(درەو): سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان ئامادەیی خۆی بۆ رادەستكردنی نەوت بە بەغداد نیشاندا، رێواز فایەق پرسی رێككەوتنی (50 ساڵە)ی نێوان هەرێمی كوردستان‌و توركیای وروژاند،  بڕیارە لەم هەفتەیەدا وەفدی هەرێم بچێتە بەغداد. ئەمڕۆ سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی پەرلەمان، سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی حكومەت) كۆبونەوە. ئەم كۆبونەوەیە بۆ بڕیاردان بوو لەبارەی هەڵوێستی دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە یاسای پڕكردنەوەی كورتهێنانی دارایی لە پەرلەمانی عێراق، كە هەفتەی رابردوو دەنگی لەسەر دراو تێپەڕێندرا. بڕیاربوو فراكسیۆنە كوردییەكانی پەرلەمانی عێراق بەشداری ئەم كۆبونەوەیە بكەن، بەڵام فراكسیۆنەكانی یەكێتی، گۆڕان، كۆمەڵ‌و یەكگرتووە‌و سەربەخۆكان كۆبونەوەكەیان بایكۆت كرد، بۆیە بەشداری فراكسیۆنەكان لە كۆبونەوەكە هەڵوەشێندرایەوە. لەو یاسایەدا كە كۆتایی هەفتەی رابردوو پەرلەمانی عێراق پەسەندی كرد، بەپێچەوانەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەی 15ی ئابی نێوان مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی هەرێم  بوو، چونكە یاساكە هەرێمی كوردستان ناچار دەكات بەشێك لە نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات، بەبێ ئەمە بەغداد موچەی فەرمانبەران بۆ هەرێم نانێرێت كە بەگوێرەی رێككەوتنەكە تاوەكو پەسەندكردنی بودجەی 2021 بڕەكەی مانگانە (320 ملیار) دینارە. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لەناو كۆبونەوە دەست (درەو) كەوتوون، لەبارەی تێپەڕاندنی یاسای پڕكردنەوەی كورتهێنانی دارایی كە بە یاسای "قەرزكردن" ناسراوە، بەپێچەوانەی ئەوەی میدیاكانی پارتی هێرشان كردەسەر پەرلەمانی عێراق‌و یاساكە، كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكە بە ئەرێنی تەماشای یاساكەی كردووە، بەشداربوانی كۆبونەوەكە جەختیان كردووە لەسەر ئەوەی ئامادەن بۆ جێبەجێكردنی بڕگەی (7)ی یاساكە، كە هەرێم پابەند دەكات بە رادەستكردنی بەشێك لە نەوتەكەی بە كۆمپانیای وەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"، تاكە نیگەرانی كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكە لەبارەی یاساكە، لە شێوازی تێپەڕاندنی یاساكە بووە بە زۆرینەی دەنگی شیعە‌و سوننەكان بەبێ لەبەرچاوگرتنی هەڵوێستی كورد. (درەو) زانیویەتی، تێڕوانینی كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكە لەبارەی یاساكەوە بەوشێوەیە بووە كە ماددەی (7)ی یاسای قەرزی عێراق دەرفەتی ئەوەی تێدایە ئەگەر جێبەجێ بكرێت بەسودی هەرێمی كوردستان كۆتایی بێت.  لە كۆبونەوەكەدا، لایەنی حكومەتی هەرێم رایانگەیاندووە، ئەوان ئامادەن داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكەن‌و پێشتریش نوسراوی فەرمییان بۆ حكومەتی بەغداد كردووە‌و تێیدا ئامادەیی خۆیان بۆ رادەستكردنی نەوت نیشانداوە‌و ئێستا پارەی داهاتی نەوت‌و نانەوتیی لەبەردەستی حكومەتی هەرێمدایە‌و ئامادەن لە ئێستاوە رادەستی بەغدادی بكەن. بەگوێرەی قسەی تیمی حكومەت لە كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكە، مانگی رابردوو داهاتی نەوت (288 ملیۆن) دۆلار بووە، بەڵام ئەم مانگە داهاتی نەوت كەمیكردووە، چونكە بەهۆی تەقاندنەوەی بۆری نەوتی هەرێم لە خاكی توركیا، ماوەی هەفتەیەك هەناردەی نەوت راوەستاوە. لە كۆبونەوەكەدا، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان پرسیاری لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كردووە لەبارەی ئەوەی ئایا رێككەوتنی (50 ساڵە)ی بواری وزە لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و توركیا نابێتە رێگر لەبەردەم ئەوەی حكومەتی هەرێم بەشێك لە نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات ؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا نێچیرڤان بارزانی وتویەتی:" دڵنیاتان دەكەم، لەناو رێككەوتنی پەنجا ساڵەدا هیچ دەقێكی تێدا نییە كە هەرێم پابەند بكات بەوەی نەوت رادەستی بەغداد نەكات". هەر لەبارەی ئەم پرسیارەوە، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە:" ئەوكاتەی هەرێم دەستی بە فرۆشتنی نەوت كردووە، زەمانەتی سیادی نەبووە، بەڵكو تەنیا زەمانەتیی نەوتیی هەبووە، بۆیە نەوتەكەیان داوە بۆ كۆمپانیا توركییەكان‌و لەبەرامبەر ئەوەدا پارەی پێشوەختەیان لێ وەرگرتوون، ئەمە وەكو قەرز وایە لەسەر حكومەتی هەرێم نەك پابەندبوونی هەرێم بە توركیاوە، بۆیە ئەگەر رێككەوتن لەگەڵ بەغداد بكەن‌و نەوتیان رادەست بكەن، ئەو پارانەش دەچێتە چوارچێوەی قەرزی كۆمپانیاكان‌و بەوشێوەیە مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن". لە كۆبونەوەكەدا مەسرور بارزانی بەشداری نەكرد، چونكە ئێستا بە گەشتێك لە ئەوروپایە، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت لە كۆبونەوەكەدا وتویەتی:" هیچ بژاردەیەكمان لەبەردەمدا نییە جگە لەوەی لەگەڵ حكومەتی بەغداد رێكبكەوین" داوای كردووە بەزوترین كات وەفدێك بچێتە بەغداد. بەپێی ئەوەی لە كۆبونەوەكەدا قسەی لەبارەوە كراوە، بڕیارە لەم هەفتەیەدا وەفدێك بچێتە بەغداد، باسلەوە كراوە وەفدێكی باڵا بەسەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بچێتە بەغداد، بەڵام هێشتا یەكلانەكراوەتەوە ئایا نێچیرڤان بارزانی دەڕوات یان وەكو پێشتر قوباد تاڵەبانی سەرۆكایەتی وەفدی حكومەت دەكات.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت شیعەكان بە یاسای قەرز، موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانيان بەستەوە بەوەی هەرێم بەشێك لە نەوتی خۆی رادەستی بەغداد بكات، بەمەش كێشەیان بۆ رێككەوتنەكەی مانگی ئابی رابردووی نێوان مستەفا كازمی‌و مەسرور بارزانی دروستكرد، تەنانەت ریشە سپییەكەی "مەلا بەشیر"یش یاساكەی بە شیعەكان رانەگرت، كازمی دوو مانگ لە دەرەوەی یاسا پارەی بۆ هەرێم نارد، بەڵام بۆ ئەم مانگە كێشەی دەبێت، ئایا ئەمجارەش لە دەرەوەی یاسا بەرپرسیارێتی ناردنی پارەكەی هەرێم دەگرێتە ئەستۆ؟ لە بەغداد دابەشكردنی موچەی مانگی (10) دەستی پێكرد، لە هەرێم بۆ دابەشكردنی موچە هێشتا دەرفەت لەبەردەم حكومەتدایە، لەم راپۆرتەدا وردەكاری زیاتر بخوێنەرەوە. موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە یاسای قەرزدا دوێنێ شەو پەرلەمانی عێراق بەپەسەندكردنی یاسای قەرز، جارێكی تر موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی خستە بەردەم مەترسییەوە. رۆژی 15ی ئابی ئەمساڵ، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق رێككەوتنێكی ئیمزاكرد، بەپێی ئەو رێككەوتنە، حكومەتی كازمی قایل بوو بەوەی تا ئەوكاتەی بودجەی نوێی عێراق پەسەند دەكرێت مانگانە بڕی (320 ملیار) دینار وەكو موچەی فەرمانبەران بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، ئەمە لەبەرامبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان مانگانە رێژەی 50%ی داهاتی دەروازە سنورییەكان‌و دامەزراوە فیدراڵییەكانی بۆ عێراق بگەڕێنێتەوە‌و رێگەبدات حكومەتی عێراق چاودێری دەروازەكانی هەرێم بكات. دوای سێ مانگ لەسەر ئیمزاكردنی ئەم رێككەوتنە، حكومەتی هەرێم دووجار بڕی (320 ملیار) دیناری لە حكومەتی كازمی وەرگرتووە، بەڵام هیچ داهاتێكی رادەستی حكومەتی ناوەند نەكردووە‌و تیمی چاودێری عێراقیش نەهاتونەتە دەروازەكانی هەرێم. كێشەی گەورەی رێككەوتنەكەی نێوان كازمی‌و مەسرور بارزانی لەوەدا بوو، نەخرایە چوارچێوەی یاساییەوە، لەوكاتەوە تائێستا پرۆژە بودجەی 2020 لە پەرلەمانی عێراق پەسەند نەكراوە، بەر لە گەیشتنی پرۆژە بودجەی ساڵی 2021یش، حكومەتی كازمی توشی قەیرانی دارایی هات‌و بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی دارایی پەنای بۆ وەرگرتنی قەرز برد، بەپێچەوانەی هەرێمی كوردستانەوە، لە عێراق حكومەت هەر بڕە پارەیەك قەرز بكات، دەبێت پەرلەمان یاسای بۆ دەربكات، دوێنێ شەو پەرلەمان یاسایەكی پەسەندكرد بۆ ئەوەی حكومەتی كازمی بەبڕی (12 ترلیۆن) دینار قەرزی ناوخۆیی‌و دەرەكی بكات تاوەكو بەو قەرزە بتوانێت ئەو كورتهێنانە پڕبكاتەوە كە بۆ داراییەكەی دروستبووە‌و كێشەی دواكەوتنی دابەشكردنی موچەی فەرمانبەران چارەسەر بكات. پەرلەمانتارانی شیعە، لە یاسای قەرزدا ماددەیەكیان زیادكرد كە ماددەكە هەرێم كوردستان پابەند دەكات بەوەی نەوت رادەستی بەغداد بكات ئەمەش لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا كە لەنێوان هەرێم‌و كۆمپانیای وەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" دەكرێت بۆ دیاریكردنی بڕی ئەو نەوتەی كە هەرێم دەبێت رادەستی بەغدادی بكات. مادەكە بەدەق دەڵێ:" پشكی هەرێمی كوردستان لە كۆی خەرجیی فیعلی (خەرجییە بەردەوامەكان‌و خەرجیی پرۆژەكانی وەبەرهێنان) دیاریدەكرێت، ئەمە دوای لێدەكردنی ئەو خەرجییە سیادییانەی كە بەپێی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2019 دیاریكراون، بەمەرجێك حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند بێت بە رادەستكردنی بڕێك نەوتی هەناردەكراوی هەرێمەوە، بە بڕێك كە بە تەنیا لەلایەن (سۆمۆ)وە دیاری دەكرێت، هەروەها رادەستكردنی داهاتە نانەوتییە فیدراڵییەكان، لە حاڵەتی پابەندنەبوونی هەرێم، نابێت خەرجییەكانی پێبدرێت، ئەوەی سەرپێچی لەم دەقە بكات، بەرپرسیارێتی یاسایی دەكەوێتە ئەستۆ". واتا ئەوەی كازمی لە رێككەوتنەكەیدا لەگەڵ مەسرور بارزانی دەستبەرداری بوو، شیعەكان لە یاسای قەرزدا جارێكی تر سەپاندیان كە ئەویش ئەوەیە هەرێمی كوردستان جگە لە داهاتە نانەوتییەكان (داهاتی گومرگ‌و دامەزراوە فیدراڵییەكان)، دەبێت بڕێك لە نەوتەكەشی رادەستی حكومەتی عێراق بكات. ریشە سپییەكەی بەشیر حەداد  دانیشتنی دوێنێ شەوی پەرلەمانی عێراق تاوەكو بەرەبەیان بەردەوام بوو، كێشەی سەرەكی لەبەردەم پەسەندكردنی یاسای قەرزدا، بڕگەی تایبەت بە شایستە داراییەكانی هەرێم بوو. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لایەنە شیعەكان بەتێكڕا هاوڕابوون لەسەر ئەوەی لەم یاسایەدا هەرێمی كوردستان پابەند بكرێت بەوەی لەبەرامبەر وەرگرتنی پارەدا، بڕێك لە نەوتەكەی رادەستی حكومەتی عێراق بكات، نوێنەرانی كورد ئەمەیان نەدەویست، خوازیاری ئەوەبوون (320 ملیار) دینارەكەی هەرێم مانگانە وەكو خۆی بەردەوام بێت تا ئەوكاتەی لە بودجەی 2021ی عێراقدا چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ دەدۆزرێتەوە. تكاو رجای كورد گەیشتە ئەوەی بەشیر حەداد جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەسەر پشكی پارتی، بە پەرلەمانتارانی شیعەی وت:" بیكەن بە خاتری ئەم ریشە سپیەم، پەسەندكردنی ئەم یاسایە چەند كاتژمێرێك دوابخەن"، بەڵكو لەم چەند  كاتژمێرەدا حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ بگەنە رێككەوتن، محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان داوای كردووە خاتری ریشی سپی بەشیر حەداد بگرن، بەڵام پەرلەمانتارانی شیعە كە لەسەر ئەم بابەتە كەوتونەتە موزادەیە لەگەڵ یەكتردا، رەتیانكردوەتەوە پەسەندكردنی یاساكە دوابخەن، ئەمەش لەبەر دوو بەهانە: •    بەهانەی یەكەم: دابەشكردنی موچەی فەرمانبەرانی عێراق لەوادەی خۆی دواكەوتووە‌و ناتوانن چیتر پەسەندكردنی یاسای قەرز دوابخەن. •    ماوەی دوو هەفتەیە بەهۆی ناڕەزایەتی كوردەوە پەسەندكردنی یاسای قەرز دواكەوتووە‌و ناتوانن لەمە زیاتر دەرفەت بە كورد بدەن. (درەو) زانیویەتی، لە دەرەوەی پەرلەمانی عێراقیش، بەرپرسانی كورد لە بەغداد بەدیاریكراویش فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق كە نوێنەری مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییە لەناو حكومەتی عێراقدا، هەوڵیداوە رێگری لە تێپەڕینی یاساكە بكات بەوشێوەیەی شیعەكان دایانناوە، بەڵام هەوڵەكانی بێئاكام بوون. ئەوانەی ئاگاداری وردەكاری كێشمەكێشەكانی ئەم چەند رۆژەی ناو لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بوون، باسلەوە دەكەن، ماددەكەی تایبەت بە هەرێمی كوردستان لە یاسای قەرزدا، بوەتە بابەتی موزادەی سیاسی لەنێو ئەندامانی كوتلە شیعەكاندا، پەرلەمانتارانی شیعە یەكتریان تۆمەتباركردووە‌و هەڕەشەیان لە یەكتر كردووە هەر كەسێكیان پاشەكشێ لەسەر چەسپاندنی ئەو ماددەیە بكات، لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە رووی هەڵدەماڵن.       چارەنوسی 320 ملیارەكەی هەرێم فەرمانبەرانی هەرێم كە دوو مانگە ئاهێكیان هەڵكێشاوە‌و چاوەڕێی ئەوەیان دەكرد مانگانە لانی كەم ئەگەر بەشێك لە موچەكانیشیان ببڕدرێت، بەڵام لەكاتی خۆیدا موچە وەربگرن، وا جارێكی تر موچەكانیان كەوتەوە بەردەم مەترسی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندیی عێراقەوە. كازمی ماوەی دوو مانگ لەدەرەوەی یاسا توانی بڕی (320 ملیار) دینار بۆ فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت، بەڵام ئێستا ئیتر دەستكراوە نییە، بەتایبەتیش كە دەقەكەی ناو یاسای قەرز هۆشداری پێدەدات لەوەی ئەگەر بەبێ رادەستكردنی بڕێك نەوت، پارە بە هەرێمی كوردستان بدات، بەرپرسیارێتی یاسایی دەكەوێتە ئەستۆ. ئێستا كە عێراق لەبەردەم هەڵبژاردنی پێشوەختەدایە، لایەنە شیعەكان دەیانەوێت لە پێگەی كازمی بدەن لە شەقامدا، دورنییە ئەگەر لە دەرەوەی یاسا ئەم مانگە پارە بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، پەرلەمانتارانی شیعە بانگهێشتی پەرلەمانی بكەن بۆ لێپرسینەوە. ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا مستەفا كازمی هاوشێوەی ئەوەی لە دوو مانگی رابردوودا بەرپرسیارێتی لەئەستۆگرتووە‌و لە دەرەوەی یاسای بودجە، مانگانە بڕی (320 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە، لەدوای پەسەندكردنی یاسای قەرز بەهەمان شێوە بەرپرسیارێتی پارەكەی هەرێم دەخاتە ئەستۆی خۆی ؟ هەندێك باوەڕیانوایە كازمی چۆن پێشتر لە دەرەوەی یاساو تەنیا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا لەگەڵ مەسرور بارزانی پارەكەی بۆ هەرێم ناردووە، ئێستاش دوای پەسەندكردنی یاسای قەرز دەتوانێت بەهەمان شێوە پارەكەی هەرێم بنێرێت. هۆشیار عەبدوڵا ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كە ئاگاداری وردەكاری كێشمەكێشەكانی ناو لیژنەی داراییە لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە، بە (درەو)ی راگەیاند:" مانگی رابردوو لە لیژنەی دارایی بە عەلی عەلاوی وەزیری دارایمان وت: كەی موچەی هەرێم كوردستان دەنێرێت؟ وتی: دڵنیام لەسەری ئەدرێم بە نەزاهە، چونكە نایاساییە، بەڵام ئەمڕۆ ئیمزام كردووە‌و دەڕوات". لەبارەی ئەوەی ئایا جارێكی تر كازمی بەرپرسیارێتی ناردنی پارەكەی هەرێم لە دەرەوەی یاسا دەگرێتەئەستۆ، هۆشیار عەبدوڵا پێیوایە ئەوە دەكەوێتەسەر زیرەكی حكومەتی هەرێم، ئایا دەتوانێت درێژە بەو رێككەوتنە بدات یان بڕوات لەگەڵ سۆمۆ رێكبكەوێت بەشێك لە داهاتی نەوتی رادەست بكات.  ئێستا بۆ زامنكردنی لانی كەم موچەی ئەم مانگە، دەبێت حكومەتی هەرێم جارێكی تر وەفد بنێرێتەوە بۆ بەغداد بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەیەك‌و رزگاركردنی چارەنوسی (320 ملیار) دینارەكە. عێراق لە ئەمڕۆوە دەستدەكات بە خەرجكردنی موچەی مانگی تشرینی یەكەم، واتا لە عێراق ماوەی زیاتر لە (5) رۆژ دابەشكردنی موچەی فەرمانبەران لەوادەی خۆی دواكەوتووە، بەڵام لە هەرێمی كوردستان هێشتا دەرفەت لەبەردەم حكومەتدا ماوە، چونكە موچەی مانگی ئەیلول، لە رۆژی 15/10 دەستی پێكردووە‌و هێشتا (30) رۆژەكەی پڕنەكردوەتەوە، حكومەتی هەرێم دەتوانێت سود لەم ماوەیە وەرگرێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەر لەگەڵ بەغداد. بەگوێرەی قسەی هۆشیار عەبدوڵا، ناكۆكییەكی قوڵ لەسەر پارەكەی هەرێم لەنێوان مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران‌و عەلی عەلاوی وەزیری دارایی دروستبووە، كازمی دەیەوێت بە رێگەی نایاسایش بێت پارە بۆ هەرێم بنێرێت، بەڵام عەلی عەلاوی لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ كازمی ناكۆكە‌و دەڵێ من ئەوە ناكەم. هەرێم نەوت رادەست دەكات ؟ ئێستا ئەوەی رویداوە لە یاسای قەرزدا بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان نییە، بەڵكو وابەستەكردنی موچەكەیە بەوەی هەرێمی كوردستان داهاتە نەوتیی‌و نانەوتییەكان رادەستی بەغداد بكات. ئایا هەرێمی كوردستان ئامادەیە نەوتەكەی یاخود راستتر بەشێك لە نەوتی خۆی رادەستی بەغداد بكات ؟ بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد چوەتە بەردەم لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق‌و وتویەتی:" بۆ یەكەمجارە ئاشكرای دەكەم‌و میدیاكان نەیانزانیوە، حكومەتی هەرێم رۆژی 18/10ی ئەمساڵ نامەیەكی بۆ حكومەتی عێراق ناردووە‌و تێیدا رایگەیاندووە پابەندە بە رێككەوتنەكەی لەگەڵ حكومەتی كازمی". هەیسەم جبوری سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە خالید شوانی وتووە:" نیازپاكی بە رۆژێك دوو رۆژ یان بە مانگێك دەردەكەوێت، بەڵام ئێمە دوو ساڵە پارە دەیدەین بە هەرێم‌و ئێوە بەرمیلێك نەوتتان راستنەكردووە، خێرە ئێمە دیسانەوە بەردەوام بین لەناردنی پارە". حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونی مەسرور بارزانییەوە نیەتی ئەوەی هەیە كێشەی نەوت‌و بودجە لەگەڵ حكومەتی عێراق چارەسەر بكات، بەڵام لەبری نەوت دەیەوێت بەشێك لە داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات، ئەمە لەكاتێكدایە ئێستا تەوژمێك لە ناوەندی سیاسی عێراق دروستبووە دەیەوێت هەرێم نەوتەكەی نەك داهاتی نەوت رادەست بكات‌و بیكاتە ناو بۆرییەكەی كۆمپانیای سۆمۆوە، بۆ بەشێكی زۆر لە لایەنە سیاسییەكانی عێراق رادەستكردنی نەوتی هەرێم بایەخێكی ئابوری نییە، بەڵكو بایەخە گەورەكەی بەلای ئەوانەوە ئەوەیە هەرێمی كوردستان ببەسترێتەوە بە سیستمی فیدراڵی عێراقەوە. حكومەتی مەسرور بارزانی ئەگەر قایل بێت بەوەی بەشێك لە نەوتی هەرێم رادەستی بەغداد بكات، ئەوا ئەو بەشە بودجەیەی كە لە حكومەتی عێراقی وەردەگرێت زۆر زیاتر دەبێت لەوەی كە ئێستا وەریدەگرێت‌و بڕەكەی (320 ملیار) دیناری مانگانەیە، بەوپێیەی داهاتی مانگانەی حكومەتی عێراق دەگاتە زیاتر لە (5 ملیار) دۆلارە، ئەگەر هەرێم پابەند بێت بە رادەستكردنی داهاتە نەوتی‌و نانەوتییە فیدراڵییەكانی، ئەوا بەپێی یاسای بودجە هەرێم رێژەی 12,67%ی ئەم داهاتە دەبات كە مانگانە دەكاتە زیاتر لە (600 ملیۆن) دۆلار، ئەم بڕە پارەیەش بە دینار دەكاتە (730 ملیار) دینار. ئێستا حكومەتی هەرێم بۆ موچەی موچەخۆران مانگانە لەدوای لێبڕینی موچەوە پێویستی بە (730 ملیار) دینارە، واتە خەرجی موچەی پێدابین دەكات.

درەو: ئەمڕۆ تەرمی كەسایەتی سیاسی سەربەخۆ قادری حاجی عەلی لە نەخۆشخانەی فاروقەوە بە مەراسیمی رەسمی گەیەنرایە گۆڕستانی ئابڵاخ و لەوێ بەخساكسپێردرا. لە مەراسیمەكەدا وتاری هاورێیانی قادری حاجی عەلی خوێندرایەوە لە لایەن عوسمانی حاجی مەحمودەوەو راییگەیاند: قادری حاجی عەلی و هاوڕێكانی بە هەمو هێزو توانا و ئەزمونی خۆیانەوە شانیاندایە بەر بزوتنەوەی گۆڕان و درێژەیان دا بە هەوڵەكانیان تا بزوتنەوەكە  لەو پرەنسیپ و ئامانجانەی كە لەپێناویدا دامەزرابوو بەردەوام بێت، بەڵام دوای نائومێدبونیان، بێ ململانێكردن و كۆسپ و تەگەرە درووستكردن بزوتنەوەكەیان جێهێشت  و وەك كارەكتەری سەربەخۆ مانەوە. عوسمانی حاجی مەحمود باسی لەوەش كرد :كاك قادر لە كۆتایی ساڵی 2000داو  لەپێناو بەرگریكردن لەو پرەنسیپ و  بەهایانەی كە خۆی بڕوای پێیبو وازی لەهەموو ئەرك و بەرپرسیارێتیەك لەناو یەكێتیدا هێناو وەك سەركردەیەكی سادەو جێمتمانەی خەڵك و خاوەن ئەزمون بەردەوام بووە لە پشتیوانیكردنی پرۆژەی میدیای ئەهلی و كەسانی خاوەن هەڵوێست و داكۆكیكاری مافەكانی خەڵ بووە. قادری حاجی عەلی دوای توشبوونی بە كۆرۆنا بۆ ماویەكی زۆر، رۆژی 10/110/2020 لە سلێمانی گیانی لەدەستدا   دەقی وتاری عوسمانی حاجی مەحمود لە مەراسیمی بەخاكسپاردنی (قادری حاج عەلی)  خێزان و بنەماڵەو كەسوكاری كاك قادری حاجی عەلی..  ... ئامادەبوانی مەراسیمی بەخاكسپاردنی كاك قادری حاجی عەلی ..... جەماوەری كوردستان.... بەداخ و خەمێكی قوڵەوە، ئێستا تەرمی كەسایەتی سیاسی و سەركردەی دیاری كوردستان و  جوامێری ڕۆژانی تەنگانەی گەلەكەمان، قادری حاجی عەلیمان بەخاك سپارد، كە بەهۆی نەخۆشی كۆرۆناوە دوێنێ 10/11/2020 كۆچی دواییكرد. قادری حاجی عەلی یەكێك بوو لەو سەركردە دەگمەن و كەم وێنانەی كە هەموو تەمەنی بەخشیە جوڵانەوەی رزگاری نیشتمانی كوردستان، لە قۆناغی خەباتی نهێنی شارو دواتریش لە قۆناغی خەباتی پێشمەرگایەتی و شۆڕشدا، هەروەها لە دوای راپەڕینی 1991یشەوە، ژیانی شاریشی كردە سەنگەری خەبات و بەرگریكردن لەداوا ڕەواكانی خەڵكی كوردستان، بۆ دژایەتی گەندەڵی و نادادی كۆمەڵایەتی و بەدەستهَنانی ژیانێكی شەرەفمەندانە بۆ هاوڵاتیانی كوردستان، هەر ئەوەش وایكردبوو یەكێك بێت لە كەسایەتیە  ناوازەو خۆشەویستەكان و ئومێدی سەردەمی كێشەو قەیرانە جۆراو جۆرەكان. كاك قادر لە بنەماڵەیەكی ناسراو و خاوەن پێگەو خانەدانی شاری سلێمانی لە دایك بوە، لە تەمەنی لاوێتییەوە تێكەڵی چالاكی سیاسی و بەرەنگاربونەوەی رژێمی بەعسی عێراق بوە، بەشداربوە لە شۆڕشی ئەیلول و لە ساڵی 1972  وە بۆتە ئەندامی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان. بەژیری و دانایی و لێهاتویی خۆی لە هەرجێگەیەك ئەرك و بەرپرسیارێتی لەسەر شان بوو بێت، بەو پەڕی دڵسۆزیەوە رایپەراندووەو وەك سەركردەیەكی خاكی خۆنەویست دەركەوتووە، لە ساڵی 1984  و لە تەمەنی 29  ساڵیدا لە كۆنفراسی دووەمی كۆمەڵەدا بووەتە ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵە و دواتریش بووەتە بەرپرسی مەڵبەندی 2 ی (یەكێتی نیشتمانی كوردستان) ، دوای ماوەیەكیش بووە بە لێبرسراوی مەڵبەندی یەكی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، لە سەرەتای راپەڕینەوە بووەتە ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، هەوەروەها لە دوای راپەرینیش لێپرسراوی بەرەی كوردستانی بووە لە پارێزگای سلێمانی. دواتریش پۆستی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی وەرگرتووەو لەو ماوەیەدا رۆڵی بەرچاوو كاریگەری هەبووەو چالاكانە ئەركەكانی سەرشانی خۆی ئەنجامداوە.  كاك قادر لە كۆتایی ساڵی 2000داو  لەپێناو بەرگریكردن لەو پرەنسیپ و  بەهایانەی كە خۆی بڕوای پێیبو وازی لەهەموو ئەرك و بەرپرسیارێتیەك لەناو یەكێتیدا هێناو وەك سەركردەیەكی سادەو جێمتمانەی خەڵك و خاوەن ئەزمون بەردەوام بووە لە پشتیوانیكردنی پرۆژەی میدیای ئەهلی و كەسانی خاوەن هەڵوێست و داكۆكیكاری مافەكانی خەڵ بووە. كاك قادر لەقۆناغە جیاجیاكانی خەباتیدا بەهۆی تواناو شارەزایی خۆیەوە ئەرك و بەرپرسیارێتی گەورەو گرنگی پێسپێردراوە لەبوارەكانی كاری نهێنی و ڕێكخستن، حزبی و سیاسی و دبلۆماسی وڕاگەیاندن ، پێشمەرگایەتی وسەربازی و ئەمنی، لە دوای دامەزراندنی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش چەند جارێك داوای لێكراوە لەتەشكیلەی حكومەتدا بەشداربێت و پێشنیاری پۆست و ئەركی گەورەی بۆكراوە بەڵام رەزامەند نەبووەو ڕەتی كردووەتەوە. كاك قادر لە مێژووی دوورو درێژی خەبات و تێكۆشانیدا وەك كارەكتەرێكی خاوەن پرەنسیپ و مۆراڵی سیاسی ناسراوەو دەركەوتووە، هەر لەو روانگەیەوەو  لەسەردەمی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هەمیشە چاوی لە بەدیهێنانی ژیانێكی باشتر بووە بۆ میللەتەكەی، هیچ كات دانەبڕاوە لە خەڵك و هەمیشە پاڵپشتیكەری ستەملێكراوان بووەو هێزی بەخشیەوە بە رۆحی بەرەنگاربونەوەی زوڵم و لە پێگەیەكی بەهێزوو كاریگەرەوە هەوڵی ریفۆرم و گۆڕانكاری داوە.  ساڵی 2006 لەگەڵ خوالێخۆشبوو (نەوشیروان مستەفا)و چەند هاورێیەكی تر پێكەوە كۆمپانیای وشەیان دامەزراند، دواتر لەگەڵ ژمارەیەك لە هاوڕێكانیان لەناو یەكێتی و خەڵكانی بەهەڵوێستی دەرەوەی یەكێتی و حزبەكان لە تێكڕای چین و توێژەكان پێكەوە بزوتنەوەی گۆڕانیان لە ساڵی 2009 دا راگەیاند. لەگەڵ هاورێكانیدا یەكێك بوو لە پایە سەرەكییەكانی ئەو بزوتنەوە جەماوەرییە، كاك قادر لە پێناو بەلاداڕێدا نەبردنی گۆڕان و لانەدان لەو پرەنسیپانەی گۆڕانی لەپێناودا دامەزرابو، لە سەردەمی خوالێخۆشبوو (نەوشیروان مستەفا)دا چەندین جار لەگەڵ ژمارەیەك لە هاوڕێكانیدا هەڵوێستیان راگەیاند و كاركردنی خۆیان هەڵپەسارد، هەر لەو پێناوەشدا خۆی و هاوڕێكانی روبەڕوی چەندین ئاستەنگ و بەربەست بونەوە، لە دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفاش،  قادری حاجی عەلی و هاوڕێكانی بە هەمو هێزو توانا و ئەزمونی خۆیانەوە شانیاندایە بەر بزوتنەوەی گۆڕان و درێژەیان دا بە هەوڵەكانیان تا بزوتنەوەكە  لەو پرەنسیپ و ئامانجانەی كە لەپێناویدا دامەزرابوو بەردەوام بێت، بەڵام دوای نائومێدبونیان، بێ ململانێكردن و كۆسپ و تەگەرە درووستكردن بزوتنەوەكەیان جێهێشت  و وەك كارەكتەری سەربەخۆ مانەوە، كە ئەوەش شێوازێكی نوێ بوو بۆ دەستبەرداربوون لە ململانێ و  ناكۆكی ناو حزب .  كاك قادر بەوە ناسراوە كە بەردەوام پشتیوانی دەنگی ئازادبووە، ئەو سەرباری ئەوەی یەكێك بووە لەسەركردە سەربازی و سیاسییەكانی شاخ،  پشتیوانێكی جدی و سەرسەختی كەسانی خاوەن هەڵوێست و میدیای ئازاد و رۆژنامەنووسان و نوسەران و رۆشنبیران و گەنجان و چالاكانی مەدەنی بووە، هەمیشە دەرگای بەرووی ئەوانەدا كراوە بووەو هاوكاربووە بۆ چەسپاندنی ئازادی رادەربڕین و پشتیوانیكردنی خەباتی مەدەنی. كاك قادر لەیەككاتدا چەندین ئاكارو سیفاتی جوانی لە خۆیدا كۆكردبوەوە كە هەموو ئەو تایبەتمەندیانە پێكەوە لەسەرەتای گەنجێتیەوە كردی بە كەسایەتیەكی سیاسی دیار و هەڵكەوتوو، دواتریش لە رێرەوێ خەباتیدا وەك سەركردەیەكی خۆشەویست و جێمتمانەی ناو جەماوەر دەركەوت، ئەو سەرەرای جیاوازیەكان هەمیشە گیانی یەكتر قبوڵكردنی لە ناخی كۆمەڵگەدا دەچاند. كوردستانیانی ئازیز... كۆچی ناوەختی كاك قادر خەسارەت و كۆستێكی گەورەیە بۆ گەلەكەمان و هەموو ئەوانەی چاویان لەژیانێكی باشترو دادپەروەرانەیە، بەتایبەت لەم كاتەدا كە كوردستان لە كێشەو گرفتی قوڵی هەمەلایەنەدایە لە بوارەكانی حوكمرانی و سیاسی و حزبی و ئابوری و كۆمەڵایەتیدا، بونی سەركردەیەكی وەك ئەو پاڵپشتی و هێز و ئومێدبو بۆ هەموان، هەروەك چۆن ئێمە لە پەژارە و خەمێكی قوڵداین، ئاواش ئێمەو هەمو ئەوانەی هاوڕێ و هاوسەنگەر و ئەوبوین سورئەبین لەسەر ئەو رێگایەی كاك قادر هەمو گەنجێتی لەپێناودا كردە قوربانی و بەدرێژایی تەمەنی لەوپێناوەدا تێكۆشا و بەرەنگاری ئاستەنگەكان بوەوە و بە خەبات و هەوڵدان و ئومێدی بەدیهێنانی عەدالەتی كۆمەڵایەتی سەری نایەوە. سەركردەو تێكۆشەری مەزن،  لە گۆڕەكەتدا بە ئارامی بنو، بە مەردی و سەربەرزانە ژیایت و بە مەردی و سەربەرزانە سەرت نایەوە، تۆ یەكێكی لە سەركردە ئاخر خێرە دەگمەنەكانی ئەم وڵاتە، وڵاتی پڕ لە قوربانی و خوێن و لە هەمانكاتدا وڵاتی پڕ لە خێرو بەرەكەت و داهاتی زۆر، كە دەبوایە گەلەكەمان لە سایەی حكومڕانی دامەزراوەیی و سەروەری یاسادا لە لە ئاستێكی باشی ژیاندا بووایە. ئەی هاوڕێ و هاوخەباتمان، بەم دوا كۆچەی ژیانت زۆر خەمبارو نیگەرانت كردین و لەم دۆخە پڕ لەگرفت و قەیرانەی كوردستاندا كەلێنێكی گەورەت بەجێهێشت، بەڵام رێگای باوەڕی مرۆڤی جوامێری وەكو ئێوە هەرگیز بە مردن كۆتایی نایات و هەر رۆژێك چرۆی ئومێدێكی نوێ دەردەكات، دڵنیاشین یادو یادەوەری ئێوەش لە ناو ئەو ئومێدە نوێیەدا بە زیندووی دەمێنێتەوە .. لەكۆتاییدا جارێكیتر سەرەخۆشی لەبنەماڵە نیشتمان پەروەرو قوربانیدەرەكەی كاك قادرو هەمو هاوڕێ ودۆستان و دڵسۆزان و خەمخۆرانی كاك قادر دەكەین و داواكارین لە خوای گەورە سەبوری هەموو لایەكمان بدات و رووحی كاك قادر بە بەهەشت شاد بێت.    عوسمانی حاجی مەحمود لەبری هاوڕێیانی قادر حاجی عەلی   

درەو: بڕیارە لە دوو رۆژی داهاتوودا یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان بە بێ بزوتنەوەی گۆڕان یەكەم كۆبونەوە لەسەر پرسی لامەركەزی بكەن. بە پێی زانیاریەكانی (درەو) پارتی و یەكێتی لەسەر ئاستی تیمی حكومەت كۆدەبنەوە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر پرسی لامەركەزی، ئەندامانی وەفدەكەی پارتی( پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف و ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەیران)ەو ئەندامانی یەكێتی (ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران و یوسف گۆران بەرپرسی نوسینگەی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران) پێكهاتووە، وەفدەكە لەسەر ئاستی تیمی یەكێتی و پارتیە لە ناو حكومەت و تیمی بزوتنەوەی گۆڕان بەشدار پێنەكراوە لەو كۆبونەوە. یەكێك لەو داواكارییانەی كە لە نامەكەی بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی ئاراستەی پارتی كراوە، جێبەجێكردنی پرسی لامەركەزیە، لەبەرامبەر ئەو داواكارییەی یەكێتی دوێنێ پارتی داوای كۆبونەوەی كردووە لەسەر ئەو پرسە.  لە ئێستادا یەكێتی داوای لامەركەزی ئیداری و دارایی دەكات و پارتیش  رەزامەندە بە لامەركەزی بەڵام تەنها لامەركەزی ئیداری، بەو پێیەی لە بەرنامەی كابینەی نۆیەمدا ئاماژە بە جێبەجێكردنی لامەركەزی كراوە.  

دانا حەمەعەزیز بەدریژایی میژوی تازە، چوار ساڵی ڕابردوی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا بە ناکاریگەرترین قۆناغ دا تێپەڕیوە. ترەمپ، پەیوەندیە سیاسی و ئابوریەکانی ئەمریکای لەگەڵ جیهان، دوچاری پاشاگەردانیی کردۆتەوە. پارسەنگ و ڕاستکردنەوەی  ئەم سیاسەتە، یەکێکە لە ئەرکە قورسەکانی  جۆ بایدن لەگەڵ هەموو ئەو وڵاتانەی  زەرەر یان قازانجیان کردوە. زۆربەی وڵاتان بە گەشبینی و هەندێکیشیان بە نیگەرانیەوە ئەڕواننە ئیدارەی تازەی ئەمریکا.   کوردوستانی عێراق  لە دوای ڕاپەڕینەوە ئەمریکا پێنج سەرۆکی گۆڕیوە، بەڵام  لەسایەی هیچیاندا بە ترەمپیشەوە، ئەمریکا پشتی لە کورد نەکردوە  تەنانەت لەکاتی شەرمەزاریی و هەڵە کوشندەکانی بارزانیشدا بە ٣١ی ئاب و دەستبەردار نەبونی دەسەڵات و چەسپاندنی حوکمی خێڵ و هەڵەی جەرگبڕی ڕیفراندۆمیشەوە. لە سەردەمی ترەمپدا، پشتیوانیەکانی ئەمریکا بۆ هەرێمی کوردوستان بەردەوام بوون، تەنانەت حکومەتی ئەمریکا دڵسۆزانە لە بارزانی پاڕایەوە ڕیفراندۆم نەکا، لەبەرامبەردا لە دۆکیمێنتیکی مێژووییدا بەدیلیکی زۆر گرنگی خستە بەردەم و هاوکات لە مەترسیەکانی ڕیفراندۆم و ئەنجامە خراپەکانی ئاگاداری کردەوە. تا ئێستا ئەمریکا دەستبەرداری پشتیوانی کوردی عێراق نەبوە، بەڵام ئەمریکا و هەمو دۆستە خۆراوایەکانی کورد نا ئومێدن لەم مۆدێلەناشیرینەی حوکمڕانیی لە هەرێمی کوردوستان. بارزانی هێشتا خۆی بەسەرۆك و تەنانەت هاوڕێی بایدنیش ئەزانێ بەڵام ناچێێتە ژێر باری بەرپرسیاریەتی هیچ کام لە و شکست و کارەساتانەی لەژێر فەرمانڕەوایی ئەودا دوچاری کوردوستانی عێراق بوە. تائیستا ئاماژەیەك نیە بۆ راگرتنی پشتیوانیەکانی ئیدارەی نوێی ئەمریکا بۆ هەرێمی کوردوستان، بەڵام ئەم شیوازە گەڕوگولەی حوکمڕانیی هەرێم دواجار مایەیی بەزەیی و پشتیوانی نیە، بەتایبەتی لە وجودی بەغدایەکی بەهێزدا کە بایدن پشتیوانیەتی. تورکیا تورکیا و ئەردۆغان، سودمەند بون لە ڕەفتارەکانی ترەمپ. داگیرکردنی بەشێك لە کوردوستانی سوریا لەلایەن سوپای تورکەوە بە تویتیکی بێ مەعنای ترەمپ، دەسکەوتێکی کەم نەبوو بۆ ئەردۆغان ئەگەر کاتیش بێ!  سەرکوتکردن و پێشێلکاری ئازادیە سەرەتاییەکانی ناوخۆ، کڕینی سیستەمی موشەکیی ڕوسیی، پەلکێشیەکانی تورکیا بۆ ناو ئاوەکانی قوبرس و یۆنان و ناردنی هێز بۆ لیبیا و بەئاشکرا پشتیوانیکردنی گروپە جیهادیەکانی سوریا، ئەنجامی بیدەنگیی ئیدارەی واشنتن بوە. لەگەڵ ئیدارەی تازە و گەڕانەوەی ئەمریکا بۆ پرەنسیپەکانی، حکومەتەکەی ئەردوغان ترسی هەیە ڕوبەڕوی سزای ئابوری و لە قاڵبدانی سیاسی و سەربازی ببێتەوە بەتایبەتی لەم کاتەدا کە باری ئابوری زۆر دژوارە.  ئێران ئەگەرچی بایدن حەز بە گەڕانەوە بۆ پەیمانی ساڵی ٢٠١٥ ئەکات بۆ سنوردارکردنی توانا ئەتۆمیەکانی ئێران، بەڵام سەرکێشی و گاڵتەکردنی ئاخوندەکان (لەسەرویانەوە خامنەیی) بەتوانای ئەمریکا و بە سەرۆکی نوێ، ڕێگەی وتوێژ سەختتر ئەکا. ئەگەر ئاخوندەکان سور بن لەسەر ئەم سیاسەتەیان، گوشار و سزاکانی ترەمپ لە دژی ئێران ئەگەر زیاد نەکا، وەك خۆی ئەمێنێتەوە. لەلایەکی ترەوە ئاشتبونەوەی بەشێك لە وڵاتانی عەرەب لەگەڵ ئیسرایل، هەڵوێستی دەوڵەتی عیبری توندتر و بەهیزتر کردوە بەرامبەر ئێران. ئیسرایل بەئاشکرا ئەڵێ ئێران مەترسیە بۆسەر ئاسایشی ئیسرایل و ئیمارات و سعودیە و ڕێگەی پێنادەن لە قەبارەی خۆی دەرچێت! چین بە قسە بێتامەکانی ترمپ بێ، پەیوەندیەکانی ئەمریکا لەگەڵ چین لەئاستێکی زۆر خراپدایە، بەڵام جگە لە ناکۆکی لەسەر چۆنیەتی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، بەدریژایی چوار ساڵی ڕابردو و تائێستاش، چین سودمەندی گەورەی چەوتیەکانی سیاسەتی دەرەوەی  ترەمپ بوە. چینیەکان نایشارنەوە کە لەسایەی ئیدارەی نوێی و ئەوکاتەی ئەمریکا ئەچیتەوە سەر ڕێڕەوی خۆی، دوچاری گوشاری سیاسی و سزای ئابوری زیاتر ئەبنەوە بەهۆی پێشێلکردنی ئازادیی و سەرپێچی بازرگانیی لەلایەن چینەوە. تاکە هیوای چین بە ئیدارەی نوێ، گەیشتنە بەڕێکەوتن لەگەڵ ئەمریکا لەسەر ئاو و هەوا و هاوکاری بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا.  ڕوسیا ڕوسیا هۆکاری سەرەکی دەرچونی ترەمپ بوو لە هەڵبژاردنی ٢٠١٦دا. بێدەنگیی ئەمریکا بەرامبەر پەلهاویشتن و پێشیلکاریەکانی ڕوسیا لە چوار ساڵی ڕابردودا، پوتین ی بەرەوە دیکتاتۆری و تاکڕەوەی زیاتر بردوە. لەم چوارساڵەدا، ڕوسیا هیچ بەرهمێکی ئابوری نەچنیوەتەوە، بەڵام دەرفەتی باش بۆ بەپاڵەوان بونی پوتین ڕەخسا بەتایبەتی دوای دەرکەوتنی سوپاکەی لە سوریا وەك هێزێکی بێ ڕکابەر و مامەڵەکردن بە خاکی سوریاوە لەسەر مێزی ئاشتی لەگەڵ تورکیا و ئێراندا. پوتین مەترسی زۆری لە سزای  ئیدارەی تازەی واشنتن هەیە بۆ گێڕانەوەی مۆسکۆ بۆ قەبارەی خۆی، بەتایبەتی لەم کاتەدا کە ڕوسیا بە قۆناغێکی ئابوری زۆر سەختدا تێئەپەڕێ، بارودۆخی سیاسی ناوخۆی نالەبارە و پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئەلمانیا و یەکێتی ئەوروپا خراپە. ساڵی ٢٠١١ بایدن بە ئاشکرا بە پۆتین ی وت: " ئەگەر لەشوێنی تۆبومایەوە خۆم هەڵنەئەبژاردەوە، چونکە ئەوە بۆ خۆت و بۆ ڕوسیا باشتر بوو"! ئەلمانیا و ئەوروپا ئەڵمانیا وەك چوارەم گەورەترین ئابوری جیهان و گەورەترین هاوبەشی ئابوری ئەمریکا، زەرەرمەندی سیاسەتی ئابوری ئیدارەی ترەمپ بوە. بەپێی سەنتەری لێكۆڵینەوەی Pew، بەدرێژایی مێژوو، ترەمپ ناپەسندترین سەرۆکی ئەمریکا بوە و تەنها لە ١٠% ئەڵمانەکان متمانەیان پێی هەیە. هەوڵدانی ترەمپ بۆ کۆسپ دروستکردن لەبەردەم هاوردەی تەکنۆلۆجیای ئەڵمانی و گاڵتەکردن بە ئۆتۆمبێلی ئەڵمانی، زۆرترین توڕەیی لە ناوەندە پیشەسازیەکانی ئەڵمانیا دا دروستکردوە. لەلایەکی ترەوە بەهۆی مامەڵەی نادروستی بازرگانیی ترەمپەوە، هەناردەی پیشەسازی ئەلمانیا بۆ چین زەرەری پیگەیشتوە. چوار ساڵە ئیدارەی ترەمپ هەر خەریکی سەرزەنشتکردن و سوکایەتی کردنە بە توانای هێزە ئەوروپیەکانی ناو ناتۆ، لە دوو ساڵی ڕابردودا هاریکاریی و پشتیوانی بەرنامەی ناتۆ لەلایەن ئەمریکاوە، پاشەکشەی زۆری کردوە.  بریتانیاش لە سایەی کۆنە پارێزە دژە ئەوروپیەکاندا، ڕۆڵی نیودەوڵەتی خۆی لەدەست داوە. لە ئیستادا فرەنسا، بەتەنیا سەرکردایەتی سیاسەتی دەرەوەی خۆرئاوا ئەکات. لەم قۆناغەدا پشتیوانی فرەنسیەکان بەپلەی سەرەکیی هێزی ئابوری ئەڵمانیا و وڵاتە بچوکەکانی باکوری ئەوروپایە. بەپێچەوانەی ترەمپ، بایدن ئاواتەخوازی ناتۆیەکی بەهێز و  فروانکردنی ڕۆڵ و گەشەپیدانی تواناکانیەتی.   ترەمپ بەئاشکرا دژایەتی خۆی بۆ یەکێتی ئەوروپا و ئەوروپایەکی یەکگرتوو نیشانداوە،  چوار ساڵە هانی ئینگلیز ئەدا بۆ دورکەوتنەوە لە ئەوروپا و ڕەتکردنەوەی شەراکەتی ئابوری و بازرگانی ئازاد لەگەڵ یەکێتی ئەوروپادا. بەڵام جۆ بایدن بەدرێژایی ئەو هەشت ساڵەی جێگری سەرۆکی ئەمریکا بوە، خۆیی و سەرۆکەکەی، پشتیوانی یەکیتی ئەوروپا و ئەوروپایەکی یەکگرتوو بون، دژیی برێکست و بەداخ بون بۆ جیابونەوەی بریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا. لای بایدن مامەڵکردن لەگەڵ بەرلین و پاریس پەسندترە لە (لەندەن)ێکی تەنیا.  بایدن، دژی هەر سەرکێشیەکی بریتانیایە کە ببێتە هۆی پێشێلکردنی ڕێکەوتن نامەی ئاشتی ئیرلەندای باکور. بایدن بە توندی دژی هەر هەوڵێکی بریتانیایە بۆ توندکردنی سنوری نێوان ئیرلەنداکان و کۆنترۆڵ و پشکنینی کاڵا لە نێوان ئیرلەندای باکور و بریتانیای مەزن(ئینگلتەرا، سکۆتلاند، وێڵز).  جۆ بایدن بەرەچەڵك ئیرلەندیی و  هاوڕێی نزیکی جێری ئادەمزی سەرکردەی شین فینە. بایدن شانازی بە کاریگەریی لۆبی ئیرلەندیەوە ئەکات کە  هەژمونێکی باشی بەسەر سیاسەتی ئەمریکاوە هەیە، ئەمە جێگەی نیگەرانی کۆنەپاریزەکانی ئینگلیزە و بە نیگەرانیەوە ئەڕواننە ئایندەی پەیوەندیەکانی بریتانیا و ئەمریکا بەتایبەتی دوای بەتەواوی دەرچونی  بریتانیا لە یەکیتی ئەوروپا لە مانگی یەکی ٢٠٢١ دا.

 (درەو): سایتی (كوردستان 24)ی نزیك لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە زاری سەرچاوەیەكەوە ئاشكرایكرد، سبەینێ لە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، مەكتەبی سیاسی پارتی‌و یەكێتی كۆدەبنەوە. كۆبونەوەكە بە ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بەڕێوەدەچێت، شاندی یەكێتی بافڵ تاڵەبانی سەرۆكایەتی دەكات‌و لە ژمارەیەك لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی پێكدێت.  شاندی پارتی پێكدێت لە هۆشیار زێباری‌و ژمارەیەك ئەندامی مەكتەبی سیاسی. ئەم كۆبونەوەیە دوای ئەوەدێت رۆژی هەینی بافڵ تاڵەبانی چووە هەولێرو نامەیەكی یەكێتی گەیاندە نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی. یەكێتی نیگەرانە لە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت لەگەڵ پارتی‌و دەڵێ رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكراوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەنامەكەیدا بافڵ تاڵەبانی داوای لە پارتی كردووە دواین هەڵوێستی خۆی لەبارەی ئەو رێككەوتنەوە بە یەكێتی رابگەیەنێت. بۆ زانیاری زیاتر لەبارەی دواین پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی‌و پارتی، كلیك لەسەر ئەم لینكەی خوارەوە بكە: https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=7035  

(درەو): جۆ بایدن سەرۆكی نوێی ئەمریكا دوای دەستبەكاربوونی لە كۆشكی سپی، ژمارەیەكی زۆر ئیمتیازی دارایی‌و ئاسانكاری وەكو سەرۆك پێدەدرێت. بەگوێرەی راپۆرتی سایتی "بزنس ئیسایدەر"، سەرباری ئەوەی جۆ بایدن موچەیەكی زۆر وەردەگرێت، وەكو سەرۆك بڕێكی زۆر پارەش دەخرێتە بەردەست بۆ خەرجی گەشتكردن‌و كاتبەسەربردنەكانی. موچەیەكی زۆر ساڵی 2001 كۆنگرێس موچەی سەرۆكی لە (200 هەزار) دۆلارەوە بۆ (400 هەزار) دۆلار بەرزكردەوە، ئەمە لەپاڵ دابینكردنی بڕی (50 هەزار) دۆلاری ساڵانەی تر بۆ خەرجییەكانی تر. جگە لەمە، سەرۆكی ئەمریكا لەژێر بەندی بودجەی گەشتكردندا بڕی (100 هەزار) دۆلار وەردەگرێت، لەگەڵ بڕی (19 هەزار) دۆلاردا بۆ كاتبەسەربردن، بەپێی یاسای باج لە ئەمریكا موچەی سەرۆكایەتی باج دەیگڕێتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە پاداشتە داراییەكانی تر بەوشیوەیە نین. خەرجی دیكۆری كۆشك بەگوێرەی سایتی "بزنس ئینسایدەر" باسی كردووە، سەرۆكی نوێی ئەمریكا بڕی (100 هەزار) دۆلار وەردەگرێت كە ئەم پارەیە تەرخانكراوە بۆ دیكۆرو دیزاین‌و كەلوپەلی ناو كۆشكی سپی. خێزانی باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووتری ئەمریكا قایل نەبوون بەوەی ئەم بڕە پارەیە وەربگرن‌و پارەی تایبەتی خۆیان بەكارهێنا بۆ دووبارە رێكخستنەوەی كۆشكی سپی بەوشێوەیەی گونجاوە بۆیان.  تۆڕی "CNBCN EWS" رایگەیاند، دوای سەرۆكەوتنی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2016، ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ بڕی (ملیۆنێك‌و 75 هەزار) دۆلاری لە نوێكردنەوەی كۆشكی سپیدا خەرج كردووە.  سودوەرگرتن لە باخچەی كۆشك لەماوەی سەرۆكایەتی هاوسەرەكەیدا، خاتوو میشڵ ئۆباما دەستی بەكاركردن كرد لە باخچەی كۆشكی سپی، میلانیای هاوسەری ترەمپ درێژەی بە كارەكەی میشڵ ئۆبامادا‌و بەردەوامی دا بە نەریتی میوانداریكردنی منداڵانی خوێندنگەكان لە باخچەی كۆشكی سپی، كە بەگوێرەی قسەی تۆڕی "CNN" لەم باخچەیەدا میوە‌و سەوزەمەنییەكان هەیە. خەرجی نۆژەنكردنەوە خەرجی نۆژەنكردنەوەی كۆشكی سپی ساڵانە دەگاتە نزیكەی (4 ملیۆن) دۆلار، بەڵام سەرۆك ئەم پارەیە نادات، بەڵكو تەنیا خەرجی خزمەتگوزارو ئەو تیمانەی خاوێنكردنەوە دەدات كە لە ئاهەنگە تایبەتەكاندا كاردەكەن كە لەناو كۆشكی سپیدا میوانداری دەكرێن. شوێنی كاتبەسەربردن لە كۆشكی سپیدا ژمارەیەك شوێنی كاتبەسەربردن هەن كە سەرۆك دەتوانێت سود لە خزمەتگوزارییەكانیان وەربگرێت لەنمونەی هۆڵی یاری بۆڵینگ‌و مەلەوانگەی چارەسەری سروشتی‌و یاریگای تێنس‌و یاری باسكە‌و هۆڵی سینەما. هەندێك شتی تر لەنێو ئەو شتانەی تردا كە سەرۆكی ئەمریكا بەهۆی پۆستەكەیەوە دەتوانێت لێیان سودمەند بێت بابەتی پشوودانیەتی لە هاوینەهەواری "كامپ دەیڤید" لە باكوری خۆرئاوای واشنتۆن كە سەیرانگایەكە لە چیای كاتۆكتین لە نزیك سۆرمونت لە ویلایەتی میریلاند. هەروەها سەرۆك فڕۆكەی "بۆینگ 200-747" بەكاردەهێنێت كە خەرجی بەكارهێنانی بەپێی قسەی "CNN" نزیكەی (200 هەزار) دۆلارە بۆ یەك كاتژمێر، ئەمە سەرباری بەكارهێنانی كۆپتەری "مارین ون". پاسەوانی سەرۆكایەتی سەرۆكەكانی ئەمریكا سودمەند دەبن لە خزمەتگوزاری پاسەوانی نهێنی، كە ئەم پاسەوانێتییە تەنانەت دوای ئەوەی ماوەی سەرۆكایەتیشیان كۆتایی دێت، هەر بەردەوام دەبێت، بەپێی زانیارییەكانی وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆ، خەرجی پاسەوان‌و هەواڵگری نهێنی لە ساڵی 2017دا بڕی (ملیارێك‌و 900 ملیۆن) دۆلار بووە. ئاڵوگۆڕی ئیدارە ئاڵوگۆڕی دەسەڵات لە سەرۆكێكەوە بۆ یەكێكی تر پرۆسەیەكە كە لەڕووی مادییەوە خەرجی دەكەوێتەسەر، ئەم خەرجییەش بریتییە لە قەرەبووی فەرمانبەران‌و خزمەتگوزاری پەیوەندیكردن‌و ئۆفێسی نوێ.  بۆ نمونە بەگوێرەی خەمڵاندنەكان، رۆشتنی ئۆباما بۆ كۆشكی سپی بڕی نزیكەی (9 ملیۆن‌و 300 هەزار) دۆلار تێچووە.  

درەو: جۆ بایدن، کاندیدی دیموکراتەکان بۆ سەرۆکایەتی ئەمەریکا، تا ئێستا (290) دەنگی هەڵبژاردنی كۆكردووەتەوە كە سەركەوتن پێویستی بە (270) دەنگ ی هەڵبژاردنی هەیە. هەرچەندە هێشتا بە فەرمی ئەنجامەكان رانەگەیەنراوە، بەڵام میدیاكانی ئەمریكا سەركەوتنی بایدنیان راگەیاند تا ئێستا: بایدن : (74 ملیۆن و 857 هەزارو 880) دەنگی بەدەستهێناوە ترەمپ: ( 70 ملیۆن و 598 هەزارو 535) دەنگی بەدەستهێناوە  بایدن لە تویتێکدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاند، دەبمە سەرۆکی هەموو ئەمەریکییەک. راشیگەیاند، ئەو ئەرکەی لە پێشمانە سەختە، بەڵام بەڵێن دەدەم، سەرۆکی هەمووان بم، ئەگەر کەسەکە دەنگی دابێت بە من یا خود بە پێچەوانەوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، کەمپین کۆتایی هات، کاتی ئەوەیە توڕەیی و رق وەلا بنێین، وەکو نەتەوەیەک یەکبگرین.

  راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت لە گەشتێكی نوێدا بۆ هەولێر، بافڵ تاڵەبانی دواین نامەی یەكێتی گەیاندە دەستی بەرپرسانی باڵای پارتی، یەكێتی تا كۆتایی ئەمساڵی داناوە بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت لەگەڵ پارتی، بەپێچەوانەوە بەوتەی خۆیان هەڵوێستی یەكلاكەرەوەیان دەبێت، هاوسەرۆكەكان لەدوای دەستبەكاربوونیانەوە هەر مانۆڕێكی سیاسییان بەرامبەر بە پارتی كردبێت بە شكست لێی دەرچوون، ئەمان چاویان لەوەیە دەستیان بە هەڕەمی دەسەڵاتی پارتی (مەسعود بارزانی) بگات، بەڵام تائێستا لە نێچیرڤان بارزانی‌و مەكتەبی سیاسی پارتی زیاتریان چنگ نەكەوتووە، كە ئەوانیش بڕیاری كۆتایی پارتییان لانییە. نامەیەكی نوێ بۆ پارتی دوێنێ بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی چووە هەولێر، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) نامەیەكی نوێی یەكێتی داوە بە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و جێگری سەرۆكی پارتی.  (درەو) تائێستا وردەكاری ناوەڕۆكی پەیامەكەی بافڵ تاڵەبانی دەستنەكەوتووە، بەڵام سەرچاوەكان لەناو یەكێتییەوە باسلەوە دەكەن، لەنامەكەدا بافڵ تاڵەبانی جەخت لەسەر سوربوونی یەكێتی لەسەر جێبەجێكردنی رێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەت دەكات كە لەنێوان هەردوو حزبدا ئیمزاكراوە. لەنامەكەدا بافڵ تاڵەبانی باسی لەوەكردووە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت تەنیا پڕكردنەوەی پۆستەكان نییە، بەڵكو بابەتی تریشە كە تائێستا جێبەجێ نەكراوە‌و داوا دەكات پارتی دواین وەڵامی خۆی لەبارەی جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنە بە یەكێتی رابگەیەنێت. یەكێتی لەبارەی رێككەوتنەكەی لەگەڵ پارتی بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئێستا لەسەر ئەم تەوارانە تێبینی هەیە: •    لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی •    شەراكەتی یەكێتی لە حكومەت •    پڕكردنەوەی پۆستەكانی یەكێتی لە حكومەت‌و ڤیتۆی پارتی لەسەر كاندیدەكانی یەكێتی •    هەڵوێستی یەكێتی لەبارەی دۆخی ئێستای كوردستان‌و كێشەی پەكەكە سەردانەكەی بافڵ تاڵەبانی بۆ هەولێر دوای دەستپێشخەرییەك دێت بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزب، دەستپێشخەرییەكە لەناو حكومەت‌و لەلایەن هەریەكە لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگرییەوە كراوە‌و، لەسەر بنەمای ئەو دەستپێشخەرییە لە رۆژی 17ی مانگی رابردوو، واتە رۆژێك دوای یادی "16ی ئۆكتۆبەر"، بۆ ماوەی 72 كاتژمێر میدیای پارتی‌و یەكێتی شەڕی راگەیاندنیان لەدژی یەكتر راگرتووە، لە تیمی پارتی پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف‌و لە تیمی یەكێتی دارا رەشید وەزیری پلاندانان چاودێری رێككەوتنی راگراتنی شەڕە میدیاییەكەی نێوان هەردوو حزبیان كردووە. دوای ئەم دەستپێشخەرییە، یەكێتی نامەیەكی لەبارەی پرسە هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان، ئاڕاستەی پارتی كردووە، لەو نامەیەدا داوای بەلاداخستنی پرسی لامەركەزیەتی ئیداریی‌و دارایی‌و شەراكەت‌و پشكەكانی یەكێتی لەناو حكومەت كردووە. پارتی وەڵامی نامەكەی یەكێتی داوەتەوە‌و لەبارەی پرسی لامەركەزییەوە باسی لەوەكردووە ئەم بابەتە بەشێكە لە كارنامەی حكومەت‌و یەكێتی دەتوانێت لەچوارچێوەی ئەو كارنامەیەدا لامەركەزیەت جێبەجێ بكات، لەبارەی پشكی یەكێتی لە حكومەت بەدیاریكراویش دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم كە یەكێتی (رەوەند مەلا مەحمود)ی بۆ كاندیدكردووە‌و پارتی كاندیدەكەی یەكێتی رەتدەكاتەوە، لەوەڵامەكەی پارتیدا جارێكی تر جەخت لەسەر ئەوە كراوەتەوە كە مەسرور بارزانی قایل نییە بەوەی رەوەند مەلا مەحمود ئەو پۆستە وەربگرێت، رەوەند ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە‌و خەڵكی كەركوكە، پارتی تۆمەتباری دەكات بەوەی بەشداربووە لە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەردا، بۆیە ڤیتۆیان هەیە لەسەری‌و دوای زیاتر لە ساڵێك‌و پێنج مانگ لە دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، تائێستا بەهۆی ئەم كێشەیەوە یەكێتی نەیتوانیوە ئەو پۆستە پڕبكاتەوە.  لەبارەی شەراكەتی یەكێتییەوە لە حكومەت، پارتی لەنامەكەیدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە رێككەوتنەكە جێبەجێ كراوە‌و یەكێتی بەشی زۆری پۆستەكانی لە حكومەت وەرگرتووە، لەم چەند رۆژەی رابردوودا یەكێتی ژماریەك پۆستی سەرۆكی دەستەو بریكاری وەزیر و راوێژكاری لەناو حكومەت پڕكردەوە. یەكێتی چی دەوێت ؟ بەگشتی لە گەڕی ئەمجارەی دانوستانەكاندا یەكێتی دەیەوێت دەسەڵاتی لامەركەزیەتی ئیداریی‌و دارایی بۆ سنوری دەسەڵاتی خۆی لە پارتی وەربگرێتەوە، بەڵام ئەوەی تائێستا پارتی پێیداوە هەر ئەو جۆرە لە لامەركەزیەتەیە كە ئێستا هەیە‌و لەچوارچێوەی وەزارەتی ناوخۆدایە‌و هەندێك دەسەڵاتە كە دراوە بە پارێزگارەكان، یەكێتی چاوی لە زیاترە، دەیەوێت بەیاسا لامەركەزیەتی تەواوەتی دارایی‌و ئیداری بۆ سنوری دەسەڵاتی خۆی بسەپێنێت‌و بەجۆرێك چیتر سلێمانی بۆ بڕیارە دارایی‌و ئیدارییەكانی نەگەڕێتەوە بۆ هەولێر، ئەمە بوو وای كرد مەسعود بارزانی لەرێگەی مەكتەبی سیاسی پارتییەوە پەیام بۆ یەكێتی بنێرێت‌و پرۆژەی گەڕانەوەیان بۆ قۆناغی بەر لە یەكخستنی حكومەت واتە دوو ئیدارەیی بخاتە بەردەم. یەكێتی نایەوێت بگەڕێتەوە بۆسەردەمی دوو ئیدارەیی، بەڵكو دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ سەردەمی سەرەتای یەكخستنی حكومەتی هەردوولا لە ساڵی 2005دا، چونكە ئەو سەردەمە یەكێتی هەم لە هەولێر شەریكە دەسەڵاتی پارتی بووە، هەمیش پشكی سنوری خۆی لە دارایی هەرێم بەشێوەیەكی سەربەخۆ وەرگرتووە‌و خۆی بەوشێوەیەی كە ویستویەتی لە سلێمانی بەكاریهێناوە، سەرباری ئەمە لەڕووی ئیدارییەوە یەكێتی پێیوایە دەسەڵاتی ئیداری بەتەواوەتی لە هەولێردا قۆرخ بووە‌و سلێمانی دەسەڵاتی لە هیچ بڕیارێكی ئیداریدا نییە، بۆ نمونە پێشتر بەڕێوەبەرایەتی گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی مۆڵەتی پرۆژەكانی بە سەرمایەداران‌و بازرگانان داوە، ئێستا ئەم دەسەڵاتە لە هەولێرەو بەڕێوەبەرەكەی سلێمانی هیچ دەسەڵاتێكی نییە، ئەمە بۆ بەڕێوەبەرایەتییەكانی تریش بە هەمان شێوەیە بەپێی ئەوەی یەكێتی باسی دەكات. لەبەرامبەردا پارتیش گلەیی لە یەكێتی هەیە، پارتی بەفەرمی ناڕەزایەتی خۆی لەبارەی چۆنیەتی بەڕێوەبردنی دەروازە سنورییەكان بە یەكێتی راگەیاندووە، پارتی باسلەوە دەكات بەڕێوەبردنی دەروازە سنورییەكانی ناوچەی خۆی رێكخستوەتەوە‌و بەوهۆیەوە داهاتی دەروازەكانی زیادی كردووە، ئەمە لەكاتێكدایە لە دەروازەكانی سنوری یەكێتی بەشێوەیەكی بەربڵاو قاچاخچێتی دەكرێت‌و داهاتی پێویست بۆ حكومەت ناگەڕێتەوە، مەسرور بارزانی چیتر ناتوانێت پارەی سنوری پارتی كۆبكاتەوە‌و بینێرێت بۆ خەرجی سنوری ئیدارەی یەكێتی ئەگەر یەكێتی هاوكاری حكومەت نەكات لە زیادكردنی داهاتەكاندا.  پرسی پێشمەرگە‌و هێزە ئەمنییەكان لەسەر پرسی پێشمەرگە‌و هێزە ئەمنییەكانیش یەكێتی لەگەڵ پارتی ناكۆكی هەیە. ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان لەدوای دەستبەكاربوونی مەسرور بارزانی لە پۆستی سەرۆكی حكومەت، نوێ نەكراوەتەوە، بەمدواییە یەكێتی وەڵامی بەیاننامەیەكی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی دایەوە‌و ئەمە پارتی نیگەران كرد. ئێستا كە پارتی لەسەروبەندی شەڕو روبەڕووبونەوەدایە لەگەڵ (پەكەكە)، یەكێتی وەكو پێویست نەهاتوەتە پێشەوە، تەنانەت تیمی یەكێتی ناڕازی بوون لەسەر ئەوەی حكومەتی هەرێم بەیاننامە لەدژی جموجوڵەكانی پەكەكە لەناو هەرێمی كوردستان بڵاوبكاتەوە، دواجار قوباد تاڵەبانی كێشەكەی چارەسەر كرد‌و بەیاننامەكەی تێپەڕاند. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەدواین كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا باسلەوە كراوە یەكێتی لەگەڵ شەڕی پەكەكەدا نییە، هەندێك لە یەكێتییەكانیش باسلەوە دەكەن، ئەگەر شەڕ رووبدات یەكێتی هێزی خۆی بەشداری پێناكات لەو شەڕەدا. یەكێتی نایەوێت دەسەڵاتی سەربازی‌و ئەمنی هەرێمی كوردستان لای مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بێت، دەیەوێت هاوشێوەی ئەوەی پێشتر هەبووە، دەسەڵات لای سەرۆكی هەرێم بێت كە ئێستا نێچیرڤان بارزانییە‌و بەپێی یاسا فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی هەرێمی كوردستانە‌و هاوكات ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم وەكو بەرزترین دەسەڵاتی ئەمنی لەهەرێم بەپێی یاسا بە سەرۆكایەتی هەرێمەوە بەستراوە نەك سەرۆكایەتی حكومەت.  نەوت‌و وزە یەكێك لە نیگەرانییەكانی تری یەكێتی لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەبردنی دۆسیەی نەوتە لە هەرێمی كوردستان، یەكێتی داوای دەكات لە بڕیارەكانی تایبەت بەم كەرتەدا بەشدار بێت، سەرباری ئەمە بەپێی زانیارییەكانی (درەو) بەمدواییە لەناو یەكێتیدا رەخنە دەستیپێكردووە سەبارەت بەوەی حكومەتی هەرێم گرێبەستە گەورەكانی بواری نەوتی داوە بە كۆمپانیاكانی پارتی بەدیاریكراویش كۆمپانیای (كار)‌و یەكێتی هیچ پشكدارییەكی لەم بوارەدا نییە. ئەمە لەكاتێكدایە بەرپرسانی باڵای پارتی چەندینجار پەیامیان بۆ یەكێتی ناردووە‌و لەبارەی دۆسیەی نەوتەوە ئاگاداریان كردوون لەوەی بەشدارن‌و پشكی خۆیان وەردەگرن‌و دەچێتە سەر ژمارە حسابییەك لە بانكی "میسر" لە دوبەی‌و هەموو مانگێك یەكێتی پشكی خۆی وەرگرتووە. پێشتریش لەسەر ئەم پرسە جارێك پارتی وەڵامی یەكێتی دایەوە بەوەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتە‌و ئاگاداری دۆسیەی نەوتە. سەفەرەكانی بافڵ بۆ هەولێر تەموزی رابردوو هاوشێوەی ئێستا یەكێتی‌و پارتی پەیوەندییەكانیان بە دۆخێكی ئاڵۆزدا تێدەپەڕی، ئەوكات یەكێتی بەدیاریكراویش لاهور شێخ جەنگی هەڕەشەی هەڵپەساردنی پەرلەمان‌و حكومەتی دەكرد‌و لەبەرامبەردا مەسرور بارزانی هەڕەشەی دووبارەكردنەوەی سیناریۆكەی بزوتنەوەی گۆڕان‌و دەركردنی وەزیرەكانی یەكێتی لە حكومەت دەكرد، بەڵام بەنێوەندگیرییەك بافڵ تاڵەبانی چووە هەولێرو نێچیرڤان بارزانی لە درەنگانێكی شەودا بینی، ئەوكات رێككەوتن لەسەر ئەوەی پارتی و یەكێتی لیژنەیەكی هاوبەش دروست بكەن‌و ئەو لیژنەیە گفتوگۆ لەسەر كێشەكانی نێوانیان بكات‌و چارەسەریان بۆ بدۆزێنەوە، هەردوولا لیژنەیان دروستكرد، رۆژی 11ی ئاب وەفدێكی پارتی بە سەرۆكایەتی هۆشیار زێباری هاتنە هاوینەهەواری دوكان‌و لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی‌و وەفدی یەكێتیدا كۆبونەوە، یەكێك لە بڕیارەكانی ئەو كۆبونەوەیە راگرتنی شەڕی میدیای هەردوو حزب بوو، ئەو بڕیارەش جێبەجێ نەكراو چیتر كۆبونەوەی تری بەدوادا نەهات‌و راوەستا. سەفەری ئەمجارەی بافڵ تاڵەبانی بۆ هەولێر رەنگە هاوشێوەی سەفەرەكەی تەموز بێهودە بێت، چونكە وەڵامەكانی پارتی گۆڕانكارییەكی ئەوتۆیان بەسەردا نەهاتووە. رەنگە بەربەستی گەورەی بەردەم هاوسەرۆكەكان لە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ پارتی ئەوەبێت تائێستا نەیانتوانیوە كۆبونەوەی لوتكە لەگەڵ پارتی رێكبخەن، هاوسەرۆكەكان خوازیارن لەگەڵ بڕیاربەدەستەكانی پارتی قسە بكەن كە مەسعود بارزانی‌و مەسرور بارزانی كوڕیەتی، بەڵام پارتی نێچیرڤان بارزانی‌و مەكتەبی سیاسی حزبیان روبەڕوو دەكاتەوە، كە هیچیان دەسەڵات‌و بڕیاری یەكلاكەرەوەی پارتییان لانییە. بەفەرمی ئەمە جاری دووەمە بافڵ تاڵەبانی دەچێتە هەولێر بۆ قسەكردن لەبارەی پەیوەندییەكانی یەكێتی لەگەڵ پارتی، بەڵام پارتی تائێستا لەسەر ئاستی كەسی یەكەم‌و دووەم‌و تەنانەت سێیەمیش نەهاتوەتە سلێمانی‌و بەدەنگ نیگەرانییەكانی یەكێتییەوە نییە. یەكێتی یەك دەنگ نییە نزیكەی ساڵێكە یەكێتی كۆنگرەی كردووە‌و دەستەیەكی سەرۆكایەتی نوێی هەڵبژاردووە، بەڵام هێشتا ماڵەكەی پەرتەوازەیە‌و كۆنگرە لە بری كۆكردنەوەی زیاتر پەرتی كردووە. دوای ساڵێك لە كۆنگرە، هێشتا دەستوری ناوخۆی حزب تەواونەكراوە، ئەنجومەنی باڵای سیاسی كە كۆسرەت رەسوڵ سەرۆكایەتی دەكات‌و مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری حزبی لەخۆیدا كۆكردوەتەوە هێشتا دەسەڵاتەكانی یەكلانەكراوەتەوە، ئەمانە ناڕازین لە سیاسەتەكانی بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی‌و هەندێكجار هەوڵی سازدانی مانۆڕی سیاسی دەدەن، بەڵام بەگشتی هێشتا كارێكی ئەوتۆیان نەكردووە كە مەترسی لەسەر پێگەی هاوسەرۆكەكان دروست بكات، بەمدواییە كۆسرەت رەسوڵ نامەیەكی بۆ هاوسەرۆكەكان نوسی لەبارەی كاری دەروازە سنورییەكانەوە، بەڵام كاتێك (درەو) كۆپییەكی نوسراوەكەی بڵاوكردەوە، نوسینگەی رۆژنامەوانی كۆسرەت رەسوڵ نوسراوەكەی رەتیكردەوە‌و بەوشێوەیە پەیامەكەی وەكو ئەوەی دەیویست بە هاوسەرۆكەكان نەگەیشت.  لەلایەكی ترەوە یەكێتی لە قەیرانی دارایدایە، داهاتی حزب بەشی خەرجییەكانی ناكات، بەمدواییە هاوسەرۆكەكان لیژنەیەكی سێ كەسییان پێكهێناوە بۆ كۆكردنەوەی داهاتەكانی حزب، بەرپرسانی حزب تێرن، بەڵام دامەزراوەكانی حزب لاواز‌و بێ داهاتن، دارایی یەكێتی بەشێوەیەك تێكەڵ بە دارایی بەرپرسەكانی بووە، هاوسەرۆكەكان بۆیان جیاناكرێتەوە. تیمی یەكێتی لەناو حكومەت‌و پەرلەمان لەنێوان دوو ئاڕاستەدا سەریان لێ شێواوە، ئاڕاستەیەك قوباد تاڵەبانی‌و بافڵی تاڵەبانی برای سەرەوكاریی دەكەن‌و پەیوەندییەكانیان ئاسایی‌و باشە لەگەڵ پارتی، ئاڕاستەكەی تر لاهور شێخ جەنگییە كە ناكۆكە لەگەڵ پارتیدا‌و تائێستا بارزانی‌و پارتی دانیان پێدا نەناوە. بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی لەدوای دەستبەكاربوونیان لە پۆستی هاوسەرۆكایەتی یەكێتی، هەر مانۆڕێكیان بەرامبەر پارتی كردبێت بە شكست لێی دەرچوون، لەوانە لە كێشەی زینی وەرتێ‌و لامەركەزیەتی ئیداری‌و مانۆڕە سیاسییەكان ناو پەرلەمان، هەوڵەكانی دروستكردنی بەربەست بۆ بڕیارەكان لەناو حكومەت، پارتی زیرەكانە هەموو كارتەكانی فشاری لەدەستی هاوسەرۆكەكاندا سوتاندووە، ئێستاو دوای ئەو زنجیرە شكستە، قسەوباس لەسەر ئەوە هەیە گوایە هاوسەرۆكەكان تا كۆتایی ئەمساڵ دەرفەت بە پارتی دەدەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، بەپێچەوانەوە بەشێوەی تاكلایەنە بڕیار لەسەر چارەنوسی سنوری دەسەڵاتدارێتی خۆیان دەدەن، بەڵام ئایا بەو بارودۆخە ناسەقامگیرەی ناو حزبەكەیانەوە دەتوانن بڕیاری گەورە لەبارەی چارەنوسی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ پارتی بدەن ؟

(درەو): رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست) لەزاری چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، كەسە نزیكەكانی، ئامۆژگاری ترەمپیان كردووە خۆی ئامادە بكات بۆ ئەگەری دۆڕاندنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی. ئەمە لەكاتێكدایە وتاری داننان بە شكست كە كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لەحاڵی راگەیاندنی ئەنجامی فەرمی هەڵبژاردن‌و دۆڕاندنیان دەیخوێننەوە‌و تێیدا پیرۆزبایی لە كاندیدی براوە دەكەن، لەلایەن تیمی ترەمپەوە تائێستا ئامادە نەكراوە.  رۆژنامە ئەمریكییەكە باسی لەوەكردووە، ماوەی دوو رۆژە راوێژكارەكانی سەرقاڵی قسەكردنن لەگەڵ ترەمپ لەبارەی ئەوەی دەكرێت هەڵبژاردن بدۆڕێنێت‌و ئەگەر ئەمە روبدات دەبێت چۆن مامەڵە بكات.  (واشنتۆن پۆست) پێشبینی ئەوەی كردووە، ئەگەر بدۆڕێت، پێناچێت ترەمپ بەشێوە نەریتییەكە (واتا خوێندنەوەی وتاری شكست) دان بە دۆڕانەكەیدا بنێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە یەكێك لە كارمەندەكانی كەمپەینی ترەمپ باسی لەوەكردووە هیچ ئامادەكارییەك بۆ نوسینی وتاری داننان بە شكستدا نەكراوە.  رۆژنامەكە پێشبینی ئەوەشی كردووە، تەنانەت ئەگەر هەڵبژاردنیش بدۆڕێنێت، ترەمپ بەردەوام بێت لەسەر بانگەشە "بێ بنەماكان"ی سەبارەت بەوەی سەركەوتنەكەیان لێ دزیوە. بەپێی زانیارییەكانی (واشنتۆن پۆست)، دەوروبەرەكەی ترەمپ دابەشبوون بەسەر دوو كەمپدا، ئەندامانی خێزانەكەی باوەڕیانوایە هێشتا ترەمپ دەتوانێت سەركەوێت‌و دەبێت هەوڵی بەدیهێنانی سەركەوتن بدات، بەڵام ئەندامانی كەمپەكەی تر كە زۆرینەن‌و پێكهاتوون لە گروپێك لە راوێژكارانی سەرۆك‌و سەركردەی كۆمارییەكان، دانیان بە دۆڕاندنی هەڵبژاردنەكەدا ناوە.

(درەو): ئەگەر جۆ بایدن هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بباتەوەو ببێت بە سەرۆکی ئەمریکا وەکو ئەوەی ئێستا پێشبینی ئەنجامەکان وادەڵێن، دۆخی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە سایەی سیاسەتی بایدنەوە بەمشێوەیە خوێندنەوەی بۆ دەکرێت: عێراق کاتێک جێگری باراک ئۆباما بووە، بایدن چەندینجار سەردانی عێراق و هەرێمی کوردستانی کردووە، بەباشی لە کێشەی عێراق تێدەگات، کوڕەکەی لە ریزی سوپای ئەمریکا لە عێراق خزمەتی کردووە، بایدن خاوەنی پرۆژەی دابەشکردنی عێراقە بەسەر سێ هەرێمی شیعەو سوننەو کورددا، ئەو پێیوایە بە دابەشکردن دەتوانرێت یەکێتیی عێراق بپارێزرێت. هەندێک بە دیاریکراویش پارتی دیموکراتی کوردستان خۆشحاڵن بە سەرکەوتنی بایدن، بەوپێیەی بایدن وەکو دۆستێکی نزیکی کوردو هاوڕێی مەسعود بارزانی دەناسێنن، پێیانوایە ئەگەر ریفراندۆمی سەربەخۆیی لەسەردەمی بایدندا بکرایە ئەنجامەکەی بەجۆرێکی تر دەبوو. لەبەرامبەردا ئەوانەی پشتیوانی مانەوەی عێراق دەکەن لەچوارچێوەکەی خۆیدا ترسیان هەیە بایدن نەخشەکەی بۆ دابەشکردنی عێراق بخاتەبواری جێبەجێکردنەوە. لەبارەی بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق کە ئێستا بابەتی گەرمی پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکاو عێراقە، پێشبینی دەکرێت بایدن هەوڵە سەربازییەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریاو ئەفغانستان سنوردار بکات یان بەیەکجاری کۆتایی پێ بهێنێت و لەبری ئەوە هەندێک هێزی دژەتیرۆر لەو وڵاتانە بهێڵێتەوە. سعودیە لە ساڵیادی تیرۆرکردنی (جەمال خاشوقچی)دا بایدن وتی:" چاو بە پەیوەندییەکانی ئەمریکا لەگەڵ سعودیەدا دەخشێنمەوە"، هەر لەبارەی سعودیەوە جارێک بایدن وتی:" بەهای ئەمریکا بە سواڵکردن بۆ فرۆشتنی چەک و کڕینی نەوت بەدی نایەت". بایدن بەڵێنیداوە کۆتایی بە یارمەتییەکانی ئەمریکا بۆ سعوییە بهێنێت لە جەنگی یەمەندا، هەروەها چاوپۆشی لە پێشێلکاریی مافەکانی مرۆڤ نەکات لەبەر بەرژەوەندییە سیاسییەکان. ئیسرائیل و دۆزی فەلەستین بایدن پاڵپشتی ئەوە ناکات خاکی کەناری خۆرئاوا بخرێتە سەر ئیسرائیل، بایدن دەڵێ:" چالاکی دروستکردنی کۆمەڵگە جولەکەنشینەکان لەلایەن ئیسرائیلەوە، هەرجۆرە ئومێدێک بۆ ئاشتی دەخنکێنێت"، بەڵام سەرباری ئەمەش پێشبینی ناکرێت جارێکی تر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە قودسەوە بگەڕێنێتەوە بۆ تەلئەبیب یان هەر هەنگاوێکی تر هەڵگرێت کە ببێت بە هەڕەشە لەسەر سەلامەتی ئەو رێککەوتنانەی بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان بەمدواییە لەنێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبیدا کراوە. بەڵام سەرباری ئەمانە بایدن بەڵێنیداوە جارێکی تر کۆمەکەکانی ئەمریکا بۆ فەڵەستینییەکان دەستپێبکاتەوە، هەروەها دەرگای کونسوڵگەری ئەمریکا لە قودسی رۆژهەڵات و نوسینگەکانی رێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین لە واشنتۆن بکاتەوە. ئیداری بایدن هەوڵی زیندوکردنەوەی بیرۆکەی چارەسەری ئاشتی، کێشەی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستینییەکان چارەسەر بکات. میسر لەبارەی دەسەڵاتی میسرەوە بایدن قسەیەکی هەیە کە وەکو ئاماژەیەک بۆ عەبدولفەتاح سیسی سەرۆک میسر دەڵێ:" ئیتر چەکی سپی زیاتر نادەین بە دیکتاتۆرە دڵخوازەکەی ترەمپ". میسر یەکێک لەو وڵاتانەیە کە لە بایدن نیگەرانە بەهۆی ئەوەی بەردەوام ئیدانەی دۆخی مافەکانی مرۆڤی کردووە لەو وڵاتە. بەگوێرەی قسەی ئەنجومەنی ئەوروپا بۆ پەیوەندییە دەرەکییەکان، بایدن بەشێک لەو یارمەتییە داراییە گەورەیە رادەگرێت کە ئەمریکا ساڵانە بە میسری دەدات، ئەگەر ئاستی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەو وڵاتە پەرەسەندنی زیاتر بەخۆە ببینێت. سوریا پێشبینی ناکرێت بایدن هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا بکێشێتەوە، پاشەکشێ لە سزاکان بۆسەر دیمەشق ناکات. پەیوەندی بەهێزی بایدن  لەگەڵ کوردی رۆژئاوای کوردستان، ئەنکەرە نیگەران دەکات. تورکیا بایدن، ئەردۆغانی بە "ستەمکار" ناوبردووەو داوای لە ئۆپۆزسیۆنی تورکیا کردووە لە هەڵبژاردندا بیخەن. پێشبینی دەکرێت بایدن بەهۆی گرێبەستی کڕینی سیستمی بەرگری موشەکی (S400) لە روسیا، سزا بەسەر تورکیادا بسەپێنێت. ماکس هۆڤمان کە لێکۆڵەرێکی سیاسییە وەکو ئاماژەیەک بۆ پەیوەنییەکانی ترەمپ و ئەردۆغان و ئەو گۆڕانکارییەی دوای دەستبەکاربوونی بایدن روودەدات، بە ئاژانسی رۆیتەرزی وتووە:" ئیتر ئەردۆغان ناتوانێت بە تەلەفۆنێک بۆ کۆشکی سپی، سیاسەتی ئەمریکا سەرەوژور بکاتەوە". ئێران بایدن دەڵێ رێککەوتنی ئەتۆمی ئێستا لەگەڵ ئێران "شورەیی"ە، بەڵام باشترە لەوەی "بوونی هەبێت" بۆ سەرکوتکردنی ئارەزووە ئەتۆمییەکانی ئێران. بایدن دەڵێ:" ئەگەر ئێران گەڕایەوە بۆسەر پابەندییە ئەتۆمییەکانی، جارێکی تر ئەگەڕێینەوە بۆ ناو رێککەوتنە ئەتۆمییەکە". بەگشتی سەرکەوتنی بایدن لە هەڵبژادنی سەرۆکایەتی ئەمریکا، بۆ چوار ساڵی داهاتوو هەندێک لە سیاسەتەکانی ئەمریکا لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەگۆڕێت و وەکو خۆی دەڵێ هەڵەکانی ترەمپ راست دەکاتەوە، بەڵام بەگشتی گۆڕانکارییەکان گەورە نابن هێندەی ئەوەی وەکو جوانکاری سیاسی تەماشا دەکرێن.

درەو: دوای بەجێهێشتنی كۆشكی سپی و ماوەی سەرۆكاتیان، سەرۆكەكانی ئەمریكا لەلایەن دەوڵەتەوە ئەم پێدوایستیانەیان بۆ دابیندەكرێ: ٭ مووچەیەكی خانەنشینی كە بڕەكەی (200 هەزار) دۆلارە لە ساڵێكدا. ٭ هەندێك قەرەبوو، لەگەڵ ئۆتۆمبیلی دیپلۆماسی. ٭ دڵنیای تەندروستی و پۆستەی خۆڕایی. ٭ دابینكردنی پاسەوان بۆ خۆیان و ژن و منداڵەكانیان بە درێژایی ژیانیان. ٭ سەرۆك دەتوانێت لەسەر بودجەی دەوڵەت كەسێك بۆ بەڕێوەبردنی كاروبارەكان دابنێت. ٭ سەرۆك دەتوانێت داوای پارەی زیاتر بكات بۆ چەند خەرجییەكی دیاریكراو، بۆ نمونە بوشی كوڕ زیاتر لە (یەك ملێۆن) دۆلاری وەرگرتوە بۆ نوسینگەكەی و فەرمانبەرەكانی، ئەوەش زۆرترین بڕە پارەیە كە سەرۆكێكی ئەمریكا دوای خانەنشینبوون وەری گرتبێ. ٭جگە لە خانەنشین سەرۆكەكان دەتوانن لە چەند ڕێگەیەكی ترەوە پارەی زیاتر بەدەستبهێنن وەك:  - بەشداریكردن لە كۆنگرەو كۆنفرانس -  وتنەوەی وانە بەشێوەی وانەبێژی - گرێبەستكردن بۆ بڵاوكردنەوەی كتێب بۆ نمونە، باراك ئۆباما دوای یەك مانگ لە بەجێهێشتنی كۆشكی سپی بە بڕی (60 ملیۆن) دۆلار گرێبەستێكی ئیمزاكرد بۆ بڵاوكردنەوەی بیرەوەرییەكانی. ٭  پێش ساڵی 1958  سەرۆكەكانی ئەمریكا دوای بەجێهێشتنی كۆشكی سپی، هیچ بڕە پارەیەكیان پێ نەدەدرا.  

 راپۆرت: درەو هەوڵی کۆتایهێنان بە هەژموونی محەمەد حەلبوسی، سەری ئوسامە نوجێفی وەکو سەرکردەیەکی دیاری سوننەکان کرد بەناو ماڵەکەی بارزانی و شیعەکاندا، نزیکەی حەوت مانگ ماوە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق، لەناو پێکهاتەی سوننەدا شەڕ لەسەر کورسی سەرۆکی پەرلەمان دەستی پێکردووە، ماڵی سوننە لە عێراق هێشتا ماڵێکی شێواو و لێکترازاوە، نوجێفی بەرەیەکی دژی حەلبوسی دروستکردووەو  نوجێفی لە ماڵی بارزانی دوێنێ سەرکردەکانی هاوپەیمانی بەرەی عێراقی سەردانی هەولێریان کردو چاویان بە مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان کەوت. بەرەی عێراقی هاوپەیمانێتییەکەی نوێی سوننەکانی عێراقە کە بەقسەی خۆیان (٣٥) ئەندامی پەرلەمانی عێراقیان لەگەڵدایەو ئوسامە نوجێفی سەرۆکایەتی دەکات. سایتی "بارەگای بارزانی" کە بەردەوام هەواڵی چالاکییەکانی مەسعود بارزانی بڵاودەکاتەوە، هەواڵی سەردانی سەرکردەکانی بەرەی عێراقی بۆلای بارزانی بڵاو نەکردەوە. بەڵام میدیایەکی عێراقی لەزاری سەرچاوەیەکەوە باسی لەوەکرد، لەو دیدارەدا سەرکردەکانی بەرەی عێراقی داوایان لە بارزانی کردووە پاڵپشتییان بکات بۆ دورخستنەوە محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق. بەقسەی سەرچاوەکە، بارزانی بەمەرجێک رازی بووە پاڵپشتییان بکات، کە محەمەد حەلبوسی و بەرهەم ساڵحی سەرۆک کۆمار پێکەوە لە پۆستەکانیان دوربخرێنەوە. راستی ئەم قسەوباسانە تائێستا بەتەواوەتی پشتڕاست نەکراونەتەوە، بەڵام لە بەیاننامەی هاوپەیمانی عێراقدا سەبارەت بە دیدارەکەی بارزانی باسلەوەکراوە" هەردوولا هاوڕابوون لەسەر پێویستی هەڵگرتنی هەنگاوی یەکلاکەرەوە بۆ چاکسازیکردن لە پرۆسەی سیاسی"و هەردوولا بەڵێنیانداوە بەردەوامی بدەن بە گفتوگۆکانیان لەپێناو بەدیهێنانی ئەم ئامانجە". نوجێفی تەنیا سەردانی بارزانی نەکرد، دوای گەڕانەوەی لە هەولێر چاوی بە عەممار حەکیم سەرۆکی رەوتی حیکمە کەوتووەو دەیەوێت سەرکردەی لایەنە شیعەکانی تریش ببینێت. لە عێراقی دوای سەددامدا بووە بە نەریت سێ پۆستە سەرۆکایەتییەکە بەمشێوەیە لەنێوان پێکهاتەکاندا دابەشکراوە: ٭ پۆستی سەرۆک وەزیران بۆ پێکهاتەی شیعە ٭ پۆستی سەرۆک کۆمار بۆ کورد ٭ پۆستی سەرۆکی پەرلەمان بۆ پێکهاتەی سوننە بۆیە هەرکاتێک لەناو یەکێک لەو پێکهاتانەدا کێشە لەسەر پۆستێک دروست دەبێت، پەنا بۆ یەکتری دەبەن. هەرچۆنێک بێت ئەگەر رێککەوتنێکیش کرابێت بۆ دورخستنەوەی حەلبوسی و بەرهەم ساڵح لە پۆستەکانیان، ئەم رێککەونە دەبێت بۆ دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق و بۆ خولی داهاتووی حکومەت و پەرلەمان بێت، چونکە لە ئێستادا محەمەد حەلبوسی و بەرهەم ساڵح خۆیان لە کۆتایی دەسەڵاتەکانیان نزیکدەبنەوە، بەتایبەتی ئەگەر مانگی شەشی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق بەڕێوە بچێت. هاوپەیمانی بۆ خستنی حەلبوسی ٢٥ی مانگی رابردوو، ئوسامە نوجێفی کە یەکێکە لە کارەکتەرە سیاسییە دیارەکانی پێکهاتەی سوننە، هاوپەیمانێتییەکی نوێی بەناوی "بەرەی عێراقی" راگەیاند. ئەوکات نوجێفی وتی هاوپەیمانێتییەکەی (٣٥) ئەندامی پەرلەمانی عێراقی لەگەڵدایەو پێکدێت لە پێنج لایەنی سیاسی کە ئەمانەن: ٭ جبهة الإنقاذ والتنمية ٭ كتلة المشروع العربي  ٭ كتلة الجماهير الوطنية  ٭ الحزب الإسلامي  ٭ الكتلة العراقية المستقلة بەڵام کۆتایی مانگی رابردوو (المشروع العربی) کە خەمیس خەنجەر سەرۆکایەتی دەکات، بێبەریبوونی خۆی لە هاوپەیمانێتییە نوێیەکەی نوجێفی راگەیاند. بەرە نوێیەکەی نوجێفی وەکو ئەوەی خۆی بانگەشەی بۆ دەکات ئامانج لێی "یەکخستنی هەڵوێستی سوننەکانە"، بەڵام وا دەردەکەوێت ئامانجە سەرەکی و گەورەکەی لێدانە لە پێگەی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، ئەمە شەڕی سەرکردایەتیکردنی شەقامی سوننەی عێراقە بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق. حەلبوسی بەسودوەرگرتن لە پێگەکەی وەکو سەرۆکی پەرلەمان ئێستا نەک لە پارێزگای ئەنبار کە خۆی خەڵکی ئەو پارێزگایەیە، پەلی بۆ پارێزگای نەینەوای گۆڕەپانی ئوسامە نوجێفی-ش کێشاوەو پێگەی جەماوەری دروستکردووە، ئەمە سەرباری پارێزگای سەلاحەدین کە مەڵبەندی لایەنگرانی نەیارەکانی تریەتی بەتایبەتی ئەحمەد جبوری پارێزگاری پێشووی سەلاحەین و ئەندامی پەرلەمانی عێراق. ململانێی سەرکردەکانی سوننە لەسەر رێبەرایەتیکردن، لەکاتێکدایە ناوچەکانیان کە بەهۆی شەڕی "داعش"وە وێران بووە، دوای پێنج ساڵ لە کەوتنی "داعش" هێشتا وێرانەیەو ئاوەدان نەکراونەتەوە. یاسای نوێی هەڵبژاردن و چۆنیەتی دابەشکردنی بازنەکانی هەڵبژاردن وەکو دەوترێت بە پلەی یەکەم لە ناو شیعەکاندا بەرژەوەندی رەوتی سەدر دانراوە، لەناو سوننەکانیش محەمەد حەلبوسی، بۆ کوردیش یاساکە زیاتر لە بەرژەوەندی پارتی دیموکراتی کوردستانە، نوجێفی و هاوپەیمانەکانی دەیانەوێت سنورێک بۆ حەلبوسی دابنێن ئەگەر لەلایەن کورد (بارزانی)و شیعەکانەوە گڵۆپی سەوزیان بۆ هەڵبکرێت. ناکۆکی ئەمجارەی نێو ماڵی سوننە لەکاتێکدایە هەموو پێشبینییەکان بۆ ئەوەدەچن ئاستی بەشداری دەنگدەران لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا لەناوچە سوننەنشینەکان رێژەیەکی زۆر کەم تۆماربکات، بەتایبەتی لەکاتێکدا بەگوێرەی راپۆرتی مانگی شوباتی رابردووی نەتاوە یەکگرتووەکان هێشتا نزیکەی (ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار) کەسی لە ئاوارەکانی ئەو ناوچانە دور لە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان دەژینو بەشێکی تریان لە زیندانەکاندان یاخو گەڕاونەتەوە بۆ ناوچەکانی خۆیان و بەدەست بێکارییەو دەناڵێنن. ماڵێکی لێکترازاو  لە کۆی (٢٩٣) کورسی، لەخولی ئێستای پەرلەمانی عێراقدا هێزە سونییەکان (٧٣) کورسییان هەیە، ئەم کورسییانە دابەش بووبوو بەسەر ژمارەیەک کوتلەی سیاسیدا، بەڵام سوننەکان لە ئابی ٢٠١٨دا هاوپەیمانێتییەکیان بەناوی "میحوەری نیشتمانی"ی راگەیاند، ئەمە گەورەترین کوتلەی سوننەکان بوو لەناو پەرلەمانی عێراق، کوتلەکە (٥٠) کورسی پەرلەمانی هەبوو، بەڵام دواتر ناکۆکی کەوتە ناو هاوپەیمانێتییەکەو جیابونەوە رویدا، لەم ناکۆکییەدا هاوپەیمانێتییە گەورەکەی سوننە دابەشبوو بەسەر دوو هاوپەیمانێتی نوێدا: ٭ هاوپەیمانی هێزە عێراقییەکان بە سەرۆکی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمان ٭ هاوپەیمانی میحوەری نیشتمانی بە سەرۆکایەتی خەمیس خەنجەر واتا ئەو بەرە نوێیەی کە ئوسامە نوجێفی مانگی رابردوو لەناو سوننەکاندا دروستیکرد، لە دیمەنە گشتییەکیدا پەرتکردنی ماڵێک بوو کە خۆی لە بنەڕەتەوە لێکترازا بوو. نوجێفی لەبەردەم رایگشتیدا وا بانگەشە دەکات گوایە بەرە نوێیەکەی بە ئامانجی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ کێشەی پارێزگا سوننەنشینەکان و دۆزینەوەی چارەنوسی هەزاران رۆڵەی سوننە دروستکردووە کە بێسەروشوێن کراون، بەڵام چاودێران و نەیارەکانی دەڵێن بەرەکەی تەنیا بۆ لێدانە لە پێگەی محەمەد سەرۆکی پەرلەمان کە تادێت هەژموونی لەناو سونەکاندا وەکو سەرکردەیەکی نوێ، فراوانتر دەبێت. هەندێک لە چالاکوانانی سیاسی سوننە باسلەوەدەکەن، سەرکردەکانیان هێندەی سەرقاڵی ململانێن لەسەر دەستکەوتە سیاسییەکانیان، هێندە نەیانتوانیوە نوێنەرایەتی پێکهاتەکەیان بکەن و چارەسەری گونجاو کێشە هەڵپەسێردراوەکانی پێکهاتەی سوننە لە عێراقی دوای سەددامدا بدۆزنەوە. هەندێک هۆکاری ئەم لاوازییەی سوننە بۆ ئەو هەڵمەتی پەراوێزخستن و دورخستنەوەیە دەگێڕنەوە کە لەسەردەمی حوکمی نوری مالیکیدا بەرامبەر بە سیمبولە دیارەکانی سوننە لە عێراق گیراوەتەبەرو بووەتەهۆی دەرکەوتنی هەندێک سەرکردەی نوێ، کە بەبەراورد بەوانەی پێشتر ئەو پێگەیان لەنا شەقامی سوننەدا نییە، سەرباری ئەمەش تێکچوونی تەونی کۆمەڵایەتی ناوچە سوننەنشینەکان لە شەڕی "داعش"دا زیاتر دۆخەکەی لە سوننەی عێراق ئاڵۆزکردووەو بەگشتی ئەم هۆکارانە بەوتەی ئەوان پێگەی نوێنەرایەتی سوننەی لە پەرلەمانی عێراق لە (٩٠) کورسییەوە بۆ (٧٣) کورسی لە خولی ئێستای پەرلەماندا کەمکردوەتەوە.   شەڕ لەسەر پۆستێک پۆستی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق بۆ سوننەکان چەنێک کۆکەرەوەی ماڵی سوننە بوبێت بەهەمان ڕادە ماڵەکەشی پەرتکردووە. ئێستا بەرە نوێیەکەی ئوسامە نوجێفی، محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمان بەوە تۆمەتبار دەکەن کە "تاکڕەویی" دەکات بە بڕیاری سوننەکانەوە. ئەمە سەرچاوەی ناکۆکییەکی نوێیە لەناو سوننەکاندا، تا ئەوڕادەیەی بەرە نوێیەکەی نوجێفی بێ سڵەمینەوە باس لە لابردنی حەلبوسی دەکەن لە پۆستی سەرۆکی پەرلەمان، پەرلەمانێک کە ئەگەر هەڵبژاردنی پێشوەختە وەکو ئەوەی بڕیاری لەسەر دراوە لە وادەی خۆیدا بەڕێوەبچێت، تەنیا (٧) مانگ تەمەنی ماوە، بەڵام وا دەردەکەوێت نوجێفی و هاوپەیمانەکانی ئامانجی دورمەوداتریان هەیە کە ئەویش خستنی حەلبوسییە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق و کۆتایهێنانە بە هەژمونەکەی. هەرچۆنێک بێت ئێستا ئیتر ئەوەی دەردەکەوێت ئەوەیە لەناو سوننەکاندا دوو هاوپەیمانێتی بەرامبەر یە یەکترن، یەکەم هاوپەیمانی هێزە عێراقییەکانی محەمەد حەلبوسی و دووەم هاوپەیمانی بەرەی عێراقی ئوسامە نوجێفی. کێشەی پێکهاتەی سوننە بەر لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق لەسەر پۆستی سەرۆکی پەرلەمان چڕبوەتەوە، ئەمە لەکاتێکدایە شیعەکان کێشەی گەورەتریان هەیە کە فرەیی ناوەندی هێزو دەسەڵاتەو هەندێکجار ئەگەر مەرجەیەتی باڵاو ئێران دەستوەردان نەکەن بۆ راگرتنی ئەو ناکۆکییانە، دورنییە سەربکێشێت بۆ پێکدادانی چەکداری، کوردیش لە عێراقدا بێ کێشە نییە، ناکۆکی پارتی و یەکێتی لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار بەتەواوەتی بینرا، کاتێک یەکێتی بۆ یەکەمجار لە دەرەوەی رێککەوتنی سیاسی لەگەڵ پارتی بەرهەم ساڵحی کرد بە سەرۆک کۆمار. هەموو ئەم ناکۆکییە ناوخۆییانە لەناو پێکهاتەکاندا سەبارەت کورسی سێ سەرۆکایەتییەکەی بەغداد (سەرۆکایەتی کۆمار، سەرۆکایەتی پەرلەمان، سەرۆکایەتی حکومەت) هەیە، بۆ خولی داهاتوو گۆڕانکاری لە سێ پۆستەکەدا دروست دەکەن و هەم گۆڕانکارییەش بە تەوافوق دەبێت لەنێوان هەرسێ پێکهاتەکەداو لەناو یەکێک لە پێکهاتەکانەوە بڕیاری لەسەر نادرێت.

 لە ئینگلیزییەوە : ئاسۆ جەبار وڵاتانی  جیهان بە دڵەڕاوکێوە چاودێری پێشبڕکێکەی کۆشکی سپی دەکەن، چونکە خۆیان ئامادەدەکەن بۆئەوەی یان داناڵد ترامپی کۆماری بیباتەوەو گەڕی دووەمی زامن بکات یان بۆ بردنەوەی هەڵبژاردن لەلایەن رکابەرە دیموکراتەکەو جێگری سەرۆکی پێشوو جۆ بایدن.     ئایا لە هەڵبژاردنی سێشەممەی ئەمریکادا لەئاستی نێودەوڵەتیدا کێ براوە و کێ دۆڕاو دەبێت؟    "چوار ساڵی ڕابردوو جەختکرایەوە لەسەرئەوەی ئەو بڕیارانەی کە ولایەتە یەکگرتووەکان دەیگرنە بەر بایەخێکی گەورەیان هەیە لەسیاسەتی نێودەوڵەتیدا." ئەمەش بەپێی لێدوانێکی گروپی توێژینەوەی سیاسەتی دەرەوەی پێشەنگی بەریتانیا ، چاتەم هاوس.   چاتەم هاوس ئەوەشی وتوە" سەرۆکی داهاتوو ئەوە دیاریدەکات کە چۆن سەرچاوە دیپلۆماسی و ئابوری و سەربازییەکانی ئەمریکا وەبەرهەمدەهێنێت، بەتایبەتیش ئەمریکا چ بەهایەک پەیوەستدەکات بەو هاوپەیمانیەی کە هەیە و ئەو دامەزراوە فرەلایەنانە. هاوکات ئەوەی لە کۆشکی سپی دادەنیشێت رێڕەوی پەیوەندی ئەمریکا دیاریدەکات بۆ پەیوەندییەکانی ولایەتە یەکگرتووەکان لەگەڵ چین و ئابووری جیهاندا، لەگەڵ ئەو لێکەوتە گەورانەی لەسەر هاوبەشەکانی ئەمریکا دەکەوێتەوە."   هاوکات کاریگەری لەسەر دوژمنەکانی ئەمریکا، هەرچەندە هەندێک ئیدیعای ئەوە دەکەن کە کاریگەرییەکی گەورە نابێت وەکئەوەی هەندێک باوەڕیان وایە.  لە ڕوسیا  شارەزایانی ڕوسیا دەڵێن پێشبینی باشبوونێکی زۆر کەم دەکەن لەپەیوەندییەکانی نێوان مۆسکۆ و واشنتن، بەبێ گوێدانە ئەوەی کێ دەیباتەوە .    بەپێی قسەکانی ئاندرێ کۆرتونۆڤ لە ئەنجومەنی کاروباری نێودەوڵەتی ڕوسیا، کە گروپێکی توێژینەوەیە و بنکەی لە مۆسکۆیە، لە ئاماژەدان بە ڤلادیمیر پوتینی سەرۆکی ڕوسیا دەڵێت:"پوتین و کەسانی دەوروبەری لەوانەیە ترامپیان پێخۆش بێت چونکە زۆر بە جوانی لەگەڵ گۆشەنیگایاندا بۆ جیهان دەگونجێت." هەروەها کۆرتونۆڤ ئاماژە بە نیگەرانییەکانی تڕامپ دەدات کە گومانەکانی سەبارەت بە گرنگی دامەزراوە فرەلایەنەکان و رێبازی زیاتری مامەڵەی دیپلۆماسی تڕامپ.   بەڵام کۆرتونۆڤ دەڵێت پێشبینی ئەوە ناکات مۆسکۆ لەمانگەکانی داهاتوودا سیاسەتی دەرەوەی خۆی بگۆڕێت بێ گوێدانە ئەوەی کێ لە کۆشکی سپییە؛ ئەو دەڵێت دژایەتییەکە بەردەوام دەبێت.  هاوکات گوتیشی " سەرکردەکانی ڕوسیا لەمێژە باوەڕیان بەوە هێناوە کە هەر هەنگاوێک یان گۆڕانکارییەکی تاکلایەنە لەسیاسەتی دەرەوەی مۆسکۆدا لەخۆرئاوا بەو شێوەیە لێیدەڕوانرێت کە نیشانەی لاوازییە، بەم شێوەیەش فشارەکان بۆ سەر ڕوسیا توندتر دەکەنەوە ". بەڵام ڕوسەکان پاشەکشێ ناکەن. ئەمە ئەو باوەڕبەندیەیە کە بە درێژایی ساڵانی ڕابردوو لە ناواخنی سیاسەتی دەرەوەی ڕوسیادا ماوەتەوە."  هەروەها وەکچۆن کاربەدەستانی پێشووی ڕوسیا لەماوەی چەند مانگی ڕابردوودا بەئاژانسی دەنگی ئەمریکایان ڕاگەیاند کە پێشبینی دەکەن پەیوەندییەکان بە ناتەبایی بمێنێتەوە لەگەڵ ئەمەریکا و ئەوروپا، هەروەها لۆمەی ئەوە دەکەن کە ئەوان ئەو پیلانگێڕییەی ئەمەریکا دەیبینن بۆئەوەی باڵادەستی روسیا دامرکێننەوە.  یاریدەدەری کاربەدەستانی باڵای کرملین بەدەنگی ئەمریکای راگەیاند کە "هەندێک کەس لە شاری "کرملین" هیواخوازن لەگەڵ داناڵد ترامپدا جیاواز بێت بەڵام من زۆر ئومێدی لەسەر هەڵناچنم." باسی گفتوگۆی نێوان بەرپرسانی ڕوسیای کرد لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2016 ی ئەمریکادا؛ ئێستا زۆربەی هەمان شت ڕوودەدات وەکچۆن بەرپرسانی دیکەی پیشوو وادەڵێن.   بەرژەوەندی جیهانی  سەرەڕای گوێپێنەدانی ئاشکرای روسەکان بەئەنجامەکە، کەم کەس لەمۆسکۆ یان لەشوێنێکی دیکەی جیهاندا گومان لە لێکەوتە گەورە جیهانییەکانی هەڵبژاردنەکەی رۆژی سێشەمە دەکەن. پەیامنێرێکی سکای نیوزی بەریتانی راستەوخۆ باسی ئەوەی کرد کە جیهان لەم هەڵبژاردندا دەنگدەدات بەهۆی لێکەوتە نێودەوڵەتییەکانی دەرئەنجامەکەیەوە. وتیشی ئەمە تەنها هەڵبژاردنی نیشتیمانی نییە بەڵکو هەڵبژاردنێکی جیهانییە.  وابڕیارە سەدان ملیۆن لەسەرتاسەری جیهاندا بەخەبەربن بۆ سەیرکردنی ئاهەنگەکانی هەڵبژاردنەکە. هەندێکیان دەڵێن ئەو رۆژە ناڕۆن بۆ کار بۆئەوەی چاودێری ئەنجامەکان بکەن کاتێک ئاشکرادەکرێن. هەندێک لە شارەکان پلانیان وایە پەخشی روماڵکردنی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکە بە سکرینی تەلەفیزیۆنی گەورە نمایشبکەن بۆ خەڵک.  سەرباری ئەفسونی سەرنجڕاکێشی سیاسەتی ئەمریکا، زۆرجار حکومەتە بیانییەکان لە گۆشەنیگای بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانیانەوە دەڕواننە هەڵبژارەدنەکانی ئەمریکا  بە گوێرەی وتەی "کاس مود" مامۆستای کاروباری نێودەوڵەتی لە زانکۆی جۆرجیا، لە ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانیادا دەنوسێت :"هەرچەندە سەرۆکایەتی ئەمریکا بەو شێوەیەی کە زۆربەی خەڵک بیریلێدەکەنەوە، بەهێز نییە. بەڵام بە دڵنیاییەوە هەم لە ناوەوە و هەم لە دەرەوەی ئەمریکا، بەهێزترین پێگەی هەڵبژێردراوی جیهانە لە ئێستادا؛ جیهان بە نیگەرانی و پێشبینییەکی گەورەوە سەیری ئەمریکا دەکەن."   سەرکردەکان   حکومەتەکان لەم قۆناغەدا بە وریاییەوە چاودێری بارودۆخەکە دەکەن. ئایا ترامپیان پێباشە یان بایدن. بە بۆچوونی ڕاپرسییەکان کە پێشبینیەکانیان لە ساڵی 2016دا هەڵە بوو، هیچ سەرکردەیەکی دەرەوەی وڵات ناتوانێت دڵنیا بێت کە ئەم هەڵبژاردنە چۆن دەبێت.    زۆربەی سەرکردە بیانییەکان بەهۆشدارییەوە گوزارشت لەدەربڕینی خۆیان دەکەن کە کێیان پێباشە براوە بێت. شیکەرەوەکان دەڵێن سەرکردە نیشتیمانییەکان زۆر نزیکتر لەگەڵ ترامپدا هاوپەیوەستن، وەک بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل و ناریندرا مۆدی هاوتا هیندییەکەی لە ستایشکردنی ئەودا وریابوون، لە ترسی ئەوەی ئەگەر بدۆڕێنێ، پشتگیریی تەواوەتیان بۆ ترامپ کاریگەری خراپی دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەگری بەڕێوبەرایەتییەکەی بایدندا.    سەرۆک وەزیرانە جەماوەرییە مشتومڕلەسەرەکەی هەنگاریا ڤیکتۆر ئۆربان یەکێک بووە لەو سەرکردە کەمانەی ئەوروپا کە لە ساڵی 2016دا لە پشتیوانی ترامپدا هاتۆتە دەنگ، لە وتارەکەیدا لەرۆژنامەی هەنگاریدا لە مانگی نۆدا بڵاوکراوەتەوە رایگەیاندبوو کە "هەوڵی سەرکەوتنی جارێکی دیکە بۆ داناڵد ترامپ دەدات چونکە زۆر شارەزای سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکایە بەبەراورد بە بەڕێوەبەرایەتییە دیموکراتیەکانی ئەمریکا، کە لەسەر ئیمپریالیزمی ئەخلاقی بونیاد نراوە، تامەکەیمان چەشتووە بە مەیلی خۆشمان نەبووە. ئێمە ئەوەمان خۆشمان ناوێت و ناشمانەوێت بۆ جاری دووەم تاقیبکینەوە."   سەرکردە ناسیۆنالیستە کۆنسەرڤاتیڤەکانی دیکە لە ناوەڕاستی ئەوروپا زیاتر بێدەنگن، سەرباری ئەوەی هاوڕان لەدژایەتیکردنی ترامپ بەرامبەر بە یەکێتی ئەوروپا و ئایدۆلۆژیا پۆپۆلیستییەکەی. "ئەندزێی دودا"ی سەرۆکی پۆڵەندا و گەورە بەرپرسانی پارتی یاساو دادی ئەو وڵاتە خۆیان لە وەڵامدانەوە دزیوە کاتێک پرسیاریانکرد کێیان پێ باشە .    بەپێی ڕاپرسییەک لەسەرەتای ساڵدا لە ناوەندی توێژینەوەی " Pew" ئەو ڕێژانە زۆر کەمترە بە بەراورد لەگەڵ سەرۆکی پێشوو باراک ئۆباما، لە ماوەی دواهەمین ساڵی سەرۆکایەتییەکەیدا و بەبەراورد بە درێژایی ماوەی پۆستەکەی ترامپ بە شێوەیەکی گشتی لە ئەوروپا هەڵوێستەیەکی خراپی کردووە، بەڵام زیاتر لە ڕۆژئاوای کیشوەرەکە، تەنها لە سەدا 13ی ئەڵمانییەکان و 18%ی سویدییەکان و 20%ی فەرەنسییەکان متمانەیان پێی هەیە بۆ ئەنجامدانی کاری ڕاست و دروست لە کاروباری جیهاندا."   ڕای گشتی کەمتر تێکەڵدەبێت لەڕۆژئاواوە بۆ ڕۆژهەڵات، بەزۆری ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ پەسەندکردنی ترامپ لەلایەن لایەنگرانی حزبە ناسیۆنالیستە پۆپۆلیستییەکانەوە، کە لە ناوەڕاستی ئەوروپا بەهێزترن و سەرۆکە کۆمارییەکە وەک هاوپەیمانی ئایدۆلۆژی دەبینن، بەتایبەت کە باس لە کۆچکردن دەکرێت. ڕاپرسیی " Pew" زۆرینەی پۆلندییەکان لە 51% یان متمانەیان بە ترامپ هەبوو کە کاری ڕاست و دروستدەکات لە کاروباری جیهاندا.  لە ئەوروپای ڕۆژئاوا  شیکەرەوەکان دەڵێن ڕایگشتی و حکومەتەکانی ئەوروپای ڕۆژئاوا بە پێچەوانەوە بە پەرۆشەوە دەڕواننە رێکوپێکی کاروبارەکان لەسەروەختی ساڵانی حکومڕانی داناڵد تڕامپدا و گەڕانەوە بۆ پەیوەندییە نەریتییەکانی ناوچەکانی زەریای ئەتڵەسی کە دەتوانرێت پێشبینی بکرێت.  "بایدن هەمیشە پەیوەندی نزیکی لەگەڵ سەرکردە ئەوروپییە سەرەکیەکان لەوانە ئەنگێلا مێرکل ڕاوێژکاری ئەڵمانیا دروستکردووە." ئەمش بەپێی ئەلێکس سۆرۆس لە لێدوانێکی بۆ ئەنجوومەنی ئەوروپا لەبارەی پەیوەندییەکانی دەرەوە ئاماژەی بەوە کرد، کە دامەزراوەی لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتیەو کە بەشێکی لەلایەن جۆرج سۆرۆسی باوکیەوە کۆمەکی دارایی کراوە.   کاربەدەستانی ئەوروپای ڕۆژئاوا دەڵێن پێشبینی ئەوە دەکەن پەیوەندییەکانیان زیاتر خۆشترو پێشبینیکراوتر دەبێت لەگەڵ بایدندا وەک لەوەی لەگەڵ ترامپ دا، بایدن کەسایەتییەکی ناسراوە، ماوەی 34 ساڵ لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا خزمەتی کردووە و هەشت ساڵیش جێگری سەرۆک ئۆباما بووە. دەڵێن پێشبینی دەکەن وەک هەمیشە چۆن کاری کردووە هەروا بێت و هاوپەیمانی دروستبکات و لە بەرەی نێودەوڵەتیدا وەک فرەلایەنە کاربکات، هەروەها دەڵێن سیاسەتی دەرەوەی ئەو سەنگخستنەسەر بەها ئازادیخوازە هاوبەشەکانە لەگەڵ ئەوروپای رۆژئاوادا، ئەوان دەڵێن بەڵام چاوەڕوانی گەڕانەوەی تەواوی شتەکان نین کە پێشتر هەبوو لەلایەن سیاسەتی " بەرلەهەر شتێک ئەمەریکا "کەی ترامپ.    لە دەرەوەی ئەوروپا لە دۆخی بردنەوەی ترامپ بۆ خولی دووەمی سەرۆکایەتی بریتین لە جەیر بۆلسۆنارۆی سەرۆکی بەرازیل، هەروەها نەتەوەپەرستێکی کۆنەپارێزە، یاریدەدەرەکانی بۆلسۆنارۆ دەڵێت ئەوان لەروودانی گۆڕانکاری دەترسن لەواشنتن، ئەگەر تڕامپ بدۆڕێنێت ئەوا رێبەری بەرازیل لەئاستی نێودەوڵتیدا زیاتر گۆشگیر دەبێت. ئەوان پێشبینی ڕووبەڕووبوونەوە دەکەن لەگەڵ ئیدارەی بایدندا لەسەر کێشەکانی مافی مرۆڤ و گۆڕانی کەشوهەوا.   لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست عەبدولفەتاح ئەلسیسی سەرۆکی میسر بە خراپی لەگەڵ ئیدارەکەی ئۆباما دا لەسەر تۆماری مافەکانی مرۆڤ لەحکومەتەکەی دا بە توندی دووچاری بەڕەنگاربوونەوە بووەوە، بەرپرسانی قاهیرە دەڵێن ئەگەر بایدن هەڵبژێردرا پێشبینی دووبارەبوونەوەی دەکەن. بە هەمان شێوە پاشاکانی کەنداو پەیوەندی نزیکیان لەگەڵ ئیدارەی ترامپ دا هەیە و زیاتر هەستیان بە ئارامی کردبوو کاتێک ترامپ لەسەردانی ڕیازی پایتەختی سعودیە لە ساڵی 2017 دا بە سەرکردەکانی عەرەبی وتبوو کە "ئێمە نەهاتوین بۆ ئێرە بۆ ئەوەی وتار بدەیەن."

کارۆخ خۆشناو ئەمڕۆ (3)ی نۆڤەمبەری (2020) بە ڕۆژێکی گرنگ و وەرچەرخانێکی مێژوویی لەقەڵەم دەدرێت، ئەویش بە هۆی بەڕێوەچوونی پڕۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆکی ئەمریکا، کە وەک هەڵبژاردنی سەرۆکی جیهان وێنا دەکرێت، بەڵام بە میکانیزمێکی ئاڵۆز و سیستەمێکی جیاواز لە هەموو وڵاتانی جیهان، چونکە لە زۆربەی وڵاتانی دونیا سەرۆک یان ڕاستەوخۆ لەناو خەڵک هەڵدەبژێردرێت، یاخود ناڕاستەوخۆ لەلایەن پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت، بەڵام لە ئەمریکادا هیچکام لەم ڕێگایانە بەکار ناهێنرێن. لە کاتی نوسینەوەی دەستوری ئەمریکا لە ساڵی (1787) نوێنەرانی هەر (13) ولایەتەکە دوو پلانیان هەبوو بۆ چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆکی ئەمریکا: یەکەم/ پلانی ڤێرجینیا: ئەم پلانە لەلایەن (ولایەتە گەورەکان) پێشنیاز کرا، لەم پلانەدا داوایان دەکرد کە سەرۆک لە ڕێگای ئەنجومەنی نوێنەران هەڵبژێردرێت، چونکە ئەم (ولایەتە گەورانە) ڕێژەی دانیشتوانیان زۆر بوو، بەم هۆیەوە ژمارەی نوێنەرەکانیان لە ئەنجومەنی نوێنەران بەرز بوو،  بۆیە داواکار بوون ئەوان ڕۆڵ و کاریگەر زیاتریان هەبێت لەسەر هەڵبژاردنی کاندیدی دڵخوازی خۆیان بۆ سەرۆکایەتی ئەمریکا، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا پێک هاتووە لە (435) ئەندام، کە بەپێی ڕێژەی دانیشتوان دابەشکراون، بۆیە ولایەتە گەوەرکان ئەندامەکانیان لە ئەنجومەنی نوێنەران زیاترە لە ولایەتە بچوکەکان. دووەم/پلانی نیوجرسی: ئەم پلانە لەلایەن ولایەتە بچوکەکان پێشنیاز کرا، لەم پلانەدا داوایان دەکرد کە سەرۆک لە ڕێگای ئەنجومەنی پیرانەوە هەڵبژێردرێت، چونکە لە ئەنجومەنی پیران (سێنات) ژمارەی ئەندامەکان بە یەکسانی دابەشکراوە لە نێوان ولایەتە گەورە و بچوکەکان، واتە هەر ولایەتێک (2) ئەندامی لە ئەنجومەنی پیران هەیە، بەبێ ڕەچاوکردنی ژمارەی دانیشتوان، بۆیە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پیران (100) ئەندامە کە نوێنەرایەتی (50) ولایەت دەکەن. لە دوای مشتومڕێکی زۆر، باوکانی دامەزرێنەر گەیشتنە ڕێکەوتنێک کە بە (ڕێکەوتنە گەورەکە) ناسرا، ئەویش بریتی بوو لە بەدیهێنانی دادپەروەری لە نێوان (ولایەتە گەورە و بچوکەکان) لە ڕیگای تێکەڵکردنی هەردوو پلانەکەی سەرەوە، بۆ ئەم مەبەستەش میکانیزمێکیان داهێنا بەناوی (ئیلیکتۆڕەڵ کۆڵیج) کە بریتیە لە میکانیزمی هەڵبژاردنی سەرۆک بە شێوازیکی ناڕاستەوخۆ، چونکە خەڵک دەنگ بە (دەستەیەک یان کۆمەڵەیەک) دەدەن کە پێیان دەگوترێت (ئیلیکتۆڕەڵ کۆڵیج)، ژمارەی ئەندامەکانی ئەم دەستەیە بەقەد ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران و پیران (هاوس و سێنات)ە لەگەڵ سێ ئەندام بۆ (واشنتن D.C)ی پایتەخت، واتە ژمارەی ئەم دەستەیە [538] ئەندامن، (435+100+3=538)، هەر کاندیدێکی سەرۆکایەتی بتوانێت (نیوە+١) ئەم ژمارەیە واتە (270) دەنگ لەم دەستەیە بەدەست بێنێت، ئەوا ئەو کاندیدە دەبێتە سەرۆکی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئه‌مه‌ریكا. گەورەیی عەقڵی (باوکانی دامەزرێنەر) هۆکار بوو بۆ چەسپاندنی دادپەروەی لە نێوان دەنگی (ولایەتە گەورە و بچوکەکان) ئەویش لە ڕێگای داهێنانی ئەم میکانیزمە (ئیلیکتۆڕاڵ کۆڵیج) بە شێوەیەک کە پێویست دەکات لەسەر کاندیدی سەرۆکایەتی، بۆ بوون بە سەرۆکی ئەمریکا، گرنگی بە دەنگی هەموو ولایەتە (گەورە و بچوکەکان) بدات، ئەمەش لە مادەی (2)ی دەستوری ئەمریکادا ڕەنگ ڕێژ کرا، بە گوێرەی ئەم مادەیە پێویستە هەموو چوار ساڵ جارێک (سەرۆک و جێگری سەرۆک) هەڵبژێردرێن لەلایەن دەستەیەکی هەڵبژێردراو کە پێیان دەگوترێت (ئیلیکتۆڕاڵ کۆڵیج) بە جۆرێک نابێت (سەرۆک و جێگری سەرۆک) خەڵکی هەمان ولایەت بن، ئەمەش بەگوێرەی هەموواری ژمارە (12)ی دەستوری ئەمریکا، کەواتە سەرۆک و جێگری سەرۆکی ئەمریکا بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ هەڵدەبژێردرێن، بەم شێوەیەی خوارەوە:  لە ڕۆژی دەنگدانی گشتیدا، خەڵکی ئەمریکا دەنگ بە کۆمەڵەیەکی هەڵبژێردراو دەدەن کە پێیان دەگوترێت (ئیلیکتۆڕاڵ کۆڵیج)، ئەم کۆمەڵەیەش لە ڕۆژی دوشەممەی یەکەمی دوای چوارشەمەی دووەمی مانگی دیسەمبەر (ناوڕاستی مانگی 12) هەڵدەستن بە هەڵبژاردنی سەرۆک و جێگری سەرۆک. داهێنانی ئەم میکانیزمە لە لەلایەن باوکانی دامەزرێنەروە (Founding Fathers) لەبەر ئەوە بوو، لەو کاتەدا زۆرینەی هاوڵاتیانی ئەمریکا نەخوێندەوار بوون و رێگەیان پێ نەدەدرا دەنگ بدەن، بەتایبەت دوو پێکهاتەی گەورەی کۆمەڵگای ئەمریکا، لەو سەردەمەدا مافی دەنگدانیان نەبوو ئەوانیش (ئەفریقیە ئەمریکیە ڕەش پێستەکان کە لەو سەردەمەدا کۆیلە بوون هەروەها ئافرەتانیش مافی دەنگدانیان نەبوو) تەنها ئەوەی مافی دەنگدانی هەبوو، کەمینەیەک بوون لە ( پیاوی سپی پێست و خاوەن موڵک) ئەو کەمینەیەش بۆیان ئاسان نەبوو بزانن کێ بەربژێرە و بۆ دەبێت دەنگ بەو کەسە بدەن؟  بێبەشبوونی چینی ئافرەتان و ڕەش پێستەکان زیاتر لە سەدەیەکی خایاند، پاشان کۆیلایەتی لەسەر دەستی سەرۆکی ژمارە (16)هەم (ئەبراهام ڵینکن) هەڵوەشێنرایەوە، ئینجا لە ڕێگای هەمواری دەستوری ژمارە (15) لە ساڵی (1870) مافی دەنگدان بە ڕەشپیستەکان  بەخشرا، هەروەها دواتر بە گوێرەی هەمواری دەستوری ژمارە (19) لە ساڵی (1920) مافی دەنگدان بە ئافرەتانیش بەخشرا. چاوەڕوان دەکرێت ئەم هەڵبژاردنە ژمارەیەکی پێوانەیی مێژووی تۆمار بکات لە ڕێژەی دەنگدان و  بەشداریکردنی خەڵک لە پڕۆسەی هەڵبژاردنەکان، چونکە پێشبینی دەکرێت ڕێژەی بەشداربوونی خەڵک لە هەڵبژاردنی ئەم ساڵدا زیاتر بێت لەو ڕێژە پێوانەییەی کە لە ساڵی (1908) تۆمار کرابوو، کە برێتی بوو لە (65%) خەڵکی ئەمریکا. دوای ئەوەی هەڵبژاردنەکان تەواو دەبن، سەرۆکی هەڵبژێردراو نزیکەی (دوو مانگ و نیو)ی لەبەر دەست دەبێت تاکو کابینەکەی پێکبهێنێت، دواتر بە گوێرەی دەستور پێویستە سەرۆکی نوێی ئەمریکا لە ڕۆژی (2021/1/20) لە ڕێوڕەسمێکی شایستەدا لە بەردەم کۆنگرێسی ئەمریکا سوێندی یاسایی بخوات، ئەم ڕۆژەش بە (Inauguration Day) ناسراوە. *سەرۆکی ئینستیتۆی توێژینەوەی (ئەمریکی-کوردی)