د. یاسین تەها دوو رۆژی دیكە دەچینە نێو پرۆسەی هەڵبژاردن، پاش تێپەڕبوونی شەش ساڵ بەسەر ئەزموونێکی هاوشێوە کە پڕی پێشهات بوو، ئەمەش بەسە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی ئەم جارە جیاواز بكات لەوانی تر. لە نێو تەوەرە فرەڕەهەندەكانی هەڵبژاردندا ئەم چەند تەوەرەیە دەشێت جێگەی هەڵوێستە و تێڕامان بن: 1-     هەڵمەتی هەڵبژاردن:  لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی 2024دا هەندێک لایەنی ئەرێنی و لە هەمان کاتیشدا هەندێك لایەنی نەرێنی هەبوون كە لێكەوتەیان لەسەر پرۆسەكە و دەرهاویشتەكانیییەوە دەبێت:  لایەنە ئەرێنییەکان:  -    ئاستی بەریەککەوتنی گوتار تا ڕادەیەك زۆر بەرز بوو، بەڵام جێگەی دڵخۆشییە توندوتیژی و پەلاماردان لە هەڵمەتەكەدا شیاوی باس نەبوو بەراورد بەو جۆش و خرۆشە، ئەمەش پێشهاتێکی باشە بۆ گۆڕینی میکانیزمی ململانێ لە وڵاتێکدا کە هێزی چەکداری جۆراوجۆری تیایەو هێشتا کاریگەرە بە لێکەوتەکانی شەڕی ناوخۆو هەمیشە تارمایی شەڕی بەسەرەوەیە. -    لە هەڵمەتەکاندا بەکارهێنانی خەبات و ڕابردوو زۆر پاشەکشەیانکرد، لە بەرامبەردا گفت و بەڵێنەکان دەربارەی ئێستاو داهاتووی ژیان و گوزەرانی خەڵک هەڵكشان، کەمتر "خەباتی شاخ"و "قوربانی"و "شەهیدان" کرانە کەرەستەی هەڵمەتەکان کە نەوەی ئێستا زۆر تێی ناگەن و زۆرجاریش موزایەدەو زێدەڕۆیی و ئاوەژووکردنی تێدەکەوێت. -    سەركردەو بەرپرسەكان ناچاربوون گرنگی بە ڕای گشتی بدەن و بچنە ناو خەڵك و كۆبوونەوە جەماوەرییەكان گرنگی زۆریان پێدەدرا، ئەمەش ئەگەر ناچاركردنەكانی لێ دەربكەیت گەڕانەوەی گرنگییە بۆ ڕای خەڵك كە لە بنەڕەتدا دەبێت ئەوان سەرچاوەی شەرعیەت بن.  -    سەرباری پەرتەوازەیی زۆری لیستە ڕكابەرەکان، جەمسەرگیرییەکان لەسەر بنەمای دەسەڵاتدارو ئۆپۆزیسیۆن بوون ئەمەش دەشێت بۆ وێستگە و قۆناغی تر پەرەی پێ بدرێت. حوکمڕانی ئەگەر عەیار 24یش بێت، ڕێسای یاریی دنیای ئێستا وایە کە دەبێت هاوکێشەکە لە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن پێکبێت و ناکرێت و ناشێت هەمووی لە حوكمڕانیدا بەشداربێت.  لایەنە نەرێنییەکان:  - بەرزکردنەوەی سەقفی گفت و بەڵێنەکان گەیشتنە ئاستێک دەشێت دواتر ببنە هۆكاری بێهیوایی زیاتر، بەتایبەت ئەوکاتەی بە دڵنیایی کە لانیکەمی ئەو گفتانە جێبەجێ نابن.  -  شەڕە قسەو بەریەککەوتنی توند سەرباری لایەنی باشی بەتاڵکردنەوەی حەماسەت و تەزوو کراوەیە بەڕووی ئەگەری خراپیشدا کە دووبارەبوونەوەی ئەزموونی تورکیاو ئێرانی دراوسێیە، پرۆسەی سیاسی ئەم دوو وڵاتە پڕیەتی لە شەعبەوییەت و شەڕە قسە، بەڵام بارودۆخ لەسەر ئەرزی واقیع تا ڕادەی زۆر هەروەک خۆیەتی و ناگۆڕێت. - لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا چەمکی زۆر ئاوەژووکران و فریودان و زانیاری نادروستی زۆر دەرخواردی خەڵک دران، تێكەڵكردنی زۆر هەبوون لەنێوان ئەرکی پەرلەمان و ئەرکی حکومەت، ڕاستکردنەوەی ئەم تێگەیشتنەش دواتر ئاسان نییەو پاش هەڵبژاردن یەخەی پەرلەمانتارانی دەرچوو دەگرێت، کاتێکیش کە بە دڵنیایی ناتوانن ئیشی حکومەت بکەن دەکەونە بەر ڕەخنەو تەنانەت نەفرەتیش. - لە هەڵمەتەکاندا ڕاستییەک فەرامۆش کرا کە وتنی لە بەرژەوەندی ڕکابەرەکان نەبوو، ئەویش ئەوەیە خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان مەحکومە بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی، بۆ موچەو بودجەش هەر چاوی لە دەستی بەغدا دەبێت و چیتر کوردستان سەرچاوەی تەشریعی دەستکراوەو خاوەن ئابوری و دارایی سەربەخۆ نییە، بەرچاوڕوونی ئەوتۆش لەبارەی هاوکێشەی هێز لەسەر ئاستی فیدراڵی بە خەڵک نەدرا کە زیاتر لە هەمووشت لە ئێستادا كاریگەریی لەسەر كوردستان هەیە.  2- گرێی بەشداریكردن و بایكۆتكردن:  كێشەیەكی گەورەی هەڵبژاردن لە كوردستان و دنیا پاشەكشەی رێژەی بەشداریكردنە. لە كوردستاندا بەپێی هەندێک ڕاپرسی نێوخۆیی و هەندێک ئاماژەی دیکە، ڕێژەی خەڵکی دوودڵ و ڕا ڕا دەربارەی هەڵبژاردن کەم نین، بەشی زۆری ئەمانەش پاساو هۆکاری خۆیان هەیە کە زەقترینیان چەقبەستنی دۆخی هەرێم و سوڕانەوەیەتی لە نێو بازنەیەکدا بەبێ هەبوونی ئاسۆیەکی ڕوونی دەربازبوون. بەڵام بۆ بەرچاوڕوونی ئەم توێژە ڕەنگە ئەم چەند ڕاستییە گرنگ بن:  -    ئەزموونی خولەکانی پێشووی پەرلەمانی کوردستان بەتایبەت چوارەم و پێنجەم پێمان دەڵێن؛ نابێت چاوەڕوانی گۆڕانکاری گەورەو بەرچاو بکرێت لە خولی شەشەم، تەنانەت لە خولی حەوتەم و دوای ئەوەش، ئەگەر زەمینەی تر نەڕەخسێت و لەسەر ئاستەکانی دیکە ئەم شێوازە بەڕێوەبردنە گۆڕانکاریی بەسەردا نەیەت، ئەمەش پرۆسەیەکی ئاڵۆزەو بەشێکی زادەو دەرهاویشەی ژێرخانە کۆمەڵایەتی و بنیاتە کولتورییەکەیەو تەنیا دەنگدان نایگۆڕێت. -    ڕاستییەکی تر هەیە کە تا هەنوکە هیچ بەدیلێکی دیکەی گونجاو بۆ هەڵبژاردن لە ناوچەکەو دنیادا نییە، عەرەب قسەیەکیان هەیە بۆ ئێمەش کت و مت ڕاستە "إما الانتخاب أو الانقلاب"، بژاردەی دووەمیشیان (كودەتا) لە کوردستاندا ڕوودانی تاڕادەیەک لە مەحاڵەوە نزیکترە چونکە ئێمە لە چوارچێوەی سیستمێكی تایفی عێراقیداین كە هەمیشە مەترسیمان لەسەرە، جگە لەوەش زیاتر لە جەمسەرێکی دەسەڵات و زیاتر لە گروپ و دەستەیەکی خاوەن بەرژەوەندی هاوبەش لە كوردستاندا هەن و لە خاڵی كۆتاییدا ڕێگرن، هەروەها ڕوونە کودەتاش تەنیا بەسەر یەک لایەنی شمولیدا دەکرێت کە هەموو شت تەنیاو تەنیا خۆی بێت نەك ئەو تێكچڕژانەی ئێستا. - ڕێگاکانی گۆڕانکاریی فرەو جۆراوجۆرن و پشوو درێژی پێویستە، هەر هیچ نەبێت دەشێت هەڵبژاردن وەک ڕاپرسییەکی جەماوەری لەبارەی خواست و ویستی دەنگدەرو هەڵوێستی خەڵک لە کارو ئەدای لایەنە سیاسییەکان تەماشا بکرێت و خەڵک لەو ڕێگایەوە پەیامی خۆیان بگەیەنن بەتایبەت كە بەشداریكردن هیچ قورس نییەو تێچووی نییە لەسەر دەنگدەرو هەموو ئاسانكارییەكی بۆ كراوە.  - سەرباری هەموو ئەمانەش ویستی بەشداریکردن یان بایکۆتكردن؛ بڕیارێکی زۆر تایبەتەو هەر چۆنێک بێت هەر دەبێت ڕێزی لێ بگیرێت و شیاو نییە هیچ بەرەیەک پلار لەوی دی بدەن. جگە لە توركیا ڕەنگە كەم هەڵبژاردن هەبن لە دنیا كە رێژەی بەشداریكردن بچنە سەروو 50%.  3- قۆناغی پاش هەڵبژاردن:  ڕەنگە سەرقاڵی هەڵمەتەكان و لۆكاڵی بوونی گوتارەكان هەندێك لە دەوروبەرمان دایبڕیبین، لە ئێستادا ئیسرائیل بە پاڵپشتی ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانی (ترەمپ بەتایبەت ئەگەر بگەڕێتەوە)، دەیانەوێت نەخشەیەکی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بسەپێنن. ئەم نەخشەیە لە دەریای ناوەڕاستەوە تا ناو عێراق درێژ دەبێتەوە، لەبەرامبەریشدا ئێران و باڵ و تەواوكەرەكانی لە ناوچەکە بە هەموو توانایەک کە هەیانە بەرگری دەکەن و دەیانەوێت شکست بەم پرۆژەیە بهێنن، لەم نێوەنەشدا کوردستان لەگەڵ ئەو ململانێ جیۆسیاسییەدا یەخانگیرەو کەشتییەوانی باشی دەوێت لە گێژەڵوکەو تەوژمە چاوەڕوانکراوەکان بیپەڕێنێتەوە، بۆیە گرنگە بە خێرایی گرێی هەڵبژاردن و ئاڵۆزییەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردن تێپەڕێنین و بچینە سەر پەڕەی سپی پاش هەڵبژاردن. زۆر گرنگە پرۆسەکە هەر دەرەنجامێکی هەبێت بەخێرایی قبوڵبکرێت، هەر لە ئێستاشەوە مشوری ڕۆژی پاش جێگیرکردنی ئەنجامەکان بخورێت، چونکە ڕوونە کە دەوڵەتانی ناوچەکە بەتەنیا ناتوانن بەرەنگاری ئاڵنگارییەکان ببنەوەو ئەوەتا هەموو خەریکی جەمسەرگیری و هاوپەیمانێتین، ئیتر ئەبێ هەرێمێکی بچوک لەنێو دەستورێکی کاڵ و خاوی دەڵەمەدا چۆن بە پەرتەوازەیی و بەبێ دیگایەكی ڕوون بتوانێت.

دڵسۆز حەمە هەڵەیەکی گەورەیە پڕۆسەی هەڵبژاردن  تەنها  بە سندوقەکانی دەنگدانەوە گرێ بدەین، زۆربەی ڕژێمە دێکتاتۆرو شمولیەکانی وەکو ئێران وعێراقی سەردەمی بەعس و میسری  سەردەمی موبارەک و تەواوی وڵاتە عەرەبیەکان پیادەی جۆرێک هەڵبژاردن و دەنگدان دەکەن، بەڵکو هەڵبژاردن  ئەوکاتە مانادارەو مانیفێستی دیموکراسی و ئازادی مرۆڤ و بەشداری دیموکراسیانەی هاوڵاتی دەکات کە دەسەڵاتەکان لەیەکتری جیاکرابێتەوە، دەزگای دادوەری سەربەخۆ بێت، دامەزاراوەکان پابەندی یاسای بەڕێوەچونی تایبەت بەخۆیان هەبێت نەک پابەند بەمیزاجی شەخسی و بەڕژەوەندی ئەم یان ئەو هێزی سیاسی، کۆی دەزگای بەڕێوەبردن و دەزگای دادوەری و دەزگای تەشریعی کە پارلەمانە ڕۆڵی ڕاستەقینەی خۆیان ببینن لە چەسپاندنی یاساو چەمکی هاوڵاتیبوون و پاراستنی مافەکانی هاوڵاتی و ڕێکخستنی پەیوەندی نێوان هاوڵاتی و دەسەڵات، هاوکات کۆمەڵگا هەڵگری لانی کەمی فەرهەنگی دیموکراسی و ئەخلاقی دیموکراسی بێت، هەڵگری فەرهەنگی لێبوردیی و پێکەوەژیان بێت، ئەو فەرهەنگەی کە دەبوو ئەو هێزە سیاسیانەی ساڵانێکە دەسەڵاتی ڕەهایان بەسەر تەواوی کۆمەڵگادا واڵایە دەبوو لە ڕێگای دەزگا پەروەردەیی و مێدیایی و سیاسی و فەرهەنگیەکانەوە بینایان بکردایە، بەڵام سەرجەمی ئەو هێزە سیاسانەی بەدرێژایی سێ دەیەیە ڕابوردوو کۆمەڵگای کوردیان  بەڕێوەبردوە لە بونیای خۆیاندا نەک هەڵگری خەیاڵی دیموکراسی و بەرهەمهێنانی کۆمەڵگایەکی ئازادو دیموکرات نین بەڵکو  خۆیان  مانیفێستی  نادادوەری  و سستەم  و بەرهەمهێنانەوەی سەرکوت و دەسەڵات و پاوانخوازین لەهەمبەر هێزەکانی دی  و لەهەمبەر کۆمەڵگاشدا، ئەم هێزانە  نەک خەیاڵی  چەسپاندنی یاساو بەدامەزاروە کردنی کۆمەڵگایان نیە. بەڵکو بۆ خۆیان گەورەترین لەمپەرن لەبەردەم  چيسپاندنی یاساو بەدامەزراوەکردنی کۆمەڵگاو بیناکردنی دیموکراسی و دەوڵەتی هاوڵاتی و چەسپاندنی مافەکانی، خۆیان ڕێگرو لەمپەرن لەبەردەم بیناکردنی فەرهەنگی دیموکراسی و بەرهەمهێنانی هاوڵاتی هۆشیارو ئازاد، مرۆڤی  بەهێزو  خاوەن ئیرادە ، ئەوەی کە  ئێستا دەگوزەرێت لە پێشبڕکێ  و نمایشێکی هێستریدا بەناوی هەڵبژاردنەوە وەکو دەبینین بووەتە شانۆیەکی هێستری  و نمایشێکی هەرزان بۆ خاڵیکردنەوەی ئەو هەموو وزەی ڕق  و کینەو بەربەرەکانێ و ململانێ  نابەرپرسیارەی کە هێزە  جیاوازەکان لە هەمبەر یەکتریدا کەڵەکەیان کردوە، ڕق و کینەیەکی بارگاوی بە زیاتر پاوانکردنی هێزو مونافەسە لەسەر پارەی  خەیاڵی  نەوت وداهاتەکان، لەسەر پاوەری سیاسی، شەڕێکی تاقەتپڕوکێنە لەسەر ئەو پول و پاوەرە ترسناکەی لە کوردستاندا بوونی هەیە، ئەوەی  لێرەدا غائیبە، ئەوەی  نرخ  و پێگەو بەهای نیە هاوڵاتییە! ئەو هاوڵاتیە  ئاساییەی  کە دواجار لە پڕۆسەی دەنگدانی ئاساییدا دەبوو خەم  و ئامانجی ئەو هێزە  سیاسیانە  بێت کە دەبێت نوێنەرایەتی بکەن. بەڵام ئەوەی ئێستا  ئاکتوێلە، ئەوەی دەگوزەرێت ململانێ  نیە  لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی  دەسەڵات، لەسەر بەرنامەی ئابوری، جیاوازی دنیابینی ئیداری، جیاوازی لە پێناسەکردنی ماف وئەرک و پێگەی  کۆمەڵایەتی و ئینسانی  تاک، جیاوازی لە بەرنامەی دورمەودا و نزیک مەودا، لە سیاسەتی  دەرەوەو ئاسایشی ئەمنی و ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ئاسایشی خۆراک، ململانێ نیە لەسەر ڕێزەی  ئاوەدانکردنەوەو سیاسەتی ئاوەدانکردنەوەو بوژانەوەی ژینگەو سیاسەتی کشتوکاڵی و پیشەسازی، ململانێ نیە لەسەر بیمەی  بێکاری  و بیمەی تەندروستی و باشکردنی ڕێگاوبان  و بەهێزکردنی ژێرخانی ئابوری  و بەهێزکردنی کەرتی  خوێندن  و گۆڕینی ڕیشەیی  سستەمی پەروەردە و فێربوون کە  بە هێجگاری داڕزیوە، سستەمی  تەندروستی  کە  بوەتە  پانتاییەک بۆ وەبەرهێنانی نامرۆڤانەو بازرگانی   گومانلێکراوی داودەرمان بەسەر ژیانی هاوڵاتیانەوە، ململانێ نیە لەسەر سیستەمی دادوەری  و فەراهەمکردنی  مافەکانی مرۆڤ، لەسەر پاراستنی مافی ژن و مناڵ، مافی کەمئەندام و مرۆڤە  بێنەواکانی کۆمەڵگا، ململانێ نیە  لەسەر بەهێزکردنی کۆمەڵگاو بەرهەمهێنانی  مرۆڤێکی نوێ و خاوەن ئیرادە، بەڵکو ئەوەی لەمڕۆژانەدا نمایش دەکرێت بەناوی هەڵبژاردنەوە ڕوونترین گوزارشتە لە نادیموکراسی هێزەکان خۆیان، لە وێرانەیی و تەپینی بە  ئانقەستی  کۆمەڵگا. دوای سێ دەیە لەئەزمونی خۆبەڕێوەبردن و خۆسەری تازە بەتازە لەبەردەم خراپترین و نابەرپرسیارترین جۆری خیتابی سیاسیداین، خیتابێک گوزارشت لەو پارچە پارچەبونە ئەبەدیەی کوردبون دەکات، خیتابێکی ناعەقلانی، نابەرپرسیار، نازانستی و نائەخلاقی، خیتابێک خاڵی لە خەیاڵی دیموکراسی لە هەڵگرتنی بەرپرسیاری مێژویی و لە خەیاڵی ستراتیژی ئیداری بۆ داهاتووی کۆمەڵگایەک بە دەست دەیان کێشەی ئیداری و فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و ئابوری سەختەوە دەناڵێنێت، کۆمەڵگایەک لە ناوەوە پارچە پارچەو خاڵیکراوە لە مۆتیڤەکانی ئینتیماو پابەندبون بەیەکترو بە دەسەڵات و بە خەونەکانیشەوە، کۆمەڵگایەک خاڵی لە خەون و پڕۆژەی هاوبەش، بەڵکو خیتابی ئەو دوو هێزە لە ململانێ و شەڕەدەنوکی دووخێڵ، دوو تایەفە، دوو گروپی کۆمەڵایەتی دەچێت کە شەڕی کۆنە قین بکەن نەک خەمی پیادەکردنی دیموکراسی و بەڕێوەبردنی  کۆمەڵگایەکی  ئینسانی . دوای سێ  دەیە لە ئەزمونی  خۆبەڕێوەبردن  و ئەزمونی هەڵبژاردن لەبەردەم  خراپترین  پڕۆسەی هەڵبژاردنداین چی وەکو ئەو کەشوهەوا هێستری وناعەقلانی و پڕ هاتوهاوارەی فەزای گشتی داپۆشیوە، چی وەکو ئەو بەربژێرو کاندیدو کەسانەی خۆیان بەشایەنی هەڵبژاردن ونوێنەرایەتی کۆمەڵگا دەزانن، حەشاماتێک کە  پێناچێت بەهیچ فلتەرێکی ئەکادیمی و سیاسی و تەنانەت هونەری و ئەخلاقیشدا تێپەڕیبێت هەر بۆیە لەم نمایش و کەرنەڤاڵە هێستریەدا سەیر نیە کە ڕێکەوتی  فیگەری سەیرو سەمەرە بکەین تا دەگاتە دەیان لیبۆک و هەرزانترین ڕوخسارەکانی سۆشیال میدیا، ئەمە ئەگەر بەدیوێکدا گاڵتەکردن بێت بە ئیرادەی  ئینسانی کورد، بەدیوەکەی تردا، بێئەرزشکردن و بێنرخکردنێکی بەمەبەستی هەموو ئەو دەزگا و دامەزراوانەیە کە دەبێت لە پڕۆسەی دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگادا بونیان هەبێت و کارابن وەکو پارلەمان ..... بەڵام  لەدەرەوەی حیزب و هەژمونی حیزب ! مەترسیدارترین وەبەرهێنانی سیاسی، ئاسانترین و نزمترین ئامڕازەکانی کۆکردنەوەی دەنگ و خەلەتاندنی خەڵکی عەوام یاریکردنە بە هەستی دینی و ختوکەدانی عاتیفەی دینی عاتیفەی قەومیە، مەترسیدارترین وەبەرهێنانی سیاسیش وەبەرهێنانە لە ئایین  و پشتیوانیکردن و بەکارهێنانی  ئایینە، ئەو وەبەرهێنانە فاشلەی کە تەنانەت زلهێزەکانیش هەمیشە سەرکەتوو نەبوون لەو گەمەیەدا چی جای هێزێکی سیاسی لە کوردستاندا و لەهەناوی کۆمەڵگایەکدا کە توندڕەوی ئایینی یەکێکە لە کێشەکانی نەک مۆتیڤەکانی هەڵبژاردن! وەبەرهێنانی سیاسی لە ئایین و دیدە توندڕەوەئایینیەکاندا یاریکردنە بەو ئاگرەی کە هەمیشە سوتان و وێرانەیەکی فەرهەنگی  وئینسانی و کۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، نمونەکانیش هێندە زۆرن کە لە ئەفغانستانەوە  دەستپێدەکات هەتا میسرو لوبنان. ئەوەی لەم پڕۆسەیە غائیبە، گفتوگۆ، دیباتی سیاسی قوڵ و ڕەخنەو هەڵسەنگاندنە، عەقڵ  و ژیری  و هاوڵاتییە، ئەوەی  لەم نمایشە  هێستری  و نابەرپرسیارو پڕی هاتوهاوارو توڕەیی و دەرکەوتنی  چەندان  مەشهەدی هەم توندوتییژ، هەم کۆمیدی ونمایشکاری  نەشارەزا هەم لە پڕۆسەی سیاسی و هەم لە کۆدی نمایشکردنی سیاسی ئەوەمان بیردەخاتەوە کە ئێمە دوای سێ دەیە لە ئەزمونی سەربەخۆیی و خۆبەڕێوەبردن بەڵام دەیان هەنگاو بەرەو پاشەوە گەڕاوینەتەوە !! دەبێت بە قوڵی  گومان لەو کۆمەڵگایە بکەین کە ئەزمونی بێڕێزی وتاڵانی و گەندەڵیەکی سیستەماتیک دەکات، کە سستەمی پەروەردەو تەندروستی داڕزیوە، کە بۆ موچە ڕسوا دەبێت، کە ئەزمونی ئەو هەموو تاڵانییە ئاشکرایە  دەکات کەچی وەختێک پاڵەوانەکانی دزینی نەوت و داگیرکردنی عەقارات و زەویوزاری وڵات دێنەسەر پلاتفۆرمەکان و بەشەقامەکاندا بە ئۆتۆمبیلە گرانبەهاکانەوە نمایش دەکەن .... ئەمانیش لەمبەری  شەقامەکانەوە چەپڵەیان بۆ لێدەدەن !!

رەحمان غەریب لانی كەم نزیكەی چارەكە سەدەیەك مام جەلال لە هەرێم و بەغدا، وەك سكرتێری گشتی یەكێتی و سەرۆك كۆمار، لە ساتەوەختی تۆفان بوبێت یان سایەقەی سیاسیدا كە دەچووە سەر ستەیج یان وتارێكی پێشكەش دەكرد، وردبین و هاوسەنگ و واقعی بوو بۆیە لە ناوخۆ و دەرەوە كاردانەوە و كاریگەری هەبوو. جەنابیان كە وتاریان دەدا، تێكەڵیان دەكرد بە شۆخیی ژنە جوتیارێكی گوندەكانی پشدەر،  گێڕانەوەیەكی نوكتە ئامێزی هاوڕێ عەزیز محمد، بە یادەوەری دیداری لەگەڵ سەركردەیەكی نێونەتەوەیی، تێكەڵ بە وەفای هاوڕێیەكی، بە گەشبینی سیاسی پێشمەرگەیەكی كەمئەندام، تەڵەی چەپڵە لێدان پێیەكانی نەدەخلیسكاندە نێو زمانێكی كۆنترۆڵنەكراوی سیاسی. روحی شاد بێت، ئەو لەناو پاركی ئازادیدا، سەكۆیەكی ئازادی بۆ هاوڵاتیان دروست كرد لە یەكەمین لێدوانیدا ووتی" جوێندانیش بێت وەرن لە منەوە دەستپێبكەن"، مینبەرێكی بۆ جوێندان بە خۆی دروستكرد نەك بۆ جوێندان بەخەڵك، ئەو لە خەیاڵیدا نەبوو دەورانێك بێتە پێشەوە لەمینبەری رەسمیی پۆست یەكێتییەوە، جوێن بە هاوڵاتییان بدرێت، بە " گەواد" وەسفییان بكرێت. بەكارهێنانی دەستەواژەیەكی وەك " گەواد" لە مینبەری هەڵبژاردنی شارێكی جوان و بە مەعریفەت و خاوەن فەرهەنگی رەنگینی وەك هەڵەبجە، دەبوو شۆكهێنەر بێت بۆ هەموو ئەوانەی باس لە رێبازی تاڵەبانی باوك دەكەن، لەسەردەمی ئەودا رەخنەگرتن برەوی پێدەدرا، ئەندامانی یەكێتی و هاوڵاتیانیش زاتیان دەكرد رەخنە لە سكرتێرەكەیان بگرن. ئێستا لەناو یەكێتیدا، سەدان خاوەن بڕوانامەی بەرزی ئەكادیمی، نووسەر، هونەرمەد،  چەند سیاسەت مەدارێكی بێدەنگی نەوەی پێشووش هەن كە سەریان لە سیاسەت سپی كردووە، رەنگە درك بەمەترسی ئەو زمانە ئاست نزمە بكەن، زاتبكەن وەك چۆن رەخنەیان لە تاڵەبانی باوك دەگرت، لانیكەم رەخنە لەو هەڵسوكەوتە بگرن، سنووردار بكرێت تا لەسەر ستەیجەوە شۆڕنەبێتەوە بۆ كۆبونەوەكانی سەركردایەتی. یەكێتی مافی خۆیەتی لە دروشمەكانیدا بۆ ڕازیكردنی دەنگدەر، پەنا بۆ هەموو دەستەواژەیەكی وەك "دەیڕوخێنین" و "لۆمارێ" و "شامسوار" و "زاب خودێ" و " وین حصە  "و "مودیرعام" و هەموو ئەو دەستەواژانەی تریش لە گوتاری سیاسییان رەنگبدەنەوە، بەڵام نەختێكیش سوود لە زمانی نەرم و روونی مام جەلال وەربگرن كە بە زیاتر لە مانایەك كراوە بێت بۆ لێكدانەوە. رەخنەگرتن لە ووتاری سكرتێری گشتی، پشتگیری نییە لە " مێشی ئەلكترۆنی" كە هەڵمەتی هەڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە تۆڕی كۆمەڵایەتی دژ بە سەرۆكی یەكێتی، بە پارەی گشتی كارایان كردوون ، كە بە روخسارو جەوهەر، تەنها لەم سەردەمی پوچگەراییەدا شوێنی دەبێتەوە.

پ. د. سەعید عەلی بێگومان بەرزكردنەوەی دروشمی هەڵبژاردن لەدێر زەمانەوە لەلایەن سیاسییەكانەوە لەسەرتاسەری دنیادا ڕەنگدانەوەی بارودۆخ و قۆناغێكی زەمەنیی دیاری كراو بووە ، بۆیە دەبینین ئەو دروشمانە لەلایەن حیزبەكان لە وڵاتە پێشكەوتووەكانی جیهاندا زۆر دووبارە ناكرێنەوە ، بەڵكو حیزبە سیاسییە سەركەوتووە بە ئەزموونەكان هەوڵدەدەن كۆمەڵە دروشم و پڕۆژەیەكی نوێی هاوچەرخ پێشكەش بكەن کە ڕێك و گونجاو بن لەگەڵ قۆناغ و ڕووداو و پێشهات و گۆڕانكاریی و پێویستیی  وڵاتەكانیان و داواكاری كۆمەڵگەكانیان . لە كوردستاندا ئێستا چەندین دروشمی قەبە و گەورە و خەیاڵیی لەلایەن پارت و هێزە سیاسییە عەسكەریی و مەدەنییەكانەوە بەرزكراونەتەوە و  ڕۆژانە جەماوەریان پێ تەڵقین دەدرێ و دەگەوجێنرێ. ئەوەی لەم دروشمانەدا سەیرو سەمەرەیە ئەوەیە : یەكەم :  زۆرێك لەو دروشمانە هێشتا تەمومژاوین و نەك تەنها جەماوەر لە ناوەڕۆك و ماناو ئامانجی پشتەوەیان حاڵی نەبووە ، بەڵكو دوور نییە هەندێك لە خاوەنەكانیان و پاڵێوراوەكانیشیان ئەگەر لەمەڕ ناوەڕۆك و مەغزای حەقیقی ئەم دروشمانە پرسیاریان لێ بكرێ نەتوانن وەك پێویست وەڵام بدەنەوە و دەنگدەر قەناعەت پێبكەن . دووەم :  ئەوانەی ئەم دروشمانەیان بەرزكردۆتەوە زۆر بەشێوەیەكی نا تەندروست و ناسروشتیی و ناشارستانیی  پڕوپاگەندە بۆ خۆیان و دروشمەكانیان دەكەن و جەماوەر جۆش دەدەن ، واتە كەشێكی عەسكەرتاریی و شەڕێكی دەروونیی گەورەی وا خولقێنراوە وەك ئەوەی هەمووان لەبەردەم جەنگێك و مەعرەكەیەكی یەكلاكەرەوە و كۆتاییدا بن ، بەو مانایەی ئەگەر هەر یەكێك لەو دروشمانە سەركەوتوو نەبێ و دەنگی پێویست مسۆگەر نەكات ، ئەوا كوردستان دەڕوخێ و خەڵكەكەیشی جەهەننەم چاوەڕێیان دەكات ! ئەوەی جێی سەرسوڕمانە ئەوەیە غروور و لەخۆبایی بوون و متمانە بەخۆبوونێكی گوماناویی بە هەڵگرانی ئەم دروشمانەوە بەدێ دەكرێ و، هەر یەكێك لەو حیزب و لایەنانە پێشبینی ژمارەیەكی سەیرو خەیاڵاوی كورسی پەرلەمانیی بۆخۆی دەكات ، وەك ئەوەی دەستكەوت و داهێنانەكانی ( یابان ) و پێشكەوتنەكانی وڵاتی ( سەنگافورا ) ئەمان خاوەنی بن و ئێستا چاوەڕێی پاداشت بكەن! یان وەك ئەوەی ئەو حیزب و لایەنانە هەستیان بەوە نەكردبێ كە جەماوەر تاسەر ئێسقان هەڵگرانی ئەم دروشمانە یەک بە یەكیان دەناسن و دەیان جار ئەزموونیان كردوون و، فۆڕم و ناوەڕۆكیان شارەزا بووە و، زۆر بە وردی مێژوو و كارو سیاسەت و سابقەیان دەزانێ ! ئەی ئایا ئەوان نازانن جەماوەر چاك دەزانێ ئەم تایتڵ و دروشمانە نەك بە حیزبی فاشیل و دۆڕاو و داڕزیوو  و سواو، نەك بە حیزبۆڵكە و تاقمی بچوك و پڕۆژەی تاكەكەسیی و خەڵكی پاشماوەی ئینشیقاق و سیاسی گەندەڵ و ئۆپۆزسیۆنی ڕواڵەتیی ساختە و درۆزن نایەنە دی و جێبەجێ ناكرێن ، كە ئەمانە هەر هەموویان بەر غەزەب و نەفرەت و لەعنەتی خواو پێغەمبەر و ئاسمان و زەوی و داروبەرد كەوتوون! بەڵكو ئەم دروشم و تایتڵە گەورانە بە حیزبێك یان چەند حیزبێكی تۆكمەی عیملاقی بەهێزی خاوەن هەموو جۆرە توانایەكی ماددی و مەعنەویی و، پشت ئەستوور بە هەزارەها ئەندام و كادیری لێهاتوو و پێگەیەنراو و ئامادەكراو و، خاوەن پانتاییەكی بەرفراوانی خەیاڵیی بنكەی جەماوەریی ، هەروەها خاوەن قیادە و نوخبەیەكی سیاسیی عەبقەریی متمانەپێكراو و زیرەك و كاریزما و، خاوەن قورسایی و ڕابردووی پاك و، وابەستە نەبوو بۆ ئەم و بۆ ئەو دێنەدی و جێبەجێ دەكرێن! خۆ ئەگەر ئەوانەی ئەم دروشمانەیان بەرزكردۆتەوە ئەم ڕاستییانە دەزانن ، كەواتە وەڵام لەم دوو حاڵەتە بەدەر نیە  : یەكەم  : یان ئەوەیە ئەمانە وانە و پەندیان لەڕابردوو وەرنەگرتووە و كەسانی سەرگەردان و سەرلێشێواون و پارە و دەسەڵات و كورسی مەستی كردوون و، لەولاشەوە بەناو ڕاوێژكارو دەوروبەرو حاشیەی هەلپەرست و بەرژەوەند پەرست و ماستاوچی و دووڕوو دەوری داون و، زیاد لە سنوور زانیاری درۆو ساختەیان پێگەیاندوون و بە لاڕێیاندا بردوون. دووەم : یان ئەوەیە هەندێك لەم هێزو لایەنانە دوورو نزیك باوەڕیان بە دیموكراسییەت و  بە هەڵبژاردن و  سندوقی دەنگدان و پشتیوانی جەماوەریی نیە ، بەڵكو خۆڵ دەکەنە چاوی خەڵک و ، ئەوەی زیاتر لەپشت پەردەوە  هیوایان لەسەر هەڵچنیوە و پاڵی پێوە ناوون ئەم دروشمە گەورە و خەیاڵیانە بێ هیچ شەرم و خەجاڵەتییەك لەبەردەم جەماوەردا بەرز بكەنەوە ، پشتیوانیی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی وڵاتانی دەوروبەرو دەزگا تایبەتە جۆراوجۆرەكانیان و، كەڵك وەرگرتنە لە تەزویری ئەلیكترۆنیی تەكنەلۆژیا و زیرەكی دەستكرد ، لەڕێی ئەنجامدانی سەفقەی زەبەلاحی پێشوەختە لەگەڵ كۆمپانیا جیهانییە زەبەلاحەكان كە خاوەن توانایەكی بێ وێنە و خۆرافین لەبواری فێڵ و تەزویرو ساختەكردن و گۆڕینی ڕاستییەكان و شێواندنی داتا و ژمارەكان ، توانایەك كە زۆر زۆر زیاترو سەرووترە لە توانا تەکنۆلۆژیی و تەكنیكییەكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان!  

سەیران بەرزنجی – مامۆستای زانکۆ   هەڵجنینی هیوا بۆ گۆڕانكاری لە ڕێگەی سندوقەكانی دەنگدانەوە، تەنها لە سیستمە دیموكراتیەكان لەناو گەلانی زیندوو و ‌هوشیار و ئازادا كە چاودێرن بەسەر حكومەت و پەرلەمانەوە ڕوودەدات، لەناو ئەو سیستمانەدا كە ئابرووی سیاسی بوونی هەیە، كە بەرپرسیارێتی بۆ ووشە و بەڵێنی كەسایەتیە سیاسیەكان گەرەنتی هەبێت، كاتێك میللەتێك ئەوەندە ووشیار بێت پچوكترین لێبووردنی بۆ دەست بردن بۆ موڵكی گشتی بۆ خیانەت بۆ هەڵەی سیاسی گەورەی نەبێت، هەڵبژاردن بۆ ئەو میللەتانەیە كە گیرۆدەی كۆیلایەتی و مێژوو پێ فرۆشتنەوە نابن، هەڵبژاردن بۆ ئەو میللەتانەیە كە گەندەڵ نەكراون، كە سەركردەی گەندەڵ و دز و درۆزنیان پی قبوڵ ناكرێت.   بەڵام هەڵبژاردن لەناو سیستمە كۆنەپارێز و خێلەكی و بنەماڵەیی و دكتاتۆریەكاندا كە بە درۆ و ڕووپۆشی دیموكراسی قێزەونترین یاری بە چارەنووسی میللەتەكانیان دەكەن، تەنها ئامرازێكە بۆ زیاتر چەسپاندنی ستەم و دەسەڵاتیان، لە باشووری كوردستاندا، لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردنەوە تا ئێستا هەموو جارێك میللەت دەكرێتە قوربانی سیاسەتی كۆنەقینی خەباتی شەست ساڵەی دووبەرەكی کەسایەتیە سیاسیەكان، وە هەر جارەی بە كارەساتێك ڕادەستی چارەنووسیكی نادیار دەكرێن؟ هەڵبژاردن و گۆڕانكاری لەناو سیستمێكدا ناكرێت كە نرخی هاووڵاتی بوون وونە؟ نەك جیاوازی لەنێوان شارەكان و زمانەكان دەكەن، بەڵكو گەورەترین جیاوازی لە نێوان هاووڵاتیاندا بە ناوی لایەنگری یان حزبی بووندا دەكرێت؟ سوودی هەڵبژاردن چیە؟ لەناو سیستمێكدا كە ناشرینترین داهێنانی لەسەر نرخ دانان لەسەر كەسەكان و كڕینی کەسایەتیەكان لە هەموو ئاستەكاندا جێبەجێ دەكات، بۆ بەدەست هێنانی ماف و دەستكەوتی زیاتر. لە سیستمی دەسەڵاتی باشووردا ستراتیجیەتی بێ بەها كردن و دوژمنایەتی تاكی كورد بەرامبەر بە یەكتری بە بەكارهێنانی هەمان سیاسەتی سەردەمی ڕژێمی بەعس پەیڕەو دەكرێت، هەر لە سیخوڕیکردنی هاووڵاتیان بەسەر یەكتری، حزبەكان لەگەڵ یەكتری، تەنانەت بە ئاشكرا سیخويی كردن بۆ درۆنەكانی ووڵاتانی دراوسێ ئەنجام دەدرێت؟   بە تاقیكردنەوەی نەهامەتیەكان لە پرۆسەی ئیدارەدانی كوردیدا حزبەكانی كە بەشدار بوون لە دەسەڵاتدا بە جیاوازی بیر و بۆچوونەكانیانەوە، هەر لە بوونی دوو ئیدارەیی لە كاتی شەڕی ناوخۆدا یان بە هاوبەشی بوو بێت، بە جیاوازی لە دەستكەوت و پشکەكانیان؟ هیچ بەرەیەك نیە شەق و داركاری لەگەڵ هاووڵاتیان بەكار نەهێنابێت؟ ئایا لایەنێك هەیە دەستی یان پشكی تاڵانی لە جەستەی نیشتماندا نەبێت؟ گرێدراو لەژێر فەرمانی ووڵاتانی دراوسێدا نەبێت؟ جگە لە هەڵڕشتنی ووشە و پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەكان نەبێت، گەورەترین درۆیە كە دەتوانرێت ڕێگە لە دزینی داهات و بودجەی حزب و موڵكدارێتی سیاسیەكان ڕابگرێت؟ كێ دەتوانێت ڕێگە لە قاچاخچێتی نەوت و سەرسنورەكان بگرێت؟ كێ دەتوانێت دەست بۆ هێزە چەكدارەكانی حزب بەرێت؟ چۆن بە متمانەی دۆڕاو هەمان عەقڵیەت و هەمان سیاسەت و كەسایەتیەكانیش چۆن پایەكانی سیستمی گەندەڵی هەڵدەتەكێنن، كە خۆیان بنیادنەر و پاڵپشتی بن؟   ئەو ڕاستیەی كە هەموومان دەیزانین، وە بووە بە عورفی سیاسەتی كوردی، هەر لە ماوەی چوار ساڵ جارێك هەڵدانەوەی لاپەڕە ڕەشەكانی مێژووی خەباتی كوردایەتی بەدەستی بكەرە سەرەكیەكان یان ئەوانەی تیایدا بەشداربوون یان شاهیدحاڵەكان لە زمانی خۆیانەوە بە بەڵگەوە هەڵدەدرێنەوە؟ لەبری ئەوەی بەرنامەی هەڵبژاردنەكانیان بۆ جارێكیش بوایە باسیان لە چۆنیەتی گەڕانەوەی متمانە و سامانی گشتی و زەوی و گرد و ناوچە گەشتیارییە داگیركراوەكان لەلایەن حزبەكانەوە بۆ حكوومەت بكردایە؟ بەڵام بەبێ سڵەمینەوە لە تیڤی حزبەكانیانەوە بە ئاشكرا باس لە كوشتنی دیلەكانی شەڕی براكوژی و ئەشكەنجەدانیان دەكەن؟ لە یاداشت و کتێب و نامیلكەكانیاندا باس لە دەست نەپاراستنیان دەكەن لە داپلۆسینی براكان و چاڵ هەڵكەندن بۆ یەكتری، لەكاتێكدا لەژێر هەڕەشە و هێرشی بەعسدا بوون، وە تاوانباركردنی یەكتری بە چوونە بەرەی دوژمن و وەرگرتنی چەك و یارمەتی لە ڕژێمی بەعس یان ساواك یان میتی توركی بێت؟ تەنها لەپێناو شوێن گرتنەوە و شەڕی كۆنەقین و قبوڵنەكردنی یەكتری و هەموو هەوڵێكیان بۆ سڕینەوەی یەكتریداوە؟ پاشان دوای دەیان شكستهێنان بە میللەت و هەزاران شەهید، بەزەبر و لەژێرهەڕەشەی هاوپەیمانان و بەنێوەندگیری و لەبەرچاوگرتنی پەرژەوەندیە سیاسیەكانی هەریەكە لە وڵاتانی ئێران و توركیا ڕێكەوتنی سیاسی ئەنجامدراوە، لە پێناو دابەشكردنی داهات و پلە و پۆست و دەستكەوتەكانیان بە شەراكەت حكوومەتیان پێكهێناوە.   پرۆسەی دیموكراسی لە باشووردا بەجۆرێك ئەتك كراوە، كە شەرم لەناو‌هێنانی دەكرێت، كاتێك كە حوكمڕانی ئەم هەرێمەدا سەرەڕای نەبوونی سیستمی پاشایەتی و شازادەیی بە تەواوەتی بە بنەماڵەیی كراوە لەناو دەسەڵات یان لە دەرەوەی دەسەڵات بن، تەنانەت ئەو حزبەی كە بە ناوی ئۆپۆزسیۆن بۆ كۆتایی هێنان بەم مۆدێلە دروست بوو، گەورەترین خیانەت و شكستی بە متمانە و تروسكەی هیوای گۆڕانكاری كوژاندەوە و ئەویش بوو بە پاشكۆی تەوریسی سیاسی. لەبەرئەوە یەك بچوكترین هیوامان بە هەڵبژاردن و گۆڕانكاری نییە، بەڵكو بە هەڵبژاردن هیچ شتێك ناگۆڕێت، گەر بناغەی پتەوی سیستمی گەندەڵی هەڵنەتەكێنرێت؟ كە یەكێك لە كۆڵەكەكانی ئەو سیستمە خودی پەرلەمان خۆیەتی، كە بووە بە سەرچاوەی زەمانەتی هەتاهەتایی بۆ دەوڵەمەند بوونی كۆمەڵە كەسانێك بە ناوی خانەنشینی كە جگە لە ئامانجی مسۆگەر كردنی داهاتووی خۆیان، نە كاریان بە پەرلەمان هەیە وە خۆیان ووتەنی نە ووشەیەك لە سیاسەت دەزانن؟ لەلایەكی ترەوە بێ بەهاكردنی پەرلەمان لە لایەن حزبەكانەوە لە یەكەم كابینەوە بە مەبەستی شكاندنی شكۆ و بێ دەسەڵاتكردنی لە بەردەم دەسەڵاتی حزبیدا، ئەوكاتەی پەرلەمان كرا بە خزمەتكاری حزب و شوێنی تێپەڕاندنی پرۆژە و بەرنامەكانی حزب، هیچ هیوایەكیان بۆ گۆڕانكاری نەهێشتەوە؟.   پەرلەمانێك جورئەتی محاسبەكردن و هەڵوێست وەرگرتن لە بەرامبەر هێرشی داگیركاری و كاوڵكاریەكانی تورك یان سوپای پاسدارانی نەبێت؟ پەرلەمانێك بوە بە شوێنێك بۆ قەرەبووكردنەوەی كەسوكاری شەهید و خزم و لایەنگر و دۆست و ئەحبابەكان، وە هەر لەگەڵ مسۆگەركردنی خانەنشینی زۆرینەی پەرلەماندارەكان واز لە سیاسەت دەهێنن و دەبەن بە بێ لایەن و خەریكی كاسبی خۆیان دەبن و بە ڕێكەوتیش باس لە سیاسەت ناكەن، وە تەماشەكەری بێدەنگی بارودۆخی سیاسین؟   ئەوەی لەبەرچاوی خەڵك و دۆستانی دەرەوەدا دەبینرێت و ڕوودەدات، كە بە ڕاستەوخۆی دەیان جار بە دەسەڵاتدارانی هەرێم ووتراوە كە پرۆسەی دیموكراتی و ئیدارەدانی هەرێم لە پاشەكشەكردنێكی زۆرمەترسیدار دایە لە پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ و ئازادی ڕادەربڕین، تەنانەت گەیشتووەتە ئەو ئاستەی كەی حزب وویستی دەرگای پەرلەمان دادەخات. ئەوەی چاوەڕوانی دەكەین ئەو حزبانەی كۆنتڕۆڵی داهات و دەسەڵاتیان لە دەستدایە دەنگ بهێنن یان نا، هاووڵاتیان دەنگ بدەن یان نا، دەستبەردار بوون یان دەستاودەستكردنی دەسەڵات بوونی نابێت، گەر نیوەكەی تری هەرێـمیش لە دەست بدەن، بە پەنابردنە بەر هاوكاری سەربازی ووڵاتانی دراوسێ (توركیا یان ئێران) بێت بۆ گۆڕینی هاوكێشەی سیاسی، وەك چۆن پێشتر ئەم ئەزموونە كارەساتبارەیان پەیڕەو كراوە، وەیان هەر ڕێگە نادەن هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، یان ڕەنگە لە ئێستاوە سندوقی پڕ لە دەنگەكان حازر كرابێت؟ یان گەر هەڵبژاردن ئەنجامدرا، ڕەنگە دوای ساڵێك یان زیاتر وەك ئەزموونەكانی پێشتر ڕێگە بە پێكهێنانی حكوومەت یان رێكەوتن نادرێت؟ لەبەرئەوە چاوەڕوان دەكرێت كابینەی داهاتوو گەر پێكهات خراپی خراپترینەكان بێت، چونكە بەردەوام بوونی سیاسەتی جیاكاری و فەرامۆشکردنی هاووڵاتیان و نەدان و دواكەوتنی مووچەكانیان، بەهۆی گەندەڵكاری بەم شێوەیەی ئێستا، گەورەترین مەترسی دەبێت لەبەردەم هەڵوەشاندنەوەی سیستمی فیدراڵی و، ڕەنگە سیستمی فیدڕالی پارێزگاكان، تاكە بەدیل و داواكاری خەڵك بێت لە داهاتوودا بۆ دابینكردنی مووچە و ڕێگەگرتن لە گەندەڵی.  

عەلی کەریمی زیاتر لە دە ساڵە، دوای بەرزکردنەوەی دروشمی "بەرەوە دەسەڵات" لە ساڵی ٢٠١٣ لە لایان بزوتنەوەی گۆڕان و شەخسی کاک نەوشیروان بە دووسێ جار نووسین و لێدوان و چوونم بۆ لای کاک نەوشیروان حەولی زۆرم دا لەم بریارە پاشگەز ببنەوە و ڕێی هەولێرو دەسەڵات و پارتی نەگرنەبەر. لە سەردانێکی ئاساییم لە ساڵی ٢٠١٣ بۆ لای لە ماڵەکەی خۆی کە خەریکی ئامادەکردنی لیستی ئەندامەکانی پەرلەمان بوو، تووشی تێکگیرانێکی جیاوازی بۆچوونەکان بووین، من حەولم دەدا کە بڵێم جارێ زوویە بۆ چوون بەرەو دەسەڵات و شەراکەتی حکومەت، ئەم کارەتان بە لەناوچوون و کەم بەهابوونی گۆڕان تەواو دەبێ، ئەویش دەیگووت نا تا نەچینە دەسەڵات و لەنزیکەوە تەداخولی حکومەت نەکەین چاکسازیمان بۆ ناکرێت، ئەو سوور بوو، منیش دەمگووت گوڵێکی جوان و پاکت پیێە و لە قوڕی وەردەدەی، بۆ وان فەرق ناکات و هەر قوڕاوین، ئەوە ئێمەین پیس دەبین، لێگەڕێ با چوار ساڵی دیکەش بە تۆپخانەکە ( ک ن ن) دایانگرین و ئۆپۆزیسۆن بین و بڕۆین بەرەو چل کورسی ئەوجار با باسی دەسەڵات بکەین، فایدەی نەبوو ئەو بڕیاری خۆی دابوو، هەڵبەت ئەوەی کە چۆن ئەو بریارە درابوو بە بێ شک پێویستی بە وردبوونەوە و لێکۆڵینەوەیەکی مەیدانی هەیە لە لایان هەموو کاربەدستانی یەکێتی، پارتی و لەوانەش گرنگتر هەڵسۆڕاوانی دەرجە یەکی گۆڕانیش، من لێرە جارێ دەست بۆ ئەمە نابەم. تەنیا وەبیرم هێناوە کە گۆڕان لە ٢٠٠٩ کە ئەم دەنگە زۆری برد هۆکاری سەرەکی ڕەخنە لە دەسەڵات و گەندەڵی و زەقکردنەوی کەم و کوڕێکان بوو کە تۆپخانەکەی گۆڕان شەو و ڕۆژ لێی غافل نەدەبوو، هەڵبەت لە هەموو ئەوانەش گرنگتر باکگراوندی ئانتی بارزانی بوو لە لایان سەرکردەو زۆربەی زۆری هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەکەو بە عام خەڵکی ناوچەی سلێمانی، هەڵبەت ئێستاش هەر پێموایە هەر گرووپ و لیستێک ئەم دژایەتییە لە گەڵ پارتی و بنەماڵەی بارزانی زەق کاتەوە لە ناوچەی سلێمانی و کەرکوک و گەرمیان سەرکەوتن بۆ خۆی هیچ نەبێ تا ڕادەیەک دەستەبەر دەکات و بەعکسەوە لایەنگری بۆ پارتی لەم ناوچەیە ئەم برەوەی نابێ و شتەکەش زۆر لۆژیک و تەبیعییە بۆ میللەت ئەگەر هەر قەرار بێ وەدوای گروپێک کەون کە ئینتماو لایەنگری پارتی بن باشترە بەرەو خودی سەرچاوەکە بچن تا ئەوەی لە دەستی دوو سۆزو لایەنگریان بۆ دەربڕن. بە کورتی زۆر بە زەحمەتی دەبینم حیزب و لیستی سێبەر لە ناوچەی سلێمانی سەر بە پارتی، نەجاحەتێکی ئەوتۆ بێنن. ئەوەتا نەمشاردۆتەوەو چەند ساڵە دەیڵێم ئەوەی کە گۆڕان وا پەڕو باڵی خۆی کرد، ڕاستە سەرکردەیەکی وەک کاک نەوشیروانی لە کیس چوو بەس بە بێ دوو دڵی سۆزو چوونە ناو باڵ و سێبەری پارتی بوو کە وایان لێ بەسەر هات. سەرچاوەی کانییەکان کەمیان کردووەو هەر بەرەو کەمتریش دەچن و لق پۆپی سەرچاوەکانیش هەر زیاد دەکەن و بچوکتر دەبنەوە، سەرچاوە کە دەیان لقی لێبووە دیارە ئەم خوڕو گرفەو لوورەی جارانی نامێنێت و زۆر بە ئاسانی تاقە ئاودێرێک تەنیا بە خاکەندازەیەک بە سەهلی دەتوانێت ڕێڕەوی بگوڕێت و تەنانەت بەرەو عەدەمی نادیاری بەرێت. لە نوسینی ئەم وتارە لەم سەردەمە کە هەرێم دەیان لق و پۆپی لێ پەیدا بووەو بەزوویی بەرەو هەڵبژاردن دەچین، هەموو باش دەزانین ملدەبەرملان و زۆرانبازێکان گەیشتوونە کوێ و تا مانگێکی تر بەرەو کوێ دەڕوات و باوەڕ ناکەم لە بێحورمەتی و درۆ و بوختان و فشەکردن هیچی تێدا بێڵنەوە، هەر لە سەری ئێوارەوە مانگەشەو دیارەو ئەوەی بیری چاک و دڵسۆزانەی لێ نەکرێتەوە بەرژەوەندی و دواڕۆژی ئەم میللەتە خێرلەخۆنەدیوەیە، هەر چاوێک بە کاندیدەکانی ئەم حیزب و گرووپانەدا بخشێنین تەنانەت خەڵکی کوردستانیش نەبین و ئاشنای کۆمەڵگا بین دەزانین کامانەن کە مرخیان لە پەرلەمانتاری و مەعاشی خەیاڵی خۆش کردووەو بۆچی و بە چ نیازێک دەچن، ئەوەندەی من بزانم کەمن ئەوانەی کە ساحیب کەسایەتێکی بەرچاو و خاوەن ڕابردوو و بەهرەن ئامادەبن لەم کوردستانە کە ئەم بەڵای سوکبوون و بێحورمەتیان بەسەر پەرلەمان هێناوە، خۆ کاندید بکەن و مەراقی چوونی ئەم بینایەیان هەبێ کە بووەتە جێی گاڵتە پێکردن و نوکتە لەسەر کردن و کارتۆنی بوون. لێرەدا من هیچ ئومێدێکم بە چاکسازێکی وا بە زوویی لەمەڕ کارو وقاری پەرلەمان نییە، بەڵکو لە مکانیزمێک  دەگەڕێم حاڵی ئەم گەلە بەستەزمانە بە جۆڕیک بگاتە لەنگەرێکی تا ڕادەیەک ئاسودەو بێ خەتەر لە ئاژاوەی ناوخۆ و موئامرات و پیلانی دەرەکی. بۆ ناوچەی سلێمانی لەوە بە باشتر نازانم و نابینم کە بزووتنەوەی گۆڕان دەسبەجێ لە سەر وەسێتی هەر دوو سەرکردە مام جەلال و کاک نەوشیروان تێکەل ببنەوە، هەرچەند باشتر دەبوو دوای هەڵبژاردن ئەم کارە بکردرێت بەڵام بە زەحمەتی دەزانم هەڵبژاردن تەنانەت بشکرێت، بۆیە بۆ لێکنەترازان و حاڵی ئێمرجێنسی ناو گۆڕان بە باشی دەزانم هەر ئیستا بکرێت. بەم کارە ناو ڕیزەکانی خەڵکی زۆنی سەوز تا ڕادەیەک یەکگرتووتر دەبێتەوە لە لایەک و لەلایەکیتریش قەیرانی خانەی ڕاپەراندن و ڕێکخەری گشتی نامێنێت. ئەم کارەش لەسەر دەستی ماندووی بەڕێز کاک عومەری سەید عەلی بە پاسی هەموو تەمەنی و خزمەتی بە بزوتنەوەی کورد و گۆڕان و فیداکاری خۆی، دەبێتە پاداشتێکی بەرچاو بۆ ئەم پیاوە بە ئەمەک و ماندووی ڕێی خەباتی بێوچان و کوردایەتی نەپساوەی. بۆ یەکێتیش پێش ئەم هەنگاوە مێژووییە گەر بێتو بە سینگ فراوانی لێبوردن هەبێ و هەموو لایەک ئاشتبوونەوەیەکی گشتی ڕابگەیەنن، ئەوە دڵنیام دایکی نیشتمان شاد دەکەن و زۆرێک لەم تاقم و لیستە بێ ئەجێنداو ستراتیژە خۆیان لەناویاندا دەتوێنەوە. دەبێ حەول بدرێت سەنگ و قورسایی بۆ کاری حیزبی و حیزبەکان بگەڕێتەوە، جا ئەوجار زۆر زەحمەت نابێ پەرلەمان و حکومەتێکی سەنگین و گران جێی ئەم پەرلەمانە بی کەڵک و کارتۆنییەو ئەم حکومەتە گەندەڵ و بنەماڵەییە بگرێتەوە.  

رێبوار کەریم وەلی قۆناغی گوزەر لە بارزانیی باوک (مستەفا بارزانی)، خوێناوی بوو. باجەکەی لەناوچوونی خەون و هیوای میللەتێک بوو. ئاشبەتاڵ یان نسکۆی بەناو شۆڕش نەبوو. دیزاینی حوکمڕانیی ناو بنەماڵەی بارزانی بۆ داهاتوو، فاکتورەکەشی میللەت دایەوە. 1975 شۆڕش شکا، 1976 دەستی پێکردەوە!! * سەرکردەکان لە رۆژهەڵاتی ناوین پێگەیەکی ئیلاهی و نەبەوییان بۆخۆیان داتاشیوە. شتێک نییە بەناوی دەستبەرداربوون! * دەبێ بمرن، بکوژرێن و یان بە کوتەک لە دەستەڵات دوور بخرێنەوە. * ئەگەرچی کاک مەسعود لە دوا کۆنگرەی پارتیدا، رایگەیاند کە دوورکەوتنەوەی لە سەرۆکایەتی بە مردن نابێ، بەڵام لە تەمەنی 78 ساڵیدایەو پێناچێ ئەوەی ئەو مەبەستییەتی هاتبێتە دی! بۆیە هەر بەردەوامە. * باوکی کاک مەسعود لە ماوەیەکی کەمدا، بە گرەنتی کردنی پشتیوانیی برا گەورەکەی واتا کاک ئیدریس، لەناوخۆی پارتیدا، هیچ لەمپەرێکی لەبەردەم جێگرتنەوی ئەودا نەهێشت و گەورەترین تەسفییەی حزبی و عائلیی کرد، بەڵام ئەوە دە ساڵی رەبەقە کاک مەسعود ئەوەی بۆ مەسروری کوڕی پيناکرێت. * لە پڕی دەکات، لێیدەڕژێ، لە بەتاڵی دەکات پڕی ناکات! بابی ئارینی زۆری ماوە… * ئەگەرچی لە بنەڕەتدا، دەبوایە دوای بڕیاری سڕکردنی ئەنجامی ریفراندۆم کاک مەسعودیش رایگەیاندبایە کە کاری ئەو تەواو بووەو، پارتی و ئەزمونەکەی دابایە ئەو دەستەی کە قەوارەکەی رزگار کرد، بەڵام کاک مەسعود کەوتە دوای تۆڵەسەندنەوەو، فەڕزکردنی کوڕەکەی. * بۆ؟ * کاک مەسعود سەرکردەیەکی سەردەمی خۆیەتی و لەو چوارچێوەیەدا، مێژوو حوکمی لەسەر دەدات، بەڵام ئەمڕۆکە پێگەکەی پتر لەوەی لە خزمەتی میللەت و تەنانەت حزبەکەشیدابێت، خراوەتە خزمەتی ئەوەی کە کوڕەگەورەکەی چۆن بتوانی لەو پێگەیەوە بچێتە جێگەی باوکی! * کاک مەسعود نەیتوانی دەوڵەت بۆ کورد دروست بکات، بەڵام مانەوەی لەو پێگەیەدا و پشتیوانیی رەهای لە کوڕەکەی، هەرێمی فیدراڵی پێش رووخانی سەددامی بردەوە چوارگۆشەی یەکەم کە حوکم زاتییەکەی 1970 یە. * کاتی ئەوە هاتووە کە کاک مەسعود بکشێتەوە. رەنگبێ دوای بسمارک و هیتلەر هیچ سەرکردەیەک بەقەدەر مێرکڵ شانوشکۆی ئەڵمانیای نەبردبێتە سەر، بەڵام کشایەوەو ئەڵمانیاش نەڕووخا! نەکشانەوەی کاک مەسعود رێگرە لەوەی کە هەقی مێژوویی بدرێ بە خاوەن هەق و، بە ئاشکرا کارکردنە بۆ بە دووپارچەکردنی هەرێمەکە. * مانەوەی کاک مەسعود لەو پێگەیەی ئێستای، نەک هیچ ئیزافەیەک نابێ بۆ رۆڵ و مێژووی ئەو، بگرە بەلاداخستنی رێڕەوی حوکمڕانیی ناو پارتی و کوردستانیش بەرەو ئاقارێکی خراپ و دژواردا دەبات. هاوکات کاک مەسعود بەو پشتیوانییە رەهایەی کە لە کوڕەکەی دەکات، ئۆباڵی بەشێکی زۆر لە شکست و خراپەکارییەکانی دەخرێتە ئەستۆوە.

د. نیاز نەجمەدین من زۆر لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نیم کە ئەڵێت خەڵک دەیانەوێت ببنە ئەندام پەرلەمان تا نانێکی چەوریان هەبێت. دەکرێت خەڵک هەبێت زۆرتر پەیدا بکات وەک لە موچەی پەرلەمانییەکەی. ئیش و موچەی سەقامگیر دەشێت پاڵنەر بن، بەڵام مەسەلەکە زیاترە لەمانە و دەهێنێت وردتر لێی بڕوانین. یەکەمیان 'گێڕانەوەی ئەزموون'ە. ئەوانەی بوونەتە ئەندام پەرلەمان زۆر بە زەحمەت بە دۆستەکانیان دەڵێن "تکایە خۆت کاندید مەکە". بەپێچەوانەوە، بۆیان باس دەکەن کە دەگەن بە دنیایەک زۆر دوورە لەو دنیایەی ئیشی ئێستایان بۆیان دابین دەکات و خەڵکی سادە دەیبینێت. دنیایەکە بە مرۆڤی بەناوبانگ (بۆ نمونە سیاسیی، هونەرمەند، هتد) ئاشان دەبیت و باس و مەجلیسەکانت دەگۆڕێن. دنیایەک چین چین چنرابێت، هەستبزوێنە و وروژێنەرە بزانیت چی تیادا دەگوزەرێت. لە بەرامبەردا، ئەزموونی فەرمانبەران و هەندێک لە بەرپرسانی حکومەت (وەک سەرۆکی بەشێک لە زانکۆیەکدا)، پتر تفت و تاڵ و بێتامە، هیچی تر نییە جگە لەوەی لێرە و لەوێ بەڕێوەبەرەکەی دەستخۆشییەکی لێ کردووە، یان لە سوچێکدا باوەشێک و دوو فلسی دەست کەوتووە. دنیایەکە تۆ دەزانیت مردوویت بەر لەوەی بمریت. دووەمیان تۆڕی پەیوەندیی و دەسەڵاتە. کاری پەرلەمانتاریی نێتۆرکێکی بەرفراوانت پێ دەناسێنێت. لەو رۆژە پێت دەڵێن تۆ کاندیدیت، ئیدی دەکەویتە نمایشکردن، پاشان دەرگا بە دەرگا بۆی هەیە ماڵان و دامەزراوەکان بگەڕێیت. حزبێک بە توانایەکی سەرسوڕهێنەرەوە پشتیوانتە و کۆبوونەوەت بۆ رێکدەخات. ئەوانەش تا دوێنێ سەلامیان لێ نەدەکردیت، ئەمڕۆ وا خۆیان کەوتونەتە ژێر کاریگەریی تەلیسمی کاندیدبوونتەوە و دانە دانە دێنە پێشەوە، پێت دەڵێن "چۆن لە خزمەتدا بین؟". کاندید یاریزانی حزبە و رەنگە پەیمانی ئەوەشی پێ درابێت کە ئەگەر ئەم پۆستە نەبوو، شتێكی تر وەردەگرێت. هەرواشە، بازاڕەکە لەبەردەم حزبدا زۆر کراوەترە وەک لەوەی تاک و تەنها پیایدا بێیت و بچیت. لەمانەش زیاتر، دەسەڵاتەکە دەگاتە بڕیاردان. لە کوێ بڕیارت بەسەردا بسەپێنرێت و لە کوێ چمکێکی بڕیاردانت بە دەستەوە بێت؟ لە بەرامبەردا، فەرمانبەرانی حکومەت هەمان دەرفەتی دروستبوونی تۆڕی پەیوەندییان نییە. تەنانەت بەبێ حزب دەسەڵاتیان زۆر کەمە. هەرچی کۆمپانیاکانیشە، گروپێکیان و لەناو ئەم گروپەشدا گروپێک خەڵک هەمان دەرفەتی کەسی حزبییان هەیە، ئەوانی دیکە لە رووبەری زۆر بچوکدا رۆڵیان پێ دەبەخشرێت. پر دەبن لە کەئابە و نازانن چۆن رۆژ بەڕێ بکەن. بۆیە ژیانی حزبیی رەنگە تەنانەت بۆ ئەمانیش سەرنجڕاکێش بێت. سێیەمیان ئالوودەبوونە. حزب شوێنێکی نەوەستاوە، پڕ جوڵە و شەپۆلە. زۆر زوو ئالودەی یارییەکانی دەبیت و هاوکارت دەبێت لەوەی حەبلی دڵت بە ئالودەبوونەکانی پێشوترتەوە بپچڕیت. سەیری کادران و ئەندامانی یەکێتیی و پارتیی بکەن. لەناو خۆیاندا، دەیان یاریی هەیە ئالوودەی بوون، لەوانە باڵباڵێن و شەڕی تەکەتولەکانی ناو حزبەکە و چاوەڕوانی ئەوەی کێ لە کۆتایی ئەم فیلمەدا دەیباتەوە و کێ هەق لە کێ دەکاتەوە. شەڕی نێوان دوو حزبەکەش بۆ خۆی یارییەکی تری سەرنجڕاکێشە، وەک ئەوەیە نەک چوار ساڵ جارێک بەڵکو هەفتانە پێویست بکات پاڵەوانێتییەکە ببەیتەوە. بردنەوە و سەرکەوتن مەرج نییە پەیوەندییان بە توانا و کارامەییەکەوە هەبێت کە خزمەت بە خەڵک بکات و سیفەتی سەرکردەیەک بن کە دنیا بۆ ئێمە باشتر دەکات، رەنگە زیاتر ئەوە بێت ئەو لە بەرامبەر حزبێک یان تەکەتولێکی تردا یارییەکی باشتری کردووە. ئەم خاڵەش کەمتر لە کاری بزنزی بچوک (وەک دوکانداریی) یان بۆخۆکارکردن (وەک شۆفێریی) یان کۆمپانیا مامناوەند و زەبەلاحەکان یان بەشی گەورەی حکومەتدا هەن. لێرە زیاتر بۆ موچە دەژیت. زیادکردنی داهات و کەمکردنەوەی خەرجیی شەڕێکی نەبڕاوەیەی پڕ دڵەڕاوکێیە. خۆ من ناڵێم بە هیچ شێوەیەک خەمی گشتیی و خزمەتی خەڵک لە دامەزراوەیەکی بەهێزەوە خەمی کاندید نییە. بێگومان ئەم پاڵنەرەش لای هەندێک هەر هەن و دەبن. هاوکات دەشێت هەندێک لەو پاڵنەرانەی باسم کردن مافی تاک خۆیان بن. بەڵام کورتەی باسەکەی من پیشاندانی هەندێک خاڵی نەرێنییە و بەم شێوەیە دەیڵێمەوە: کەسی حزبیی دەرفەتێک و دووان و دەی لەبەردەستە و هەست دەکات بەسەر هەردوو کەرتەکەی تر (حکومەت و تایبەت) زاڵە، دەتوانێت خەیاڵ بکات بەرز بەرز بفڕێت. بێکار و کارمەندی بزنزی بچوک و مامناوەند و گەورە و فەرمانبەری حکومەت خەیاڵی لەم چەشنەیان زۆر کەم بۆ دێت. ئەگەر وابێت، لات سەیر نەبێت باشترین کەسە بەتواناکانی ئێمە شوێنی ئێستایان بەجێبهێڵن و روو بکەنەوە باوەشی حزب و شانازییشی پێوە بکەن. لات سەیر نەبێت کەمترین کەس خەریکی پێشخستنی زمانی کوردیی، ئەدەبی کوردیی، هونەری کوردیی، زانستیی ئابووریی و کۆمەڵناسیی و فیزیا و چی و چی تر ببن و پۆل پۆل پەت بۆ حزب هەڵبدەن. دوو دەرئەنجامی تر لێرەدا گرنگن سەرنجمان لەسەریان بێت. یەکێکیان ئەوەیە ژیانی کارکردنی فەرمانبەری حکومەت و کارمەندی کۆمپانیا زۆر کەم چێژبەخشە. ئێمە لە مۆدێلی حزبییەوە پێویستە ئەوە فێرببین (جگە لە دۆخی ئالوودەبوونەکە کە نەخۆشییە!) لاوازیی دوو سێکتەرەکەی تر چییە و چۆن دەتوانین ژینگەی کاری ئەم دوو بازاڕی کارە باشتر بکەین تا کادرەکانمان نەفەوتێن و بەختەوەرتر بژین (هەڵبەت حزب بەربەستە و ناهێڵێت ئەمە ئاسان رووبدات تا رەواجی خۆی کەم نەکات). دووەمیان ئەوەیە لامان سەیر نەبێت دانە دانە مرۆڤی خاوەن گوتاری ئەخلاقیی قوڵ ببینین لەبەردەم حزبدا دەکەون، جا ژن بن یان پیاو! هەندێکیش شەیدای ناووناوبانگی خۆیان دەبن و دڵخۆشن ئیهتیمامی ساختەش بێ وەریگرن.

رێبوار کەریم وەلی پێش هەموو شتێک ئەوەی لە یەکدوو رۆژی رابردوو، بەناوی پێکهێنانی ئیدارەی مەحەلی لە کەرکوک کراوە، گەورەترین شکستە بۆ کورد و بۆ یەکێتیش، کە ئەگەر پارتیش هەمان شتی کردبایە و بۆی چوبایە سەر، هەمان بۆچوونم دەبوو. * جارێ مەعلوم نییە ئەو رێککەوتنە سەردەگرێ یان نا؟ چونکە مەعایبی قانونیی تێدایە. * عارف قوربانی لە وتارێکیدا نووسیویەتی، بافڵ ماڵی عارەبی کەرت کرد. راستە ئەی ماڵی کورد؟ * یەکێک لە داواکارییەکانی ئێران، لە چوارچێوەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ پارتیدا، ئەوە بوو کە هەم پەیوەندییەکانی لەگەڵ یەکێتیدا، ئاسایی بکاتەوە و، هەمیش پاڵپشتی یەکێتی بێت لە دانانی پارێزگارێکی یەکێتی بۆ کەرکوک. * سەرباری ئەو راسپاردەیەی ئێرانییەکان، پارتی دەیویست بە دوو کورسییەوە، لانیکەم وا لە یەکێتی بکات کە پارێزگاری نوێی کەرکوک کەسێک بێت کە بە دڵی ئەویش بێت. ئەوە سەری نەگرت؛ پارتی بە رێککەوتنی ژێر بەژێر(هاوشێوەی هاوپەیمانیەتیی صبح ) پاڵی بە یەکێتییەوە نا تا تەسلیمی داواکاریی عەرەب و تورکمان بێت. * بەپێی ئەوە رێککەوتنە کە (بە دیاریکراوی مفەوەز رێبوار تەها کردوویەتی)، کورد لە کەرکوک کەمینەیەکی ناچیز دەبێ لە ئیدارەدانی شارەکە و جگە لە پۆستی پارێزگار، هیچ پۆستێکی ئەمنی، ئیداری و ئابوریی بەدەستەوە نابێ. بەواتایەکی دیکە ئەوەی عارەب و تورکمان لە رابردووشدا بەرامبەر کورد پێیان نەکراوە، لەژێر چەتری ئەم رێککەوتنەدا دەیکەن و یەکێتیش لە هەمووی بەرپرسیارە. * ئینجا مفەوەز رێبوار تەهاش سەربار و بنبار! * ئەم کابرایە پێشتر مفەوەزی ئاسایشی بەدناوی یەکێتی بوو لە کەرکوک، دوایی بوو بە ئەندام پەرلەمان. ئەم پیاوە ساڵانێکە خەون بەو پۆستەوە دەبینێ، چونکە لە رابردوودا، دووجار کورد شانسی ئەوەی هەبوو کە ئەم پۆستە لەدەست کورددا بمێنێ. ئەو کابرایە لە بەغدا تێکی دا. * دوای 16 ی ئۆکتۆبەر بەغدا و عەبادی ویستیان ئاڵا تاڵەبانی بکەنە پارێزگار، تێکی دا. جارێکی دیکە کە پارتی و یەکێتی رێککەوتن خالید شوانی بکرێتە پارێزگار، ئەم زاتە راپۆرتی لەسەر نارد کە شوانی ئینفیساڵییە و دەستی هەبووە لە جێنشینکردنی کورد لە کەرکوک! * وەڵحاسڵی کەلام چەند هەڤاڵ ئەبوبەکر لە پۆستی پارێزگاردا، خێری بۆ گۆڕان و خەڵکی ناڕازی هەبووە، ئەم پارێزگارەش هێندە سودی بۆ یەکێتی و کورد دەبێ.

د. هاوكار ئیبراهیم مامۆستا و توێژەر لە زانكۆی بیلەفیڵد – ئەڵمانیا به‌ پێى كۆتا ئاماره‌كانى کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، تا كۆتای ساڵى ٢٠٢٣ ، زیاتر له‌ ١١٧ ملیۆن مرۆڤ له‌ جیهاندا ‌به‌هۆى سته‌م، چه‌وساندنه‌وه‌، توندوتیژی، پێشێلکردنی مافەکانیان، یان ڕووداوى نا ئاساى كه‌ بووته‌ هۆى نا سه‌قامگیرى گشتى، له‌ماڵ و زێدى خۆیانه‌وه‌ بەزۆر ئاوارەبوون یان ئاواره‌ كراون. به‌ پێى هه‌مان ئامار، تا كۆتاى ساڵى ٢٠٢٣، زیاتر ٦٨ ملیۆن كه‌س ئاواره‌ى نێو وڵاتى خۆیان بوون، كه‌ به‌ " ئاواره‌ى نێوخۆی" ناسراون ، ئه‌وانى تریش ئاوا‌ره‌ى ده‌ره‌وه‌ى وڵاتى خۆیان بوون كه‌ به‌ " په‌نابه‌ران" ناسراون.  واتا، له‌ هه‌ر ٦٩ كه‌سێك له‌سه‌ر ڕووى زه‌وى، كه‌سێك ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌یه‌‌. به‌ پێچه‌وانه‌‌ى تێگه‌یشتنى گشتیه‌وه‌ كه‌وا وڵاته‌‌ خۆشگوزه‌رانه‌كان لانكه‌ى دادڵده‌ى كه‌سانى ئاواره‌ن، ئاماره‌كانى کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ له ‌هه‌ر سه‌د كه‌سى ئاواره‌، حه‌فتا و پێنجیان، له‌ وڵاتانى داهات كه‌م و مامناوه‌ندا داڵده ‌دراون. به‌پێى هه‌مان ئاماریش، ته‌نیا له‌ ساڵى ٢٠٢٣، بیست و حەوت ملیۆن و دوو سەد هەزار كه‌س ئاواره‌ بوون، له‌ كۆى هه‌مووى ئاواره‌كانیش له‌ساڵى ٢٠٢٣ شەش ملیۆن و سەد هەزار كه‌س گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ بۆ زێدى خۆیان. ++++ له‌ماوه‌ى ڕابردوودا، هه‌موومان هه‌واڵى كۆچڵكردنى كه‌مپى ئاشتیمان بیست،كه‌ دواى نزیكه‌ى ده‌یه‌یه‌ك له‌ میواندارى كردنى هه‌زاران ئاواره‌ى عێراقى كه‌مپه‌كه‌ به‌ ته‌واوى چۆڵكرا و ئاواره‌كان گه‌ڕانه‌وه‌ زێدى خۆیان. به‌و پێیه‌ى كه‌ خۆم له‌ ئاواره‌یدا له‌ نێو ئۆردۆگایه‌كى زۆره‌ملێدا له‌دایك بووم، بیرمه‌ كه‌ ساڵى ٢٠١٤ بۆ یه‌كه‌م جار وه‌كو توێژه‌رێك چوومه‌ نێو ئه‌و كه‌مپه‌، هه‌مان ئه‌و كه‌شه‌م بینى كه‌وا وه‌كو ئاواره‌یه‌كى نێوخۆیی منداڵیم تێدا به‌سه‌ربرد و ئه‌و پرسیاره‌ به‌ مێشكمدا هات كه‌ ده‌بێ ڕۆژێك بێت كه‌ ئه‌م كه‌مپه‌ بچكۆله‌یه‌ كه‌ هه‌موو ئاواره‌یه‌ى كه‌ له‌ ترسى سه‌لامه‌تى ژیانیان، له‌و دۆزه‌خه‌ ڕایان كردووه‌ كه‌ تیرۆرستان بۆیان گه‌رم كردبوون، ببێته‌ شارۆچكه‌یه‌كى گه‌وره‌ی وه‌كو شارۆچكه‌ى من؟ ++++ له‌ ده‌ ساڵى ڕابردوودا، خۆم و تیمه‌ زانستیه‌كه‌م به‌ شێوه‌یه‌كى چڕ و پڕ له‌ ئه‌زموون و گیروگرفته‌كانى ئه‌و ئاواره‌ و په‌نابه‌رانه‌مان كۆڵیوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌و كه‌مپه‌دا نیشته‌جێبوون. هه‌زاران چاوپێكه‌وتنمان له‌گه‌ڵ ژن و پیاو و منداڵانى ئه‌و كه‌مپه‌دا كردووه‌. ئه‌وه‌ى بۆمان ده‌ركه‌وت ئه‌وه‌ بوو كه‌ ئه‌وان ڕاسته‌وخۆ یان  ناڕاسته‌وخۆ به‌ر جه‌نگ و كرده‌ى تیرۆرستى وه‌كو ته‌قینه‌وه‌ و كوشتنى به‌ كۆمه‌ڵ و كاولكارى كه‌وتوبوون، هه‌روه‌ها به‌شێكى تریشیان دووچارى چه‌ند جۆرێكى ترى زه‌بر و توندوتیژى وه‌كو لاقه‌كردن و گێچه‌ڵى سێكسی و به‌ندكردن و ئه‌شكه‌نجه‌دان بوبونه‌وه‌. ڕێگه‌ى ڕاكردنیان له‌و دۆزه‌خه‌ كه‌ جه‌نگ و كاولكارى بۆی دروستكردبوون  پڕی بوو له‌ ترس و ده‌رده‌سه‌رى و نه‌هامه‌تى. جه‌نگ، كاولكارى، له‌ده‌ستدانى ماڵ و سامان و هه‌ژارى به‌شداریه‌كى نه‌رێنیان هه‌بوو له‌ سه‌ر ئاشتى ماڵه‌كانیان. رێژه‌یه‌كى زۆریان له‌ منداڵان و گه‌وره‌كان، دووچارى گیروگرفته‌ ده‌روونیه‌كانى وه‌كو خه‌مۆكى و ته‌نگژه‌ى دواى زه‌بر و گیروگرفته‌ ڕه‌فتاریه‌كان بوبوون. له‌ كه‌مپه‌كه‌دا ماڵه‌كانیان له‌ خێوه‌تى مامناوه‌ندا  بوو، شوێنى خه‌وتن و ئاماده‌كردنى خواردن و یاری منداڵه‌كانیان هه‌ر له‌ هه‌مان خێوه‌تدا بوو. بۆ ساڵانێكى زۆر جاده‌كانى نێو كه‌مپه‌كه‌ خۆڵاوی و پڕ له‌ چاڵ و چۆڵ بوو،  كۆڵانه‌كانى كه‌مپه‌كه‌ ته‌سك، پڕ له‌ تاسه‌ و ته‌پوتۆز و قوڕ و چڵپاو بوون. منداڵان جێگه‌یه‌گى گونجاویان نه‌بوو تا یارى تیدا بكه‌ن، نه‌ باخچه‌یه‌ك نه‌ چه‌ند سه‌د مه‌ترێك سه‌وزایی له‌ كه‌مپه‌كه‌دا نه‌بوو‌. له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا لانكه‌یه‌ك بوو كه‌ ئاسایشیانى له‌ جه‌نگ و باروت و خوێن پاراستبوو. ++++ کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ عێراق له‌ ساڵى ٢٠٢٣ نزیكه‌ى یەک ملیۆن سێ سەد هەزار ئاواره‌ و پەنابەرى داڵده‌ داوه‌، له‌و ژماره‌یه‌ش نزیكه‌ى یەک ملیۆنیان ئاواره‌ى نێوخۆین. به‌پێى ئاماره‌كانى ناوەندی ھاوبەشی ھەماھەنگی قەیرانەکانى وەزارەتی ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان، زیاتر له‌ نۆسه‌د هه‌زار كه‌سى په‌نابه‌ر و ئاواره‌ له‌ هه‌رێمى كوردستاندا ده‌ژین. هه‌رچه‌نده‌ ئامارێكى ورد له‌سه‌ر ژماره‌ى دانیشتوانى هه‌رێمى كوردستان بۆ ساڵى ٢٠٢٤نییه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر پشت به‌ كۆتا ئامارى ساڵى ٢٠٢٣ى ده‌سته‌ى ئامارى هه‌رێمى كوردستان ببه‌ستین كه‌ ژماره‌ى دانیشتوانى به‌ زیاتر له‌ شه‌ش ملیۆن كه‌س خه‌مڵاندووه‌ و هه‌مان رێژه‌ى دوو له‌ سه‌دى گه‌شه‌ى دانیشتوانى ساڵى ٢٠٢٣ بۆ ساڵى ٢٠٢٤ش وه‌ربگرینه‌وه‌، ئه‌وا ژماره‌ى دانیشتوانى هه‌رێم نزیكه‌ى شەش ملیۆن و شەش سەد هەزار كه‌س ده‌بێ، به‌م پێیه‌ش  به‌ نزیكه‌یی هه‌ر له‌ حه‌وت كه‌س، كه‌سێكى نیشته‌جێ بووى هه‌رێمى كوردستان په‌نابه‌ر یان ئاواره‌یه‌. هه‌رچه‌نده‌ كۆمه‌ڵگه‌ى كوردى و حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، پێشوه‌خته‌ ئه‌زموونێكى ده‌وڵه‌مه‌ندى نه‌بوو له‌ داڵده‌دانى ئاوه‌ره‌ى نێوخۆى و كه‌سانى په‌نابه‌ر، به‌ڵام سه‌ره‌ڕاى نه‌بوونى ئه‌زموونێكى باشیش، هه‌م كۆمه‌ڵگه‌ و هه‌میش حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان تاڕاده‌یه‌ك سه‌ركه‌وتووبوون له‌ له‌خۆگرتنى ئه‌و هه‌موو په‌نابه‌ر و ئاواره‌یه‌. پێش گه‌ڕانه‌وه‌یان له‌ چوارچێوه‌ى پڕۆژه‌یه‌كى زانستیدا ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌مان هه‌بوو كه‌ له‌و ئاواره‌ نێوخۆییانه‌ى كه‌مپى ئاشتى ‌ بپرسین كه‌ ئه‌زموونى مانه‌وه‌یان له‌ كه‌مپه‌كه‌دا چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن، سه‌ره‌ڕاى بوونى كه‌مكورتى له‌ خزمه‌تگوزاریه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان له‌ نێو كه‌مپه‌كه‌دا، به‌شێكى هه‌ره‌زۆرى ئه‌و ئاوارانه‌ ئاماژه‌یان به‌وه‌ ده‌كرد، كه‌ ئه‌وان هه‌ست به‌ سه‌لامه‌تى و ئارامى ده‌كه‌ن لێره‌ و كۆمه‌ڵگه‌ى خانه‌خوێشیان وه‌كو كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى هاوكار و پاڵپشت وێنا ده‌كرد. به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌، ئه‌وان نیگه‌رانى گه‌ڕانه‌وه‌یان بوون پێیان وابوو زێدى خۆیان شوێنێكى ئارام نییه‌ تا تێدا ده‌ست بكه‌نه‌وه‌ به‌ ژیانكردن، به‌هۆكارى ئه‌وه‌ى كه‌ تا ئێستاش به‌شێكى زۆرى ئه‌و شوێنانه‌ ئاوه‌دان نه‌كراونه‌ته‌وه‌ و به‌ده‌ست گیروگرفته‌كانى نه‌بوونى خزمه‌تگوزارى سه‌ره‌تاییه‌وه‌ ده‌ناڵێنن و تا ئێستاش ئه‌گه‌رى شه‌ڕى ناوخۆىی و ململانێى مه‌زهه‌بى هه‌یه‌. به‌شێكى هه‌ره‌ زۆریان گه‌ڕانه‌وه‌كه‌یان به‌ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌كى ناچارى وێنا ده‌كرد. ژنه‌كان، به‌ تایبه‌تى ئه‌وانه‌ى كه‌ له‌ زێدى خۆیان، لادێ نشین بوون، زیاتر له‌ پیاوان نیگه‌رانى گه‌ڕانه‌وه‌یان بوون، پێیان وابوو كه‌وا له‌ پاڵ نیگه‌رانیه‌ گشتیه‌كانى وه‌كو ئه‌گه‌رى جه‌نگ و ململانێى مه‌زهه‌بى و نه‌بوونى ده‌رفه‌تى كاركردنى گونجاو، گه‌ڕانه‌وه‌یان هه‌ندێك كۆت و به‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ ئاسایش و ئازادیان دروست ده‌كات. ئه‌وان سه‌ره‌ڕاى زه‌حمه‌تى ئاواره‌یی و ئه‌زموونكردنى جه‌نگ و نه‌هامه‌تیه‌كانى، پییان وابوو ئاواره‌یی به‌هه‌موو ئازاره‌كانیه‌وه‌، له‌ نه‌بوونى شوێنێكى شایسته‌ بۆ نیشته‌جێ بوون و كه‌مى خزمه‌تگوزاریه‌ هه‌ره‌ سه‌ره‌تاییه‌كان له‌ كه‌مپه‌كه‌دا، بۆته‌ هۆى ئه‌زموونكردنى ژیانێكى تازه‌ كه‌ تێدا به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان ئاشنا بوون به‌ مافه‌كانیان له‌ چوارچێوه‌ى خێزان و ژیانى هاوسه‌ریدا. ++++ ئێستا كه‌ كه‌مپى ئاشتى چۆڵكراوه‌، له‌ پاڵ نیگه‌رانى له‌ سه‌لامه‌تى ژیانى ئاواره‌ گه‌ڕاوه‌كان و پرسیار له‌ بوونى ده‌رفه‌تى گونجاو بۆ دووباره‌ تێكه‌ڵابوونه‌وه‌یان به‌كۆمه‌ڵگه‌ى ڕه‌سه‌نى خۆیان، ئه‌وه‌ى كه‌ شوێنى نیگه‌رانى منه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌و كه‌مپه‌ى ڕۆژگارێك لانكه‌یه‌كى ئارام بوو بۆ هه‌زاران مرۆڤى لێقه‌وماو، ئیستا جگه‌ له‌ وێرانه‌یه‌ك هیچى تر نییه‌. ئه‌وه‌ى شوێنى نیگه‌رانى منه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بۆچى له‌ ماوه‌ى ده‌ ساڵى ڕابردوودا نه‌مانتوانى فشارێك بخه‌ینه‌ سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى و ڕێكخراوه‌كانى نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان تا له‌ جیاتى خێوه‌ت، خانوو بۆ ئه‌و ئاوارانه‌ دابین بكه‌ن، تا له‌لایه‌كه‌وه‌ ئه‌وان به‌ ئاسانتر ژیانێك، بژیبان كه‌  شایسته‌ى شكۆى مرۆڤ بوویایه‌  ، له‌ لایه‌كى تریشه‌وه‌ حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ كاتى چۆڵبوونى ئه‌و كه‌مپانه‌ بیتوانیبایه‌ ئه‌و ژێرخانه‌ سەرەتایه‌ بۆ بارودۆخى له‌ ناكاو به‌كاریبهێنێ. ئه‌وه‌ى من نیگه‌ران ده‌كات ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ڕێكخراوه‌ نیوده‌وڵه‌تیه‌كان، كه‌ هه‌میشه‌ پرسى پیسبوونى ژینگه‌، تێكچوونى كه‌ش و هه‌وا و پرسى په‌نابه‌ران به‌ پرسێكى هاوته‌ریب ده‌بینن، نه‌یانتوانى بۆ هه‌ر ماڵێك له‌و ماڵه‌ ئاوارانه‌، نه‌مامێك دابین بكه‌ن، تا له‌به‌رده‌م ماڵه‌كانیاندا بیان چاندبایه‌. ئه‌گه‌ر وامان بكردایه‌ ئێستا له‌ شوێنى ئه‌و وێرانه‌یه‌ى كه‌ به‌ جێماوه‌، شارۆچكه‌یه‌كى پاك و پڕ له‌ دره‌خت به‌ جێده‌ما، كه‌ دواى پاككردنه‌وه‌ و نۆژه‌نكردنه‌وه‌یه‌كى سه‌ره‌تایی، حكومه‌تى هه‌رێم ده‌یتوانى بیكردایه‌ كه‌مپێك بۆ هه‌ر كاره‌ساتێكى سروشتى وه‌كو لافاو و بومه‌له‌رزه‌ و ئاگركه‌وتنه‌وه‌، یاخود ده‌یتوانى له‌كاتى بڵاوبوونه‌وه‌ى هه‌رپه‌تایه‌كى ترى هاوشێوه‌ى كۆرۆنا به‌كاربهێنابایه‌. ++++ به‌شێكى زۆر له‌و كه‌مپانه‌ى كه‌ ئێستا له‌ هه‌رێمى كوردستاندان، به‌تایبه‌تى كه‌مپى په‌نابه‌ران ژێرخانێكى سەرەتایی باشیان تیدایه‌ وەک خانووبەرە و قوتابخانه‌ و دامەزراوە پزیشکییەکان ، کە دەتوانرێت دواى ئه‌وه‌ى كه‌ په‌نابه‌ران خۆویستانه‌ ئه‌و كه‌مپانه‌یان چۆڵكرد بە خێرایی بۆ باردۆخى له‌ناكاو بگونجێنرێن. ئێستاش دره‌نگ نییه‌ كه‌ حكومه‌تى هه‌رێم و رێكخراوه‌ ناحكومیه‌كان فشار بخه‌نه‌‌ سه‌ر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ڕێكخراوه‌كانى سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان تا زیاتر به‌ده‌م په‌نابه‌ر و ئاواره‌كان بێن و شوێنى مانه‌وه‌ى باشتر و ژیانێكى گونجاوتریان بۆ دابین بكه‌ن، هاوکاری و بودجەی نێودەوڵەتی پێشكه‌ش به‌ حكومه‌تى هه‌رێم بكه‌ن، تا حكومه‌ت بتوانێ كه‌مپه‌كان دووباره‌ نوژه‌ن بكاته‌وه‌ و بیانگونجێنێ له‌گه‌ڵ پێداویستیه‌كانى مرۆڤى سه‌رده‌م. به‌شێك له‌و كه‌مپانه‌ له‌وانیه‌ له‌ ئاینده‌دا وه‌كو ئه‌و شارۆچكه‌یه‌ى كه‌ من تێیدا له‌دایك بووم، ئه‌وانیش ببنه‌ شارۆچکەیه‌كى بچووک، بۆیه‌ زۆر گرنگه‌ كه‌ پلان و دیزاینی ورد هه‌بێت بۆ دڵنیابوون لەوەی ئەم شارۆچکە نوێیانە به‌ پێى ڕێكاره‌ ئه‌ندازیاریه‌ گونجاوه‌كان هێڵكاریان بۆ بكرێت و له‌ ئێستاوه‌ بیر له‌ نه‌خشه‌ى گه‌ڕه‌ك و كۆڵانه‌كانیان بكرێته‌وه‌، فشار بخرێته‌ سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ و ڕیكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان تا بتوانن هاوكار بن له‌م پرسه‌دا، به‌م شێوه‌یه‌ هه‌م ژیانى ئاواره‌ و په‌نابه‌ران له‌ ڕووى چۆنیه‌تیه‌وه‌ به‌ره‌وپێش ده‌چێ، هه‌میش له‌ ئاینده‌دا حكومه‌ت ده‌توانێ سوود له‌ ژێرخانه‌كانیان وه‌ربگرێ.  

  عەلی مەحمود محەمەد زیاتر لە 1200 ساڵە ئێزیدییەكان لەسەر ئەم خاكە جینۆساید دەكرێن, هەموو ئەو تاوانانەی داعش ئەمرۆ ئەنجامی داوە, بە درێژایی ئەو مێژووە بەردەوام بووە, زیاتر لە 127 جار بە زیاترەوە  كۆمەڵكوژییەكانیان دووبارە بووەتەوە "خیری شنكالی : تعریف الدیانە اڵایزدیە لڵالمان ". لە ماوەی دوانزە سەدەی رابردوودا ئێزیدییەكان بەردەوام جینۆساید و  تاڵان كراون و كچان و ژنانیان كراوە بە كەنیزەك و لە بازاڕی گەرمی كۆیلەی شارەكان فرۆشراون یان بەخشراون و وەك دەستكەوتی تاڵانی جەنگ دابەشكراون, پیاوان و منداڵانیشیان كراون بە كۆیلە و لە زۆربەی جارەكانیش بۆ خۆ رزگاركردن بە زۆر ئاینیان پێ گۆڕدراوە, یاخود باج و سەرانەی زۆریان بەسەردا سەپێنراوە" سەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە زیاتر لە ملیۆنێ و نیوێك ئێزیدی لە ماوەی نێوان شەڕی چاڵدیران لە ساڵی ١٥١٤ی زایینی بۆ كۆتایی جەنگی جیهانی یەكەم لە ساڵی ١٩١٩ی زایینی لە لایەن عوسمانی و سەفەوی و عێراق و هەندێك میرو شێخی كوردەوە كوژراون- خیری شنكالی : تعریف الدیانە اڵایزدیە لڵالمان ", تەواوی ئەو تاوانانەش كە كراون بەرگی پیرۆزییان بەبەردا كراوەو بە جیهاد و غەزا لە مێژوودا ناوزەد كراون, لەو 73 فەرمانەی پێشوو وەك ئاماژەی پێ دەدەین, پیاوانی موسڵمانی كورد لە ژێر پەرچەمی ئایندا بەشدارییان لە زۆربەی تاوانەكاندا كردووەو شانازیشیان پێوەی كردووە,بەشداریەكەیان چ بە شێوەی سەربەخۆ ئەنجامدراون, یاخود لە ژێر ئای سوپای عوسمانی و سەفەوی و عێراقی و ئیتحاد و تەرەقی و... , هەندێك جاریش خۆیان سەركردایەتی فەرمانەكانیان كردووەو  تاكە بكەر و فەرماندەری تاوانەكان بوونە, تەنانەت تاوانەكانیان وەحشانەترینیان بووە لە مێژوودا, ئەم تاوانبارە مەزنانە لە مێژوودا هەندێكیان بە پاڵەوانی ئەفسوناوی نەتەوە هەژمار كراون و ئێستاش شانازییان پێوە دەكرێت, وەلێ لە دوا فەرماندا, فەرمانی رۆژی چوار شەمە رەشەی 3ی ئۆگستسی ساڵی 2014 ەدا, كە پیاوانی ئیسلامی توندڕەوی عەرەبی سونە مەزهەب پێی هەڵسان لە ژێر ناوی داعش, بە بەرچاوی كەناڵەكانی راگەیاندنی جیهانەوە تاوانەكان رابردوویان دوبارە كردەوە, عەقڵی تاكی كوردی دوای سەدەیەك لە گۆڕانكاری سیاسی و رۆشنبیری لە كۆمەڵگای كوردیدا, ئیتر ئێستا  زۆرینەی پیاوانی كورد نەك بەشێك نین لە پرۆسەكە و ئەكتەری چالاك نین لە تاوانەكەو شانازیكەر نین بە جینۆسایدەوەو تاڵان كەر نین بە ماڵ و ژنی ئێزیدیەكانەوە, ئەو مێژووەی رابردووش بە مێژووی شانازی خۆیان نازانن, بگرە بە پێچەوانەوە بە هەڵمەتی هەموو ئێزیدین قۆناغێكی نوێ دێتە پێشەوە, بۆ یەكەمجار ئێزیدی بوون دەبێتە شانازی بۆ دەستە بژێرێكی گەل, ئەو چوار شەمە رەشەی 3-8 لە تاوانەكانی داعشدا, بە بەردەم راگەیاندنەكانەوە چەندە رەشە قێزەونترە بێت, دوا فەرمانی 3-8 دەبێتە دوا كۆمەڵكوژی ئێزیدییەكان و كۆی73 فەرمانەكەی  پێشوو و كۆی پەلامارەكانی دیكە, لە ئاوێنەی یاداوەریدا زیندو دەكاتەوە و لە گەڵیدا مێژووش دادگایی دەكاتەوە,  دەیانكات بە بەشێكی بێزلێكراوو رەش لە خۆی و مێژوو, مێژوو لێرەدا پێچەوانە دەبێتەوە, مێژوو قێزەون دەبێت بە درۆو تاوان, 3ی ئاب لە شانازییەوە دەگۆرێت بۆ دادگاییكردنی مێژووی تاوانە هاوچەشنەكانی رابردوو, 74 دەبێتە پرۆسەی دادگاییكردنی 73 فەرمانەكەی پێشوو, داعش دەبێتە ئاوێنەی سیمای پیاوە پیرۆزەكانی رابردوو لە تاوانەكانی ئەودا دادگایی دەكرێنەوە. لێرەدا هەست بە گۆڕانكارییەكی هێمنانە دەكەین لە عەقڵی تاكی كورددا بە تایبەت بەشە پیاوەكەی, هەرچەندە بەشێكیشی لە ژێر كاریگەری ئیسلامی سیاسیدان, كەم تا زۆر هاوسۆزن لە ناوەڕۆكدا لە گەڵ داعش, بگرە لە دەنگدانەكەی پەرلەمانی كوردستاندا زیاتر لە 25% دەنگیان بە جینۆسایدی ئێزیدییەكان نەدا, كەمایەتییەكی زۆر بچوكی كۆمەڵگای كوردی  نەبێت, بە ئاشكرا ئەوی دی هەموو رەتی تاوانەكەیان كردەوە, ئیتر ئێزیدییەكان مرۆڤی پێش چواری هەشت رەش نین, ئیتر شەمەی 3-8-2019, هەموو بە بێدەنگ چركەیەك رادەوەستن و رێز لە قوربانیان دەگرن, ئیتر هەموو 3-8ی ساڵێك نەفرەت لە هەموو فەرمانەكان دەكەینەوە, ئیتر فەرمان"  لە بنەچەدا وشەیەكی فارسییە  بە واتای بڕیار “فەرمانێك، حوكمێك، یان دەستوورێك كە سوڵتانی عوسمانی واژۆی لەسەر كردبێت دێت.” فەرمانی عوسمانی یاسایەكە كە خودی سوڵتانی عوسمانی فەرمانی پێكردووە و لەلایەن ئەوەوە واژۆ كراوە و كاریگەرە و ناگەڕێتەوە و جێگای رەتكردنەوە نییە, لە پیرۆزییەوە دەبێتە قێزەون. دەستەواژەی فەرمان بەرگی پیرۆزی لەبەر دادەكەنرێت و ناشرین و بێزلێكراوە, ئیتر هەموو رقمان لە وشەی فەرمانە, ئیتر فەرمان وەك وشەی ئەنفال قێز لێكەرەوەیە, بە رێزگرتن لە قوربانیان رەتی مێژووە رەشەكانی هاوشێوەی رابردوو دەكەینەوە  ئیتر فتوادەرانی فەرمانەكانیش لە پیرۆزی دەخەین و  لە تاوانەكانی داعشەوە  دادگاییان دەكەین, هەر بەوەندەشەوە نا بگرە بڕۆین بەرەو دادگاییكردنی مێژوویانەی ئەوانەی لە 12 سەدەی رابردوودا بەشدار بوونە لە تاوانە هاوچەشنەكانی چوار شەمە رەشەكە,ئیتر هەموو 3-8 ێك بووە بە  بەشێك لە یاداوەری گەلێك, بووە بە دابڕان لە گەڵ مێژووی 1200 ساڵەی رابردوو و هەر 73 فەرمانەكەی پێشو تر, بووە بە دابڕان لە كلتورو تاوانی داعشیانە. لە فتوكانی ئەحمەدی كوڕی حەنبەل ( 780-855 م ) ەوە, تا فتواكانی لەیسی سەمەرقەندی و مەسعودی و ئەبو سعودی عەمادی بەم هەموو پلەو پایە ئاینییەوە ("خگیب المفسرین" شیخ الإسلام, مفتی القسگنگینیە) كە ئێزیدییەكانی بە لە كافر كافرتر ناو زەد كردووە, فتوای كوشتنی پیاوان و بە كەنیزەك كردنی ژنانیانی دەردەكرد, هەموو ئەوانەی بە فتواو فەرمان بەشداری جینۆسایدی ئێزیدیەكانیان لە مێژوودا كرد,جارێكی دیكە لەبەردەم ئاوێنەی تاوانەكانی داعش خرانەوە ناو قەفەسی دادگای مێژووەوە, ئیتر لێرەوە عەمادی شێخ الئیسلامی ئومەیەك نیە لای ئێمە, بەڵكە فتوا دەری تاوانێكی مێژوویی بەردەوامە بۆ زیاتر لە دوو سەدەو تاوانباری جینۆسایدە, كە سەدان فەرمان لە بەر رۆشنایی فتواكەیدا دەردە چێت و پێكهاتەیەكی رەسەنی سەرەكی گرنگ كە ناوی ئێزیدییە هەوڵی سڕینەوەی دەدرێت, وەك ئەوەی ئێستا داعش كردی, عەمادی درێژ ماوەترین موفتی ئاستانە چوار سەدەو نیو لەمەوپێش دەریكرد بەرامبەر بە ئێزیدییەكان, بە پیرۆزیش زانراو كەسیش بە یەك دێر دژی نەوەستایەوە. قڕ كردنی ئێزیدییەكان لە ساڵی 224ی كۆچییەوە, لە سەردەمی خەلیفە موعتەسەمی عەباسییەوە دەستی پێكردووە, وەلێ فتوای ئەبو سعودی عەمادی لە ساڵی 1560 رەوایەتی ئاینی پێ بەخشی و پیرۆزی دا بە قڕ كردنەكە لە پۆششی ئایندا, ئەم فتوایە بووە هەوێنی دەیان فەرمانی مەرگ, چڕترینیان فەرمانەكانی قڕكردنەكانی سەدەی نۆزدە بوو , سەدەیەكی پڕ نەهامەتی و تاوان بوو بۆ ئێزیدییەكان, ئەم فەرمانانە تەنها خەلیفە و پاشا تورك و فارس و عەرەبەكان پێی هەڵنەستان ,لە ساڵانی 1832 و 1834 پاشای كۆرەی رەواندز و فەرمانی بەدرخان بەگ لە ساڵی 1844 لە ناو فەرمانە زۆرو زەبەنەكاندان, بۆیە لە بەر رۆشنایی و ئاوێنەی تاوانەكانی داعشدا, دەبێت بە پێگەی كەسایەتی ئەو كەسایەتیانەدا بچینەوەو لە دادگای مێژوودا دادگایی بكرێنەوە, ئەگەر كوردیشن ئەوا دوو جار تاوانبارن, راستە هەر مرۆڤێك لە مێژوودا مرۆڤەكان بە شێوازێك دەیخوێننەوە, بۆیە پاشای كۆرە ئیتر پاڵەوانە مێژووەكە نابێت ببێت, ئەو بكەری تاوانی گەورەیەو دەبێت دادگاییبكرێت, ئەو لە مێژوودا تاوانباری جینۆسایدە. داعش  و پاشای كۆرە, كامیان تاوانبارترن؟ داعش 6417 كەسی  لە ئێزیدییەكان رفاند لەوانە نزیك 3600 كەسیان تاكو ئێستا گەڕاونەتەوە, واتا 2783 كەسیان ماون و شوێنبزرن, 1397 كەسیشی كوشتووە, بەلام  پاشای كۆرەی رەواندز كە بە ویقارەوە پەیكەرەكەی لە رەواندزە, زیاتر لە 95%ی ئێزیدییەكانی كوشتووە و بە كەنیزەك كردووە, لە كۆیەوە بۆ سەر زێی گەورە یەك كەسیانی لەسەر ئەو جوگرافیایە نەهێشتووە"  ایاد جلال بابان یعید افترا‌وات المندوب السامی البریگانی-صباح كنجی". هێنری لایارد (شوێنەوارناس 5-3-1817 پاریس بۆ 5-7-1984)، كە ڕۆڵی هەبووە لە وەستاندنی كۆمەڵكوژییەكە لە ئاستانە پایتەختی عوسمانی، باسی لەوە كردووە كە نزیكەی سێ لەسەر چواری دانیشتوانی ئێزیدی شاخ كوژراون. لە پەلامارەكەی پاشای كۆرە تالان و كوشت و بڕ ناوچەكانی شێخان و قوش و ئاكرێ و دەشتی موسڵ و كەڵەك و حەریر و چیای مەقلوب .. گرتەوە, بەشێوەیەك دوو ئیمارەی ئێزیدی كوشت و بڕ كران و لەناو بران, باس لە كوشتنی 135000 كەس و بە دیل و سەبایە كردنی 10000 كەس دەكرێت كە عەلی بەگ سەرۆكی ئیچزیددییەكان لەناو دیلەكان بوو دواتر بەدیلی كوشتی, لەو پرۆسەیە پاشای كۆرەی رەواندز 500 كچی جوانی ئێزیدی پێشكەش بە ئەمیرەكانی بابان و پشدەرو كۆیە.... كردو ئەوانی دیكەی بەسەر موجاهدینەكاندا دابەش كرد. ئەگەر چەندە زێدە رۆیی لە ئامارەكاندا كرابێت, وەلێ هەر ئەوە راستە تاوانەكانی پاشای كۆرە چەند جاری داعش  بووە, بهێننە پێش چاوی خۆتان پەیكەر بۆ ئەبو بەكر بەغدادی دروست بكرێت؟,چەندە بە ئازار دەبێت, ئەگەر دەمانەوێت ئێزیدییەكان ئاشت بكەینەوەو ئەوا پێویستە لە پەیكەرەكەی  پاشای كۆرەوە  دەست پێ بكەین و داوای لێبوردنیان لێ بكەین, ناوچەكانیان لە گۆڕینی دیموگرافی بپارێزین و   چەند كورسییەكی كۆتاشیان لە پەرلەمانی كوردستاندا بۆ تەرخان كرێت وەك دەستپێك.   ئەم وتارە گوزارشت لە رای نوسەر دەكات و درەو بەرپرس نیە لە ناوەڕۆكەكەی

مەحمود رەزا ئەمین ناونیشانەکە نیوەی پەندێکی کوردی‌یە، کە ئەڵێ: "سم سمی کەر و چنگ چنگی عاسێ، سەرم لەم کەین و بەینە ئەماسێ". وتارەکەم روی لە کەسانێکە کە باش مانای پەندەکە تێ ئەگەن. بۆیە نامەوێ بە شەرحکردنی، وتارەکە درێژ بکەمەوە. کورت و کرمانجی، هەزاران و سەدان هەزاری وەکو من گومانمان لە ئاگرەکانی گۆیژە هەیە و بە سیناریۆیەکی درێژکراوەی هەڵدڕینی سنگ و دڵی چیاکەی ئەزانین. لە کاتێکا ئەم وتارە ئەنوسم چیای گۆیژە، لە ماوەی ٣ رۆژدا، سێیەم جارە ئاگر بەر بدرێتە هەناوی (کاتی نوسین: ١ـی ٨ـی ٢٤، سەعات ٢٣ و نیو). ئەم زانیاریانەی خوارەوە کە لە وتارێکی بێ خاوەن و راگەیەنراوێکی دەستەی داکۆکی لە سروشت و موڵکی سلێمانی، لە سەر ئاگری یەکەم، ئاگرەکەی بەرەبەیانی ٢٩ـی تەموز، وەرم گرتون، گومان لە یەقین نزیک ئەکەنەوە، دەستێکی تەماحباز ئەم یاری‌یە بکا: بە گوێرەی زانیاری‌یەکانی ناو ئەو وتار و راگەیەنراوە:     ئەو روبەرەی ئاگری یەکەم سوتاندی، ٢٠٠ دۆنم بوە.     ئاگرەکە نزیکەی ١٥ هەزار داری جۆراوجۆر و تەمەن جیاوازی سوتاندوە.     تەمەنی سنەوبەرە سوتاوەکان ٥٠- ٦٠ ساڵ بوە.     دو ساڵە ٦ جار لە لایەن ژمارەیەک "پارەدار- پارەدارکراو!"ەوە، داوای ئەو شوێنە کراوە بۆ ئەوەی بیکەن بە یەکەی نیشتەجێبون.     دەزگای وەبەرهێنان داواکانیانی خەواندوە. بەڵام رەفزی نە کردون!. دوای سوتاندن "وەبەرهێنان!" "بیانو"ـی نامێنێ شاباشیان نەکا!     لە ماوەی ٣ ساڵی رابردوا لە بناری گۆیژە، نزیکەی ٣٥٠٠ دارسنەوبەر لە لایەن ٣ "پارەدار- پارەدارکراو"ەوە، بە ناوی "پرۆژەی وەبەرهێنان!"ەوە لە رەگەوە دەر هێنراون.     بێجگە لە ئاگری یەکەم و دوەم و سێیەمی رۆژانی رابردو، لە ماوەی ساڵانی رابردوا، نزیکەی ١٣ هەزار دارسنەوبەر لە شاخی گۆیژە سوتێنراون... با تاوانەکانی جەندرمە و درۆنی تورکیای داگیرکەریش لەولاوە بوەستن، کە چۆن هێڵە بە بڕینەوە و سوتاندنی دارستان و پوشوپاوانی وڵاتەکەمان و لەوتاندنی ژینگەکەمان ئەکەن!     کاتی کەوتنەوەی ئاگری یەکەم زۆر گوماناویە: هەمو جارێک کە دەستێکی پیلانگێڕ ئاگرێک ئەنێتەوە، ئەڵێن: "بە هۆی جگەرە و ئاگری سەیرانکەرانەوە بوە". بەڵام ئاگری یەکەم، سەعات ٣ و نیوی دەمەوبەیان، لە کاتێکا هەڵگیرساوە کە رەشەباکەی ئەوەنە بەهێز بوە، هیچ زینەوەرێک نەی توانیوە سەر لە ماڵ و سەر لە کون و سەر لە کولانە و حەشارگەکەی دەر بهێنێ. ئەی ئەم ئاگرە بە چ هۆیەک کەوتۆتەوە؟ لەو کاتەشا سەیرانکەر سەبەبکار بو یان دەستێکی غەیبی خێر و بەرەکەتی هێناوە بۆ تەماحبازەکان؟! ساڵانێک پێشتر چارەنوسی سنەوبەرەکانی رێگای تاسڵوجەمان بینی، بە چ سیناریۆیەک وێخ و واریان دەر هێنان و دەیان هەزار تەن چیمەنتۆ و بلۆکی کۆنکرێت مسەلەحیان لە جێگەیان قوت کردەوە. بۆیە خەڵکی شارەکە متمانەیان بە لێدوانە حیزبی و حوکمەتی‌یەکانی ناوچەکە نەماوە کە، دەستی قەدەر لەناویان ببا... وەکو ئەوەی پەروەردگار تۆڵەی تاوان و تاڵانی‌ی تاوانکاران لە سنەوبەرەکان و دارستانە سروشتی‌یەکان بکاتەوە! لە ٣٣ ساڵی حوکمڕانی‌ی خۆماڵیا، دەسەڵاتداران رایان هێناوین "قەیرانێک بە خولقاندنی قەیرانێکی تر" لە بیری خەڵک بەرنەوە. هەزارانی وەک من، هەقمانە وا زەین بکەین کە ئاگری دوەم (ئاگری رۆژ) و ئاگری سێیەم (ئاگری پێش نیوەشەو) بۆ داپۆشینی دەستی پلانبازی‌ی ئاگری یەکەم نرابنەوە. بۆچی هەقمانە وا زەین بکەین؟ چونکە رایانگەیاند: بۆ پاراستنی دارستانەکان لە ئاگری تر، رێگەی سەیرانکەری گۆیژە ئەبڕین! راگەیاندنێکی زۆر جوان و زۆر باش بو، بەڵام: ئەگەر رێگەی سەیرانکەر بڕا بو، ئەم ئاگرانە بۆچی دروست ئەبنەوە؟ ئەگەر رێگەش نە بڕا بێ، ئیتر بۆ هەقمان نەبێ گومان لەوانە بکەین کە "دینار بوە بە دین و نەتەوە و نیشتمان‌یان؟".     لە سەردەمی حوکمەتەکانی پێش راپەڕینا سەدان کرێکار و چاودێر و فەرمانبەر لەسەر ئاودان و چاندن و ئاگربڕ و بژارکردنی دارستانەکانی گۆیژە موچەیان لە حوکمەتەکان وەر گرتوە. بەڵام لە دوای راپەڕینەوە ساڵ لە دوای ساڵ، ئەوانە یان خانەشین کراون یان مردون یاخود گوازراونەتەوە بۆ شوێنی تر، تا گەیشتوە بەم رۆژە کە، ١٠ کەسێک ماونەتەوە بۆ خزمەتکردنی دارستانەکان. ئەم ژمارەیە لە جێی نەبوانە. ملیۆنان خەڵکی ئەم هەرێمە هەقمانە لە حوکمڕانەکان بپرسین:     بۆچی باکی دارستانەکانتان نیە؟ وا خۆتان بەشێکی و دوژمنی داگیرکەریش خەریکی لەناوبردنی بەشەکەی ترێتی!     بۆچی لەلای ئێوە دارستانێک نرخی بلۆکێک و کیسێک چیمەنتۆی نیە؟ هی ئەوە نیە کە، هزر و ئاوەزتان بە تەنیا پارەیان تیا تۆمارە و تۆڕی چاوتان بەتەنیا وێنەی پارە ئەبینێ؟     بۆچی بەقەدەر مسقاڵە زەڕڕەیەک باکتان بە پیسبونی ژینگەی کوردستان نیە؟ هی ئەوە نیە کە، پێتان وایە ئەتوانن بە پارەکانتان، خۆتان و مناڵ و نەوەکانتان لە نەخۆشی‌یەکانی پیسبونی ژینگە بپارێزن و "رەعیەت"یش جار بە جەهەنم؟     بۆچی گوێ بە ژیان و گوزەران و کەرامەتی خەڵک نادەن و بەتەنیا خەیاڵتان لای پارە و داگیرکردنی موڵکی گشتی‌یە؟ بڵێی هی ئەوە بێ، وا بزانن ئەتوانن بە پارەی حەرام عومری نوح بکڕن یان سامانەکانتان لەگەڵ خۆتان بەرنە ناو قەبرەکانتان؟     بۆچی پاراستنی خاک و خەڵکی کوردستان بە خەمی خۆتان نازانن؟ بڵێی خوی شیری بێ و بە پیری تەرک نەکرێ؟     بۆچی سەروەری‌ی خاک و سنوری هەرێمتان خستۆتە ژێر پێی داگیرکەرانی تەماحبازەوە و نقەتان لە خۆتان بڕیوە؟ بڵێی فایلەکان وا لە دەست و قاچتان ئاڵابن، لە جوڵەیان خست بن؟ ئیمامی عەلی فەرمویەتی: "الدهر یومان، فیوم لک ویوم علیک، فإذا کان لک فلا تبطر، واذا کان علیک فلا تحزن، فبکلیهما ستختبر". بە کوردی: "دنیا ٢ رۆژە، رۆژێکیان لەسەرت و ئەوی تریان لە دژتە. کە لە سەرت بو سنوری زوڵم مەبەزێنە. کە لەدژت بو خەفەت مەخۆ، چونکە بە هەردوکیان تاقی ئەکرێیتەوە" خۆزگە (بیر)ـێکتان لەم پەندە مەزنە ئەکردەوە! ئەم گەلە قوربانیدەرە لە زاخۆوە بۆ کفری و جەلەولا، پێویستی بە خاوەنی بیرە (فـ.) نەک بیر (بـ.).  

مەریوان وریا قانع بە ھەموو پێوەرێک پەلامارەکانی” تۆفانی ئەقسا“ لە رۆژی ٧ ی ئۆکتۆبەردا ھەڵەبوو، ھەڵەیەکی ستراتیژیی گەورە، ھەڵەیەکی سیاسیی و سەربازیی و ئەخلاقیی. ھەڵەیەکی سیاسیی بوو، چونکە جەوھەری مەسەلەی فەلەستین ،کە بریتییە لە داگیرکردنی خاک و دەرکردنی ژمارەیەکی گەورە لە خەڵک لەو خاکە و، چارەسەرەکەشی لەڕێگای گەڕاندنەوەی ئەو خاکە  و دامەزراندنی حوکمڕانییەکی سیاسیی سەروەر لە سەری، لەدوای تۆفانی ئەقساوە لە ھەموو کاتێک دوورتر و مەحاڵترە.   لەدوای ٧ ئۆکتۆبەرەوە ، چارەسەری ئەم کێشەیە نەک بە تەواوی نائامادە و غائیبە، بەلکو لە مەحاڵ نزیکبۆتەوە،  ھیچ ئاسۆیەک بۆ چارەسەرکردنی ئەم مەسەلەیە لە ئارادا نییە و لەئارادا نەماوە. نەک ھەر ئەمە بەڵکو غەزە خۆیشی، کە بەشێکی سەرەکیی سەرزەمینی فەلەستینیەکانە، بەڕادەیەک وێرانکراوە، بۆ زیاد لەنەوەیەک کەڵکی ژیانی تێدانەماوە. ئەمە ئەگەر ئیسرائیل ڕێگەبدات خەڵکەکەی بگەڕێنەوە شوێنە کۆنەکانی خۆیان کە لە ئێستادا بووە بە خۆڵەمێش. ھەڵەیەکی سەربازیش بوو، چونکە تۆفانی ئەقسا بەگژاچوونەوەیەکی سەربازیی تەواو نابەرامبەر و ناھاوسەنگ و ناسیستمایکە. ئیسرائیل خاوەنی سوپایەکی گەورەی پڕچەک و تەکنۆلۆژیای کوشتن و وێرانکردنی مۆدێرنە، خاوەنی چەکی کۆکوژ و چەکی ئەتۆمییە، بەرامبەر بە حەماس کە جگە لە حەماسەتێکی دینیی ناعەقڵانیی و کۆمەڵێک رۆکێتی کەم کاریگەر، خاوەنی ھیچ شتێکی دیکە نییە. توانای سەربازیی دەوڵەتی ئیسرائیل و توانای حەماس و ھاوپەیمانییەکانی، بەھیچ پێوەرێک، قابیلی بەیەکتری بەراوردکردن نییە. ھەڵەیەکی ئەخلاقیش بوو، چونکە ژیانی زیاد لە دوو ملیۆن مرۆڤی مەدەنیان فڕێدایە ناو جەنگێکەوە، کە نە خۆیان و نە ئەو خەڵکە دەرەقەتی دەرنجامە وێرانکەرەکانی، دێن. کوشتنی زیاد لە پەنجا ھەزار کەس و برینداربوون و کەمئەندامبوونی سەدان ھەزار کەسیتر، دروستکردنی دوو ملیۆن مرۆڤی بێجێگە و بێڕێگا و روخاندنی دەیان ھەزار خانو، ئەو دۆخەیە کە لە پەلامارەکەی تۆفانی ئەقسا لە ٧ ئۆکتۆبەردا، کەوتەوە. دۆخێک ھیچ میلەتێکی سەر ئەم ھەسارەیە نایەوێت تێیبکەوێت و لەناویدا بژیی. ئەم جەنگە کە دروستبووە، بە ھیچ مانایەک، جەنگی ھەموو فەلەستینیەکان بەرامبەر بە دەوڵەتی ئیسرائیل نییە، بەڵکو جەنگی حەماس و حەماسیەکانە بەرامبەر بەو دەوڵەتە. بۆیە حەماس لە دروستبوونی ئەو کارەساتە ئینسانییە کەموێنەیەدا، ئەگەر لە ئیسرائیل تاوانبارتر نەبێت، بەقەد ئیسرائیل تاوانبارە. سەرکردەکانی حەماس بەقەد خودی ناتانیاھۆ و ئەندامانی حکومەتە راستڕەوەکەی ناتانیاھۆ، تاوانبارن. نابەپەرسیاریەت و گاڵتەکردن بە ژیانی مرۆڤەکان لەھەردوو بەرەکەدا ھەمان نابەرپرسیاریەتە و بەھەمان ڕادە ئامادەیە. بۆیە ئیسماعل ھەنییە نەک شەھید نییە و ڕێی ناکەوێتە ناو ھیچ بەھەشتێکەەوە، بەڵکو یەکێکە لە تاوانبارەکانی ئەو جەنگەی دایناگیرساندوە و یەکێکە لەوانەش بەرپرسە بەرامبەر بەو ھەموو ماڵوێرانیی و کوشتن و خوێنڕشتنەی، دروستبووە. ئەو گوتاری شەھادەتەش کە ھێزە ئیسلامییەکان بەخەستی خستویانەتە گەڕ و باس لە چونی کوژراوەکان بۆلای خوا و بۆ بەھەشت دەکات، تەنھا یەک دەرەنجامی ھەیە: بێنرخکردن و گاڵتەکردنێکی کەموێنە بە ژیانی مرۆڤەکان. گوتاری شەھادەت یەکێکە لەو گوتارانەی بەرپرسە لە دروستبوونی ئەو دۆخەی ئێستاکە لە غەزە و ناوچەکەدا ھاتۆتەکایەوە. لەدیدی حەماسدا ھەر یەکێک لەو ئەندام و ھەوادارانەی کە دەکوژرێن یان ھەرکەسێکی موسڵمان کە لە غەزەدا دەکوژرێت، نەک ھیچ زیانێکی پێناگات،  بەڵکو ڕاستەوخۆ ھەموویان لە غەزەوە بەرەو بەھەشت دەبرێن. بەم جۆرە حەماس لەباتی ئەوەی خۆی بە بەرپرسیاری ڕژانی ئەو ھەموو خوێن و کوشتن و وێرانکارییە بزانێت، خۆی بە خاوەنی چاکەکارییەکی گەورە دەزانێت بەرامبەر بە کوژراوەکان، چونکە ھەموویان بۆ بەھەشت دەنێرێت. لە دیدی حەماسدا خەڵکی غەزە پێویستە سوپاسی حەماس بکەن کە بیتاقەی چوون بۆ بەھەشتی بۆ بڕیون و لەڕێگای کوشتنیانەوە یەکسەرە بۆ بەھەشتیان دەنێرێت. ئەم گوتارە جگە لە گاڵتەکردن بە ژیانی مرۆڤ و بەکەم و بێنرخکردنێکی ترسناکی ئەو ژیانە، شتێکی دیکە نییە. ئەو گرتە ڤیدیۆیەی لەگەڵ ئەم پۆستەدا دایدەنێم، قسەی ژنێکی موسڵمانی ناو غەزەیە و بە زمانێکی دنیی روون و پاراو  ئەدوێت، بەڵام رێک پێچەوانەی حەماس و ئیسلامییە ھاوسەنگەرەکانی قسەدەکات و ئیدانەیەکی تەواویان دەکات.  

  فارس نەورۆڵی   ئاگربڕ زاراوەیەکی کۆنە لە گوندەکان بەکاردەهات بۆ ڕێگاگرتن لەو ئاگرە لەناکاوەی لە شاخ و لە ناو پوش و دەغڵ و دان هەڵدەگیرسا بۆئەوەی زیانی گەورەی لێنەکەوێتەوە، ئەم زاراوەیە دەکرێ لە سیاسەتيشدا تەوزیف بکرێت.  ئێستا ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە دۆخێکدایە ئاگری شەڕ خەریکە بە تەواوی پەرە دەسێنێت، ڕاستە بەریەککەوتنی بەرژەوەندی زلهێزەکان ئەو ئاگرەی دروست کردووەو لەکوێدا بیانەوێ تاو دەسێنێ و لەکوێدا بیانەوێ هێوری دەکەنەوە. عێراق و هەرێمی کوردستان لەو جوگرافیایەدان ململانێ و بەریەککەوتنەکانی تێدایە.  بۆیە پێویستە ئاقڵمەندانی عێراق و هەرێمی کوردستان بە ئاگایانە پەیوەندی و لێکگەیشتنیان هەبێت بۆ ئەوەی ڕێگا نەدەن ئاگرەکە عێراق و هەرێمی کوردستان بگرێتەوە، چونکە حەقیقەت ئەوەمان پێ دەڵێت ئاگری ئەم جەنگەی ئەم جارە خوانە خواستە ئەگەر ڕوبدات جەهەنەمی دەبێت و ناوچەکە دەکاتە خۆڵەمێش.  بۆیە دەبێت هەموو سیاسیەکان چاکەو جوانی عێراق و هەرێمی کوردستان لەسەرووی هەموو بەرژەوەندیيە مەزهەبی و نەتەوەیی و حیزبیەکانەوە دانێن. خەڵکی کوردستانیش بێ جیاوزی ڕەنگ و دەنگ باش وایە بێلایەنبن هەمیشە خوازیاری ئاشتی بن بۆ ناوچەکەو گەلانی  ناوچەکە چونکە جەنگی ئەم جارە بەشی کەس خێری تیانیەو ئەوەشمان لەبیر بێت سەردەمانێک ئاگری ئەنفال و کیمیایی باران کوردو کوردستانی دەسوتاند. ڕای گشتی و تایبەتی میللەتێکی ناوچەکە دڵی بۆ کورد گەرم نەبوو کەواتە نابێ لەژێر کاریگەری سۆزدا لۆژیک لەبیر بکەین، خودا ئاگری شەڕ بکوژێنێتەوەو میللەتان بە ئارامی بژین .

  هۆشیار عەبدوڵا ١ تیرۆرکردنی هەنییە بەمجۆرەی رویدا، گومانەکان لەسەر ئەوەی رەئیسیش تیرۆر کرابێت گەورەتر دەکات! لە لایەکی ترەوە هێندەی گەورەیی روداوەکە پرسیارەکان لەسەر ئێران لە هەموو ڕویەکەوە گەورەن! بەتایبەتی پرسیاری ئەوەی چیی دەکا؟! وەک تیرۆری سولەیمانی لێی دەگەڕێ یان بە کەمتریش لەوەی ئەو لە باسەکە دەگەرێ؟! ٢ هەوڵەکانی بارزانی بۆ کۆکردنەوەی ناو ماڵی سوننە و هەڵبژاردنی سەرۆکێکی نوێ بۆ پەرلەمان شکشتی هێنا، کەسێک ناو ماڵی خۆی پەرت بێ، هی ئەوانیتری بۆ کۆنابێتەوە، دەمێکە گوتراوە: فاقد الشّيء لا يعطیە! ٣ گوایە کابینەی نۆ ی ماوە بەسەرچوو بەتەمایە بۆ ساڵی ٢٠٢٥ یاسای بودجە دابنێ! چوار ساڵی ماوەی یاسایی و دو ساڵی تری نایاساییان بەسەربرد تازە خەبەریان بۆتەوە! کابینەی نۆ نوکتەی لێ نابڕێ! ٤ بە ژمارەی قوربانییەکان بێت، لە ئێستادا سلێمانی ئارام نییە! بەڵام بە گوێرەی قسە و هۆنراوەکانی والی بێت؛ لە زەمانی ملازم موحسینەوە تا ملازمەکانی ئێستا، سلێمانی ئارامترین شاری دونیایە! ٥ وەزیری کار (کە گۆڕانە)، گلەیی لە دەسەڵاتدارانی سلێمانی هەیە کە بۆچی وەڵامی نوسراوەکانی وەزیری ناوخۆ (کە پارتییە) نادەنەوە! لە هەمان کاتدا پارێزگاری سلێمانی کە ئەویش گۆڕانە دەڵێت: ( لە سایەی بڕیارەکانی سەرۆک وەزیران ئاوەدانی ڕوی لە سلێمانی و هەڵەبجە کردوە)! بە دوعای کامیان بڵێین ئامین! ٦ زۆرێک لە میدیاکانی هەرێم بونەتە تەختی شانۆ بۆ نمایشی دەسەڵاتداران بە تایبەتی وەزیرە بێ دەسکەوتەکانی هەرێم! وەزیر هەیە هەموو رۆژێک لەسەر شاشەکانە، سەرقاڵە و لێدوان ئەدا و کۆنگرەی رۆژنامەوانی ئەکا .. گوایە ئیش دەکات، لەسەر ئەرزی واقعیش ئەوەی ئیشی ئەو بێت دیار نییە! ٧ حزب هەیە دەڵێت کوردستان بدەنە دەست ئێمە دەیکەین بە سەعاتی سویسری، کەچی بۆنەیەکی سێ سەد کەسی بە رێک و پێکی بۆ ئیدارە نادرێ!