چیا عەباس
دوای شکستە کوشندەکەی گۆڕان لەو باوەرەدا بوم گۆڕان بەرەو دارمان دەروات، تروسکایەکی کز بەدی دەکرا کە ژمارەیەک لە هەڵسوراوانی گۆران کە لە ناو بزوتنەوەکەدا ماونەتەوە و هەوڵی جدی بۆ بوژاندنەوەی بدەن.
دوای شکست دەستە دەسەڵاتدارەکانی گۆڕان دەستیان لە کار کێشایەوە، کاتی خۆی بە کارێکی کورت تەمەن و موزایەدە وەسفم کرد، چونکە هەنگاوی لەو جۆرە لەو سیستەمە دامەزراوانەی کە پێرەوی دیموکراسیەت و لێكۆڵینەوە و لێپرسینەوە دەکەن کاریگەری هەیە نەک لە حوجرەی ئیرسی ئەقڵیەتی پاوانخوازی و خۆپەرستیدا. هەر زۆر بەپەلە ئەو تاقمانە  لە پشت پەردەوە و دژ بە نەریت و رەوشتی رێکخراوەیی دەستیان کردەوە بە کۆنترۆڵکردنەوەی بونیادی لەرزۆکی گۆڕان، وەک ئەوەی نا بایان بینیوە و نە باران. تاقمی دەسەڵاتداری بەرچاو بە پێوەرەکانی ئەقڵیەتێکی کلاسیکی بەسەرچو دەستەو لیژنە و شتومەکی لەو جۆرەیان سازکرد، گوایە رۆح بەبەری جەستەیەکی ئیفلیجدا  دەکەنەوە، چەند هەڵمەتێکی ژێربەژێری نەزۆکیان لە سایەی هزری گۆرانکاری و ناوی مەزنی کاک نەوشیرواندا دەست پێکرد، وەک دانانی دەستەیەک بۆ دیاریکردنی تاقمێکی بەرێوەبەری کاتی بۆ گۆڕان و ئامادەسازی بۆ کۆنفرانسی نیشتمانی لە مانگی جانەوەریدا، ئەم بەڵین و بریارانەیان مایە پوچ دەرچون. 
بەتەنیشت ئەم سەرگەردانیەوە گۆڕان لە سایەی ئەم تاقمەدا نەک هیچی لە سەر ئاستی سیاسی و حوکمرانیدا پێ نەکراوە و دوای شکستیش رۆڵی بەشداربونیشی لە دەسەڵاتدا زۆر کەمترە لە ئەرکی ئارایشتەکردنێکی وەهمی بچوکی روخساری ئەو دەسەڵاتە چونکە وەک پاشکۆیەکی بێ ئیرادە و هێزێکی زەمینە سفری لێهاتوە. 
لە مێژە وتراوە: ' بەرگریکردن لە پرسیکی دۆراو ژیانی بەبەردا ناکاتەوە بەلکو مردنی هاژەهاژەتر دەکات'. تۆ بڵێی وا بێ؟
ئەم تاقمە خەتاباری سەرەکی ئەم دۆخەی ئیستان و هاوکاتیش هەر ئەوان نین، چونکە رەگ و ریشەی کێشەکانی ناو گۆڕان هەر لە سەردەمی یەکێتی بونیان بە کاک نەوشیروان یشەوە سەریان هەڵداوە و لە هزری رێکخراوەیی و فکری و سیاسی و کۆمەڵایەتیاندا بە خەستی داکوتراون، دەبوا کاک نەوشیروان خوێندنەوەیەکی زۆر وردتری بۆ بکردایە، تایبەت کاتێک توانای بەرێوەبردنی گۆڕانی رو لە داکشان بو. بۆ خۆم زۆر هەوڵم لە گەڵیدا دا سەرکردایەتیەکی لێهاتوی سێبەر دروست بکات و لە کاتی ماڵئاواییدا گۆڕان بگرنە دەست، مەخابن ئەوەی نەکرد و شێکردنەوەکەشی واقیعی تێدا بەدی دەکرا، کاتێک گوتی: " ئەم برادەرانە کەسانی تێکۆشەرن، زۆربەیان لە کۆمەڵە ( مەبەستی کۆمەڵەی مارکسی لینینی) و یەکێتیدا کاریان کردوە، هەر لە سەرەتاوە روبەروی چەندین کێشە و ململانێی ناوخۆیی بونەتەوە، لەو پرۆسەیەدا عەیارە بیست و چوار فێربون چۆن بمێننەوە کە مەبەستی سەرەکیانە و ئێستاش تا بەردەشۆر دەبێت هەر مەسئول بن، واز لە گەنجانی ئەم سەردەمە بێنە با بە مروری زەمان خۆیان ئامادە بکەن چونکە لە ئێستادا دەرەقەتی ئەم موخەزەرمانە نایەن، ئەو کاتەی گەنجەکان لە گۆڕاندا کەوتنە ململانێ لە گەڵ ئەم برادەرانە بەشێکیان وازیان لە گۆڕان هێناو و بەشێکی تریش رویان لە شوێنی تر و جامبازی و گەندەڵی و تەکەتول کرد"، بە ناویش باسی هەندێکیانی کرد. بەشێکی زۆری قسەکانی کاک نەوشیروان راست دەرچون. کەمتەرخەمی سەرەکی ئەو پێش وەفاتی ئەوەبو پرسە هەستیارەکانی گۆڕانی بە رونی یەکلایی نەکردەوە، وەک دامو دەزگاکانی گۆڕان دوای خۆی، پەیوەندیەکان لە گەڵ هێزەکانی تر و لە لوتکەشدا پرسی موڵکداریەتی گۆڕان و رۆڵی منداڵەکانی لەو پرسانەدا. تەنها یەکجار پێێ گوتم: " تا من لە ژیاندا بم ناهێڵم کورەکانم هیچ بەرپرسیاریەک لە ناو گۆڕاندا وەرگرن".    
راستیەکی حاشاهەڵنەگرە کە ئەم کاراکتەرانەی ناو بونیادی شکستی گۆڕان کە بەم کارانە هەڵدەسن زۆر زیاتر لە هاو رەفتارەکانیان لە دەرەوەی گۆڕان زیانیان بە پرۆسەی گۆرانکاری و زیندو راگرتنی ئومێدی خەڵک گەیاندوە.
ئەم تاقمە زۆر زیادرەویی دەکەن کاتێک دێن بەناوی گۆڕانکاریەوە سەرقاڵی دارشتنی ئەختەبوتی بەرژەوەندی و خواستە تایبەتیەکانی خۆیانن، دەسکەوت و ئیمتیازە نارەواکانیان  لە سایەی بەشداریان لە حکومەتەدا ئەمە دەسەلمێنن.
ئەم تاقمە دەستیان لە کار کێشایەوە، ئێستا زۆر زیاتر لە جارانی پێش شکست خۆیان بە بەرپرسیار و باوکی " رۆحی" بزوتنەوەکە دەزانن، وا پیشانی دەدەن هەر خۆیان دەتوانن موعجزەی بوژاندنەوەی گۆڕان بهێننەدی، لە نێو تەکەتول و تاقمە جیاکانی ناو ئەو تاقمانەی لە گۆڕاندا ماون گەمەی قێزەوەن دەکەن، ئەم دەکەن بە دژی ئەوی تر و ختوکەی ئەم و ئەو دەدەن و لە بیریشیان نەچوە چاوبازی لە گەڵ هەندێکیان بکەن. دەنگۆی زۆریش هەیە جەمسەرە جیاکانی هێزەکانی تریش 
" هەڤاڵە دێرینەکانیان" ناو بەناو قورمیشیان دەکەن، چونکە زۆربەی ئەم تاقمە دەمێکە " صك الغفران" یان بە یەکێتی داوە کە خەتایەکی گەورەیان کردوە کاتێک لە یەکێتی وازیان هێناوە، هیچ درویش نیە، چەند روداوێک ئاماژە دەدەن بەوەی، کە لە گەڵ نەغمەی پارتیشدا سەما دەکەن.
لە ئێستادا تاکە بەرهەڵستی سەرسەخت لە ناو بزوتنەوەکە لە بەردەمی ئەم تاقمە دێرینەی ئیرسی شۆرش و هزری بەسەرچوی سیاسی و رێکخراوەییدا کورەکانی کاک نەوشیروانن، تایبەت چیا، با بزانین ئەمە لە چیەوە سەرچاوەی کردوە؟ 
کاتێک باسی زەمینەی چیا دەکەم کەس بەهەڵە لێم تێنەگات بە مانای ئەوەش نیە  کە چیا خەمخۆرێکی رەسەنی هزری گۆڕان و پرەنسیپەکانی کاک نەوشیروان بێت.
چیا نەوشیروان مستەفا لە یەکێک لە گەورە زانکۆکانی دنیا کە زانکۆی هارڤەردە خوێندویەتی و ماستەری لە زانستیە رامیارەکان بەدەست هێناوە، ئەوەندەی من لێی بە ئاگا بوم چیا بەردەوام خوێنەری بژاردەی کتێب و لێکۆڵینەوە و توێژینەوە سیاسی و ئابوریەکانی ئەم سەردەمە بوە. وەک ئاشکرایە زانکۆی هارڤەرد فەلسەفەیەکی تایبەت بە خۆی هەیە بۆ پێگەیاندنی خوێندکارەکانی، زۆربەی ناودار و دەسەڵاتدارەکانی ئەمریکا گۆشەکراوی ئەو دامەزراوە زەبەلاحەی دنیان.
بەشێک لە سەرۆک کۆمار و دەسەڵاتدارەکانی ئەمریکا کە لە هارڤەرد خوێندویانە لە کاتی دەسەڵاتبونیاندا چەند خاڵێکی سەرەکیان لە سیاسەت و حوکمرانیدا پێرەو کردوە، لەوانە: لوتکەی دەسەڵات بە کەسانی سەرلەقێنەر دەور بدرێت، راگەیاندن پێگەیەکی بنەرەتیە بۆ دەسەڵات، پارە شادەماری بەرێوەبردنە و ...تاد.
چیای کوری کاک نەوشیروان دوای وەفاتی باوکی زۆر بەوردی کاری لەسەر ئەم خالانە کردوە، لە سەرەتادا راگەیاندنی گۆڕانی کۆنترۆڵکرد، بەخەستی سەرقاڵی  پەیداکردنی داهات بو، دەوروبەری خۆشی بە زۆربەی سەر لەقێنەرەکان تەنی، ئەوەشی بە دڵی نەبوبێت پەراوێزی کردون و دەشکات، نمونەشیان زۆرن.
کێشەی سەرەکی ئەو لە ئیرسەکەی تری مێژو و سروشتی کاراکتەرەکانی خانەی راپەراندن و بەشێک لە ئەندامانی جڤاتی نیشتمانیدا بو کە رێگر بون و ماون لە جێبەجێکردنی کارنامەکەی. 
دوای وەفاتی کاک نەوشیروان ماوەیەک بێدەنگی و هێمنی لە پەیوەندیەکانی ئەم دو لایەنەدا بەدی دەکرا، چیا دەستیکرد بە کارکردن بۆ بەجێهێنانی کارنامەکەی بۆ دروستکردنی دەزگایەکەی گەورەی راگەیاندن، ئەو کەسانەی لە راگەیاندن بەدڵی نەبون بە شێوازی زیگزاگ و نارەوا دوری خستنەوە و کەسانی سەر بە خۆی لە شوێنیان دانا، پەیوەندیەکانی لە گەڵ پارتی و چەند تەرەفێکی یەکێتی بەرەو ئاساییکردنەوە برد، جڤاتی نیشتمانی بە کەسانی دەوروبەری پر دەکردەوە،  بەرامبەر نارازیەکانی ناو گۆڕانیش زۆر بێباک بو و بەڵێنەکانیشی پێیان پشتگوێ دەخستن، بە کورتی کاتی دەکوشت. لەو ساتانەدا خودی چیا خۆی و چەند کەسێکی دەوروبەری هەڵەیەکی کوشندەیان کرد کاتێک بەشێک لە موڵکەکانی بزوتنەوەی گۆڕان یان لەسەر وارسەکانی کاک نەوشیروان تاپۆ کرد، کارێک کە مێژوی بەهاداری کاک نەوشیروانی بە دەستی کورەکانی خستە ژێر پرسیارەوە، بێگومان دەسەڵاتدارانی کوردستان ئەم روداوەیان قۆستەوە، کەوتنە بن هەنگڵی وارسەکانی کاک نەوشیروان تا لەمە زیاتر برۆن و کاک نەوشیروان و گۆڕان لە بوارەکانی تەوریس و موڵکداریەتی یەکسان بە خۆیان بکەن، چیا لەم پرۆسەیەدا نەرم بو.
تاقمی بەرامبەری هەڵەکەی قۆستەوە و رێکخەری گشتی گۆڕان لە کۆبونەوەیەکی جڤاتی نیشتمانیدا بە دەنگێکی بەرزی مەبەستدار گوتی ئەو شتانە هەموی خواست و مافی کاک نەوشیروان بون بۆ وارسەکانی، ئەم زاتە بەرێزە لە بری ئەوەی گەر کاک نەوشیروان کارێکی واشی کردبێت و هەوڵ بدات راستی کاتەوە قورەکەی خەستتر کرد، لێرەوە گومانێکی زۆر جدی لە نیەتەکانی رێكخەری گشتی و تەکەتولەکەی سەریهەڵدا.
ئێستا ململانێی تاقمی بەناو ئیرسی ریفۆرمخوازی جارانی ناو یەکێتی لە گەڵ وارسی دەسەڵاتداری کاک نەوشیروان، تایبەت چیای کوری، خەستر و توندتر بون و تەنانەتیش گەیشتۆتە ئاستی سەودا و مامەڵەکردن بۆ قەرەبوکردنەوەی 
" زەرەرمەندانی ناو تاقمی دەسەڵات".
لە راستیدا ئەم ململانێیە بە یەک کردار یەکلا دەبێتەوە، تاقمە ریفۆرمخوازە دێرینەکە لە قسەی سواو و بەتاڵ هیچی تریان پێ نیە، چیا ئیرسێکی گەورەی کاک نەوشیروانی لایە، ئیرسێکی مەعنەوی و مێژویی و سیاسی و مادی، گەر چیا و نمای برای خەمخۆری زیندوراگرتنی ئەو ئیرسانە بن پێویست ناکات پەلەقاژە بکەن و پەنا بۆ ئەم و ئەو ببەن، گەر بەئەمەکن بۆ ناو و ناوبانگ و مێژوی باوکیان یەک کار بکەن، کارێک لەم رستەیەدا کۆی دەکەمەوە کە راشکاوانە رایبگەیەنن:
ئێمە وارسی کاک نەوشیروان هەڵەمان کرد کاتێک ئیرسی باوکمان بۆ خۆمان قۆرخ کرد، هەرچی کاک نەوشیروان هەیبوە موڵکی گشتیە و ئامادەین بە رێکارە یاساییەکان ئەو پرسە راست بکەینەوە.
نزیکەی سێ ساڵ لەمەو پێش ئەم پێشنیازەم بە نوسین بۆ نما و چیا کرد و پێی رازیبون، دواتر گوتیان کە رێكخەری گشتی و سکرتێری جڤاتی نیشتمانی ئەو سەردەمە بە توندی دژ بە بڵاوکردنەوەی ئەو پەیامە بون.
کامیان راستە، وەڵام لای ئەو دو تەرەفەیە!
کورد وتەنی ئەو کەسە کەسە ئەلفێکی بەسە.
ئیتر پێویست بە هیچ شتێکی تر ناکات، ئەوانی تر وەک بەفری بەر هەتاو زو دەتوێنەوە. 
نوسینی: چیا عەباس           رۆتەردام: ١٢ فێبرواری ٢٠٢٢