درەو: راپۆرتی كەناڵی (الحرة) "تۆڕە ئاڵۆزەکان"... ئێران چۆن سیستەمی دارایی عێراق دەقۆزێتەوە؟. پێکهاتەی ئابوری عێراق دەرفەت دەڕخسێنێت ساڵانە ملیارەها دۆلار بڕژێتە ناو ئێرانەوە، ئەوەش لە ئامارە زەبەلاحەکانی مەزادی دراوی قورسی بانکی ناوەندیدا دەرکەوتووە، کە لە ساڵی (٢٠٢٤)دا، زیاتر لە (٨١)ملیار دۆلار بووە. ئاماری فرۆشی دراو زیادبونێكی گەورە ئاشکرادەکات بە بەراورد بە ساڵی  (٢٠٢٣) کە ئەوکات نزیکەی (٤١)ملیار دۆلار بووە. زۆرینەی ئەو بڕە پارانەش بۆ دابینکردنی پارەدارکردنی بازرگانی دەرەکی چووە، نرخی هەر دۆلارێک بە هەزار و  (٣٠٥)دینارە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، رۆژی چوارشەممە یاداشتێکی سەرۆکایەتیی واژۆکرد، بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی دەستبەجێی دەزگا فیدراڵیەکان بۆ ڕێگریکردن لە ئێران لە بەکارهێنانی سیستەمی دارایی عێراق. ئێران چۆن سیستەمی دارایی عێراق دەقۆزێتەوە؟ شارەزایانی ئابوری عێراقی دەڵێن: وڵات لە بەردەم "تاقیکردنەوەیەکی سەخت"دایە. بەغداد دەیەوێت گەمارۆکانی ئەمریکا جێەجێبكات، لەهەمان کاتدا هەوڵدەدات سەقامگیری ئابوری وڵات بپارێزێت و نەیخاتە ناو قەیرانی نوێوە. "بازرگانی" کلیلی بەقاچاغبردنە ئێران سیستەمی دارایی عێراق دەقۆزێتەوە بۆ دەربازبون لە سزا نێودەوڵەتییەکان و دروستکردنی دەرچەیەکی گرنگ بۆ بەدەستهێنانی دراوی قورس و بە قاچاغبردنی بۆ تاران. عەبدولڕەحمان مەشهەدانی، پرۆفیسۆری پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتییەکان دەڵێت: قۆستنەوەی سیستەمی دارایی عێراق لەلایەن ئێرانەوە کێشەیەکە ساڵانێکە هۆشداریمان داوە لەبارەیەوە. مەشهەدانی کۆمەڵێک شێوازی دەستنیشان کرد کە ئێران لە عێراق پەیڕەوی دەکات، کە بە روونی لە هاوسەنگی بازرگانیدا دیارەو لە بەرژەوەندی تاراندایە، چونکە بەغداد کەمتر لە ملیارێک دۆلار هەناردەی ئەم وڵاتە دراوسێیە دەکات. جۆ ویلسۆن، نوێنەری کۆمارییەکان ئاشکرایکرد، ترەمپ ڕێنمایییەکی بڵاوکردەوە و داوای لە وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا و دەزگاکانی دیکەی ئەمریکا کردووە هەنگاوی خێرا بنێن بۆ دڵنیابون لەوەی سیستەمی دارایی عێراق لەلایەن ئێرانەوە بۆ خۆدزینەوە یان بەدەربازبون لە سزاکان بەکارنەهێنرێت. هاوكات ڕێنماییشی دەركردووە بۆ ئەوەی وڵاتانی کەنداو وەک خاڵی سەرلەنوێ باركردن بەکارنەهێنرێن بۆ ئەوەی خۆیان لە سزاکان بدزنەوە. ویڵسن، لە پۆستێکدا لەسەر پلاتفۆرمی ئێکس، کە هاوپێچی وێنەیەکی بڕیارەکەی ترەمپی کردووە، ڕوونیکردووەتەوە، ئەم هەنگاوانە دەبێت زامنی ئەوە بكات ئێران سیستەمی دارایی عێراق بۆ خۆدزینەوە یان بەدەربازبون لە سزاکان بەکارنەهێنرێت، هەروەها دەوڵەتانی کەنداو وەک خاڵی سەرلەنوێ باركردن بۆ تاران بەکارنەهێنرێن. نەبیل مەرسومی، ئەکادیمیست و مامۆستای ئابوری، رایگەیاند: ئێران بە فەرمی ساڵانە بە بەهای نزیکەی (12)ملیار دۆلار هەناردەی عێراق دەکات، هەموو ئەو داهاتانەش تاران بە دۆلار دەستیکەوتووە. ئەم ژمارانە تەنها ڕەنگدانەوەی ئەوەیە کە لە رووی بازرگانییەوە ئەنجامدەدرێت، بەڵام بڕە پارەیەکی زۆر هەیە کە لە ڕێگەی تۆڕە ئاڵۆزەکانەوە بە قاچاغ دەبرێت. مەرسومی هاوڕایە کە کۆمەڵێک هاوردەکار و بانک و فەرمانگەی گواستنەوەی پارە هەن کە تۆڕێک پێکدەهێنن کە پشت بە بەڵگەنامەی دروستکراو دەبەستن، جا چ لە ڕووی بڕبێت یان بەها، بۆ حەواڵەكردنی ملیارەها دۆلار بەشێوەیەكی ساڵانە. ناوبراو بوونی دوو جۆر قاچاغی دۆلار لە عێراق دووپات كردەوە، یەکێکیان بۆ هێنانی دراوی قورس بۆ ناو بازاڕی عێراق ، دووەمیشیان بۆ دووبارە بەقاچاغبردنەوەی بۆ ئێران. لە مانگی ئابی(2023)، دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق لە بەیاننامەیەکدا هەڵوەشاندنەوەی دیارترین تۆڕەکانی قاچاغچێتی دراوی ڕاگەیاند، کە کۆمەڵێک تۆمەتباریان لەخۆگرتبوو، چالاکی دارایی و بانکی گوماناوییان ئەنجامداوە و دانیان بەوەدا ناوە کۆمپانیا ساختەکانیان بەکارهێناوە وەک روپۆشێك بۆ پرۆسەی قاچاغچێتی دراو بۆ دەرەوەی وڵات. هێزە ئەمنییەکان (11)تۆمەتباریان لە عێراق دەستگیرکرد، ئەو شوێنانەشیان ئاشکرا کرد کە پارەکەی تێدا هەڵگیراوە و  دەستیشیانگرت بەسەر(14) ملیۆن دۆلاردا. ئێران پێویستی بە دۆلار هەیە بۆ سەقامگیرکردنی ئابورییە داڕماوەكەی، کە بەهۆی سزاکانی ئەمریکاوە زیانێکی زۆری بەرکەوتووە، لە کاتێکدا دراوی ئێرانی بەشێکی زۆری بەهای خۆی لەدەست داوە. ئەو میکانیزمانەی تاران لە عێراق پەیڕەوی دەکات، دامودەزگا فەرمییەکانی وەک بانکی ناوەندی، یان بانکە ئەهلیەکان دەکاتە ئامانج، کە بەشێکیان بە روكاری لایەنە سیاسییەکانی عێراق هەژمار دەکرێن، وەک ئەوەی جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمان جەختی لێكردووە. ستراتیجەکانی بەقاچاغبردنی دراو بۆ دەرەوەی عێراق بۆ دڵنیابون لە پابەندبون بە پێوەرەکانی ئەمەریکا سەبارەت بە سپیکردنەوەی پارە و سزاکانی سەر ئێران، زیاتر لە(20) بانکی عێراقی لە مامەڵەكردن بە دۆلار قەدەغە کراون، بەڵام هێشتا لە عێراق بە بەکارهێنانی دینار کاردەکەن. کۆچەر ئاماژەی بەوەشکرد، یەکێک لە دیارترین ئەو ڕێگایانەی بەكاردەهێنرێت بۆ قۆستنەوەی بازرگانی، لەكاتی هاوردەکردنی کاڵاکاندا فاکتورەکانیان زیاد دەكرێت، بۆ نمونە، ڕەنگە گرێبەستێک بەهای یەک ملیۆن دۆلار بێت، بەڵام لەسەر کاغەز دەبێتە چوار ملیۆن دۆلار.  وتیشی: شێوازی دووەم کە دەستیکردووە بە بڵاوبوونەوە، بریتییە لە دامەزراندنی کارگەی ئێرانی لە ناوخۆی عێراق، بەرهەمەکانیان لە بازاڕدا دەفرۆشرێن و داهاتەکانیش لە رێگەی تۆڕی تایبەتمەندەوە دەگوازرێنەوە بۆ ئێران. تەنانەت بەشێک لەو پارە نەختینەیە راستەوخۆ لەلایەن کەسانێکەوە دەنێردرێت لەڕێی سنورەکان بۆ ناو ئێران، بەتایبەتی بەهۆی چاوپۆشیكردنی دەروازە سنورییەکان لە بەدواداچوون یان ڕێگریکردن لە بە قاچاغبردنی دراوەکان. مەشهەدانی ئاماژە بەوەدەكات: کەرتی تایبەتی عێراق کە بە بەهای ملیارەها دۆلار كاڵا لە ئێرانەوە هاوردە دەکات، بە زۆری پشت بە کۆکردنەوەی دۆلار دەبەستێت لە بازاڕی رەش، لە ڕێگەی تۆڕی ئاڵوگۆڕی تایبەتەوە یان تەنانەت راستەوخۆ لەلایەن كەسەكانەوە. ناوبراو جەختی کرد، ئەم مامەڵە داراییانە لەگەڵ ئێران بە گشتی لە ڕێگەی بانکی ناوەندیەوە ئەنجام نادرێن، بە تایبەت دوای ئەوەی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی لە ماوەی رابردودا سەپێنرا. بەوتەی مەشهدانی، زانیاری هەیە دەیسەلمێنێت، دراوی ساختەی عێراقی لە ئێران چاپ دەکرێت، بۆ بەدەستهێنانی دۆلار دەخرێتە بازاڕی عێراقەوە.   ئاماژەی بەوەشکرد، لە عێراقدا گروپی لایەنگری ئێران هەیە، هەندێکیان کۆمپانیای وەبەرهێنانیان دامەزراندووە، کە ڕاستەوخۆ ملیارەها دۆلار دەگوازنەوە بۆ ئێران. سەرەڕای ئەوەی باس لە ئاڵوگۆڕی عێراق و ئێران دەکرێت کە بە تمەنی ئێرانی، بەڵام بەشێکی زۆری گرێبەستەکان بە دۆلاری ئەمریکی ئەنجام دەدرێن. مەشهەدانی پرسیاری ئەوەی کرد، چۆن ڕۆژانە پرۆسەی كڕینی كەرەستە بە بەهای (٢٥)ملیۆن دۆلار لە ئێران ئەنجامدەدرێت؟.  لەنێو ئەو ئامرازانەی کە تاران بەغداد دەقۆزێتەوە، بە وتەی مەشهەدانی، گواستنەوە یان فرۆشتنی نەوتی ئێرانە وەک نەوتی عێراق، کە ئاڵوگۆڕەکان لە ئاوە هەرێمیەكان ئەنجام دەدرێن، لە هەنگاوێکدا بۆ خۆدزینەوە لە سزا نێودەوڵەتییەکان. ناوبراو میکانیزمەکەی دەستنیشانكرد كە پسوڵەی شوێنی بەرهەمهێنانی نەوتەكە ساختەدەكرێت و بەجۆرێك هەناردە دەكرێت وەک ئەوەی لە عێراقەوە كرابێت، دووبارە هەناردە دەکرێتەوە بۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، کە دووبارە دەیفرۆشنەوە. ئەمریکا ڕۆژی پێنجشەممە، سەپاندنی سزای دارایی راگەیاند، کە یەکەمجارە لە دوای دەستبەکاربونی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆک کۆماری ئەمریکا، "تۆڕێکی نێودەوڵەتی"ی کردە ئامانج، تۆمەتبارە بە گواستنەوەی نەوتی ئێران بۆ چین بۆ دابینکردنی دارایی چالاکییە سەربازییەکانی تاران. وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکرد، سزاکان تۆڕێکی نێودەوڵەتی دەکەنە ئامانج کە ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی ملیۆنان بەرمیل نەوتی خاوی ئێران دەکات، بە بەهای سەدان ملیۆن دۆلار بۆ چین. پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی لە سەرەتای ساڵی (٢٠٢٣)، بانکی ناوەندی عێراق پەسەندکردنی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی بۆ چاودێریکردنی فرۆشتنی دۆلار و کارەکانی سپیکردنەوەی پارە راگەیاند. نەبیل مەرسومی ئەکادیمی و پرۆفیسۆری ئابوری، رایگەیاند، ئەو میکانیزمانەی لە ماوەی ڕابردودا بۆ سنوردارکردنی قاچاغچێتی دراو بۆ عێراق و لە عێراقەوە خراونەتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەتایبەتی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی، سەرکەوتوو نەبوون. ئاماژەی بەوەشکرد، لە بەشێک لە بازاڕەکانی عێراقدا مامەڵە بە تمەنی ئێرانی دەکرێت، بەڵام ئەو بڕە پارانە دووبارە لە ناوخۆی عێراق بە دۆلار دەگۆڕدرێنەوە. لەسەرەتای ئەمساڵدا، بانکی ناوەندی عێراق، میکانیزمەکانی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی پەیوەست بە فرۆشتنی دۆلاری راگرت، هاوکات بەردەوامبونی میکانیزمی پێدانی دۆلار بە گەشتیاران لە فڕۆکەخانەکان. مەرسومی وتی: پلاتفۆرمەکە ئامانجی خۆی نەپێكاوە، چونکە فرۆشی دۆلاری بانکی ناوەندی لە ماوەی دوای کردنەوەی پلاتفۆرمەکە زیادی کردووە، هاوردەکاران تەنها فاکتوری دروستکراویان پێشکەش دەکرد و تەنانەت ئەگەر بە شێوەیەکی دروستیش بەدواداچوونیان بۆ بکرێت، ساختەکارییەکان ئاشكرا نەدەکرا. جەمال کۆچەر، هاوڕایە کە پلاتفۆرمی گواستنەوەی پارەی ئەلیکترۆنی نەیتوانیوە قاچاغی دراوی قورس لە عێراقەوە بۆ ئێران رابگرێت و، تۆڕەکان چالاکن لە گواستنەوەی ئەو دۆلارە کاشانەی کە لە بازاڕە رەشەكانداهەن. غازی ئێران وێستگەکانی کارەبای عێراق زۆر پشت بە غازی ئێران دەبەستن، بەڵام بەهۆی سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر تاران، بەغدا ناتوانێت راستەوخۆ پارەی هاوردەکردنی غاز بە ئێران بدات، بەڵکو دەبێت تاران ئەو پارەیە بۆ کڕینی خۆراک یان كەرەستەی تەندروستییەکان بەکاربهێنێت. مەشهەدانی ترسی ئەوەی هەبوو کاریگەرییەکانی سزا نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئێران بگاتە بەغداد، بەهۆی ئەوەی بڕیارەکانی ئەم دواییەی واشنتۆن بریتین لە وەستاندنی هاوردەکردنی غازی ئێرانی بۆ عێراق. ئاماژەی بەوەشکرد، ڕەنگە ئابوری عێراق روبەڕوی هەژاندن ببێتەوە بەهۆی ئەو بڕیارانەوە، بەتایبەتی کە عێراق پشت بە غازی ئێرانی دەبەستێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، رەنگە قەیران روبدات ئەگەر بەدیلێک بۆ غازی ئێرانی نەدۆزرێتەوە. کێشەی کارەبا لە عێراق هەستیارە، بەو پێیەی دانیشتوانەکەی کە(43)ملیۆن کەسن، بەدەست پچڕانی کارەبای بەردەوامەوە دەناڵێنن، کە ڕەنگە ڕۆژانە تا(10) کاتژمێر بخایەنێت، دۆخەکە خراپتر دەبێت بەهۆی بەرزبونەوەی پلەی گەرما بۆ پەنجا پلە لە وەرزی هاویندا. ئەگەر گەمارۆکان فراوان بکرێن و سیستمی بانکیش بگرێتەوە، ئەوە دەبێتە هۆی زیانی زیاتری ئابوری، بەتایبەتی کە(28) بانک لە کۆی(62) بانک لە عێراقدا سزایان بەسەردا سەپێنرێنراوە. کۆچەر پێیوایە، عێراق ناتوانێت پەیوەندییە ئابورییەکانی لەگەڵ ئێران بپچڕێنێت، بەتایبەت كە پشتبەستنێکی زۆری هەیە بە هاوردەکردنی غاز بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا لە پارێزگاکان. ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە حکومەتی عێراق لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەمریکا قسە بکات، بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لە وەرگرتنی جیاكاری بۆ دڵنیابون لە بەردەوامی هاتنی غاز. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە مێژە عێراقی لە سزاکان بەخشیوە بە پێدانی پارە بە ئێران بۆ دابینکردنی کارەبا، بەومەرجەی تاران تەنها ئەو پارەیە بۆ ئەو مامەڵانە ئەنجامبدات كە گەمارۆ نایانگرێتەوە، وەک کڕینی کەلوپەلی مرۆیی، لەوانە خۆراک و بەرهەمە کشتوکاڵیەکان. رۆژی چوارشەممە، ترەمپ ئەو لێخۆشبونەی هەڵوەشاندەوە کە بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی کارەبا و غاز لە ئێرانەوە، هاوکات بڕیاریدا ڕێگری لە تاران بكات لە قۆستنەوەی پارەی بەغداد. کۆچەر ئاماژەی بەوەشکرد، هاوکێشەکە لە عێراق ئاڵۆزە، بەو پێیەی زۆرێک لە هێزە سیاسییەکان پەیوەستن بە ئێرانەوە و هەر پچڕانێکی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تاران ڕوبەڕوی ڕەتکردنەوەی گەورە دەبێتەوە. سەرەتای ساڵی (2023)، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق دانی بەوەدانا کە گواستنەوەی دۆلار بۆ دەرەوەی وڵات رویداوە. رونیشیکردەوە، ئەو دراوە بە قاچاغ دەبرا بۆ دەرەوەی وڵات بە پشتبەستن بە فاکتوری ساختە بۆ هاوردەکردن کە نرخەکانیان زیادكراوە. سەرەڕای دانپێدانانی فەرمی لەلایەن دەسەڵاتدارانی عێراقەوە بە بوونی قاچاغی دراوی بیانی، بەڵام جێبەجێکردنی سیاسەتی دارایی و دراوی یەکگرتوو بۆ وەستاندنی ئەم خوێنبەربونە لە ئابوری عێراقدا نییە، وەک ئەوەی  مەرسومی وتی  لە کۆتایی قسەکانیدا.

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی (سۆمۆ) لە ساڵی 2024دا؛ 🔹 هەناردەی نەوتی بەسرە گەیشتووە بە سەروو (ملیارێک و 223 هەزار) بەرمیل نەوت و زیاتر لە (94 ملیار و 470 ملیۆن) دۆلار داهاتەکەی بووە. 🔹 لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک نزیکەی (7 ملیۆن) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی نەوتی گەیارەو زۆرتر لە (3 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل هەناردەی ئوردن کراوە، داهاتەکەشیان لە (700 ملیۆن) دۆلار زیاتر بووە. 🔹 بەگشتی لە ساڵی (2024)دا عێراق، زیاتر لە (ملیارێک و 234 ملیۆن و 294 هەزار) بەرمیل نەوتی بە بەهای زۆرتر لە (95 ملیار و 175 ملیۆن) دۆلار و بە تێکرای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 372 هەزار و 559) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوتی بە پتر لە (77) دۆلار فرۆشتووە. هەناردەو داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی 2024 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و بەڵگەنامەکانی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە  (12) مانگی ساڵی ڕابردوودا؛ هەناردەی نەوتی بەسرە (ملیارێک و 223 ملیۆن و 742 هەزار و 283) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (94 ملیار و 470 ملیۆن و 837 هەزار و 334) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (6 ملیۆن و 951 هەزار و 660) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (3 ملیۆن و 600 هەزار و 209) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. ئەگەر بە هەمان نرخی نەوتی بەسرە فرۆشرابێت کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (704 ملیۆن و 847 هەزار و 607) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە (12) مانگی ساڵی 2024 دا بڕی (ملیارێک و 234 ملیۆن و 294 هەزار و 152) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 372 هەزار و 559) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 7 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (95 ملیار و 175 ملیۆن و 684 هەزار و 941) دۆلار. ئەگەر داتاکان وردتر بکەینەوە بە پێی هەر مانگەکانی ئەمساڵ، ئەوا؛ 1.    مانگی کانونی دووەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 25 هەزار) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 939 ملیۆن و 748 هەزار و 209) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (ملیۆنێک و 19 هەزار و 132) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (464 هەزار و 306) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (95 ملیۆن و 660 هەزار و 433) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2024دا بڕی (103 ملیۆن و 508 هەزار و 438) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 338 هەزار و 982) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 63 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 35 ملیۆن و 408 هەزار و 642) دۆلار. 2.    مانگی شوباتی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (98 ملیۆن و 183 هەزار و 554) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 658 ملیۆن و 921 هەزار و 35) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (975 هەزار و 631) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (433 هەزار و 126) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (91 ملیۆن و 363 هەزار و 742) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی شوباتی (2024)دا بڕی (99 ملیۆن و 592 هەزار و 311) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 434 هەزار و 218) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 82 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 750 ملیۆن و 284 هەزار و 797) دۆلار. 3.    مانگی ئازاری 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (104 ملیۆن و 680 هەزار و 93) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 510 ملیۆن و 793 هەزار و 517) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (967 هەزار و 492) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (464 هەزار و 453) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (95 ملیۆن و 328 هەزار و 808) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئازاردا بڕی (106 ملیۆن و 112 هەزار و 38) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 422 هەزار و 969) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 10 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 606 ملیۆن و 122 هەزار و 325) دۆلار. 4.    مانگی نیسانی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (100 ملیۆن و 921 هەزار و 250) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 561 ملیۆن و 304 هەزار و 594) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (ملیۆنێک و 16 هەزار و 962) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (448 هەزار و 606) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (107 ملیۆن و 179 هەزار و 984) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی نیساندا بڕی (102 ملیۆن و 386 هەزار و 818) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 412 هەزار و 894) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (84 دۆلار و 66 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 668 ملیۆن و 484 هەزار و 578) دۆلار. 5.    مانگی ئایاری 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 290 ملیۆن و 69 هەزار و 458) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردە نەکراوە، بۆیە هیچ داهاتێکیشی نەبووە. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئایاری (2024)دا بڕی (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 359 هەزار و 42) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 61 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 290 ملیۆن و 69 هەزار و 458) دۆلار. 6.    مانگی حوزەیرانی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 11 هەزار و 928) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 307 ملیۆن و 289 هەزار و 218) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (302 هەزار و 620) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (20 ملیۆن و 156 هەزار و 913) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی حوزەیراندا بڕی (102 ملیۆن و 314 هەزار و 548) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 410 هەزار و 485) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 39 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 327 ملیۆن و 446 هەزار و 131) دۆلار. 7.    مانگی تەموزی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (106 ملیۆن و 125 هەزار و 200) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 669 ملیۆن و 915 هەزار و 902) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و وڵاتی ئوردن و نەکراوە، بەڵام (ملیۆنێک و 928 هەزار و 156) بەرمیل هەناردەی کێڵگەی گەیارە کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (157 ملیۆن و 521 هەزار و 26) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تەموزدا بڕی (108 ملیۆن و 53 هەزار و 356) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 485 هەزار و 592) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 70 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 827 ملیۆن و 436 هەزار و 927) دۆلار. 8.    مانگی ئابی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (105 ملیۆن و 559 هەزار و 525) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 118 ملیۆن و 72 هەزار و 863) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (286 هەزار و 74) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (22 ملیۆن و 569 913) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئابدا بڕی (105 ملیۆن و 845 هەزار و 599) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 414 هەزار و 374) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76 دۆلار و 90 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 140 ملیۆن و 73 هەزار و 432) دۆلار. 9.    مانگی ئەیلولی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (99 ملیۆن و 4 هەزار و 320) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 986 ملیۆن و 256 هەزار و 342) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (306 هەزار و 787) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (21 ملیۆن و 648 هەزار و 476) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئەیلولدا بڕی (99 ملیۆن و 311 هەزار و 107) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 310 هەزار و 370) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 4 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 7 ملیۆن و 904 هەزار و 817) دۆلار. 10.    مانگی تشرینی یەکەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 302 هەزار و 862) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 383 ملیۆن و 726 هەزار و 115) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (524 هەزار و 356) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (318 هەزار و 7) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (38 ملیۆن و 163 هەزار و 489) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تشرینی یەکەمی (2024)دا بڕی (103 ملیۆن و 145 هەزار و 225) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 327 هەزار و 265) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (72 دۆلار و 17 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 421 ملیۆن و 889 هەزار و 604) دۆلار. 11.    مانگی تشرینی دووەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (98 ملیۆن و 603 هەزار و 109) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 990 ملیۆن و 483 هەزار و 846) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (266 هەزار و 175) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (18 ملیۆن و 908 هەزار و 804) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تشرینی دووەمدا بڕی (98 ملیۆن و 869 هەزار و 824) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 295 هەزار و 661) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (70 دۆلار و 89 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 9 ملیۆن و 392 هەزار و 651) دۆلار. 12.    مانگی کانونی یەکەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (100 ملیۆن و 195 هەزار و 150) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 54 ملیۆن و 256 هەزار و 235) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (519 هەزار و 931) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (309 هەزار و 515) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (36 ملیۆن و 915 هەزار و 344) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی کانونی یەکەمی (2024)دا بڕی (101 ملیۆن و 24 هەزار و 596) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 258 هەزار و 858) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (70 دۆلار و 40 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 91 ملیۆن و 171 هەزار و 579) دۆلار. تێبینی؛ لە نیوەی دووەمی ساڵی (2024) واتە لە شەش مانگی (تەموز، ئاب، ئەیلول، تشرینی یەکەم، تشرینی دووەم و کانونی یەکەم)، تەنها زانیاری لەبارەی بڕو قەبارەی هەناردەی نەوتی عێراق بەردەستە، بۆیە تایبەت بە نرخی نەوتی فرۆشراوی عێراق و کۆی داهات پشت بە (تێکڕای نرخی نەوتی برێنت) بەستراوە، بەجۆرێک لە شەش مانگی یەکەمی ساڵەکەدا عێراق هەر بەرمیلێک نەوتی بە (3 دۆلار و 45 سەنت) هەرزانتر لە نەوتی برێنت فرۆشتووە، بۆیە  لە شەش مانگی کۆتایی ساڵدا نرخی نەوت و کۆی داهاتی عێراق لەسەر بنەمای ئەو پێوەرە وەرگیراوە. بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانە خشتە و چارەتەکانی هاوپێچی ئەم ڕاپۆرتە؛ خشتە چارتەکان    

(درەو): بەپێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە، ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق دادگاكانی پابەندكرد بە جێبەجێكردنی هەر سێ یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی)، بەمەش جارێكی تر دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی دادوەریی دەكەونەوە بەرامبەر یەكتر.  ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق كۆبووەوە، تاوتوێی پرسی بڕیارە سالارییەكەی (ولائی)ی دادگای باڵای فیدراڵی كرد سەبارەت بە راگرتنی كاركردن بە هەرسێ یاسای (لێبوردنی گشتیی- هەمواری باری كەسێتیی- گەڕاندنەوەی موڵكەكان) كە بەمدواییە لە پەرلەمان پەسەندكرا.  ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دەڵێ: بڕیارە سالارییەكان بڕیاری كاتین و هێزی كۆتایی و پابەندكەریان نییە، كە ئەمە سیفەتی هاوەڵە لە هەموو حوكمە بنبڕەكاندا.  لەسەر بنەمای ئەم شیكردنەوەیە بۆ بڕیاری سالاریی، ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دادگاكانی عێراق پابەند دەكات بە جێبەجێكردنی ئەو سێ یاسای كە رۆژی 21ی مانگی رابردوو پەرلەمانی عێراق پەسەندی كردووە، بۆ ئەمەش پەنای بۆ ماددەی (129)ی دەستور بردووە كە رێگری دەكات لە پەكخستنی جێبەجێكردنی یاساكان ئەگەر هاتوو بڕیارێكی بنبڕ دەرنەچوو بوو لەبارەی نادەستورییبوونیان یاخود هەڵوەشاندنەوەیان لەلایەن ئەو لایەنەی كە دەریكردوون.  بەم بڕیارە جارێكی تر ناكۆكی نێوان دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دەركەوت.  رۆژی 21ی مانگی رابردوو، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە یەك دەنگدان هەر سێ یاسای پەسەندكرد، یاساكان ماوەیەكی زۆر بوو لەنێوان شیعەو كوردو سوننەدا مشتومڕیان لەسەر بوو، بۆیە هەندێكیان كرابوون بە بەشێك لە بەرنامەی كاری كابینەی محەمەد شیاع سودانی.  یاساكان ئەمانەن:  -    یاسای لێبوردنی گشتیی: ئەمە خواستی پێكهاتەی سوننەی لەسەر بوو، بەوپێیەی هەزاران كەس لە خەڵكی ئەم پێكهاتەیەك لەساڵانی رابردوودا لەلایەن دادگاكانی عێراقەوە بەتاوانی تیرۆر حوكمدرابوون، بەشێك لەمانە تەنیا راپۆرتی هەواڵدەری نهێنیان لەسەر بووەو سەركردەكانی سوننە دەڵێن بەزۆر دانپێدانانیان لێوەرگیراوە، بۆیە سوننە بە دەرچوونی ئەم یاسایە دەستكەوتێكی سیاسی گەورەی دەستكەوت.  -    یاسای گەڕاندنەوەی موڵكەكان بۆ خاوەنەكانیان: ئەم یاسایە خواستی كوردی لەسەر بوو، بۆ گەڕاندنەوەی هەموو ئەو موڵكانەی كوردو پێكهاتەكانی تری وەكو توركمانە لە ناوچە جێناكۆكەكان بەهۆی هەندێك لە بڕیارەكانی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی هەڵوەشاوە (بەعس)، بەشێك لە شیعەكان لەم یاسایە ناڕازین و دەڵێن بەهۆی ئەم یاسایەوە بەشێكی زۆر لە "تیرۆرستان" ئازاد دەكرێن كە بەوتەی ئەوان خەڵكیان كوشتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوەیە چەند رۆژی رابردوو پەرلەمانتارێكی شیعە ئەوەی ئاشكراكرد بەهۆی ئەم یاسایەوە ئەو فەرمانی دەستگیركردنەش هەڵدەوەشێتەوە كە دادگای عێراق لەسەر كەیسی كوشتنی هەریەكە لە قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس بۆ (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆكی ئەمریكا دەریكردووە.  -    یاسای هەمواری باری كەسێتیی: ئەم یاسایە لەسەر داوای شیعەكان داواكرا، یاساكە رێگە بە جێبەجێكردنی فیقهی جەعفەری دەدات و بەپێی ئەوەش دەرگا دەكاتەوە لەبەردەم بەشوودانی كچانی خوار تەمەن، ئەمە بەلای شیعەكانەوە گرنگ بوو لەو ڕوانگەی مەزهەبی شیعە بەسەر ناسنامەی عێراقدا زاڵ ببێت، بەڵام یاساكە رووبەڕووی ناڕەزایەتیی زۆری هێزو گروپە مەدەنییەكان بووەوە.     لەدوای پەسەندكردنی ئەم سێ یاسایەوە، تەنیا (یاسای لێبوردنی گشتیی) چووە بواری جێبەجێكردن، چونكە لە دەنگداندا وا دانراوە ئەم یاسایە لە رۆژی پەسەندكردنەوە دەچێتە بواری جێبەجێبەكردنەوە، دوو یاساكەی تر لە رۆژنامەی وەقایعی عێراق بڵاونەكراونەتەوەو نەچونەتە بواری جێبەجێكردنەوە.  دوێنێ لەسەر بنەمای پێنج تانە كە لەلایەن پەرلەمانتارانەوە تۆماركراون، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بە فەرمانێكی سالاریی كاركردنی بە هەرسێ یاساكە راگرت تا ئەوكاتەی ئەنجامی سكاڵاكان یەكلادەبنەوە، ئەمەش بەشێوەیەكی راستەوخۆ كاردانەوەی توندی سوننەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، تا ئەو رادەی كەسێكی وەكو محەمەد حەلبوسی سەرۆكی حزبی تەقەدوم دادگای فیدراڵی بەوە تۆمەتباركرد بە سیاسی كراوە. ئەوانەی سكاڵایان لەسەر یاساكان تۆماركردووە باس لەوە دەكەن هەندێك لە یاساكان نادەستوریین، هەنێكی تر سكاڵایان لەسەر دانیشتنی رۆژی 21ی مانگی رابردووی پەرلەمان هەیەو دەڵێن لەڕووی پەیڕەوییەوە نابێت سێ یاسا لە یەك كاتداو بەیەكەوە دەنگدانیان بۆ بكرێت.   

راپۆرت: درەو 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، ئامارەکانی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق، تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) مانگانە بڵاو دەکاتەوە، دواترینیانی بۆ مانگی کانونی یەکەمی (2024) لە (21/1/2025) بڵاوکردەوە، پاڵپشت بە کۆی ئەو ئامارانەی کە بۆ (12) مانگی ساڵی (2024) بڵاوی کردوونەتەوە،؛ 🔹 لە ساڵی (2024)دا ئامارەکان دەگاتە (320 هەزار و 459) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (287 هەزار و 949) گرێبەستیان بە ڕێژەی (90%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 510) حاڵەتیان بە ڕێژەی (10%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (72 هەزار و 842) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. (75%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە! کە (54 هەزار و 846)ی کۆی حاڵەتەکان بوە! تەنها (25%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە ژمارەیان (17 هەزار و 996) کەیس بووە. 🔹 دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە. 🔹 دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای موسەننا لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە.    یەکەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە (15) پارێزگاکەی عێراق لە ساڵی 2024 رۆژی (21/1/2025) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی؛ # کانونی یەکەمی (2024) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە؛ (28 هەزار و 980) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، هاوکات ژمارەی جیابوونەوە کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە (5 هەزار و 99) حاڵەتی جیابوونەوە. بە گەڕانەوە بۆ ئامارەکانی مانگەکانی پێشووتری ساڵی 2024 حاڵەتەکان لە تەواوی ساڵەکەدا دەگاتە (320 هەزار و 459) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (72 هەزار و 842) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ # لە کانونی دووەمی 2024 دا، (30 هەزار و 895) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (27 هەزارو 295) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 600) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (7 هەزار و 453) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 843) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزار 610) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە کانونی شوباتی 2024 دا، (29 هەزار و 119) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 793) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 326) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 324) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 764) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 560) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئازاری 2024 دا، (24 هەزار و 88) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (21 هەزارو 215) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 873) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 222) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 805) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 417) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی نیسانی 2024 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی ساڵی 2024، بەجۆرێک؛ (21 هەزار و 851) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (19 هەزارو 386) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 465) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە کاتێکدا (4 هەزار و 537) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 360) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 177) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئایاری 2024 دا، (28 هەزار و 505) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 534) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 971) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 666) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 643) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 23) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری حوزەیرانی 2024 دا، هاتووە؛ (23 هەزار و 324) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (21 هەزارو 168) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 156) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (4 هەزار و 779) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 251) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 528) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری تەموزی 2024 دا، هاتووە؛ (26 هەزار و 62) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (23 هەزارو 302) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 760) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (6 هەزار و 344) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 782) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 562) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئابی 2024 دا، (16 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 608) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 79) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (5 هەزار و 402) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 661) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 741) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری مانگی ئەیلولی 2024 دا، هاتووە؛ (29 هەزار و 909) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (26 هەزارو 91) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 818) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە مانگی ناوبراودا ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (6 هەزار و 586) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 680) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 906) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە تشرینی یەکەمی 2024 دا، هاتووە؛ (34 هەزار و 951) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (31 هەزارو 456) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 495) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (6 هەزار و 696) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 667) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 29) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری مانگی تشرینی دووەمی 2024 دا، هاتووە؛ (26 هەزار و 88) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (23 هەزارو 121) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 967) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (5 هەزار و 734) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 540) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 194) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. کەواتە کۆی حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە ساڵی (2024)دا دەگاتە (320 هەزار و 459) هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (287 هەزار و 949) گرێبەستیان بە ڕێژەی (90%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 510) حاڵەتیان بە ڕێژەی (10%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (72 هەزار و 842) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. ئەوەی جێگەی تێڕامانە (75%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە کە (54 هەزارو 846)ی کۆی حاڵەتەکان بوەوە تەنها (25%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە (17 هەزار و 996) حاڵەت بووە. (بڕوانە خشتە و چارتی ژمارە (1)) خشتە و چارتی ژمارە (1)   دووەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی پارێزگاکانی عێراق بۆ ساڵی 2024 لەسەر ئاستی پارێزگاکانی کە (بەغداد)ی پایتەخت دابەش بووە بەسەر دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی (رەسافە و کەرخ) لەگەڵ (14) پارێزگاکەی دیکەی عێراق جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان وەک لە چارت و خشتەی ژمارە (2) رونکراوەتەوە؛ دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق. هاوکات دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای موسەننا کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق.    خشتەو چارتی ژمارە (2) سەرچاوەکان؛ •    ڕاگەیەیندراوەکانی (ئەنجومەنەی باڵای دادوەری عێراق) مانگانە لە ساڵی 2024؛ https://sjc.iq/statistics/  

(درەو):  كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق پلانی ئەوەیە تەنیا لەمساڵدا، پرۆسەی هەڵكەندن و نۆژەنكردنەوە بۆ (194) بیرە نەوت بكات.   كازم حەبەش خلێف جێگری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق ئاشكرایكرد، لە ساڵی 2024دا كۆمپانیاكەیان (51) بیری نەوتی لێداوەو (137) بیری لە كێڵگە نەوتییە جیاجیاكانی عێراقدا نۆژەنكردوەتەوە، لەوانەش (زوبێر، مەجنون، خۆرئاوای قورنە، بزورگان، خۆرهەڵاتی بەغداد، زیقار، كەركوك). ئەم كارانەی كۆمپانیای هەڵمەندی عێراق لەچوارچێوەی پابەندییەكانیدا بووە بە پاڵپشتیكردن لە پرۆسەی بەرهەمی نیشتمانی و بەهێزكردنی توانای كاركردن. كازم حەبەش كە قسەی بۆ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق كردووە، دەڵێ: كۆمپانیاكەمان لە ساڵی 2024دا بەرزترین پۆلێنی لە بواری سەلامەتیدا لە كێڵگەی نەوتی مەجنون بەدەستهێناوە، ئەمەش بەهۆی جێبەجێكردنی كاریگەرانەی سیستەمی بەڕێوەبردنی یەكگرتوو (IMS)و پابەندبوونی توند بە پێوەرەكانی تەندروستیی و ژینگەیی و سەلامەتییەوە، لەپاڵ جێبەجێكردنی پرۆگرامی چڕی راهێنان و بۆ پەرەپێدانی توانای كارمەندان بەگوێرەی نوێترین تەكنەلۆژیای جیهانیی.  لەچوارچێوەی روانگەی ئایندەدا، جێگری بەڕێوەبەری كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق باس لەوە دەكات پلانیان بۆ ئەمساڵ (2025) ئەوەیە (64) بیری نەوت لێبدەن و 130 بیری تر نۆژەن بكەنەوە، ئەمەش لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای بەرهەمهێنانی كەرتی نەوت لە عێراقدا، ئەم پلانەش وەكو خۆی باسی دەكات بەوە بەهێز دەبێت گرێبەستی ستراتیژی نوێ لەگەڵ گەورە كۆمپانیاكانی جیهان لە نمونەی (BP ، ENI، CNOOC، Total) بكرێت، كە رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر متمانەی گەورە بە تواناكانی كۆمپانیاكەو كارایی لە پرۆسە هونەرییەكانیدا. 

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق، دۆزینەوەی یەدەگێكی نەوتیی زەبەلاح لە ناوەڕاستی وڵات ئاشكرادەكات، كە بڕەكەی بە دوو ملیار بەرمیل نەوت مەزەندە دەكرێت، ئەوەش بە گەورەترین پرۆسەی دۆزینەوەی دادەنرێت لەم دە ساڵەی دوایدا. كۆمپانیای نەوتی ناوەڕاست، كە لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە خاوەنداری دەكرێت، لەبەیەننامەیەكدا رایگەیاندووە: بەهاوكاری لەگەڵ كۆمپانیای (EBS)ی چینی، توانیویانە دۆزینەوەیەكی نەوتیی گەورە بەدیبهێنن لە كێڵگەیەك لە رۆژهەڵاتی بەغداد، كە بایەخێكی ستراتیجی هەیە بەوپێیەی دەچێتە سەر باڵانسی یەدەگی نەوتی عێراق. عێراق بە خاوەنی پێنجەم گەورەترین یەدەگی نەوتی سەلمێنراو دادەنرێت لەسەر ئاستی جیهان، كە بڕكەی دەگاتە (140) ملیار بەرمیل، تێكڕای مامناوەندی هەناردەكردنی رۆژانەشی (3) ملیۆن و (640) هەزار بەرمیلە. پسپۆڕانی بواری وزە دەڵێن، ئەو دۆزینەوەیە بەشدار دەبێت لە پشتیوانیكردنی پلانەكانی عێراق بۆ زایدكردنی بەرهەمی نەوتی بۆ (6) ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە لە ساڵی (2027)، كە ئەوەش رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر داهاتی نیشتمانی و هاوكاری دابینكردنی دارایی دەكات بۆ پرۆژەكانی گەشەپێدان كە وڵاتەكە پێویستی پێیەتی.

درەو: بەپێی نوێترین توێژینەوەی گۆڤارێكی ئەمریكی، ژمارەیەك وڵاتی دەستنیشانكردووە بۆ ساڵی 2025 كە مەترسیدارن بۆ گەشتكردن لەناویاندا عێراق پلەی نۆیەمینی گرتووە، لەدوای سوریا، یەمەن، فەلەستینەوەیە، ژمارەیەك وڵاتیشی دەستنیشانكردووە كە سەلامەتترینن بۆ گەشتكردن لە 2025دا. گۆڤاری (CEOWORLD)ی ئەمریکی، کە تایبەتە بە ریزبەندی و پۆلێنكارییە جیهانییەكان لە بوارە جیاوازەكاندا، لە نوێنترین توێژینەوەو پۆلێنكاریدا لیستی مەترسیدارترین وڵاتانی جیهانی بڵاوكردووەتەو كە نابێت سەردانیان بكرێت و ئەو وڵاتانەش كە لە 2025دا سەلامەتن بۆ گەشتكردن: ئەو وڵاتانەی مەترسیدارن بۆ گەشتكردن لە 2025دا: 1-    سوماڵ 2-    باشوری سودان 3-    ئۆكراینا 4-    لیبیا 5-    سودان 6-    پاكستان 7-    ئەفغانستان 8-    میانمار 9-    عێراق 10-    لوبنان 11-    فەلەستین 12-    یەمەن 13-    سوریا 14-    بیلاروسیا 15-    كۆریای باكور بەپێی ریزبەندییەكە (سوماڵ) مەترسیدارترین وڵاتی جیهانە بۆ گەشتكردن لە 2025دا و (عێراق)یش نۆیەمین وڵاتی جیهانە بۆ گەشتكردن لە 2025دا، لەپێش (سوریا و لوبنان و فەلەستین و كۆریای باكور)ەوەیە، واتا لەو وڵاتانەش مەترسیدارترە بۆ گەشتكردن. لەبەرامبەردا ئەو وڵاتانەی كە سەلامەترینن بۆ گەشتكردن لە 2025دا: 1-    كەنەدا 2-    ئەمریكا 3-    بەریتانیا 4-    ئیسپانیا 5-    فەرەنسا 6-    مەغریب 7-    ڤێتنام   لینكی گۆڤاری (CEOWORLD)ی ئەمریکی

(درەو):  وەزارەتی نەوتی عێراق رەتیدەكاتەوە هیچ گرێبەستێك لەنێوان عێراق و سوریا هەبێت بۆ پێدانی نەوتی خاو، بۆیە ناچێتە ژێر باری ئەو زانیارییانەوە كە باس لە راگرتنی هەناردەی نەوت و هەوڵی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بۆ سوریا دەكەن.  وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو زانیارییانە رەتدەكاتەوە كە لەبارەی راگرتنی هەناردەی نەوتی خاو بۆ سوریا بڵاوكراونەتەوە. وەزارەت لە راگەیەندراوێكدا لەزاری كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"وە دەڵێ:" هیچ جۆرە گرێبەستێك لەگەڵ لایەنی سوریادا نییە بۆ پێدانی نەوتی خاو، بۆیە هیچ جۆرە هەناردەیەكی نەوت بۆ ئەو وڵاتە رانەگیراوە.  سەرچاوەكان لە وەزارەتی نەوتەوە لە چەند رۆژی رابردوودا میدیاكانی عێراقیان ئاگاداركردەوە لەوەی حكومەتی عێراق لەسەر داوای ئەمریكاو توركیا بڕیاریداوە دەست بە هەناردەكردنەوەی نەوت بكات بۆ سوریا.  بەگوێرەی قسەی ئەو سەرچاوانە، بەر لە كەوتنی رژێمی ئەسەد، حكومەتی عێراق رۆژانە نزیكەی 33 هەزار بەرمیل نەوتی خاو و 120 هەزار تەن نەوتی رەشی رەوانەی توركیا كردووە، ئەمە زانیارییەكی نوێ بوو بۆ رایگشتی لە عێراق، چونكە وەزارەتی نەوت پێشتر لە راگەیەندراوەكانی خۆیدا سەبارەت بە فرۆشی نەوت، بە هیچ جۆرێك باسی لە ناردنی نەوت بۆ سوریا نەكردبوو. سوریا پشت بە هاوردەكردنی بڕی 5 ملیۆن بەرمیل نەوت دەبەستێت بەشێوەی مانگانە، واتا زیاتر لە 160 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا، ئەمەش لەكاتێكدایە بەر لە 2011و راپەڕینی خەڵكی ئەو وڵاتە دژ بە رژێمی ئەسەد، سوریا رۆژانە خۆی نزیكەی 150 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەم دەهێنا.  هەفتەی رابردوو، وەزیری وزەی توركیا باسی لەوەكرد، بەشێكی زۆری وێستگەكانی كارەبا لە سوریا لەكاركەوتوون، توركیا بیر لە هەناردەكردنی كارەبا دەكاتەوە بۆ سوریا. ئێستا كە وەزارەتی نەوت بەفەرمی رەتیدەكاتەوە عێراق نەوتی رەوانەی سوریا كردبێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا عێراق دەبێت بە جێگرەوەی نەوتی ئێران بۆ سوریا، چونكە تاوەكو بەر لە كەوتنی رژێمی ئەسەد، ئێران پێداویستی نەوتی سوریای پڕدەكردەوە.   

(درەو):  لە ئاماژەیەكی نوێدا بۆ كرانەوەی دەسەڵاتدارانی عێراق بەڕووی گۆڕانكارییە نوێیەكەی سوریادا، حكومەتی بەغداد بڕیاریداوە دەست بە هەناردەكردنەوەی نەوت بكات بۆ سوریا، سەرچاوە سیاسییەكان دەڵێن "ئەمریكاو توركیا قسەی خێریان تێدا كردووە".  بەپێی قسەی سەرچاوەكان، بڕیارەكە دوای ئەوە هاتووە حكومەتی عێراق لەلایەن هەریەكە لە ئەمریكاو توركیاوە ئاماژەی بۆ هاتووە سەبارەت بە گرنگیی رێكخستنی دۆسیەی هەناردەكردنی نەوت بۆ سوریا، وەكو پاڵپشتییەك بۆ ئیدارەی نوێی سوریا لە راپەڕاندنی كاروبارەكانی.  "میكانیزمەكانی پێشووی هەناردەی نەوت هەڵەی زۆری تێدا بوو، حكومەتی عێراق دەیەوێت پشت بە میكانیزمێكی نوێ ببەستێت كە زۆر وردتر بێت بۆ گەیاندنی نەوت بە دیمەشق" سەرچاوەكان وا دەڵێن. بەڵام حكومەتی عێراق تائێستا هیچ راگەیەندراوێكی لەبارەی ئەم پرسەوە نییە.  حكومەتی عێراق لەدوای كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەدەوە، هەناردەی نەوتی بۆ سوریا راگرت، ئەمەش بەهۆی ئەو گۆڕانكارییە سیاسییەی لەو وڵاتە روویدا. بەر لە كەوتنی ئەسەد، عێراق رۆژانە نزیكەی 33 هەزار بەرمیل نەوتی خاوی هەناردەی سوریا دەكرد،  ئەمە جگە لە ناردەی 120 هەزار تەن تەوتی رەش بەشێوەی مانگانە. راوەستانی هەناردەی نەوتی عێراق، قەیرانی سوتەمەنی لە سوریا گەورەتر كردووە، بەتایبەتیش لەو ناوچانەی كە دەكەونە ژێر كۆنترۆڵی دەستەی تەحریر شام، چونكە كێڵگە نەوتییەكانی سوریا لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)و هێزەكانی ئەمریكادان.  سوریا پشت بە هاوردەكردنی بڕی 5 ملیۆن بەرمیل نەوت دەبەستێت بەشێوەی مانگانە، واتا زیاتر لە 160 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا، ئەمەش لەكاتێكدایە بەر لە 2011و راپەڕینی خەڵكی ئەو وڵاتە دژ بە رژێمی ئەسەد، سوریا رۆژانە خۆی نزیكەی 150 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەم دەهێنا.  هەفتەی رابردوو، وەزیری وزەی توركیا باسی لەوەكرد، بەشێكی زۆری وێستگەكانی كارەبا لە سوریا لەكاركەوتوون، توركیا بیر لە هەناردەكردنی كارەبا دەكاتەوە بۆ سوریا.   

راپۆرت: درەو  راوەستانی هەناردەی غاز لە ئێرانەوە بۆ عێراق قەیرانی كارەبای دروستكردوە، بەهانەی ئێران بۆ راگرتنی غازەكە نۆژەنكردنەوەی بۆرییەكانە، بەڵام لە پشتی پەردەوە كێشەی دابینكردنی غازی تەنانەت بۆ ناوخۆی وڵاتەكەش بۆ دروستبووە، قەیرانی غاز سەرەنجی شەقامی عێراقی بردەوە بۆ لای گرێبەستەكەی توركمانستاندا، بەڵام وەزارەتی كارەبا رەتیدەكاتەوە گرێبەستەكە كەوتەبێتە بواری جێبەجێكردن و عێراق هیچ بڕە پارەیەكی بە توركمانستان دابێت، لەم نێوەندەدا هەندێك لە شارەزایان پێشنیاری ئەوە دەكەن هەرچی زووە عێراق جێگرەوەیەك بۆ غازی ئێرانی بدۆزێتەوە. "نەكەوتوەتە بواری جێبەجێكردن" وەزارەتی كارەبای عێراق هەموو ئەو قسەوباسانەی بە "دەنگۆو بانگەشەی هەڵە" ناودەبات كە لەبارەی رێككەوتنی غاز لەگەڵ توركمانستان دەكرێن. وەزارەت لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، گرێبەستەكە لەگەڵ تروكمانستان هێشتا نەكەوتوەتە بواری جێبەجێكردنەوەو دانوستان بەردەوامە لەبارەی دیاریكردنی كۆمپانیایەكەوە كە بتوانێت گەرەنتی گەیشتنی غازەكەی توركمانستان بكات بە عێراق بەبێ راوەستان. "بۆیە هەموو ئەو قسانەی كە دەكرێن لەبارەی ئەوەی عێراق رۆژانە پارە بە توركمانستان دەدات دوورن لە راستییەوە، بەفەرمی جەخت دەكەینەوە كە هیچ بڕە غازێكی توركمانستان بۆ عێراق نەنێردراوەو تائێستاش هیچ بڕە پارەیەك نەدراوە، ئەمەش هەموو ئەو قسەوباسانە پوچەڵدەكاتەوە كە باسلەوە دەكات رۆژانە دوو ملیۆن دۆلار دەدرێت" وەزارەتی كارەبا لە راگەیەندراوەكەیدا وا دەڵێ. هۆكاری گەرمبوونی بابەتی گرێبەستەكەی توركمانستان لە میدیاكانی عێراق بەهۆی راوەستانی هەناردەی غازی ئێرانەوەیە بۆ عێراق، كە بووەتە هۆی كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا، بەڵام وەزارەتی كارەبا ئاماژە بەوە دەكات، ئەو غازەی كە راوەستاوە ئەو غازەیە كە عێراق لە ئێرانی دەكڕێت نەك غازەكەی توركمانستان، میدیاو پسپۆڕانی عێراق باس لەوە دەكەن عێراق پارە بە توركمانستان دەدات و ئێران غازەكە بەكاردەهێنێت!.  ئەوەی وایكرد میدیا عێراقییەكان زیاتر گومان لەسەر گرێبەستە غازییەكەی توركمانستان دروستبكەن ئەوەیە هێشتا حكومەتی عێراق وردەكاری رێككەوتنەكەی بۆ رایگشتیی ئاشكرا نەكردووە، بەڵام وەزارەتی كارەبا دەڵێ: دەمانەوێت سەرچاوەكانی سوتەمەنی زیاد بكەین بەمەبەستی گەرەنتیكردنی ئاسایشی وزەی نیشتمانی و پاراستنی سامانی گشتیی لە بەهەدەردان، میدیاكان زانیاری هەڵە بڵاودەكەنەوە بەمەبەستی پەكخستنی هەنگاوەكانی حكومەت.  گرێبەستی توكمانستان چییە؟  كۆتاییەكانی 2023 عێراق یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ توركمانستان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غاز، ناوەڕاستی ئەمساڵیش ئێران و توركمانستان پێكەوە گرێبەستێكیان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی توركمانستان بەشێوەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" لەبەرژەوەندیی عێراق، ئەمە بەر لەوەی عێراق دوای 3 مانگ بگەڕێتەوەو بەشێوەی فەرمی گرێبەست لەگەڵ توركمانستان ئیمزا بكات بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی ئەو وڵاتە لەڕێگەی ئێرانەوە. ئەم پرۆسەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە رۆژانە توركمانستان بڕی نزیكەی 25 ملیۆن مەتر پێ سێجا غاز رەوانەی ناوچەكانی باكوری ئێران بكات، كە ئێران خۆی ناتوانێت غاز بۆ ئەم ناوچانەی وڵاتەكەی رەوانە بكات، دواتر لەبەرامبەر ئەمەدا ئێران هەمان بڕە غازی رۆژانە لەرێگەی بۆرییەوە بدات بە عێراق، ئەمەش بەو واتایە دێت كە عێراق غازی توركمانستان دەكڕێت و پارە بە توركمانستان دەدات، بەمەش لە پلەی یەكەمدا خۆی لە سزا ئابورییەكانی سەر ئێران دەرباز دەكات، پاشان ئێران هەڵدەستێ بە بەكارهێنانی ئەو غازەی كە عێراق پارەكەی بە توركمانستان داوە لە پارێزگاكانی باكوری وڵاتەكەی و لەبەرامبەردا هەمان بڕی غاز لە كێڵگە نزیكەكانی خۆی لە سنوری عێراق بە بۆری رەوانەی عێراق دەكات.  ئەو پرسیارانەی كە لەبارەی كرۆكی ئەم گرێبەستەوە دروستبوون لەناو شەقامی عێراقی و شارەزایانی بوارەی وزە لەم خاڵانەدا كورت دەبنەوە:  •    ئایا عێراق غازی توركمانستان بە هەمان نرخی غازی ئێران دەكڕێت، یاخود پارەی زیاتر بە توركمانستان دەدات لەبەرامبەر هەمان بڕی غاز كە پێشتر لە ئێرانەوە هاوردەی كردووە؟! •    ئایا عێراق تێچووی ئەو بۆرییە دەدات كە لە توركمانستانەوە درێژدەبێتەوە بۆ ئێران ؟! بەوپێیەی ئێران پێویستی بەم بۆرییەو هاوردەكردنی غاز نییە لە توركمانستانەوە، بەڵكو لە بەرژەوەندیی عێراق ئەم كارەی كردووە؟!  •    ئایا لەم پرۆسەی ئاڵوگۆڕی دوو لایەنەدا كە توركمانستان غاز بە ئێران دەدات و ئێرانیش غاز بە عێراق دەدات، ئێران خاكی خۆی وەكو ناوچەی تێپەڕینی غازی توركمانستان ئەژمار دەكات و پارەی گواستنەوەی غازەكە وەردەگرێت یاخود نا؟! ئێران بۆچی غازی عێراقی راگرتووە ؟ راوەستانی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق و كەمبوونەی كاتژمێرەكانی كارەبا لە عێراق ئەم رۆژانە بابەتی گەرمی قسەوباسی شەقامی عێراقە. لایەنی ئێرانی هۆكاری سەرەكی راگرتنی هەناردەی غاز بۆ عێراق دەگەڕێنێتەوە بۆ "نۆژەنكردنەوەی بۆری گواستنەوەی غازەكە"، بەڵام وەكو (نەبیل مەرسومی) شارەزای ئابوریی عێراقی دەڵێ: پێدەچێت ئەم بەهانەیە زۆر باوەڕپێكراو نەبێت، چونكە:  •     ئێران بەگوێڕەی بەیاننامەی فەرمی عێراقی لەوە ئاگاداركردووە كە راوەستانی هەناردەی غاز تەنیا تاوەكو ماوەی 15 رۆژ بەردەوام دەبێت، بەڵام تائێستا راوەستان بەردەوامە سەباری تێپەڕینی زیاتر لە دوو مانگ، ئەمەش لەكاتێكدایە ئێران هەناردەی غازی توركیای رانەگرتووە، كە بەرێژەی 16 بۆ 18% پشت بە غازی سروشتی ئێران دەبەستێت. •       هۆكاری راستەقینەی راگرتنی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق كەمبوونەوەی غازە لە ئێران بەهۆی دابەزینی زۆری پلەكانی گەرماو زیادبوونی بەكارهێنانی ئامێرەكانی خۆگەرمكردنەوە، ئەمە لەپاڵ ئەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی ناتوانێت ئەو زیادبوونە لە ئاستی بەكاربردن پڕبكاتەوە، تا ئەو رادەی دۆخەكە گەیشتووەتە ئاستی پچڕانی كارەبا بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێكی رۆژانە لە تاران و چەند پارێزگایەكی تری ئێران و، ، لەكۆی 600 وێستگە نزیكەی 80%ی وێستگەكانی كارەبا لە ئێران لەكاركەوتوون بەهۆی پاشەكشێی ناردنی غازی سروشتی و سوتەمەنی شل، بۆیە پێدەچێن چیرۆكی پێدانی سیستەماتیك و سەقامگیریی غازی ئێران بە عێراق لە كۆتاییەكەی نزیك بووبێتەوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی لە ساڵانی رابردوودا حاڵەتەكانی بێتوانایی ئێران دووبارە بووەوە لە پابەندبوون بەو بڕە غازەی كە رێككەوتنی لەسەركراوە كە بڕەكەی نزیكەی (50 ملیۆن) پێ سێجای رۆژانەیە. بۆیە پێویستە لەسەر عێراق جێگرەوە بۆ غازی ئێران بدۆزێتەوە لە وڵاتانی تری وەكو توركمانستان و قەتەر یان بەكارهێنانی غازی هاوەڵ و كێڵگەكانی غاز و پەلەكردن لە دروستكردنی وێستگەی كارەبایی كە پشت بە وزەی خۆر ببەستێت. 

(درەو): عێراق رۆژانە زیاتر لە (2 ملیۆن) دۆلار دەدات بە توركمانستان لەبەرامبەر بڕێك غازدا كە توركمانستان بە ئێرانی دەدات، ئەمە رێككەوتنێكی غازییە كە ژمارەیەك گومان و پرسیاری لەسەر دروستبووە. كۆتاییەكانی 2023 عێراق یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ توركمانستان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غاز، ناوەڕاستی ئەمساڵیش ئێران و توركمانستان پێكەوە گرێبەستێكیان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی توركمانستان بەشێوەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" لەبەرژەوەندیی عێراق، ئەمە بەر لەوەی عێراق دوای 3 مانگ بگەڕێتەوەو بەشێوەی فەرمی گرێبەست لەگەڵ توركمانستان ئیمزا بكات بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی ئەو وڵاتە لەرێگەی ئێرانەوە. ئەم پرۆسەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە رۆژانە توركمانستان بڕی نزیكەی 25 ملیۆن مەتر پێ سێجا غاز رەوانەی ناوچەكانی باكوری ئێران بكات، كە ئێران خۆی ناتوانێت غاز بۆ ئەم ناوچانەی وڵاتەكەی رەوانە بكات، دواتر لەبەرامبەر ئەمەدا ئێران هەمان بڕە غازی رۆژانە لەرێگەی بۆرییەوە بدات بە عێراق، ئەمەش بەو واتایە دێت كە عێراق غازی توركمانستان دەكڕێت و پارە بە توركمانستان دەدات، بەمەش لە پلەی یەكەمدا خۆی لە سزا ئابورییەكانی سەر ئێران دەرباز دەكات، پاشان ئێران هەڵدەستێ بە بەكارهێنانی ئەو غازەی كە عێراق پارەكەی بە توركمانستان داوە لە پارێزگاكانی باكوری وڵاتەكەی و لەبەرامبەردا هەمان بڕی غاز لە كێڵگە نزیكەكانی خۆی لە سنوری عێراق بە بۆری رەوانەی عێراق دەكات.  بەڵام خراپبوونی دۆخی كارەبا لەم وەرزی زستانەو بەردەوامبوونی راگرتنی هەناردەی غاز لەلایەن ئێرانەوە بۆ عێراق بە بەهانەی نۆژەنكردنەوە، بەبێ پابەندبوون بە گرێبەستەكەی لەگەڵ عێراق، پرسیارو مەترسی ئەوەی دروستكردووە عێراق ببێتە قوربانی تەڵەكەیەك، بەتایبەتیش لەوەدا كە وەكو لە گرێبەستەكەدا دەردەكەوێت عێراق هیچ مەرجێكی بۆ ئێران دانەناوە، بەڵام خۆی پابەندكردووە بەوەی لەبەرامبەر 25 ملیۆن مەتر پێ سێجا غازی رۆژانە، هەموو رۆژێك بڕی (2.5 ملیۆن) دۆلار بە توركمانستان بدات، كە ئەم پارەیە بۆ تێكڕای ساڵێك دەگاتە بڕی (1 ملیار) دۆلار.  زیاد هاشمی توێژەری ئابورییە، قسەی بۆ (سۆمەریەنیوز) كردووە، باسلەوە دەكات، ئێران تەنیا غازی لە عێراق نەبڕیوە، بەڵكو ئەو غازەی توركمانستانیش بەكاردەهێنێت كە عێراق پارەكەی دەدات. حكومەتی عێراق تائێستا بڕگەكانی رێككەوتنی خۆی لەگەڵ توركمانستان و ئێران سەبارەت بە هاوردەكردنی غاز ئاشكرانەكردووە، بۆیە ئێستا كە بەهۆی نەمانی راوەستانی هەناردەی غازی ئێرانەوە كاتژمێرەكانی كارەبا لە شارەكانی عێراق كەمبووەتەوە، ژمارەیەك پرسیاری گوماناویی سەبارەت بە رێككەوتنە غازییەكە دروستبووە كە دەكرێت لەم خاڵانەدا كورت بكرێتەوە:  •    عێراق غاز لە توركمانستان دەكڕێت بۆ ئێران، عێراق پارە دەدات بەڵام هیچ كاتێك غازی توركمانستانی بەدەست ناگات؟! ئەو غازەی توركمانستان كە عێراق پارەكەی دەدات، لە پارێزگاكانی باكوری ئێران بەكاردەهێنرێت، لەبەرامبەردا ئێران هەمان بڕ غازی خۆی بە عێراق دەدات، لێرەدا عێراق پارەی غازی ئێران دەدات، بەڵام بەبێ ئەوەی راستەخۆ پارەكە رادەستی ئێران بكات، بەمەش باز دەدات بەسەر سزا ئابورییەكانی سەر ئێران. •    لەبارەی نرخیشەوە، ئایا عێراق غازی توركمانستان بە هەمان نرخی غازی ئێران دەكڕێت، یاخود پارەی زیاتر بە توركمانستان دەدات لەبەرامبەر هەمان بڕی غاز كە پێشتر لە ئێرانەوە هاوردەی كردووە؟! •    ئایا عێراق تێچووی ئەو بۆرییە دەدات كە لە توركمانستانەوە درێژدەبێتەوە بۆ ئێران ؟! بەوپێیەی ئێران پێویستی بەم بۆرییەو هاوردەكردنی غاز نییە لە توركمانستانەوە، بەڵكو لە بەرژەوەندیی عێراق ئەم كارەی كردووە.  •    ئایا لەم پرۆسەی ئاڵوگۆڕی دوو لایەنەدا كە توركمانستان غاز بە ئێران دەدات و ئێرانیش غاز بە عێراق دەدات، ئێران خاكی خۆی وەكو ناوچەی تێپەڕینی غازی توركمانستان ئەژمار دەكات و پارەی گواستنەوەی غازەكە وەردەگرێت یاخود نا؟!  

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوریی ئاڵوگۆڕی بازرانی نێوان عێراق و سوریا زۆر سنوردارە، بەجۆرێك هەناردەی سوریا بۆ عێراق كە لە دەستەی گشتی گومرگەكانی عێراق تۆماركراوە، بۆ ساڵی 2023 بڕی (58 ملیۆن) دۆلار تێناپەڕێنێت، لەبەرامبەر هەناردەی عێراق بۆ سوریا بەهاكەی (27 ملیۆن) دۆلارە.    دوای راوەستانی چاوەڕوانكراوی هەناردەی نەوتی خاوی ئێران بۆ سوریا، ئەگەری ئەوە هەیە عێراق شوێنی ئێران بگرێتەوە لە دابینكردنی پێداویستییە نەوتییەكانی سوریا لەوانە نەوتی رەش و گاز بۆ كارپێكردنی وێستگەكانی كارەبا، بەتایبەتیش كە بەرهەمهێنانی نەوت لە سوریا لە 383 هەزار بەرمیلی رۆژانەوە لە ساڵی 2011 دابەزیوە بۆ تەنیا 40 هەزار بەرمیلی رۆژانە لە ساڵی 2023دا.  لەڕووی ئابورییەوە، ئێران گەورەترین دۆڕاوی كەوتنی رژێمی سوریایە، بەوپێیەی ئێران و سوریا بە 126 رێككەوتنی ئابورییەوە پێكەوە بەستراون، 28 رێككەوتنیان لە كەرتەكانی وزەو گواستنەوەو كشتوكاڵ و پیشەسازی و فێركردن و تەندورستی جێبەجێ كراون و سوریا لە روانگەی ستراتیژیی ئێرانەوە خاڵێكی گرنگی بەیەكەوە بەستنەوەی ئێرانە لەگەڵ ئەوروپا، ئەمەش لەرێگەی گواستنەوەی كاڵاكانی بۆ بەندەری لازقیە لەرێگەی عێراقەوە بەهۆی هێڵی ئاسنی نێوان عێراق و ئێرانەوە.   

درەو 🔻 سوپای عێراق لە ساڵی 2023دا لە پلەی (45)ی جیهاندا بووەو خەرجی بەرگرییەکەی بە نزیکەی (5.7 ملیار) دۆلار مەزەندە دەکرێت. 🔻 ژمارەی ئەو هێزە مرۆییەی لە ئەرکدان بە (200 هەزار) سەربازی مەزەندە دەکرێت، جگە لە بوونی (130 هەزار) کەس لە هێزی نیمچە سەربازی، بەڵام عێراق هیچ هێزێکی یەدەگی نییە. 🔻 هێزی زەمینی عێراق خاوەنی (923) تانکی جۆر و بەرهەمی جیاوازە، هەندێکیان ڕووسین، هەندێکی دیکەیان ئەمریکین و بەشێکیشیان تانکی دروستکراوی عێراقن، هەروەها جبەخانەی هێزی زەمینی (39 هەزار) ئۆتۆمبێلی زرێپۆشی جۆراوجۆر و بەرهەمهێنان و وەشانی جیاواز لەخۆدەگرێت، جگە لە بوونی (281) تۆپهاوێژ "مدفع"ی خودکار، (هەزار و 426) تۆپهاوێژ هەڵگر و (424) ڕاجیمەی موشەکی و (24) سیستەمی مووشەکی. 🔻 جبەخانەی هێزی ئاسمانی عێراق پێکهاتووە لە (33) فڕۆکەی شەڕکەر، (16) فڕۆکەی گواستنەوەی سەربازی، (112) فڕۆکەی مەشق و ڕاهێنان، (203) هەلیکۆپتەر، هەروەها (7) ڕادار و (14) فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شەڕکەر. 🔻 هێزی کەشتیوانی عێراق لە ڕیزبەندی ژمارە (41)ی گەورەترین کەشیوانی سەربازیی جیهاندایە و لە (63) یەکەی دەریایی پێکدێت، کە هیچیان یەکەیەکی گەورەی دەریایی نین جگە لە دوو یەکەی کۆرڤێت. سەرەتا لە ژێر ڕۆشنایی بارگرژییەکانی ناوچەکە، سوپای عێراق جەخت لەسەر تواناکانی خۆی دەکاتەوە بۆ بەرگریکردن لە سەروەری وڵات لە بەرامبەر هەر مەترسییەکی نزیکدا، هەروەها چەندین جار ڕایگەیاندووە کە گفتوگۆ ئەنجام دەدات بۆ بەرزکردنەوەی تواناکانی بەرگری لە ڕێگەی ڕێککەوتنی لەگەڵ وڵاتانی جۆراوجۆرەوە. لەم بارەیەوە شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنی جەختیان لەوە کردووەتەوە کە سوپای عێراق خاوەنی توانایەکی بەرزە بۆ پاراستنی ئاسایش و سەلامەتی وڵات، هاوکات ئاماژەیان بۆ بوونی هەوڵە بەردەوامەکانی حکومەت و تەرخانکردنی بودجەیەکی زۆر بۆ پەرەپێدانی هێزی ئاسمانی لە ڕێگەی کڕینی سیستەمی مۆدێرن و پێشکەوتووەوە. سەرۆکی شانەکە، لیوا تەحسین ئەلخەفاجی، ڕۆژی (29/9/2024) بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی (واع)ی ڕاگەیاندووە: "گرنگییەکی زۆر لەلایەن سەرکردایەتی سیاسی و سەربازییەوە هەیە، لەسەرو هەموشیانەوە فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان "محەمەد شیاع سودانی"ەوە، لە زیادکردنی تواناکانی بەرگری ئاسمانی". ئاماژەی بەوەشکردووە "خەرجییەکی زۆر لەلایەن دەوڵەتەوە تەرخانکراوە بۆ پەرەپێدانی هێزی ئاسمانی عێراق و کڕینی ڕاداری پێشکەوتوو و سیستەمی مووشەکی پێشکەوتوو، ئەمە جگە لە باشترکردنی تواناکانی ئێستا لەڕێگەی ڕاهێنانی بەردەوام و کڕینی چەکی نوێ". زیاتر لەوەش، "بونیادنانی بەرگری ئاسمانی پێویستی بە کات و هەوڵی ماددی بەرچاو هەیە، بەڵام ئەوە ڕەنگدانەوەی پابەندبوونی حکومەتە بۆ پاراستنی ئاسایش و سەلامەتی وڵات". ئاماژەی بەوەشکردووە؛ بایەخێکی زۆر لەلایەن فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانەوە هەیە بۆ تەرخانکردنی بودجەی پێویست بۆ پڕۆژەکانی پەرەپێدانی بەرگری ئاسمانی"، وتووشییەتی کە "هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا پێشکەوتووەکان لەم ڕووەوە کراوە، وەک کۆمپانیاکانی کۆریای باشوور، کە تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو دابین دەکەن کە کێبڕکێ لەگەڵ سیستمەکانی جیهانیدا دەکەن." خەفاجی جەختی لەوەش کردووەتەوە، "سوپای عێراق توانا و لێهاتوویی بەرزی هەیە، هەروەها خاوەن جۆرەها چەک و سیستمی بەرگرییە، لەوانە؛ سیستمی ڕووسیا، کۆری، و ئەمریکی و ڕاداری فەرەنسی، کە توانای پاراستنی ئاسمان هەیەو ئامانجە گرنگەکان بەرز دەکاتەوە، جگە لە گرنگی ڕاهێنانی سەربازی بەردەوام". جبەخانە و توانا سەربازییەکانی سوپای عێراق لە سەرەتای دامەزراندنییەوە، سوپای عێراق بە چەندین ئەزموندا تێپەڕیوە و چەندین شەڕی کردووە، بەڵام چەک خاڵی جیاکەرەوەی نێوان ئەو سەرکەوتن و شکستانە بووە لە زۆربەی ئەو شەڕانەی کە کردوویەتی، چ ناوخۆیی بێت یان دەرەکی، ماوەیەکی درێژیشە بەدەست سزا نێودەوڵەتییەکانەوە ناڵاندی و دەناڵێنێت لە سنوردارکردنی کە لەژێر ئەو شەڕانەدا ساڵانێکی زۆر ڕێگری لێکرا لە کڕینی چەک. ئەم سوپایەی ئێستا هەیەتی کە لە ساڵی 2024ەوە پێکهێنرایەوە، مەترسی هەیە ڕووبەڕووی یەکەم ئاڵنگاری و شەڕی دەرەکی ببێتەوە، لە ڕێگەی هێزی وشکانی، دەریایی و هێزی ئاسمانی، جا پێکەوەبن یان هەریەک لەو هێزانە بەجیا بێت، بۆ بەرگریش لە هەر ڕوویەکەوە توانا سەربەزییەکانی عێراق بەم شێوەیەیە؛ •    هێزی زەمینی سوپای عێراق لە ساڵی 2023 لە پلەی (45)ی جیهاندا بوو؛ ژمارەی ئەو هێزەکانە لە ئەرکدان بە (200 هەزار) سەربازی مەزەندە دەکرێت، جگە لە بوونی (130 هەزار) کەس لە هێزی نیمچە سەربازی، بەڵام عێراق هیچ هێزێکی یەدەگی نییە. خەرجی بەرگرییەکەی بە نزیکەی (5 ملیار و 700 ملیۆن) دۆلار خەمڵێندراوە، هاوکات لەڕووی بوونی توانای کەشتیوانی جەنگییەوە عێراق لە ڕیزبەندی (41)مین گەورەترین جبەخانەی سەربازی جیهان بووە لە ساڵی 2023دا. هێزی زەمینی عێراق خاوەنی (923) تانکی جۆر و بەرهەمی جیاوازە، هەندێکیان ڕووسین، هەندێکی دیکەیان ئەمریکین و هەندێکیان تانکی دروستکراوی عێراقن، هەروەها جبەخانەی هێزی زەمینی (39 هەزار) ئۆتۆمبێلی زرێپۆشی جۆراوجۆر و بەرهەمهێنان و وەشانی جیاواز لەخۆدەگرێت، جگە لە بوونی (281) تۆپهاوێژ "مدفع"ی خودکار، (هەزار و 426) تۆپهاوێژ هەڵگر و (424) ڕاجیمەی موشەکی و (24) سیستەمی مووشەکی. •    هێزی ئاسمانی لە پێنج ساڵی ڕابردوودا عێراق هێزێکی ئاسمانی کاریگەری بەدەستهێناوە؛ کە لە ڕێگەیەوە هێرشی ئاسمانی ئاراستەی ئەندامانی ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش کرد و تا ئێستاش فڕۆکە شەڕکەرەکانی بۆ ڕاوەدوونانی پاشماوەکانی ئەو ڕێکخراوە بەکاردەهێنێت. جبەخانەی هێزی ئاسمانی عێراق پێکهاتووە لە (33) فڕۆکەی شەڕکەر، (16) فڕۆکەی گواستنەوەی سەربازی، (112) فڕۆکەی مەشق و ڕاهێنان، (203) هەلیکۆپتەر، هەروەها (7) ڕادار و (14) فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شەڕکەر. •    هێزی دەریایی ئەو هێزە دەریاییە نزیکەی (17) ساڵ دوای پێکهێنانی سوپای عێراق پێکهێنرا، و بە چوار کەشتی دەستیپێکرد، کە دواتر ئەرکی پاراستنی کەناراوەکانی عێراق و ناوچە ئابوورییەکانیان پێسپێردرا. ئێستا هێزی دەریایی عێراق (63) یەکەی دەریایی و (26) کەشتی دەوری و ژمارەیەک کەشتی یەکەی کۆرڤێت و کەشتی پاڵپشت لەخۆدەگرێت.       سەرچاوەکان؛ -    وکالة الانباء العراقیة، الإعلام الأمني: الجيش العراقي يمتلك قدرات عالية لحماية البلاد، 29/9/2024؛ https://www.ina.iq/218017--.html -    شبكة الساعة الاخباریة، تعرف على ترسانة السلاح للجيش العراقي، 4/11/2024؛ https://alssaa.com/post/show/28126 -    سبوتنیک، الأسطول الحربي العراقي وقدرات الجيش في 2023، 13/9/2023؛ https://shorturl.at/WGJd7    

(درەو): ئەو پیاوەی كە ئێستا رێبەرایەتی ئۆپۆزسیۆنی چەكدار دەكات و هەر رۆژەی شارێكی نوێ لەدەستی سوپا بەشار ئەسەد وەردەگرێتەوە، پێشتر ئەندامی رێكخراوی قاعیدە بووە لە عێراق و ماوەی پێنج ساڵ لە زیندانی ئەمریكییەكاندا بووە، لە 2013وە ئەمریكا ئاگاداری ئەوە بوون ئەركی خستنی رژێمی ئەسەدو چەسپاندنی شەریعەتی ئیسلامی لە سوریا بەم پیاوە سپێردراوە، ئەبو محەمەد جۆلانی كێیە؟  ئەوکاتەی سەرکردەی لقی رێكخراوی قاعیدەی توندڕەو بوو لە سەردەمی شەڕی ناوخۆیی سوریادا، کەسایەتییە نهێنییەکەی (ئەبو محمد جۆلانی) ناسرا نەبوو، هەر ئاواش بە شاراوەیی  مایەوە، تەنانەت لەو ئەوكاتانەشدا کە گروپەکەی بوو بە بەهێزترین هێز لە شەڕی دژ بە بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا.  ئەمڕۆ ئەو بووەتە دیارترین سەرکردەی ئۆپۆزسیۆنی چەکدار لە سوریا، ئەمەش دوای ئەوەی لە ساڵی 2016وە پەیوەندییەکانی لەگەڵ رێكخراوی قاعیدە پچڕاندو وردە وردە كەوتە بەر رۆشنایی و؛ ناو و ئاڕاستەی گروپەکەی گۆڕی و بوو بە فەرمانڕەوای دیفاکتۆی ئەو ناوچانەی دەكەونە ژێر دەسەڵاتی ئۆپۆزسیۆنی چەکدار لە باکوری رۆژئاوای سوریا. ئەم گۆڕانکارییە دوای ئەوە دەركەوت کە (دەستەی تەحریر شام) بە سەرۆکایەتیی جۆلانی، هەفتەی رابردوو کۆنترۆڵی شاری حەلەبی کردو؛ جولانی زیاتر لە جارێک دەرکەوت کە پەیامی دڵنیاكەرەوە بۆ کەمینەکانی سوریا نارد، کە لە مێژە ترسیان لە گروپە توندڕەوەکان هەیە، دەستەی تەحریر شام پێشتر بە (جەبهەی نوسرە) ناسرابوو کاتێک لقێکی رێکخراوی توندڕەوی قاعیدە بوو لە سوریا. کاتێک چەکدارانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا چوونە ناو شاری حەلەب کە گەورەترین شاری سوریا بوو بەر لە جەنگ، جۆلانی لە تۆمارێکی ڤیدیۆیدا بە جلوبەرگی سەربازییەوە دەرکەوت كە لەرێگەی تەلەفۆنەوە فەرمانی دەردەکردو رێنماییەکانی پاراستنی خەڵک و ڕێگریکردنی لە چوونە ناو ماڵەکانیان بەبیر هێزەكەی دەهێنایەوە.  لە ڤیدیۆیەكی تردا كە رۆژی چوارشەممەی رابردوو تۆماركراوە، جۆلانی دەردەكەوێت كاتێك سەردانی قەڵای حەلەب دەکات و چەكدارێك یاوەری دەکات کە ئاڵای شۆڕشی سوریای هەڵگرتووە، ئاڵایەك پێشتر بەرەی نوسرە رەتیدەكردەوەو وەكو سیمبولێكی "ئیلحاد" ناوی دەهێنا، بەڵام جۆلانی ئیتر بەم دواییە ئەو ئاڵایەشی وەک ئاماژەیەک بۆ ئۆپۆزسیۆنی فراوانتری سوریا قبوڵ كردووە. لەسەرەتای هێرشی ئەمدواییەوە، ئەبو محەمەد جۆلانی ئیتر بەناوی راستەقینەی خۆیەوە بەیاننامەكان دەردەكات كە ناوی (ئەحمەد شەرع)ە.  جۆشوا لاندیس پسپۆڕ لە كاروباری سوریاو سەرۆكی سەنتەری توێژینەوەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی ئۆكلاهۆما دەڵێ:" جۆلانی زۆر لە ئەسەد زیرەكترە. ئامرازو سیمای گشتیی خۆی گۆڕیوەو هاوپەیمانێتیی نوێی گرێداوەو پەیامی دۆستانەی بۆ كەمینەكان نارد".  ئارۆن لۆند توێژەر لە سەنتەری سینشوری ئینتەرناشوناڵ بۆ توێژینەوە باسلەوە دەكات، جۆلانی و دەستەی تەحریر شام بەشێوەیەكی بەرچاو گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە، بەڵام هێشتا ئەو لەگەڵ گروپەكەیدا تاڕادەیەك رادیكاڵ ماونەتەوە.  "ئەمە كەمپەینێكی پەیوەندییە گشتییەكانە، بەڵام لەڕاستیدا ئەوان ئەم هەوڵە بە خەرج دەدەن بۆ ئەوەی نیشانی بدەن كە ئیتر بەوشێوەیە توند نەماون كە پێشتر وابوون. كاستە كۆنەكەی قاعیدە یان رێكخراوی دەوڵەتیی ئیسلامی هەرگیز كارێكی لەمشێوەیان نەدەكرد".  لەناو ئەو گروپانەدا كە زۆربەیان لە رۆژانی یەكەمی راپەڕین دژی ئەسەد بەر لە زیاتر لە دوو دەیە دەركەوتن، جۆلانی و بەرەی نوسرە وەكو بەهێزترین گروپی ئۆپۆزسیۆن خۆیان نیشاندا.  بەر لە دامەزراندنی بەرەی نوسرە، جۆلانی لەگەڵ رێكخراوی قاعیدەدا لە عێراق كاریدەكرد، ماوەی پێنج ساڵی لە زیندانی ئەمریكییەكاندا بەسەربرد، ئەبو عومەر بەغدادی رێبەری ئەو سەردەمەی رێكخراوی قاعیدە لە عێراق، لەگەڵ دەستپێكی راپەڕینی سوریادا، جۆلانی رەوانەی ئەوێ كرد بۆ ئەوەی جێ پێی قاعیدە لە سوریا خۆش بكات.  ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە ساڵی 2013دا ئەبو محەمەد جۆلانی خستە لیستی تیرۆرەوەو رایگەیاند، رێكخراوی قاعیدە لە عێراق كۆتایهێنان بە رژێمی ئەسەدو چەسپاندنی شەریعەتی ئیسلامی لە سوریا لە جۆلانی سپاردووە. بەرەی نوسرەش هێرشی خۆكوژی ئەنجامداوە كە بووەتە هۆی كوژرانی خەڵكی مەدەنی و هەڵگری روانگەیەكی تائیفی توندوتیژە. توركیا كە پاڵپشتیكاری سەرەكی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە لەسەر ئاستی دەرەوە، سەرباری ئەوەی كە پشتیوانی لە ژمارەیەك گروپی تری ئۆپۆزسیۆن دەكات لە باكوری خۆرئاوای سوریا، بەڵام دەستەی تەحریر شامی وەكو گروپێكی تیرۆرستی ناساندووە. 

(درەو): تۆڕێكی قاچاخی نەوتی رەش لە عێراق دروستبووە كە ساڵانە ملیارێك دۆلار بۆ ئێران و گروپە شیعەكانی هاوپەیمانی كۆدەكاتەوە، ئەم تۆڕە هەم نەوتی رەشی كارگەكانی قیر هەناردە دەكەن هەم نەوتی رەشی ئێران تێكەڵی نەوتی عێراق دەكەن و بەناوی عێراقەوە دەیفرۆشن، ئاژانسی (رۆیتەرز) باس لە مەترسی بەرپرسانی عێراق دەكات لە سزای نوێی ئەمریكا دوای دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ.  پێنج سەرچاوەی ئاگادار بە (رۆیتەرز)یان راگەیاند، لەوكاتەوە كە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران لە ساڵی 2022وەوە پۆستەكەی وەرگرتووە، تۆڕێكی ئاڵۆزی قاچاخچێتی نەوتی رەش لە عێراق گەشەی كردووە. شارەزایان پێیانوایە ئەم تۆڕە ساڵانە لانی كەم (ملیارێك) دۆلار بۆ ئێران و بریكارەكانی كۆدەكاتەوە.  پرۆسەی قاچاخچێتییەكە سود لە سیاسەتێکی حکومەت وەردەگرێت، بەپێی ئەو سیاسەتە عێراق بە نرخێکی زۆر پاڵپشتیکراو نەوتی رەش بۆ كارگەكانی قیر تەرخان دەکات و کۆمەڵێک کۆمپانیا و گروپ و تاکە كەس لە عێراق و ئێران و دەوڵەتانی کەنداو بەشداری تێدا دەکەن، ئەمە بەگوێرەی قسەی ئەو پێنج سەرچاوەو سێ راپۆرتی هەواڵگریی رۆژئاوایی، کە دوان لە راپۆرتەكان مێژوویان بۆ مانگی ئابی ئەمساڵ دەگەڕێتەوە، راپۆرتی سێیەمیشیان مێژووی لەسەر نییە.  وەكو دوان لە سەرچاوەكان دەڵێن، بەپێی ئەو پلانەی تۆڕەکە پەیڕەوی لێدەکات، مانگانە لەنێوان 500 هەزار بۆ 750 هەزار تۆن نەوتی رەشی قورس، بەو نەوتەشەوە كە گۆگردەكەی بەرزە و بەرامبەر بە 3.4 ملیۆن بۆ پێنج ملیۆن بەرمیل نەوتە، لە وێستگەكانەوە دەگوازرێتەوەو زۆربەی هەناردەی ئاسیا دەكرێت.  لەوكاتەوە كە سودانی دەسەڵاتی گرتوەتە دەست و ژمارەیەك لایەنی جۆربەجۆر لەناوخۆی عێراق لە بازرگانییە نایاساییەكەدا تێوەگلاون، هیچ روماڵێك بۆ قەبارەی قاچاخچێتی نەوتی رەش نەكراوە.  هەروەك بەرپرسانی ئێران و عێراقیش وەڵامی داواكارییە جیاوازەكانیان نەدایەوە بۆ قسەكردن لەبارەی ئەو دەرەنجامانەی كە رووماڵەكەی (رۆیتەرز) پێی گەیشتووە.  ئێران وەكو كۆئەندامی هەناسەدانی ئابوری تەماشای عێراقی دراوسێ و هاوپەیمانی خۆی دەكات و لەرێگەی گروپە شیعە بەهێزەكان و ئەو حزبە سیاسییانەی كە پاڵپشتییان لێ دەكات، هەژمونێكی سەربازی و سیاسی و ئابوری گەورەی لە عێراقدا هەیە. بەرپرسانی عێراق و ئەمریكیی دەڵێن ئێران لەرێگەی هەناردەكردن و خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكا بەهۆی سیستەمە بانكییەكەیەوە، دراوی قورسیشی لە عێراق دەستدەكەوێت.  لەكاتێكدا بەغداد ساڵانێكە كاردەكات بۆ بەدیهێنانی هاوسەنگیی لەنێوان رۆڵی خۆی وەكو هاوپەیمانی هەریەكە لە واشنتۆن و تاران، چاوەڕوان دەكرێت دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا هەڵوێستی توند بگرێتەبەر دژ بە هەوڵەكانی ئێران بۆ خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكا، بۆیە چاوەڕوانكراوە چالاكییەكانی تاران لە عێراق بكەوێتە ژێر وردبینی زیاترەوە.  ئەو پێنج سەرچاوەیە كە خۆیان داوایانكرد ناوەكانیان بڵاونەكرێتەوە بەهۆی هەستیاری بابەتەكەوە، وتیان: دوو رێگای سەرەكی هەن كە نەوتە رەشەكەی عێراقی لێوە دەگوازرێنەوە، یەكێكیان لەڕێگەی تێكەڵكردنیەتی لەگەڵ بەرهەمێكی هاوشێوەی ئێران و پێشكەشكردنی وەكو نەوتی رەشی عێراق، ئەمە یارمەتی تاران دەدات خۆی لەو سزا توندانەی ئەمریكا بدزێتەوە، كە بەسەر هەناردەی وزەی ئێرانیدا سەپاندووە.  رێگاكەی تر هەناردەكردنی ئەو نەوتە رەشەیە كە لە بنەڕەتەوە بۆ پرۆگرامە پاڵپشتیكراوەكە (نەوتی رەش بە نرخی پاڵپشتیكراو بۆ كارگەكانی قیر) تەرخانكراوە، لەرێگەی بەڵگەنامەی ساختەوە بۆ شاردنەوەی سەرچاوەكەی.  ئێران بەشێوەیەكی راستەوخۆ لە رێگای یەكەم سودمەندە. ئێران بەزۆری بەهۆی سزاكانەوە سوتەمەنییەكەی بە نرخێكی كەم دەفرۆشێت، بەڵام دەتوانێت بە نرخێكی زیاتر بیفرۆشێت ئەگەر سوتەمەنی عێراق بانگەشەی بۆ بكرێت، بەڵام رێگای دووەم ئەو گروپانەی عێراق سودی لێ دەبینن كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن و كۆنترۆڵی كاری قاچاخیەكەیان بەدەستەوەیە.  سێ سەرچاوە خەمڵاندنی بڕی داهاتی هەریەک لە دوو ڕێگاکەیان خستەڕوو، ئەمەش پشتبەست بە گریمانەکان سەبارەت بە قەبارەی بازرگانیکردن و نرخەکان. خەمڵاندنەکانیان ساڵانە لەنێوان یەک ملیار بۆ زیاتر لە سێ ملیار دۆلار بوو. ئەو سێ سەرچاوەیە وتیان: رەنگە ئەم بازرگانییە نایاساییە دامەزراوەکان و بەرپرسانی عێراق بخاتە بەردەم مەترسیی بۆ سزاکانی ئەمریکاوە، بەهۆی هاوکاریکردنی ئێران، هەروەك بەشێک لە بەرپرسانی عێراقیش نیگەرانن لەوەی رەنگە ئیدارەی ترەمپ ئەوان بکاتە ئامانج. سەرچاوەکان ئاماژەیان بۆ ئەوە کردووە سەرکردەکانی عێراق بۆ مانەوەی لە دەسەڵاتدا، زۆر پشت بە پشتیوانی ئەو گروپە شیعانە دەبەستن كە كاریگەرییان هەیەو لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، ئەمەش وا دەکات قورس بێت بۆیان رێوشوێن دژ بە چالاکی نایاسایی وەک قاچاخچێتی بگرنەبەر.  نوسینگەی سودانی وەڵامی داواکارییەکانی نەدایەوە بۆ لێدوان سەبارەت بەم بازرگانییە یان هەوڵەکانی حکومەت بۆ سنوردارکردنی.