ئامادەكردنی : نامیق رەسوڵ شەوی رابردوو لە تۆڵەی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە شاری دوما لەلایەن حكومەتی سوریاوە ، ئەمریكا و فەرەنسا و بەریتانیا بە موشەك و فڕۆكەی جەنگی هێرشیان كردە سەر چەند بنكەو ئامانجێكی سەربازی سوریا.  هێرشە سێ قۆڵییەكە لە جیهاندا كاردانەوەی جیاوازی لێكەوتەوە، نەتەوە یەكگرتووەكان داوادەكات دۆخەكە ئاڵۆزتر نەكرێت، ناتۆ پشتیوانی لێكرد و ئێران و روسیاش ئیدانەیان كرد. نەتەوە یەكگرتووەكان داوای دان بەخۆداگرتن دەكات ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان داوای لە هەموو وڵاتانی ئەندامی رێكخراوەكە كرد دان بەخۆیاندا بگرن و لە هەموو كردەوەیەك دووربكەونەوە كە دەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆزبوونی دۆخی سوریا. گۆتێرێس لە بەیاننامەیەكدا وتی" داوا لە هەموو وڵاتانی ئەندام دەكەم دان بەخۆیاندا بگرن لەم دۆخە مەترسیدارەدا، لە هەموو كارێك دووربكەنەوەكە كە دەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆزبوونی دۆخەكە و نەهامەتی گەلی سوریا زیاتردەكات". گۆتێرێس بەهۆی ئەو هێرشەوە سەردانێكی خۆی بۆ سعودیە دواخست. ناتۆ پشتگیری دەكات پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆ" لە بەیاننامەیەكدا كە بەیانی ئەمڕۆ شەممە لە برۆكسل بڵاویكردەوە، پشتگیری خۆی بۆ هێرشەكەی ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا راگەیاند. یەنس ستۆڵتنبێرگ ئەمینداری ناتۆ لە بەیاننامەكدا وتی " پشتگیری لە هەموو ئەو جموجوڵانە دەكەین كە ویلایەتە یەكگرتووەكان و بەریتانیا و فەرەنسا لەدژی دامەزراوە و توانا سەربازیی و كیمیاییەكانی رژێمی سوریا كردویانە". ستۆڵتنبێرگ رایگەیاند، ئەو گورزە سەربازییانە تواناكانی رژێمی سوریا بۆ ئەنجامدانی هێرشی چەكی كیمیایی لەدژی گەلی سوریا كەمدەكاتەوە و ناتۆ بەردەوام پەنابردنی سوریا بۆ بەكارهێنانی چەكی كیمیایی ئیدانەدەكات و ئەو هەنگاوە پێشێلكردنی پێوەر و رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكانە و پێویستە ئەنجامدەرانی لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكرێت. یەكێتی ئەوروپا داواكاری لە روسیا و ئێران هەیە یەكێتی ئەوروپاش ئەمڕۆ شەممە داوای لە روسیا و ئێران كرد كاربكەن بۆئەوەی هاوكاری سوریا بكەن و رێگە لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بگرن. یەكێتی ئەوروپا لە بەیاننامەیەكدا دەڵێ" داوا لە هەموو وڵاتان و روسیا و ئێران دەكەین هەژموونی خۆیان بەكاربهێنن بۆئەوەی جارێكی تر رێگە بگرن لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن سوریاوە". یەكێتی ئەوروپا ئاماژەی بەوەكردووە، لە تەموزی 2017 و ئازاری ئەمساڵدا سزایان بەسەر سوریادا سەپاندووە و هەمیشە ئامادەن بۆئەوەی رێوشوێنی تر لەدژی بگرنەبەر ئەگەر پێویست بكات. ئیسرائیل: ئاماژەیەكە گرنگە بۆ ئێران و سوریا و حزبوڵا لای خۆشیەوە  ئیسرائیل رایگەیاند، هێرشەكەی سەر سوریا پاساوی خۆی هەیە و رژێمی سوریا بەردەوامە لە كارە تاوانكارییەكانی ، وەزیرێكی حكومەتی ئیسرائیلیش راگەیاند گورزە سەربازییەكانی سەر سوریا " ئاماژەیەكی گرنگە" بۆ ئێران و سوریا و حزبوڵا. روسیا: پێشێلكردنی یاسا نێودەوڵەتییەكانە لە بەرامبەردا وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند سوریا كە بۆ چەند ساڵێكە رووبەڕووی دوژمنكارییەكی تیرۆریستی دەبێتەوە ، بە كردەوەیەكی سەربازی خۆرئاوا بە ئامانج گیرا لە كاتێكدا هەلێك هەبوو بۆ داهاتوویەكی ئاشتیانە. ماریا زاخارۆڤا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیوێتی " گورزێكی سەربازی ئاڕاستەی پایتەختی دەوڵەتێك كراوە كە چەند ساڵێكە بەڕووی دوژمنكاریی تیرۆر وەستاوەتەوە". هاوكات بەرپرسیێكی باڵای پەرلەمانی روسیا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی ئینتەرفاكسی روسی رایگەیاند، هێرشەكەی ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا بۆسەر سوریا پێشێلكردنی یاسای نێودەڵەتییە  بە ئامانجی ئەوەی رێگە لەكاری پشكنەرانی رێكخراوی قەدەغەكردنی چەكی كیمیایی بگرن. كۆستەنتین كۆساچیێڤ سەرۆكی لیژنەی كاروباری نێودەوڵەتی پەرلەمانی روسیا دەڵێ: هێرشەكە كراوەتە سەر دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری و هیچ بنەمایەكی نییە. تاران ئیدانەی دەكات و هۆشداری دەدات كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش كە هاوپەیمانێكی سەرەكی حكومەتی سوریایە هۆشداریدا لە لێكەوتەكانی هێرشەكەی سەر سوریا و وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە، لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند " گومانی تێدا نییە كە ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی  ئەو هێرشە سەربازییەیان لەدژی سوریا ئەنجامدا بەبێ‌ بوونی هیچ بەڵگەیەك.. بەرپرسیارێتی ئەو سیاسەتە سەركێشیانەیە لەسەر ئاستی ناوچەكە لە ئەستۆدەگرن". هاوكات حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران وتی: هێرشەكەی سەر سوریا جگە لە وێرانكاری زیاتر لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، هیچتی تری لێ ناكەوێتەوە و ئەمریكییەكان دەیانەوێت بەو جۆرە هێرشانە  پاساو بۆ بوونیان لە ناوچەكە بهێننەوە. هێرشەكان چەند ئامانجێكی تایبەت بە چەكی كیمیاییان كردە ئامانج دۆناڵد  ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، فەرمانیداوە بە وەشاندنی چەند گورزێكی سەربازی ورد و دیاریكراو لە سوریا كە پەیوەستن بە بەرنامەی چەكی كیمیاییەوە بە هەماهەنگی لەگەڵ بەریتانیا و فەرەنسا. ترەمپ وتی: هۆكاری هێرشەكە ئەوەیە كە روسیا نەیتوانی  دیكتاتۆری سوریا كۆنترۆڵبكات. هاوكات تێریزا مەی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا باسیلەوەكرد" هیچ رێگایەك نییە ببێتە جێگرەوەی بەكارهێنانی هێزی سەربازی لە سوریا بۆئەوەی رێگەنەدرێت رژێمی سوریا چەكی كیمیایی بەكاربهێنێت". مەی بەرپرسیارێتی هێرشە كیمیاییەكەی دومای خستە ئەستۆی دیمەشق و رایگەیاند، هێرشە سێ‌ قۆڵییەكە سنوداربووە و چەند ئامانجێكی دیاریكراوی پێكاوە و نابێتە هۆی ئاڵۆزبووونی دۆخی ناوچەكە. ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنساش رایگەیاند، بەشداری وڵاتەكەی خۆی لە هێرشكردنە سەر تواناكانی رژێمی سوریا لە بواری بەرهەمهێنان و بەكارهێنانی چەكی كیمیاییدا دەبینێتەوە. ئەڵمانیا داوای زیندووكردنەوەی دانوستانەكانی جنێڤ دەكات ئۆرسولا ڤۆندەر لەین وەزیری بەرگری ئەڵمانیاش ئەمڕۆ شەممە رایگەیاند پشتگیری لە هێرشەكەی ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا دەكات و داوای كرد دانوستانەكانی جنێڤی تایبەت بە چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی سوریا دەستپێبكەنەوە. وتی: پێویستە هەموو كارێك بكرێت بۆئەوەی پرۆسەی سیاسی دانوستانەكانی جنێڤ دەستپێبكاتەوە و كۆتایی بە نەهامەتییەكانی گەلی سوریا بهێنرێت. سەرچاوە: ئاژانسەکان    

پێوانەكردنی ئاستی بژێوی خەڵك و دیاریكردنی هێڵی هەژاری یەكێكە لەو بابەتانەی كە ساڵانە لە وڵاتانی جیهان ئەنجام دەدرێت و لەو رێگەیەوە دۆخی ئابوری هەر وڵاتێك پێوانە دەكرێت. بەشێوەیەكی گشتی ئاستی بژێوی لەسەر بنەمای داهاتی خێزانێك بەپێی ژمارەی ئەندامانی خێزانەكە دەستنیشان دەكرێت لە ماوەی ساڵێكدا. بەپێی ئامارێك كە سایتی (باشگاە خبرنگاران جوان) ی ئێران بڵاویكردوەتەوە، كە سایتێكی فەرمی كۆماری ئیسلامی ئێرانە، ساڵی رابردوو ئاستی بژێوی خەڵكی ئێران بەمشێوەیە بووە: •     33%ی خەڵك لەسەر هێڵی هەژاری بوون •    6%ی خەڵك برسی بوون بەپێی ئەو روپێوییەی كە سایتی (باشگاە خبرنگاران جوان) بۆ ئاستی ژیان لە ساڵی رابردودا كردویەتی: •    هەر خێزانێكی ئێرانی كە داهاتەی لە ماوەی مانگێكدا (4 ملیۆن تمەن) كەمتربوبێت، وا ئەژماركراوە لە ژێر هێڵی هەژارییەوە. •    هەر خێزانێكی ئێرانی كە داهاتەكەی لە مانگێكدا (1 ملیۆن و 200 هەزار تمەن) بوبێت، وا ئەژمار كراوە شەوانە بە برسێتی سەردەنێتەوە. بەپێی ئەم پێوەرە، ساڵی رابردوو لە ئێران: •    27 ملیۆن كەس لەژێر هێڵی هەژارییەوە بوون •    5 ملیۆن كەس شەوانە بە برسێتی سەریاناوەتەوە بڵاوكردنەوەی ئەم ئامارە لەكاتێكدایە ئاستی بێكاری لە ئێران ساڵانە لە هەڵكشاندایە و لەم رۆژانەشدا بەهای تمەن لەبەرامبەر دولار بەتەواوەتی پاشەكشێی كردووە.  

درەومیدیا/  محەمەد رەئوف           ئەوەی لە پرۆسەی ئەنفالدا روویدا تەنها هەوڵێك نەبوو بۆ لەناوبردن و كوشتنی تاكی كوردی، بەڵكو هەوڵێك بوو بۆ سڕینەوەی تەواوی مۆركی نەتەواویەتی گەلی كورد، بەو پێیەی ئەنفال پرۆسەیەكی پلان بۆ دارێژاوی پێش وەختەبوو، بەوەی  پلانی پێشوەختەی بۆ دارشتبوو پرۆسەكەی دابەشكردبوو بەسەر ( 8)قۆناغدا و  لە (6 ) ناوچەی جوگرافیای جیاوازدا  سەرجەمی ئەو قۆناغانە لە 23ی شوباتی 1988 دەستی پێكردوو لە 6 ی ئەیلولی 1988 پاش روخاندنی هەموو گوندەكانی كوردستان كۆتایی هات.   قۆناغەكانی ئەنفال لە 23ی شوباتی 1988 بۆ 6ی ئەیلولی 1988 ( 8)قۆناغ لە (6 ) ناوچەی جوگرافیادا   1- قۆناغی یەكەم بۆسەر ناوچەی دۆڵی جافایەتی  2- قۆناغی دووەم بۆسەرناوچەی قەرەداغ 3- قۆناغی سێیەم بۆسەرناوچەی گەرمیان  4- قۆناغی چوارەم بۆ سەر ناوچەی قەڵاسێوكە و دۆڵی زێی بچوك  5- قۆناغی پێنج و شەش و حەوت بۆسەر ناوچەكانی شەقڵاوە و رەواندوز 6- قۆناغی هەشتەم و كۆتایی بۆسەر ناوچەی بادینان.  سەرجەم ئەم قۆناغانەش لە 6 ی ئەیلولی 1988 پاش روخاندنی هەموو گوندەكانی كوردستان كۆتایی هات . رژێمی بەعس بۆ ئەو پرۆسەیە هێزێكی بێشوماری بۆ ئامادەكردبوو قەوارەی هێزەكەی رژێم لە پرۆسەی ئەنفالدا:    1- فەیلەقی یەك -  بە لێپرسراوی سوڵتان هاشم  2- فەیلەقی دوو –بەلێپرسراوی نزار خەزرەجی 3-فەیلەقی سێ‌ بەلێپرسراوی  - یونس محەمەد زەرب  4-سەرجەم تواناكانی  ئیستخبارات بە لێپرسراوی فەریق روکن وەفیق سامەڕائی  5-ئەمنی عامە و قوات الطواری و مكتب تنظیم الشمال 6-بە هاوكاری (300) فەوجی خەفیفە كە لە (250)هەزار جاش پێكهاتبوو                             قۆناغی یەكەمی پرۆسەی ئەنفال    لە ( 23 /2  تـــا 18 / 3 / 1988)          ئەم شاڵاوەی رژێم بۆ سەر ناوچەكانی دۆڵی جافایەتی لە سنوری قەزا و ناحییەكانی ( دوكان ، بنگرد ، چوارتا ، قەڵاچوالان ، سەرچنار ، سورداش)ی سەربە پارێزگای سلێمانی دەستی پێكرد .       لە بەرەبەیانی 23 / 2 /1988 خەڵكی یاخسەمەر و سەرگەڵو بەرگەڵو بەدەنگی ناڵە و زرمەی راجیمەی كیمیایی بەئاگاهاتن ، ئەم بۆردومانە بەیەكەم تەقەی پەلاماری ئەنفال دەژمێردرێت ،   پاشان سەرلەبەیانی 23ی شوبات سوپا و هێزی ئاسمانی و گاردی كۆماری و هێزە زەمینیەكانی رژێم لە هەموو لایەكەوە پەلاماری ناوچەكەیان دا ،  1-    هێزێك لەمێرگە پانەوە بەرەو شەدەڵە< 2-    هێزێكی تر لە دۆڵە روتەوە بەرەو كەڵكی قزلەر. 3-    هێزیكی تر لەقەڵەم پاشاوە بەرەو بەرگەڵو. 4-    هێزێكی تر لەدەشتی بنگردەوە بۆ سەر گەورە قەڵا و ئاسۆس . 5-    هێزێكی تر لە گۆجاڕەوە بەرەو گەورە دێ‌. 6-    هێزێكی تر لە كارێزەوە بەرەو خەجە لەرزۆك        سەرپەرشتیاری ئەم هێرشەی ئەنفال  لیوا روكن سوڵتان هاشم ئەحمەد بوو   هێزەكانی بەشدار بوو لە قۆناغی یەكەمدا 1-    (20)لیوا 2-    ( 60) فەوج    3-    ( 10) فەوجی سوك ومەفرەزەی تایبەت  4-    جگە لە دەیان تانک ئەمانە هەموویان پاڵپشتی هێزی ئاسمانی بوون  5-     سەرەڕای ئەو هێزە زۆرو چەكە قورسانەش  كیمیاوی بەخەستی بەكارهێنرا .    زیانەكانی قۆناغی یەكەمی ئەنفال 1-    نزیكەی ( 250) كەس بونە قوربانی چەكی كیمیاوی  2-    نزیكەی ( 160) كەسیش لە رێگادا بەرەو ئێران بەهۆی سەرماو سۆڵەو بەفرەوە رەقبوونەوە                  قۆناغی دووەمی پرۆسەی ئەنفال    لە  22 /3   تــا   1 / 4 / 1988      ئەم پەلامارەش بۆ سەرناوچەكانی ( قەرەداغ ، بازیان ، دەربەندیخان) بوو .       لە 22/ 3 / 1988  گوندی (سێوسێنان) بەسەختی و بە شێوازی بەعسیانە درایە بەر راكێتی كیمیایی .  بووبە هۆی شەهیدبوونی زیاد لە ( 66) كەس و بریندار بوونی دەیانی تر لە ناو شەهیدەكاندا (30)یان منداڵ بوون   لەم قۆناغەدا  1-    رووخانی 80 گوند 2-    2241  خانوو 3-      لە كۆی 12254 كەس  5637 كەس بەر شاڵاوی ئەنفال كەوتن                                                                              قۆناغی سێیەمی ئەنفال   7/ 4   تــا  20 / 4 / 1988      ئەم قۆناغە لە  7ی نیسان بەبۆنەی جەژنی شومی دامەزراندنی حیزبی بەعسەوە دەستی پێكرد ئەم هێرشە بەكاریگەرترین و كوشندەترین و بەزیانترین هەڵمەت داەنرێت  بۆسەر ناوچەكانی ( چەمچەماڵ ، سەنگاو ، قادركەرەم ، دوز ، كفری ، كەلار ، پێباز ، تیلەكۆ) ، ئەم ناوچانە سەر بە هەرسێ‌ پارێزگای ( كەركوك ، سلێمانی ، دیالە)بون  ، ئەمەش فراوانترین هێرشی ئەنفال بوو كە پتر لە ( 500)گوندی گرتەوە سەرەڕای تەختكردنی  4 ناحییە.      لەبەر فراوانی ناوچەكە رژێم بە سێ‌ پلان ئەم پرۆسەیەی ئەنجام دا :.   1- پلانی پەلاماری خورماتوو : بەرەبەیانی رۆژی  7ی نیسان هێزەكانی سوپا و فەوجەكان جاش كەوتنە جموجوڵ و لە بنكەكانیانەوە دەرچون كە لە خورماتووی باشوری رۆژئاوای گەرمیان بوو .    2- پلانی پەلاماری قادركەرەم و باكوری گەرمیان : ئەم پەلامارەیان لە 9ی نیسان دەستی پێكرد هێزەكان رژێم لە كەركوك و چەمچەماڵ و لەیلانەوە ، دەرچون و لە هەموو لایەكەوە بەرەو شارۆچكەی قادركەرەم پێشڕەویان كرد ، ئەم هێرشە بەسەر پەرشتی عەمیدی هێزی تایبەت ( بارق عبدالله حاجی حنطە)بوو كەوا دەردەكەوێت فەرماندەی گشتی پرۆسەی ئەنفالی سێ‌ بووبێت ، هێرشەكە رۆژی 10ی نیسان گەیشتە قادر كەرەم و سەرجەم گوندەكانیان خاپور كرد.     3-پلانی پەلاماری سەنگاو و باشووری گەرمیان : هێزی یەكەمی پەلامارەكە لە شارۆچكەی كفرییەوە لە 9ی نیسان كەوتە رێ‌.  4- رەتڵەكانی تر لە كەلارو بێبازو پونگەڵوە كەوتە رێ‌ . ستراتیژییەتی سەرەكیشیان بریتی بوو لە ئابڵۆقەدانێكی گەورە فراوان لە چەندین لاوەو دەستكردن بە كۆمەڵگرتنی تەواوی ئەو خەڵكەی دەوریان داون و روخاندنی گوندەكانیان و كۆكردنەوەی خەڵكەكە بۆ شوینە دیاری كراوەكانیان .     5- رەتڵەكەی كفری بەفەرماندەی لیوا سامی سەر بەفەیلەقی یەك سەرجەم گوندەكانی ئەو ناوچەیەیان روخاند و خەڵكەكەشیان دەستگیركرد . هێزی كەلاریش لە 9 ی نیسان بەفەرماندەی (  میندەر ئیبراهیم ) دەرچوو بۆ ئاوایی تیلەكۆ.     6-هەربۆیە سوپا ئابڵۆقەی سەرجەم گوندەكانی دابوو یەك لە دوای یەك وێرانی دەكردن ، خەڵكی هەموو ناوچەكە بەرەو گوندی ( ملە سورە و كوڵە جۆی حاجی حەمەجان ) دەهاتن و لەوێدا كۆببونەوە ، لە رۆژی ( 14 / 4/ 1988) لوتكەی هێرشی ئەنفال بوو ، لەم رۆژەدا بەپێی خەمڵاندنی ( كۆمیتەی بەرگریكردن لە مافی قوربانیانی ئەنفال ) نزیكەی ( 20)هەزار لە ژن وپیاو و پیرو مناڵ كۆكرانەوەو بە ئیڤای سەربازی و تراكتۆری گوندنشیەكان رەوانەی قەڵا سەربازییەكەی ( قورەتوو) كران و لە وێشەوە بەرەو چارەنوسی نادیار رۆیشتن هەر بۆیە ئەم رۆژە كرا بەرۆژی (ئەنفالەكان) .       ئەم هێرشەی قۆناغی سێیەم لە رۆژی  20 / 4 / 1988  كۆتایی هات و یەك گوند لە گەرمیاندا بە پێوە نەماو روخێنرا ،        زیانەكانی ئەنفال 1-    نزیكەی (500) گوندی گەرمیان وێران كرا  2-     پتر لە ( 30000)گەنج و ژن و مناڵ وپیری بێسەروشوێن كرد  3-    سنوری ناوچەی چەمچەماڵ ( 5645)كەسی بێ‌سەرو شوێن كراوە 4-    قادركەرەم ( 14863 ) 5-    كەلار ( 4567 ) 6-    سەنگاو ( 4922 )  7-    تیلەكۆ ( 3680 ) 8-    پێباز ( 0 442 )                                             قۆناغی چوارەمی ئەنفال  لە  3 / 5  تـــا  15 / 5 / 1988    قۆناغی چواره‌می ئەنفال بۆسەر ناوچەكانی ( ئاغجەلەر ، ناوشوان ، چەمی رێزان ، دەشتی كۆیە ، تەقتەق ) لە سنوری هەرسێ‌ پارێزگای ( هەولێر ، سلێمانی ، كەركوك ) بوو ، ئەم هێرشەش بە كیمیابارانكردنی گوندی گۆپتەی ( 300)ماڵە دەستی پێكرد. ئەم هێرشەشە بووە هۆی كوشتنی نزیكەی ( 300 )كەسی ئەم گوندە ، وە بە دووەم هێرشی زیان بەخش دائەنرێ‌ لە دوای شاری هەڵەبجە ،  1-    سەرلەبەیانی رۆژی 4ی مایس هێزی پیادەی رژێم لە هەموو لایەكەوە دەستی پێكرد ئەم هێرشە بە فەرماندەی لیوا روكن (سوڵتان هاشم) بوو بەشێك لەم هێرشە لەچەمچەماڵ وتەكیەوە بەرەو ناحییەی ئاغجەلەر كەوتە رێ‌ ئەم ناحێ‌یە سالێك لەوەو پێش روخابوو. 2-    پاشان هێرشێكی تر لە سوسێوە بەرەو سورقاوشان كەوتە رێو هێرشێكی دیكە لەناوچەی تەقتەقەوە بۆ گوندەكانی لێواری زێی بچوك و شێخ بزێنی و گۆپتەپە, هێرشێكی دیكە بەرەو گوندەكانی نزیك قەزای كۆیە بەرێكەوت .       سوپا لە رۆژی 15/5/ سەرجەم گوندەكانی ئەم ناوچەیەی روخاند و تەنها لە ناوچەی ئاغجەلەر كە ( 67) گوندی تیدا بوو (2813)خانوی تێدا بوو ( 14864)كەسی تێدا دەژیا نزیكەی ( 7201) كەس ئەنفال كراون.                                                    قۆناغی پێنجەم و شەشەم و حەوتەمی  ئەنفال    لە 15 / 5   تـــا  26 / 8 / 1988      ئەم پەلامارە بۆسەر دۆڵی نێو چیاكانی ( شەقڵاوە و رەواندوز ) بوو بەسەرپەرشتی فەرماندەی فەیلەقی ( 5)و سەرپەرشتیاری ئەم قۆناغەی ئەنفال ( یونس محمد زەرب بوو) ،   رۆژی 15 / 5 / 1988 دوا روژی رەمەزان بوو خەڵكی خۆیان بۆ جەژنی رەمەزان ئامادەكردبووچەند فڕۆكەیەك كەوتنە كیمیابارانكردنی گوندەكانی ( وەرە ، عەلی یاوا ، سماقوڵی ، نازەنین ) لەم پەلامارەدا لە گوندی وەرە ( 36)كەس شەهید بوون  (17)پیاو و (19)ئافرەت .      لە میانی شاڵاوەكانی ئەنفالی ( پێنج و شەش و حەوت )دا زیاتر لە ( 52) گوند لە ناحێكانی خەلیفان و خۆشناوو رەواندوز وێران كران كە سەرجەم (2602) خێزان بوون وە ( 52) مزگەوت و (24) قوتابخانەی ئەم گوندانە وێران كران ، ئەمە جگە لە كوێركردنەوەی سەدان كانی و جۆگە و سوتاندنی سەدان رەز و باخی ناوچەكە كە ئەمانە ژێرخانی ئابووری ئەم ناوچانەی پێكدەهێنا.            قۆناغی هەشتەم و كۆتایی ئەنفال     26 / 8  تــا  6 / 9 / 1988    قۆناغی هەشتەمی شاڵاوی ئەنفال بۆسەر دەڤەری بادینانی سنوری توركیا بوو.       ئەم شاڵاوە لە رۆژئاواوە لە زاخۆوە تا ئامێدی درێژبووەوە لە باشوور و رۆژهەڵاتیشەوە شێخان و ئاكرێی گرتەوە .     بۆ ئەنجام دانی ئەم شاڵاوەش جگە لە فەیلەقی ( 5 ) چەند بەشێكیش لە فەیلەقەكانی ( سێ و شەش و حەوت) كە لە باشووری عێراقەوە گوازرابونەوە بۆ ئەوێ بەشدارییان تێداكرد , ئەم هێزانە (200)هەزار سەرباز دەبوون ، كەلە ( 14 ـ 16) فیرقەی سوپای نیزامی پێكدەهاتن هەریەكەی ( 12) هەزار سەرباز دەبوون ، ئەمانە و چەندین هەزار فەوجی جاش بەشداری هێرشەكەیان كرد .      ژمارەی ئەو گوندانەی لەم شاڵاوەدا وێران كران ( 450 )گوندە , بەم شێوەیە قەزای شێخان (  19 ) گوند  ئاكرێ‌  (35 )گوند   زاخۆ (  100 )گوند سەنتەری دهۆك (  63 )گوند , ئامێدی (  233 )     ئەو تێكدەرانەی خۆیان بەدەستەوە داوە ( 803) پێشمەرگەبوون ، ئەو تێكدەرانەی كەوا گیراون ( 771)كەس بوون ، پیاوی مەدەنی ( 1489)كەس ، ژن ( 3368) ، مناڵ ( 6964) ، سەرجەمیش ( 13395)كەس بوون .                                                   زیانی شاڵاوەكانی ئەنفال    شاڵاوی دڕندانەی ئەنفال زیانی مادی و مەعنەوی بە گەلی كورد گەیاندوو زیانێك كە تا سەر ئێسقان بەزامی كوردیا رۆچووە ، ئەم پرۆسەیە لە مانگی شوباتەوە تاسەرەتای مانگی ئەیلولی خایاند و گەورەترین زیانی گیانی بە گەلی كورد گەیاند ، هەروەك ( میدڵ ئیست ووچ) دەنوسێت ( پرۆسەی ئەنفال لە 23 ی شوبات تا 6 ی ئەیلولی ساڵی 1988 ی خایاند لەو ماوەیەدا فراوانترین ناوچەی كوردستان بەر شاڵاوی تێكدان و راپێچان كەوت ، لە هەڵمەتێكی وادا پتر لە (200)هەزار مرۆڤی كورد لەناو بران ، وەلای كورد و بزوتنەوەی سیاسی كوردیش (182) هەزار كەس رۆیوە ، لەناوبردنی ئەو خەڵكە زۆرەش كێشە و گرفتێكی لە چارەنەهاتووی بۆ پاش ماوەكەخۆی و گەلی كورد بەجێ‌ هێشت ).    زیانەكان 1-    182 هەزار مرۆڤ 2-    (4)هەزار گوندو 3-    ( 30)ناحییەو 4-    ( 3100)مزگەوت 5-    (100)كڵێسا 6-    بەتاڵان بردنی (2)ملیۆن سەر مەڕو ماڵات و ئاژەڵ 7-    كارەساتێكی ژینگەیی ئایكۆلۆژی گەورەبوو 8-    لەناوبردنی روبەرێكی فراوان لە باخ و رەزو چەم و چنار 9-    نزیكەی (  7729  )كم2 لەروبەری هەرێمی كوردستانی عێراق رەەبەڕووی شاڵاوەكانی ئەنفال بووەوە.                                             چارەنوسی شوێن بزركراوەكان         لەگەڵ بەردەوام بونی هێرشەكانی ئەنفال و وێرانكردنی هەر ناوچە و گوندێكدا ئەو خەڵكەی كە دەستگیریان دەبوو لەلایەن جاش وسەربازەكانەوە سەرەتا هەموویان لە شوێنێكی نزیكدا كۆدەكرانەوە تاكو ناوچەكە بەتەواوی وێران دەكرا پاشان هەموو ئەو خەڵكەی كە دەگیرا دەست دەكرا بە گوێزانەوەیان بۆ شوێنیكی تایبەت و چارەنوس نادیار.      ئەمیش بەتایبەتی لە ناوەڕاستی  3ی 1988 دا گیراوەكان گوێزرانەوە بۆ ئەو زیندانانەی كە لە ژێر كۆنترۆڵی ئیستخباراتی عەسكەریدا بوو , گوێزانەوەی گیراوەكان لە ناوەڕاستی مانگی نیسانەوە گەیشتە لوتكە ،  لەم قۆناغەدا زۆربەی گیراوەكان گوێزرانەوە بۆ ( تۆپزاوا ) كە بریتیە لە سەربازگەیەكی گاردی میللی لە نزیك كەركوك لەسەر رێگای (تكریت)       پاش چەند رۆژێك یەكسەر زیندانیەكانیان لێك جیاكرانەوە و پۆلێنكران بەم شێوەیە :.      1- لە تەمەنی  12 ساڵ تا 45 ساڵ .      2- تەمەنی  50 ساڵ و سەرو تر .      3- ژن و مناڵ .      4- كچ بەجیا .            ئەو بەشەش كە تەمەنیان لە نێوان ( 50 ـ 90)ساڵیدابوو واتە پیرو پەك كەوتەكان بەرەو قەڵای بەجێماوی ( نوگرە سەلمان ) لە باشووری عێراق نێردران ، پاش ئەوەی ئەم پیرانەیان بە ئۆتۆمبێل گواستەوە بۆ نوگرە سەلمان كە نزیكەی ( 15)كاتژمێر لە تۆپزاواوە دوورە ، لەم بەندیخانە چۆڵەدا نزیكەی (8)هەزار بەندی تێدابوو كە لەژیانی دۆزەخی دا دەژیان هەروەك ئەفسەرێك لە تۆپزاوا پیچی وتبون : ( كورد هەموو خائین و ناپاكن و خۆمان دەزانین بۆ كوێتان دەنێرین ، ئەتان نێرین بۆو دۆزەخەی كەبەتایبەت بۆ كورد دروست كراوە ).         بەپێی زۆرێك لە بەڵگەكان و بەپێی قسەی دەسەڵاتدارانی رژێم خۆشیان ئیعترافیان لەسەر (100)هەزار كەس كردووە كە لەناویان بردون ئەوەتا ( عەلی حەسەن مەجید) زۆر بەراشكاوانە لە دانوسانی  1991دا كاتێك وەفدی كوردستان بە عەلی حەسەنیان وتبو سەبارەت بە چارەنوسی ئەنفالەكان ، ئەو ژمارەیەی وەفدەكە دایان نابوو (182)هەزاركەس بوو ( عەلی حەسەن) هەڵچوو تەقییەوە و وای دانا كەتێكڕا ئەو ژمارەیە كەلە ئەنفالدا كوژران بەهیچ جۆرێك لە (100)هەزار تێ‌نەپەڕیوە . سەرچاوە ئەنفال و رەهەندە سۆسیۆلۆجیەكانی، محەمەد رەئوف، چاپی یەكەم، 2005                       

بەپێی سەرچاوەیەكی سەربازی سوری هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی 10 شوێنیان لە دیمەشق و ریفی دیمەشق و حمس و ناوەندی سوریا كردوەتە ئامانج كە بریتین لە:. 1-    لیوای 105ی گاردی كۆماری لە دیمەشق 2-    بنكەی بەرگری ئاسمانی لە جەبەل فاسیون 3-    فڕۆكەخانەی مزەی سەربازی لە دیمەشق 4-    فڕۆكەخانەی زەمیری سەربازی  5-    ناوەندی لێكۆڵینەوەی زانستی مەززە لە دیمەشق 6-    ناوەندی لێكۆڵینەوەی زانستی جمرایا لە ریفی دیمەشق 7-    لیوای 41ی هێزە تایبەتیەكان لە ریفی دیمەشق  8-    بنكەی سەربازی لە نزیك رحێبە لە رۆژهەڵاتی ریفی دیمەشق 9-    ناوچەی كسوە لە ریفی دیمەشق 10-  ناوەندی توێژینەوەی زانستی لە ریفی حەما  سەرچاوە : https://arabic.rt.com/middle_east/938258-تعرف-على-المناطق-التي-استهدفتها-الضربات-الأمريكية/  

 ئەمریكا و فەرەنسا و بەریتانیا، كاتژمێر 5ی بەیانی ئەمرۆ گورزی سەربازیان لە سوریا وەشاندوو، چەند ئامانجێكیان لە دیمەشقی پایتەختی سوریا كردە ئامانج. لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ وەزیری بەرگری و سەرۆكی دەستەی هێزە هاوبەشەكانی ئەمریكا لە كاتژمێر 10ی شەو بەكاتی واشنتۆن و 5ی بەیانی بەكاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست،  باسیان لە وەشاندنی گورزی سەربازی كرد لە سوریا و رایانگەیاند،  كە ئامانجەكانیان سەد لەسەد پێكاوە. بە پێی وتەی وەزیری بەرگری  ئەمریكا ئەم ئۆپەراسیۆنە تەنیا بۆ ئەمشەو بووە و پلانیان بۆ ھێرشی دیكە نییە، بەڵام ئەگەر بەشار ئەسەد واز لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی نەهێنێ ئەوا دووبارەی دەكەینەوە. وەزیری بەرگری ئەمریكائەو ئامانجانەی پێكاویانە رایگەیاند : ئامانجی یەكەم ناوەندی لێكۆڵینەوەی سووریا لە دیمەشق كراوەتە ئامانج ناوەندێكی توێژینەوەی زانستی، كارگەیەكی بەرهەمهێنانی چەكی كیمیایی. ئامانجی دووەم كۆگایەكی چەكی كێمیایی لە رۆژئاوای حمس، كە شوێنی سەرەكی بەرهەمهێنانی گازی كێمیایی سارینە. ئامانجی سێیەم پێگەیەكی چەكی كیمیاییە لە دیمەشقی پایتەختی سوریا.  وەزیری بەرگری بەریتانیاش رایگەیاند، كە 4 فڕۆكەی تۆڕنادۆ لە هێرشە ئاسمانییەكە بەشداربوونە،نزیكەی ١٠٠ بۆ ١٢٠ موشەك ئاڕاستەی بنكە سەربازییەكانی سوریا كراون.  سەبارەت بە كاردانەوەی روسیا  وەزیری بەرگری ئەمریكا گوتی: هەماهەنگیمان لەگەڵ رووسیا نییە بەڵام هەوڵمانداوە بەریەككەوتن روونەدات. هەروەك دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند: هێرشەكە بە ھەماھەنگی فەرەنسا و بەریتانیان بووە. 

ئاژانسی ئەنادۆڵی توركی بڵاویكردوەتەوە كە ئەفرایم هالەڤی سەرۆكی پێشووتری دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل (مۆساد)، رایگەیاندوە كە ئەگەری ئەوە زۆرە پێكدادانی سەربازی لەنێوان ئیسرائیل و روسیا رووبدات.  هالەڤی ئاماژەی بەوە دا كە كە ئەگەری ئەوە زۆرە پێكدادانی سەربازیی لەنێوان ئیسرائیل و روسیا رووبدات. گوتی: "ئەم جەنگە لەگەڵ وڵاتێكی گەورە دەبێت كە لە باكووری وڵاتەكەمان (سوریا) جێگیر بووە و بوونی خۆی پتەوتر كردووە. ئەم وڵاتە لایەنێكی دیاریكراوە لە سنوورەكانی باكور. لەوانەیە بچینە ناو جەنگەوە لەگەڵ روسیا. لەوانەیە هێزەكانی ئیسرائیل و روسیا بەرامبەر یەكتر بوەستنەوە و بجەنگن. بەر لە جەنگیش لەگەڵ ئەو هێزە گەورەیە دەبێت رێگای دەربازبون لەگەڵ ئەو رەوشە بدۆزینەوە و بەڵام لە ئەگەری هەڵگیرسانی جەنگدا دەبێت ئەوە جیا بكەینەوە لە سەركەوتن".  لە وەڵامی پرسیاری ئەوەیش كە بۆچی روسیا دەیەوێت چۆك بە ئیسرائیلدا دابدات، هالەڤی وتی: "روسیا بۆ ئەوەی ماوەیەكی زۆر بمێنێتەوە هاتە نێو خاكی سوریا. بنكە سەربازییەكان و هێزەكەی بەجۆرێك بونیات نا كە چەندین ساڵ بمێننەوە. وای بۆ دەچم نەیەوێت دۆستی ستراتیژی خۆی لە ناوچەكە ئێران شكست بهێنێت و ئەمە لە بەرژەوەندی ئەو نەبێت"  

تایبەت بە درەومیدیا لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری داهاتوی پەرلەمانی عێراقدا پارێزگای هەولێر 15 كورسی هەیە، لەگەڵ یەك كورسی كۆتا، لە كۆی 329 كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە دەكاتە رێژەی ( 4.9 )ی كورسییەكان، كە 11 لیست لە پارێزگای هەولێر كێبەركێ دەكەن، لەگەڵ 158 كاندید، كە ( 498 ) بنكەی دەنگدان هەیە لەگەڵ ( 2563 ) وێستگەی دەنگدان.  كۆی گشتی دەنگدەرانی پارێزگای هەولێر ( 1194592 )كەسە  بەجۆرێك ( ژمارەی دەنگدەری گشتی   1123433  و ژمارەی دەنگدەری تایبەت  70083  وژمارەی دەنگدەری ئاوارە 1076 ) ئەمە لە كاتێكدایە لە هەڵبژادنی 30ی نیسانی 2014 دا (936557)كەس لە پارێزگای هەولێر مافی دەنگدانی هەبوو واتا  تەنها لە پارێزگای هەولێر (186876) كەس زیادی كردووە دیارە بەبێ تایبەت و ئاوارە، كەتەمەنەكانی ( 1997، 1998، 1999، 2000 ) مافی دەنگدانیان دەبێت  ئەو زیادبوونەوەی ژمارەی دەنگدەران ئەو چوار تەمەنەیە كە لەماوەی ئەوچوارساڵەدا مافی دەنگدانیان دەبێت، ئەو ژمارەیە كە بەشی نزیكەی( 4 كورسی ) پەرلەمانی عێراق دەكات.

تایبەت بە درەومیدیا لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری داهاتوی پەرلەمانی عێراقدا پارێزگای سلێمانی 18 كورسی هەیە، لەكۆی 329 كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە دەكاتە رێژەی ( 5.5 )ی كورسیەكان، كە 12 لیست لە پارێزگای سلێمانی كێبەكێ دەكەن لەگەڵ 211 كاندید، كە ( 503 ) بنكەی دەنگدان هەیە لەگەڵ ( 2947 ) وێستگەی دەنگدان.  كۆی گشتی دەنگدەرانی پارێزگای سلێمانی( 1380924 )كەس  بەجۆرێك ( ژمارەی دەنگدەری گشتی   1305323  و ژمارەی دەنگدەری تایبەت  71748 ) وژمارەی دەنگدەری ئاوارە 3853 ) ئەمە لە كاتێكدایە لە هەڵبژادنی 30ی نیسانی 2014 دا (1168459 )كەس لە پارێزگای سلێمانی مافی دەنگدانی هەبوو واتا  تەنها لە پارێزگای سلێمانی (212465) كەس زیادی كردووە، كەتەمەنەكانی ( 1997، 1998، 1999، 2000 ) مافی دەنگدانیان دەبێت  ئەو زیادبوونەوەی ژمارەی دەنگدەران ئەو چوار تەمەنەیە كە لەماوەی ئەوچوارساڵەدا مافی دەنگدانیان دەبێت، ئەو ژمارەیە كە بەشی زیاتر لە( 4 كورسی ) پەرلەمانی عێراق دەكات.

لەناوچەی برادۆستی سەربە پارێزگای هەولێر (19) سەربازی توركیا كوژران، ئەمە بەگوێرەی راگەیەندراوێك كە ناوەندی راگەیاندنی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) بڵاویكردەوە. (هەپەگە) رایگەیاند، رۆژی 9ی ئەم مانگە كاتێك سەربازانی توركیا سەرقاڵی دروستكردنی بارەگا بوون لەناوچەی (كەوەرتە)ی سەربە ناوچەی برادۆست، هێزەكانیان تەقینەوەیەكیان ئەنجامداوە و بەهۆیەوە (10) سەربازی توركیا كوژراون و ژمارەیەك سەربازی تر برینداربوون و سوپای توركیا بە هێلیكۆپتەر كوژراو و بریندارەكانی گواستوەتەوە. (هەپەگە) ئاماژەی بەوەشكردووە، بەرەبەیانی رۆژی 11ی ئەم مانگە، كاتێك سەربازانی توركیا هەوڵیان دەدا گردی (لیلكان) لە ناوچەی برادۆست داگیربكەن، هێزەكانیان تەقینەوەیەكیان ئەنجامداوە و بەهۆیەوە (5) سەربازی توركیا كوژراون و (6) سەربازی تر برینداربوون. بەگوێرەی راگەیەندراوەكە، هەمان رۆژو لە هەمان ناوچە، هێزەكانی (هەپەگە) تەقینەوەیەكی تریان ئەنجامداوە و بەهۆیەوە (4) سەربازی توركیا كوژراون و (5) سەربازی تر برینداربوون.  راگەیەندراوەكەی (هەپەگە)، كاتژمێر (8:00)ی ئەمڕۆ هێزەكانیان هێرشێكی تریان لە ناوچەكە دژی سوپای توركیا ئەنجامداوە، بەڵام هیچ ئامارێكی كوژرا و برینداری هێرشەكەی بڵاونەكردوەتەوە.    

لەدوای كۆبونەوەیەكی سەخت و پڕ لە مشتومڕی گەرمی نوێنەری ئەمریكا و روسیا بەرامبەر بە یەكتری لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەبارەت بە دۆخی سوریا، دوای تەواوی بوونی كۆبونەوەكە هەریەك لە نیكی هایلی   نوێنەری هەمیشەیی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لەگەڵ  ڤاسیلی نیبینزیا نوێنەری هەمیشەیی روسیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان هەڵدەستن و بەگەرمی یەكتری ماچ دەكەن.  ئەو تەوقەكردن و یەكتر ماچكردنە لەدوای خستنە رووی پرۆژەیەكی ئەمریكا سەبارەت بە سوریادا هات كە لە ئەنجومەنی ئاسایش پەسەندكرا، بەڵام روسیا ڤیتۆی كرد، لە هەمان كۆبونەوەدا روسیا پرۆژەیەكی خۆی خستە روو بەڵام دەنگی پێویستی ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی بەدەست نەهێنا كە 9 دەنگە لەكۆی 15 دەنگ بەڵام پرۆژەكەی روسیا تەنها 6 دەنگی بەدەست هێنا.  گرژی نێوان روسیا و ئەمریكا سەبارەت بە سوریا گەیشتۆتە ئاستی تەقینەوە، بەڵام لەو ساتانەشدا ئەوان باوەش بەیەكدا دەكەن و یەكتری ماچ دەكەن.  https://arabic.rt.com/rtonline/937868-رومانسية-أمريكية-روسية-في-الأمم-المتحدة-رغم-الاحتكاكات/

عەلی ئەكبەر ویلایەتی راوێژكاری باڵای عەلی خامنەیی رێبەری باڵای كۆماری ئیسلامیی ئێران لە دیمەشقەوە هەڕەشە لە ئەمریكا دەكات و رایدەگەیەنێت هیوادارە سوپای سوریا هێزەكان ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی سوریا دەربكات و پارێزگای ئیدلبیش لە باكور كۆنترۆڵبكاتەوە و لە چنگی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی دەربهێنێت. ویلایەتی لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە دیمەشقی پایتەختی سوریا وتی" ئیدلب شارێكی گرنگی سوریایە و ئێمە هیوادارین بەزوویی بە هەوڵی سوریا و خەباتگێڕەكانی ئازادبكرێت، هەروەها خۆرهەڵاتی  فوراتیش كە ناوچەیەكی زۆر گرنگە هیوادارین هەنگاوی فراوان و گرنگ بنرێت بۆ رزگاركردنی ئەو ناوچەیە و دەركردنی ئەمریكییە داگیركەرەكان لەو ناوچەیە."  

چاوپێكەوتنی: نیاز عەبدوڵڵا بە درێژایی ماوەی حوكمڕانییەكەی لە پۆستی سەرۆك وەزیران، ئێستاش وەك سەرۆك كۆمار رەجەب تەیب ئەردۆغان هەڕەشەی رووبەڕوو بوونەوەی سەربازی لە پارتی كرێكارانی كوردستان‌ لە قەندیل و لەناو خاكی هەرێمی كوردستان دەكات‌. بەڵام له دوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان و داگیركردنی كانتۆنی عەفرین لە رۆژئاوای كوردستان، توركیا سوپای زیاتری بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە و بە قوڵایی 25 كیلۆمەتر هاتۆتە ناو خاكی هەرێم. بۆیە درەو میدیا لە گفتوگۆیەكی رۆژنامەوانی لەگەڵ حەسەن جودی رۆژنامەنووس و نووسەری كتێبی مێژوویەك لە ئاگر، تاوتوێی زەمینە ناوخۆییەكانی لێكتێگەیشتن لەگەڵ سیاسەتەكانی ئیستای توركیا و ستراتیجییەتی ئەو وڵاتە لە هەرێمی كوردستان كردووە.     درەو میدیا: پێگەی هەرێمی كوردستان لە كوێی ستراتیجییەتی سیاسی و ئابووری و سەربازی دەوڵەتی توركیا دایە؟ حەسەن جودی: له راستیدا نەك هەر تەنیا ئەو هەرێمەی كەوا پێیدەگوترێت "هەرێمی كوردستان" بەڵكو كۆی باشووری كوردستان و كۆی رۆژئاوای كوردستانیش لەنێو ستراتیژییەتی داگیركاری توركیا دایە. توركیا ئێستا ئەوەندەی هەژموونی سیاسی و ئابووری و سەربازی لە باشووری كوردستان هەیە ئەوەندە هەژموونی بەسەر سیاسەت و ئابووری و سەربازی خودی توركیا نییە. چونكە دەسەڵاتدارێتی پارتی داد و گەشەپێدان-ئاكەپە بەگوێرەی یاسا فاشیستییەكانی وڵاتەكەی خۆی ئەو جموجۆڵانە له ‌توركیا دەكات، بۆ ئەمەش لەوانەیە لە‌هەندێك شتدا بەربەستی یاسایی یان جەماوەریی لەبەردەمدا هەبێت‌. بەڵام لە باشووردا؛ هیچ بەربەست و یاسایەك نییە لەبەردەم هەژموونگەرایی توركیا، لە هەر كوێ دەیەوێ سەربازگە دروست دەكات، چ فشار و جموجۆڵێكی سیاسی بوێت دەیكات، چۆنی دەیەوێت وەها بازرگانی بە كەلوپەل و كەرەستەی خواردەمەنی و داودەرمانی بەسەرچوو و بێكوالێتی دەكات.  بەشێكی زۆری باشوور له رووی سیاسی و ئابووری و سەربازی و تەنانەت فەرهەنگی كولتووری-یەوە لەلایەن توركیاوە داگیركراوە. ئەوەی ماوەتەوە رژێمی فاشیستی ئێران داگیریكردووە. مسۆگەر وڵاتی داگیركراو لە دۆخێكی بێئیرادەتر دایە‌. هەر ئێستا بڕوانە؛ جموجۆڵە سەربازیی و ئابووری و سیاسییەكانی توركیا لە باشووری كوردستان زیاترە‌ تا لە باكووری كوردستان. رەنگبێ لە زۆنێك تا زۆنێكی دیكە ئەو هەژموون و باڵادەستییە كەموزیادی هەبێت، ئەو كەموزیادییەش رەنگبێ بەهۆی هەژموونی رژێمی ئێران یان عێراقەوە بێت. لەبنەڕەتدا توركیا لە ساڵی 1991وە ساڵ بەساڵ زیاتر هەژموون و باڵادەستیی خۆی بەسەر باشووردا سەپاندووە. بۆنموونە، زۆربەی شەڕە ناوخۆییەكانی باشوور بە بەرنامەڕێژی توركیا بووە، چەندین كۆمەڵكوژیی مەزن لە باشووردا لەچوارچێوەی پیلانەكانی توركیا بەڕێوەچووە، زۆربەی دەر‌فەتە زێڕینەكانی بەردەم خەڵكی باشوور بەهۆی هەژموون و باڵادەستێتی توركیا لەدەستدراون و بە زیان بەسەر گەلەكەماندا شكاوەتەوە. ئەو قەیرانە ئابووری و داراییەی ئێستا لە باشووری كوردستاندا هەیە هۆكارەكەی هەژموونی بێسنووری ئابووری و سیاسی و بازرگانیی توركیایە بەسەر باشووری كوردستانەوە. ئیدی توركیا هەر لە‌ باشووری كوردستانەوە‌ گەورەترین زەبری لە بزووتنەوەی ئازادیخوازیی باكوور و رۆژئاوا و خودی باشووریش وەشاندووە، هەموو ئەمانەشی له رێگەی هێزە دەسەڵاتدارەكانی باشوور ئەنجامداوە و بەڕێوەبردووە. كەواتە توركیا ئەوەی لە باشوور بۆی چۆتەسەر نە لە نێو توركیا و نە لە قوبرسیش بۆی نەچۆتەسەر، ئەمە ئەو راستییەیە كە دەسەڵاتدارانی باشوور دەیشارنەوە.     توركیا هەر لە‌ باشوورەوە گەورەترین زەبری لە بزووتنەوەی ئازادیخوازیی باكوور و رۆژئاوا و خودی باشووریش وەشاندووە دەرەو میدیا: توركیا چۆن دەیویست بەرژەوەندییەكانی خۆی لە تەنیشت "ریفراندۆمی سەربەخۆیی" بەرجەستە بكات؟ حەسەن جودی: پێم وایە ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلولی 2017 پرۆژەی هەندێ دەوڵەتی دیكە بوو و توركیاش قۆستیەوە و سەوداومامەڵەی پێكرد.  رژێمی ئاكەپە پرۆسەی ریفراندۆمەكەی بە چوار مەرج فرۆشتە عێراق و ئێران:  مەرجی یەكەم: عێراق ئەو رێككەوتنە 50 ساڵییەی نەوت و 25 ساڵییەكەی گاز لەگەڵ دەسەڵاتدارانی باشوور بكاتە رێككەوتنێكی فەرمی نێوان توركیا و عێراق.  مەرجی دووەم: ئەو گەمارۆ بازرگانییەی عێراق لەبەرامبەر بازرگانی توركیا لە عێراق، جگە لە هەرێم، چەند ساڵێكە سەپاندوویەتی لایببات و ئاستی بازرگانی و وەبەرهێنانی توركیا لە عێراق زیاتر بكات.  مەرجی سێیەم: وەبەرهێنان و ئاوەدانكردنەوەی ناوچە سوننی ‌نشینەكانی وەك، موسڵ و ئەنبار و سەڵاحەددین... بە كۆمپانیاكانی توركیا بسپێردرێت.  مەرجی چوارەم: كە له ‌هەمووی مەترسیدارترە، عێراق دژ بە بزووتنەوەی ئازادیخوازی پەكەكە و رۆژئاوای كوردستان هەڵوێستی دژبەری بنوێنێت و بكەوێتە نێو بازنەی سیاسەتی فاشیستانەی توركیاوە.  توركیا بەو مەرجانە ریفراندۆمەكە و ئەو هێز و كەسانەش كە خەریكی ریفراندۆمەكە بوون فرۆشتەوە بە عێراق. بەڵام حكومەتی عێراق توانی بە پشتیوانی ئەمریكا و ئێران مەرجی جێبەجێكردنی ئەو پێشمەرجانەی توركیا، بەمەرجی كۆتاهاتنی هەڕەشەی ریفراندۆم و دەستبەرداری توركیا لە پشتیوانیكردنی هێزە چەتەكان و هەندێ لە هێزە عەرەبییە سووننییەكانەوە ببەستێتەوە.‌ لە ئاكامدا ریفراندۆمەكە لەبارچوو و نە توركیا مەرجەكانی عێراقی تەواو جێبەجێكرد و نە عێراقیش مەرجەكانی توركیای تەواو جێبەجێكرد. ئەوەی لەو نێوانەدا بەهۆی ریفراندۆمە نەزۆكەكەوە زیانی بەركەوت خەڵكی باشووری كوردستان بوو.  حەسەن جودی: دەسەڵاتدارانی باشوور هەرگیز ناتوانن پەتی نێوان خۆیان و داگیركاران بپسێنن درەو میدیا: پاش داگیركردنی كانتۆنی عەفرین لە رۆژئاوای كوردستان، توركیا چۆن پێگەی سەربازی خۆی لە هەرێمی كوردستان بەهێزكردووە؟ حەسەن جودی: توركیا  سوودێكی زۆری لە بێدەنگییەكەی دەسەڵاتدارانی باشوور لە بەرامبەر داگیركردنی عەفرین وەرگرت. وەكو دیارە توركیا ئەگەر تەواو بۆی بچێتە سەر، ئەوا قۆناخ بە قۆناخ تەواوی باشووری كوردستان داگیردەكات و سەربازگە لە هەموو شوێنێك دروست دەكات، رۆژ به رۆژ بنكە سەربازییەكانی زیاتر و قایمتر دەكات. توركیا دەیەوێ دەستبەسەر هەموو سەرچاوەكانی وزەدا بگرێت، هەموو بزاوت و هەست و رۆحێكی وڵاتپارێزی و شۆڕشگێڕی بكوژێت، ئێستاش خەریكی خۆشكردنی ئاگری شەڕێكی ناوخۆیی نێوان هێزەكانی باشوورە. توركیا هێزە ئیخوانچییە وابەستەكانی خۆی لەباشوور هاندەدات  ئاژاوەگێڕی گەورە بنێنەوە. دوای ئەوەی تۆڕە سیخوڕییەكانی لە باشوور ئاشكرابوون، توركیا ئێستا خەریكی دروستكردنی تۆڕی دیكەی سیخوڕییە و هێزە توركمانییە وابەستەكانی خۆی چەكدار دەكات و دەیەوێت بەگژ كورد و گەلانی دیكەی وەبنێت. كونسوڵخانەكانی له ‌باشوور كردۆتە ناوەندی ئیستخباراتی و دروستكردنی گروپی تیرۆریستی مەترسیدار. ئەمە جگە لە تاڵانكارییە ئابوورییەكانی تری، كە بێسنوور خەریكی هەڵلوشینی سامانی ئەم وڵاتەیە. هەروەها كار بۆ ئەوە دەكات هەڵبژاردن لە كەركوك و موسڵ و تەنانەت شارەكانی تری باشووریش ئەنجامنەدرێت. لەلایەكی دیكەوە پشتیوانییەكی نهێنی هەندێك لە لیستەكانیش دەكات. ئەوەی جێی تێڕامانە ئێستا ئیخوانچییەكان لەدەرەوەی لیستە ئیسلامییەكان لە هەندێ لیستی دیكەشدا هەن و خۆیان كاندید كردووە.  درەو میدیا: كەواتە لە ئێستادا ژمارەی بنكە سەربازییەكانی توركیا لە هەرێمی كوردستان چەندن؟ حەسەن جودی: لەراستیدا رۆژانە ژمارەی ئەو بنكە سەربازییانەی سوپای توركیا زیاتر دەبن. بۆیە بەتەواوی نازانرێت چەندن، بەڵام بەگشتی ئێستا لەسەرووی 35 بنكەی سەربازیی توركیا بە ئاشكرا لە باشووردا هەن. لەمانگی ساڵی 2016دا لە كۆنفرانسێكدا زانیاری گرنگمان لەسەر زۆربەیان بڵاوكردەوە. ئەو بنكانەی لەماوەی ئەم دوو ساڵەدا دروستكراون زۆرن و پێویستییان بە دواداچوونی جددی هەیە، بەتایبەتی ئەوەی لەماوەی ئەم یەك دوو مانگەشدا دروستكران یان خەریكی دروستكردنیانن. پێویستبوو ئەو بنكە سەربازییانە ببووایە رۆژەڤی یەكەمی راگەیاندنەكان و حكومەت و پەرلەمان و دامودەزگا و رێكخراوە مەدەنییەكان و لایەنە سیاسییەكان. كەچی هەر مێش میوانیان نییە و وەك ئەوەی هیچ رووینەدابێت هیچ هەڵوێستێكی جددییان نییە.   درەو میدیا: لە رێگای بوونی بنكە سەربازییەكانی لە هەرێمی كوردستان توركیا دەیەوێت بە تەنیا لەگەڵ قەندیل و شەنگال شەڕ بكات یان دەخوازێت ئامانجی سەربازی و ئابووری تر بپێكێت؟ حەسەن جودی: لە بنچینەدا هەبوونی پارتی كرێكارانی كوردستان-پەكەكە لە قەندیل و شوێنانی دیكەی باشوور بۆ داگیركاریی توركیا تەنیا بیانووە، ئەگەرنا یەك پەكەكەش لە باشووردا نەمێنێت ئەو هەر دەیەوێت باشوور داگیربكات. چونكە ستراتیژەكەی ئەوەیە كە دەیەوێت كۆی باشوور داگیر بكات، داگیركارییەكی سەرتاپاگیری لە رووی ئابووری، سیاسی، فەرهەنگی و راگەیاندنی و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتیی... توركیا دەیەوێت كوردستان بە كوردان چۆل بكات، كوردێكی بێناسنامە و بێوڵات و زەلیل و تەسلیمبووی پێویستە. تەنانەت پێشتر باشترین كورد لەلای رژێمی توركیا ئەو كوردەبووە‌ كە مردووە، كەچی ئێستا لەمردووەكانمان و لە گۆڕەكانیشیان دەترسێت. وەك دەبینن هێرشی بەربڵاو دەكاتە سەر گۆڕستانەكانی شەهیدانی كوردستان لە باكوور و باشوور و رۆژئاوای كوردستان، ئەمەش بەو واتایە دێت كە ئەو رژێمە فاشیستەی ئاكەپە لە رژێمە فاشیستەكانی پێشخۆی فۆبیای كوردی زیاترە. ئیدی ئاكەپە لە گۆڕی گیانبەختكردووانیش دەترسێت، چ جای ئەوەی لە كوردی ئازادی خاوەن هەڵوێستی وڵاتپارێزی شۆڕشگێڕ. درەو میدیا: تێكڕای ناڕەزایەتی دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان و بەرەنگار بوونەوەی هێزە سیاسییەكانی چۆن دەبینی لە بەرامبەر بوونی سوپای توركیا لە هەرێم؟   حەسەن جودی: سەرەڕای ئەوەی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان بڕیاری دەركردنی هێزەكانی سوپای توركیا و نەهێشتنی ئەو بنكە سەربازییانەی داوە، كەچی ئێستا نەخودی پەرلەمان و نەحكومەتی هەرێم  خاوەندارێتی لەو بڕیارە ناكەن. تەنانەت زیاتر لە دوو ملیۆن واژۆ بۆ دەركردنی ئەو سوپایە لەلایەن گەنجانی وڵاتپارێز و چالاكوانانی مەدەنی كۆكرایەوە، كەچی بێباكانە ئەمەش بەهەند وەرنەگیرا. پێم وایە دەسەڵاتدارانی هەرێم بچووكترین ئیرادەیان لەبەرامبەر بە دووژمنانی گەلەكەمان نییە و ناتوانن بچووكترین و لاوازترین هەڵوێستیش دەرببڕن. لەلایەكی دیكەشەوه،‌ بەرژەوەندی سیاسی و ئابووری خۆیان بە رژێمی ئاكەپەوە بەستۆتەوە و هەبوون و نەبوونی خۆیان لەو بێهەڵوێستییەدا دەبیننەوه.‌ بۆیە ناكرێ چاوەڕێی هەڵوێستێكی بەمشێوەیە لەدەسەڵاتدارانی باشوور بكرێت.  درەو میدیا: بڕیاری كشانەوەی كۆما جڤاكێن كوردستان- كەجەكە بە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق لە شەنگال، مەترسی هێرشەكانی ئەردۆغان بۆسەر ئەو ناوچەیە كۆتایی پێدەهێنێت؟  حەسەن جودی: مەترسی هێرش و پەلامارەكانی سوپای توركیا بۆ هەموو شوێنێكی باشوور هەیە، لەو باوەڕه ‌دام خەڵكی شەنگال بەو هێزەی ئێستا هەیانە دەتوانن بەرگری لەخۆیان بكەن. لەدۆخی هێرش و پەلاماری بەو شێوەیەدا ئەوا گەریلا دەستەوەستان نامێنێتەوه و ئەگەری زۆرە دیسان بەهانای خەڵكی شەنگالەوە بێت‌. بەڵام ئەگەر دۆخەكە بەو ئاستە بگات كە سوپای توركیا شەنگال داگیر بكات، ئەوا دیارە هێزەكانی باشوور و حكومەتی عێراق و ئێران و ئەمریكاش لەگەڵ توركیا رێككەوتوون و پیلانگێڕییەكی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەئارادایە. درەو میدیا: رێككەوتنی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتی توركیا، چەندە كاریگەری لەسەر هەڵوێستە فەرمییەكانی حكومەت و پارتی و یەكێتی هەیە؟  حەسەن جودی: بێگومان رێككەوتنە 50 ساڵییەكەی نەوت و 25 ساڵییەكەی گاز كاریگەرییەكی زۆری بەسەر هەڵوێستی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستانەوە هەیە. ئەو رێككەوتنە قازانجی یەك دۆلاری بۆ خەڵكی ستەمدیدەی باشوور نەبووە و نییە، چونكە ئەمە رێككەوتن نییە، بەڵكو ئەمە رێگەدان و هاوكاریكردنی داگیركارانە بۆ بەتاڵانبردنی سامانی گەلەكەمان، چاوپۆشینە لە دزین و دەستەبەسەرداگرتنی سەرچاوەكانی وزەی كوردستان. ئەمە كەی پێیدەگووترێت رێككەوتن؟ لە بنەڕەتدا ئەو تێكەولێكەیە لە رێككەوتنی نێوان دوو لایەنی سەربەخۆ ناچێت، له ‌تێكەولێكەی نێوان (خودان- خولام– سید-عبد) دەچێت، چونكە زاڵبوونی ئیرادەی یەكیان بەسەر ئەوەیتریان لەئارادایە. ئەمەش پێی ناگووترێت رێككەوتن، بەڵكو پێیدەگوترێت جێبەجێكردنی ئەمر و فەرمانی گەورە لەلایەن خولامەكەیەوە. بۆیە ئەم هەموو هێرش و پەلامار و پیلانگێڕییانە لەلایەن توركیاوە دژ بە خەڵكی باشوور و رۆژئاوا و باكووری كوردستان بەڕێوە دەچێت دەسەڵاتدارانی باشوور نققەیان لێوە نایەت. هۆكارە سەرەكییەكەی لەدەستدانی ئیرادەی سیاسییە. ئەم دەست تێكەڵكردنەی دەسەڵاتدارانی باشوور لەگەڵ داگیركاران خیانەتێكی نیشتمانیی و نەتەوەیی زۆر گەورەیە دەر‌هەق بە گەل و وڵاتەكەمان دەكرێت، نەك هەر تەنیا دەرهەق بە ئەمڕۆ، بەڵكو دەرهەق بە یەك ملیۆن شەهید و قوربانیی خەڵكی باشوور لەنێوان ساڵانی 1961 تا ئەمڕۆ، هەروەها دەرهەق بە نەوەكانی داهاتوو خیانەتێكی گەورەیان كردووە. چونكە كە چاوهەڵدێنن دەبینن دەسەڵاتدارانی تاڵانكاری گەلەكەی خۆیان هەموو سەرچاوەكانی وزەی وڵاتەكەیان هەرزانفرۆش كردووە، كە تەنیا نرخی ئەو هەموو تاڵانبردن و دزیكردنە تەنیا و تەنیا مانەوەی ئەو دەسەڵاتدارانە بووە لە دەسەڵاتێكی ستەمكاردا.  درەو میدیا: چاوەڕوانی ئەوەت هەیە پارتی دیموكرات بە بەكارهێنانی دەسەڵاتە گشتییەكانی حكومەت هاوكاری توركیا بكات لە شەڕی توركیا دژ بە پەكەكە؟ حەسەن جودی: هەموو ئەگەرەكان لەئارادان، دەسەڵاتداران ئەگەر لەبەرژەوەندی خۆیاندا ببینین ئەوا وەكو جاران بەشداریی لە ئۆپەراسیۆنەكاندا دەكەن. خۆی ئەو بێدەنگییەی ئێستای دەسەڵاتداران باشترین هاوكارییە بۆ توركیا. دەسەڵاتداران بێدەنگن لە دروستكردنی سەربازگەی نوێ، بێدەنگن لەو دووبەرەكییەی لەنێوان لایەنە سیاسییەكاندا دروستیدەكات. بێدەنگن لەو هەموو بۆردومان و پەلاماردانانەی هەیە، نەك هەر بێدەنگن بەڵكو لەهەندێ لێدواندا پەكەكەش تاوانبار دەكەن بەوەی ئەوان هۆكاری ئەو تۆپباران و بۆردومانكردنانەن. لەو باوەڕە دام كە دەسەڵاتدارانی باشوور هەرگیز ناتوانن پەتی نێوان خۆیان و داگیركاران بپسێنن. دەبێت لەو راستییە تێبگەین كە "تا نۆكەرێتی لە وڵات هەبێت و باڵادەست بێت هەرگیز داگیركاران لە وڵات وەدەر نانرێن و دەرناكرێن، ئەگەر لە دەرگاشەوە دەربكرێن لەپەنجەرەوە بۆت دێنەوە. بۆیە ئەگەر دەتەوێت داگیركاران وەدەرنێیت پێویستە سەرەتا بەكرێگیراوان بنبڕ بكرێن". درەو میدیا: لە چەند مانگی داهاتوو بە تایبەت لە دوای هەڵبژاردنەكانی 12ی ایاری عیراق، ئایا چ چاوەڕوانییەكی سیاسی و سەربازی لە توركیا بكەین؟ حەسەن جودی: خۆرهەڵاتی ناوین لەبەردەم گۆڕانكاریی ریشەیی دایە، كوردستانیش لەنێو جەرگەی ئەو گۆڕانكارییانە دایە و لەو باوەڕە دام كە توركیاش بەر رەشەبای ئەو گۆڕانكارییە دەكەوێت. رەنگبێ توركیا لەهەموویان زیاتر رووبەڕووی تەنگژەیە ببێتەوە و تەنانەت ئەگەری ئەوە هەیە دۆخی توركیا لە سوریا و عێراق خراپتر ببێت و بەرەو پارچەبوون بچێت. تەنیا یەك رێگە لەبەردەم توركیا ماوه تا نەگاتە دۆخی عێراق و سوریا و وەك یۆگسلاڤیا پارچە پارچە نەبێت، ئەویش چارەسەركردنی به ‌پەلەی یەك كێشەی گەلی كوردستان بە داننانی بەهەموو ماف و ئازادییەكانی لە باكوور و رۆژئاوا و باشووری كوردستان.‌ ئەگەر ئەم هەنگاوە نەنێت ئەوا ئێستا فاشیزمی ئیسلامی ئیخوانچی تێكەڵ بە فاشیزمی نەتەوەپەرستی توركی سەری ئەردۆغان و ئاكەپە و هاوكارە نۆكەرەكانی و تەنانەت خودی توركیاش دەخوات. ئێستا توركیا نایەوێت لە عێراقدا پرۆسەی هەڵبژاردن بكرێت. هەوڵی زۆریشی داوە و دەدات تا هەڵبژاردن نەكرێت، هەر هیچ نەبێت لە موسڵ و كەركوك و هەرێمی كوردستان نەكرێت و ئاژاوەی تێدا رووبدات تا زەمینەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكان نەمێنێت و دوابكەوێت. چونكە ترسی ئەوەی هەیە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی داهاتوو تا راددەیەك هەژموونی لەسەر باشوور كەمبكاتەوە. بۆیە هەوڵدەدات هەرچۆنێك بێت دۆخەكەی له ‌باشوور و عێراق لێتێكنەچێت، بەشێكی ئەو لەشكركێشییەی ئەم دواییەیشی پەیوەندی بەو ترسەوە هەیە.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكەی ئەمریكا لە كاردانەوەیدا بەرامبەر بە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە شاری دوما لەلایەن حكومەی سوریاوە هەڕەشەی ئەوەی كرد كە وەڵامی توند دەداتەوە و وتی "روسیا ئامادەبە مووشەكەكانمان بەڕێوەن بۆ سوریا"، ئەمەش لە وەڵامی ئەو بەرپرسانەی روسیادا بوو كە رایانگەیاند ئەگەر هەر هێرشێك بكرێتە سەر سوریا مووشەكەكانی ئەمریكا دەخەنە خوارەوە. دوای شكستهێنانی هەوڵە دیپلۆماتییەكان لە ئەنجومەنی ئاسایشی دەربارەی رێوشوێنی لێكۆڵینەوە لە چەكی كیمیایی لە سوریا ئێستا واشنتۆن و هاوپەیمانەكانی لە وەشاندنی گورزێكی سەربازی لە هێزەكانی بەشار ئەسەد دەكۆڵنەوە و باسیش لە چەند سیناریۆیەك دەكرێت بۆ وەڵامدانەوەی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە سوریا كە ئەمانەن: فشاری دیپلۆماتی : وەك لە سەردەمی ئۆباما روویدا یەكێك لە ئامانجەكانی ئەم هەڵمەتەی دژی سوریا فشاری دیپلۆماتیە بۆسەر رژێمەكەی ئەسەد بۆ ئەوەی چ چەكێكی كیمیایی هەیە دەستبەداری بێت، هەروەك چۆن لە ئابی 201دا گەورەترین هێرشی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن ئەسەدەوە لە غۆتەی رۆژهەڵات روویدا و سەدان هاوڵاتی مەدەنی كوژران، ئەوكات دوای قسەكردن لە دەستوەردانی ئەمریكا لەسەردەمی باراك ئۆبامادا، روسیا پێشنیاری كرد چەكی كیمیایی رژێمی سوریا لەناوببرێت بۆئەوەی دەستوەردانی سەربازی روونەدات، رژێمی سوریاش بەڵێنیدا لە 19ی ئابی 2014ەوە واز لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بهێنێت و رێكخراوی قەدەغەكردنی چەكی كیمیایش بەشداریكرد لە لەناوبردنی چەكی كیمیایی سوریا، بەڵام راپۆرتێكی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز كە شوباتی رابردوو بڵاوكرایەوە لەسەر زاری پسپۆرانی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە ئاشكرایكرد بەڵگە هەیە كە رژێمی سوریا چەكی كیمایی زیاتری هەیە و مادەی زیاتریش  لە كۆریای باكور وەردەگرێت كە دەتوانرێت لە دروستكردنی چەكی كیمیاییدا بەكاربهێنرێت. بەڵام ئەم سیناریۆیە كە تەنها خۆی لە فشاری دیپلۆماتیدا دەبینێتەوە وادەكات كە ترەمپ لەسەر رێبازی ئۆباما دەڕوات، و كاتێك ئۆباما بیری لە وەشاندنی گورزی سەربازی دەكردەوە لە سوریا بەهۆی بەكارهێنانی چەكی كیمیاییەوە، ترەمپ گومانی لە سوودی ئەو هێرشە بوو لە تویتەردا نوسی" چی دەچنینەوە لە لێدانی سوریا جگە لە قەرز و ململانێیەكی دوور و درێژ؟." بەڵام وادەردەكەوێت كە ترەمپ دوای وەرگرتنی دەسەڵات هەڵوێستی بەرامبەر سوریا گۆڕابێت، چونكە دركی بەوە كردووە كە شتەكان لە راستیدا وەك ئەوە نین كە بڕوات پێیەتی، ئەمەش بەرای پسپۆری ئەڵمانی هینینگ ریكە لە ناوەندی ئەڵمانی بۆ پەیوەندییەكانی دەرەوە. هێرشی سەربازی سنوردار: ئەمە ئەگەرێكی زۆر چاوەڕوانكراوە ئەو پسپۆرە ئەڵمانییە لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ بەشی عەرەبی DW وتی ترەمپ ئەوە دووبارەدەكاتەوە كە نیسانی ساڵی رابردوو ئەنجامیدا، كاتێك لە وەڵامی هێرش بۆسەر خان شەیخون بە غازی سارین، ترەمپ فەرمانیدا گورزێكی سەربازی لە ئەسەد بوەشێنرێت و هێزەكانی ئەمریكا زیاتر لە 50 موشەی تۆماهۆكیان ئاراستەی بنكەیەكی هێزی ئاسمانی سوریا كرد، بەبێ‌ ئەوەی هیچ رێوشوێنێك بگیرێتە بەر بۆ گۆڕانكاری لەسەر خاكی سوریا و ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا كە لەماوەی 24 كاتژمێردا دووجار بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ ترەمپدا كردووە جەختیكردەوە هەر جوڵەیەكی سەربازی هاوپەیمانەكانی حكومەتی سویا یان هیچ لایەنێكی دیاریكراو ناگرێتەوە، بەڵام دامەزراوە كیمیاییەكانی سەر بە حكومەتی سوریا بە ئامانجدەگرێت و توێژەی روسی " ڤیكتۆر لیتۆڤكینیش ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێكی چاوەڕوانكراو دانا و رایگەیاند گورزەكەی ئەمریكا خۆی لە ئاراستەكردنی چەند موشەكێكی تۆماهۆكدا دەبینێتەوە كە لە هەردوو كەشتی جەنگی " دۆناڵد كوك" و" پۆرتەر" وە ئاراستەدەكرێت كە ئێستا لە سوریا نزیكدەبنەوە. گورزێكی كەمەرشكێن لە بەشار ئەسەد بەرای دانیال سیروێر پسپۆری ئەمریكی وەڵامدانەوەی ئەمریكا ئەگەر چەند گورزێكی دیاریكراو بێت كاریگەرییەكی ئەوتۆی نابێت، بەڵام بە دووریشی نەزانی گورزێكی بەهێزی سەربازی لە ئەسەد بوەشنێنرێت و وتی" لەوانەیە هێزی سەربازی ئەسەد بە تەواوەتی وێرانبكرێت، جگە لە بەئامانجگرتنی كۆشكەكانی سەرۆكایەتی ." هێرشێكی كۆنترۆڵنەكراو دانیار سیروێر بڕوای وایە كە ئەگەری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان روسیا و ئەمریكا و رووبەڕبوونەوەی ئەو دوو هێزە لە سوریا لە ئارادایە و دەڵێت گومانی تێدانیە كە روسەكان تۆڵەدەكەنەوە ئەگەر سەربازەكانیان بكوژرێن. لە ساڵی 2015ەوە دوای دەستوەدرانی روسیا لە سوریا، هەردوو سوپای ئەمریكا و روسیا هەوڵیانداوە خۆیان لە بەریەككەوتن بەدووربگرن، بەڵام لە شەڕی پارێزگای دێرزوردا لە شوباتی رابردوودا هێزەكانی ئەمریكا دەیان كارمەندی گرێبەستی روسیان كوشت یان برینداركرد، بەڵام دۆخەكە دوای پەیوەندیكردنی ئەفسەرانی سوپای ئەمریكا بە سوپای رووسیاوە نەگەیشتە رووبەڕبوونەوەی زیاتر و ڤیتكۆر لیتۆڤكینی پسپۆری روسی بڕوای وایە ئەگەری ئەوە هەیە كە هێرشەكەی ئەمریكا بۆسەر سوریا رووبەڕبووەوەی مەترسیداری نێوان ئەو دوو زلهێزەی لێبكەوێتەوە و دەڵێت " ئەگەر بنكەی حمێمیمی روسیا لە سوریا بەئامانج بگیرێت، ئەوا ئەوە وەك راگەیاندنی جەنگی دژ بە روسیا و ئەوەش بە مانای هەڵگیرسانی جەنگی سێیەمی جیهانی دێت." وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ   

ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەدووری نازانێت لەدژی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی هەنگاوی سەربازی لە بەرامبەر سوریا بنێت، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ بەشی عەرەبی " DW "یۆزیف برامل پسپۆری ئەڵمانی باوەڕی وایە ئەو هەنگاوە مەبەست و ئامانجی تری لە پشتەوەیە ، ئەمەش دەقی چاوێكەوتنەكەیە: DW: سەرۆكی ئەمریكا دەرباری وەڵامی هێرشە كیمیاییەكە شاری دوما لە غوتەی خۆرهەڵات وتی ویلایە یەكگرتووەكان هیچ شتێك بەدوورنازانێت، ئەو بژاردانە چین ؟ یۆزیف برامل: بڕوام وایە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گورزێكی سەربازی ئاسمانی لە سوریا دەوەشێنێت ، بەڵام جیاواز لەوەی ساڵی رابردوو هێرشێكی رەمزی نابێت، پێشووتر ترەمپ دەیوسیت دەریبخات كە بوكەڵەیەك نییە لە دەستی روسەكاندا و لە هەمان كاتیشدا نەیتوانی لەوە دوورتر بڕوات و پێش رووداوەكە روسیای ئاگاداركردەوە و ئەویش سوریای ئاگاداركردەوە، بەڵام ئەمجارە بوار نابێت بۆ ئەو زانیارییە سەرەتاییانە. DW: ترەمپ هەروەها هەڕەشەشی لە هاوپەیمانەكانی حكومەتی روسیا كرد و وتی باجێكی گەورە دەدەن، دەكرێت روسیا و ئێران لەچی بترسن؟ یوزیف برامل: ئێران بە شێوەیەكی تایبەتی دەبێت ئامادەبێت، چونكە لەبەر چەندین هۆكاری تر لەبەر چاوی ئەمریكادایە، ئەو هێزانەشی هاوكاری دەكرێن لەلایەن ئێرانەوە لەوانەیە رووبەڕووی بۆردومان ببنەوە، هەتا پردی ئاسمانی نێوان ئەو یەكانە – كە بەشێكی بە ئاسمانی عێراقدا تێدەپەڕێت- لەوانەیە ئەمریكا ئەو رێگایەی لێ بگرێت. DW: ئەی ئۆپەراسیۆن بەرامبەر روسیا چۆن دەبێت؟ یوزیف برامل: زۆر لاواز دەبێت، ترەمپ بژارەی كەمتری بەرامبەر سوریا لەبەردەستدایە، زیاتر كار لەسەر سزا ئابووریەكان دەكات بەجۆرێك لە رووی سیاسەتی ناوخۆوە رووبەڕووی فشاری زیاتر دەبێتەوە، چونكە لێكۆڵەری تایبەت رۆبەرت مۆلەر لە ویلایەتە یەكگرتووەكان بەردەوام لە لێكۆڵینەوە لەدژی. DW: بۆچی پێویستە پێچەوانەی ئەوە بە توندی رووبەڕووی ئێران ببێتەوە؟ یوزیف برامل: باوەڕوام وایە كە سوریا لەلای ئەمریكاوە لە راستیدا  هیچ نیە جگە لە شوێنێكی لاوەكی بۆ ململانێ‌ لەگەڵ ئێراندا، ئەوەی چاوەڕوانی دەكەین لە داهاتوودا وازهێنانە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لە مانگی ئایاردا و ئەوەش ململانێكە گەورەتر دەكات و دەستوەردانی ئێران لە سوریا بەلای ئەمریكاوە دەبێتە پاساوێكی ئەخلاقی و جیۆستراتیژی بۆ رەفتارەكانی، نابێت ئەوەشمان لە بیربچێتەوە كە ترەمپ كەسێكی وەك جۆن بۆڵتۆنی بە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی دامەزراندووە كە دژی ئێرانە و ئەوەش بە هەند وەردەگرم. DW: سەرۆكی ئەمریكا ماوەیەكی كەم لەمەوبەر ئاماژەیبەوەدا كە دەیەوێت بەخێرایی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا بكشێنێتەوە، دوای ئەوەی بە تەواوەتی داعش لەناودەبات، هەڕەشەكانی ترەمپ دوای هێرشە كیمیاییەكە چۆن لەگەڵ ئەم پرۆژەیەدا یەكدەگرێتەوە؟ یوزیف برامل: دژیەكییەك لەمەدا نابینم، هێزە پیادەكات كە دەكرێت وەك بارمتە بگیرێن، ترەمپ وەك پێشوو لە سوریا بیانكێشێتەوە، سەبارەت بە تۆڵەكردنەوە لە هێرشكردن بە چەكی كیمیایی ئەو كارە تەنها پەیوەستە بە گورزی ئاسمانییەوە. DW: ئێوە ستراتیژێكی دووری ئیدارەی ئەمریكا سەبارەت بە پرسی سوریا دەبینن؟ یوزیف برامل: بەڵێ‌ لە هەموو حاڵەتێكدا و بە شێوەی گریمانییە هەروەك وتم ئەمریكا لە راستیدا ئێران بە ئامانج دەگرێت، هەركاتێك بەرەی سیاسی ناوخۆ لەسەر ترەمپ ئاڵۆزتر بێت، ئەوا من مەترسی جەنگ لەدژی ئێران لە ئاستێكی باڵادا دادەنێم، هەروەها پێویستیشە ئەوەمان لەیاد نەچێت  لە مانگی نۆڤەمبەردا هەڵبژاردنی كۆنگرێس دەكرێت، خراپترین سیناریۆ بەلای ترەمپەوە ئەوەیە كە هەردوو ژوورەكەی كۆنگرێس لەدەستبدات، لەم حاڵەتەدا جەنگ لەدژی دوژمنێكی دەرەكی یارمەیتی دەدات كۆدەنگییەكی حزبی گەورەتر بەدەستبهێنێت، بە رەچاوكردنی هەڕەشەی ئاسایشی نیشتمانی دەنگدەرانی ئەمریكا دەتوانن لە چوارچێوەی بزوتنەوەیەكی بەكۆمەڵی نیشتمانی لە چواردەوری فەرماندەی باڵای هێزە چەكدارەكان دەستبەرداری چاودێكردنی دەسەڵات بن لە رێگەی هەڵبژاردنەكانی كۆنگرێسەوە، هەر ئەوەش لەسەرەمی جۆرج بوشدا روویدا دوای هێرشە تیرۆریستییەكەی 11 سێپتەمبەری 2001. وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ  •    یوزیف برامل- پسپۆری كاروباری ئەمریكا لە كۆمەڵەی ئەڵمانی بۆ سیاسەتی دەرەكی و نوسەری كتێبی " ئەمریكای ترەمپ لەسەر حسابی ئازادی".

كاندید چۆن گرەنتی بردنەوەی هەڵبژاردن دەكات ؟ ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت كاندیدی هەڵبژاردنەكان چۆن هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڕێوەدەبات و دەتوانێت متمانەی دەنگدەران بەدەستبهێنێت ؟ ئەمە پرۆسەیەكی سەخت و ماندوكەرە، پێویستی بە هونەر و لێهاتوویی هەیە، چونكە وەكو چەكێكی دوو سەرەیە، هەر هەڵەیەك بەشێوەی نەرێنی لەسەر كاندید دەكەوێت. مەبەست لە لێهاتوویی چییە ؟ لێهاتوویی بریتییە لە هونەری بەكارهێنان و قۆستنەوەی تواناكان بەشێوەیەكی باش، گوزارشتە لە شارەزایی و خوێندنەوەی ئەزمونەكان و كاركردن لەسەریان. مەبەست لە بەڕێوەبردن چییە ؟ كۆمەڵێك بنەما و پرۆسەی بەردەوامە لەپێناو بەكارهێنانی ئەو سامان و توانا مرۆیی و مادییانەی كە لەبەردەستدان و قۆستنەوەیان بە باشترین شێوە بە ئاڕاستەی بەدیهێنانی ئامانجێكی دیاریكراوی رون و ئاشكرا. لەرێگەی بەڕێوەبردنێكی باشەوە ئەوانەی كە هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڕێوەدەبەن بڕیار لەسەر ئەوە دەدەن چیان دەوێت، چی دەكەن، لە كوێ و چۆن و لە چ كاتێكدا، كامەیە تواناكانی بەردەستیان؟، خەڵكەكانیان كامانەن؟ مەبەست لە هەڵمەتی هەڵبژاردن چییە ؟ كۆمەڵێك چالاكی پەیوەندیگرتنی پلان بۆداڕێژراوی رێكخراوە, كە تاك یاخود كوتلەیەك یاخود پارتێك دەیكات بەدوور لە هەركارێكی هەڕەمەكی، بەمەبەستی بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگی دەنگدەران.             * ئامانجەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردن هەر هەڵمەتێكی هەڵبژاردن كار بۆ بەدیهێنانی سێ ئەركی هاوسەنگ دەكات: 1-    گرەنتیكردنی دەنگی دەنگدەرانی لایەنگری پارتەكەی، لەرێگای چەسپاندن و بەهێزكردنی هەڵوێستەكانیان و پاراستنیان لە كاریگەری پروپاگەندەی ركابەرەكانی. 2-    دانانی كاریگەری لەسەر زۆرترینی ئەو توێژانەی كە بێلایەنن، ئەمانە ئەو توێژانەن كە لەلایەن هەموو كاندیدەكانەوە كراونەتە ئامانج. 3-    پوچەڵكردنەوەی هەڵوێستی ركابەرەكان و گۆڕینی ئاڕاستە و بێ متمانەكردنی دەنگدەران بە بەرنامە و بیروبۆچونەكانیان.                *گرنگترین ئامرازە بەكارهێنراوەكانی پەیوەندیكردن لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا * بەسەركردنەوەی ماڵ و كۆبونەوەكان و هەر جۆرە پەیوەندییەكی تایبەتی * پۆستەری تایبەت بە بەرنامەی هەڵبژاردن * پۆستەری تایبەت بە لیستی هەڵبژاردن و ژیاننامەی كاندیدەكان * لافیتەی قوماش و كاغەزی كە گوزارشت لە بەرنامەی هەڵبژاردن بكات * كاغەز و نامەی پێچراوەی رەنگاوڕەنگ كە بەرنامەی هەڵبژاردنی كاندیدەكان لەخۆبگرێت * دروشمی دیوارەكان كە هەمان ناوەڕۆكی تابلۆ قوماشییەكان لەخۆدەگرێت * ئۆتۆمبیلی بانگەشەكردنی گەڕۆك كە بانگەواو بۆ بەرنامەی هەڵبژاردن و ناوی كاندیدەكان دەكات * بانگەشە و ریكلامی هەڵبژاردن لە دەزگا راگەیاندنە جەماوەرییەكان * فێستیڤاڵ و رێپێوانە جەماوەرییەكان                 *قۆناغەكانی پلانی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن هەر پرۆسەیەكی پلاندانان بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن بەچەند قۆناغێكی جۆراو و گرنگ و یەكانگیردا تێدەپەڕێت، گرنگترینیان: 1-     خۆئامادەكردنی كاندیدەكان و دیاركردنی باشترین بژاردە  2-    ئامادەكردنی تۆمار و زانیارییەكان لەبارەی بازنەكانی هەڵبژاردنەوە 3-    خوێندنەوەی ژینگەی هەڵبژاردن لەڕووی كێشە و بەربەست و دەنگدەرو ركابەرەكانەوە.. هەموو ئەو شتانەی كە تایبەتن بەو بازنانەی كە هەڵبژاردنیان تێدا بەڕێوەدەچێت 4-    ئامادەكردنی بەرنامەی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای هەڵبژاردنەمانی پێشوتر، دەبێت بەرنامەكان رون و واقیعی بێت و پەیوەندیداربێت بە جەماوەرەوە 5-    دانانی پلانێكی دارایی بۆ دابینكردنی پارەی هەڵمەتی هەڵبژاردن 6-    دیاریكردنی ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی گونجاو و ئامرازەكانی بانگەشەكردن 7-    خشتەكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردن و شێوازی جێبەجێكردنی                          *ئامرازەكانی لێهاتوویی بۆ جێبەجێكردن (10) بابەت هەن كە وەكو لێهاتوویی بنەڕەتی پێویستن بۆ جێبەجێكردنی پلانی هەڵبژاردن ئەژماردەكرێن. یەكەم: دیاریكردنی باشترین كاندید لەناو كۆمەڵێكی زۆری كاندیدەكان و دیاریكردنی باشترین پێوەر بۆ هەڵبژاردنی ئەم خەسڵەتانە: 1-    دەبێت كاندید كۆمەڵایەتی بێت بەو واتایەی دەبێت ئامادەگی كۆمەڵایەتی هەبێت و لەلای خەڵك قبوڵكراو بێت، ئاكاری باش بێت و مامەڵەی دۆستانە بكات. 2-    شێوە و روخساری قبوڵكراو بێت، خەندەیەكی ئارامی هەبێت كە بتوانێت بەهۆیەوە روبەڕوی خەڵك ببێتەوە. 3-    كەسێك نەبێ كە بەشێوەیەكی خێرا توڕە ببێت، چونكە دەبێت لەگەڵ هەموو رەنگەكانی خەڵكدا مامەڵەبكات چ یار و چ نەیار و خەڵكی حەماسی، بۆیە دەبێت كاندید كەسێكی خۆگر و بەتوانابێت لە گفتوكۆكردن و قایلكردندا، بەرامبەرەكانی قبوڵبكات و بەرگەی رەخنەكانیان بگرێت هەرچەندە توندیش بێت. 4-    زمانپاراو بێت لە قسەكردن و توانای كوێگرتنی هەبێت بەشێوەیەكی باش. 5-    كاریزما: ئەمە تایبەتمەندییەكە كە دیاریكردنی كارێكی ئاستەنگە، بەڵام دەتوانرێت بە ئاسانی بناسرێتەوە لەكاتی مامەڵەكردن لەگەڵ خەڵكدا، دیارترین رەگەزەكانی ئەم تایبەتمەندییە رێكپۆشی و وردبینییە لە قسەكردندا، ئەو كەسەی كە كاریزمای هەیە بەڕێزەوە مامەڵە دەكات و خەڵك بەلای خۆیدا كێش دەكات. 6-    بابەتیبون: ئەمە توانای تەماشاكردنی بابەتەكانە بەدوور لە بۆچونی كەسی و حزبی و لایەنداریكردن بۆ لایەنێك، بەواتای پاراستنی بەرژەوەندی گشتی. 7-    دەبێت كاندید رۆشنبیر بێت و زانیاری لەبارەی هەموو جۆرەكانی زانست و روداوەكان هەبێت. 8-    بایەخدان بە خەڵك و حەزی یارمەتیدانی ئەوانی تر دووەم: بونی گوتارێكی میدیایی باش و روون بەپێی ئەم تایبەتمەندییانە: 1-    بابەتیبون و بێلایەنی و نەشێواندنی بابەتەكان 2-    راستگۆیی و دووركەوتنەوە لە درۆكردن و دروستكردنی بابەت 3-    شایەتحاڵ و بەڵگە و ئارگیۆمێنت 4-    لەبەرچاوگرتنی باری دەرونی وەرگرەكان 5-    لەبەرچاوگرتنی پێداویستی و خواست و ئازارەكانی خەڵك 6-    پسپۆڕَتی و دەرنەچون لە بابەتە باوەكان. 7-    زمانی قسەكردن لەگەڵ تاك و لەگەڵ كۆمەڵ 8-    نادژیەكی لەگەڵ سیاسەتی گشتی بزوتنەوەكە 9-    نادژیەكی لەگەڵ سیاسەتی گشتی بزوتنەوەكە و فیكرە سیاسییەكەی لەكاتی راگەیانی بۆ رایگشتی 10-    شارەزایی زمانەوانی لە بواری رێزمان و نوسیندا سێیەم: بونی بارەگایەكی هەڵبژاردنی ئاشكرا و دابینكردنی هەموو هۆكارە پێویستەكانی پەیوەندیكردن بۆی، تێیدا تیمێكی راهێنراو سەرپەرشتی جێبەجێكردنی كەمپەینەكە بكەن و ناونیشانێكی هەبێت بۆ لیستی كاندید و راگەیاندنكار و جەماوەر. چوارەم: بوونی لیژنەیەكی هەڵبژاردن كە سەرۆكێكی هەبێت و هەموو پێداویستییە پیشەییەكانی هەبێت وەكو یاسا و راگەیاندن و بەڕێوەبەرایەتی و ئابوری.. سەرپەرشتی هەموو  پرۆسەی هەڵبژاردن بكات لە سەرەتاوە بۆ كۆتایی. پێنجەم: بوونی وتەبێژێكی میدیایی تایبەتمەند، خاوەنی گوتارێكی میدیایی باش بێت، ئەو تایبەتمەندییەی هەبێت كە زمانحاڵی لیستی كاندیدەكە بێت، ئەمە دەكرێت هۆكار بێت بۆ رێگرتن لە لێدوانی دژبەیەكی كاندیدەكان كە زۆرجار رودەدات، مەرج نییە ئەو كەسە خۆی لەناو لیستەكەدا بێت، بەڵام باشترە یەكێك بێت لە كاندیدەكان. شەشەم: بەكاارهێنانی باشترین ئامرازەكانی پەیوەندیكردن لە بواری هەڵبژاردندا، هەر ئامرازێك تایبەتمەندی خۆی هەیە، هەموو جەماوەرێكیش تایبەتمەندی خۆی هەیە، لێهاتوویی لێرەدا ئەوەیە ئامرازێك بەكاربهێنین كە گونجاو بێت لەگەڵ جەماوەر لە كاتێكی گونجاودا، بۆ نموونە: -    بەكارنەهێنانی رۆژنامە و گۆڤارەكان لە گوندەكاندا، چونكە زۆرینەی خەڵكی ئەو گوندانە نەخوێندەوارن. -    بەكارنەهێنانی ئەو ئامرازانەی كە خەرجییان زۆرە لەو هەڵمەتانەی هەڵبژاردندا كە بەرفراوان نین وەكو كەناڵە ئاسمانییەكان. -    دابەشكردن و خشتەكردنی بەكارهێنانی ئەو ئامرازانە و تێكەڵنەكردنیان لەگەڵ یەكتری، بەكارهێنانیان بەشێوەی خشتەكاری بەدرێژایی هەڵمەتەكە. -    دەبێت بەشێوەیەكی زیاتر پشت بە پەیوەندی تاكەكەسی ببەسرێت، بانگەوازی تاكەكەسی، سەردانی مەیدانی، دروستكردنی پەیوەندی گشتی و مرۆیی. حەوتەم: وردبینیكردن لە خەرجییەكان بەشێوەیەكی باش، خەمڵاندنی بەشێوەیەكی باش، دیاریكردنی بودجەی كەمپەینەكە و كاركردن بەپێی بودجەكان. هەشتەم: هەڵبژاردنی سەرەتایەك بۆ كەمپەینی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی زانستی، شارەزایان سێ‌ سەرەتایان بۆ جێبەجێكردنی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن داناوە كە ئەمانەن: -    سەرەتایەكی بەهێز و كەمی لەسەرخۆ -    سەرەتایەكی دیاریكراو و زیادكردنی لەسەرخۆ -    سەرەتاییەكی هاوسەنگ ودووبارەكردنەوەی هێز و لاوازی لەگەڵ بەكارهێنانی هەر ئامرازێكی نوێدا هەندێك لە شارەزایان پێیانوایە جێبەجێكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردن بەم قۆناغانەدا تێدەپەڕێت: -    قۆناغی نمایشكردنی كاندیدە بۆ جەماوەر بەر لەكاندیدكردنی بۆ زانینی بۆچونی خەڵك دواتر خستنەڕووی بەرنامەی هەڵبژاردن -    قۆناغی بڵاوبونەوە و جێبەجێكردنی بەشێوەیەكی ئاشكرا و بەكارهێنانی هەموو ئامراز و هۆكارەكان و دووبارەكردنەوە. -    قۆناغی سەرەنج خستنەسەر چالاكی لەسەر پرسە تایبەت و چارەنوسسازەكان. -    قۆناغی هێرشكردنەسەر ركابەرەكان و پوچەڵكردنەوەی بەرنامەكانیان. ناتوانین بڕیار لەسەر باشترین سەرەتا بۆ دەستپێكردنی كەمپەینی هەڵبژاردن بدەین، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا دەبێت خوێندنەوە بۆ سەرەتای دەستپێكردنی كەمپەین بكرێت و لەسەر بنەمایەی زانیاری روون بەڕێوەبچێت، پێدەچێت لەگەڵ هەر جۆرێك لە جۆرەكانی هەڵبژاردندا یاخود هەموو قۆناغێك لە قۆناغەكانی هەڵبژاردندا جۆرێك لە جۆرەكانی دەستپێكی بانگەشەی هەڵبژاردنی بۆ بگونجێت. نۆیەم: چاودێریكردنی رۆژی دەنگدان بەشێوەیەكی باش و بینینی وەكو رۆژێكی نائاسایی، دەبێت تێدا گوتارەكان یەكبخرێت، هەواڵ بڵاونەكرێتەوە مەگەر بەشێوەیەكی ناوەندی نەبێت، چاودێریكردنی پێشێلكارییەكان و چارەسەركردنی یەك بەیەكیان. رۆژی دەنگدان لەرێگەی ژوورێكی عەمەلیاتەوە بەڕێوەدەبرێت كە هەموو ئامرازە خێراكانی پەیوەندیكردنی بۆ دابینكرابێت و تیمێكی هەبێت كە پەیوەستكرابێت بە لیژنەی سەرپەرشتیكردنی هەڵبژاردنەكانەوە، ئەمەش بەمەبەستی وەرگرتنی زانیاری راست و دروست و راگەیاندنیان بەشێوەیەكی ئازایانە لەكاتی دەرچونی ئەنجامەكاندا جا ئەگەر ئەنجامەكە بردنەوەی هەڵبژاردن بێت یاخود دۆڕاندنی. دەیەم: ئامادەكردنی رەشنوسێك بۆ گوزارشتكردن لە بردنەوەی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی ئارام و لەسەرخۆ و دوور لە توڕەیی و جنێودان و گوازارشتكردن لەسەركەوتن بەشێوەیەكی خاكیانە و دڵنیاكردنەوەی لایەنە دۆڕاوەكان و سوپاسكردنیان، هەروەها سوپاسكردنی ئەو لایەنانەی كە هەڵبژاردنەكەیان سەرخستووە، هاوكات ئامادەكردنی رەشنوێك بۆ گوزارشتكردنێكی دیموكراتیانە لە كاتی دۆڕاندنی هەڵبژاردن و پیرۆزباییكردن لە لایەنە براوەكان و راگەیاندنی هەماهەنگیكردن لەگەڵیان، هەروەها سوپاسكردنی ئەو لایەنانەی كە هەڵبژاردنەكەیان سەرخستووە و رونكردنەوەی ژمارەی دەنگەكانی پارتەكە لە هەڵبژاردنەكەدا.