عەلی مەحمود محەمەد

هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەمەریكا 15 ملیارو 951 ملیۆن دۆلاری تێچوو بوو، پڕ تێچووترین هەڵبژاردن بوو لە مێژووی مرۆڤایەتی بە هەڵبژاردنەكانی پێشووی ئەمەریكاشەوە، لە دامەزراندنەوە بۆ هەنوكە، هەڵبژاردنێك رۆڵی پارە رۆڵی سەرەكی بوو لە یەكلاكردنەوەی كورسی.

ئۆلیگاریشییەكان و هەڵبژاردن

بەخشش رۆڵی سەرەكی دەگێڕێت لە یەكلا كردنەوەی ململانێكان بۆ بەدەستهێنانی كورسی، ئیلۆن ماسك 259 ملیۆن دۆلاری بەخشی بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردنی ترەمپ، ئەمازۆنیش 40 ملیۆن دۆلاری بەخشی بە بەرنامەیەك خانمی یەكەمی ئەمەریكا بەرهەمی دێنێت، ئەوانی دیكەش بۆ مەراسیمی سوێندخواردنەكەی زۆریان بەخشی.
تەنانەت زۆر لە كۆمپانیاكان هەڵوێست و باوەڕی خۆیان لەسەر بازرگانی، گۆڕانی ژینگە، یەكسانی لە ژینگەی كار، و ... گۆڕی، لە نەیاری ترامپەوە 180 پلە گۆڕان بۆ لایەنگری. لەكاتی مەراسیمی سوێندخواردنەكەی ترامپ لە هۆڵی رۆتۆندا لە كاپیتۆڵ ژمارەیەك زۆر لە گەورە ملیاردێرەكان كۆبوونەوە، وا دەورەیان دابوو، دەتووت لەبەرەی جەنگدان، وەك جەنەراڵی جەنگ دەركەوتن، ترامپیش وەك ناپلیۆن نمایشكرا، لۆید بلانكفاین بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی گۆڵدمان ساكس گەڕانەوەی ترەمپی بۆ سەر شانۆی جیهانی، دوای یەكەم خولی سەرۆكایەتی، بەراوردكرد بە گەڕانەوەی ناپلیۆن ئیمپراتۆری فەرەنسا دوای ساڵێك لە دەربەدەری لە دورگەیەكی ئیتاڵیا لە ساڵی 1915.
لە وێنەیەكدا كە چوار كەسایەتی لە كاتی سوێندخواردنی ترامپ پێكەوە دەركەوتن، وێنەكە بووە جێگای باس لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ئەوانیش بریتی بوون لە " ئیلۆن ماسك، جیف بیزۆس و مارك زوكربیرغ و ساندر بیهشای:"، ئەوان پێكەوە خاوەندی 884 ملیار دۆلارو چوار كۆمپانیای تەكنەلۆژیای بە بەها بوون، سەرمایەكەیان دەكاتە دووجار داهاتی نەتەوەیی وڵاتێكی وەك بەنگەلادیش، كە ژمارەی دانیشتووانی 176 ملیۆن كەسە، ئەو وێنانە هێمایەك بوون بۆ ئەوەی بزانین حكومەتەكەی ترامپ نوێنەرایەتی كێ دەكات، ئەمانە ئەمساڵ هیچیان بەشداری دافۆس 55یان نەكرد، مەست بوون بە مەراسیمی سوێندخواردنی ترامپەوە. 
تایبەتمەندییەكی دیار لە سەرۆكایەتی دووەمی ترەمپ كە بە ڕوونی لە مەراسیمی سوێندخواردنەكەدا نمایشكرا، زۆرینەی نەیارەكانی پێشووی لە دەوری كۆببوونەوە، پشتگیرییە چەواشەكارییەكانی ترەمپ بوو لەلایەن ملیاردێرە تەكنەلۆژییەكان و دەوڵەمەندە گەورەكانەوە، ڕۆڵی ناوەندی كە ئیلۆن ماسك دەوڵەمەندترین پیاوی جیهان و ملیاردێرەكانی دیكە لە بواری بەڕێوەبردندا دەیگێڕێ، وا دەكات سیستەمەكە وەك پلۆتۆكراسییەك دەربكەوێت، نیگەرانییەكی ڕەوا هەیە كە یارمەتییەكانی ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ڕێوشوێنەكانی چاودێری كۆمەڵایەتی و چاودێری تەندروستی و .... ببنە قوربانی ئەو هەوڵانەی كە بۆ كەمكردنەوەی قەبارەی حكومەتی فیدراڵی و خەرجییە كۆمەڵایەتییەكان دەدرێت، ماسك بۆ ئەنجامدانی ئەوكارە رێپێدراوە. ئەم ئیدارەیە دەستی كۆمپانیاكان ئازاد دەكات بۆ پاراستنی بەرژەوەندی كۆمپانیا گەورەكان، یەكێك لە هەنگاوەكان لەم بوارەدا كەمكردنەوەی باجی كۆمپانیاكانە لە 21%ەوە بۆ 15% .

دەسەڵات بەرەو چ ئاڕاستەیەك
پەرەسەندنی خێرای سستەمی دەسەڵاتداری بەرەو سیستەمی ئۆلیگارشی جیهانی، كە گروپێك ملیاردێر بەشێكی زۆری ئابوری جیهانیان كۆنترۆڵ كردووە، ساڵانە دەسەڵاتی ئۆلیگارشی جیهانی زیاتر قێزەونتر دەبێت، ئەمە ئەو واقیعە سیاسی و ئابورییە سەختەیە كە دەبێت رووبەڕووی ببینەوە، ماسك دەستێوەردان لە ژیانی سیاسی وڵاتان دەكات، ترامپیش هەڕەشە لە دانمارك و كەنەداو پەنەما.
لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هەرگیز ئەوەندە مارە كەمەی مرۆڤ، پارەی ئەوەندە زۆریان نەبووە، لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هیچ كاتێك جیاوازییەكی وا لە داهات و ساماندا نەبووە لەنێوان تاك وڵاتاندا، لە مێژوودا هەرگیز چڕبوونەوەی خاوەندارێتی هێندە گەورەو زەق نەبووە، لە مێژوودا هیچ كاتێك چینێكی ملیاردێر هێندە بەهرەمەند نەبووە لەو دەسەڵاتە سیاسییەی كە ئێستا هەیانە، هیچكات شاهیدی ئاستێكی وا لە تەماح و چاوچنۆكی و نابەرپرسیارێتی لە نێو چینی دەسەڵاتداردا نەبووین وەك ئێستا، ئەوەی ئێستا هەیە لە جیاوازی سامان، ئەوەی ئێستا روودەدات هیچكات نموونەی لە رابردوودا نەبووە لە وێرانكاری ژینگە، دەوڵەمەندبوون, قۆرخكاری، جەنگ و كوشت و بڕ...
زیاد بوونی كاریگەری سیاسی سەرمایەداران و كۆمپانیاكان بەهۆی زیادبوونی سەرمایەكانیانەوە، ئەم دەسەڵات و كاریگەریەش بەكاردەهێننەوە بۆ دەوڵەمەندبوونی زیاترو زیاد بوونی جیاوازی، جیهان بەرەو جەمسەرگەری زیاتری چینایەتی دەبات. دەوڵەتان دەسەڵاتیان ڕادەستی قۆرخكارەكان كردووە، ڕێگە بە كۆمپانیاكان دەدەن كاریگەرییان لەسەر ئەو كرێیە هەبێت كە  بە خەڵكی دەدەن، هەروەها نرخی ئەو خۆراك و دەرمانانەی كە تاكەكان دەتوانن دەستیان پێ بگات، وە ئەو بودجەیەی بۆ كەرتەكانی تەندروستی و پەروەردەو پشتیوانییە كۆمەڵایەتییەكن دەكرێت.
نایەكسانی دیموكراسی توشی قەیران دەكات و لە كاری دەخات، هەر ئەم نایەكسانیەیە هۆكاری دەنگ نەدان و بایكۆتكردن لە جیهاندا، متمانە نەماوە بە سستەمێك سەرچاوەی ئەم وەحشیەتەیە، سستەمی پەرلەمانی لە كار كەوتووە، ئەوانەی دایان هێنا، هەر خۆشیان مراندیان بە یاسای كوشتنی بە بەزەیی.

كەمكردنەوەی باج
لایەنێكی دڵخۆشكەری دەسەڵاتی ترەمپ كەمكردنەوەی باجە لەسەر سەرمایەداران، بڕیاروایە تا 10 ساڵی دیكە نزیكە 8 ملیار دۆلاریان بۆ بگەڕێنێتەوە لە رێگای كەمكردنەوەی باجەوە. رۆژ بە رۆژ سەرمایەداری جیهانی رێژەی باج كەم دەكاتەوە، لە ئێستا جەمسەرێكی سیاسی بەهێزو بەرفراوانی نەیاری سستەمی سەرمایەداری لە ئارادا نییە، بۆیە سەرمایەداری جیهانی پێویستی بە حكومەتی خۆشگوزەران سۆسیال نەماوە، ئەوانەی هەن لە لیبراڵ و راستگەرا نەتەوەیی و ئیسلامی سیاسی و ... هەموو لەیەك كانی ئاو دەخۆنەوە لایەنگری سستەمی سەرمایەدارین، كەمكردنەوەی باج و بەتایبەتیكردنی كەرتە گشتییەكان تایبەتمەندی هاوبەشی هەموویانە، رێژەی باج لە ساڵی 1970 بە رێژەی 62% بوو، لە ساڵی 1980 دابەزی بۆ 48%، لە ساڵی 2022 دابەزیووە بۆ 23,1%، ئێستا ترامپ دایبەزاندووە بۆ 15%. لە وڵاتانی تازە گەشەكردوو 28%و لە وڵاتێكی وەك بەرازیل تەنها 10% یە.
دەوڵەمەندەكانیش نەك تەنها رێژەی باجیان بۆ كەمكراوەتەوە، بگرە 7600 ملیار دۆلاریان لە 2500 شوێنی جیهان لە باج شاردۆتەوە وەك ئاشكرا بوو لە پەناما گێت، بەشێوەی گشتی ئێستا دەوڵەمەندەكان و كۆمپانیاكان باجی كەمتر دەدەن وەك لەوكات، بگرە بە كۆمەڵ وڵاتان بڕیار لەسەر كەمكردنەوەی باج دەدەن.
بایدن هەڕەشەی باجی زیاتری دەكرد لە ئەو سەرمایەدارانەی سەرمایەكانیان لە سەروی 100 ملیۆن دۆلارەوە بوو، بەڵام ترەمپ 8%ی بۆ كەمكردنەوە، جگە لە ئیمتیازاتی دیكە.

ئۆلیگارشییەكان بۆ هەڵوێستیان گۆڕی؟

بایدن لە كۆتا وتاری ماڵئاوایی مەترسی باڵادەستی ئۆلیگارشییەكانی كرد، كە دیموكراسیەتی ئەمەریكا بخەنە ژێر پرسیارەوە، لەو كاتەی هەموویان لە پاڵ ترامپا خۆیان و هاوسەرەكانیان ریزیان بەستبوو. لە مانگی ئازاردا بایدن پێشنیاری باجی سەروەت و سامانی كرد بەسەر دەوڵەمەندەكان بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەی وڵات، بەپێی پلانەكەی كە بەڵێنی دا ئەگەر دووبارە هەڵبژێردرێتەوە جێبەجێی بكات، لە بەڵێنەكەی هاتبوو ئەو ئەمریكییانەی سامانیان لە سەرووی ١٠٠ ملیۆن دۆلارەوەیە، بە ڕێژەی لەسەدا 2 باجیان لە سەرە. هەروەها دوای ئەوەی بایدن هەڵوێستێكی توندتری لەبارەی كۆممپانیا زەبلاحەكانی سلیكۆن ڤالی  گرتەبەر، ئەوان بەرەو ترامپ خزان، هەموو ئیدعاكان پێشوویان درۆزنانە دەرچوو.
بایدن لە سەرەتای دەستبەكاربوونی ڕێبازێكی توندی بەرامبەر بە كۆمپانیاكانی تەكنەلۆژیا نا، هەوڵیدا بەكارهێنەران لە بەرزبوونەوەی نرخەكان بپارێزێت. لە میانی هەڵمەتی هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢٠دا، بایدن جەختی لە پاڵپشتی خۆی بۆ یاسای توندی دژ بە  ئیحتیكار دەربڕی، كۆنترۆڵی ئەو كۆمپانیا زەبەلاحانە و دابەشكردنیان ئەگەر پێویست بكات لە ڕێگەی ڕێكاری یاساییەوە. ئیدارەكەی هەمیشە ئیرادەیان نیشان داوە بۆ چاودێریكردن و دادگاییكردنی كۆمپانیا گەورەكانی وەك ئەمازۆن، مایكرۆسۆفت، و گووگڵ، و "مێتا". هەروەها دەیەویست كۆنترۆڵی مەترسییەكانی زیرەكی دەستكرد بكات.
بایدن فشاری دەكردە سەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان چاودێری هەواڵی ناڕاست و درۆ بكەن، كە بایدن نەما مێتا رزگاری بوو، بەناوی ئازادییەوە ئێستا ئازادە لە بڵاوكردنەوەی هەواڵ و زانیاری ناڕاست. ئەوە ڕوون بووەتەوە كە كۆمپانیا زەبەلاحەكانی تەكنەلۆژیا و سۆشیال میدیا خوازیار بوون رزگاریان بێت لە بایدن و پەیوەست بن بە هەوادارانی ترامپەوە بۆ ئەوەی لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوودا بەرژەوەندییەكانی كۆمپانیاكانیان بەرەوپێش ببەن. 
لە دیارترین ئامادەبووانی سوێندخواردنی ترامپ؛ مارك زوكەربێرگ بوو كە پەیوەندییەكەی لەگەڵ ترامپ لە خولی پێشووی سەرۆكایەتی  لە خراپترین ئاستیدا بوو، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئەكاونتەكانی ترەمپی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك و ئینستاگرام داخست دوای پەلامارەكەی كاپیتوڵ لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢١، ئێستا ئەو چاوی لەسەر داخستنی تیك تۆكە، كە گەورەترین ركابەری میتایە، هەروەها بە بڕی 25 ملیۆن دۆلار رێك كەوت لەگەڵ ترەمپ بەرامبەر بە سكاڵاكەی.
پەیوەندییەكانی ترەمپ لەگەڵ سلیكۆن ڤالی بە درێژایی یەكەم سەرۆكایەتییەكەی گرژ بووەو بە درێژایی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی ساڵی ٢٠٢٤ درێغی نەكردووە لە ڕەخنەگرتن لە كۆمپانیاكان، بەڵام ئێستا بەرژەوەندییە هاوبەشەكانیان وای كردووە موو بە بەینیانەوە نەچێت.
جێگەی سەرسوڕمانە كاتێك ترەمپ لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتی لە كۆشكی سپی بوو، هەموو كەسە دیارەكانی سلیكۆن ڤالی بانگهێشت كرد بۆ ئەنجومەنی تەكنەلۆژیای ئەمریكی، لە ناو ئامادەبوواندا ئیلۆن ماسك نەبوو، بانگی نەكردبوو بۆ ئەو دیدارە.
تەنانەت تاكو مانگی ئازاری 2024، ماسك ڕەتیدەكردەوە پشتگیری لە ترەمپ بكات، هەڵوێستەكەی وەك ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست بوو لە ژێر فشاری خاوەنەكەی جێف بیزۆس خاوەندی ئەمازۆنە، لە مانگی تەمموزدا- دوای هەوڵی تیرۆركردنی ترامپ لە شاری باتلەر لە ویلایەتی پێنسیلڤانیا- ماسك هەڵوێستی خۆی گۆڕی و لە تویتێكدا پشتگیری تەواوی خۆی بۆ ترەمپ دەربڕی و هیوای زوو چاكبوونەوەی بۆ خواست.
ئەم گەورە سەرمایەدارانەی تەكنەلۆژیای سلیكۆن ڤالی لەناو خەڵكدا شەرمەزار دەركەوتن بەهۆی ئم گۆڕانكارییە خێرا هەڵپەرستانەوەیان، بەهۆی ئەوەی ئەمانە پێشتر بە مەیلی سیاسی پێشكەوتنخوازانە ناسراون، ڕاپرسییەكی گرێگ فێرنشتاین دەریخست كە سەركردەكانی سلیكۆن ڤاڵی زۆر لیبڕاڵ بوون لە پرسە كۆمەڵایەتییەكان، ئەوان دژی سزای لەسێدارەدان بوون، پشتگیرییان لە مافی هەڵبژاردنی ژنان و یاساكانی كۆنترۆڵكردنی چەك و مافی هاوڕەگەز بازان دەكردو تاڕادەیەكی زۆر پشتگیرییان لە سیاسەتەكانی دووبارە دابەشكردنەوەی سامان دەكرد، لەوانەش باجی زیاتر لەسەر دەوڵەمەندەكان و چاودێری تەندروستی گشتگیر بۆ هەژاران، هەروەها بانگەشەیان بۆ یاساكانی كۆچبەری سنوردار دەكرد، بۆیە زۆر لە چەپی ناو پارتی دیموكراتی نزیك بوون، بەڵام لە دوو بواردا ناكۆك بوون لەگەڵ باڵی چەپی ناو دیموكرات بە تایبەت زۆر دژی سەندیكاكانی كرێكاران و كۆنترۆڵی توندی حكومەت بوون، ئێستا هەموو باوەڕو ئامانجەكان خۆیان گۆڕییەوە بە بەرژەوەندیی، لە كاتێكدا ئەگەر 99%ی هەموو سەروەتەكەشیان لە دەستبدەن، تا مردن لە پاشا پاشاتر دەژێن.

پێكهاتەی كابینەكەی ترامپ 

بەپێی ئامارێكی گۆڤاری فۆربس، هەموو سامانی ئیدارەی بایدن سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا 118 ملیۆن دۆلار زیاتر نەبووە، هەرچەندە بایدنیش نمایندەی ئۆلیگارشییەكانی ناو دیموكرات بوو لە ترسی هاتنی بیرنی ساندەرز و باڵی زۆر چەپی ناو دیموكراتەكان. بەڵام  پێكهاتەی ئەم ئیدارەیەی ترامپ دەرخەری ئەو ڕاستییەیە كە بەرهەمی هەڵبژاردنێكە كە ملیاردێرەكان زیاتر لە جاران لە مێژووی ئەمریكادا بەخششیان داوەو بەتایبەت بە كۆمارییەكان، وە ئێستا بە زەقی رۆڵیان لە كابینەكەدا دەردەكەوێت.
ئەمەش پێكهاتەی ئیدارەی ترامپ، وە بڕی سەرمایكەیانە:
- دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا، بڕی 5.4 ملیار دۆلار.
- ئیلۆن ماسك، هاوسەرۆكی وەزارەتی كارایی حكومەت (DOG)، 423 ملیار دۆلار.
- ڤیڤێك ڕاماسوامی، هاوسەرۆكی وەزارەتی كارایی حكومەت (DOG)، یەك ملیار دۆلار.
- سكۆت بێسێنت، وەزیری گەنجینەی ئەمریكا، دانی بەوەدانا كە ملیاردێرە.
- هاوارد لوتنیك، وەزیری بازرگانی، دوو ملیار دۆلار.
- لیندا مەكماهۆن، وەزیری پەروەردە، 2.6 ملیار دۆلار.
- دۆگ بورگوم، وەزیری ناوخۆ، یەك ملیار و 100 ملیۆن دۆلار.
- مەسعەد بولۆس، ڕاوێژكاری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، خۆی بە ملیاردێر ناساندووە.
- ستیڤن فاینبێرگ، جێگری وەزیری بەرگری، پێنج ملیار دۆلار.
- وارن ستیڤنز، باڵیۆزی ئەمریكا لە لەندەن، بڕی ٣.٣ ملیار دۆلار.
- چارڵز كوشنەر، باڵیۆزی واشنتۆن لە پاریس، 2.9 ملیار دۆلار.
- جارێد ئیزكمان، كارگێڕی ناسا، بڕی یەك ملیار و ٩٠٠ ملیۆن دۆلار.
- كێلی لۆفلێر، كارگێڕی بازرگانی بچووك، یەك ملیار و 100 ملیۆن دۆلار.
- دەیڤید ساكس، بەڕێوەبەری AI و Cryptocurrency، ملیاردێر.
- كریس ڕایت، وەزیری وزە، بڕی ١٧١ ملیۆن دۆلار
- ستیڤن ویتكۆف، نێردەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، زیاتر لە 500 ملیۆن دۆلار.
- محەمەد ئۆز، بەڕێوەبەری چاودێری پزیشكی، بەلایەنی كەمەوە ١٠٠ ملیۆن دۆلار.
- فرانك بیسینان، كۆمیساری ئاسایشی كۆمەڵایەتی، زیاتر لە 900 ملیۆن دۆلار.
هەروەها ئەوە ماسك بوو كە پێشنیاری كرد ترەمپ ج د  ڤانس وەك هاوڕێی كاندیدكردنی هەڵبژێرێت بۆ پۆستی جێگیری سەرۆك كۆمار، هەرچەندە تارمایی ماسك وەك سەرۆكی سێبەر شەوقی جی دی ڤانسی نەهێشتووە.
هەروەها ئیلۆن ماسك بە بەخشینی 259 ملیۆن دۆلار بە هەڵمەتی هەڵبژاردنی ترامپ، وێڕای كەڵكوەرگرتن لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس، یەك بە سەدی تا ئێستا بەدەست هێناوە، جگە لە دەسەڵاتی سیاسی. لەوەی باسمان كرد دەردەكەوێت حكومەتەكەی ترامپ حكومەتێكی بلۆتۆكراتییەو بەرژەوەندی ئۆلیگارشییەكانی ئەمەریكا دەپارێزێت، ئەوەی لینین لە پێناسی دەوڵەتدا زیاتر لە 108 ساڵ لەمەوپێش كردی بۆ ئەوڕۆ  تەواو راستە "دەوڵەت ئامرازێكە بە دەست چینێكەوە بۆ سەركوتی چینەكانی دیكە".