زانا توفیق بەگ
بۆ ئەوەی ئەو جیاوازیانە ڕوون بکەینەوە کە ئایا ئەوەی ئێستاکە لە عێراق دا دەگوزەرێت هە مان ئەوو ڕووداوانەیە کە پێش چەند ساڵێك لە هەندێ لە ووڵاتە عەرەبێکاندا ڕووی داو ناونرا بەهاری عەرەبی؟  لێرەدا پێویستمان بە بەراووردێکی بابەتی و واقیعیانە هەیە لەگەڵ ڕاپەڕینەکانی خەڵکی عێراقدا پێویستە سەرەتا بەم تێزە دەست پێ بکەین.  
ساحەی تەحریری میسر خۆپیشاندەران داوای کۆتای هێنانی دەسەڵاتی مبارەك و رۆیشتنی لەسەر عەرشی دەسەڵات دەکرد زۆر ڕاشکاوانە داوای گۆڕینی سەرۆکایەتی کۆماری میسریان دەکرد   . هاوکات پێشەنگی خۆپیشاندەران بریتیی بوون لە خوێندکاران وقوتابیانی زانکۆکانی میسرو توێژاڵەکانی  کۆمەڵگای میسری بەتایبەتی دکتۆری زانکۆکانی (قاهیرەو عین الشمس) لە میسر وە سەندیکاکانی پارێزەران و خەڵکی بی دەرامەتی ناو کۆڵانە داروخاوەکانی کۆمەڵگای  میسری واتە بە کورتی گووتاری خۆپیشاندەران بریتیی بوون لە داواکردنی بنیاتنانەوەی ووڵاتێکی مەدەنی کە جۆرێك لە عەدالەتی کۆمەڵایەتی دەستەبەر بکا،هاوشان هە موو دروست کەری  داواکارێکانیان لە ڕێگای بەشێکی پارتە سیاسێکانەوە بوو کە پێشتر لەلایەن دەزگاکانی سەرکوتکردنی سەر بە (حسنی مبارك) سەرکووت کرا بوون لەوانە گروپەکانی سەر بە ئیخوانەکان و بەتایبەتی  لێرەدا گرنگە باسی ڕۆڵی  ئیسلامیە ئوسولێ کانیش بکەین کاتێک کە راستەوخۆ تێکەڵی خۆپیشاندەرانی گۆرەپانی تەحریر ببوون لە میسر، بەڵام رێگەی ئەوەیان پێ نەئەدرا لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە کە ئامانجی ڕوونی داواکارێکانیان بگوڕن بۆ بەرژەوەندی ئیخوانەکان جگەر لە بەشداریان نە بێت لە هەڵبژاردنەکانی میسردالە دوای رۆیشتنی (مبارەک) ، هەرچەندە لە دوای دەرچوونیان جارێکی تر گۆرەپانی تەحریر ئەوانیشی گۆڕی دیارە ئەم حکایەتە راستەقینە بۆ خۆپیشاندەرانی خەڵکی تونس هاوکات راستە هەرچەندە   تونسێکان لەپاش رۆیشتنی(زینعابدین بن علی) لە دەسەڵات،گروپ و رێکخراوەکان و پارتە سیاسێکان دەورێکی کاریگەریان هە بوو لە گۆڕینی سیستەمی سیاسی و اداری لە تونس دا دەرئەنجام دەسەڵاتی سیاسی کەوتە دەست  (بزوتنەوەی نەهەزەی ئیسلامی) بەڵام ئەوان بەشیوازێکی زۆر پراکماتیکی سیاسەتی دەوڵەتیان بەڕێوە برد تەنانەت هەندێك لە سیاسیە فەرەنسێکان بەشێکی زۆر لە میدیاو رۆژنامەنووسەکانی ئەوروپایەکان زۆربەی  ڕاپۆڕتی هەواڵ و  سەردێری رۆژنامەکان و دەزگاکانی بینراو بە شێوەیەکی سەڕسوڕهێنەری باسی شێوازی بەڕیوەبردنی ووڵاتی تونسیان دەکرد لایان اعجاب بوون. چونکە گۆرانکاریان لەیاسا مەدەنێکان تونس دا نەکرد توانیان جورێك لە خۆ کرانەوە دروست بکەن بتوانن لەگەڵ جۆری سیستەمی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگای تونسی دا بگونجێن کە زیاتر لەژێر هەژموونی ووڵاتی فەڕەنسادا بوون.  ئەمە بەشێوەیەکی واقیعیانە دوو نمونە زیندوی شێوازی گوڕانکاری بوون بە ڕێگای خۆپێشاندان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا. با بزانین تاچ ئەندازەیەك وێنەکانی خوپێشاندانەکانی خەڵکی عێراق زۆر جیاوازترە لەو تابلۆیانەی کە لە (میسرو تونس،یەمەن ،سوریا،سودان)  ڕووی دا  کە ئێستای عێراق لەچ هەلومەرجێکداگوزەر دەکات . بابێنە سەر  گۆڕەپانی تەحریری بەغداد لێکەوتە و ئاڕاستەو دەرهاویشتەکانی لەگەڵ بەهاری عەرەبی دا ئاسمان و ڕێسمانە بەتایبەتی خاڵە جیاوازەکانی زۆر زیاترن لە خاڵە هاوبەشەکانی،  چونکە لێرە ئامانجی خۆپیشاندەران نەزانراوە هەریەك لەئاوازیك دەخوێنی ڕاستە خۆپیشاندانەکە جورێک لە خۆرسکی پێوە دیارە دەرئەنجامی کەڵکەبووی ئەو شێوازە خراپەی بەڕیوەبردنی ووڵاتە بەتایبەتی دروست کردنی فیگەری  پیاوانی ئاینی بۆ بەڕیوەبردنی ووڵات و داڕێژەری سیاسەتی حکومەت. هەر بوویە  کێشەسەرەکێکەی خوپێشاندەرانی خەڵکی عێراق لە بنچینەدا بە بڕوای من بریتیە لە جیاوازی مینتاڵێتی گشتی کۆمەلگای عێراقی لەگەڵ کۆمەڵگاکانی تری وەکو (میسرو تونس) ئەوانی تر.  چونکە کێشەی سەرەکی لەناو ئەم کۆمـەڵگایەدا   بریتیە لەو یاساو رێسایانەی کە خەڵکی عێراق مەشروعێت ئەدا بە پیاوانی ئاینی وە هاوکات ئەم فیگەرە مەزهبیانە دەکاتە ، فریاد ڕەسی خۆپیشاندەران کە ئەوانیش لەژێر ناوی مەزهەب و دیندا ئاڕاستەی خۆپیشاندەران دەگوڕن بەشێوازی پلانی تایبەت و بەرژەوەندی مەزهەب و ووڵاتانی ایقلیمی وە پیاوانی ئاینی لە ڕێگەی مزگەوتەوە ئەو کاریگەرییە راستەقینەیەیان لەسەر ئاستی شەقام دروست کردوە وە جورێك مەشروعێتیان وەرگرتووە لەڕێگەی حەوزەی دینێکانەوە هاوشان  دەسەڵاتێکی روحی موقەدەسیان بە خۆیان داوە کە  تەوژمی خۆپیشاندانەکان بگۆڕن بۆ جۆرێکی تر کە خۆیان مەبەستیانە ئەمە خاڵی جەوهەری پێچەوانەی بەهاری عەرەبی بوو کە هیچ دەسەڵاتێکی دینی بێت یان دەرەکی توانای گۆڕینی داواکارێکان و تەوژمی خۆپیشاندانەکانیان نە بوو.   خۆپیشاندەرانی عێراق ناتوانن ، کۆنترۆڵی ئامانج و ئاڕاستەی خۆپیشاندەران خۆیان بکەن لێرەدا ئەمە جۆغزێکی ترسناک و مەترسیدارە . بۆ ئەوەی زیاتر تێگەیشتمان لە دۆخی عێراق هەبێت لێرەدا  هاوشێوەیەکی  لە یەکچوومان هەیە لەگەڵ دۆخەکەدا بۆ چارەسەری دۆخ ئێستای خۆپیشاندەرانی عێراق دەتوانین سودی لێ وەربگرین کە ئەویش بریتیە لە شەڕی ناخۆی لوبنان کە ئەویش سەرەتای ململانێکان بە دین و مەزهەبەکان دەستی پێ کرد ئەویش بەهۆی  کەڵەکە بوونی تەرەکوماتی کۆمەڵی قەیرانی سیاسی و کۆمەڵایەتی هاوکات جیاوازی چینایەتی مەزهەبی بوو تەنانەت  لە نێوان گەڕەك و شوێنە  نیشتەجێ بۆکاندا بە زەقی دەبینرا  لەشاری  بەیروت و دەوروبەری دا، پاشان   ناڕەزایەتێکانی خەڵك دەستی پێ کرد  بوە هۆکاری شەڕێکی خوێناوی هەشت ساڵەی نێوان پێکهاتەکانی لوبنان وەکو (سونی،شیعی،مارونی واتە مەسیحێکان،دورزێکان،فەلەستینەکانی نیشتەجی شاری بەیروت)  وە هەندێ ووڵاتی تر لەسەر زەوی لوبنان خەریکی ململانیێ یەکتر بوون  وەکو ململانیێ (عێراق و ئێران) لە رێگای (حزب للە و جەماعەتی میشل عون) ململانێی (فەلەستێنکان و ئیسرائیل) کێشەکانی (سونەو شیعەو مارۆنێکان)  لە دەر ئەنجامدا داواکاری خۆپیشاندانەکانی لوبنان لە داواکردنی چاکسازی و خۆشگوزەرانی دورخستنەوەی دەستی بێگانەو فەراهەم کردنی هەلی کار بۆ گەنجەکانیان گۆڕا بۆ ڕاوەستانی شەڕی ناخۆی لوبنان وە کۆمەڵگای لوبنانی زیاتر لە سەد ساڵ پاشەکشەیان کرد جگە لە ئاوارە بوونیان بۆ ووڵاتانی دووهەم سێ هەم وە  دۆخەکەیان بە جۆرێك گوڕا هیچ کەس و ووڵاتێك ئیرەی بە خەڵکی لوبنان  نەدەبرد تا بەستنی پەیمانی (گائف) لە سعودیە ڕاوەستانی شەڕی ناخۆی لوبنان،  جگە لە خەسارەتێکی گەورەی مرۆڤایەتیان لێ کەوت. کە من وەکو لایەنێکی مرۆڤدۆست ئاواتەخواز نیـم دۆخی  کۆمەڵگای عێراقی بە هەمان دۆخی لوبنان دا تێ بپەڕێت . وەهەوڵ بدرێت ئەگەر بە رێژەیەکی کەمیش بێت دۆخی دارایی هاونیشتمانی چاك بکرێت و چارەسەر بدوزرێتەوە، بۆ ئەوەی تیشکی ئەو شەڕە نەگاتە هەرێمی کوردستان چونکە هەندێ بووچوونی سیاسی هەیە دەڵێن ئەگەر شەڕ بکەوێتە بەغداد ئەوا ئێمە دەتوانێن دۆخی سیاسی هەرێمی کوردستان سەقامگیر تر و باشتر بکەین هەنگاو بنێین بەرەو دروست کردنی دەولەتێکی سەربەخۆ هەرگیز من وای نابینم دۆخەکە بەو شێوازە هەنگاوی ایجابی بنێت چونکە ئەگەر لە هەر چوار دەورت ئاگر بێت بەچ میکانزمێك  دەتوانێت بە ئارامی پروسەی سیاسی و قەوارەی هەرێم بپارێزیت یان   پریشکی ئەو ئاگرەت بەر نەکەوێت بەتایبەت ئەگەر بۆ ناسەقامگیری هەلوومەرجی ئاسایشی سیاسی هەرێمی کوردستان بێت من پێم وا نیە تورکیا یان ئێران بەو ئاسانیە لێ گەڕێن  کوردستان ئارام و بێ کێشە بێت  هاوکات بۆ ئەوەی  لە دۆخەکە باشتر حالی بین گرنگە لەم دەستەواژەیەی ئەوروپێکان  تێبگەین کە بۆ دۆخێکی نامەوار بەکاری دەهێنن دەڵێن.   
 (لەکاتی کێشەدایان ڕووداو هیچ  پەیوەندی بە پێکەنین و گریانەوە نیە ئەوەندەی پەیوەندی بە تێگەیشتنی واقیعەوە هەیە) بۆ پشت ڕاست کردنەوەی ئەم دەستە واژەیە هیگڵ بیرمەند دە لێت (هەرچی واقیعە ئەقڵانیە).