده‌ستیپێكردو له‌ ناوه‌ڕاستیدا هیواش بووه‌وه‌، له‌ئیستاشدا له‌ پاشه‌كشێدایه‌و ده‌ستی به‌ دۆخی خۆیه‌وه‌ گرتووه‌و به‌وه‌ی هه‌یه‌تی قایله‌، به‌هۆی هه‌ڵبژاردنی چاوه‌ڕوانكراوی كوردستانه‌وه‌ یه‌كگرتوو كۆنگره‌ی نۆیه‌می خۆی بۆ كۆتایی ئه‌مساڵ دواخستووه‌، یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 2013ی پەرلەمانی كوردستاندا (10) كورسی بەدەستهێنا، نە پێشتر و نە دواتر ئەو ژمارەیەی بەدەستنەهێناوە، لە هەڵبژاردنی 2010ی پەرلەمانی عێراق، یەكگرتوو (214) هەزار دەنگی هەبوو، لە 2021 دەنگەكانی بووە (108)، ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م یه‌كگرتوو بۆ هه‌ڵبژاردن چین ؟ ورده‌كاری له‌م راپۆرته‌دا. ‌‌   دۆخی حزبه‌كان له‌زنجیره‌یه‌ك راپۆرتدا هه‌رێمی كوردستان له‌به‌رده‌م هه‌ستیارترین هه‌ڵبژاردندایه‌ له‌ مێژووی خۆیدا، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی 1992 تاقیكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارێتیی كورد بووبێت له‌وه‌ی ئایا دوای كشانه‌وه‌ی رژێمی به‌عس له‌ ناوچه‌ كوردییه‌كان، كورد توانای به‌ڕێوه‌بردنی خۆی هه‌یه‌، ئه‌وا هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ تاقیكردنه‌وه‌ ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ئایا دوای 32 ساڵی حوكمڕانیی نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆی خۆی، كورد ده‌توانێت پارێزگاری له‌و فیدراڵیه‌ت و نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆییه ‌بكات كه‌ به‌ده‌ستیهێناوه؟ بۆ تێگه‌یشتن له‌ دۆخی كورد له‌ ئێستادا، خوێندنه‌وه‌ بۆ دۆخی حزبه‌كان له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی خۆیان و له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌وه‌یان، هه‌ندێك ئاماژه‌ نیشان ده‌دات، (دره‌و) به‌ زنجیره‌یه‌ك راپۆرت شیكاریی بۆ دۆخی هه‌موو ئه‌و حزب و گروپه‌ سیاسییانه‌ ده‌كات كه‌ به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان ده‌كه‌ن. به‌شی پێنجه‌م: یه‌كگرتووی ئیسلامی ئه‌مڕۆ یادی 30 ساڵه‌ی ئیعلانكردنی یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستانه‌، له‌ فه‌رهه‌نگی سیاسی یه‌كگرتوودا 6ی شوباتی 1994 وه‌كو یادی ئیعلانكردن ناوده‌برێت نه‌ك دامه‌زراندن، چونكه‌ به‌وته‌ی ئه‌وان دامه‌زرێنه‌رانی یه‌كگرتوو به‌ر له‌ راگه‌یاندنی حزبه‌كه‌ش هه‌ر له‌ناو كاری ئیسلامیدا بوون و به‌م قۆناغه‌ ده‌ڵێن" قۆناغی كاری نهێنیی". یه‌كگرتووی ئیسلامی له‌سه‌ره‌تاكانی شەڕی ناوخۆی كوردستاندا لەدایكبوو، لەناو بۆنی باروتی شەڕدا، سیاسەتكردنی بەچەك رەتكردەوە، بۆ ئەو كات ئەم بیرۆكەیە جێگای گاڵتەجاڕی بوو، به‌ڵام سه‌رباری هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی دۆخی حزبایه‌تی له‌ كوردستان، یه‌كگرتوو تائێستا ده‌ستبه‌رداری ئه‌م بنه‌مایه‌ نه‌بووه‌و هێزی چه‌كداری نییه‌، ئه‌مه‌ش له‌ ناوچه‌یه‌كی وه‌كو عێراق و هه‌رێمی كوردستاندا كه‌ تائێستاش میلیشیاو هێزه‌ نافه‌رمییه‌كان باڵاده‌ستن به‌سه‌ر دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كاندا. یه‌كگرتوو له‌سه‌ره‌تای راگه‌یاندنییه‌وه‌ یه‌كێك له‌ كێشه‌ گه‌وره‌كانی به‌رده‌می ئه‌وه‌ بوو، ته‌مه‌نی سیاسی كه‌م بوو، كاتێك پێگه‌ی جه‌ماوه‌ری زیاتر هه‌ڵده‌كشا، لایه‌نه‌كانی به‌رامبه‌ر به‌دیاریكراویش پارتی و یه‌كێتیی تۆمه‌تباریان ده‌كرد به‌وه‌ی حزبێكی گه‌نجه‌و به‌شداری خه‌باتی چه‌كداری دژی رژێمی به‌عس نه‌كردووه‌، به‌ڵام ئیتر ئه‌مڕۆ یه‌كگرتوو ته‌مه‌نی 30 ساڵه‌و له‌ریزی حزبه‌ گه‌نجه‌كاندا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ناكرێت. له‌ 30 ساڵی ته‌مه‌نیدا، سه‌لاحه‌دین محه‌مه‌د به‌هادین ئه‌مینداریی ئه‌به‌دی یه‌كگرتووه‌، ئه‌م پیاوه‌ له‌ماوه‌ی ئه‌م (30) ساڵه‌دا ته‌نیا بۆ ماوه‌ی (4) ساڵ ده‌ستبه‌رداری پۆستی ئه‌میندار بوو (2012 بۆ 2016)و پۆسته‌كه‌ی بۆ (محه‌مه‌د فه‌ره‌ج) چۆڵكرد، به‌ڵام ئه‌مه‌ش به‌رده‌وام نه‌بوو، خۆی گه‌ڕایه‌وه‌و له‌وكاته‌وه‌ تائێستا هه‌ر خۆی ئه‌مینداره‌. سه‌لاحه‌دین محه‌مه‌د به‌هادین حزبه‌كه‌ی به‌جۆرێك دروستكردووه‌، كاره‌كته‌ره‌كانی ناوی به‌ كه‌می توانای روبه‌ڕووبونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌میندار هه‌یه‌، شه‌رم ده‌كه‌ن، بۆ نمونه‌ سه‌ره‌تاكانی 2021 ئه‌میندار به‌بێ گوێدانه‌ بڕیاری سه‌ركردایه‌تی حزبه‌كه‌ی، هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی شورای هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و دواتر خۆی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌شی گرته‌ده‌ست، ئه‌ندامانی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ كه‌ له‌ كاره‌كته‌ره‌ كۆنه‌كانی یه‌كگرتوون، بێده‌نگنیان هه‌ڵبژاردو ئێستاش قایلن به‌وه‌ی  ئه‌میندار ماوه‌ له‌دوای ماوه‌، به‌ جیاو هه‌ر جاره‌ی له‌گه‌ڵ گروپێكیان كۆده‌بێته‌وه‌.   تا به‌ئه‌مڕۆ گه‌یشتووه‌، یه‌كگرتووی ئیسلامی به‌ناو زۆر قۆناغی سه‌ختدا تێپه‌ڕیوه‌، جه‌نگی ناوخۆیی پارتی و یه‌كێتیی له 1994 بۆ 1998 به‌رده‌وام بوو، یه‌كگرتوو له‌ هه‌ردوولاوه‌ له‌ژێر فشاردا بوو، به‌ڵام ئه‌م قۆناغه‌ی تێپه‌ڕاندو نه‌بوو به‌ به‌شێك له‌ شه‌ڕه‌كه‌، له‌به‌رامبه‌ردا به‌ بێده‌نگی سودی له‌ دۆخی ره‌شبینی شه‌ڕی ناوخۆیی وه‌رگرت بۆ به‌هێزكردنی بنكه‌ی جه‌ماوه‌ریی خۆی، ئه‌مه‌ش له‌لایه‌ك له‌رێگه‌ی بابه‌خدان به‌ خێزان وه‌كو یه‌كه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌تی كۆمه‌ڵگه‌و له‌لایه‌كی تر راكێشانی رێكخراوه‌ خێرخوازییه‌‌ ئیسلامییه‌كان بۆ كوردستان و گه‌یاندنی كۆمه‌ك به‌ هه‌ژاران و دروستكردنی مزگه‌وت و پرۆژه‌ی ئاو و قوتابخانه‌و چه‌ندین پرۆژه‌ی تر.  ‌ لە دوای رووداوەكانی 31ی ئابی 1996 یەكگرتوو بە وەزیری هەرێم بەشداری لە كابینەكەی پارتی دیموكراتی كوردستاندا كرد، دواتریش بە وەزیری داد له‌ (كابینه‌ی چوار له‌ سالی 1999)بەشداربوو، ئه‌مه‌ش هێنده‌ی تر گوشاری یه‌كێتیی له‌سه‌ر ئه‌ندامه‌كانی له‌ سنوری پارێزگای سلێمانی زیادكرد، له‌و ساڵانه‌ به‌شێكی زۆری ئه‌ندام و لایه‌نگرانی ئه‌م حزبه‌ له‌لایه‌ن هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی یه‌كێتییه‌وه‌ ده‌گیران و لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كرا، به‌تایبه‌تیش كه‌ یه‌كگرتوو به‌شێوه‌یه‌كی كاریگه‌ر خزابووه‌ ناو خێزانه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌و له‌ هه‌ر خێزانێك لانی كه‌م لایه‌نگرێكی بۆ خۆی دروستكردبوو، له‌ هه‌ڵبژاردنی قوتابخانه‌و زانكۆكاندا هه‌ندێكجار له‌ پارتی و یه‌كێتیشی ده‌برده‌وه‌، ئه‌مه‌ مه‌ترسی لای هه‌ردوو حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كه‌ دروستكردو فشاره‌كانیان توندتر كرده‌وه‌، سه‌رباری ئه‌م فشارانه‌، یه‌كگرتوو ئه‌م قۆناغه‌شی بڕی و توشی كاردانه‌وه‌و ده‌ستبردن بۆ چه‌ك نه‌بوو، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا فشاره‌كانیش بێ كاریگه‌ریی نه‌بوون و گه‌شه‌كردنی زیاتری ئه‌م حزبه‌ نوێیه‌ تاڕاده‌یه‌ك له‌ قاڵبدرا. یه‌كگرتوو كه‌ هێشتا له‌ فشاره‌ ناوخۆییه‌كانی پارتی و یه‌كێتیی ده‌رباز نه‌بوو بوو، 11ی سێپتێمبه‌ری 2000 روویدا، له‌م رۆژه‌دا رێكخراوی قاعیده‌ له‌ناو جه‌رگه‌ی ئه‌مریكادا چه‌ند هێرشێكی گه‌وره‌ی جێبه‌جێكرد، ئیتر لێره‌وه‌ ئه‌مریكا جیهانی دابه‌شكرد به‌سه‌ر دوو به‌ره‌دا (ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵمانه‌و ئه‌وه‌ی دژمانه‌)، له‌پاڵ ئه‌م دابه‌شكارییه‌دا، ئه‌مریكا جه‌نگی "دژه‌تیرۆر"ی راگه‌یاند، تیرۆر مه‌به‌ست لێی رێكخراوی قاعیده‌و هه‌موو گروپه‌ ئیسلامییه‌كان بوو، ئه‌م سیاسه‌ته‌ جیهانییه‌ ده‌رفه‌تی بۆ پارتی و یه‌كێتیی خۆشكرد، سه‌رله‌نوێ هه‌ڵمه‌تێكی پاكتاوكردنی ئیسلامییه‌ سیاسییه‌كان له‌ كوردستان به‌ڕێوه‌ببه‌ن، بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی و كۆمه‌ڵی ئیسلامی (كه‌ ئێستا ناوه‌كه‌ی بووه‌ به‌ كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی كوردستان) به‌ر ئه‌و هه‌ڵمه‌ته‌ كه‌وتن، رێبه‌رانی ئه‌م دوو حزبه‌ له‌لایه‌ن ئه‌مریكییه‌كانه‌وه‌ ده‌ستگیركران، به‌ڵام یه‌كگرتووی ئیسلامی ئه‌م قۆناغه‌شی به‌ سه‌لامه‌تی بڕی و له‌ لیستی تیرۆری جیهانی رزگاری بوو، به‌ر له‌ كه‌وتنی رژێمی سه‌ددام له‌ 2003دا چووه‌ پاڵ پارتی و یه‌كێتیی و به‌شداری له‌ كۆنگره‌ی حزبه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كانی عێراقدا كرد كه‌  له‌ژێر چاودێری وڵاتانی خۆرئاوا به‌ڕێوه‌چوو، لێره‌وه‌ ئیتر سه‌رده‌می زێڕینی یه‌كگرتوو ده‌ستیپێكردو دوای كه‌وتنی رژێمی پێشووی عێراق، یه‌كگرتوو لە عێراقی نوێدا به‌ قه‌باره‌ی خۆیه‌وه‌ پێگه‌ی باشی زامن كرد، سەلاحەدین محه‌مه‌د بەهادین ئەمنیداری حزبەكە، بوو بە ئەندامی ئەنجومەنی حوكمی عێراق‌و یەكێك لە كەسایەتییە سیاسییە دیارەكانی عێراق. به‌به‌هانه‌ی به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كودستانه‌وه‌، یه‌كگرتوو سازدانی كۆنگره‌ی (نۆیه‌م)ی خۆی بۆ مانگی 12ی ئه‌مساڵ دواخستووه‌، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ی پێشبینی ده‌كرێت له‌ مانگی (5)ی ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت، ده‌ره‌نجامه‌كانی كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كۆنگره‌كه‌ی یه‌كگرتوو ده‌بێت. لەسەر ئاستی هەرێمایەتی، یەكگرتوو ئێستا له‌نێوان قه‌ته‌رو تاران و ئه‌نكه‌ره‌دا جموجوڵ ده‌كات. یه‌كگرتوو له‌ناو هه‌ڵبژاردنه‌كاندا تاوەكو ساڵی 2005 كە تەمەنی ئەوكات  12 ساڵ بوو، یەكگرتوو هیچ نوێنەرایەتییەكی لە پەرلەمانی كوردستان نەبوو، بەڵام لەو ساڵەدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو، یەكگرتوو بە لیستێكی هاوبەش لەگەڵ حزبە كوردستانییەكاندا بەشداریكرد، لیستەكە ناوی "لیستی نیشتیمانی كوردستان" بوو، جگە لە كۆمەڵی ئیسلامی‌و حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان، هەموو لایەنەكانی تر لەو لیستەدا كۆبونەوە، یەكگرتوو كە لە یەكەم ئەزمونی بەشداریكردنی لە هەڵبژاردندا شەریكایەتی لەگەڵ یەكێتیی‌و پارتی كرد (9 كورسی) پەرلەمانی بردەوە. 11 مانگ دوای هەڵبژاردنەكەی پەرلەمانی كوردستان، هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، یەكگرتوو بەپێچەوانەی كوردستانەوە لەسەر ئاستی عێراق بە لیستی جیا لە یەكێتیی‌و پارتی بەشداری هەڵبژاردنی كرد، ئەمە شەپۆلێك توڕەیی یەكێتیی‌و پارتی بەدوای خۆیدا هێنا، لە ناوچەی بادینان پەلاماری بارەگاكانی یەكگرتوو درا، ئەندامێكی سەركردایەتی‌و (4) كادری یەكگرتوو كوژران، لە سلێمانیش هەوڵێك هەبوو بۆ پەلاماردانیان، بەڵام دواتر كۆنترۆڵكرا، لەم پرۆسەیەدا بۆ یه‌كه‌مجار دەنگی راستەقینەی یەكگرتوو دەركەوت، لە سێ پارێزگاكەی هەرێم، یەكگرتوو (133 هەزارو 206) دەنگی بەدەستهێناو (4) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوه‌. لە دووەم ئەزمونی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا كە ساڵی 2009 بەڕێوەچوو، یەكگرتوو شێوازێكی نوێی بەشداری تاقیكردەوە، ئەمجارە بە لیستی هاوبەش لەگەڵ (كۆمەڵی ئیسلامی، حزبی زەحمەتكێشان، حزبی سۆسیالیست) بەشداریكرد، لیستەكە ناوی "خزمەتگوزاری‌و چاكسازی" بوو، بە هەرچوار حزبەكەوە (13) كورسییان بەدەستهێنا، ئەم پرۆژەیەش شكستی هێنا، یەكگرتوو لەم هەڵبژاردنەدا (6) كورسی بەركەوت، ئه‌وكات هەندێك هۆكاری پاشەكشەی یه‌كگرتوویان بۆ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان وەك هێزێكی رادیكاڵی ئۆپۆزسیۆن بەرامبەر بە یەكێتیی‌و پارتی‌ ده‌گه‌ڕانده‌وه‌، له‌ناو ناوه‌نده‌ ئیسلامییه‌كه‌شدا هەندێكی تر هاودەنگی یەكگرتوویان لەگەڵ حزبە نائیسلامی‌و چەپەكان، به‌ هۆكاری پاشه‌كشێی ده‌نگه‌كان ده‌زانی. 2010 ساڵێكی زێڕین بوو بۆ یەكگرتوو، هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، لەم هەڵبژاردنەدا یەكگرتوو بە لیستی سەربەخۆ بەشداریكرد، بۆ یەكەمجار دەنگەكانی هەڵكشا، (214 هەزارو 222) دەنگی بەدەستهێناو، (4) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە. لە ساڵی 2013ەوە سەردەمی پاشەكشەی یەكگرتوو وه‌كو ده‌نگ دەستیپێكرد، به‌ڵام كورسییه‌كانی بۆ یه‌كه‌مجار بۆ (10  كورسی) زیادی كرد، له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا كه‌ محه‌مه‌د فه‌ره‌ج ئه‌مینداری یه‌كگرتوو  بوو، دەنگەكانی یەكگرتوو بۆ (186 هەزارو 741) دەنگ دابەزی. ئەم پاشەكشەیە بەردەوام بوو، ساڵی 2014 ژمارەی دەنگەكانی یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بۆ (155 هەزارو 92) دەنگ دابەزی. لە هه‌ڵبژاردنی ئه‌یلولی 2018ی پەرلەمانی كوردستاندا، یەكگرتوو بە لیستی هاوبەش لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداریكرد، لەم هەڵبژاردنەدا پرسی یەك لیستیی ئیسلامییەكان شكستیهێنا‌و یەكگرتوو بەتەواوەتی بووە هێزێكی بچوك، ژمارەی دەنگەكانی ئەم حزبە بۆ (79 هەزارو 913) دەنگ دابەزی، بەبەراورد بە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان، رێژەی دەنگەكانی یەكگرتوو (120%) دابەزی، كورسییەكانیش بەڕێژەی (50%). به‌هۆی ئه‌و شكسته‌وه‌، ئه‌مینداری یه‌كگرتوو واده‌ی به‌رێوه‌چوونی كۆنگره‌ی حزبه‌كه‌ی بۆ ماوه‌ی (6) مانگ پێشخست. له‌ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌رله‌مانی عێراقدا كه‌ 10ی ئۆكتۆبه‌ری 2021 به‌رێوه‌چوو، بۆ یه‌كه‌مجار شێوازی فره‌بازنه‌یی له‌ هه‌ڵبژاردندا جێبه‌جێكرا، له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا یه‌كگرتوو (4) كورسی برده‌وه‌، به‌مه‌ش هه‌م رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی و هه‌م كورسییه‌كانیشی له‌ په‌رله‌مانی عێراق به‌به‌راورد به‌ پاشه‌كشێكانی رابردوو، زیادیان كرد. دواین  هه‌ڵبژاردن كه‌ یه‌كگرتوو به‌شداری تێدا كرد هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق بوو كه‌ رۆژی 18ی كانونی یه‌كه‌می 2023 به‌ڕێوه‌چوو، له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا یه‌كگرتوو به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی به‌شداریكرد، لیسته‌كه‌یان ناوی "مه‌شخه‌ڵی كه‌ركوك" بوو،  هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌ی یه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ شكستی هێناو هیچ كورسییه‌كی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای نه‌برده‌وه‌، به ‌هه‌دوو حزبه‌كه‌وه‌ (6 هه‌زارو 879) ده‌نگیان به‌ده‌ستهێنا. ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م یه‌كگرتوو بۆ هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان كه‌ بڕیاره‌ تا ئایاری ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت، یه‌كگرتوو هاوشێوه‌ی هه‌موو حزبه‌كانی تر له‌به‌رده‌م چه‌ند ئاڵنگارییه‌كدایه، دیارترینیان ئه‌مانه‌ن: •    یه‌كگرتوو به‌ شكستی هه‌ڵبژاردنی كه‌ركوكه‌وه‌ ده‌چێته‌ ناو هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستانه‌وه‌، بۆیه‌ پێشبینی ناكرێت ژماره‌ی ده‌نگ و كورسییه‌كانی له‌په‌رله‌مانی كوردستان بەو شێوەیە زیاد  بكات، به‌تایبه‌تیش ئه‌گه‌ر چاوه‌ڕوانی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ سه‌رده‌می (10) كورسییه‌كه‌ی محه‌مه‌د فه‌ره‌ج بكات. •    له‌ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌رله‌مانی عێراقدا له‌ 2021، یه‌كگرتوو ژماره‌ی كورسییه‌كانی له‌ (2) كورسییه‌وه‌ بۆ (4) كورسی زیادی كرد، به‌ڵام مه‌رج نییه‌ هه‌مان بارودۆخ بۆ یه‌كگرتوو له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان دووباره‌ ببێته‌وه‌، چونكه‌ له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا بۆ یه‌كه‌مجار بوو شێوازی فره‌بازنه‌یی ته‌واو جێبه‌جێ كراو حزبه‌كان زۆر سه‌ریان لێ ده‌رنه‌ده‌كرد، سه‌رباری ئه‌مه‌ش یه‌كێتیی له‌ناو كێشه‌ی ناوخۆیدا (8ی ته‌موزو كێشه‌ی ئامۆزاكان) بوو، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ی كوردستان به‌شێوازی فره‌بازنه‌یی به‌ڕێوه‌بچێت، له‌لایه‌ك حزبه‌كانی تر به‌تایبه‌تیش پارتی و یه‌كێتیی ئاماده‌كارییه‌كانیان باشتر ده‌بێت، له‌لایه‌كی تر شێوازی فره‌بازنه‌یی له‌ قازانجی یه‌كگرتوو نییه‌و ده‌نگه‌كانی په‌رت ده‌كات و مه‌رج نییه‌ ئه‌مجاره‌ بۆ نمونه‌ له‌ سنوری سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌ بتوانێت به‌ (22 هه‌زار) ده‌نگه‌وه‌ دوو كورسی ببات، له‌كاتێكدا له‌ پارێزگای دهۆك به‌ (81 هه‌زار) ده‌نگه‌وه‌ هه‌ر (2) كورسی بردووه‌. •    یه‌كگرتوو به‌به‌راورد به‌ حزبه‌ ئیسلامییه‌كانی تر كێشه‌ی ناوخۆیی كه‌مه‌، به‌تایبه‌تیش ئه‌گه‌ر به‌راورد بكرێت به‌ كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی كه‌ هێڵیكی سه‌له‌فی تێدایه‌و جۆرێك له‌ ناكۆكیی دروستكردووه‌، به‌ڵام یه‌كگرتووش هێشتا به‌ده‌ست ئیشكالیه‌تی سیاسه‌ت و ده‌عوه‌وه‌ گیری خواردووه‌و خۆی پێ یه‌كلاناكرێته‌وه‌. •    یەكلانەبوونەوەی سیاسەتی یەكگرتوو لەگەڵ یەكێتیی‌و پارتی وەك دوو لایەنی دەسەڵاتدار، نەبوونی میكانیزمێكی روون بۆ روبەروبونەوەی گەندەڵی‌و پرسی چاكسازیكردن، بەجۆرێك وای لێهاتووە ئێستا خەڵك‌و دەنگدەر چاوەڕێی هیچ موفاجەئەیەكی سیاسی لە یەكگرتوو ناكه‌ن، ئەم حزبە بەردەوام لە خەمی تێكچوونی پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتیی‌و سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆدایە، هەمیشە لەبری ململانێكردن لەگەڵ ئەم دوو هێزە، هەوڵی نێوەندگیریكردنی لەنێوانیاندا هەڵبژاردووەو له‌وان زیاتر مه‌ترسی له‌ناوچوونی قه‌واره‌ی هه‌رێمی هه‌یه‌، لەدواین كۆنگرەدا سەلاحەدین محەمەد بەهادین وتی:" واقیعە كوردییەكەمان باش نەخوێندوەتەوە"، به‌ڵام به‌م دانپێدانانه‌شه‌وه‌ ئه‌میندار درێژه‌ به‌ سیاسه‌تی باوی خۆی ده‌دات. •    گرفتی گه‌وره‌ی یه‌كگرتوو ئه‌وه‌یه‌ خه‌ونی نه‌ماوه‌، به‌ بارودۆخی خۆی قایله‌و پارێزگاری له‌ دۆخی باوی خۆی ده‌كات، له‌ژێر هیچ بارودۆخێكدا نایه‌وێت گۆڕانكاری ریشه‌یی له‌ سیاسه‌ته‌كانیدا بكات، هۆكاری ئه‌مه‌ زیاتر بۆ ئه‌مینداری گشتی حزبه‌كه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، یه‌كگرتوو ته‌مه‌نی ده‌بێت به‌ (30 ساڵ) له‌م ته‌مه‌نه‌دا (26 ساڵ)ه‌ ئه‌مینداری گشتی هه‌ر سه‌لاحه‌دین محه‌مه‌د به‌هادینه‌و ته‌نیا (4  ساڵ) پۆستی ئه‌مینداری بۆ محه‌مه‌د فه‌ره‌ج چۆڵكردوه‌. •    یه‌كگرتوو كه‌ رۆژگارێك توانایه‌كی گه‌وره‌ی گه‌نجانی له‌ناو خۆیدا كۆكردبووه‌وه‌، ئێستا ئیتر گه‌نج خه‌ونی خۆی له‌ناو ئه‌م حزبه‌دا نابینێته‌وه‌و بووه‌ به‌ حزبی ده‌نگده‌ره‌ پیره‌كان، ئه‌وانه‌ی زیاتر بایه‌خیان بۆ پاراستنی خێزان و مانه‌وه‌ له‌ناو داب و نه‌ریته‌ ئیسلامییه‌كاندا هه‌یه‌و له‌مانه‌ زیاتر هیچ خه‌ونێكی تری گۆڕانكارییان به‌ یه‌كگرتوودا هه‌ڵنه‌واسیوه‌‌. •    یه‌كگرتوو له‌ بڕیارداندا هێزێكی ڕاڕایه‌، ئه‌م دۆخه‌ له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی سه‌لاحه‌دین به‌هادینی ئه‌مینداری حزبه‌كه‌دا ماوه‌ی (30 ساڵ)ه‌ به‌رده‌وامه‌، ئەم حزبە پێگەی خۆی لەناو گەمە سیاسییەكاندا نادۆزێتەوە، هەمیشە چاوەڕێی تەواوبونی یاری ئەوانی تر دەكات، لەسەر بنەمای ئەوە بڕیار لەسەر رۆڵی خۆی دەدات، بۆیه‌ توانای خولقاندنی رووداوی نییه‌و زیاتر كارلێك له‌گه‌ڵ ئه‌و رووداوانه‌ ده‌كات كه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی ئیراده‌ی خۆی رووده‌ده‌ن و ئه‌م ده‌یه‌وێت به‌ كه‌مترین كارلێككردن لێی ده‌رباز ببێ و تێیپه‌ڕێنێت. •     یەكگرتوو هێزێكی ئۆپۆزسیۆنە، بەڵام رادیكاڵ نییە، ئەمە وایكردووە لەبەرامبەر هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی تر بەتایبەتیش جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ كەمتر نەخش‌و كاریگەریی ئۆپۆزسیۆنبوون لەلای دەنگدەران بەجێبهێڵێت. •    لەدوای روخانی رژێمی پێشووی عێراقەوە لە ساڵی 2003، یەكگرتوو لەنێوان پرسی نێودەوڵەتیبوون‌و نەتەوەیبووندا قەتیس ماوە، لەدوای روخانی رژێمەوە تاڕادەیەك پشتی لە بازنە جیهانییەكەی رەوتی ئیخوان موسلیمین كردو وەكو رەوتێكی نەتەوەیی دەركەوت تا ئه‌و راده‌ی له‌ 2017دا پشتیوانی ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی كوردستانی كرد، به‌ڵام بەمدواییانە دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆسەر ریشەی فیكری خۆی‌و بچێتەوە ناو بازنە ئیخوانییەكەی، بەتایبەتیش بەپێچەوانەی دوو كۆنگرەی پێشتری خۆیەوە، لە كۆنگرەی هەشتەمدا كه‌ كۆتاییه‌كانی (2019) به‌ڕێوه‌چوو، پرسی نەتەوەیبوون كەمڕەنگ تر دەركەوت، بەمدواییەش لە پرسی جه‌نگی ئیسرائیل- حه‌ماس، یه‌كگرتوو به‌ته‌واوه‌تی چوه‌ته‌وه‌ سه‌ر هێڵه‌ پانه‌كه‌ی ئیخوان موسلیمین. •    لاوازی گوتاری میدیایی یەكگرتوو بەبەراورد بە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی تر، ئەمە لە حاڵێكدایە كە زۆرینەی ئەو میدیاكارانەی ئێستا میدیای لایەنە سیاسییەكانی تر بەرێوەدەبەن، لە كارگەكەی یەكگرتووەوە بەرهەمهێنراون. •    یەكگرتوو لەسەرەتای دامەزراندنییەوە خاوەنی تۆڕێكی رێكخستنی بەهێز بوو كە كاری لەسەر خێزان دەكرد، ئەم ساڵانەی دوایی لەم بوارەشدا پاشەكشەی گه‌وره‌ی كردووە. •    سەرباری پاشەكشێكان، هێشتا بەبەراورد بە پارتە سیاسییەكانی تر، خاوەنی رێكخستنێكی تۆكمەیە، لایەنگران و ئەندامانی گوێڕایەڵی پرەنسیپە حیزبیەكانن. •    گوتاری ئاینیی به‌كارده‌هێنێت و هەست و سۆزی به‌شێك له‌ هاوڵاتیانی موسڵمان بەلای خۆیدا رادەكێشێت، به‌تایبه‌تیش كه‌  خاوەنی چەندین بانگخوازی بەناوبانگە كە دەنگی زۆر بۆ حزبه‌كه‌ كۆدەكەنەوە. •    پارێزگای دهۆك بوەتە گرێكوێرەی هەڵبژاردنی زۆرێك لە حیزبەكانی كوردستان، بەڵام یەكگرتوو توانیویەتی ئەو گرێیە بكاتەوەو ناوچەگەرێتی تێپەڕاندووە، دەنگی یه‌كگرتوو له‌ دهۆك زیاتر له‌ ده‌نگه‌كانی له‌ سلێمانی، به‌ڵام له‌ هه‌ولێر به‌رده‌وام له‌ پاشه‌كشێدایه‌.   •    سەرباری ئەوەی لە چەندین كابینەی حكومیدا لە هەرێمی كوردستان بەشداربووە، بەڵام بەرپرسەكانی ئەم حزبە لە پۆستە حكومییەكان، لە گەندەڵی گەورە تێوەنەگلاون. یه‌كگرتوو به‌م خاڵه‌ به‌هێزو لاوازانه‌وه‌ ده‌چێته‌ ناو هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان، كۆمه‌ڵێك خاڵ كه‌ پێشتریش زۆربه‌یان ئاماده‌گییان هه‌بووه‌و كاریگه‌ری گه‌وره‌یان له‌سه‌ر زیادبوونی ده‌نگه‌كانی یه‌كگرتوو نه‌بووه‌.    ئابوری یه‌كگرتوو دوای (30 ساڵ) ته‌مه‌ن، یه‌كگرتوو هێشتا له‌ڕووی داراییه‌وه‌ به‌هێز نییه‌و، نەیتوانیوە ئابورییەكی خۆبەڕێوەبەر دروستبكات، ره‌نگه‌ ئه‌مه‌ یه‌كێك له‌ خاڵه‌ ئه‌رێنییه‌كانی تر بێت كه‌ یه‌كگرتوو ده‌ستی نه‌خستوه‌ته‌ ناو بازاڕه‌وه‌، یاخود پارتی و یه‌كێتیی له‌به‌ر خۆیان ئه‌و ده‌رفه‌ته‌یان بۆ حزبه‌كانی تر نه‌كردوه‌ته‌وه‌. لەسەرەتای درووستبونییەوە یەكگرتوو سودی لە كۆمەكی رێكخراوە خێرخوازییەكانی وڵاتانی دەرەوە وەردەگرت، لەدوای راگەیاندنی جیهانی "شەری تیرۆر"ەوە، زۆرێك لەو سەرچاوە داراییانەی لەدەستداوە، ئەوەش بەهۆی سەختی حەواڵەی دارایی رێكخراوە ئیسلامییەكانەوە، كۆكردنەوەی ئابونەوە لە كادرانی حزب، سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتی یەكگرتوو بووە، ئەم سەرچاوەیەش ئێستا لاواز بووە. ئه‌م دۆخه‌ داراییه خراپه‌،‌ یه‌كگرتووی ناچاركردووه‌ بۆ كه‌مپه‌ینی هه‌ڵبژاردن پاره‌ له‌ كۆماری ئیسلامی ئێران وه‌ربگرێت، نیسانی ساڵی رابردوو له‌ به‌رنامه‌یه‌كی (دره‌و)دا، محه‌مه‌د حاجی مه‌حمود سه‌رۆكی پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان وتی:" ساڵی 2009 من و مامۆستا سەڵاحەدین و مامۆستا عەلی باپیرو كاك قادر عەزیز چوینە ئێران و قاسم سولەیمانیمان بینی، داوای هاوكاریمان لێكرد، بڕی (ملیۆنێك) دۆلارمان لێوەرگرت بۆ پاڵپشتی هەڵبژاردن، ئەو كات بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لیستیكمان هەبوو بەناوی (لیستی خزمەتگوزاری و چاكسازی)". له‌دوای راگه‌یاندنییه‌وه‌ له‌ 1994، یه‌كگرتوو خۆی له‌ وه‌گرتنی هه‌ر جۆره‌ پاره‌یه‌ك له‌ پارتی و یه‌كێتیی له‌ژێر هه‌ر ناوێكدا ده‌پاراست، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی ساڵی 1999 بۆ یه‌كه‌مجار له‌ حكومه‌تی پارتیدا به‌شداری كرد، ئیتر ورده‌ ورده‌ له‌ كۆمه‌كی دارایی پارتی وه‌رده‌گرت و له‌به‌رامبه‌ردا یه‌كێتیی كه‌ پاره‌ی به‌ هه‌موو حزبه‌كان ده‌دات، یه‌كگرتووی لێ به‌ده‌ر كرد. ساڵی 2013 كە هەرێمی كوردستان دواین یاسای بودجەی هەبووە، پشكی یه‌كگرتووی ئیسلامی له‌ دابه‌شكاری پاره‌ی حزبه‌كاندا بریتی بووه‌ له‌ بڕی (450 ملیۆن) دیناری مانگانه‌. (یاسای پێدانی بودجەی حزبەكان) لە رۆژی 24ی تەموزی 2014دا پەسەندكرا، به‌ڵام له‌وكاته‌وه‌ تائێستا نه‌خراوه‌ته‌ بواری جێبه‌جێكردن، پارتی و یه‌كێتیی ماوه‌ له‌دوای ماوه‌ به‌پێی ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌گه‌ڵ حزبه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی خۆیان، مانگانه‌ بڕه‌ پاره‌یه‌ك بۆ هه‌ریه‌كێكیان دابین ده‌كه‌ن و ئه‌م دۆخه‌ تائێستا به‌رده‌وامه‌. ‌ یەكگرتووی ئیسلامی و هەڵبژاردن بە ژمارە یەكگرتووی ئیسلامی لە ساڵی 2005ەوە تائێستا بەشداری لە (11) پرۆسەی هەڵبژاردنی گشتی لە هەرێمی كوردستان كردووە: •    لە یەكەم بەشداریدا لە هەڵبژاردنی خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 2005دا بە لیستی هاوبەش بەشداربوو . •    لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان  لە 2013دا لەكۆی (2 ملیۆن و 653 هەزار) دەنگدەر، (186) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (7%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە. •    لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2021، یەكگرتوو  لەكۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار) دەنگدەر، (108) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، بەرێژەی (3%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە. •    لە هەڵبژاردنی 2010ی پەرلەمانی عێراق، یەكگرتوو لە پارێزگای سلێمانی (103 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا لە سلێمانی (22 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە. •    لە هەڵبژاردنی 2010ی پەرلەمانی عێراق، یەكگرتوو لە پارێزگای دهۆك (59 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا لە پارێزگای دهۆك (81 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە.   راپۆرتی پەیوەندیدار بەشی چوارەم: نه‌وه‌ی نوێ.. خه‌ونی دووباره‌كردنه‌وه‌ی سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ی 2021 بەشی سێیەم: بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و خه‌ونی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئۆپۆزسیۆن بەشی دووەم:یه‌كێتیی به‌ خه‌یاڵی كه‌ركوكه‌وه‌ ده‌یه‌وێت كوردستان بباته‌وه‌ بەشی یەكەم: پارتی له‌ یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی دوای كۆنگره‌دا

راپۆرتی: درەو  🔻 وەزارەتی دارایی هەرێم لە ساڵی (2023 بۆ کۆتایی مانگی کانونی دووەمی 2024)، بە بڕی (5 ترلیۆن و 316 ملیار) دینار، کە (30%)ی وەک شایستەو (70%)ی وەک قەرز (3 ترليؤن و 700 مليار) دينار لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراقی فیدراڵییەوە تەمویل کراوە، بە جۆرێک؛ 🔹 لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023)، بە (998 ملیار) دیناری شایستە و (ترلیۆنێک و 600 ملیار) دینار بە چوار گوژەمەی قەرز تەمویل کراوە. 🔹 لە نیوەی دووەمی ساڵی (2023)، بە (2 ترلیۆن و 100 ملیار) دیناری قەرز بە سێ گوژمەی (700 ملیار) دیناری تەمویل کراوە. 🔹 لە (1/2/2024) بڕی (618 ملیار) دینار وەک شایستەی دارایی هەرێم خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی. 🔻 لە کاتێکدا لە حاڵەتی ڕانەگرتنی نەوتی هەرێم و فرۆشتنی؛ 🔹 (1/4/2023 – 31/12/2023) بڕی کەمتر لە (4 ترلیۆن و 493 ملیار) دینار دەگەڕایەوە بۆ خەزێنەی گشتی وەزارەتی دارایی. 🛑 کەواتە؛ ئەو بڕە پارەیەی لە بەغداوە هاتووە زۆرتر لە (823 ملیار و 328 ملیۆن) دیناری لەو پارەیە زیاترە، کە لە رێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە دەگەڕایەوە بۆ خەزێنەی گشتی وەزارەت دارایی. یەکەم؛ تەمویلی وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم لە لایەن حکومەتی فیدراڵییەوە  لە ساڵی (2023)دا حکومەتی فیدراڵی عێراق بە گوژمەو بڕی جیاواز، تەمویلی وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بە شێوەی قەرز و شایستەی دارایی هەرێم، یەکەم گوژمەی قەرزیش لە چوارچێوەی رێککەوتنی حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراقی فیدراڵ بڕی (400 ملیار) دینار بوو، کە لە رۆژی (13/3/2023) خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم. وەک وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم خۆی ڕایگەیاندووە؛ تا نیوەی یەکەمی ساڵی (2023) بڕی (998 ملیار) دیناری وەک شایستەی هەرێم و (ترلیۆنێک و 600 ملیار) دیناریش بە چوار گوژمەی (400 ملیار) دیناری بەشێوەی قەرز خراوەتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم. لە نیوەی دووەمی ساڵی (2023)دا حکومەتی فیدراڵی عێراق بە بڕیاری ژمارە (23500) هەموارکراو بە بڕیاری ژمارە (23520) لە ساڵی (2023)دا، تایبەت بە پێدانی قەرز بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ موچەی مانگەکانی (10، 11 و 12) بە سێ گوژەمەی (700 ملیار) دیناری بەشێوەی قەرز تەمویلی وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی هەرێمی کردووە. دواین جاریش لە رۆژی (1/2/2024) بڕی (618 ملیار) دینار وەک شایستەی دارایی هەرێم بۆ موچەی موچەخۆران خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی. بەم پێیەش وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2023)دا بە بڕی (998 ملیار) دیناری شایستەو (3 ترلیۆن و 700 ملیار) دیناری قەرز و لە ساڵی (2024)دا بە بڕی (618 ملیار) دیناری شایستە، لە لایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵییەوە تەمویل کراوە، وەک لە خشتەی ژمارە (1)دا ڕوونکراوەتەوە. بە کۆی گشتی ئەو پارەیەی لە بەغداوە بۆ هەرێم نێردراوە بڕەکەی دەگاتە (5 ترلیۆن و 316 ملیار) دینار، کە بڕی (3 ترلیۆن و 700 ملیار) دیناری بە رێژەی (70%) وەک قەرز و بڕی (ترلیۆنێک و 616 ملیار) دیناری بە رێژەی (30%) وەک شایستە رەوانەی هەرێم کراوە. دووەم؛ ڕاگرتنی نەوتی هەرێم و زیانە داراییەکانی لەسەر خەزێنەی گشتی وەزارەتی دارایی دوای نۆ ساڵ لە سکاڵایەکی حکومەتی عێراق لەسەر حکومەتی تورکیا لە ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس بەوەی "توركیا ر‌ێكەوتنی ترانزێتی بۆریی نەوتی ساڵی 1973ی  پێشێلكردووە، بەوەی توركیا رێگەیداوە نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستانی عێراقەوە بەبێ ر‌ەزامەندیی بەغدا، لە رێگەی توركیاوە هەناردە بكرێت". دواجار ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس بڕیارێکی (277) لاپەڕەیی لە رۆژی (13ی شوباتی 2023) دەرکردووەو لە (25ی ئازاری 2023) بە فەرمی بووە هۆی كە راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی كوردستان. لێرەدا تیشک دەخەینە سەر ئەو زیانە داراییانەی لە ڕاگرتنی نەوتی هەرێم لە ماوەی (1/4/2023 – 31/12/2023) دەکەوێتەوە. بە جۆرێک؛ •    بەپێی ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت بۆ وردبینی نەوتی هەرێم لە چارەکی دووەم، سێیەم  و چوارەمی ساڵی (2022)، واتە هەمان ئەو ماوەیەی کە لە ساڵی (2023) نەوتی هەرێمی تێدا ڕاگیراوە؛ -    حکومەتی هەرێم بە تێکڕای مانگانە (12 ملیۆن و 192 هەزار و 494) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی کردووە. -    هەرێم هەر بەرمیلێک نەوتی لە ماوەی ناوبراودا بە (15 دۆلار) کەمتر لە نرخی نەوتی برێنت فرۆشتووە. -    هەر بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت (54%) داهاتی نەوت چووە بۆ خەرجی پرۆسەکەو (46%) گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێم. کەواتە لەسەر بنەمای هەرسێ ڕاپۆرتەکەی دیلۆیت لە ماوەی وەرزەکانی دووەم، سێیەم و چوارەمی ساڵی (2022) ئەم گریمانەنانەی لای خوارە ڕوندەکەینەوە؛ •    لە (1/4/2023 – 31/12/2023) واتە دوای (9) مانگ تێپەڕبوون بەسەر ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم. •    هەرێم دەیتوانی بە تێکڕای مانگانە (12 ملیۆن و 192 هەزار و 494) بەرمیل نەوت هەناردە بکات. •    واتە لە ماوەی (9) مانگدا هەناردەی نەوتی هەرێم دەگەیشتە (109 ملیۆن و 732 هەزار و 446) بەرمیل نەوت. •    تێکڕای نرخی نەوتی برێنت لە ماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە (82 دۆلار و 90 سەنت). •    ئەگەر هەرێم بە داشکانی (15 دۆلار) نەوتەکەی فرۆشتبایە، وەک ئەوەی لە چارەکی دووەم و سێیەم و چوارەمی (2022)دا رویدابوو. ئەوا؛ •    تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوتی هەرێم فرۆشراوی هەرێم بریتی دەبوو لە (67 دۆلار و 90 سەنت). •    کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی هەرێم بریتی دەبوو لە (7 ملیارو 455 ملیۆن و 479 هەزار و 397) دۆلار. •    ئەگەر ئەو بڕەی داهات (54%) بۆ خەرجی پرۆسەی نەوتی هەرێم رۆشتبا، ئەوا هاوتا دەبوو بە (4 ملیار و 25 ملیۆن و 958 هەزار و 874) دۆلار. •    بەم پێیەش بڕی (3 ملیار و 429 ملیۆن و 520 هەزار و 523) دۆلاری بە رێژەی (46%) دەگەڕایەوە بۆ خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە بەرامبەرە بە (4 ترلیۆن و 492 ملیار و 671 ملیۆن و 885 هەرزار و 130) دینار، ئەگەر دۆلارێکی ئەمریکی بە نرخی بانکی ناوەندی کە بەرامبەرە بە (هەزار و 310) دینار. خشتەی ژمارە (2) پرۆسەکە رونتر دەکاتەوە   کەواتە وەک لە بەشی یەکەمدا ئاماژەمان پێدا، وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2023 بۆ کۆتایی مانگی کانونی دووەمی 2024)، بە بڕی (5 ترلیۆن و 316 ملیار) دینار لە لایەن وەزارەتی دارایی عێراقی فیدراڵییەوە تەمویل کراوە. لە کاتێکدا لە حاڵەتی فرۆشتن و بەردەوامی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە لە (1/4/2023 – 31/12/2023) بڕی (4 ترلیۆن و 492 ملیار و 671 ملیۆن و 885 هەرزار و 130) دینار دەگەڕایەوە بۆ خەزێنەی گشتی وەزارەتی دارایی. بەم پێیەش ئەو بڕە پارەیەی لە بەغداوە هاتووە بڕی (823 ملیار و 328 ملیۆن و 114 هەزار) دیناری لەو پارەیە زیاترە، کە لە رێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە دەگەڕایەوە بۆ خەزێنەی گشتی وەزارەت دارایی.          

(دره‌و):  به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان لایه‌نه‌كان بڕیاربوو پارتی دیموكراتی كوردستان پۆستی جێگری پارێزگای نه‌ینه‌وا وه‌ربگرێت، ده‌نگدان به‌شێوازی ئاشكرابوو، به‌ڵام كاتێك هاته‌سه‌ر پۆسته‌كه‌ی پارتی بڕیاردرا بكرێت به‌ نهێنی، ئه‌مه‌ مشتومڕی دروستكردو به‌هۆیه‌وه‌ پۆسته‌كه‌ یه‌كلانه‌كرایه‌وه‌.  به‌ زۆرینه‌ی ده‌نگی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، عه‌بدولقادر ده‌خیل وه‌كو پارێزگاری نه‌ینه‌وا هه‌ڵبژێردرا. ده‌خیل به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان، له‌ شوێنی نه‌جم جبوری پۆستی پارێزگای وه‌رگرت، جبوری كه‌ پیاوێكی سه‌ربازی بوو له‌ پۆستی پارێزگاری موسڵ، ده‌ستی له‌كاركێشایه‌وه‌و لیستێكی به‌ناوی (نینوی لاهلها) دروستكردو زۆرینه‌ی كورسییه‌كانی برده‌وه‌، به‌هۆی ئه‌م سه‌ركه‌وتنه‌وه‌ عه‌بدولقادر ده‌خیل له‌ پۆستی پارێزگاردا مایه‌وه‌و ‌سه‌ربه‌ لیسته‌كه‌ی نه‌جم جبورییه‌.   ئه‌حمه‌د حاسود به‌ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو محه‌مه‌د جبوری به‌ جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا هه‌ڵبژێردران، حاسود سه‌ربه‌ هاوپه‌یمانی عه‌قدی نیشتمانییه‌ كه‌ فالح فه‌یازی سه‌رۆكی ده‌سته‌ی حه‌شدی شه‌عبی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات، واتا ئه‌م پۆسته‌ی نه‌ینه‌وا بۆ لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی نزیك له‌ ئێران رۆیشتووه‌.    پۆستی جێگری یه‌كه‌می پارێزگار هێشتا یه‌كلانه‌كراوه‌ته‌وه‌، پارتی دیموكراتی كوردستان كه‌ (4) كورسی ئه‌نجومه‌نی هه‌یه‌، به‌پێی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ی له‌نێوان لایه‌نه‌كان كرابوو، چاوی له‌ وه‌رگرتنی ئه‌م پۆسته‌ بوو، سیروان رۆژبه‌یانی بۆ پۆسته‌كه‌ كاندیدكرابوو، به‌ڵام كاتێك گه‌یشته‌ سه‌ر ده‌نگدان له‌سه‌ر پۆسته‌كه‌، ده‌نگدان له‌ شێوازی ئاشكراوه‌ گۆڕدرا بۆ نهێنی و، پارتی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕی و ئه‌م  هه‌نگاوه‌ی به‌پێچه‌وانه‌ی رێككه‌وتنی نێوان لایه‌نه‌كان ناوبرد، ئه‌مه‌ وایكرد پۆسته‌كه‌ یه‌كلانه‌كرێته‌وه‌و كۆبونه‌وه‌كه‌ دواخرا‌.  ئه‌نجومه‌نی پارێزگای نه‌ینه‌وا له‌ (29) كورسی پێكدێت، كورسییه‌كان به‌مشێوه‌یه‌ دابه‌شبوون به‌سه‌ر لایه‌نه‌كاندا:  •    نینوی لاهلها كه‌ نه‌جم جبوری پارێزگاری پێشوو سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات (5) كورسی بردووه‌.  •    پارتی دیموكراتی كوردستان (4) كورسی.  •    هاوپه‌یمانی عه‌قدی نیشتمانی كه‌ هاوپه‌یمانێتی نێوان لایه‌نێكی شیعه‌و دوو لایه‌نی سوننه‌یه‌ (3) كورسی بردوه‌ته‌وه‌، ئه‌مه‌ هاوپه‌یمانێتیی فالح فه‌یازی سه‌رۆكی ده‌سته‌ی حه‌شدی شه‌عبی و حزبی ئیسلامی عێراق و حزبی پبات-ی عێراقییه‌.  •    سیاده‌ی خه‌میس خه‌نجه‌ر (2) كورسی بردووه‌.  •    ته‌قه‌دومی محه‌مه‌د حه‌لبوسی (2) كورسی بردووه‌. •    حه‌سمی نیشتمانی كه‌ شه‌راكه‌تی ئه‌سیل نوجێفی و سابت عه‌باسیییه‌ (2) كورسی بردووه. •    هاوپه‌یمانی حه‌دبا‌ء كه‌ هاوپه‌یمانی لایه‌نه‌ شیعه‌كانه‌ (مالیكی+ هادی عامری) (2) كورسی بردووه‌.  •    ناسنامه‌ی نیشتمانی (2) كورسی بردووه‌.  •    یه‌كێتی خه‌ڵكی نه‌ینه‌وا (یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان) (2) كورسی بردووه‌.  •    عه‌زمی موسه‌ننا سامه‌ڕائی (1) كورسی. •    حزبی نیشتمانی بۆ نوێبوونه‌وه‌ (1) كورسی. •    محه‌مه‌د عارف یوسف (1) كورسی كۆتای (شه‌به‌ك)ی بردووه‌.‌  •    عیدان شیڤان شه‌رۆ (1) كورسی كۆتای (ئێزدی) بردووه‌.  •    بابلیۆنی ره‌یان كلدانی (1) كورسی كۆتایی (مه‌سیحی) بردووه‌. 

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)   ماوەی چەند مانگێکە دەیان ھەزار مامۆستا لە دۆخی دەربڕینی ناڕەزایەتیدان بەرامبەر بەو ھەلومەرجە سەختەی ڕووبەڕوویان کراوەتەوە، دۆخی ووشککردنی بژێوی مانگانەیان، کە ژیانی خۆیان و ماڵ و منداڵەکانیانی لەسەربەندە. پێشێلکردنی ئەو مافە ھەرە سادە و ھەرە سەرەتاییە، واتە مافی وەرگرتنی بڕێک داھات لەبەرامبەر ئەو کارەدا کە ئەنجامی ئەدەن، تەنھا لە قۆناغی کۆیلایەتیی و دەرەبەگایەتیدا روویداوە. تەنها لەو قۆناغەدا مرۆڤ ناچارکراوە، جارێک وەک ”کۆیلە“ و جارێک وەک ”مسکێن“، بێ بەرامبەر و بە زۆر کار ئەنجامبدات. بڕێکی گەورەی مرۆڤایەتی زیاد لە چەند سەدەیەکە ئەو دوو قۆناغە ناشیرینەی مێژووی بەجێھێشتوە و لە بەشێکی گەورەی جیھاندا ئاسەوەریان نەماوە. ناچارکردنی مۆرڤ بە کارکردن بەبێ بەرامبەر و بەبێ وەگرتنی ھەقی کارەکەی، لەزۆر رووەوە گەڕانەوەیە بۆ قۆناعی کۆیلەیەتیی و دەربەگایەتی لە ناشیترین فۆرمیدا. لەسەرێکی دیکەوە پێشێلکردنی ئەو مافە ھەرە سەرەتاییە بۆ ئەو ژمارە گەورەیە لە کەسانی ئیشکەر لە وڵاتەکەدا، ھێما بۆ کێشەیەکی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و ڕەمزیی گەورەش دەکات: کێشەی نەبوونی ھیچ ”پەیمان“ و ”گرێبەستێکی کۆمەڵایەتیی“ کە بتوانێت پارچە و بەشە جیاوازەکانی ئەو کۆمەڵگایە بەیەکەوە گرێبدات و لەناو پەیوەندییەکی ئەخلاقییدا وادا کۆیانبکاتەوە، نەھێڵێت ئەم بەشەی کۆمەڵگاکە متمانەی بە بەشەکانی دیکەی نەمێنێت و ڕێگربێت لەوەی ئاستی پارچەپارچەبوون و دابەشبوونی کۆمەڵایەتی، بۆ ئاستێکی تەواو ترسناک بەرزببێتەوە. بەشبەشکردنی مامۆستایان بەوەی بڕێکیان لەژێر فشار و ترساندندا ناچاربن بۆ پۆلەکانی خوێندن بگەرێننەوە و ئەوانیتریشیان لە دەرەوەی پۆلەکاندا بمێننەوە، ئەم کێشەیە ترسناکتر دەکات و ھیج کۆگیرییەک ناھﺔێڵێتەوە.   ھەرەشە بە فەسڵکردن و غائیبدان و گواستنەوە و نانبڕینی زیاتر، دۆخێک دروستدەکات بڕێکی گەورەی ئەو مرۆڤانە ھەست بەوەبکەن کە ”مرۆڤی زیادە“ ن و ھیچ ئیعترافێکی کۆمەڵایەتیی و سیاسییش لە ئارادانەبێت بتوانێت شتێک لە نرخ و بەھایان بۆ بگێرێنێتەوە. جێھێشتنی ئەو ژمارە گەورەیە لە مامۆستای ناڕازیی بە تەنھا، لە ئارادانەبوونی لانی ھەرەکەمی بەدەمەوەچونی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی، زاڵکردنی لۆژیکی ترساندن و ھەڕەشەکردن و سزادان، وا لە مرۆڤ دەکات ئەو ھەستەی تیادا دروستببێت کە کەسانی دیکە نایانەوێت، کەڵکیان نییە و کەس پێویستیی بەوان نییە، مرۆڤی زیادەن و دەشێت وەک ”تەلەف“، پاشەڕۆ، ببینرێن و مامەڵەبکرێن. ھەر کۆمەڵگایەکیش ”مرۆڤی زیادە“ و قابیلی ”تەلەف“کردنی بەرھەمھێنا، کۆمەڵگایەکە ئەگەری شەڕ و پێکدادانی کۆمەڵایەتیی لەناویدا گەورە و ھەمەلایەنە. لەم جۆرە کۆمەڵگایانەدا ھەستکردن بە ئاسایش، ڕۆحیەتی متمانەکردن بە یەکتری لاوادەبێت و شوێنیان بەبێ باوڕیی و دڕدۆنگیی، دەگیرێتەوە. لە دونیای ئێمەدا دۆخێک دروستبووە لەسەرێکەوە ملیۆنێر و ملیاردلێری بێئیش و بێبەرھەم و بێکار دروستدەکات. ئەمانە ئەو کەسانەن کە لەناو سیاسەتەوە بۆ ناو ئابووریی دزەدەکەن و پێگە سیاسییەکانیان بۆ پێگەی ئابووریی گەورە تەرجەمەدەکەن. ھەروەھا ئەوانەشن کە لەو نوخبە سیاسییە حوکمڕانەکەوە نزیکن و سەرمایەیەکی زەبەلاح و خۆڕاییان لەبەردەستدایە. کەچی، لەسەرێکی دیکەوە، ئەو ژمارە گەورەیە لە مامۆستا، کە پێویستە ڕۆژانە لەناو پۆلەکانی خوێندندا کاربکەن و رەنج لەگەڵ سەدان هەزار قوتابیدا بدەن، ئەوان بێ دەرامەت و بێ سەرچاوەیەکی مادیی سادە بمێننەوە. نەمانی موچە نەمانی ئەو لانیکەمی  دڵنیاییە کە مرۆڤ پێویستیی پێیەتیی بۆئەوەی بتوانێت مرۆڤبوونی خۆی لە شێوە مادیی و رۆژانەیی و سادەکانیدا، بژیی. وادەکات ئینسان ھەست بەوە نەکات لە ژینگەیەکدا دەژیی ئەوی وەک مرۆڤ قبووڵە و بەردەوام نووقمی کارەسات و تراژیدیای ھەمەجۆری ناکات. دەبێت حوکمڕانانی ئەو وڵاتە چاوەڕوانی چ مامەڵەکردنێکی عەقڵانی بن لە ھاونیشتیمانیەک ھەستنەکات ئەوان گوێ بۆ داخوازییە ھەرە سەرەتاییەکانی دەگرن و بەمەش وەک مرۆڤێکی زیادە و پاشەرۆیەک، مامەڵەی لەگەڵدا ناکەن کەی بۆیانبکرێت دەستبەرداری ببن. وێناکرنی کەسەکان وەک مرۆڤێک کە پێویستنین، گەورەترین ئیھانەیەکە بە کەرامەتی ئینسانی ئەوان بکرێت. دیوی دووھەمی سیاسەتی ترساندنی مامۆستایان و ناچارکردنیان بە دەوامکردن ئەم سیاسەتی رێزنەگرتن و ئیھانەکردنەی بەردەوامەی مرۆڤی ئەو کۆمەڵگایەی لەپشتە.   ھانا ئارێنت دەیگوت خراپەکارییە ھەرە گەورەکانی دونیا، ئەو کەسانە ئەنجامیئەدەن کەناتوانن بیربکەنەوە. لای ئەم ژنە تیوریستە، بیرنەکردنەوە سەرچاوەی ھەموو نەھامەتییەکانە. ئەوە بیرنەکردەوەیە وادەکات مرۆڤ نەتوانێت ھیچ داوەریکردنێکی ئەخلاقیی و ویژدانی ئەنجامبدات و خراپەکاریی بەردەوامیش ئەنجامبدات و پێیوابێت ئەو کاری ئاسایی خۆی جێبەجێدەکات. بیرنەکرنەوە مرۆڤ دەگۆڕێت بە کوتلەیەکی بێرۆح و بێتێگەیشتن و بێویژدان. کە بیرکردنەوە نامێنێت، مرۆڤ ئەو شتانە دەکات کە کەسانی تر داوای لێدەکەن بیکەن، یاخود تەلسیمی خواست و حەز و سایکۆلۆژیای شەخسی خۆی دەبێت. ئەوەی ئەمڕۆکە لە ھەرێمدا ڕووئەدات ئەم کردەی بیرنەکردنەوە ترسناکە و بەردەوامەیە. فۆرمێک لە حوکمڕانیی ئامادەیە کە بیرکردنەوەی تەڵاقداوە، ئەوەی کۆی دەزگاکان و بڕیارەکان دەجوڵێنێت سایکۆلۆژیا و خواست و تەماحی شەخسیی و گروپی ئەو نوخبەیەیە کە حوکمڕانە. کەسانێکیش بیرنەکەوە زۆر ترسناکترن لە کەسانێک چەک بەدەستبن و بتوانن کەسانیتر، بکوژن.     فەیلەسوفێکی گەورەی وەک ئیمانۆیل کانتیش کاتێک باس لە خراپەکاریی دەکات، سێ ئاستی خراپەکاری لەیەکتری جیادەکاتەوە، کە پاڵنەرەکانی ئەو خراپەکارییانە بڕ و ڕادەی خراپبوونیان، دیاریدەکات. یەکەمیان، ئەو جۆرەیە لە خراپەکاری کە لە کەسایەتییەکی پوچ و ناجێگیرەوە سەرچاوە دەگرێت، کەسێکی ھیچ نەزان و نائاگا. ئەم ئاستە لە خرپەکاریی ئاستە سادەکەی خراپەکارییە. دووھەمیان، ئەو جۆرە خراپەکارییەیە کە لەوی پێشویان زیانبەخشتر و ترسناکترە، ئەویش خراپەکاریی ئەو کەسانەیە کە لە کینەدۆزیی و ڕقەوە کاری خراپە ئەنجامئەدەن. ھەرچی شێوازی سێھەمی خراپەکارییە، کە مەترسیدارترە لە ھەردوو شێوازەکەی تر، ئەو جۆرەیە لە خراپەکاریی کە لە گەندەڵیی و فەساد و ساختەکارییەوە، سەرچاوەدەگرێت. لەم ئاستەدا مرۆڤ دەستبەرداری هەر پابەندبوون و بەرپرسیارێتییەک دەبێت لەناو ئەو ژینگەیەدا کە تیایدا دەژیی و هیچ گرنگییەکیش بە ھیچ ”گرێبەستی کۆمەڵایەتیی“ و  ”ئەخلاقی“ش، نادات. وەک پێشتریش ھێمام پێکرد، ھیچ شتک ھێندەی ووشککردنی سەرچاوەی بژێوی بەشێکی گەورەی کۆمەڵگا، ھێما بۆ غیابی تەواوەتی ھەر گرێبەستێکی کۆمەڵایەتیی و ئەخلاقیی لە کۆمەڵگای ئێمەدا ناکات. ئەوەی ئەمرۆکە لە مامۆستایان داوادەکرێت جگە لە گوێڕایەڵیکردنێکی ڕەھا شتێکی دیکە نییە، گوێڕایەڵییەکی بێئیرادە بۆ منی فوتێکراوی ئەو سیاسییانەی ھەرێمەکە بەڕێوەدەبەن. وەک ھانا ئارێنتیش دەڵێت، مرۆڤ زۆر مافی ھەیە، بەڵام ھیچ کەسێک مافی ئەوەی نییە گوێڕایەڵ و گوێ لەمست بێت.

راپۆرت: دره‌و سبه‌ینێ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك یه‌كه‌م كۆبونه‌وه‌ی خۆی ده‌كات، هیچ رێككه‌وتنێك له‌نێوان لایه‌نه‌كان نه‌كراوه‌، عه‌ره‌ب و توركمان دانیشتنه‌كه‌ بایكۆت ده‌كه‌ن، یه‌كێتیش وه‌كو براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردن سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ پارتی رێككه‌وتنی نه‌كردووه‌، به‌ڵام دڵخۆشه‌ به‌وه‌ی له‌ راگه‌یه‌ندراوی ئه‌مڕۆی كۆبونه‌وه‌كه‌یدا له‌گه‌ڵ پارتی نوسراوه‌ "پارێزگارێكی كورد بۆ كه‌ركوك دابنرێت"، ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا.  كه‌ركوك ئاماده‌كاری بۆ سبه‌ینێ ده‌كات بڕیاربوو ئه‌مڕۆ یه‌كه‌مین دانیشتنی ئه‌نجومه‌نی هه‌ڵبژێردراوی پارێزگای كه‌ركوك به‌ڕێوه‌بچێت، راكان جبوری پارێزگاری به‌وه‌كاله‌تی كه‌ركوك دانیشتنه‌كه‌ی بۆ سبه‌ینێ دواخست. ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ كارمه‌ندانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ده‌ستیان كرد به‌ ئاماده‌سازی بۆ كۆبونه‌وه‌كه‌ی سبه‌ینێ. به‌ڕێوه‌چوونی كۆبونه‌وه‌ی سبه‌ینێ له‌كاتێكدایه،‌ لایه‌نه‌ براوه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌ كه‌ركوك تائێستا نه‌گه‌یشتونه‌ته‌ هیچ رێككه‌وتنێكی كۆتایی له‌سه‌ر چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی پۆسته‌كان.  به‌گوێره‌ی ئه‌و زانیارییانه‌ی تا ساتی نوسینی ئه‌م راپۆرته‌ ده‌ست (دره‌و) كه‌وتوون، له‌ دانیشتنی سبه‌ینێی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوكدا، نوێنه‌رانی (یه‌كێتی + پارتی+ بابلیۆن) به‌شداری ده‌كه‌ن كه‌ به‌تێكڕا (8) كورسی ده‌كات، له‌به‌رانبه‌ردا نوێنه‌رانی پێكهاته‌ی عه‌ره‌ب و توركمان بایكۆتی ده‌كه‌ن و به‌مشێوه‌یه‌ نیسابی به‌ڕێوه‌چوونی دانیشتنه‌كه‌ ته‌واو نابێت و ده‌بێت دوابخرێت تا ئه‌وكاته‌ی هه‌موو پێكهاته‌كان له‌سه‌ر دابه‌شكردنی پۆستی پارێزگارو دوو جێگره‌كه‌ی هه‌روه‌ها سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگارو جێگره‌كه‌ی ده‌گه‌نه‌ رێككه‌وتن.   به‌پێی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن، یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه‌ له‌ كه‌ركوك، له‌كۆی (16) كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا به‌ته‌نیا خۆی (5) كورسی بردوه‌ته‌وه‌، براوه‌كانی تری هه‌ڵبژاردن ئه‌مانه‌ن:  •    هاوپەیمانی عەرەبی: 3 كورسی (ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ (راكان جبوری) پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات، هەریەكە لە پرۆژەی عەرەبی خەمیس خەنجەرو كەرامە‌و یەكێتی هێزە نیشتمانییەكان لەخۆدەگرێت‌) •    بەرەی توركمانی: 2 كورسی •    پارتی دیموكراتی كوردستان: 2 كورسی •    هاوپه‌یمانی قیادە: 2  كورسی (ئه‌مه‌ هاوپه‌یمانێتییه‌ محەمەد تەمیم سەرۆكایەتی دەكات‌و هەریەكە لە حزبی (تەقەدوم)ی محه‌مه‌د حه‌لبوسی ‌و (سیادە)ی خه‌میس خه‌نجه‌ر لەخۆدەگرێت)‌ •    هاوپه‌یمانی عروبە: 1 كورسی (ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ وه‌سفی عاسی سه‌رۆك هۆزی عوبێد سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات و هاوپه‌یمانی عه‌زمی موسه‌ننا سامه‌ڕائی و به‌ره‌ی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی له‌خۆده‌گرێت) •    بابلیۆن: 1 كوسی "كۆتا"ی مه‌سیحی (ره‌یان كلدانی له‌چوارچێوه‌ی ریككه‌وتنێكداو به‌ پشتیوانی یه‌كێتیی ئه‌م كورسییه‌ی برده‌وه‌)  هه‌فته‌ی رابردوو ئیبراهیم كاڵن سه‌رۆكی ده‌زگای هه‌واڵگری توركیا "میت" گه‌یشته‌ پیرمام و مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی بینی، هه‌ندێك له‌ سه‌رچاوه‌ ئاگاداره‌كان له‌ناو یه‌كێتییه‌وه‌ كه‌ (دره‌و) قسه‌ی له‌گه‌ڵ كردوون باسله‌وه‌ ده‌كه‌ن، له‌م سه‌ردانه‌دا سه‌رۆكی "میت" به‌ مه‌سعود بارزانی راگه‌یاندووه‌، دوو كورسییه‌كه‌ی پێكهاته‌ی توركمان له‌ كه‌ركوك (به‌ره‌ی توركمانی) له‌گه‌ڵ پارتی ده‌بێت و رێگری بكه‌ن له‌وه‌ی یه‌كێتیی پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك وه‌ربگرێته‌وه‌، به‌ڵام بافڵ تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتیی ئه‌م هه‌وڵه‌ی توركیای له‌گه‌ڵ پارتی له‌باربردووه‌، بۆ توركیا كه‌ركوك بایه‌خی ستراتیژی هه‌یه‌، به‌تایبه‌تیش له‌وه‌ی شاره‌كه‌ پێكهاته‌ی توركمانی تێدایه‌، توركیا له‌ یه‌كێتیی نیگه‌رانه‌، زیاتر له‌ 10 مانگه‌ گه‌شته‌كانی فڕۆكه‌خانه‌ی سلێمانی راگرتووه‌، یه‌كێتیی تۆمه‌تبار ده‌كات به‌وه‌ی سنوری سلێمانی كردووه‌ به‌ په‌ناگه‌ بۆ هێزه‌كانی پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه‌)، سه‌رباری ئه‌مه‌ له‌ناو دابه‌شكارییه‌ سیاسییه‌كه‌ی عێراقدا یه‌كێتیی له‌ به‌ره‌ی ئێرانه‌وه‌ نزیكه‌، به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی پارتی له‌سه‌ر هێڵه‌كه‌ی توركیاو ئه‌مریكایه‌.   ئه‌مڕۆ وه‌فدی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی سه‌ردانی سلێمانی كرد، له‌ ده‌باشان له‌گه‌ڵ بافڵ تاڵه‌بانی كۆبووه‌وه‌، ئه‌م كۆبونه‌وه‌یه‌ هیچ رێككه‌وتنێكی تێدا نه‌كرا، تاكه‌ ده‌ستكه‌وتی یه‌كێتیی له‌م كۆبونه‌وه‌یه‌دا ئه‌وه‌ بوو توانی له‌ راگه‌یه‌ندراوی كۆبونه‌وه‌كه‌دا، پارتی قایل بكات به‌وه‌ی بنوسرێت "پارێزگارێكی كورد بۆ كه‌ركوك دابنرێت".  به‌م نوسینه‌ یه‌كێتیی ده‌یه‌وێت له‌سه‌ر پارتی بكات به‌ماڵ پارێزگاری داهاتووی كه‌ركوك ده‌بێت كورد بێت، واتا پارتی له‌گه‌ڵ هیچ لایه‌نێكی عه‌ره‌بی و توركمانیدا رێككه‌وتن ناكات بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك، به‌بێ یه‌كێتیی. به‌مدواییه‌ له‌ناو سوننه‌كانه‌وه‌ ده‌نگوباس بڵاوبووه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ سه‌ردانێكی لایه‌نه‌ عه‌ره‌به‌كانی كه‌ركوك بۆلای مه‌سعود بارزانی، به‌ڵام پارتی ئه‌م ده‌نگۆیانه‌ی نه‌ ره‌تكرده‌وه‌و نه‌پشتڕاستیشی كرده‌وه‌. یه‌كێتیی له‌دوای رووداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017وه‌ پۆستی پارێزگاری كه‌ركوكی له‌ده‌ستداوه‌، سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌ رێككه‌وتنی پێكهێنانی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمدا كه‌ له‌ ته‌موزی 2019 ده‌ستبه‌كاربوو، یه‌كێتیی وه‌رگرتنه‌وه‌ی پۆستی پارێزگاری كه‌ركوكی به‌سته‌وه‌ به‌ به‌شداریكردنی له‌ حكومه‌ت، به‌ڵام پارتی نه‌چووه‌ ژێر باری رێككه‌وتنه‌كه‌و كاره‌كه‌ درێژه‌ی كێشاو دواجار په‌رله‌مانی عێراق له‌ژێر فشاری خۆپیشاندانه‌كانی تشرینی 2019دا، ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌، ئیتر هیچ ده‌رفه‌تێك بۆ یه‌كێتیی نه‌مایه‌وه‌ له‌رێگه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك و به‌ هاوكاری پارتی پۆستی پارێزگار له‌ راكان جبوری وه‌ربگرێته‌وه‌.  له‌دوای رووداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ر كه‌ هێزه‌كانی عێراق گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ كه‌ركوك و پێشمه‌رگه‌یان له‌ سنوره‌كه‌ كرده‌ ده‌ره‌وه‌، پارتی هه‌ڵمه‌تێكی میدیایی بۆسه‌ر یه‌كێتیی رێكخست، تۆمه‌تباری كرد به‌ خیانه‌تی نیشتمانی و، ئه‌وكات ره‌تیده‌كرده‌وه‌ له‌ كه‌ركوك هیچ جۆره‌ لێكتێگه‌یشتنێك له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی بكات، به‌ڵام ئێستا دۆخه‌كه‌ گۆڕاوه‌، پارتی كه‌ دوای 16ی ئۆكتۆبه‌ری ده‌یوت كه‌ركوك داگیركراوه‌و باره‌گاكانی ناگه‌ڕینێته‌وه‌ بۆ كه‌ركوك، به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌ 18ی كانونی یه‌كه‌می رابردوو باره‌گاكانی گه‌ڕاندوه‌ته‌وه‌‌، ره‌نگه‌ ئه‌مه‌ ده‌رفه‌ت خۆش بكات بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ردوو حزبه‌كه‌ له‌سه‌ر پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك بگه‌نه‌ رێككه‌وتن، به‌تایبه‌تیش له‌كاتێكدا له‌ناوخۆی هه‌رێمی كوردستان پارتی وه‌كو ده‌سه‌ڵاتداری یه‌كه‌م پێویستی به‌ یه‌كێتیی ده‌بێت بۆ سازدانی هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان و نوێكردنه‌وه‌ی دامه‌زراوه‌  یاساییه‌كان، هه‌ڵبژاردنێك كه‌ یه‌كیتیی له‌رێگه‌ی دادگای فیدراڵی عێراقه‌وه‌ تانه‌ی له‌ یاساكه‌ی داوه‌و ده‌ره‌نجامی دادبینییه‌كان وای نیشان ده‌ده‌ن سكاڵا یاساییه‌كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی یه‌كێتیی یه‌كلایی ده‌بێته‌وه‌.  سه‌رباری ئه‌مه‌، به‌پێی راپۆرتێك كه‌ (دره‌و) له‌باره‌ی سیناریۆو ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری كه‌ركوك كردویه‌تی، پارتی ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی رێككه‌وتن نه‌كات، بژارده‌كانی به‌رده‌می بۆ وه‌رگرتنی پۆستی پارێزگار له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ عه‌ره‌ب و توركمانه‌دا لاواز ده‌بێت، چونكه‌ له‌كۆی (16) كورسی ئه‌نجومه‌ن ته‌نیا (2) كورسی بردووه‌، سه‌رباری ئه‌مه‌ هه‌ر جۆره‌ رێككه‌وتنێكی پارتی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ عه‌ره‌ب و توركمانه‌كان، روبه‌ڕووی هه‌ڵمه‌تی ته‌خوینكردن ده‌كاته‌وه‌ له‌لایه‌ن یه‌كێتییه‌وه‌، هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ی دوای 16ی ئۆكتۆبه‌ر پارتی خۆی به‌ یه‌كێتیی كرد، به‌وپێیه‌ی هه‌ردوو حزبه‌كه‌ له‌ كه‌ركوك زیاتر له‌وه‌ی گوتاری پێكه‌وه‌ژیانی نه‌ته‌وه‌كانیان به‌رزكردبێته‌وه‌، گوتاری نه‌ته‌وه‌یی كوردیان هه‌ڵگرتووه‌، بۆیه‌ ره‌نگه‌ بۆ پارتی بژارده‌ی به‌هێز ئه‌وه‌بێت یه‌كێتیی پۆستی پارێزگار وه‌ربگرێته‌وه‌، به‌ڵام كاندیدی پۆسته‌كه‌ دڵخوازی پارتیش بێت و ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر بدات (هاوشێوه‌ی دانانی عه‌بدولره‌حمان مسته‌فا به‌ پارێزگاری كه‌ركوك له‌ 2005دا كه‌ وه‌كو سه‌ربه‌خۆیه‌ك نوێنه‌رایه‌تی پێكهاته‌ی كوردی ده‌كرد)، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ره‌نگه‌ پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی پارێزگای كه‌ركوك زیاتر درێژه‌ بكێشێت، به‌تایبه‌تیش له‌وه‌دا كه‌ بڕگه‌ی (چواره‌م) له‌ مادده‌ی (13)ی یاسای ژماره‌ی (4)ی ساڵی 2023 (هه‌مواری سێیه‌می یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان) ده‌ڵێ:" ده‌سه‌ڵات به‌ نوێنه‌رایه‌تییه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌ دابه‌شده‌كرێت، به‌جۆرێك زامنی به‌شداری هه‌موو پێكهاته‌كان پارێزگای كه‌ركوك بكرێت، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن)، له‌ به‌ر رۆشنایی ئه‌م بڕگه‌ یاساییه‌دا، ده‌بێت له‌ هه‌موو سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوكدا، به‌شداری سێ پێكهاته‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ (كورد+ عه‌ره‌ب+ توركمان) له‌به‌رچاو بگیرێت.  ده‌رفه‌تی یاسایی به‌رده‌م ئه‌نجومه‌نه‌كان 12 رۆژ به‌سه‌ر په‌سه‌ندكردنی ئه‌نجامی كۆتایی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكاندا تێپه‌ڕده‌بێت، تائێستا ته‌نیا له‌ دوو پارێزگای عێراق حكومه‌تی خۆجێی دروستكراوه‌. ئه‌نجومه‌نی باڵای دادوه‌ریی رۆژی 22ی مانگی رابردوو داوای له‌ دادگاكانی تێهه‌ڵچونه‌وه‌ كرد پێشوازی له‌ كاندیده‌ سه‌ركه‌وتووه‌كانی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی سوێندی یاسایی بخۆن.  یاسای ژمارەی (10)ی ساڵی 2018ی هەمواری سێیەمی یاسای پارێزگا ناڕێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێم، لە ماددەی  (7)دا، رێوشوێنی هەڵبژاردنی سەرۆك‌و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاكانی بەمشێوەیە دیاریكردووە: •    لە رێكەوتی پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەوە، پارێزگار لەماوەی 15 رۆژدا بانگەواز دەكات بۆ سازدانی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا، ئەگەر پارێزگار بانگەوازی نەكرد بۆ سازدانی كۆبونەوەی ئەنجومەنی نوێ، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی لە رۆژی شانزەیەمدا ئەنجومەنی پارێزگا خۆی كۆدەبێتەوە. كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق رۆژی 23ی مانگی رابردوو ئه‌نجامی كۆتایی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی په‌سه‌ندكرد، هه‌ڵبژاردنێك كه‌ رۆژی 18ی كانونی یه‌كه‌می 2023 دوای 10 ساڵ دواكه‌وتن به‌ڕێوه‌چوو. واتا به‌گوێره‌ی ئه‌م یاسایه رۆژی 7ی ئه‌م مانگه‌‌ دوا واده‌یه‌ بۆ كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجونه‌نه‌كان و هه‌ڵبژاردنی پارێزگاره‌كان، خۆ ئه‌گه‌ر پارێزگاره‌كان داوای كۆبونه‌وه‌یان نه‌كرد، ئه‌وان رۆژی 8ی مانگ واتا پێنج  شه‌ممه‌ی داهاتوو ده‌بێت ئه‌نجومه‌نه‌كان خۆیان به‌شێوه‌یه‌كی ئۆتۆماتیكی یه‌كه‌م كۆبونه‌وه‌ی خۆیان بكه‌ن.  پارێزگار چۆن هه‌ڵده‌بژێردرێت ؟ بەپێی یاسای پارێزگا ناڕێكخراوەكانی لەچوارچێوەی هەرێمدا، پارێزگارو دوو جێگرەكەی بە دەنگی (زۆرینەی رەها)ی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگا هەڵدەبژێردرێن، ئەمە لە ماوەیەكدا كە (30) رۆژ تێپەڕ نەبووبێت بەسەر رێكەوتی یەكەم دانیشتنی ئەنجومەندا، واتا له‌ پارێزگایه‌كی وه‌كو كه‌ركوك هاوشێوه‌ی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن، پارێزگاریش ده‌بێت له‌كۆی (16) ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن، (9) ئه‌ندام ده‌نگی پێبده‌ن . به‌ڵام ئەگەر هیچ یەكێك لە كاندیدەكان بۆ پۆستی پارێزگار دەنگی (زۆرینەی رەها)ی ئەندامانی ئەنجومەنی بەدەست نەهێنا، لەهەمان دانیشتنی ئەنجومەندا دەنگدانێكی تر رێكدەخرێت، لە دەنگدانی دووەمدا هەر كاندیدێك زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێنا، دەبێت بە پارێزگار. ئه‌گه‌ر سبه‌ینێ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك كۆبونه‌وه‌كه‌ی بكات، لایه‌نه‌كان ده‌بێت له‌ماوه‌ی كه‌متر له‌ (30) رۆژدا بگه‌نه‌ رێككه‌وتن له‌سه‌ر پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی، ئه‌مه‌ ده‌رفه‌ت ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی له‌مه‌ودوا لایه‌نه‌كانی دانوستانی جددی ده‌ستپێبكه‌ن.  ئەوەی لە یاسای (پارێزگا ناڕێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێم) تێبینی دەكرێت ئەوەیە مەرجی دیاری نەكردووە بۆ ئەوەی ئەو كەسەی خۆی بۆ پۆستی پارێزگار یان جێگرانی پارێزگار كاندید دەكات دەبێت ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا بێت، واتا كه‌سانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا مافی خۆكاندیدكردنیان بۆ پۆسته‌كه‌ هه‌یه‌.  نه‌ینه‌واو دیاله‌و پارێزگاكانی تر له‌ پارێزگای دیاله ته‌نیا یه‌ك كاندیدی سه‌ربه‌ یه‌كێتیی نیشتمانی سه‌ركه‌وتووه‌ بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، ئه‌ویش به‌ نه‌ته‌وه‌ له‌ پێكهاته‌ی عه‌ره‌به‌، له‌ پارێزگای نه‌ینه‌واش له‌كۆی (29) كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا كورد به‌تێكڕا (6) كورسی بردوه‌ته‌وه‌ كه‌ (4) كورسی هی پارتی و (2)  كورسی هی یه‌كێتییه‌، پارتی و یه‌كێتیی ده‌توانن له‌م پارێزگایه‌ هاوپه‌یمانێتیی دروست بكه‌ن، ئه‌گه‌ر پارتی له‌ كه‌ركوك سازش بۆ یه‌كێتیی بكات، له‌ نه‌ینه‌وا ده‌بێت یه‌كێتی سازش بۆ پارتی بكات. ‌  هه‌رچی پارێزگاكانی تری عێراقه‌، براوه‌ی هه‌ڵبژاردن لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی شیعه‌یه‌، ئه‌م لایه‌نانه‌ سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌و چوارچێوه‌یه‌دا پێكه‌وه‌ حكومه‌تی عێراقیان دروستكردووه‌، به‌ڵام بۆهه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان به‌ جیاجیا به‌شدارییان كردووه‌و سه‌رقاڵی گفتوگۆن بۆ دابه‌شكردنی پۆستی پارێزگاكان له‌نێوان خۆیاندا (جگه‌ له‌ به‌سره‌ كه‌ لیسته‌كه‌ی ئه‌سعه‌د عیدانی پارێزگاری شاره‌كه‌ براوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌و حساباتی جیاوازه‌). ئه‌بومازن بوو به‌ پارێزگار ئه‌مڕۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سه‌لاحه‌دین كۆبووه‌وه‌، (ئه‌حمه‌د عه‌بدوڵا جبوری) كه‌ به‌ "ئه‌بومازن" ناسراوه‌و سه‌رۆكی حزبی (جماهیر)ه‌، وه‌كو پارێزگار هه‌ڵبژێردرا. (ئه‌یمه‌ن شوكر مه‌حمود) وه‌كو جێگری پارێزگارو (تاریق فه‌هد)یش وه‌كو جێگری دووه‌می پارێزگار بۆ كاروباری هونه‌ری هه‌ڵبژێردرا. له‌دوای زیاتر له‌ مانگ و نیوێك له‌ به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردن، پارێزگای سه‌لاحه‌دین یه‌كه‌م پارێزگایه‌ حكومه‌تی خۆجێی دروستكردووه‌. له‌كۆی (15) ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سه‌لاحه‌دین، (9) كه‌سیان ده‌نگیان بۆ ئه‌بومازن دا. به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنی پارێزگاریش، ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سه‌لاحه‌دین به‌زۆرینه‌ی ده‌نگ (عادل عه‌بدولسه‌لام)ی له‌ هاوپه‌یمانی حه‌سمی نیشتمانی (هاوپه‌یمانی نێوان ئوسامه‌ نوجێفی+ جه‌مال كه‌ربولی+ رافع عیساوی+ سابت عه‌باسی) وه‌كو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن و (محه‌مه‌د حه‌سه‌ن عه‌تیه‌)شی له‌ هاوپه‌یمانی سیاده‌ی خه‌میس خه‌نجه‌ر وه‌كو جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا هه‌ڵبژارد.  مشعان جبوری كه‌ یه‌كێك له‌ روخساره‌ دیاره‌كانی پێكهاته‌ی سوننه‌ی عێراقه‌و به‌وه‌ ناسراوه‌ نه‌یاری سیاسی ئه‌بومازنه‌و خۆی پێشتر له‌سه‌ر پارێزگای سه‌لاحه‌دین په‌رله‌مانتار بووه‌، له‌باره‌ی هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری سه‌لاحه‌دینه‌وه‌ رایگه‌یاند" ئه‌بومازن به‌ پشتیوانی حه‌لبوسی و موسه‌ننا سامه‌ڕائی و عه‌ممار یوسف وه‌كو پارێزگار هه‌ڵبژێردراوه‌"، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ هاوپه‌یمانی عه‌زمی موسه‌ننا سامه‌ڕائی بایكۆتی دانیشتنی هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری كرد. له‌ پارێزگای سه‌لاحه‌دین له‌كۆی 15 كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، حزبی جه‌ماهیر كه‌ ئه‌بومازن  سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات (4) كورسی بردووه‌، هاوپه‌یمانی چوارچێوه‌ی نیشتمانی (3)، هاوپه‌یمانی عه‌زمی موسه‌ننا سامه‌ڕائی (2) كورسی، هاوپه‌یمانی ته‌قه‌دومی محه‌مه‌د حه‌لبوسی (2) كورسی، حزبی سیاده‌ی خه‌میس خه‌نجه‌ر (2) كورسی، هاوپه‌یمانی حه‌سمی نیشتمانی (2) كورسی به‌ده‌ستهێناوه‌. پارێزگاری كه‌ربه‌لا بۆی نوێ كرایه‌وه‌ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ربه‌لا ئه‌مڕۆ (نه‌سیف  ختابی) وه‌كو پارێزگار هه‌ڵبژارده‌وه‌، خیتابی سه‌رۆكایه‌تی لیستی (ابداع كربلا‌و) ده‌كات و ئه‌مه‌ جاری دووه‌مه‌ پۆستی پارێزگار وه‌رده‌گرێته‌وه‌. عه‌لی میالی وه‌كو جێگری پارێزگاری كه‌ربه‌لا هه‌ڵبژیردرا، ئه‌میش هه‌ر سه‌ربه‌ لیسته‌كه‌ی پارێزگاره‌. هه‌ر ئه‌مڕۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ربه‌لا به‌زۆرینه‌ی ده‌نگ (قاسم یه‌ساری) وه‌كو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن هه‌ڵبژارد، قاسم سه‌ربه‌ هاوپه‌یمانی (نبنی)یه‌ كه‌ هاوپه‌یمانێتیی نێوان (هادی عامری و قه‌یس خه‌زعه‌لی)یه‌، بۆ جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاش (مه‌حفوز ته‌میمی) هه‌ڵبژێردرا كه‌ سه‌ربه‌ سه‌ربه‌ لیستی (ابداع كربلا‌و)ه‌و نه‌سیف ختابی پارێزگاری كه‌ربه‌لا سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات.  له‌كۆی (13) كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ربه‌لا، لیستی (ابداع كربلا‌و) كه‌ پارێزگار سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرد (7) كورسی بردووه‌، ده‌وڵه‌تی یاسای نوری مالیكی (2) كورسی بردووه‌، هاوپه‌یمانی (نبنی) كه‌ شه‌راكه‌تی هادی عامری و قه‌یس خه‌زعه‌لییه‌ (2) كورسی بردووه‌، هاوپه‌یمانی هێزه‌ نیشتمانییه‌كانی ده‌وڵه‌ت كه‌ هاوپه‌یمانێتیی نێوان عه‌ممار حه‌كیم و حه‌یده‌ر عه‌بادییه (1) كورسی بردووه‌، هاوپه‌یمانی (ابشر یا عراق)یش (1) كورسی بردووه‌. واتا له‌ كه‌ربه‌لا لیسته‌كه‌ی پارێزگار هه‌م پۆستی پارێزگاری وه‌رگرتوه‌ته‌وه‌، هه‌م پۆستی جێگری پارێزگارو جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاشی بردووه‌، ته‌نیا پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای بۆ هادی عامری به‌جێهێشتووه‌.  ‌ ئه‌نبار سبه‌ینێ پارێزگار هه‌ڵده‌بژێرێت عه‌لی فه‌رحان دلیمی پارێزگاری ئه‌نبار سبه‌ینێ وه‌كو واده‌ی به‌ڕێوه‌چوونی یه‌كه‌م دانیشتنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا دیاریكردووه‌، دانیشتنێك كه‌ ده‌بێت تێیدا پۆستی پارێزگارو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو جێگره‌كانیان هه‌ڵبژێردرێت.  ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ئه‌نبار له‌ (16) كورسی پیكدێت، هاوپه‌یمانی ته‌قه‌دومی محه‌مه‌د حه‌لبوسی (6) كورسی بردووه‌، هاوپه‌یمانی (ئه‌نبار ناسنامه‌مانه‌) كه‌ عه‌لی فه‌رحان پارێزگاری ئه‌نبار سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات (3) كورسی بردووه‌و ئه‌میش هاوپه‌یمانی حه‌لبوسییه‌، هاوپه‌یمانی (قمم) كه‌ خالید  به‌تال سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات و له‌گه‌ڵ حه‌لبوسیدا هاوپه‌یمانه‌ (2) كورسی بردووه‌، سیاده‌ی خه‌میس خه‌نجه‌ر (2) كورسی بردووه‌، عه‌زمی موسه‌ننا سامه‌ڕائی و حه‌سمی نیشتمانی كه‌ سابت عه‌باسی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات هه‌روه‌ها هاوپه‌یمانی ئه‌نباری یه‌كگرتوو هه‌ریه‌كه‌یان (1) كورسییان هه‌یه‌.  به‌پێی ئه‌م ئه‌نجامانه‌ هاوپه‌یمانی ته‌قه‌دومی محه‌مه‌د حه‌لبوسی پۆستی پارێزگاری ئه‌نبار وه‌رده‌گرێته‌وه‌، به‌ڵام دوێنێ (5) ئه‌نجامی هه‌ڵبژێردراوی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ئه‌نبار كوتله‌یه‌كی نوێیان به‌ناوی "سه‌قامگیری" راگه‌یاندو پێكدێن له‌ ئه‌ندامانی لیسته‌كانی (سیاده‌- ئه‌نبار ناسنامه‌مانه‌- حه‌سم- عه‌زم- ئه‌نباری یه‌كگرتوو)، كۆی گشتی ژماره‌ی ئه‌ندامانی ئه‌م لیستانه‌ له‌ ئه‌نجومه‌نی پارێزگا (8) كورسییه‌، ئه‌گه‌ر به‌ره‌كه‌ له‌ (5) كورسییه‌وه‌ بۆ (8) كورسی زیادبكه‌ن، گرفت بۆ حه‌لبوسی دروستده‌كه‌ن و ره‌نگه‌ نه‌هێڵن بۆ جاری دووه‌م پۆستی پارێزگاری ئه‌نبار وه‌رگبرێته‌وه‌.

راپۆرت: دره‌و شاسوار عه‌بدولواحید بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كات له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستاندا كه‌ بڕیاره‌ تاوه‌كو ئایاری ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت، ده‌نگی یه‌كه‌می كوردستان ببات و حكومه‌ت بگرێته‌‌ده‌ست، نه‌وه‌ی نوێ له‌ ستراتیژی 15 ساڵه‌ی خۆیدا به‌ڵێنی داوه‌ هێڵی شه‌مه‌نده‌فه‌ر دروستبكات و هه‌رێمی كوردستان ببه‌ستیته‌وه‌ به‌ به‌سره‌و به‌غدادو تاران و ئه‌ستانبوڵه‌وه‌، بۆ كێشه‌ی پیسبوونی ژینگه‌ش باس له‌ به‌كارهێنانی ئۆتۆمبیلی كاره‌بایی ده‌كات، له‌باره‌ی موچه‌شه‌وه‌ داوای كردووه‌ فه‌رمانبه‌ران به‌ كاش پاره‌یان پێنه‌درێت و بكرێت به‌ كارتی بانكیی، حكومه‌تی مه‌سرور بارزانی هه‌نگاوی یه‌كه‌می ئه‌م پرۆژه‌ی ده‌ستپێكردوه‌و نه‌وه‌ی نوێ ئه‌گه‌ر حكومه‌تی وه‌رگرت ده‌توانێت ته‌واوی بكات، ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م نه‌وه‌ی نوێ بۆ هه‌ڵبژاردن چییه‌ ؟ ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا. ‌‌   دۆخی حزبه‌كان له‌زنجیره‌یه‌ك راپۆرتدا هه‌رێمی كوردستان له‌به‌رده‌م هه‌ستیارترین هه‌ڵبژاردندایه‌ له‌ مێژووی خۆیدا، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی 1992 تاقیكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارێتیی كورد بووبێت له‌وه‌ی ئایا دوای كشانه‌وه‌ی رژێمی به‌عس له‌ ناوچه‌ كوردییه‌كان، كورد توانای به‌ڕێوه‌بردنی خۆی هه‌یه‌، ئه‌وا هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ تاقیكردنه‌وه‌ ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ئایا دوای 32 ساڵی حوكمڕانیی نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆی خۆی، كورد ده‌توانێت پارێزگاری له‌و فیدراڵیه‌ت و نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆییه ‌بكات كه‌ به‌ده‌ستیهێناوه؟ بۆ تێگه‌یشتن له‌ دۆخی كورد له‌ ئێستادا، خوێندنه‌وه‌ بۆ دۆخی حزبه‌كان له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی خۆیان و له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌وه‌یان، هه‌ندێك ئاماژه‌ نیشان ده‌دات، (دره‌و) به‌ زنجیره‌یه‌ك راپۆرت شیكاریی بۆ دۆخی هه‌موو ئه‌و حزب و گروپه‌ سیاسییانه‌ ده‌كات كه‌ به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان ده‌كه‌ن. به‌شی چواره‌م: نه‌وه‌ی نوێ ئه‌م جوڵانه‌وه‌یه‌ دوای كەمپەینی "نەخێر لەئێستادا" دژ بە ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان لە ساڵی 2017 دروستكرا، شاسوار عه‌بدولواحید كه‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌و كه‌مپه‌ینه‌ی ده‌كرد، جوڵانه‌وه‌‌كه‌ی له‌سه‌ر دارایی خۆی دروستكرد. به‌شێك له‌ روخساره‌ دیاره‌كانی كه‌مپه‌ینی "نه‌خێر له‌ ئێستادا" له‌دوای دروستكردنی جوڵانه‌وه‌ سیاسییه‌كه‌وه‌ ئیتر له‌ شاسوار عه‌بدولواحید دوركه‌وتنه‌وه‌، دیارترینیان نوسه‌رو لێكۆڵه‌ر (فارووق ره‌فیق) بوو. دوای وەرگرتنی مۆڵەتی كاركردن وەكو پارتێكی سیاسی نوێ لە حكومەتی عێراق، 5ی كانونی دووه‌می 2018 جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ لە شاری سلێمانی یەكەمین كۆنگرەی دامەزراندنی خۆی بەست، لەم كۆنگرەیەدا شاسوار عەبدولواحید وەكو سەرۆكی جوڵانەوەكە هەڵبژێردرا، كۆنگرەكه‌ بێ كێشمەكێش تێنەپەڕی، ژمارەیەك لە كارەكتەرە سەرەكییەكانی جوڵانەوەكە وازهێنانی خۆیان راگەیاند، شاسواریان تۆمەتبار كرد بە "تاكڕەوی"و هەوڵدان بۆ یەكلاكردنەوەی كۆنگرەكە لەبەرژەوەندی خۆی، لەبەرامبەردا شاسوار عەبدولواحید پەنای بۆ "تیۆری پیلانگێڕی" برد، به‌شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ هاوڕێكانی خۆی تۆمەتبار كرد بەوەی "بەكرێگیراوی پارتی‌و یەكێتی"ن، لە دیارترین ئەو كەسانەی كە لە یەكەمین كۆنگرەدا نەوەی نوێیان بەجێهێشت بریتی بوون لە (شێروان شێروانی)‌و (ئیبراهیم عەباس)، شێروان شێروانی ئێستا یەكێكە لە حوكمدراوانی ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی بادینان‌و لە زینداندایەو كه‌یسه‌كه‌ی له‌سه‌ر ئاستی رێكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و كونسوڵخانه‌كان كاردانه‌وه‌ی دژی مامه‌ڵه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئازادی راده‌ربڕین لێكه‌وته‌وه‌. 5ی ئۆكتۆبەری 2019 جوڵانەوەی نەوەی نوێ كۆنگرەی دووه‌می خۆی به‌ست، ئەمجارەش شاسوار عەبدولواحید وەكو سەرۆكی جوڵانەوەكە هەڵبژێردرایەوە. ئه‌م جوڵانه‌وه‌یه‌ ئێستا ته‌مه‌نی زیاتر له‌ (6) ساڵه‌، به‌ڵام هێشتا هێڵی فیكری و ئه‌ده‌بیاتی سیاسی روون نه‌بوه‌ته‌وه‌، ته‌نانه‌ت په‌یكه‌ری ته‌لاری رێكخراوه‌یشی ناڕوونه‌، له‌ جوڵه‌ سیاسییه‌كانییه‌وه‌ ده‌خرێته‌ ناو خانه‌ی ره‌وته‌ پۆپۆلیسته‌كانه‌وه‌. جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ماڵپه‌ڕێكی هه‌یه‌، به‌شی زۆری بڵاوكراوه‌كانی ناو ئه‌م ماڵپه‌ڕه‌ هه‌واڵ و قسه‌كانی سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌كه‌یه‌، په‌یڕه‌وی ناوخۆی جوڵانه‌وه‌كه‌ له‌سه‌ر ئه‌م سایته‌ دانه‌نراوه‌، ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ كورتكراوه‌یه‌كه‌ به‌ناوی (پێكهاته‌و دامه‌زراوه‌) له‌م به‌شه‌دا ناوی شاسوار عه‌بدولواحید وه‌كو سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌كه‌ نوسراوه‌و دواتر به‌مشێوه‌یه‌ په‌یكه‌ری جوڵانه‌وه‌كه‌ پێناسه‌كراوه‌: •    ئەنجومەنی باڵای جوڵانەوەی نەوەی نوێ: لە سەرۆکی جوڵانەوەکەو 12 ئەندامی تر پێکدێت. •    ئۆفیسەکانی نەوەی نوێ: دابەشکراون بەسەر کۆمەڵێک ئۆفیسدا کە هەر ئۆفیسەیان ئیشوکاری جیاوازی هەیە، لەوانە: ئۆفیسی سەرچاوە مرۆییەکان- ئۆفیسی ژن و دیموکراسی- ئۆفیسی گەشەپێدان- ئۆفیسی گەنجان وخوێندکاران- ئۆفیسی ڕاگەیاندن- ئۆفیسی ئەندازیاران- ئۆفیسی مامۆستایان- ئۆفیسی توێژینەوەی زانستی- ئۆفیسی پەیوەندییە گشتییەکان. •    ئەنجومەنی سیاسی: بڕیاری سیاسی و یەکلاکەرەوەی جوڵانەوه‌كه‌ دەدات و پێکدێت لە (ئەندامانی ئەنجومەنی باڵا، بەرپرسی ئۆفیسەکان، بەرپرسی پارێزگاکانی هەرێم لە سەرچاوە مرۆییەکان). •    رێکخەرەکان: هەر شارو شارۆچکەیەک خۆبەخشێک سەرپەرشتی کارو چالاکی خۆبەخشانی تر دەکات و کارەکانیان رێکدەخات لەنێوان ئەو شارەو ئۆفیسی سەرەکی، پێی دەوترێت رێکخەر. ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ په‌یكه‌ری رێكخراوه‌یی نه‌وه‌ی نوێ بێت، ئه‌وا ئێستا ئه‌م په‌یكه‌ره‌ش نه‌ماوه‌و شاسوار عه‌بدولواحید خۆی بڕیارده‌ری یه‌كه‌م و كۆتاییه‌، چونكه‌ رۆژی 11ی ئازاری 2023 سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌كه‌ به‌ بڕیارێك (ئه‌نجومه‌نی باڵای) جوڵانه‌وه‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌، عومه‌ر عه‌لی یه‌كێك له‌ ئه‌ندامانی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ به‌هۆی بڕیاره‌كه‌وه‌ وازهێنانی خۆی له‌ جوڵانه‌وه‌كه‌ راگه‌یاند. نه‌وه‌ی نوێ له‌ نیسانی 2018وه‌ له‌ په‌یپه‌رێكدا پلانی ستراتیژی خۆی بۆ یه‌ك ساڵ تا چوار ساڵ و له‌كۆتایشدا بۆ 15 ساڵی داهاتوو راگه‌یاند، له‌م ستراتیژه‌دا بۆ چاره‌سه‌ری دوو ئیداره‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان باوه‌ڕی وایه‌، بكرێت به‌ مـەرج هـەرکات پۆسـتی سـەرۆک وەزیـران لـە کەسـایەتی حیزبێـک بـوو کـە لـە یەکێـک لـە دوو زۆنەکـە زۆرینـە بـوو، ئـەوە پێویسـتە پۆسـتی سـەرۆکی هەرێـم لـە حیزبێکـی تـر بێـت کـە لـە زۆنەکـەی تریـان زۆرینەیـە، ئەمـەش لەپێنـاو هاوســەنگی نێــوان دوو زۆنــی دابەشــبوو وە دروخســتنەوەی کوردســتان لــە شــەڕو ناکۆکــی". ستراتیژه‌كه‌ی نه‌وه‌ی نوێ جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كات پێدانی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران له‌شێوازی كاش و ده‌ستییه‌وه‌ بگۆردرێت بۆ كارتی ئه‌لیكترۆنی له‌رێگه‌ی بانكه‌كانه‌وه، به‌مدواییه‌ حكومه‌تی هه‌رێم پرۆژه‌یه‌كی خستوه‌ته‌ بواری جێبه‌جێكردن به‌ناوی "هه‌ژماری من"، ده‌یه‌وێت له‌رێگه‌ی كارتی بانكییه‌وه‌ موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم  دابه‌ش بكات،‌ هه‌روه‌ها باس له‌ دروستكردنی هێڵی شه‌مه‌نده‌فه‌ر ده‌كات به‌جۆرێك هه‌رێمی كوردستان به‌ به‌غدادو به‌سره‌و تاران و ئه‌سته‌نبوڵه‌وه‌ ببه‌ستێته‌وه‌، له‌م كابینه‌یه‌دا پرۆژه‌یه‌كی شه‌مه‌نده‌فه‌ر هه‌یه‌، به‌ڵام بۆ خه‌ڵك بابه‌ته‌كه‌ ره‌هه‌ندێكی گاڵته‌جاڕی وه‌رگرتووه‌، بۆ پاراستنی ژینگه‌ش باس له‌ هاورده‌كردنی ئۆتۆمبیلی كاره‌بایی ده‌كات كه‌ دۆستی ژینگه‌یه‌. دواین شت كه‌ سه‌رۆكی نه‌وه‌ی نوێ بۆ خه‌ڵكی نمایشكرد، دانانی تۆڕباینێكی به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با بوو له‌ رێگه‌ی هه‌واوه‌، تۆڕباینه‌كه‌ له‌ناو پرۆژه‌ی جاڤی لاند دانراوه‌، ئه‌مه‌ وه‌كو چاره‌سه‌ری نه‌وه‌ی نوێ بۆ كێشه‌ی كاره‌بای كوردستان نیشاندرا. چیرۆكی شاسوار عه‌بدولواحید به‌وپێیه‌ی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ به‌ دارایی شاسوار عه‌بدولواحید دامه‌زراوه‌و به‌ڕێوه‌ده‌چێت، چاره‌نوسی جوڵانه‌وه‌كه‌ش به‌ته‌واوه‌تی به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ چاره‌نوسی سه‌رۆكه‌كه‌یه‌وه‌، ده‌رفه‌رتی هه‌ر جۆره‌ گۆڕانكارییه‌ك له‌ سه‌ری هه‌ڕه‌می جوڵانه‌وه‌كه‌دا زۆر سه‌خته‌. شاسوار كە كوڕی پیاوێكی كەبابچی شاری سلێمانییەو لەسەرەتای ژیانیدا لە كەبابخانەكەی باوكی كاریكردووە، پاشان رووی لە جیهانی یارییە ئەلیكترۆنییەكان كردووە، بەر لە هاتنی بۆ ناو جیهانی سیاسەت، چوه‌ته‌ ناو كاركردن لە بواری خانوبەرەو نیشتەجێبوون. ئەو ساڵی 2007 بە سودوەرگرتن لە لاوازی یاسای وەبەرهێنان، زەوی لە حكومەت وەرگرتووەو پرۆژەی نیشتەجێبوونی لەسەر دروستكردووەو فرۆشتویەتی. شاسوار چیرۆكی وەرگرتنی ئەو زەوییانەو دروستكردنی كۆمەڵێك یەكەی نیشتەجێبون بە "چیرۆكی سەركەوتن" ناودەبات، تا ئه‌و ڕاده‌ی لەڕێگەی كەناڵەكەی خۆیەوە بەرنامەیەكی دۆكیۆمێنتاری لەسەر ژیانی خۆی به‌رهه‌مهێناوه‌ بە ناونیشانی "چیرۆكی من"، لەو بەرنامەیەدا بەوشێوەی كە خۆی دەیەوێت باس لە قۆناغەكانی ژیانی خۆی وەكو كەسێكی "سەركەوتوو" دەكات. چیرۆكی ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی شاسوار عه‌بدولواحید لەسەرەتاوە به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ ئیداره‌ی گشتی یه‌كێتییه‌وه‌، ئۆرگانێكی حزبی كه‌ له‌ سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كانی سه‌دده‌ی رابردووه‌وه‌ ده‌ستی خسته‌ ناو بازاڕو به‌دیاریكراویش له‌ڕێگه‌ی كۆمپانیایه‌كه‌وه‌ به‌ ناوی "نۆكان"، ئابوری ئه‌و ناوچه‌یه‌ی قوتدا كه‌ پێی ده‌وترێت "زۆنی سه‌وز". ره‌نگه‌ دیارترین به‌ڵگه‌ بۆ تێكه‌ڵبوونی سه‌رمایه‌كه‌ی شاسوار عه‌بدولواحید له‌گه‌ڵ ئیداره‌ی گشتی یه‌كێتیدا، ئه‌و نوسراوه‌ بێت كه‌ رۆژی 23ی تشرینی دووه‌می 2017 عه‌لی فه‌تاح به‌رپرسی پێشووی به‌شی موڵكایه‌تی له‌ كۆمپانیای "نۆكان" ئاڕاسته‌ی كۆمپانیای (نالیا)ی كردووه‌و، تێیدا ئاگاداری ده‌كاته‌وه‌ له‌وه‌ی ئه‌وان وه‌كو كۆمپانیای "نۆكان" ره‌زامه‌ند نین به‌ فرۆشتنی پشكه‌كانی پرۆژه‌ی گوندی ئه‌ڵمانی سێ و كۆمپانیای دار المولكی بابان و داوای پاكتاوی قه‌رزه‌كان له‌ كۆمپانیای نالیا ده‌كات. ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كه‌ شاسوار لەماوەی ساڵانی 2007 بۆ 2011 حەوت پرۆژەی وەبەرهێنانی لە سلێمانی وەرگرتووە كە بریتین لەم پرۆژانە: •    گوندی ئەڵمانی یەك •    چاڤیلاند •    گوندی ئەڵمانی دوو •    كوردسیتی یەك •    كوردسیتی دوو •      نالی سیتی •    گوندی ئەڵمانی سێ به‌ڵام وه‌كو خۆی ده‌ڵێ" له‌دوای ئه‌وه‌ی هاتوه‌ته‌ ناو سیاسه‌ت هیچ بزنسێكی نه‌كردووه‌"، ئه‌وه‌ی ئه‌م سیاسه‌توانه‌ نوێیه‌ له‌ كۆنه‌كان جیاده‌كاته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌: ئه‌م له‌ كۆمپانیاوه‌ بووه‌ به‌ حزب، ئه‌وانی تر له‌ حزبه‌وه‌ بوون به‌ كۆمپانیا، كه‌ هه‌ردووكیان ئاماژه‌ن بۆ تێكه‌ڵابوونی سیاسه‌ت و كۆمپانیا له‌ هه‌رێمی كوردستان. ساڵی 2011 كاتێك داهاتی كۆمپانیاكەی بەرەو هەڵكشان رۆیشت، شاسوار عه‌بدولواحید رووی لە جیهانی میدیا كرد، ئەو كە پێشترو لەسەردەمی قۆناغی خوێندنی زانكۆیدا خاوەنی ئیمتیازی رۆژنامەیەك بوو بەناوی "خوێندنی لیبراڵ"، ئەمجارە بیری لە دروستكردنی تۆڕێكی میدیایی كردەوەو لەو ساڵەدا كەناڵی "تەلەفزیۆن و رادیۆی نالیا (NRT) دروستكرد، ئه‌م تۆڕه‌ ئێستا فراوانتر بووه‌و كه‌ناڵێكی هونه‌ری و كه‌ناڵێكی ئاینی و منداڵانە له‌خۆده‌گرێت، به‌مدواییه‌ش كه‌ناڵێكی لۆكاڵی وه‌رزشی كردوه‌ته‌وه‌، ماوه‌یه‌كیش كه‌ناڵێكی به‌زمانی عه‌ره‌بی كرده‌وه‌و دواتر دایخست. NRT تا دروستبوونی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ له‌ 2017 وه‌كو میدیایه‌كی ئه‌هلی ئازاد خۆی پێناسه‌ ده‌كرد، به‌ڵام دواتر بوو به‌ به‌شێك له‌ پرۆژه‌ سیاسییه‌كه‌ی شاسوار عه‌بدولواحیدو، كه‌وته‌ رێكخستنی هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی سیاسی دژی نه‌یاره‌كانی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ و دروشمی خۆی گۆڕی. ئه‌م میدیایه‌ لە سەرەتای دامەزراندییەوە زیاد له‌ دووجار سوتێنراوەو داخراوه‌، جاری یه‌كه‌م له‌دوای خۆپیشاندان و رووداوه‌كانی شوباتی 2011و جارێكی ترش له‌لایه‌ن هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی یه‌كێتییه‌وه‌ له‌ 2020  ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراو په‌خشه‌كه‌ی راگیراوه، له‌ هه‌ولێرو دهۆكیش كه‌ له‌ژێر كۆنترۆڵی پارتی دیموكراتی كوردستاندایه‌، میدیاكه‌ی شاسوار عه‌بدولواحید روبه‌ڕووی فشارو داخستن بوه‌ته‌وه، چه‌كی به‌ھێزی سیاسی شاسوار عه‌بدولواحید ئه‌م ده‌زگا میدیاییانه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئیداره‌دانی ژماره‌یه‌ك په‌یج له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، كه‌ چه‌ندجارێك به‌هۆی ناوزڕاندنه‌وه‌ گرفتی بۆ سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌كه‌ دروستكردووه‌و روبه‌ڕووی سكاڵای یاسایی و دادگای كردوه‌ته‌وه‌‌‌. بینای میدیاكان و باره‌گای سه‌ره‌كی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ له‌ناو پرۆژه‌ ئابورییه‌كه‌ی شاسوار عه‌بدولواحیددان له‌ (گوندی ئه‌ڵمانی) له‌شاری سلێمانی. 21ی تشرینی دووه‌می 2017 شاسوار لە وتارێكدا رایگەیاند" تەواوی گروپی كۆمپانیاكانی نالیاو پرۆژە بازرگانی و پشكەكانی لە پرۆژەی چاڤیلاند فرۆشتووە بە دوو كۆمپانیای بیانی و دەستبەرداری بووە، هەروەها دەستبەرداری تەواوی پشكەكانی كۆمپانیای نالیا بۆ كاری میدیایی بووە كە خاوەنی كەناڵەكانی NRTیە"، ئەم قسانەی شاسوار لەبارەی فرۆشتنی كۆمپانیاو پشكەكانی تەنیا رێخۆشكەری بوو بۆ هاتنی بۆناو جیهانی سیاسەت و راگەیاندنی پارتێكی سیاسی، ئەگەر نا هیچ كەسێك ئەم كڕین و فرۆشتنەی بە شێوەیەكی كرداری نەبینیوە و تائێستا ئەو خۆی خاوەنی پرۆژە ئابوری و میدیاییەكانی خۆیەتی. هەندێك پێیان وابوو ئەم راگەیاندنە لەبارەی فرۆشتنی پرۆژەكان، "بۆ خۆدزینەوە بوو لە فشاری قەرزو سكاڵای هاوپشكەكانی، كە ترسی هەبوو دواتر بە زیان بۆ ناوبانگی پرۆژە سیاسییەكەی بشكێتەوە"، به‌ڵام ئه‌و ئێستا ئیتر ئه‌و قۆناغه‌ مه‌ترسیداره‌ی بڕیوه‌و سه‌رۆكایه‌تی هێزێكی سیاسی خاوه‌ن پێگه‌ی په‌رله‌مانیی ده‌كات و باڵیۆزو كونسوڵی وڵاتان ده‌بینێت و بووه‌ به‌ به‌شێك له‌ چینه‌ سیاسییه‌كه‌ی عێراق و كوردستان. شاسوار بەرلەوەی روو لە دنیای سیاسەت بكات، كێشەو گرفتی لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر خەڵك هەبوو، كێشەكانی بە چارەسەرنەكراوی بەجێهێشت و دەرگای سیاسەتی كردەوە، ئه‌و تەنیا لە پرۆژەی (چاڤیلاند)دا كێشەی لەگەڵ (9 هەزارو 700) كەسدا هەیە، ئەو كەسانە  زیاتر له‌ (300) سكاڵایان لە دادگاكان لەسەر تۆماركردووەو كه‌یسه‌كه‌ ماوه‌ی 12 ساڵه‌ به‌كراوه‌یی ماوه‌ته‌وه‌، ئه‌م كه‌سانه‌ وەكو پشكدار بەشدارییان لە پرۆژەی چاڤیلاند كردووەو پارەیان بەو كۆمپانیایە داوە كە شاسوار خاوەندارێتی دەكات، لەپای بەشداریكردنیان لە پرۆژەكەدا، تائێستا دووجار سودی پرۆژەی چاڤیلاندیان پێدراوە، به‌جۆرێك بۆ خاوه‌ن پشكێك كه‌ بڕی (10 هه‌زار) دۆلاری دابێت، له‌م 12 ساڵه‌دا ‌دووجار سودی پاره‌كه‌ی پێدراوه‌، جارێك بڕی (360 هه‌زار) دینارو جاری دووه‌میش بڕی (300 هه‌زار) دینارو كارتێكی (240 هه‌زار) دیناری بۆ سواربوونی یارییه‌كانی پرۆژه‌ی چاڤیلاند. كێشەی خاوەن پشكەكانی چاڤیلاند بووە بە بەڵا بۆ پرۆژە سیاسییەكەی شاسوار، نەیارە سیاسییەكانی ماوە لەدوای ماوە ئەو كەیسەی لە میدیاكانەوە بۆ بڵاودەكەنەوە، ئەمە وایكردووە هەركاتێك خاوەن پشكەكان ناڕەزایەتی دەردەبڕن، شاسوار تۆمەتباریان دەكات بەوەی لایەنێكی سیاسی هانی داون، بەڵام لەڕاستیدا ناڕەزایەتی ئەوان مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پێش دروستبونی نەوەی نوێ. قه‌باره‌ی تێكڕای پاره‌ی خاوه‌ن پشكه‌كانی چاڤیلاند به‌ته‌واوه‌تی دیارنییه‌، شاسوار عه‌بدولواحید ساڵی 2016 وتی تێكڕای پاره‌كه‌یان (20 ملیۆن) دۆلاره‌، به‌ڵام له‌ 2021دا وتی هه‌موو ئه‌و خاوه‌ن پشكانه‌ی كه‌ ناویان نوسیوه‌و داوای پاره‌كانیان ده‌كه‌نه‌وه‌ تێكڕای پاره‌كانیان (5 ملیۆن) دۆلاره‌. شاسوار به‌ته‌نیا كێشه‌ی پاره‌ی له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا نییه‌، له‌گه‌ڵ حكومه‌تیش هه‌یه‌تی، ئەو لە سەردەمی كابینەی شەشەمی حكومەتدا بڕی (٤٣ ملیارو ٧٥٠ ملیۆن) دیناری بەقەرزی بۆ تەواوكردنی پرۆژەكانی لە حكومەت وەرگرتووەو تائێستا ئه‌م قه‌رزانه‌ی نه‌داوه‌ته‌وه‌، قه‌رزه‌كه‌ سودی چوه‌ته‌سه‌ر ئێستا بووه‌ به‌ بڕی (104 ملیار) دینار، ئه‌مه‌ش كه‌یسێكه‌ كه‌ ره‌نگه‌ رۆژێك له‌ رۆژان‌ زیان له‌ خۆی پرۆژه‌ سیاسییه‌كه‌شی بگه‌یه‌نێت، هه‌رچه‌نده‌ تائێستا ده‌سه‌ڵاتدارانی یه‌كێتیی به‌دیاریكراویش قوباد تاڵه‌بانی كه‌ جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانه‌ له‌م كه‌یسه‌ بێده‌نگه‌. له‌به‌رامبه‌ردا شاسوار به‌رده‌وام به‌رگری له‌ پرۆژه‌ ئابورییه‌كانی ده‌كات، تا ئه‌و راده‌یەی كه‌ روو له‌ هێزه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كان ده‌كات و ده‌ڵێ" ئەگەر شتێکی نا یاساییم هەیەو ئەم دەسەڵاتە چاوپۆشی لێکردوم، لە تاکێ پێڵاو کەمترن ئەگەر چاوپۆشییم لێبکەن". بەشێوەیەكی گشتی سامانی "كۆمپانیاكانی نالیا" بە هەموو پرۆژەكانییەوە لەناوخۆ و دەرەوەی وڵات بەپێی ئەوەی شاسوار خۆی لە وتارەكەیدا به‌ر له‌ دروستكردنی جوڵانه‌وه‌ سیاسییه‌كه‌ی باسی كرد، گەیشتبووە (681 ملیۆن) دۆلار، به‌ڵام ئه‌و ده‌ڵێ ئه‌و سامانه‌ی كۆمكردوه‌ته‌وه‌ له‌ پرۆژه‌ سیاسییه‌كه‌دا خه‌رجی ده‌كه‌م، ده‌سه‌ڵاتمان به‌ده‌سته‌وه‌ نییه‌و نه‌وت و به‌نزین و ئاو دابه‌ش ده‌كه‌ین، پرد چاك ده‌كه‌ین‌. نه‌وه‌ی نوێ و په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی له‌سه‌ره‌تای دروستكردنی جوڵانه‌وه‌ سیاسییه‌كه‌وه‌، شاسوار عه‌بدولواحید زۆر بابه‌خی به‌ دروستكردنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌مریكی و ئه‌وروپییه‌كان ده‌دا، له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م هه‌وڵه‌یدا پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ ژمارەیەك ناوەندی سیاسی ناكاریگەری ئەمریكا دروستكرد، ئەو پەیوەندییانەش زیاتر لەڕێگەی پێدانی پارەوە رێكده‌خرا، به‌ڵام كاتێك جوڵانه‌وه‌كه‌ی بوو به‌ هێزێكی په‌رله‌مانی له‌ كوردستان و عێراق، ئیتر ده‌رگای به‌روویدا كرایه‌وه‌ په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ ناوه‌نده‌ فه‌رمییه‌كانی ئه‌مریكاو ئه‌وروپا بكات، به‌تایبه‌تیش له‌رێگه‌ی باڵیۆزخانه‌و كونسوڵگه‌رییه‌كانه‌وه‌. لەسەر ئاستی وڵاتانی ناوچەكەش، شاسوار عه‌بدولواحید 15ی ئایاری 2023 سه‌ردانی تارانی كردو دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی هیچ زانیارییه‌كی له‌باره‌ی گفتوگۆكانی له‌گه‌ڵ ئێرانییه‌كان ئاشكرا نه‌كرد، ئه‌مه‌ یه‌كه‌مجار بوو به‌ ئاشكرا سه‌ردانی ئێران بكات. دوای سه‌ردانه‌كه‌ی تاران، له‌ ئه‌یلولی هه‌مان ساڵدا سه‌ردانی ئه‌مریكای كرد. ئه‌گه‌ر ته‌نیا ساڵی 2023 وه‌ربگیرێت، له‌م ساڵه‌دا سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ (22) دیداری له‌گه‌ڵ دیپلۆماتكارانی (فه‌ڕه‌نسا- نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان- به‌ریتانیا- كه‌نه‌دا- وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا- ئوسترالیا- ئه‌ڵمانیا- یه‌كێتیی ئه‌وروپا- هۆڵه‌ندا- روسیا) كردووه‌، جگه‌ له‌ سه‌ردانه‌كه‌ی بۆ تاران، به‌ئاشكرا هیچ دیداریكی تایبه‌تی له‌گه‌ڵ دیپلۆماتكارانی ئێران و توركیا نه‌بووه‌. سه‌رباری ئه‌وه‌ی هه‌وڵی راگرتنی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌دات له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ شیعه‌كانی نزیك له‌ ئێران له‌ به‌غداد، به‌ڵام سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ دژی هێرشه‌كانه‌ بۆسه‌ر ئه‌مریكا له‌ناو خاكی عێراق و ده‌ڵێ:" نازانم لەم وڵاتەدا كێ بەرپرسە لە جەنگ‌و ئاشتی، بەڕاستی كێ حوكمی وڵات دەكات؟ بۆ بەدبەختی، بەرژەوەندی هەندێك لە گروپە چەكدارەكان ئەولەویەت دەدات بە ئەجێندای دەرەكییان لەسەر حسابی خۆشگوزەرانی گەلی عێراق". نه‌وه‌ی نوێ و هه‌ڵبژاردن له‌دوای دروستبوونیه‌وه‌، جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ به‌شداری چوار هه‌ڵبژاردنی كردووه‌، له‌ هه‌ڵبژاردنی ئایاری 2018ی په‌رله‌مانی عێراقدا (4) كورسی برده‌وه‌، به‌ڵام دواتر هه‌ر چوار په‌رله‌مانتاره‌كه‌ به‌هۆی ناكۆكی له‌گه‌ڵ شاسوار عه‌بدولواحید له‌ جوڵانه‌وه‌كه‌ جیابونه‌وه‌، له‌هه‌مان ساڵداو له‌ مانگی ئه‌یلولدا جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ (8) كورسی په‌رله‌مانی كوردستانی برده‌وه‌، تا كۆتایی خولی پێنجه‌م په‌رله‌مان ته‌نیا سێ په‌رله‌مانتاریان له‌گه‌ڵ شاسوار عه‌بدولواحید مانه‌وه‌و ئه‌وانی تر وازیان هێنا. ئه‌م جوڵانه‌وه‌یه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌رله‌مانی عێراقدا كه‌ 10ی ئۆكتۆبه‌ری 2021 به‌ڕێوه‌چوو، گه‌شه‌كردنێكی بێوێنه‌ی به‌خۆوه‌ بینی و (9) كورسی په‌رله‌مانی برده‌وه‌. به‌خه‌یاڵی ئه‌م سه‌ركه‌وتنه‌وه‌، شاسوار عه‌بدولواحید چووه‌ ناو هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگانی عێراق و له‌ كه‌ركوك بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی ده‌كرد پۆستی پارێزگار ده‌بات، به‌ڵام توشی شۆك بوو كاتێك بینی هیچ یه‌كێك له‌ كاندیده‌كانی بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك سه‌رنه‌كه‌وت، دوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌كان، شاسوار عه‌بدولواحید رایگه‌یاند" رەنگە خوێندنەوەمان بۆ دۆخی كەركوك هەڵە بووبێت بەڕاستی ئێمە لەوەدا غەڵەت بووین و دانیشی پێدا دەنێین". له‌ ستراتیژی 15 ساڵه‌ی نه‌وه‌ی نوێدا باس له‌ پێكه‌وه‌ژیان له‌ كه‌ركوك ده‌كرێت، به‌ڵام له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكاندا نه‌وه‌ی نوێ بۆ روبه‌رووبونه‌وه‌ی گوتاری پارتی و یه‌كێتیی له‌ كه‌ركوك گوتاری نه‌ته‌وه‌یی به‌رزكرده‌وه‌. ئێستا كه‌ هه‌رێمی كوردستان له‌به‌رده‌م هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستاندایه‌، جارێكی تر شاسوار عه‌بدولواحید بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كات "ته‌پڵ به‌ پارتی و یه‌كێتیی  لێده‌دات"و ئه‌مجاره‌ حوكمه‌ت ده‌گرێته‌ده‌ست، تا ئه‌و راده‌یه‌ی ده‌ڵێ" وه‌فده‌ بیانییه‌كان كه‌ سه‌ردانمان ده‌كه‌ن ده‌ڵین ئێوه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كه‌م بن چی ئه‌كه‌ن ؟". شاسوار كه‌ گوتاره‌ سیاسییه‌كانی زیاتر موخاته‌به‌كردنی گه‌نجانه‌، ئه‌وانه‌ی كه‌ ئه‌زمونی سیاسییان تاقی نه‌كردوه‌و به‌ر بێئومێدی بانگه‌شه‌كانی هه‌ڵبژاردن نه‌كه‌وتوون، چاوی له‌سه‌ر (400 هه‌زار) ده‌نگده‌ری نوێیه‌ كه‌ بۆ هه‌ڵبژاردنی كوردستان بۆ یه‌كه‌مجار مافی ده‌نگدانیان ده‌بێت، ئه‌و له‌رێگه‌ی كورته‌ ڤیدیۆوه‌و نوسینی كۆمێنته‌وه‌ له‌تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، له‌ سیاسییه‌كانی دیكه‌ سه‌ركه‌وتوو تر بووه‌ له‌ راكێشانی سه‌ره‌نجی ئه‌م توێژه‌ی ده‌نگده‌ران، تا ئه‌و راده‌ی جارێك به‌ توری قوڕاوییه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت و جارێكی تر ده‌چێته‌ ناو حه‌زی مه‌له‌كردن و ده‌ڵێ" توانیم دوو دەقەو هەشت چركە لەژێر ئاو بمێنمەوە"، یاخود یارییه‌ ئه‌لیكترۆنییه‌كان و تۆپی سه‌ر مێز ده‌كات و پشیله‌ له‌ باوه‌ش ده‌گرێت. سه‌رباری ئه‌مه‌ش، سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ زیاتر له‌ ساخته‌كاری، ترسی له‌ بایكۆت پرۆسه‌ی ده‌نگدان و دروستبوونی هێزی سیاسی نوێ هه‌یه‌، پێوایه‌ ئه‌م دووانه‌ كاریگه‌رییان له‌سه‌ر پێگه‌ی ئه‌و ده‌بێت له‌ هه‌ڵبژاردن، بۆیه‌ هه‌ر هه‌وڵێك له‌ هه‌ر لایه‌كه‌وه‌ به‌ ئاڕاسته‌ی بانگه‌وازكردن بۆ یایكۆتی هه‌ڵبژاردن یان دروستكردنی لیستی نوێ، روبه‌ڕووی هه‌ڵمه‌تی میدیایی و په‌یجه‌كانی سه‌رۆكی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ده‌بێته‌وه‌. شاسوار پێگه‌ی خۆی بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتووی په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و هاوكێشه‌یه‌ دیاری ده‌كات كه‌ وه‌كو خۆی ده‌ڵێ له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقدا كه‌ 2021 به‌ڕێوه‌چوو، به‌شی (17) كورسی په‌رله‌مانی عێراق ده‌نگی به‌ده‌ستهێناوه‌، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی ته‌نیا 9 كاندیدی داناوه‌، ته‌نیا ئه‌و 9 كورسییه‌ی بردوه‌ته‌وه‌. ئه‌گه‌ر وه‌كو ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ئایاری ئه‌مساڵ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان به‌ڕێوه‌بچێت، هه‌ندێك بابه‌ت بۆ جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ده‌بن به‌ ئاڵنگاری،‌ گرنگترینیان ئه‌مانه‌ن: •    شكستی هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنی نه‌وه‌ی نوێ له‌ كه‌ركوك كاریگه‌ریی ده‌روونی له‌سه‌ر ده‌نگده‌رانی ئه‌م جوڵانه‌وه‌یه‌ ده‌بێت، به‌تایبه‌تیش كه‌ جوڵانه‌وه‌كه‌ به‌ كورسییه‌كی په‌رله‌مانی عێراقه‌وه‌ له‌ كه‌ركوك نه‌یتوانی كورسییه‌كی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ببات. •    هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان له‌هه‌مان بارودۆخی سیاسیدا به‌ڕێوه‌ناچێت كه‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی 2021ی تێدا كرا، ئۆكتۆبه‌ری 2021 كه‌ نه‌وه‌ی نوێ 9 كورسی په‌رله‌مانی عێراقی برده‌وه‌، یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان له‌ناو قه‌یرانێكی قوڵی ناوخۆیدا بوو (لێكه‌وته‌كانی 8ی ته‌موزو ته‌قینه‌وه‌ی ناكۆكی ئامۆزاكان له‌ناو یه‌كێتیدا)، به‌ڵام بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ یه‌كێتیی سه‌رله‌نوێ خۆی رێكخستوه‌ته‌وه‌و ده‌نگده‌رانی خۆی لیست كردووه‌و چاودێری توندی له‌سه‌ر داناون. •    هه‌ڵبژاردنی 2021 یه‌كه‌مجار بوو شێوازی فره‌بازنه‌یی له‌ هه‌ڵبژاردندا له‌ عێراق و هه‌رێمی كوردستان تاقیكرایه‌وه‌، لایه‌نه‌كان به‌باشی له‌ ورده‌كارییه‌كانی ئه‌م شێوازه‌و دابه‌شبوونی ده‌نگه‌كانیان به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردندا شاره‌زا نه‌بوون، به‌ڵام ئه‌مجاره‌ هه‌م پارتی و هه‌م یه‌كێتیش ئاماده‌كارییه‌كانیان بۆ پرۆسه‌كه‌ باشتر ده‌بێت (به‌تایبه‌تی كه‌ پێشبینی ده‌كرێت دادگای فیدراڵی عێراق شێوازی هه‌ڵبژاردنی كوردستان بگۆڕیت بۆ فره‌بازنه‌یی). •    بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ی په‌رله‌مانی كوردستان پیشبینی دروستبوونی زیاتر له‌ دوو لیستی نوێی هه‌ڵبژاردن ده‌كرێت، یه‌كێكیان لیستی لاهور شێخ جه‌نگی ده‌بێت كه‌ ده‌نگی ناڕازییه‌كانی ناو یه‌كێتیی كێش ده‌كات، ئه‌وی تر لیستی یوسف محه‌مه‌د سادق و عه‌لی حه‌مه‌ساڵح و ناڕازییه‌كانی تر بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه‌، ئه‌م دوو لیسته‌ ده‌كرێت له‌ پێگه‌ی جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ بده‌ن، به‌تایبه‌تیش كه‌ هه‌ردوو لیسته‌ نوێیه‌كه‌ له‌ناو گۆره‌پانی ده‌نگده‌رانی نه‌وه‌ی نوێدا كارده‌كه‌ن. •    له‌به‌رامبه‌ردا خاڵی پۆزه‌تیڤی هه‌ڵبژاردن بۆ جوڵانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ خراپتربوونی دۆخی دارایی خه‌ڵك و دواكه‌وتنی موچه‌یه‌، كه‌ ده‌توانێت زیاتر كاری له‌سه‌ر بكات، له‌مه‌شدا میدیاكه‌ی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ ده‌بێت، چونكه‌ دوو هێزه‌ تازه‌كه‌ی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسی میدیایه‌كی كاریگه‌رتریان به‌ده‌سته‌وه‌ نییه‌. •    ئەم جوڵانەوەیە لەچوارچێوەی گوتارە پۆپۆلیستییەكەیدا، بەهەمان خەسڵەتی پارت‌و رەوتە پۆپۆلیستەكان لە جیهاندا، تێڕوانین‌و چارەسەری سادەو ساكاری بۆ كێشە ئاڵۆزەكانی هەرێم هەیە‌و هێندە كار بۆ گۆڕینی دەستەبژێری دەسەڵاتدار دەكات، هێندە خەونی بۆ گۆڕینی ئەو واقیعە نییە كە ئەم جۆرە لە دەستەبژێری سیاسی دروستكردووە، ئەمە وایكردووە به‌شیكی به‌رچاو له‌ دەنگدەران نەك وەكو بەدیل بۆ هێزە دەسەڵاتدارەكان، تەنانەن ئەم جوڵانەوەیە وەكو بەدیل بۆ هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی تریش تەماشای نەكه‌ن، بۆ نمونه‌ له‌ پرسی ناكۆكی نێوان هه‌رێم و به‌غداد شاسوار عه‌بدولواحید ده‌ڵێ: ئه‌گه‌ر حكومه‌ت بگرینه‌ده‌ست نه‌وته‌كه‌ راده‌ستی به‌غداد ده‌كه‌ین ئه‌ڵێین بودجه‌مان بده‌نێ، ئه‌گه‌ر نه‌یاندا نه‌وته‌كه‌ ئه‌گرینه‌وه‌، داوای داهاتی ناوخۆیان كرد مانگێك بۆ دوو مانگ ئه‌یانده‌ینێ، ئه‌گه‌ر به‌غداد راستگۆ نه‌بوو ئه‌وكاته‌ قسه‌یه‌كی تری لێ ئه‌كه‌ین" ئه‌م جۆره‌ له‌ چاره‌سه‌ر بۆ كێشه‌یه‌كی قوڵی وه‌كو بابه‌تی نه‌وت و بودجه‌ زۆر جیاواز نییه‌ له‌و ستراتیژه‌ی كه‌ حكومه‌تی مه‌سرور بارزانی له‌م كابینه‌یه‌دا جێبه‌جێ كردوه‌و كه‌ڵكێكی ئه‌وتۆی نه‌بووه‌. •    خاڵێكی پۆزه‌تیڤی تر بۆ نه‌وه‌ی نوێ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م هێزه‌ به‌رده‌وام له‌ كه‌مپه‌ینی هه‌ڵبژاردندایه‌، به‌رده‌وامی ئه‌م كه‌مپه‌ینه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ده‌نگده‌ران ده‌بێت و له‌كاتی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌توانێت ئه‌نجامه‌كه‌ی بچنێته‌وه‌. نه‌وه‌ی نوێ و هه‌ڵبژاردن به‌ ژماره‌ نەوەی نوێ  لە ساڵی 2018ەوە تائێستا بەشداری لە (3) پرۆسەی هەڵبژاردنی گشتی لە هەرێمی كوردستان كردووە: •    لە یەكەم بەشداریدا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2018دا (4) كورسی بەدەستهێنا، لەكۆی (3 ملیۆن و 758 هەزار) دەنگدەر، (152) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (4%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە. •    لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 2018دا (8) كورسی بەدەستهێنا، لەكۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار) دەنگدەر، (127) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (4%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە. •    لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2021، نەوەی نوێ  لەكۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار) دەنگدەر، (204) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، بەرێژەی (6%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە ، واتا لە نێوان یەكەم بەشداری و دوایین بەشداریدا رێژەی دەنگەكانی (25%) زیادی كردووە. •    لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، نەوەی نوێ لە پارێزگای سلێمانی (63 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا لە سلێمانی (106 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، واتا رێژەی دەنگەكانی زیادیكردووە. •    لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، نەوەی نوێ لە پارێزگای هەولێر (70 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا لە هەولێر (79 هەزار) دەنگی بەدەستهێناوە واتا رێژەی دەنگەكانی زیادیكردووە.   راپۆرتی پەیوەندیدار بەشی سێیەم: بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و خه‌ونی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئۆپۆزسیۆن بەشی دووەم:یه‌كێتیی به‌ خه‌یاڵی كه‌ركوكه‌وه‌ ده‌یه‌وێت كوردستان بباته‌وه‌ بەشی یەكەم: پارتی له‌ یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی دوای كۆنگره‌دا