.jpg)
لە خشتەكانی بودجەی عێراقدا: (20) ترلیۆن دینار بۆ خەرجییەكانی هەرێم تەرخانكراوە (11 ترلیۆن و 576 ملیار) دینار بۆ موچەی موچەخۆرانە مانگانە (964) ملیار دینار بۆ موچەی موچەخۆرانە درەو: بەپێی ئەو خشتانەی بڵاوكراونەتەوەو حكومەتی عێراق ئاراستەی پەرلەمانی كردووە بۆ پەسەندكردنی پشكی هەرێمی كوردستان و لە بودجەی 2024 بریتییە لە: كۆی گشتی خەرجی هەرێم: (20 ترلیۆن و 910 ملیارو 463 ملیۆن و 950هەزار) دینارە لەوبڕە: - خەرجی موچەی فەرمانبەران: (9 ترلیۆن و 556 ملیارو 348 ملیۆن) دینارە - موچەی چاودێری كۆمەڵایەتی: (2 ترلیۆن و 20 ملیارو 173 ملیۆن) دینارە - كۆی گشتی بۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێم: ( 11 ترلیۆن و 576 ملیارو 521 ملیۆن) دینارە - مانگانە دەكاتە: ( 964 ملیارو 710 ملیۆن) دینار - كۆی بودجەی بەكاربردن: ( 14 تریلیۆن و 840 ملیار و 223 ملیۆن و 778 ) دینار - بری قەرز: ( یەك ملیار و 116 ملیۆن ) دینار - خەرجیی وەبەرهێنان: ( 4 تریلیۆن و 954 ملیار و 240 ملیۆن و 172 هەزار) دینار.
راپۆرت: دره‌و حكومه‌تی عێراق ره‌زامه‌ندی نیشاندا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی وه‌زاره‌تی كاره‌با گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی بكات بۆ كڕینی غازی كێڵگه‌ی (كۆرمۆر)و گواستنه‌وه‌ی بۆ وێستگه‌ی كاره‌بای كه‌ركوك، وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان سه‌رباری ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی، بێده‌نگه له‌م گرێبه‌سته، دیار نییه ئایا ناكۆكییه‌كانی له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال) چاره‌سه‌ر كردووه یاخود نا، دوای راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وت، كۆرمۆر كه سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی غازی كوردستانه له واشنتۆن و ئه‌نكه‌ره‌و تارانه‌وه چاوی له‌سه‌ره، ئه‌مریكاو توركیا ده‌یانه‌وێت غازه‌كه هه‌نارده بكرێت، ئێران به‌بێ ده‌نگیی دژی هه‌نارده‌كردنه، ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا. غازی كۆرمۆر بۆ عێراق له‌چوارچێوه‌ی پرۆژه‌كانی وزه له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق (راسپارده‌ی ئه‌نجومه‌نی وزاری بۆ وزه)ی په‌سه‌ندكرد سه‌باره‌ت به هاورده‌كردنی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر بۆ وێستگه‌ی كاره‌بای كه‌ركوك. ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدراڵ، ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر ئه‌و رێككه‌وتنه راگه‌یاند كه لیژنه‌ی تایبه‌تی وه‌زاره‌تی كاره‌با له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كردویه‌تی سه‌باره‌ت به نرخی ئه‌و غازه وشكه‌ی كه بڕیاره كۆمپانیاكه بیدات به‌وێستگه‌ی كاره‌بای كه‌ركوك. حكومه‌تی عێراق ره‌زامه‌ندی نیشانداوه له‌سه‌ر بنه‌مای رێككه‌وتنه‌كه، وه‌زاره‌تی كاره‌با هه‌نگاو هه‌ڵگرێت بۆ ئه‌نجامدانی گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)، به‌ڵام به‌و مه‌رجه‌ی بۆچونی فه‌رمانگه‌ی یاسایی له ئه‌میندارێتی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران وه‌ربگیرێت و وه‌زاره‌تی كاره‌با به‌گوێره‌ی یاساو سیسته‌م و رێنماییه‌كان، به‌رپرسیارێتیی سه‌لامه‌تی و وردی له گرێبه‌سته‌كه‌دا هه‌ڵگرێت. مانگی نیسانی رابردوو، محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق سه‌ردانی ئه‌مریكای كرد، وه‌زیری نه‌وتیشی له‌گه‌ڵ خۆی بردبوو. سه‌باره‌ت به پشتبه‌ستن به غازی هه‌رێمی كوردستان له‌لایه‌ن عێراقه‌وه، حه‌یان عه‌بدولغه‌نی له واشنتۆن گفتوگۆیه‌كی له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی (الحره)دا كرد، له‌م گفتوگۆیه‌دا وتی: ئه‌و غازه‌ی كه له هه‌رێم به‌رهه‌مده‌هێنرێت له كێڵگه‌ی نه‌وتی (كۆرمۆر)ه، گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای كاركه‌ر له‌و كێڵگه‌یه كراوه كه كۆمپانیای (كریسێنت)ه بۆ هێنانی (100 ملیۆن) پێ سێجا غاز، به‌ڵام ناكۆكی هه‌یه له‌نێوان كۆمپانیاكه‌و ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم له‌سه‌ر راده‌ستكردنی ئه‌و بڕه له غاز، خاڵه‌كانی به‌ستنه‌وه‌ی بۆری جێبه‌جێ كراوه‌و ته‌نیا چاوه‌ڕێی هێنانی ئه‌و غازه‌ین، ته‌نانه‌ت رێككه‌وتن له‌سه‌ر تێچووی غازه‌كه‌ش كراوه، تێچووه‌كه‌ی به‌رێژه‌ی 30% كه‌متره له غازی ئێران. له‌باره‌ی فرۆشتنی غازی كۆرمۆره‌وه رۆژی 6ی تشرینی دووەمی 2023، وەزارەتی نەوتی عێراق به‌شێوه‌یه‌كی كتوپڕ ئاشكرایكرد، بۆری گواستنەوەی غازی كێڵگەی "كۆرمۆر"ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك تەواو كردووە. ئەم هەواڵە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان پێشبینیكراو نەبوو، وەزارەت هەر زوو بێئاگایی خۆی لەم مامەڵەیە راگەیاند، هاوكات بەرپرسانی باڵای یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش وەكو دەسەڵاتدار بەسەر كێڵگەی "كۆرمۆر"، بێئاگایی خۆیان نیشاندا. ئه‌و رۆژه‌ی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ته‌واوكردنی بۆری گواستنه‌وه‌ی غازی كۆرمۆری بۆ وێستگه‌ی كاره‌بای كه‌ركوك راگه‌یاند، پارتی و یه‌كێتیی كۆبونه‌وه‌یان هه‌بوو له‌سه‌ر ئاستی مه‌كته‌بی سیاسی، ئه‌م بابه‌ته هه‌ندێك مشتومڕی دروستكرد، به‌تایبه‌تیش له‌وه‌دا پارتی گومانی هه‌بوو یه‌كێتیی به‌بێ ئاگاداری وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان مامه‌ڵه‌ی به تاكه سه‌رچاوه‌ی غازی هه‌رێمی كوردستانه‌وه كردبێت له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵی عێراقدا. بەڵام دواتر دەركەوت، وەزارەتی نەوتی عێراق بەگوێرەی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ بە ژمارە (23392)ی ساڵی 2023، ڕێگه‌ی پێدراوه غازی "كۆرمۆر" له كۆمپانیای (هیلالی) ئیماراتی بكڕێت، كە لە كێڵگەكەدا كاردەكات. عودەی عەواد ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق پێشتر لەسەر ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی وەزیران سكاڵای تۆماركردبوو، وادەی بەڕێوەچوونی یەكەمین دانیشتنی دادبینی لەسەر ئەم كەیسە لە دادگای فیدراڵی لە رۆژ 15ی ئۆكتۆبەری 2023دا بوو. عودەی سكاڵاكەی لەسەر هەریەكە لە سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و وەزیرانی نەوت و دارایی فیدراڵ تۆماركردبوو، داوای لە دادگا كردبوو حوكم بدات بەوەی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ كڕینی غازی كێڵگەی كۆرمۆر لە كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە، رێوشوێنێكی نادروستە، ئەمەش لەبەر رۆشنایی ئامرازەكانی گرێبەستكردن كە لە ماددەی (3)ی رێنماییەكانی جێبەجێكردنی گرێبەستە حكومییەكان ژمارە (2)ی ساڵی 2014دا هاتووە. رۆژی 4ی كانونی یه‌كه‌می 2023 دادگای فیدراڵی ئه‌و سكاڵایه‌ی ره‌تكرده‌وه كه عوده‌ی عه‌واد تۆماریكردبوو، ئه‌مه به‌به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی سكاڵاكار هیچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی له‌و بابه‌ته‌دا نییه كه سكاڵاكه‌ی له‌سه‌ر تۆماركردووه. به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگای سه‌ره‌نج بوو، پارێزه‌ری یاسایی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا دوو وه‌ڵامنامه‌ی له دانیشتنی دادبینی ئه‌م كه‌یسه‌دا پێشكه‌شكردبوو، وه‌ڵامی یه‌كه‌م له رۆژی 13ی ئه‌یلولی 2023 و ئه‌وی تر له 12ی تشرینی یه‌كه‌می هه‌مان ساڵدا بوو. به‌پێی ئه‌وه‌ی له وه‌ڵامی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقدا هاتبوو، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدراڵ پشتبه‌ست به ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی كه له مادده‌ی (80)ی ده‌ستوردا هاتووه، فه‌رمانی بۆ وه‌زاره‌تی نه‌وت ده‌ركردووه بۆ ئه‌وه‌ی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی بكڕێت، ئه‌مه‌ش به‌مه‌به‌ستی ئاماده‌كردنی سه‌رچاوه‌ی تری وزه بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با، به‌له‌به‌رچاوگرتنی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماو كه‌مبوونه‌وه‌ی كاته‌كانی پێدانی كاره‌با به هاوڵاتیان. له به‌شێكی تری وه‌ڵامنامه‌كه‌یدا، پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق باسی له‌وه‌كردووه، گفتوگۆو دانوستان له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كه له كێڵگه‌ی كۆرمۆر كارده‌كات، له‌ساڵی 2020وه ده‌ستیپێكردووه‌و پرۆسه‌ی كڕینی غازی كۆرمۆر له‌و كۆمپانیایه كاتێك ده‌ستپێده‌كات كه سه‌رجه‌م بابه‌ته یاساییه‌كان چاره‌سه‌رده‌كرێن، به‌گوێره‌ی ئه‌وه‌ی له بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵیدا هاتوون. پارێزه‌ری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگادا بۆ به‌رگریكردن له بڕیاره‌كه‌ی حكومه‌ت ده‌ڵێ" بڕیاری حكومه‌ت بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر هیچ ئاماژه‌یه‌كی تێدا نییه بۆ دووباره كاركردنه‌وه‌ی به‌و گرێبه‌ستانه‌ی كه حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كردویه‌تی، ئه‌م گرێبه‌ستانه به‌ر له ده‌رچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی لێكه‌وتی لاوه‌كیان به‌جێهێشتووه، له‌وانه غازی به‌رهه‌مهێنراو كه بووه به به‌رهه‌مێك بۆ فرۆشتن و ناتوانرێت جارێكی تر بگه‌ڕێندرێته‌وه بۆ كێڵگه‌كه، هه‌روه‌ك كڕینی ئه‌م به‌رهه‌مه به‌واتای نیشاندانی ره‌زامه‌ندی نییه له‌سه‌ر گرێبه‌ستی ئیمزاكراو له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیای وه‌به‌رهێن (مه‌به‌ستی كۆمپانیای هیلالی ئیماراتییه)، سه‌رباری ئه‌مه بڕیاری دادگای فیدراڵ (ژماره 59ی 2012 و كۆكراوه‌كه‌ی ژماره 110ی 2019) باسی له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه یان به‌رده‌وامبوونی ئه‌و گرێبه‌ستانه نه‌كردووه كه به‌پێی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان كراون (ئه‌م یاسایه به‌بڕیاری دادگای فیدراڵی هه‌ڵوه‌شێندراوه‌ته‌وه)". وه‌زاره‌تی نه‌وت چی وتبوو ؟ به‌هۆی ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد سكاڵای له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی نه‌وتیش كردووه له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته، پارێزه‌ری وه‌زاره‌تی نه‌وتیش له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا له رۆژی 15ی تشرینی یه‌كه‌می 2023 لائیحه‌یه‌كی پێشكه‌شكردووه‌و ئاماژه‌ی به هه‌مان هۆكاره‌كانی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیران كردووه له‌باره‌ی بابه‌تی كڕینی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی نه‌وته‌وه، به‌ڵام هه‌ندێك پاڵنه‌ری تریشی بۆ هۆكاری ده‌ركردنی بڕیاره‌كه باسكردووه، له‌وانه: • خه‌رجی كڕینی غازی كۆرمۆر كه‌متره له كڕینی غازی ئێران و زۆرتره له خه‌رجی كڕینی غازی به‌سره. • تائێستا هیچ گرێبه‌ستێك له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتیدا نه‌كراوه بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر. • رۆڵی وه‌زاره‌تی نه‌وت ته‌نیا له بابه‌تی لۆجستی تایبه‌ت به كاروباری گواستنه‌وه‌و نۆژه‌نكردنه‌وه‌دا كورتده‌بێته‌وه، چونكه لایه‌نی تایبه‌تمه‌نده له‌م بابه‌ته‌دا هاوشێوه‌ی هاورده‌كردنی غازی ئێران و، لایه‌نی سودمه‌ند له گرێبه‌ستی پلانبۆدانراو له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلال، وه‌زاره‌تی كاره‌بایه. • وه‌زاره‌تی نه‌وت هێشتا ده‌یه‌وێت رێوشوێنی یاسایی پێویست بگرێته‌به‌ر بۆ زامنكردنی یاسایبوونی گرێبه‌سته‌كه، به‌جۆرێك پێچه‌وانه نه‌بێت له‌گه‌ڵ یاسای به‌ركارو ئه‌و بڕیارانه‌ی كه له‌لایه‌ن دادگاوه ده‌رچوون. وه‌زاره‌تی دارایی چی وت؟ به‌هۆی ئه‌وه‌ی له سكاڵاكه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واددا وه‌كو سكاڵا له‌سه‌ر كراو ناوی هێنراوه، وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵیش پارێزه‌ری خۆی نارد بۆ دادگای فیدراڵی و له لائیحه‌ی خۆیدا باسی له‌وه‌كردووه، هیچ بڕه پاره‌یه‌كی له به‌رژه‌وه‌ندی وه‌زاره‌تی نه‌وت پێنه‌دراوه بۆ ئه‌وه‌ی غازی به‌رهه‌مهێنراوی كێڵگه‌ی كۆرمۆری پێ بكڕێت (له كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی له‌چوارچێوه‌ی گروپی كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم كه ئێستا له كێڵگه‌ی كۆرمۆر له هه‌رێمی كوردستان وه‌به‌رهێنان ده‌كات). پارێزه‌ره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵ ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه، وه‌زاره‌تی دارایی هیچ داواكارییه‌كی ئاڕاسته نه‌كراوه بۆ ئه‌وه‌ی بڕه پاره‌یه‌ك له چوارچێوه‌ی یاسای بودجه‌دا دابنێت بۆ كڕینی غاز له كێڵگه‌ی كۆرمۆر. غازو ناكۆكیی ! غازی كۆرمۆر یەكێك لەو بابەتانەیە كە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا كێشەی لەسەرە، سەرەتای ساڵی 2022 نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بەشێوەیەكی كتوپڕ گەیشتە ئەنكەرەو ئەردۆغانی سەرۆكی توركیای بینی، ئەردۆغان داوای لێكرد هاوشێوەی نەوت، غازی هەرێم هەناردەی توركیا بكات، نێچیرڤان بارزانی وتی بۆ ئەو مەبەستە قسە لەگەڵ بەرپرسانی عێراق دەكات، لەدوای ئەم سەردانە بوو كە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دوای 10 ساڵ چاوەڕوانی له 15ی شوباتی 2022دا بڕیاری كۆتایی خۆی لەبارەی دۆسیەی نەوتی هەرێم دەركردو یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی هەڵوەشاندەوەو كوردستانی پابەندكرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی حكومەتی عێراق بكات. لەوكاتەوە ئیتر ستراتیژی پارتی بۆ هەناردەكردنی غازی هەرێم بۆ توركیا دەركەوت، لەبەرامبەر ئەمەدا یەكێتیش ستراتیژێكی پێچەوانەی پەیڕەو كرد كە رادەستكردنی غازەكە بوو بە حكومەتی عێراق. به‌مدواییه ئه‌ردۆغان سه‌ردانی به‌غدادو هه‌ولێری كرد، سه‌رله‌نوێ جه‌ختی له هه‌نارده‌كردنی غاز كرده‌وه، بافڵ تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتیی كه پێشتر رێگربوو له‌به‌رده‌م هه‌نارده‌ی غازی كۆرمۆر بۆ توركیا، ئه‌ویش به‌م دواییه له‌واشنتۆن بوو، باسی هه‌نارده‌كردنی غازی له‌گه‌ڵدا كرا، به‌ڵام ئێران به‌بێ ئه‌وه‌ی به فه‌رمی قسه بكات، دژی هه‌نارده‌ی غازی كۆرمۆره، ئێران خۆی غاز به عێراق و توركیا ده‌فرۆشێت، نایه‌وێت جێگره‌وه‌ی له ناوچه‌كه‌دا بۆ په‌یدا ببێت، بۆیه هه‌ركاتێك باسی هه‌نارده‌ی غازی كۆرمۆر ده‌كرێت، كێڵگه‌كه ده‌كه‌وێته به‌ر هێرش، ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رسوڕمانه هیچ لایه‌ن و گروپێكیش به‌رپرسیارێتی خۆیان له‌و هێرشانه راناگه‌یه‌نن، بۆیه دیاره په‌یامی سیاسی له پشته‌وه‌یه. غازی سروشتی بەرهەمهێنراوی هەرێمی كوردستان كێڵگە سەرەكییەكەی لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتیدایە كە كێڵگەی (كۆرمۆر)ە. ئەم كێڵگەیە پێداویستی رۆژانەی غازی ماڵان‌و وێستگەكانی كارەبای هەرێمی كوردستان دابین دەكات، لەپاڵ ئەمەدا نەوتی كۆندێنسەیت لەم كێڵگەیەدا بەرهەم دەهێنرێت كە پێداویستی سەرەكی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانەو ئەم نەوتە كاتێك تێكەڵ بە نەوتی هەناردەكراوی هەرێم دەكرێت كوالیتییەكەی بەرزدەكاتەوە. ڕووبەری ئەم بلۆكە 135 كیلۆمەتری دووجایە، دەكەوێتە خۆرئاوای ناحیەی (قادركەرەم) لە قەزای چەمچەماڵ، تا ساڵی 1976 قادركەرەم سەربە قەزای (خورماتوو) بوو لە پارێزگای كەركوك، لەو ساڵەدا قەزای خورماتوو خرایە سەر پارێزگای سەڵاحەدین، ساڵی 1987 ناحیەی (قادر كەرەم) خرایە سەر قەزای چەمچەماڵ‌و ئێستادا كێڵگەكە لە سنوری ئیداری چەمچەماڵدایە، ئەم كێلگەیە تاوەكو ساڵی 2003و رووخانی رژێمی سەددام لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراقدا بوو. سەرەتای دۆزینەوەی ئەم كێڵگەیە دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 1928، ئەوكات كۆمپانیای نەوتی ئینگلیز گەڕانێكی سەرەتایی تێدا كردووە‌و بیرێكی لێداوە، بەڵام نەوتی دەرنەهێناوە، ئیتر كاركردن لەم كێڵگەیە راوەستاوە تاوەكو ساڵی 1953 دەست بەكاركردن كراوەتەوە، ئەوكات پشكنەرەكان زیاتر بەدوای نەوتدا گەڕاون، بەڵام بۆیان دەركەوتووە (1.8 ترلیۆن) پێ سێجا گاز لە كێڵگەكەدا هەیە. لە كۆتای شەڕی ئێران- عێراقدا، دوای چۆڵكردنی ناحیەی قادركەرەم‌و شاڵاوی ئەنفال، حكومەتی عێراق جارێكی تر لەڕێگەی هەردوو كۆمپانیای نەوت‌و غازی باكورەوە دەستیكردوەتەوە بە كاركردن لە كێڵگەی كۆرمۆردا‌و چەند بیرێكی نوێی لێداوە. لە ساڵی 1990 بەهۆی شەڕی كوەیت‌و گەمارۆی ئابوری سەر عێراقەوە، رژێمی پێشوو كارەكانی خۆی لە كۆرمۆر راگرت. لەدوای رووخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا كێلگەكە كەوتە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان، نیسانی 2007 حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (دانەگاز)و (كریسنت پتریۆلیۆم)ی ئیماراتی ئیمزا كرد، گرێبەستەكە مافی دەرهێنانی نەوت‌و گاز لە هەردوو بلۆكی كۆرمۆرو چەمچەمال بەخشی بەو دوو كۆمپانیایە. دوای 15 مانگ كاركردن لە ئۆكتۆبەری 2008دا غاز لە كۆرمۆر بەرهەم هێنرا، لەڕێگای بۆرییەكی 24 ئینجی‌و بەدرێژایی 174 كیلۆمەتر غاز گەیەندرایە وێستگەی كارەبای چەمچەماڵ‌و وێستگەی كارەبای هەولێر. لە ساڵی 2009وە هەندێك گۆڕانكاری لە پشكەكانی ئەو كۆمپانیایانەدا روویاندا كە گرێبەستی كۆرمۆریان وەرگرتبوو، بەڵام دواجار كارەكە لای كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی مایەوە. (دانە غاز) خۆی وەكو گەورەترین كۆمپانیای ناوچەیی تایبەت بە بەرهەمهێنانی غازی سروشی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەناسێنێت، ئەم كۆمپانیایە لە دێسەمبەری 2005 دامەزراوە‌و لە بازاڕی دراوی ئەبوزەبی تۆماركراوە، جگە لە هەرێمی كوردستان، لە میسر‌و ئیماراتی عەرەبیش كاردەكات. كێلگەی كۆرمۆر سێ جۆر بەرهەمی هەیە كە بریتین لە: - (غازی سروشتی) كە بە بۆری رەوانەی وێستگەكانی كارەبا دەكرێت لە چەمچەماڵ‌و هەولێر، بەپێی دواین راپۆرتی دانەغاز، ئێستا ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم جۆرە لە غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر گەیشتوەتە (500) پێ سێجای رۆژانە، ئەمەش بەهۆی پرۆژەیەكی پەرەپێدانەوە كە بەمدواییە كۆمپانیاكە لە كێڵگەكەدا جێبەجێی كردووە. - (كۆندێنسەیت) كە تێكەڵی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم دەكرێت بۆ بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی، بەپێی دواین راپۆرتی داناغاز، بەرهەمی كۆندێنسەیت لە كۆرمۆر ئێستا رۆژانە بۆ (34 هەزارو 300) بەرمیل بەرزبوەتەوە - غازی شلی ماڵان (LPG) كە پێداویستی غازی ماڵان‌و كارگەكان دابین دەكات، كۆمپانیای دانەغاز ئەم غازە دەفرۆشێت بە كۆمپانیاكانی ناوخۆ، ئێستا كۆمپانیای (ساوس كوردستان) گرێبەستی كڕین‌و گواستەوەی ئەم غازەی بەدەستەوەیە، رۆژانە لە كێڵگەكەدا زیاتر لە (هەزار) تەن غازی شل بەرهەم دەهێنرێت، كۆمپانیای ساوس كوردستان بە تانكەر غازەكە دابەش دەكات بەسەر شارەكانی هەرێمدا بەمجۆرە: - 12 تانكەر غاز بۆ هەولێر - 11 تانكەر بۆ سلێمانی - 7 تانكەر بۆ دهۆك ساڵی 2022 بەهۆی ناكۆكییەكانییەوە لەگەڵ پارتی لەبارەی چۆنیەتی حوكمڕانی، یەكێتیی جارێكی تر پرسی جیاكردنەوەی ئیدارەی سلێمانی لە هەولێر هێناوەتە پێشەوە، ئەگەر ئەمە رووبدات‌و كێڵگەی كۆرمۆر هەناردەی خۆی بۆ سنوری دەسەڵاتی پارتی رابگرێت، سنوری پارتی روبەڕووی قەیرانی غازی ماڵان (LPG) دەبێتەوە، هەروەها هەناردەی نەوتی هەرێمیش بەبێ (كۆندێنسەیت)ەكەی كۆرمۆر، كوالیتی دادەبەزێت‌و توشی قەیران دەبێت، هه‌رچه‌نده هه‌نارده‌ی نه‌وت له 25ی ئازاری 2023وه راوه‌ستاوه. كۆرمۆر كارتی بەهێزی دەستی یەكێتییە بۆ فشار لەسەر پارتی، ساڵی 2022 بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی ئاماژە بەم كارتە كرد‌و وتی: كۆندێنسەیتی ئێمە كوالیتی نەوتی هەرێمی بەرزكردوەتەوە، ئەگەر هەناردەی كۆرمۆر رابگرین پارتی زەرەر دەكات. بەپێچەوانەی نەوتەوە بەگشتی داتاكانی كەرتی غاز لە بەرژەوەندی پارتیدا نین وەكو حزبی حوكمڕانی سەرەكی هەرێمی كوردستان، چونكە: - یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا بە (18 ترلیۆن‌و 300 ملیار) پێ سێجا دەخەمڵێندرێت. - یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا كەمترەو بە (300 ملیار) پێ سێجا دەخەمڵێندرێت. ئەم ژمارانە نیشانی دەدەن، لە حاڵەتی دوو ئیدارەیدا غاز كارتی بەهێزی دەستی یەكێتییە، هەروەك چۆن ژمارەكان نیشاندەری ئەوەن نەوت كارتی بەهێزی دەستی پارتییە، چونكە زۆرینەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەسنوری پارتی بەرهەم دەهێنرێت‌و كۆنترۆڵی بۆری هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانیش بۆ توركیا هەر لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدایە. پارتی‌و یەكێتی لەبارەی چۆنیەتی ئیدارەدانی كەرتی غازەوە بەدیاریكراویش كێڵگەی غازی كۆرمۆر ناكۆك بوو، پارتی خەونی ئەوەبوو هاوشێوەی نەوت، غازەكەش رەوانەی توركیاو دەرەوە بكات، یەكێتیی پرۆژەیەكی تری بۆ غازی كۆرمۆر هەبوو، دەیویست كۆمپانیایەك دروست بكات‌و لەرێگەی ئەو كۆمپانیایەوە غازەكە بە بۆری بگوازێتەوە بۆ ماڵان، لەرێگەی ئەم كۆمپانیایەوە ئابوری خۆی بەهێز بكات، یەكێتیی بژاردەیەكی تریشی بۆ غازەكە لەبەردەستدابوو كە رادەستكردنیەتی بە بەغداد لەبەرامبەر ئەوەی حكومەتی عێراق دور لە دەستی پارتی، موچە‌و بودجەی سلێمانی دابین بكات، ره‌نگه ئه‌م سیناریۆیه بۆ ئێستا به‌هێزتر بێت، به‌تایبه‌تیش كه یه‌كێتیی زیاتر روو له به‌غداده.
.jpg)
درەو: فڕۆكەوان و پسپۆڕە سەربازییەكانی توركیا, گومانیان هەیە لەوەی فرۆكەكەی ئیبراهیم رەئیسی, سەرۆك كۆماری ئێران, بەهۆی خراپی كەشوهەوا یاخود بەركەوتنی بە شاخ كەوتبێتە خوارەوەو, دەڵێن: بەگوێرەی ئەو پشكنیانەی بۆ وردەكاری روداوەكە ئەنجامیانداوە, دەركەوتووە, فرۆكەكەی سەرۆك لە ئاسمان تەقیوەتەوە. 🔹عەقید ئیرای قشولار, شرۆڤەكاری سەربازی توركیا, لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی (TV100) توركی دەڵێت: لەگەڵ هاوڕێ پسپۆڕەكانم كە تایبەتمەندن لە بواری لێكۆڵینەوە لە روداوەكانی فرۆكە, پشكنیمان بۆ ئەو وێنانە ئەنجامدا لە روداوی كەوتنەخوارەوەی فرۆكەكە, شتی نامۆمان بەدیكرد. 🔹فرۆكەكەی سەرۆك لە ناوەڕاستی دوو فرۆكەكەی پاسەوانیدا بووە, ماوەی یەك خولەك نێوانیان لەیەك دوور بووە, ئەگەر فرۆكەكەی سەرۆك بەهۆی بەركەوتنی بە شاخ كەوتبێتەخوارەوە, دەبوو فرۆكەكانی پاسەوانی سەرەتا بەری بكەوتنایە. 🔹دووەم پرسی سەیر ئەوەیە, سیستمی ناردنی ئاماژە لە فرۆكەكەی سەرۆك یان نەبووە یان فرۆكەوانەكە دایخستووە. 🔹زانیاری دڵنیاكەرەوەمان دەستكەوتووە لەبارەی ئەوەی, فرۆكەكەی سەرۆك لەكاتی بەرزبونەوەیەوە لە شوێنی بەنداوەكە, هیچ ئاماژەیەكی بۆ ناوەند نەناردووە. 🔹ئەوەی شۆكی كردوین و لەكاتی وردبینی لە ڤیدیۆ و وێنەی پارچەكانی فرۆكەكە پێیگەیشتووین, پارچە بچوكەكانی فرۆكەكە ئاماژە بە شوێنەواری سوتانی دەكات, دڵنیابوین لەوەی كە فرۆكەكە لە ئاسمان تەقیوەتەوەو بەر شاخ نەكەتووە, بەدڵنیای تەقینەوەكە بەهۆی بۆمبەوە نەبووە, بەڵكو پەیوەندی بە سیستمی سوتەمەنی فرۆكەكەوە هەیە. 🔹پوختەی ئەو زانیاریانەی بەدەستمان گەیشتووە ئەوەیە, ئاماژەی فرۆكەكە لەناوەند بچڕاوە پێش فڕینی, وەزیری دەرەوەش بڕٍیارنەبووە لە فرۆكەكەی سەرۆكدا سەربكەوێت, لەدوا ساتەكاندا چووەتە فرۆكەكەی ئەوەوە. 🔹ناكرێت ئەو ژمارە زۆرە لە بەرپرسی باڵا لەیەك فرۆكەدا سەربكەون, ئەوەش دەمانگەیەنێتە ئەوەی یان ئاسایشیان لاوازبووە یاخود روداوەكە ئەنقەستە. 🔹گریمان دەزگایەكی هەواڵگری لەپشتی ئەو روداوەوەیە, لەمیانی ئەوەی پێیگەیشتووین, مەحاڵە ئەو كارە لە دەرەوە ئەنجامدرابێت, بەڵكو گوزارشت لەوە دەكات, كەسێكی زۆر گەورە لەپشتی روداوەكەوەیە, یان كەسێك كە پلەیەكی باڵای هەیە لە دەزگایەكی هەواڵگری لەپشتی ئەنجامدانی كارەكەوەیە, چونكە كەسێكی ئاسایی ناتوانێت ئەوە بكات. 🔹بێگومان ناتوانین هەموو زانیاریەكان ئاشكرابكەین, چونكە لە كۆتایدا ئەو پرسە پەیوەستە بە ئێران و ئەو ئاشكرایدەكات, ئاخۆ ئەو كارە روداوێكی ئاسای بووە یان بە دەستی ئەنقەست ئەنجامدراوە. 🔹هاوكات ئەردۆغان كاراكوش, جەنەڕاڵی خانەنشین لە هێزی ئاسمانی توركیا لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی (CNN turk) دەڵێت: ناكرێت فرۆكە لەكەش و هەوایەكی لەوشێوەیەدا بفڕێت, مەحاڵە گەڕان بەدوای فرۆكەدا دوو كاتژمێر زیاتر بخایەنێت. 🔹دەكرا لەڕێی سیستمی ناردنی ئاماژەوە شوێنەكەی دەستنیشان بكەن, ئەگەر لەكاریش كەوتبێت یان بەدەستی ئەنقەست لەكارخرابێت, دەتوانن شوێنەكەی بدۆزنەوە لەڕێی سندوقی رەشەوە, چونكە ئەو سندوقە تێكناشكێ و بۆ ماوەی (28) رۆژە ئاماژە دەنێرێت, تا پاتریەكەی وزەی تیادا نامێنێت. 🔹مەحاڵە فرۆكەی سەرۆكایەتی سندوقی رەشی تیادانەبێت, بابڵێین سندوقی رەشی تیادانەبووە, دەكرێت لەڕێی تەلەفونەكانی سەرۆكەوە كە بەمانگی دەستكرد كاردەكات, شوێنەكەیان بدۆزرایەتەوە. 🔹بابڵێین ئەوەش كاری نەكردووە, دەكرێت لەڕێی بێتەلی فرۆكەكەو دواین گفتوگۆی فرۆكەوانەكەوە پێش رودانی كارەساتەكە, شوێنەكەیان دیاریبكرێت. 🔹لەمیانی وردبینیەكانمادا لە وێنەو دیمەنەكانی تێكشانی فرۆكەكە, تێبینی ئەوەمان كرد, بەهۆی بەركەوتن بە شاخ فرۆكەكە تێكنەشكاوە, بەڵكو بەهۆی تەقینەوە لە ئاسمان بووە, رەنگە لە سیستمی سوتەمەنی فرۆكەكەدا رویدابێت, یان رەنگە لەڕێی بۆمبێكی بچوكەوە بوبێت, چونكە تێكشاندنی شوێنی فرۆكەوانەكەو پارچە بچوكەكان كە لەسەر زەوی بوون, ئاماژە بەوەدەكات كە روبەڕوی تەقینەوە بووەتەوە لە ئاسمان. 🔹ئەگەر واشی دابنێین كە روداوەكە پلانێكی هەواڵگریە, ئەوا مەحاڵە بە بۆمبێكی گەورە بیتەقێننەوە, چونكە ئەوە دەستبەجێ ئاشكرادەبێت, بەڵام كاتێك بە بۆمبێكی بچوك ئەنجامدەدرێت, ئەوكات تۆ نازانی كێشەی تەكنیكیە یان تەقینەوەیە, بۆیە یەكەم ئیش كە پێویستە ئێرانیەكان ئەنجامیبدەن, لێكۆڵینەوەكردنە لەگەڵ ئەو تیمەی كە فرۆكەكە دەپشكنێت.
راپۆرت: دره‌و دادگای فیدراڵی سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی ره‌تكرده‌وه، به‌ڵام ئه‌و سوده‌ی بۆ پارتی هه‌بوو هه‌ڵبژاردنی دواخست و كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردن سه‌رله‌نوێ په‌نجه‌مۆری ده‌نگده‌ران وه‌رده‌گرێته‌وه، ئێستا له كۆی 11 كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان 5 كورسی گه‌ڕاوه‌ته‌وه، یه‌كێتیش ئه‌مجاره سودێك له كورسی "كۆتا" ئه‌بینێت، له سلێمانی په‌رله‌مانتارێكی مه‌سیحی ده‌بێت، له كفری په‌رله‌مانتارێكی توركمان. بڕیاره سبه‌ینێ بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگی تر له په‌رله‌مانی عێراقه‌وه ته‌مه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان درێژبكرێته‌وه، ئه‌مه نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم ناچار ده‌كات له‌مساڵدا واده‌یه‌كی نوێ بۆ هه‌ڵبژاردن دیاری بكات. دوای ساڵ و نیوێك دواكه‌وتن له واده‌ی خۆی، كوردستان بۆ جاری پێنجه‌م ده‌كه‌وێته‌وه به‌رده‌م ئه‌گه‌ری سازدانی هه‌ڵبژاردن. ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا. سكاڵاكه‌ی ره‌تكرده‌وه، به‌ڵام هه‌ڵبژاردنی دواخست دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئه‌و سكاڵایه‌ی ره‌تكرده‌وه كه مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و جێگری سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌باره‌ی سیسته‌می په‌سه‌ندكردنی كاندیده‌كان بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان تۆماریكردبوو. به‌رله‌وه‌ی دادگای فیدراڵی بڕیاری خۆی له‌سه‌ر سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی ده‌ربكات، دوێنێ ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كان كه ده‌سته‌یه‌كی سه‌ربه ئه‌نجومه‌نی باڵای دادوه‌ریی عێراقه، له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵایه‌ك كه (یوسف یه‌عقوب مه‌تا) سه‌رۆكی پارتی (یه‌كێتی به‌یت نه‌هره‌ینی نیشتمانی) تۆماریكردبوو، بڕیاریدا به ته‌رخانكردنی (5) كورسی بۆ "كۆتا"ی پێكهاته‌كان له كۆی (100)ی په‌رله‌مانی كوردستان. ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كان كه بڕیاره‌كانی بنبڕن بۆ كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كان، له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵاكه‌ی (یوسف یه‌عقوب مه‌تا) بڕیاریدا (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان به‌مشێوه‌یه دابه‌ش ببێت به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردندا: • 1 كورسی "كۆتا" بۆ پارێزگای دهۆك • 2 كورسی "كۆتا" بۆ پارێزگای هه‌ولێر • 2 كورسی "كۆتا" بۆ پارێزگای سلێمانی له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م بڕیاره "بنبڕ"ه، كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق كه سه‌رپه‌ره‌شتی هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان ده‌كات، بڕیاریدا كورسی "كۆتا"كان به‌مشێوه‌یه دابه‌ش بكات: • پارێزگای دهۆك: یه‌ك كورسی "كۆتا" بۆ (مه‌سیحی ئه‌رمه‌نی) • پارێزگای هه‌ولێر: یه‌ك كورسی "كۆتا" بۆ توركمان و یه‌ك كورسی بۆ مه‌سیحی • پارێزگای سلێمانی: یه‌ك كورسی "كۆتا" بۆ توركمان و یه‌ك كورسی بۆ مه‌سیحی رۆژی 7ی ئه‌م مانگه له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵای مه‌سرور بارزانی، دادگای فیدراڵی فه‌رمانێكی سالاریی (امر ولائی) ده‌ركردو كاركردنی به بڕگه‌ی (دووه‌م) له مادده‌ی (2)ی سیسته‌می تۆماری لیستی كاندیده‌كان و په‌سه‌ندكردنی بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان ژماره 7ی ساڵی 2024 راگرت، ئه‌م سیسته‌مه له‌لایه‌ن كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه ده‌ركرابوو، له‌كارخستنی ئه‌م بڕگه‌یه وایكرد كۆمسیۆن هه‌نگاوه‌كانی بۆ سازدانی هه‌ڵبژاردن رابگرێت. فه‌رمانه سالارییه‌كه‌ی دادگای فیدراڵی تا ئه‌وكاته بوو كه سكاڵای مه‌سرور بارزانی له‌سه‌ر كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان یه‌كلاده‌بێته‌وه، دادگای ئه‌مڕۆ سكاڵاكه‌ی به (ره‌تكردنه‌وه) یه‌كلاكرده‌وه، هاوكات فه‌رمانه سالارییه‌كه‌ی خۆشی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و بڕگه‌ی (دووه‌م)ی له مادده‌ی (2)ی سیسته‌می تۆماری كاندیده‌كان كاراكرده‌وه، به‌شێكی سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی له‌سه‌ر ئه‌م بڕگه‌یه تایبه‌ت بوو به كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان، به‌وپێیه‌ی دادگای فیدراڵی له بڕیاری 21ی شوباتی ئه‌مساڵی خۆیدا سه‌باره‌ت به سكاڵای یه‌كێتیی نیشتمانی له‌سه‌ر یاسای هه‌ڵبژاردنی كوردستان، (11) كورسییه‌كه‌ی "كۆتا"ی پێكهاته‌كانی هه‌ڵوه‌شاندبووه‌وه، به‌ڵام به‌رله‌وه‌ی دادگا بڕیاری خۆی ده‌ربكات، ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵای سه‌رۆكی پارتی به‌یت نه‌هره‌ین له كۆی (100) كورسی په‌رله‌مان (5) كورسی "كۆتا"ی بۆ پێكهاته‌كان گه‌ڕانده‌وه. سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌سه‌ره‌تاوه وا ده‌رده‌كه‌وت ناكۆكی له‌نێوان دادگای فیدراڵی و ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كان سه‌باره‌ت به سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی دروستبووه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ كاتێك دادگای فیدراڵی سكاڵاكه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی ره‌تكرده‌وه، له ره‌تكردنه‌وه‌كه‌دا بڕیاری ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كانی له‌باره‌ی كورسی "كۆتا"كان وه‌كو چاره‌سه‌رێك له‌به‌رچاوگرتوو و كردی به به‌هانه بۆ ره‌تكردنه‌وه‌ی سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی. له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵایه‌كی یه‌كێتیی دژ به بڕیاری راگرتنی ئاماده‌كارییه‌كان بۆ هه‌ڵبژاردن له‌لایه‌ن كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه، رۆژی 16ی ئه‌م مانگه، ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كان بڕیاره‌كه‌ی كۆمسیۆنی هه‌ڵوه‌شانده‌وه، پابه‌ندی كرد به‌وه‌ی به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر ئاماده‌كارییه‌كانی بۆ سازدانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان، بڕیاره‌كه‌ی ده‌سته‌ی دادوه‌ریی له‌به‌رامبه‌ر دادگای فیدراڵیدا توند بوو، كۆمسیۆنی (پابه‌ند) كرد به‌وه‌ی (پابه‌ند نه‌بێت) به فه‌رمانه سالارییه‌كه‌ی دادگای فیدراڵییه‌وه، له‌مه‌ش زیاتر رایگه‌یاند، تانه‌دان له سیسته‌می هه‌ڵبژاردن له ده‌ره‌وه‌ی پسپۆڕی دادگای فیدراڵییه، چونكه مادده‌ی (23)ی یه‌یڕه‌وی ناوخۆی دادگای فیدراڵی ده‌ڵێت:" به‌ر له كه‌متر له شه‌ش مانگ له واده‌ی به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردن، هیچ تانه‌یه‌ك له ده‌ستوریبوونی یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كان و ئه‌و ده‌قانه‌ی كه له یاساكه‌دا هاتوون وه‌رناگیریت)، له‌مه‌شدا ده‌سته‌ی دادوه‌ریی به‌ر له ده‌رچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی، سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی له‌ڕووی یاساییه‌وه له‌به‌رده‌م دادگاكه‌دا بێ به‌ها كرد. ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردن، وه‌كو ئاماژه‌یه‌ك بۆ وه‌رگرتنی سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی له‌لایه‌ن دادگای فیدراڵییه‌وه، وتی: تانه‌دان له سیسته‌می هه‌ڵبژاردن له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵی تێپه‌ڕاندنی تایبه‌تمه‌ندی ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كانه، بۆیه ئه‌و بڕیاره‌ی كه له ده‌ره‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندی ده‌رچووه هیچ پابه‌ندییه‌كی یاسایی له‌سه‌ر دروست ناكرێت، به‌مه‌ش بڕیاره سالارییه‌كه‌ی دادگای فیدراڵی خسته ناو گێژاوی گومانه‌وه. پارتی چی ده‌ستكه‌وت؟ به‌ر له‌وه‌ی وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره بدرێته‌وه ئایا پارتی له‌م پرۆسه‌یه‌دا چی ده‌ستكه‌وتووه، ده‌بێت وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره بدرێته‌وه ئایا پارتی چی ده‌ویست؟ 6ی ئه‌م مانگه، مه‌سرور بارزانی له‌رێگه‌ی پارێزه‌ره‌كه‌یه‌وه (ئه‌یاد كاكه‌یی) له‌به‌رده‌م دادگای باڵای فیدراڵی عێراق سكاڵایه‌كی له‌دژی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق تۆماریكرد. له‌م سكاڵایه‌دا مه‌سرور بارزانی داوای له دادگای فیدراڵی كرد فه‌رمانێكی سالاری (امر ولائی) ده‌ربكات بۆ راگرتن و هه‌ڵپه‌ساردنی رێوشوێنه‌كانی كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق تایبه‌ت به هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان، مه‌سرور بارزانی و پارتی له‌م خاڵه‌دا براوه بوون و دادگای فیدراڵی فه‌رمانه سالارییه‌كه‌ی ده‌ركرد، فه‌رمانه‌كه‌‌ش له‌كاتێكدا بوو، ده‌بوو رۆژی 10ی ئه‌م مانگه بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن ده‌ستپێبكات و رۆژی 10ی حوزه‌یران هه‌ڵبژاردنی كوردستان به‌ڕێوه‌بچێت، به‌وهۆیه‌وه بانگه‌شه ده‌ستی پێ نه‌كردو هه‌ڵبژاردن دواكه‌وت، ئه‌مه گه‌وره‌ترین ده‌ستكه‌وتی پارتی و مه‌سرور بارزانی بوو. مه‌سرور بارزانی سكاڵای له‌سه‌ر (سیسته‌می تۆماری لیستی كاندیده‌كان و په‌سه‌ندكردنی بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان ژماره 7ی ساڵی 2024) كردبوو، كه له‌لایه‌ن كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراقه‌وه ده‌رچووه. به‌پێی ئه‌وه‌ی له سكاڵاكه‌یدا هاتبوو، مه‌سرور بارزانی له‌سه‌ر بنه‌مای بڕیاری رۆژی 21ی شوباتی ئه‌مساڵی دادگای فیدراڵی، تانه‌ی له كاره‌كانی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان دابوو، جگه له كورسی "كۆتا" پێكهاته‌كان، خاڵی سه‌ره‌كی تانه‌كه‌ی مه‌سرور بارزانی بریتی بوو له‌وه‌ی: • كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان له دابه‌شكردنی (100) كورسییه‌كه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردندا، سه‌رپێچی بڕیاری دادگای فیدراڵی كردووه، كورسییه‌كانی له‌سه‌ر بنه‌مای ژماره‌ی ده‌نگده‌ران به‌سه‌ر بازنه‌كاندا دابه‌شكردووه، نه‌ك ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێم، پشتبه‌ستن به‌م پێوه‌ره پێچه‌وانه‌ی ده‌ستوری عێراقه كه ژماره‌ی دانیشتوانی كردووه به بنه‌ما نه‌ك ژماره‌ی ده‌نگده‌ران، داوا له دادگای ده‌كات ئه‌م بڕیاره‌ی كۆمسیۆن هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه. دادگای فیدراڵی به ره‌تكردنه‌وه‌ی سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی، ئه‌م داواكارییه‌ی ره‌تكرده‌وه‌و دابه‌شبوونی كورسییه‌كان وه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه، ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدا بوو پارتی له‌رێگه‌ی ده‌ستكاریكردنی ئه‌م بڕگه‌یه‌وه ده‌یوست قورسایی كورسییه‌كانی په‌رله‌مان بخاته ناو ئه‌و بازنانه‌وه كه خۆی ده‌نگی زیاتری تێیاندا هه‌یه، به‌دیاریكراویش ره‌خنه‌ی له‌ژماره‌ی كورسییه‌كانی بازنه‌ی چوار (واتا بازنه‌ی پارێزگای هه‌ڵه‌بجه) هه‌بوو. به‌گشتی ده‌ستكه‌وتی گه‌وره‌ی پارتی له‌م پرۆسه یاساییه‌دا، ته‌نیا دواخستنی هه‌ڵبژاردن بوو، به‌ڵام له‌پاڵ ئه‌م دواخستنه‌دا ده‌ستكه‌وتێكی تریشی هه‌بوو، كه ئه‌ویش كردنه‌وه‌ی ده‌رگای تۆماركردنی ده‌نگده‌رانه كه پارتی هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه ناڕازایه‌تی هه‌بوو له‌سه‌ری، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی كه ده‌وترا په‌نجه‌مۆره‌كانیان ناخوێندرێته‌وه، رۆژی 13ی ئازاری ئه‌مساڵ نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم كه هاوكات جێگری سه‌رۆكی پارتیشه، نامه‌یه‌كی بۆ كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق نارد، نامه‌كه گوزارشت بوو له ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی پارتی له‌باره‌ی رێوشوێنه‌كانی هه‌ڵبژاردنه‌وه، به‌دیاریكراویش باسی له‌وه كردبوو" هه‌ڵه‌ی ته‌كنیكی هه‌یه‌و په‌نجه‌مۆری هه‌زاران ده‌نگده‌ر ناخوێندرێته‌وه، كه به‌گوێره‌ی داتای كۆمسیۆن خۆی رێژه‌ی 20%ه". گه‌ڕاندنه‌وه‌ی 5 كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان له‌ڕووی یاساییه‌وه ده‌ستكه‌وته‌كه‌ی بۆ سه‌رۆكی پارتی (به‌یت نه‌هره‌ین) ده‌گه‌ڕێته‌وه، چونكه ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵاكه‌ی ئه‌و بڕیاره‌كه‌ی ده‌ركردووه، به‌ر له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مانی كوردستان، كاتێك له مانگه‌كانی ئازاری و نیسانی 2023دا دانوستان له‌نێوان پارتی و یه‌كێتیی چڕبووه‌وه سه‌باره‌ت به هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن، كرۆكی ناكۆكییه‌كان په‌یوه‌ندی به كورسی "كۆتا" پێكهاته‌كانه‌وه هه‌بوو، له‌كۆی (11) كورسی، یه‌كێتیی داوای ده‌كرد 3 بۆ 4 كورسی به سنوری ناوچه‌ی سه‌وز بدرێت، پارتی ته‌نیا به 2 كورسی قایل بوو، ئه‌مه وایكرد نه‌گه‌نه رێككه‌وتن، په‌رله‌مان نه‌ماو یه‌كێتیی بۆ هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن په‌نای بۆ دادگای فیدراڵی عێراق برد، دادگا هه‌ر 11 كورسییه‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه، ئێستا كه ته‌نیا 5 كورسی بۆ كۆتاكان دانراوه‌و 2 كورسی ده‌كه‌وێته سنوری ده‌سه‌ڵاتدارێتیی یه‌كێتییه‌وه، ده‌رده‌كه‌وێت پارتی زیانی كردووه‌و 3 كورسی ناتوانێت زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی بۆ دروست بكات هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ی پێشتر 11 كورسییه‌كه‌ی بۆی ده‌كرد. سه‌رباری ئه‌مه، ته‌نیا له‌پێناو دواخستنی هه‌ڵبژاردن و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی به‌شێك له كورسی پێكهاته‌كان و دووباره‌كردنه‌وه‌ی په‌نجه‌مۆری ده‌نگده‌ران، پارتی و به‌دیاریكراویش مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌ت ناچاربوون په‌نا بۆ دادگای فیدراڵی ببه‌ن، ئه‌و دادگایه‌ی كه ماوه‌ی زیاتر له دوو ساڵه وه‌كو دادگایه‌كی ناده‌ستوری ناوی ده‌به‌ن و به‌وهۆیه‌شه‌وه دادوه‌ره‌كه‌ی سنوری هه‌ولێرو دهۆك له دادگاكه كشایه‌وه، تۆماركردنی سكاڵا داننان بوو به دادگای فیدراڵیدا، ئه‌مه یه‌كێك له زیانه‌كانی پارتی بوو كه ره‌نگه دواتر لێكه‌وته‌كانی زیاتر ده‌ربكه‌وێت. دۆخی پێكهاته‌كان له هاوكێشه‌ی نوێی "كۆتا"دا مه‌سرور بارزانی له سكاڵاكه‌یدا باسی له‌وه كردبوو، له دابه‌شكردنی كورسییه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستاندا، كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان بنه‌مایه‌كی ده‌ستوری پێشێلكردووه كه له مادده‌ی (49/ یه‌كه‌م)ی ده‌ستوردا هاتووه، داوای له‌دادگا كردبوو بڕیار بدات به له‌به‌رچاوگرتنی نوێنه‌رایه‌تی سه‌رجه‌م پێكهاته‌كان له ده‌سه‌ڵاته‌كانی یاساداناندا، ئاماژه‌ی به‌وه‌كردبوو" له هه‌رێمی كوردستان به‌هۆی نه‌بوونی ده‌قێكی یاسایی، دادگای فیدراڵی له بڕیاری 21ی شوباتی 2024ی خۆیدا بابه‌تی نه‌خشه‌ی ناوچه‌كانی هه‌ڵبژاردن و دابه‌شكردنی كورسییه‌كانی داوه به كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای دادپه‌روه‌ریی و یه‌كسانیی، بۆیه ده‌بێت كۆمسیۆن پابه‌ند بێت به بنه‌مای ده‌ستوریی تایبه‌ت به نوێنه‌رایه‌تی سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی هه‌رێمی كوردستان، به‌دیاریكراویش توركمان و مه‌سیحییه‌كان"، واتا مه‌سرور بارزانی له‌م ده‌رگایه‌وه ده‌یویست كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان بگه‌ڕێنێته‌وه، چونكه مافی ئه‌وه‌ی نه‌بوو راسته‌وخۆ تانه له بڕیاری دادگای فیدراڵی بدات سه‌باره‌ت به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی (11) كورسییه‌كه‌ی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان، بۆیه داوای كرد له‌چوارچێوه‌ی (100) كورسییه‌كه‌دا، كورسی بۆ پێكهاته‌كان ته‌رخان بكرێت، له‌م بابه‌ته‌شدا پارتی براوه بوو، دادگای فیدراڵی په‌نای بۆ بڕیاری ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كان بردو (5) كورسی بۆ "كۆتا"ی پێكهاته‌كان گه‌ڕانده‌وه، سه‌رباری ئه‌وه‌ی هێشتا دۆخه‌كه نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ سه‌رده‌می (11) كورسییه‌كه‌ی "كۆتا"، كه زۆربه‌ی ده‌نگه‌كانیان له په‌رله‌مانی كوردستان له به‌رژه‌وه‌ندی پارتی بوو، به‌ڵام له‌م (5) كورسییه‌شدا پارتی هێشتا دۆخی له یه‌كێتیی باشتره، یه‌كێتیش كه تامه‌زرۆی كورسی "كۆتا" بوو، ئه‌مجاره ئه‌ویش 2 كورسی ده‌ستكه‌وت (له یه‌كه‌م خولی په‌رله‌مانی كوردستاندا ته‌نیا 5 كورسی كۆتا هه‌بوو بۆ مه‌سیحییه‌كان، له خولی دووه‌مدا ژماره‌ی كورسی كۆتا بۆ 11 كورسی زیادكراو توركمانیش كۆتای بۆ دانرا). دوای بڕیاره‌كه‌ی ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كان، ئێستا ئیتر كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان به‌مشێوه‌یه بەسەر زۆنی زەردو سەوزدا دابه‌شبووه: * زۆنی زەرد (60%)ی كورسی "كۆتا"كان، واتا لەكۆی (5) كورسی (3) كورسی * زۆنی سەوز (40)ی كورسی "كۆتا"كان، واتا لە كۆی (5) كورسی (2) كورسی به به‌راورد به خوله‌كانی پێشووی په‌رله‌مان كه (11) كورسییان هه‌بوو، پێكهاته‌كان (45%)ی كورسییەكانی "كۆتا"یان بۆ گەڕایەوەو (55%)ی كورسییەكانیان لەدەستدا، واتا لە (11) كورسی تەنیا (5) كورسییان بۆ گەڕایەوە، له‌مه‌شدا: * توركمان (40%)ی كورسییەكانیان بۆ گەڕایەوە، واتا لەكۆی (5) كورسی (2) كورسیان بۆ گەڕایەوە * مەسیحی (40%)ی كورسییەكانیان بۆ گەڕایەوە، واتا لەكۆی (5) كورسی (2) كورسی * ئەرمەن یەك كورسیان هەبوو، هەر ئەو كورسیەیان بۆ گەڕایەوە. له هه‌رێمی كوردستان پێكهاته‌كان تۆماریی ده‌نگده‌رانی تایبه‌ت به‌خۆیان نییه‌و ژماره‌یان به‌دیاریكراوی نازانرێت، كۆتایی ئه‌مساڵ بڕیاره سه‌رژمێریی گشیی له عێراق به‌ڕێوه‌بچێت، ئه‌مه ده‌توانێت تۆماری تایبه‌ت به خۆیان جیابكاته‌وه. لەسەر ئاستی عێراق توركمانەكان وەكو پێكهاتەی سێیەم لەدوای (عەرەب‌و كورد) ئەژماركراون‌و كورسی "كۆتا"یان لە پەرلەمان بۆ تەرخان نەكراوە، به‌ڵام لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان وەكو پێكهاتەی دووەم ئەژماركراون. بەپێی قسەی هەندێك لە بەرپرسانی ئەم پێكهاتەیە، ژمارەی توركمانەكان لە هەرێمی كوردستان (350 بۆ 400 هەزار) كەسە، لەسەر ئاستی عێراقیش ژمارەیان دەگاتە (3 ملیۆن) كەس. به‌مدواییانه له لێدوانێكدا بۆ (دره‌و)، ئایدن مه‌عروف ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی به‌ره‌ی توركمانی كه هاوكات وه‌زیری كاروباری پێكهاته‌كانه له كوردستان وتی: ته‌نیا له ناوه‌ندی شاری هه‌ولێر 400 هه‌زار توركمان هه‌یه. ئه‌گه‌ر ژماره‌كه‌ی ئایدن مه‌عروف پشتڕاستكراوه بێت، ره‌نگه توركمانه‌كان زیانێكی گه‌وره‌یان كردبێت كاتێك به كورسی "كۆتا" قایل بوون و ئێستاش (1) كورسییان له‌هه‌ولێر بۆ ته‌رخانكراوه. له ناوچه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارێتیی یه‌كێتیی-ش دۆخه‌كه هه‌مان شته، توركمانه‌كان ته‌نیا له قه‌زای (كفری)دا هه‌ن، بەپێی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، زیاتر لە (58 هەزار) كەس لەم قه‌زایه‌دا نیشتەجێن، هیچ ئامارێكی فەرمی لەبەردەستدا نییە ژمارەی توركمانەكان لە كفری دەستنیشان بكات، بەڵام بەپێی ئامارێكی بەرەی توركمانی (800) خێزانی توركمان لە كفری هەن، ئه‌مه له‌كاتێكدایه لەدواین هەڵبژاردندا (هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021) كاندیدی توركمانەكان لەم قەزایە كە خاتونێك بوو بەناوی (بسن جیهاد محەمەد) لە بەرەی توركمانیی، تەنیا (334) دەنگی بەدەستهێناوه. سەرباری ئەمەش، بەپێی هەندێك ئاماری نافەرمی تر كە (درەو) بەدواداچوونی بۆ كردووە، ئێستا ژمارەی توركمانەكان لە قەزای كفری نزیكەی (2 هەزار) كەس دەبێت، كە دابەشبوون بەسەر نزیكەی (450) خێزاندا. سه‌باره‌ت به مه‌سیحییه‌كان + ئه‌رمه‌ن، كه ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردن له‌كۆی (100) كورسی په‌رله‌مان (3) كورسی "كۆتا"ی بۆ ته‌رخانكردوون، ئاماری فه‌رمی له‌باره‌ی ژماره‌یان له‌به‌رده‌ستدا نییه. بەگوێرەی قسەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ئێستا لە عێراق كەمتر لە (250 هەزار) مەسیحیی هەن، نزیكەی (200 هەزار) كەسیان لەناوچەكانی دەشتی نەینەواو هەرێمی كوردستاندا دەژین. تشرینی یه‌كه‌می ساڵی رابردوو، (جینان جەبار بۆیا) كە ئەندامی فراكسیۆنی (هاوپەیمانی یەكێتیی نەتەوەیی) بوو لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، قسەی بۆ ئاژانسی (ئەنادۆڵ)ی توركیا كرد، ئه‌م پیاوه وتبووی:" لە سلێمانی 120 خێزانی مەسیحی هەیە، رەنگە لەو ژمارەیە 60 خێزان مافی دەنگدانییان هەبێت ئەوانی دیكە ئاوارەن، بەڵام لە عەنكاوە (هەولێر) چوار هەزار خێزانی كلدانی هەیە". به‌گشتی به‌هۆی ئه‌وه‌ی پێكهاته‌كان لیستی ده‌نگده‌رانی تایبه‌ت به‌خۆیان نییه، هێزه ده‌سه‌ڵاتداره‌كان به‌دیاریكراوی پارتی و یه‌كێتیی له‌رێگه‌ی ئاڕاسته‌كردنی ده‌نگده‌رانی خۆیانه‌وه، كاندیدی "كۆتا"ی توركمان و مه‌سیحی بۆ په‌رله‌مان سه‌رده‌خه‌ن، ئه‌مه واده‌كات ئه‌و په‌رله‌مانتارانه له بابه‌ته هه‌ستیاره‌كاندا له‌بری ئه‌وه‌ی گوزارشت له پێكهاته‌كانی خۆیان بكه‌ن، به‌ڵام حزبه باڵاده‌سته‌كاندا بشكێننه‌وه، ئه‌مه هۆكاری سه‌ره‌كی كێشمه‌كێشی پارتی و یه‌كێتییه له‌سه‌ر "كۆتا"كان، به‌ڵام به‌به‌های به‌رگری له مافی ئه‌و كه‌مینانه‌وه. كوردستان له چاوه‌ڕوانی مه‌رسومی پێنجه‌مدا ئێستا كه ئیتر دادگای فیدراڵی چاره‌نوسی سكاڵاكه‌ی مه‌سرور بارزانی یه‌كلاكرده‌وه‌و پارتی به‌رچاو روون بووه، ده‌بێت نێچیرڤان بارزانی مه‌رسومی پێنجه‌م بۆ سازدانی هه‌ڵبژاردن دیاری بكات، ئه‌و پێشتر چوار مه‌رسومی ده‌ركردوه‌و هه‌ڵبژاردن نه‌كراوه. بۆ ئه‌وه‌ی نێچیرڤان بارزانی واده‌ی نوێی هه‌ڵبژاردن دیاری بكات، ده‌بێت كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق نوسراوێكی بۆ بكات و داوای دیاریكردنی واده‌یه‌كی نوێ بكات، ده‌سته‌ی دادوه‌ریی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ی رابردوو هه‌مان داواكاری له كۆمسیۆن كردبوو، واتا داواكردنی واده‌یه‌كی نوێ بۆ هه‌ڵبژاردن، كۆمسیۆن خۆی رۆژی 7ی ته‌موز واده یاساییه‌كه‌ی كۆتایی دێت، بریاره سبه‌ینێ په‌رله‌مانی عێراق ده‌نگ بدات له‌سه‌ر درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی كۆمسیۆن بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگی تر، ئه‌مه‌ش ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌یه كوردستان بتوانێت له‌مساڵدا هه‌ڵبژاردن بكات، بۆیه هه‌موو پێشبینییه‌كان بۆ ئه‌وه ده‌چن نێچیرڤان بارزانی له‌نێوان مانگی 9 بۆ 10ی ئه‌مساڵ رۆژێك بۆ سازدانی هه‌ڵبژاردن دیاری بكات، هه‌ڵبژاردنێك كه ده‌بوو له رۆژی 1ی ئۆكتۆبه‌ری 2022 به‌ڕێوه‌بچێت، به‌ڵام به‌هۆی ناكۆكی پارتی و یه‌كێتیی له‌سه‌ر چۆنیه‌تی هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن و كاراكردنه‌وه‌ی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردن و راپرسی كوردستان، ساڵێك و شه‌ش مانگ له‌واده‌ی دیاریكراوی خۆی دواكه‌وتووه.
.jpg)
درەو: 🔹 لە چارەکی یەکەمی (2024)دا هەشت گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئارامکۆ، ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ، تۆتاڵ، شیڤرۆن، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (33.9 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی یەکەمی (2023)دا قازانجی ئەو کۆمپانیایانە (45.3 ملیار) دۆلار بوو، واتە بە ڕێژەی (25%) قازانجەکانیان کەمی کردووە، بەشی گەورەی هۆکارەکەی دابەزینی نرخی غاز بووە، نەک نەوت. 🔹 لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کۆمپانیای "ئارامکۆ"ی سعودی بە تەنها (92 ملیار) دۆلار داهاتی هەبووەو لەو بڕەش پوختەی قازانجی کۆمپانیاکە (27.3 ملیار) دۆلار بووە بە ڕێژەی (30%) داهاتەکەی، ئەمە لە کاتێکدایە قازانجی کۆمپانیاکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی ڕابردوو قازانجەکەی نزیکەی (38.9 ملیار) دۆلار بوو. 🔹 لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کۆمپانیای "تۆتاڵ"ی فەرەنسی تاکە کۆمپانیایە قازانجەکەی بە ڕێژەی (3%) زیادی کردووە، بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو، چونکە قازانجەکەی لە (5.55 ملیار) دۆلارەوە بۆ (5.72 ملیار) دۆلار بەرز بووەتەوە. قازانجی گەورە کۆمپانیاکانی نەوت لە چارەکی یەکەمی (2023 و 2024) لە چارەکی یەکەمی (2024)دا هەشت گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئارامکۆ، ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ، تۆتاڵ، شیڤرۆن، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (33.9 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)دا قازانجی ئەو کۆمپانیایانە (45.3 ملیار) دۆلار بوو، واتە بە ڕێژەی (25%) و بڕی (11 ملیار و 378 ملیۆن) دۆلار قازانجەکانیان کەمی کردووە، بەشی گەورەی هۆکارەکەی دابەزینی نرخی غاز بووە، نەک نەوت. بەجۆرێک؛ یەکەم؛ کۆمپانیای ئارامکۆ (Aramco)ی سعودی لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی گەیشتووە بە (27 ملیار و 270 ملیۆن) دۆلار، بەڵام بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە ڕێژەی (14%) و بڕی (4 ملیار و 640 ملیۆن) دۆلار کەمیکردووە، کاتێک قازانجی پێوانەیی تۆمارکردبوو بە بڕی (31 ملیار و 880 ملیۆن) دۆلار. تایبەت بە رێڕەوە داراییەکانی کۆمپانیاکە لەماوەی چارەکی یەکەمی ساڵەکانی (2020 - 2024) بڕوانە (چارتی ژمارە (1)) دووەم؛ کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا لە دوای کۆمپانیای ئارامکۆی سعودییەوە زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی گەیشتووە بە (8 ملیار و 220 ملیۆن) دۆلار، بەڵام بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە ڕێژەی (28%) و بڕی (3 ملیار و 210 ملیۆن) دۆلار کەمیکردووە، چونکە قازانجەکەی گەیشتبوو بە بڕی (11 ملیار و 430 ملیۆن) دۆلار. سێیەم؛ کۆمپانیای شێڵ (shell) کە کۆمپانیایەکی فرە ڕەگەزە، لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا قازانجێکی زۆری کۆکردووەتەوە بە پلەی سێیەم دێت لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکان، بڕی قازانجەکەی (7 ملیار و 350 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە بڕی (ملیارێک و 360 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (16%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی یەکەمی (2023) بریتی بووە لە (8 ملیار و 710 ملیۆن) دۆلار. چوارەم؛ کۆمپانیای تۆتاڵ ئێنێرجی (TotalEnergies)ی فەرەنسی لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا لەدوای کۆمپانیاکانی (ئارامکۆ، ئیکسۆن مۆبیل و شێڵ)ەوە زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی (5 ملیار و 720 ملیۆن) دۆلار بووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە بڕی (170 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (3%) زیادی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی یەکەمی (2023) بریتی بووە لە (5 ملیار و 550 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیە لە نێو هەشت کۆمپانیا پڕ قازانجەکانی نەوت تاکە کۆمپانیایە قازانجەکەی زیادی کردووە بەراورد بەهەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو. پێنجەم؛ کۆمپانیای شیڤرۆن (Chevron)ی ئەمریکی لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا پلەی پێنجەمی قازانجی گرتووە، بڕی قازانجەکەی (5 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە بڕی (ملیارێک و 70 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (16%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی یەکەمی (2023) بریتی بووە لە (6 ملیار و 570 ملیۆن) دۆلار. شەشەم؛ کۆمپانیای بی پی (BP)ی بەریتانی، لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بە پلەی شەشەم دێت لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکان، بڕی قازانجەکەی (2 ملیار و 772 ملیۆن) دۆلار بووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە بڕی (2 ملیار و 188 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (44%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی یەکەمی (2023) بریتی بووە لە (4 ملیار و 960 ملیۆن) دۆلار. حەوتەم؛ کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی، لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بە پلەی حەوتەم دێت، بڕی قازانجەکەی (2 ملیار و 670 ملیۆن) دۆلار بووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە بڕی (2 ملیار و 290 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (46%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی یەکەمی (2023)دا (4 ملیار و 960 ملیۆن) دۆلار بووە. هەشتەم؛ کۆمپانیای ئینی (Eni)ی ئیتاڵی، لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بە پلەی هەشتەم دێت، بڕی قازانجەکەی (ملیارێک و 710 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) قازانجەکەی بە بڕی (ملیارێک و 430 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (46%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی یەکەمی (2023)دا (3 ملیار و 140 ملیۆن) دۆلار بووە. بۆ بەرچاوڕونی بڕوانە خشتەوە چارتی ژمارە (2) سەرچاوە - وحدة أبحاث الطاقة - رجب عز الدين، أرباح شركات النفط الكبرى تهبط بشدة في الربع الأول من 2024 (إنفوغرافيك)، 7/5/2024؛ https://shorturl.at/EbgGs
.jpg)
درەو: ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز", راپۆرتێكی بە ناونیشانی (ئاگایان دەڵێن مردنی رەئیسی رەنگە كێبڕكێ لەسەر جێگرەوەی خامەنەیی بوروژێنێت ) بڵاوكردووەتەوە, كە لەلایەن (Parisa Hafezi) نوسراوە: 🔹مردنی ئیبراهیم رەئیسی, سەرۆك كۆماری ئێران لە روداوی تێكشكاندنی فرۆكەكەیدا, پلانی توندڕەوەكانی تێكدا, كە دەیانویست جێگەی ئایەتوڵا عەلی خامنەیی رابەڕی باڵا بگرێتەوە, هاوكات ململانێش لە سەربازگەكەیان دەخولقێنێت سەبارەت بەوەی كێ دەبێتە سەرۆك كۆمار. 🔹رەئیسی (63) ساڵ, یەكێك لە خوێندكارەكانی خامنەیی بوو, بە ریزەكانی رژێمی ئاینی ئێراندا سەركەوت, لە ئاستێكی فرواندا وا تەماشای دەكرا, كاندیدی سەرەكیە بۆ جێگرتنەوەی رابەڕی باڵای ئێرانی تەمەن (85) ساڵ. 🔹سەركەوتنی بۆ سەرۆكایەتی كۆمار, بەشێك بوو لە پتەوكردنی دەسەڵات لە دەستی توندڕەوەكان, ئەوانەی هەوڵەكانیان چڕكردەوە بۆ بەهێزكردنی پایەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران, بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو مەترسیانەی ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆو دوژمنەكانیان لە ناوچە دەیخولقێنن. 🔹رەئیسی پشتیوانیەكی بەهێزی لێدەكرا لەلایەن خامنەییەوە, كە لە ساڵی (1989)دا, سەرۆك كۆماری ئێران بوو, كە دوای مردنی ئایەتوڵا خومەینی, دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران, بووە رابەڕی باڵا. 🔹رابەڕی باڵا دەسەڵاتێكی رەهای هەیە لە ئێران, فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانە و بڕیاڕ لە ئاڕاستەی سیاسەتی دەرەوە دەدات, كە تا ئاستێكی زۆر بڕیار لە روبەڕوبونەوە دەدات لەگەڵ ئەمریكاو ئیسرائیل. 🔹لەكاتێكدا خامنەیی پشتیوانی جێگرەوەیەكی نەكردووە بۆخۆی, چاودێرانی كاروباری ئێران دەڵێن, رەئیسی یەكێك بووە لەو دوو ناوەی زۆربەی كات باسكراون, ناوی دووەمیشیان كوڕی دووەمی خامنەییە, موجتەبا, كە دەوترێت لە پشتی پەردەوە خاوەنی دەسەڵاتێكی فراوانە. 🔹فالی نەسر, مامۆستا لە دیراسانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و كاروباری نێودەوڵەتی لە زانكۆی جۆن هۆبكینز دەڵێت: رەئیسی لەلایەن كۆمەڵێكەوە پشتیوانی لێدەكرا كە دەیانویست ببێت بە رابەڕی باڵا, ئێستا هیچ كاندیدێكیان نیە, ئەوەش دەرگا بەڕووی دەركەوتنی گروپ و كەسایەتی تر دەكاتەوە وەك كێبڕكێكاری جدی. 🔹رەئیسی بۆچونەكانی خامەنەیی دووبارە كردووەتەوە لە هەموو بابەتێكی سەرەكیدا, سیاسەتەكانی رابەڕی داڕشتووە, كە ئامانجی چەسپاندنی دەسەڵاتی پیاوانی ئاینی و سەركوتكردنی ئۆپۆزسیۆن بووە, پیادەی هێڵی توندڕەوەكانی كردووە لە بارەی پرسە سیاسیە دەرەكیەكان, لەنمونەی, گفتوگۆ ئەتۆمیەكان لەگەڵ ئەمریكا. 🔹توندڕەوەكان پارێزگاریان لە هەژموونی خۆیان كرد لە هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی كە مانگی ئازاری رابردوو بەڕێوەچوو, بەڵام رێژەی بەشداری هاتە نزمترین هات لەسەرەتای سەرهەڵدانی شۆڕشەوە. 🔹لەگەڵ ئەوەی زۆربەی كات ناوی دەهێنرێت, بەڵام گومان هەیە لەبارەی كاندیدكردنی موجەتەبا, كە پیاوێكی ئاینی پلە مامناوەندەو سەرقاڵی خوێندنی زانستی ئاینیە لە پەیمانگای ئاینی, لە شاری قومی پیرۆز بەلای شیعەكانەوە. 🔹سەرچاوەیەكی نزیك لە نوسینگەی خامەنەیی دەڵێت: رابەڕی باڵا دژایەتی خۆی پیشانداوە بۆ كاندیدكردنی كوڕەكەی, چونكە نایەوێت وڵات بەرەو حوكمی پشتاوپشت بگەڕێنەوە دوای ئەوەی دەسەڵاتی پاشایەتیان لە ئێران رووخاندووە لە ساڵی (1979)دا. 🔹سەرچاوەیەكی ئاگادار دەڵێت: دژایەتی خامنەیی بۆ حكومی پشتاوپشت, هەریەك لە موجتەبای كوڕی و عەلی خومەینی نەوەی دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران دوردەخاتەوە. 🔹بەرپرسێكی پێشوی ئێران دەڵێت: چاوەڕوان دەكرێت لایەنە بەهێزەكانی ناو ئێران, بە سوپای پاسداران و پیاوە ئاینیە كاریگەرەكانی قومیشەوە, هەوڵەكانیان چڕبكەنەوە بۆ پێكهێنانی پرۆسەیەك, كە لەڕێیەوە رابەڕی باڵای داهاتوو هەڵبژێرن. 🔹مردنی رەئیسی بە گورزێك دادەنرێت بۆ ئەو دامەزراوەیە كە هیچ كاندیدێكی تری نیە, لەكاتێكدا دەشوترێت كە رەئیسی ئامادەكراوە بۆ جێگرتنەوەی خامنەیی, بەڵام تائێستا كەس بەدروستی نازانێت خامەنەیی بەنیازی چیە. 🔹خامەنەیی لە ساڵی (1989) خاوەنی زۆرترین چانس نەبوو بۆ ئەوەی ببێتە رابەڕی باڵای ئێران, دەریشنەكەوت تا دوای مامەڵەكانی پشت پەردەی دەستەبژێری ئاینی. 🔹بەگوێرەی دەستوری ئێران, رابەڕی باڵا لەلایەن ئەنجومەنی شارەزایانەوە دادەنرێت, كە دەستەیەكی ئاینیە لە (88) ئەندام پێكدێت و, سەرپەرشتی رابەڕ دەكات و لەڕووی تیۆریەوە دەتوانێت رابەڕ لەكاربخات. 🔹دوو سەرچاوەی ئاگادار رایگەیاندووە, ئەنجومەنی شارەزایان شەشە مانگ لەمەوبەر, رەئیسی لە لیستی جێگرەوەكانی رابەڕی باڵای دورخستبووەوە, بەهۆی پاشەكشێكردنی ئاستی جەماوەری, كە ئەوەش رەنگدانەوەی قەیرانی ئابوریە بەهۆی سزاكانی ئەمریكاو خراپی ئیدارەدان. 🔹پیاوە ئاینیە كاریگەرەكانی پشتیوانی رەئیسی, فشارەكانیان چڕكردبووەوە بۆ ئەوەی ناوی بیگەڕێننەوە ناو لیسی كاندیدەكان بۆ جێگرتنەوەی رابەڕی باڵا.
.jpg)
درەو: "ئێستا بازاڕی نەوت گەرمترین بازاڕە لە كوردستان، گازی لانازو كار لە هەولێرەوە بۆ سلێمانی و لەوێشەوە دەیبەین بۆ پاكسان و ئەفغانستان، هەرتەنێك بۆ سلێمانی بە 25 دۆلار بار دەكەین، ئیدارەی گشتی یەكێتی 50 دۆلاری مەنەفێست وەردەگرێت، بە پێچەوانەشەوە هەر ترێلەیەك لە سلێمانیەوە داخڵی هەولێر بكرێت 350 دۆلار بۆ كۆمپانیاكانی سەر بە پارتیە" ئەمە وتەی بازرگانێكی نەوت و بەرهەمەكانی نەوتە كە بۆ (درەو) قسەی كردووە. ئەو بازرگانەی نەوت كە نەویست ناوی بهێندرێت بە ووردی قسەی بۆ (درەو) كرد سەبارەت بە هاتوچۆی تانكەرەكان و بازاڕی نەوت لە هەرێمی كوردستان، ئاماژەی بەوەكرد لەدوای راگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگای بۆری بۆ توركیا ئێستا بازاڕی نەوت و بەرهەمەكانی لە هەرێمی كوردستان گەرمترینە لەناوخۆدا، كۆمپانیاكانی نەوت لەبەر ئەوەی نەوت بە بۆری ناڕوات هەمووی بە ئێمە دەفرۆشن و ئێمەش رەوانەی ئێران و لەوێوە بۆ ئیمارات و گازی كوردستانیش دەنێرین بۆ پاكستان و ئەفغانستان. ئەو بازرگانە وورتر قسەی بۆ (درەو) كرد و وتی ئێمە رۆژانە نەوت لە كۆمپانیاكانی نەوت دەكڕین ئەمڕۆ نەوتمان كڕی بەم شێوەیە: • نەوتی خۆرمەڵە تەنی بە (295) دۆلار واتا بەرمیلی نزیكەی (40) دۆلار دەوەستێت. • نەوتی تاوكێ تەنی بە (280) دۆلار واتا بەرمیلی بە نزیكەی (37) دۆلار. • نەوتی شێخان تەنی بە (218) دۆلار بەرمیلی بە نزیكەی (29) دۆلارە ئێمە ئەو نەوتەی باری دەكەین و تەنی بە (25) دۆلار دەبەین كە رۆژانە هەزاران تانكەرە بۆ سلێمانی بۆ گۆڕەپانەكانی تانجەڕۆ، لەوێشەوە دەبرێت بۆ ئێران ئیدارەی گشتی یەكێتی تەنی (50) دۆلاری مەنەفێست وەردەگرێت و دەبرێت بۆ ئێران بۆ بەندەر ئیمام لەوێشەوە بۆ ئیمارات چەند جۆرێكە. • گازەكەی لانازو كار راستەوخۆ دەبرێتە ئێران و لەوێشەوە بۆ پاكستان و ئەفغانستان • نەوتی خام راستەوخۆ دەڕواتە ئێران و لەوێشەوە بۆ بەندەر ئیمام و بۆ ئیمارات و بازاڕی جیهانی. ئەو بازرگانەی نەوت ئاماژەی بەوەكرد، ئێستا كۆمپانیاكانی نەوت كێبەركێی توند لە نێوانیاندایە، لەسەر كڕین و باركردنی بەرهەمە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان، ئێستا رۆژانە كۆمپانیای (ساوس كوردستان) نزیكە (400) تانكەر نەوت بار دەكات بۆ ئێران ، ئەو كۆمپانیایە بازاڕەكەی قۆرخكردووە، پارەی مەنەفێست نادات. سەرەرای ئەوە ئێستا پارتی و یەكێتی لە بازگەكانیان پارە دەستێنن، بۆ نمونە هەر بارێك لە سلێمانیەوە بچێت بۆ هەولێر ئەوا (350) دۆلار دەدرێت بە كۆمپانیا كە سەربە پارتیە، بۆیە هەر بارێك لە سلێمانیەوە بچێتە هەولێر پارتی پارە وەردەگرێت و لە هەولێرەوە بچێتە سلێمانی یەكێتی پارە وەردەگرێت. لە 25ی ئازاری 2023 ەوە نەوتی هەرێمی كوردستان لەرێگای بۆریەوە راگیراوە بەڵام كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت بەردەوامن لە بەرهەمهێنانی نەوت و لەناوخۆیدا بەرهەمەكانیان ساغ دەكەنەوە بە وتەی وتەبێژی كۆمەڵی پیشەسازی نەوتی كوردستان (ئەپیكۆر) ئێستا رۆژانە لە هەرێمی كوردستان (400) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێندرێت، بە وتەی وتەبێژی ئەپیكۆر (50%)ی ئەو نەوتەی بەرهەمدەهێندرێت بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانەو (50%)یش بۆ كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنەری نەوتە و بەرمیلی لەناو خۆدا بە (40) دۆلار دەفرۆشرێت. ئەمەش وای كردووە بازاڕی نەوتی هەرێم گەرم بێت و رۆژانە بە هەزاران تانكەر لە نەوتی خاو و نەوتی رەش و گاز رەوانەی دەرەوە بكرێت و شەقامەكانی هەرێمی كوردستان جمەیان دێت لە تانكەری بەرهەمە نەوتییەكان.
.png)
(دره‌و): راپۆرتی: بی بی سی فارسی له‌كاتێكدا زیاتر له هه‌زار رۆژ به‌سه‌ر سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌یدا تێپه‌ڕی بوو، ئه‌و هێلیكۆپته‌ره‌كه‌ی كه ئیبراهیم ره‌ئیسی سه‌رۆك كۆماری ئێران و هاوسه‌فه‌ره‌كانی هه‌ڵگرتبوو، له ده‌وروبه‌ری وه‌زرقان له ئازه‌ربایجانی شه‌رقی دوچاری روداوێك هات و سه‌رۆك گیانی له‌ده‌ستدا، به‌مشێوه‌یه دۆسیه‌ی هه‌شته‌مین سه‌رۆك كۆماری ئێران داخرا. له‌ناو سه‌رۆك كۆماره‌كانی ئێراندا، له‌دوای محه‌مه‌د عه‌لی ره‌جایی و ئه‌بولحه‌سه‌ن به‌نی سه‌در، ئیبراهیم ره‌ئیسی كورتترین ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی تۆماركردو ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی نه‌گه‌یشته‌سێ ساڵ. ره‌ئیسی به‌ر له‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردن وه‌ربگرێت، له‌ناو چالاكانی سیاسی و مه‌ده‌نی و میدیاكاندا وه‌كو كه‌سایه‌تییه‌كی دادوه‌ریی و ئه‌منیی ده‌ناسرا. هه‌ر له‌و كاته‌وه كه پۆستی سه‌رۆكی دامه‌زراوه‌ی خێرخوازی قودسی ره‌زه‌وی له 7ی ئازاری 2016دا وه‌رگرت، هه‌ندێك له شرۆڤه‌كاران پێیانوا بوو ئه‌مه "پێشه‌كییه‌كه بۆ له‌به‌ركردنی عه‌بای رابه‌رایه‌تی" له‌دوای عه‌لی خامنه‌یی، گه‌یشتنی به دادوه‌ری دادوه‌ره‌كان و ناونانی به "ئایه‌توڵا"و "دكتۆر"و داخڵبوونی بۆ ناو گۆڕه‌پانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی ساڵی 2017 له‌و ئاماژانه بوون كه بۆ ئه‌و گومانانه پشتیان پێده‌به‌سترا. ئیبراهیم ره‌ئیسی تاوه‌كو به‌ر له هه‌ڵبژاردنی خولی دوانزه‌یه‌می سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، بۆ زۆرێك له خه‌ڵك روخسارێكی نه‌ناسراو بوو، به‌شێوه‌یه‌كی سنوردارو ناوبه‌ناو هه‌واڵ له‌باره‌یه‌وه بڵاوده‌بووه‌وه. ئه‌و ئه‌گه‌رچی له‌و خوله‌ی هه‌ڵبژاردندا له‌به‌رامبه‌ر حه‌سه‌ن رۆحانیدا شكستی هێنا، به‌ڵام زه‌مینه‌یه‌كی گرنگی بۆ گۆڕانكاری و رۆڵگێڕان له كۆماری ئیسلامیدا ره‌خساندو رێڕه‌وێكی نوێی بۆ ئاینده‌ی سیاسی ئه‌و دروستكردو زه‌مینه‌ی خۆشكرد بۆ ئه‌وه‌ی له هه‌ڵبژاردنی 2021دا دووباره ده‌ركه‌وێته‌وه، له‌م خوله‌ی هه‌ڵبژاردندا، به‌و رۆڵه‌ی كه شورای نیگاهبان له پشكنینی كاندیده‌كاندا هه‌یبوو وه‌كو "ئه‌ندازیاری هه‌ڵبژاردن" هه‌موو مه‌رجه‌كانی بۆ سه‌ركه‌وتنی ئه‌و له هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا فه‌راهه‌م كرد. له رۆژانی رابردوودا به ته‌واوبوونی قۆناغی دووه‌می هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی شورای ئیسلامی (په‌رله‌مان)، جارێكی تر قسه‌وباسه‌كان سه‌باره‌ت به چاره‌نوسی ئاغای ره‌ئیسی و ركابه‌ره‌كانی بۆ هه‌ڵبژاردنی 2025 گه‌رم بوو، كاتێك هه‌واڵی كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی هێلیكۆپته‌ره‌كه، دۆسیه‌كه‌ی ئه‌وی داخست و هه‌موو هاوكێشه‌كانی له‌باره‌ی ئاینده‌ی ده‌زگای جێبه‌جێكردن و ئه‌نجومه‌نی شاره‌زایانی رابه‌ریی خسته ناو ته‌مومژه‌وه. سه‌رباری ئه‌وه‌ی عه‌لی خامنه‌یی له كاردانه‌وه‌ی هه‌واڵی روداوی فڕۆكه‌كه‌ی سه‌رۆك كۆماردا وتی" هیچ كێشه‌یه‌ك بۆ كاروباری وڵات نایه‌ته پێشه‌وه" به‌ڵام وا دێته به‌رچاو كۆماری ئیسلامی ئێران كه‌وتوه‌ته ناو بارودۆخێكیی نوێوه. ره‌ئیسی له "بۆردی مه‌رگ"دا به ته‌ماشاكردنی كارنامه‌ی دادوه‌ریی و سیاسی ئیبراهیم ره‌ئیسی، ئه‌وه‌ی به‌ر له هه‌موو شتێك خۆی نمایش ده‌كات و دێته به‌رچاو، هه‌نگاوه‌كانی ئه‌وه له یه‌كێك له "ترسناكترین" ساته مێژووییه‌كانی ته‌مه‌نی كۆماری ئیسلامیدا، سه‌رده‌مێك كه ئه‌و یه‌كێك بوو له چوار ئه‌ندامی ئه‌و لیژنه‌ی كه به "لیژنه‌ی مه‌رگ" ناسرابوو له پرۆسه‌ی له سێداره‌كانی ساڵی 1988دا، ئایه‌توڵا مونته‌زه‌ری جێگری رابه‌ری ئه‌وكاته كاره‌كه‌ی به "تاوان" ناوبرد. له‌م ساڵانه‌ی دوایدا، هه‌موو هه‌وڵی میدیاكانی نزیك له حكومه‌ت بۆ ئه‌وه بوو روخسارێكی نوێی ئیبراهیم ره‌ئیسی له‌ناو رایگشتیدا دروستبكه‌ن، هه‌واڵ و چالاكییه‌كانی ئه‌و پڕڕه‌نگتر بڵاوبكه‌نه‌وه‌و روخسارێكی خه‌ڵكدۆست له وێنه‌ی ئه‌ودا بنه‌خشێنن، به‌جۆرێك رۆڵی ئه‌و له له‌سێداره‌دانه‌كاندا له‌بیر بكرێت و نه‌مێنێت، ئه‌مه‌ش كارێكی نه‌كرده‌نی بوو. حكومه‌ت و به‌رپرسان نایانه‌وێت دۆسیه‌ی ئه‌و له‌سێداره‌دانانه بكه‌نه‌وه، له‌م ساڵانه‌ی دوایدا زیاتر له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه قسه‌وباسی له‌باره‌وه ده‌كرێت. له‌ناو ئه‌و حاڵه‌تانه‌ی كه له وتاره‌كاندا ئاماژه بۆ ئه‌و له‌سێداره‌دانانه كراوه، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ مه‌راسیمی وتاردانی حه‌سه‌ن رۆحانی له هه‌ڵبژاردنی 2017. له‌و ساڵه‌دا وادیار بوو ئاغای رۆحانی نیگه‌ران بوو له سه‌ركه‌وتن یاخود زۆریی ده‌نگه‌كانی ئاغای ره‌ئیسی، بۆیه له وتاره‌كه‌یدا بۆ هاندانی ده‌نگده‌ران، به‌بێ ناوهێنانی ئاغای ره‌ئیسی وتی" خه‌ڵكی ئێران ئه‌و كه‌سانه‌یان قبوڵ نییه كه له 38 ساڵی رابردوودا ته‌نیا له‌سێداره‌دان و زیندانیكردنیان زانیوه.. ئێمه ئه‌و كه‌سانه‌مان ناوێت كه له پشتی مێز دانیشتوون و حوكمیان ده‌ركردووه". قسه‌كانی ئاغای رۆحانی ته‌نیا ئاماژه‌یه‌ك نه‌بوو بۆ ئه‌و پرۆسه‌ی له‌سیداره‌دانانه‌ی كه له هه‌شتاكاندا روویدا بوو، به‌ڵكو ئه‌وه‌ی نیشان ده‌دا كه پێشینه‌ی ئاغای ره‌ئیسی له ده‌زگای دادوه‌ریی دا زیاتر بووه له دادوه‌ر یان داواكارێكی گشتی و بۆ خۆی سه‌رده‌مێكی تایبه‌ت بووه. ئاغای ره‌ئیسی له 9ی كانونی یه‌كه‌می 2018دا له كۆبونه‌وه‌یه‌كی خوێندكارانی زانكۆی شه‌هید به‌هه‌شتی، رۆڵی خۆی له پرۆسه‌ی له‌سێداره‌دانه‌كاندا ره‌تكرده‌وه‌و باسكردنی ئه‌م بابه‌ته‌ی وه‌كو ته‌سفیه حساب له‌گه‌ڵ خۆی و "ئیمام" ناوبردو له هه‌مان كاتیشدا وتی" شانازی من ئه‌وه‌یه دژی نیفاق و فه‌سادو تاڵانی شه‌ڕم كردووه". له ته‌موزی 2019دا، روحوڵا حوسه‌ینیان سه‌رۆكی ناوه‌ندی ئه‌رشیفكردنی شۆڕشی ئیسلامی، به‌رگری له رۆڵی ئیبراهیم ره‌ئیسی كرد له له‌سێداره‌دانه‌كانی ساڵی 1988داو وتی" خه‌ڵك ده‌بێت سوپاسی ئاغای ره‌ئیسی بكه‌ن نه‌ك ره‌خنه‌ی لێبگرن، ئێستا به‌رپرسانی دادوه‌ریی قه‌رزاربار كراون؟". پیاوێك له جنسی ده‌زگای دادوه‌ریی ئیبراهیم ره‌ئیسی له‌دایكبووی كانونی یه‌كه‌می 1960ه، ئه‌و دوای شۆڕشی ئێران كه ته‌مه‌نی له ده‌وروبه‌ری 20 ساڵدا بووه (ساڵی 1980) پۆستی یاریده‌ده‌ری داواكاری گشتی ناوچه‌ی كه‌ره‌جی پێدراو دوای ماوه‌یه‌ك كرا به داواكاری گشتی كه‌ره‌ج. به‌پێی وێبسایتی ئیبراهیم ره‌ئیسی، "سه‌ركه‌وتن له رێكخستنه‌وه‌ی دۆخی ئاڵۆزی كه‌ره‌ج" هۆكار بوو بۆ ئه‌وه‌ی دوو ساڵ دواترو له هاوینی 1982دا پۆستی داواكاری گشتی شاری هه‌مه‌دان بگریته‌ده‌ست. ئه‌و له ساڵی 1985دا هات بۆ له تاران و له پۆستی جێگری داواكاری گشتی شۆڕش له تاران دانراو به‌مشێوه‌یه سه‌رده‌می به‌ڕێوه‌بردنی دادوه‌ریی له تاران ده‌ستپێكرد. له وێبسایتی ئاغای ره‌ئیسیدا باسله‌وه كراوه "پاش سه‌ركه‌وتنه‌كانی له چاره‌سه‌ری دۆسیه دادوه‌رییه ئاڵۆزه‌كان" له‌كاتی حوكمه "تایبه‌ت و راسته‌وخۆكان"دا، روحوڵا خومه‌ینی، به هاوڕێیه‌تی حسه‌ینعه‌لی نیری (یه‌كێك له ئه‌ندامانی لیژنه‌ی مه‌رگ)، ره‌ئیسی راسپاردووه به مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كێشه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له هه‌ندێك له پارێزگاكان له‌وانه لوڕستان، كرماشان و سمنان. ئاغای ره‌ئیسی ئاماژه‌ی زیاتر به جۆری ئه‌ركه‌كه‌ی ناكات، به‌ڵام به‌شی سه‌ره‌كی ئه‌ركی ئه‌و له حوكمه "تایبه‌ت و راسته‌وخۆكان"دا له‌لایه‌ن دامه‌زرێنه‌ری كۆماری ئیسلامی ئێرانه‌وه، خۆی له سزاكانی له‌سێداره‌دان له ساڵی 1988دا ده‌بینێته‌وه. له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكی سه‌رده‌می رابه‌رایه‌تی عه‌لی خامنه‌یی، پێشكه‌وتن و پله‌به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاغای ره‌ئیسی له ده‌زگای دادوه‌ریدا خێراتر بوو. ئیبراهیم ره‌ئیسی به فه‌رمانی سه‌رۆكی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ریی ئه‌وكاته، وه‌كو داواكاری گشتی تاران (له ساڵی 1989 بۆ 1994) ده‌ستبه‌كاربوو، له ساڵی 1994وه بۆ ماوه‌ی 10 ساڵ بوو به سه‌رۆكی ده‌زگای پشكنین وڵات و دواتریش بۆ ماوه‌ی 10 ساڵ بوو به جێگری یه‌كه‌می ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ریی (2004 تا 2014)و بۆ ماوه‌ی یه‌ك ساڵیش بوو به داواكاری گشتی وڵات. له مێژووه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كه‌یدا له ده‌زگای دادوه‌ریی، سه‌رۆكی دادگای تایبه‌تی رۆحانییه‌كان بووه‌و ئه‌م سه‌رۆكایه‌تییه‌ش ماوه‌ی 10 ساڵی خایاندووه‌و تاوه‌كو ساڵی 2012ی خایاندووه. ئیبراهیم ره‌ئیسی له ئازاری 2016دا به فه‌رمانی عه‌لی خامنه‌یی بوو به سه‌رۆكی دامه‌زراوه‌ی قودسی ره‌زه‌وی و سێ ساڵ له‌و پۆسته‌دا مایه‌وه‌و هه‌ر له‌و ماوه‌یه‌دا بوو كه چانسی خۆی بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار له ساڵی 2017دا تاقیكرده‌وه‌و 38%ی ده‌نگه‌كانی برد. ئه‌و له ساڵی 2018 وه‌كو سه‌رۆكی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ریی گه‌ڕایه‌وه بۆ ماڵه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی خۆی، به‌ڵام ئه‌مجاره‌یان به ناونیشانی "ئائه‌توڵا"و له پێگه‌ی "ئایه‌توڵا"وه بوو به سه‌رۆكی دادوه‌ران. ره‌ئیسی و "خێری هه‌ڵبژاردن" ئیبراهیم ره‌ئیسی هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ی كه له هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی شاره‌زایانی رابه‌ریدا له ئازاری رابردوودا له خۆراسانی جنوبی بێ ركابه‌ر بوو، له خولی سیانزه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی كۆماریشدا ركابه‌ری به‌هێزی نه‌بوو. ئاغای ره‌ئیسی كه چوار ساڵ به‌ر له‌وه، به به‌ده‌ستهێنانی نزیكه‌ی 16 ملیۆن ده‌نگ شكستی هێنا بوو، ئه‌مجاره له به‌رگی یه‌ك به‌رپرسی باڵای دادوه‌ریی و ئه‌منیدا توانی له ئاستێكی به‌شداریكردنی نزیكه‌ی 49%دا، نزیكه‌ی 18 ملیۆن ده‌نگی ئه‌م پۆسته به‌ده‌ست بهێنێت، ئه‌نجامی ژماردنی ده‌نگه‌كان ده‌ریخست كه نزیكه‌ی 4 ملیۆن "ده‌نگی پوچه‌ڵ" خراونه‌ته ناو سندوقه‌كانه‌وه‌و ده‌نگی پوچه‌ڵ ركابه‌ری سه‌ره‌كی ئه‌و بوو. به هه‌ڵبژاردنی ئه‌و، مه‌ته‌ڵی ده‌سه‌ڵات له ئێران به‌ته‌واوه‌تی كه‌وته بنده‌ستی ره‌وتی ئوسوڵگه‌راكان، په‌رله‌مان و حكومه‌ت و زۆرینه‌ی شورای شاره‌كان یه‌كده‌ست بوون و ئوسوڵگه‌راكان مه‌ستی ئه‌م سه‌ركه‌وتنه بوون. عه‌لی خامنه‌یی كه چه‌ندینجار خوازیاری ئه‌وه بووه حكومه‌تێكی شۆڕشگێڕی گه‌نج بێته سه‌ركار، له‌سه‌ر سندوقی ده‌نگدان وتبووی " میلله‌تی ئێران له هه‌ڵبژاردنی ئه‌مڕۆدا خێر له‌خۆی ده‌بینێت". ئیبراهیم ره‌ئیسی له‌سه‌رده‌می بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی كۆماردا، به دروشمی "حكومه‌تی گه‌ل، ئێرانێكی به‌هێز" هات و وتبووی به‌رنامه‌یه‌كی 7 هه‌زار لاپه‌ڕه‌یی بۆ خولی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی هه‌یه‌و ئابوریناسان ده‌خاته ریزه‌وه بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی وڵات و روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی هێڵی سه‌ره‌كی به‌رنامه‌كه‌ی بوو. ره‌خنه‌گران ده‌یانوت ئه‌گه‌ر بڕیاره دژایه‌تی گه‌نده‌ڵی بكرێت ده‌زگای دادوه‌ریی باشتره له سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، ده‌زگایه‌ك كه زیاتر له چوار ده‌یه ئه‌و پۆسته‌ی به‌ده‌سته‌وه بووه. به وردبوونه‌وه له به‌رنامه‌ی 4 ساڵه‌ی ئاغای ره‌ئیسی ده‌رده‌كه‌وێت، به‌رنامه‌كانی زۆر راگوزه‌رو گشتی و ناڕوونن. ئه‌و له به‌شی به‌رنامه ئابورییه‌كانیدا نزیكه‌ی 50 به‌ڵێنی داوه، روبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی رانتخۆری، دروستكردنی 4 ملیۆن یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون، چاكسازی سیسته‌می بانكی و دراو، دۆزینه‌وه‌ی یه‌ك ملیۆن ده‌رفه‌تی كار له‌ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا، یه‌ك ژماره‌یكردنی هه‌ڵاوسان، روبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی، كه‌مكردنه‌وه‌ی 50%ی خه‌رجی ته‌ندروستی، جێبه‌جێكردنی سیسته‌می زیره‌كی باج، رێگریكردن له خۆدزینه‌وه له باج و.. به‌شێك بوون له به‌رنامه ئابورییه‌كانی ئه‌و. ئاغای ره‌ئیسی له سه‌رده‌می سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌یدا قسه‌ی هه‌یه له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی كه حكومه‌ته‌كه‌ی به‌بێ "به‌رجام" واتا رێككه‌وتنی ئه‌تۆمی ئێران و وڵاتانی زلهێز، سه‌ركه‌وتنی گرنگی له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆو سیاسه‌تی ده‌ره‌وه به‌ده‌ستهێناوه‌و چه‌ندینجار خۆی و ئه‌ندامانی حكومه‌ته‌كه‌ی سه‌ركه‌وتوو بوون و به وته‌ی سایتی خه‌به‌رئۆنلاین و به "گاڵته‌پێكردن" به حكومه‌تی حه‌سه‌ن رۆحانی، هاورده‌كردنی ڤاكسین، فرۆشتنی نه‌وت، گواستنه‌وه‌ی قه‌رزی كۆریای باشوری بۆ ئێران له بانكی قه‌ته‌ر، ئه‌ندامێتیی له رێكخراوی هاوكاری شه‌نگه‌های و... وه‌كو ده‌ستكه‌وته‌كانی خۆی ئه‌ژمار ده‌كات. كابینه‌ی سیانزه‌یه‌م له‌م ساڵانه‌ی دوایدا سه‌رباری به‌رزبوونه‌وه‌ی زۆری نرخی دۆلار، نه‌ختینه‌و زیادبوونی هه‌ڵاوسان، جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه كردووه كه دوژمن نایه‌وێت "ئه‌م گه‌شه‌كردنه" ببینێت. حكومه‌ت له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه بوو كه خزمه‌ته‌كانی به باشی به خه‌ڵك ئاشنا نه‌كراوه، له 28ی نیسانی 2024دا سپهر خلجی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی راگه‌یاندنی حكومه‌ت رایگه‌یاند فیلم و زنجیره‌یه‌ك له‌سه‌ر كاره‌كانی حكومه‌ت دروستده‌كات. گه‌نده‌ڵی "چای دبش"و كابینه‌ی پشێویی حكومه‌تی ئیبراهیم ره‌ئیسی له دوو ساڵی یه‌كه‌مدا 6 وه‌زیری گۆڕیوه، ژماره‌یه‌ك له‌و وه‌زیرانه ناچار به ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه، رونكردنه‌وه‌و دورخستنه‌وه بوونه‌وه. له‌پاڵ وه‌زیره‌كاندا، ژماره‌یه‌ك له جێگران و به‌ڕێوه‌به‌ره باڵاكان له نمونه‌ی سه‌رۆكی بانكی ناوه‌ندیی و رێكخراوی به‌رنامه‌و بودجه گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا هات و چه‌ندیجاریش ده‌نگۆی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه یاخود دورخستنه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك له به‌رپرسانی وه‌كو وه‌زیری ئابوریش به‌ر گوێ كه‌وت. یه‌كێك له گۆڕانكارییه مشتومڕاوییه‌كان له‌كارخستتنی وه‌زیری كشتوكڵ بوو له 11ی نیسانی 2023دا، وته‌بێژی حكومه‌ت رایگه‌یاند ئه‌م گۆڕانكارییه هاوته‌ریبه له‌گه‌ڵ "سودوه‌رگرتنی باشتر له توانای به‌ڕێوه‌به‌ران" به‌ڵام گه‌نده‌ڵی سێ ملیار دۆلاری "چای دبش" هۆكاری دورخستنه‌وه‌ی وه‌زیر بوو، حكومه‌تیش هه‌وڵی ده‌دا داپۆشێت یاخود وه‌كو بی بایه‌خ نیشانی بدات. ناوی جه‌واد ساداتینه‌ژاد وه‌زیری پێشووی كشتوكاڵ تائێستا لانی كه‌م له دوو دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵی دارایدا هاتووه، "هاورده‌ی كه‌ره‌سته‌ی ئاژه‌ڵداریی 735 ملیۆن یۆرۆ"و "چای دبش". رۆژی 14ی ئایاری 2024، غولامحسێنی ئێژه‌یی سه‌رۆكی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ریی كۆماری ئیسلامی ئێران حوكمدانی ئاغای ساداتینه‌ژاردی وه‌زیری پێشووی كشتوكاڵی به سێ ساڵ زیندانیكردنی راگه‌یاند، هه‌واڵه‌كه بۆ چالاكانی سیاسی و میدیاكان كاردانه‌وه‌ی لێكه‌وته‌وه، سه‌رسوڕمانی خۆیان له‌ماوه‌ی سزاكه نیشانداو به "بێ بایه‌خ" ناویان برد. ئیبراهیم ره‌ئیسی له یه‌كه‌م كاردانه‌وه‌دا به‌رامبه‌ر دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵی گه‌وره‌ی چای جبش وتی" له راپۆرتی ئه‌مدواییه‌ی گه‌نده‌ڵیدا له هاورده‌كردنی چا، سه‌ره‌تا حكومه‌ت هه‌نگاوی هه‌ڵگرت و ده‌ستنیشان و به‌دواداچوونی بۆ كرد"، به‌ڵام گێڕانه‌وه‌ی تر له‌باره‌ی ئه‌م گه‌نده‌ڵییه له میدیاكانه‌وه باسكراو كاردانه‌وه‌ی دره‌نگوه‌ختی ئاغای ره‌ئیسی ناوی لێنرا "بێده‌نگی دبش". حیجابی ئیجباری و جوڵانه‌وه‌ی ژینا ئیبراهیم ره‌ئیسی له ئایاری 2024 چه‌ندینجار جه‌ختی له‌وه كردووه كه "هه‌موو فه‌رمانگه‌كان حكومه‌ت پابه‌ندن به جێبه‌جێكردنی یاسای عه‌فاف و حیجاب"و به‌جۆرێك به‌رپرسیارێتی حیجابی زۆره‌ملێی له‌ئه‌ستۆگرت. ئاغای ره‌ئیسی له كاتێكدا له‌سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردندا به‌ڵێنی دروستكردنی گه‌شتی ئیرشادی بۆ به‌ڕێوه‌به‌ران دابوو (واتا پۆلیسی ئه‌خلاق و روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی به‌د حیجابیی)، له ساڵی 2022دا پلانی عه‌فاف و حیجابی ئیمزاو په‌سه‌ند كرد. رۆژنامه‌ی (اعتماد) له رۆژی 6ی ته‌موزی ئه‌و ساڵه‌دا، له وتارێكدا به ئاماژه‌دان به فه‌رمانه‌كه‌ی سه‌رۆك كۆمار بۆ جێبه‌جێكردنی پلانی عه‌فاف و حیجاب نوسی" ره‌ئیسی رووی ئه‌حمه‌دی نه‌ژادی سپی كرده‌وه" چونكه مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد له‌سه‌رده‌می سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌یدا نه‌چووه ژێر باری ئیمزاكردنی ئه‌م بابه‌ته‌وه. دوای تێپه‌ڕینی چه‌ند مانگ به‌سه‌ر ئه‌م بڕیاره‌دا، له كۆتاییه‌كانی ئه‌یلولدا، مه‌هسا (ژینا) ئه‌مینی به‌هۆی حیجابی ئیجبارییه‌وه گیانی له‌ده‌ستداو ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی ناسراو به بزوتنه‌وه‌ی ژینا ده‌ه‌ستیپێكرد. خاڵی گرنگ ئه‌وه بوو ئامانجی ناڕه‌زایه‌تییه‌كه حكومه‌ت و ئیبراهیم ره‌ئیسی نه‌بوو، به‌ڵكو روویان له حكومه‌ت بوو دروشمیان دژی رابه‌ر ده‌وته‌وه. پێنج مانگ دوای گیانله‌ده‌ستدانی ژینا ئه‌مینی و پاشه‌كشێی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان هاوكات له‌گه‌ڵ كوژرانی سه‌دان كه‌س و برینداربوونی هه‌زاران و ده‌ستگیركردنی ده‌یان هه‌زار كه‌س، ره‌ئیسی داوای جێبه‌جێكردنی یاسای حیجابی ئیجباری كرد.
.jpg)
درەو: دیمەنەكانی كۆتایی ژیانی حسێن ئەمیر عەبدوللاهیان, وەزیری دەرەوەی ئێران, كارەستاوی بوو, كە لەگەڵ ئیبراهیم رەئیسی, سەرۆك كۆماری ئێران لەو فرۆكەیەدا بوو, لەوناچەیەكی شاخاوی خۆرهەڵاتی وڵاتەكەی كەوتەخوارەوە. كاتێك عەبدوللاهیان دیارترین كاندیدبوو بۆ جێگرتنەوەی محەمەد جەواد زەریف, لە وەزارەتی دەرەوە, نامۆ نەبوو بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی, بەتایبەت ئەو كە چەندین پۆستی هەبووە پێشتر لەو وەزارەتە, پەیوەیست بە كاروباری نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی. عەبدوللاهیان تەمەن (60)ساڵ, سەربە رەوتی موحافزكارەكانی ئێران بوو, ئەوەش وایكرد متمانەی عەلی خامنەیی, رابەڕی باڵای ئێران و سوپای پاسدران بەدەستبهێت لەو بەرپرسیارێتیانەی پێی سپێردراوە. لە ساتەوەختی بەشداریكردنی لە جەنگی ئێران عێراق, دواتریش چوونە ناوەوەی بواری دیپلۆماسی, عەبدوللاهیان بەوە ناسرابوو كە رێبازی جەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی, كاریگەرییەكی زۆری هەبووە لەسەری و, بەردەوام پشتیوانی رەهای "بەرەی بەرهەڵستكاران"ی كردووە, كە خۆیان لەو گروپە چەكدارانە دەبیننەوە هاوپەیمانی ئێرانن لە ناوچەكە, بەجۆرێك هەندێك بە "سولەیمانی دیپلۆماسیەت" ناویان هێناوە, وەك ئاماژە بە رۆیشتنی بەشوێنپێی ئەودا. حسێن ئەمیر عەبدوللاهیان, لە ساڵی (1964) لە خانەوادەیەكی هەژار لە شاری دامگهان, كە (340) كلم لە خۆرهەڵاتی تارانی پایتەختەوە دووورە, لە دایك بووە, تەمەنی شەش ساڵان بووە كە باوكی كۆچی دوایی كردووە, خانەوادەكەی لەپێناو گەڕان بەدوای ژیانێكی باشتردا هاتوونەتە تاران, لە یەكێك لە هەژارترین گەڕەكانی شارەكە لە باشوری فرۆكەخانەی میهرئابادی نێودەوڵەتی, نیشتەجێبوون. لەباسی ئاستی هەژاری و ئەو نەهامەتیەی كە بەمنداڵی تیایدا ژیاوە, عەبدوللاهیان وتویەتی:"لەباشور بووم" ئەوە دەستەواژەیەكی تایبەتە بۆ ئەو خێزانانەی لە دەوروبەری ناوچەی هەژارنشینەكانی باشوری تاران بەكاردەهێنرێت, كە وەك لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانیدا باسیكردووە, لەناوچەكەیان هیچ نەخۆشخانەیەك تەنانەت نۆرینگەیەكی بچوكیشی لێنەبووە. عەبدوللاهیان, لە جەنگی ئێران عێراق لەنێوان ساڵانی (1980_1988) وەك خۆبەخش چووەتە ریزەكانی سوپای وڵاتەكەی. لەساڵی (1991), بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان بەدەستهێناوە, دواتر ماستەرو دكتۆرای لە هەمان پسپۆڕی لە زانكۆی تاران بەدەستهێناوە, دواتر چووتە بواری دیپلۆماسی و, لەساڵی (1997)دا, بە بریكاری باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی لە عێراق دامەزرێنراوە. بەگوێرەی راپۆرتێكی "فۆرین پۆڵەسی" ئەمریكی, دوای پێكهێنانی حكومەتی نوێی ئێران لە ساڵی (2021) یەكێك لە پەرلەمانتارەكانی ئێران, عەبدوللاهیانی بە "قاسم سولەیمانیەكی تری بواری دیپلۆماسیەت"ناوبردووە, ئەوەش بەهۆی پشتیوانی توندی لە بەرەی بەرهەڵستكاران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست, كە كۆمەڵێك گروپی چەكداری ئاینی لە خۆدەگرێت, لە نمونەی, حزبوڵای لوبنان و حەشدی شەعبی لە عێراق و حوسیەكانی یەمەن و بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی و كۆمەڵێگ گروپی تر. بەگوێرەی گۆڤاری ئەمریكیەكە, عەبدوللاهیان بەجۆرێك كاریگەر بوووە بە سولیمانی, جارێكیان خۆی بە "سەربازی سولەیمانی" وەسفكردووە, وتویەتی: ئەو هەركات بچێتە هەر دەوڵەتێك وەك نێردەی دیپلۆماسی و دانوستكار, سەرەتا راوێژ بە قاسم سولەیمانی دەكات بۆ بەدەستهێنانی رێنمایی پێویست, ئاماژەی بەوەشكردووە: ئەو لەسەرەتای ژیانیەوە, بەشێوەیەكی توندوتۆڵ كاری لەگەڵ سولەیمانی كردووە, لە دانوستانە راستەوخۆكانی ساڵی (2007)یشدا لەگەڵ ئەمریكیەكان, یەكێك بووە لە تیمەكەی ئێران, كە لەژێر سەرپەرشتی سولەیمانیدا دانوستانیان لەگەڵ ئاژانسی هەواڵگری و وەزارەتی بەرگری ئەمریكادا كردووە. لەدوای وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی دەرەوەی ئێران, عەبدوللاهیان بەڕوونی رایگەیاندووە, دەیەوێت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستكەوتەكانی بەرەی بەرهەڵستكاران برەو پێبدات و شانازی دەكات بە پشتیوانیكردنی هاوپەیمانەكانیان. عەبدوللاهیان پێیوابوو, هەڵسوكەوتەكانی قاسم سولەیمانی, لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ئاسایشی بۆ ئێران و ناوچەكە فەراهەمكردووە, هەمیشە وتویەتی: رەزامەندی ویلایەتە یەكگرتووەكان بە دانوستانكردن لەگەڵ ئێران, بەشێوەیەكی بنەڕەتی پەیوەندی هەبووە بە تواناكانی ئێران و هەژموونی لەناوچەكە. گۆڤارە ئەمریكیەكە, لەبارەی هەڵوێستی عەبدوللاهیان سەبارەت بە رێككەوتنی ئەتۆمی دەڵێت: ئەو بڕوای وابوو"دیپلۆماسیەت تەنها لە زمانی هێز تێدەگات". بۆ ئەوەی ئەمریكا سزاكان لەسەر ئێران هەڵبگرێت, پێویستە تاران هەژموونی خۆی بەهێزبكات لەڕێی پێشخستنی پرۆگرامە ئەتۆمیەكەی, هاوكات پشتیوانی ئەو یاسایەشی كردووە كە بەشێوەیەكی دیار پابەندبوونە ئەتۆمیەكانی ئێرانی كەمكردەوە, گەیشتنی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیشی بۆ دامەزراوەكانی, كۆت و بەندكرد. سەرچاوە: پێگەی الشرق
.jpg)
درەو سەرجەم سەرنشینانی هێلیکۆپتەرەکەی سەرۆککۆماری ئێران گیانیان لەدەستداوە کە (9) کەسن. 🔹 ئیبراهیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران 🔹 حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران 🔹 محەممەد عەلی هاشم، ئیمامی هەینی تەورێز 🔹مەلەک رەحمەتی، پارێزگاری ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات 🔹 تیمی هەلیکۆپتەرەکە
.jpg)
مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لەم ھەفتەیەدا دوو رووداو ھاتنەپێشەوە کە پەیوەندییەکی ناوەکیی بەھێز و ھەمەلایەنیان بە دیاردەی رقلێبوونەوە ھەیە، دوو رووداو لە دوو شوێنی جیاواز و لە لایەن دوو لایەنی جیاوازەوە. یەکەمیان ڕووداوی دادگایکردنی ھەندێک لە نوێنەرە سیاسییەکانی مەسەلەی کورد بوو لە تورکیادا، دادگایکردنی دەمیرداش و ئەحمەد تورک و ھاوڕێکانیان و سەپاندنی سزایەکەی نائینسانیی و ستەمگەرانەی ھێجگار قورس. دووھەمیان مانشێتی سەرەکیی ڕۆژنامەی خەبات بوو لە ھەولێر کە لە لاپەڕەی یەکەمی رۆژنامەکەدا دەنووسێت ” ”لە سنووری سلێمانی پەکەکە ھێزی چەکدار دروست دەکات و دەیانێرێتە قەندیل و ڕۆژئاوا“. ئەوەی ئەم دوو رووداوە بەیەکەوە گرێئەدات، جگە لە ڕەھەندە سیاسییەکان، ڕەھەندێکی سایکۆلۆژیی ترسناکە کە رق بنەماکەیەتی. رقی بەشێکی بەرچاوی ھێزە سیاسییەکانی ناو تورکیا لە کورد لە رووداوی یەکەمیاندا و رقی بەشێک لە کورد بەرامبەر بە کورد خۆی لە ڕووداوەکەی ھەولێردا. یەکەمیان ڕقی دەوڵەت و بەشێکی کۆمەڵگای تورکیی بەرامبەر بە کورد بەرجەستدەکات، دووھەمیان رقی بەشێکی کورد بەرامبەر بە کورد خۆی. یەکەمیان شوناسی یەکێک لە ناحەز و دوژمنە سەرەکیی و گەورەکانی مەسەلەی کورد و خەڵکی کوردستان بەرجەستدەکات. دووھەمیان تەماھیکردنێکی تەواوەتی لەگەڵ ئەو ھێزە ناحەز و دوژمنکارە، نیشانئەدات. لەیەکەمیاندا رق لە کورد لە تورکیادا چەند تێکۆشەر و خەباتگێرێکی مەدەنی کورد بە دەیان ساڵ زیندانیی ناھەق و نایاسایی مەحکومدەکات. لە دووھەمیاندا رقی ھێزێک لە ھێزە سیاسییەکانی کوردستان ژیانی دانیشتوانی شارێک لە شارە ھەرە گەورەکانی ھەرێمی کوردستان دەخاتە ژێر ھەڕەشەی زیاتر و مەترسیی گەورەوە. لە تورکیادا بنەمای تاوانباریکردنەکە شارۆچکەیەکی کوردییە بەناوی ”کوبانی“یەوە، لە دووھەمیاندا شارێکی گەورەی کوردستانە بەناوی ”سلێمانی“یەوە. یەکەمیان دیاردەی ”ئەویترنەفرەتیی“، واتە رق لە کەسانی لەخود نەچوو ئامادەیە، لە دووھەمیان دیاردەی ”خودنەفرەتیی“، واتە رقبوونەوە لە خود خۆی. یەکەمیان ناحەز و دوژمنێکی سیاسیی بکەرەکەیەتی، دووھەمیان ھێزێکی کوردیی کە بەھەمان عەقڵیەت و خەیاڵ و سایکۆلۆژیای ئەو ھێزە ناحەزەوە سیاسەت بەرامبەر بە خودی کورد خۆی، ئەنجامئەدا. ھەواڵی ئەو ئازارە گەورەیەی لە باکورەوە ھات، ھەموومانی جارێکیتر بردەوە ناو حیکایەت و سەردیاتی چەوساندنەوە و غەدر و تاوانکاری بەرامبەر بە مرۆڤی ئێمە وەک کورد و پێشێلکردنێکی بەرچاو و شەقاوانەی مافە ھەرەسەرەتاییەکانی مرۆڤ. بێگومان لە رێگای سیستمێکی سیاسیی ستەمگەر و دەسەڵاتگەر و تاوانبارەوە. ئەو ئازارەی لە زیندانیکردنی ناھەقی دەمیرداش و ئەحمەد تورک و ھاوڕێکانیانەوە ھات، لە ھەولێردا، نەک دەنگ و سەداکەیمان نەبیست، بەڵکو رۆژنامەی خەبات، رۆژنامەی پارت و بنەماڵە حوکمڕان و باڵادەستەکەی ناو سیاسەتی کوردیی، بە ھەمان زمانی دەوڵەتە ستەمگەر و تاوانبارەکەی تورکیا دوا، زمانێک لە چل ساڵی رابردوودا ئەم دەوڵەتە کوردی لە ھەموو شوێنێکی جیھاندا، پێتاوانبار دەکەن. ئەوەی ڕۆژنامەی خەبات بڵاویکردۆتەوە، تەنھا ھەواڵێک نییە کە دەشێت ڕاست یان ناڕاست بێت، مەسەلەکەش پەیوەندیی بە ”سبقی سەحافییەوە“ نییە، ئەوەی ئەو ڕۆژنامەیە ئەنجامیئەدات، قسەکردنە بە زمانی یەکێک لە دوژمنە ھەرە سەرسەختەکانی دۆزی کورد و خەڵکی کوردستان لە ھەمووو جیھاندا، مەبەستم دەوڵەتی تورکیایە، بە تایبەتی باڵە ھەرەڕاستڕەو و دینیی و سەربازییەکە ئەو دەوڵەتەیە. بڵاوکردنەوەی ئەو ھەواڵە، لە مانا ھەرە سادەکەیەدا، رەوایەتی بەخشینە بە سەرجەمی ھەڕەشەکانی دەوڵەتی تورکیا و ھێزە ڕاسترەوەکانی ئەو وڵاتە لە ھەرێمی کوردستان بەگشتیی و لە ناوچەی سلێمانی بەتایبەتیی. ھەرەشەیەک کە دەشێت وێرانکاریی شارێک و دانیشتوانەکەی لێبکەوێتەوە و کارەساتێک لە قەبارەی کارەستای ئەنفالدا دروستبکات. لە ماوەی ڕابردوودا سەرە گەورەکانی دەوڵەتی تورکیا بە شێوەیەکی بەردەوام سلێمانی وەک شوێنێک دەناسێنن کە پارتی کرێکارانی کوردستان لەناویدا حوکمڕانە و وەک جێگایەک نمایشیدەکەن کە دژ بە دەوڵەت و نەتەوەی تورکە. رۆژێک وەزیری بەرگریی تورکیا و ڕۆژی دواتر وەزیری دەرەوە ی ئەو وڵاتە و رۆژێکی تریش خودی سوڵتانە موسڵمانەنەکی تورکیا، ئەردۆغان خۆی ئەو تۆمەتانە بڵاودەکەنەوە و ھەڕەشەی مامەڵەکردنی ناوچەکە وەک بەرەیەک لە بەرەکانی جەنگ، دەکەن. ڕۆژنامەی خەبات، بە ھەمان زمانی حوکمڕانانی تورکیا، ئەم تاوانبارکردنە پشتڕاستدەکاتەوە و بەھانەیەکی گەورە ئەداتە دەستیان بۆئەوەی ھەرەشەکانیان بە ئاسانیی جێبەجێبکەن. قسەکردنی ھێزێکی سیاسیی کوردیی لەسەر خودی کورد خۆی، بە ھەمان زمان و لۆژیکی سیاسیی ناحەزانی کوردستان، تەنھا بەشێک لە ململانێی سیاسیی پاسۆلۆژیانەی نێوان ھێزە سیاسییەکانی کوردستان نییە. تەنھا تەماھیکردنێکی تەواویش لەگەڵ ئەو ھێزە ناحەزانەدا نییە، تەنھا گوێڕایەڵییەکی ھەرزان و نابەرپرسیاریش نییە بۆ پاراستنی ھەندێک پێگەی دەسەڵات لە بەرامبەر ھێزە کوردستانیەکانی تردا، بەڵکو دەربڕی ئەو دیاردە ترسناکەیە کە من چەندساڵێک لەمەوبەر لە چەند نووسینێکدا ناوی دیاردەی ”خودنەفرەتیی“ م لێنا. خودنەفرەتیی وەک جۆرێک لە سایکۆلۆژیای سیاسیی کە ڕق لە خود دروست و ئاراستەیدەکات. مانشێتەکەی ڕۆژنامەی خەبات بەرجەستەکردنێکی ڕۆژانە و بەرچاویی ئەم دۆخی خودنەفرەتییەیە. بەرجەستەکردنی سیاسەتێکە رق لە کورد خۆی ئاراستەی دەکات و نەفرەتکردن لە کوردبوون خۆیشی جەوھەر و ناوەرۆکەکەی، دەستنیشاندەکات. ئەوەی وا دەکات ڕۆژنامەی سەرەکیی پارتێکی سیاسیی حوکمڕان لە ھەرێمدا بە زمانی ھێزە راسیستییە دژەکوردەکانی تورکیا بدوێت، خودنەفرتییە و ھیچیتر. وەکچۆن تورکیا دەیەوێت لە ڕێگای دەزگاکانی دەوڵەتی تورکییەوە خەڵکی کوردستان زەلیلبکات، بەھەمانشێوە ڕۆژنامەی خەباتیش بەم کارەی ھەمان کار، لانیکەم بەرامبەر بە شارێک لە شارەکانی کوردستان، ئەنجامبدات. بە بۆچونی من چەمکی خودنەفرەتی چەمکی ھەرەسەرەکیی و بنەرەتیی لێکدانەوە و شیکردنەوەی سیاسەتی کوردییە لە دونیای دوای ڕاپەڕیندای. شوناسی سیاسیی ئێمە لەمڕۆدا شوناسێکە لەسەر ڕق لەیەکتری و رقبوونەوە لە خود خۆی، بونیادنراوە. لە ڕاستیدا خودنەفرەتیی تەنھا لەناو شوناسی سیاسیی ئێمەدا ئامادەنییە، بەڵکو گۆڕاوە بۆ ژێرخانی سەرەکیی شوناسی ھێزەکان لە دونیای ئێمەدا، لەوانەش شوناسی دینیی و کولتوریی ئێمە، لەپاڵ شوناسە سیاسییەکەدا. بەبێ تازەکردنەوەی پەیوەندیی خۆمان بە خۆمانەوە، بەبێ ناشتنی سایکۆلۆژیا و عەقڵیەت و خەیاڵی بیمار و نەخۆشی خودنەفرەتیی، زەحمەتە بتوانین لە ھیچ بوارێکی ژیانی گشتیی و پێکەوەییماندا شتێکی مانادار ئەنجامبدەین. حوکمڕانانی ھەرێم جگە لەوەی فەشەلێکی ھەمەلایەنەیان ھێناوە لەوەدا بتوانن شوناسێک بەناوی ”ئێمە“یەکی سیاسیی دەستەجەمعییەوە بەرھەمبھێنن، ھاوکات چەندان ”من“ی سیاسیی و دینیی و کولتوریی نارسیستی بیماریان بەرھەمھێناوە، کە ھەر ”من“ێک لەسەر رق و نەفرەتکردن لە ”من“ەکانی تر دەژیی و دەخوازێت لەسەر حیسابی ھەریەکێک لەوانە، بئاوسێت. ئەم ئاوسانی خودە سیاسییە، ئەوەی لە ھەرێمدا ھەیە و باڵادەستە، جۆرێکی تایبەتە لە دەسەڵاتداریی. تەواو ناکۆک و دژ بە سیاسەتی دروستکردنی خودێکی نەتەوەیی و نیشتیمانیی بەرپرسیار، کە بتوانێت لە دەرەوەی رق و فۆرمە جیاوازەکانی خودنەفرەتییدا، مامەڵەی خۆی و مامەڵەی میلەتەکەی بکات.
.png)
(دره‌و): وه‌زیری نه‌وتی عێراق ده‌ڵێ تائێستا حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كانی راده‌ست نه‌كردووه‌و، كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق هیچ بڕه نه‌وتێكی له هه‌رێم وه‌رنه‌گرتووه، بۆیه سه‌خته حكومه‌تی فیدراڵ به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر ناردنی پشكی هه‌رێم. حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وتی عێراق له چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی (العراقیه) رایگه‌یاند، پابه‌ندی له‌سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌یه سه‌باره‌ت به‌و بڕه‌ی نه‌وته‌ی كه ده‌بێت راده‌ستی كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وت "سۆمۆ"ی بكات بۆ مه‌به‌ستی هه‌نارده‌كردن، به‌گوێره‌ی یاسای بودجه ئه‌و بڕه‌ی كه ده‌بێت راده‌ستی بكات بۆ ساڵی رابردوو بڕی 400 هه‌زار به‌رمیلی رۆژانه بووه، به‌ڵام بۆ بودجه‌ی ئه‌مساڵ 375 هه‌زار به‌رمیلی رۆژانه‌یه‌و 46 هه‌زار به‌رمیلی بۆ به‌كاربردنی ناوخۆیی و به‌كارخستنی پاڵاوگه‌كانی هه‌رێم ده‌ڕوات، واتا ده‌بێت هه‌رێم رۆژانه 329 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستی كۆمپانیای "سۆمۆ" بكرێت وه‌كو كۆمپانیای رێگه‌پێدراوی هه‌نارده‌ی نه‌وتی خاو. "زۆر به‌داخه‌وه تائێستا نه‌مانتوانیوه هیچ بڕه نه‌وتێك له هه‌رێمی كوردستان وه‌ربگرین، چونكه هه‌موو ئه‌و كێڵگانه‌ی كه له هه‌رێمی كوردستان نه‌وتیان لێ به‌رهه‌مده‌هێنرێت پێشتر گرێبه‌ستیان له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كاندا بۆ كراوه، كۆمپانیا بیانییه‌كانیش داوای پشكی خۆیان ده‌كه‌ن له به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت، ئێمه به‌پێی یاسای بودجه، نه‌وتی خاو به نرخێك به‌رهه‌مده‌هێنین كه له 8 هه‌زار دینار زیاتر نییه بۆ هه‌ر به‌رمیلێك، ئه‌و بڕه پاره‌ی كه له‌لایه‌ن هه‌رێمه‌وه داوا ده‌كرێت ده‌گاته زیاتر له 20 دۆلار بۆ به‌رهه‌مهێنانی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت و 6 دۆلار بۆ گواستنه‌وه‌ی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت له‌ناوخۆی هه‌رێمدا" وه‌زیری نه‌وتی عێراق واده‌ڵێ. حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وتی:" ئێمه داوامان له برایان له هه‌رێمی كوردستان كردووه گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كانمان پێبده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی دیراسه بكرێن و بگونجێندرێن له‌گه‌ڵ پێوه‌ره كارپێكراوه‌كان له وه‌زاره‌تی نه‌وت و حكومه‌تی فیدراڵی، به‌ڵام تائێستا هیچ یه‌كێك له‌و گرێبه‌ستانه‌مان راده‌ست نه‌كراوه". له‌باره‌ی ناكۆكی هه‌ولێرو به‌غداد له‌باره‌ی پرسی نه‌وته‌وه، وه‌زیر باسی له‌وه كرد" ئه‌مه كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه كه روبه‌ڕووی حكومه‌تی عێراقی ده‌بێته‌وه، ئه‌گه‌ر نه‌وتی خاوی هه‌رێم راده‌ست و هه‌نارده نه‌كرێت، سه‌خته حكومه‌تی فیدراڵ به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر راده‌ستكردنی پشكی هه‌رێم، هه‌رێم وه‌كو ئه‌وه‌ی داوای پشكی خۆی ده‌كات، با پشكی ئێمه‌ش بدات". سه‌باره‌ت به راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، وه‌زیری نه‌وتی عێراق ئاماژه به‌وه ده‌كات" راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌دوای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسه‌وه بوو، كه حوكمیدا به قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی عێراق له‌بری ئه‌و بڕه نه‌وته‌ی كه هه‌رێمی كوردستان له‌رێگه‌ی بۆری عێراق- توركیاوه هه‌نارده‌ی ده‌كرد، پێناسێك هه‌یه بۆ هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی خاو له‌رێگه‌ی ئه‌م بۆرییه‌وه، به‌ڵام لایه‌نی توركی گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێمدا كرد به سێ هێنده زیاتری ئه‌و بڕه، بۆیه بڕیاری ناوبژیوانی له به‌رژه‌وه‌ندی عێراق بوو، به‌وپێیه‌ی پێچه‌وانه‌ی ئه‌و رێككه‌وتنه بوو، به‌كارهێنانی بۆری عێراق- توركیا رێككه‌وتنی نێوان حكومه‌تی عێراق و توركیایه‌و گرێبه‌ست له‌نێوان حكومه‌تی توركیاو حكومه‌تی هه‌رێمدا نییه، بابه‌ته‌كه زۆر روون و ساكاره بۆیه دادگای نێوده‌وڵه‌تی له‌به‌رژه‌وه‌ندی حكومه‌تی عێراق بڕیاریدا به قه‌ره‌بووكردنه‌وه، قه‌ره‌بووه‌كه‌ش بریتییه له گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئه‌و بڕه پاره‌ی كه حكومه‌تی توركیا به‌پێچه‌وانه‌ی رێككه‌وتنی گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی خاوه‌وه له‌رێگه‌ی بۆری عێراق- توركیاوه ده‌ستیكه‌وتووه، بۆیه هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم راوه‌ستا".
.jpg)
درەو: رۆژی (15ی ئایاری 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ چارەکی سێیەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا مانگی ئازاری ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە) نزیکەی (31 ترلیۆن و 223 ملیار) دینار بووە. نزیک لە (27 ترلیۆن و 689 ملیار) دیناری بە رێژەی (89%) داهاتی نەوت و نزیکەی (3 ترلیۆن و 534 ملیار) دیناری بە رێژەی (11%) داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، پتر لە (25 ترلیۆن و 77 ملیار) دینار بووە، کە (92.4%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (7.6%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (19.2%) داهات لە خەرجی زیاتر بووە و زۆرتر لە (6 ترلیۆن 145 ملیار و 710 ملیۆن) دینار و داهات سەرڕێژی کردووە. 🔹 زیاتر لە (2 ترلیۆن و 223 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زیاتر لە (127 ملیار و 507 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار نزیکەی (13 ملیار و 115 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران پتر لە (2 ترلیۆن و 82 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە چارەکی یەکەمی (2024)دا رۆژی (15ی ئایاری 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە چارەکی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) لە (15ی ئایاری 2024) بڵاوی کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (31 ترلیۆن و 222 ملیار و 752 ملیۆن و 598 هەزار و 882) دینار، بەجۆرێک بڕی (27 ترلیۆن و 688 ملیار و 820 ملیۆن و 558 هەزار و 326) دیناری بەڕێژەی (89%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (3 ترلیۆن و 553 ملیار و 932 ملیۆن و 40 هەزار و 556) دیناری بەڕێژەی (11%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەرسێ مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات و ئازاری (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە چارەکی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو و سێی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (25 ترلیۆن و 77 ملیار و 41 ملیۆن و 907 هەزار و 204) دینار، بەجۆرێک بڕی (23 ترلیۆن و 179 ملیار و 518 ملیۆن و 26 هەزار و 292) دیناری بەڕێژەی (92.4%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 897 ملیار و 523 ملیۆن و 880 هەزار و 912) دیناری بەڕێژەی (7.6%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەرسێ مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات و ئازاری (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە چارەکی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (ترلیۆنێک و 897 ملیار و 523 ملیۆن و 880 هەزار و 912) دیناری بەڕێژەی (7.6%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1. کەرتی کشتوکاڵ بڕی (22 ملیار و 815 ملیۆن و 673 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1.2%) بۆ خەرج کراوە. 2. کەرتی پیشەسازی بڕی (218 ملیار و 945 ملیۆن و 420 هەزار و 940) دیناری بە ڕێژەی (11.5%) بۆ خەرج کراوە. 3. کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (355 ملیار و 36 ملیۆن و 493 هەزار و 254) دیناری بە ڕێژەی (18.7%) بۆ خەرج کراوە. 4. کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (ترلیۆنێک و 187 ملیار و 649 ملیۆن و 269 هەزار و 287) دیناری بە ڕێژەی (62.6%) بۆ خەرج کراوە. 5. کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (113 ملیار و 77 ملیۆن و 24 هەزار و 429) دیناری بۆ بە ڕێژەی (6%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە چارەکی یەکەمی 2024 لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (25 ترلیۆن و 77 ملیار و 41 ملیۆن و 907 هەزار و 204) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (31 ترلیۆن و 222 ملیار و 752 ملیۆن و 598 هەزار و 882) دینار. واتە بڕی (6 ترلیۆن و 145 ملیار و 710 ملیۆن و 691 هەزار و 678) دیناری بەڕێژەی (19.2%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە و سەرڕێژی کردووە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات و ئازاری ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە چارەکی یەکەمی 2024 لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (2 ترلیۆن و 223 ملیار و 141 ملیۆن و 201 هەزار و 944) دینار. بە جۆرێک؛ 1. ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (127 ملیار و 507 ملیۆن و 364 هەزار و 871) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (87 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2. سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (13 ملیار و 114 ملیۆن و 702 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3. ئەنجومەنی وەزیران بڕی (2 ترلیۆن و 82 ملیار و 519 ملیۆن و 134 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (ترلیۆنێک و 885 ملیار و 630 ملیۆن و 25 هەزار و 659) دیناری بە ڕێژەی (91%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (196 ملیار و 889 ملیۆن و 109 هەزار و 180) دیناری بە ڕێژەی (9%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق - حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة - حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة - حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة
(دره‌و): جێفری پایت یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ سەرچاوەکانی وزە گه‌یشته هه‌ولێر، مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی بینی، پێكه‌وه سه‌ردانی چه‌ند وێستگه‌یه‌كی وزه‌یان كرد، كه یه‌كێكیان كێڵگه‌ی (خورمه‌ڵه) بووه كه سه‌رچاوه‌ی نزیكه‌ی 40%ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانه. حكومه‌تی هه‌رێم ده‌ڵێ ئه‌م به‌رپرسه ئه‌مریكییه هاتووه بۆ ئه‌وه‌ی له نزیكه‌وه ئاشنا بێت به ژێرخانی وزه له هه‌رێمی كوردستان و ئەمریکا "پاڵپشت و هەماهەنگ دەبێت لەبەرەوپێشبردنی کەرتی وزە بەگشتی لە هەرێمی کوردستان و عێراق، بە تایبەت لە بواری (وزەی پاک و نوێبووەوە). له‌پاڵ ئه‌مه‌دا گفتوگۆ له‌باره‌ی راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم كراوه، هەردوولا هاوڕابوون لەسەر گرنگیی دەستپێکردنی هەناردەکردنەوەی نەوت. كۆمه‌ڵه‌ی پیشه‌سازی نه‌وتی كوردستان كه به "ئه‌پیكور" ناسراوه‌و هه‌شت كۆمپانیای بیانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم له‌خۆده‌گرێت، به‌ر له سه‌ردانی ئه‌مدواییه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عیراق بۆ واشنتۆن، نامه‌یه‌كیان بۆ كۆنگرێسی ئه‌مریكا نوسی و داوایان لێكرد فشار بخاته‌سه‌ر عێراق بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، كه له 25ی ئازاری 2023وه به‌هۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسه‌وه راوه‌ستاوه. به‌پێی قسه‌ی گروپی ئه‌پیكور، تێكڕای سه‌رمایه‌گوزاری بیانی له كه‌رتی نه‌وت و غازی هه‌رێمدا بڕی (10 ملیار) دۆلاره، له‌م رێژه‌یه بڕی (300 ملیۆن) دۆلاری سه‌رمایه‌گوزاری ئه‌مریكایه. وه‌زیری نه‌وتی عێراق گوێی بۆ داواكاری ئه‌مریكا نه‌گرت، له واشنتۆنه‌وه نوسراوی بۆ حكومه‌تی هه‌رێم كرد، له‌سه‌ر هه‌مان رێچكه‌ی پێشوو داوای لێكرد گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كانی راده‌ست بكات به‌مه‌به‌ستی هه‌مواركردنه‌وه‌یان به‌پێی یاساكانی عێراق، حكومه‌تی هه‌رێم ره‌تیكرده‌وه گرێبه‌سته‌كان راده‌ست بكات، ئیتر لێره‌دا هه‌وڵه‌كه‌ی ئه‌مریكاش بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت شكستی هێنا. به‌ڵام ئه‌مریكییه‌كان زیاتر له نه‌وت، چاویان له‌سه‌ر غازی هه‌رێمی كوردستانه، بافڵ تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتیی كه ئێستا به‌سه‌ردانێك له ئه‌مریكایه، یه‌كێك له ته‌وه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی گفتوگۆكانی له ئه‌مریكا پرسی غازه، گه‌وره‌ترین كێڵگه‌ی غازی عێراق كه (كۆرمۆر)ه له‌ژێر كۆنترۆڵی یه‌كێتیدایه، به‌ڵام ئێران دژی هه‌رجۆره هه‌نارده‌كردنێكی غازی كوردستانه، ئێران خۆی غاز به عێراق و توركیا ده‌فرۆشێت و نایه‌وێت به‌دیلی بۆ دروست ببێت، بۆیه هه‌رجارێك باسی هه‌نارده‌ی غاز ده‌كرێت، كێڵگه‌ی كۆرمۆر روبه‌ڕووی هێرش ده‌بێته‌وه.
.png)
راپۆرت: دره‌و "مه‌ندوبی سامی" یان "خاتوون" وه‌كو ئه‌وه‌ی شیعه‌كان ناویان لێناوه، كۆتایی ئه‌م مانگه ئیتر عێراق به‌جێده‌هێڵێت، ئه‌و ژنێكی هۆڵه‌ندی بوو كه بێ ئه‌وه‌ی هیچ باگراوندێكی له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی هه‌بێت كه‌وته ناو قوڵایی ململانێكانه‌وه‌و دۆخی په‌یوه‌ندی عێراق و نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانی ئاڵۆز كرد، ئه‌م رۆژانه كه دواین رۆژه‌كانی ته‌مه‌نی خۆی له عێراق به‌رێده‌كات، به‌نیازه بۆ جاری دووه‌م سه‌ردانی تاران بكاته‌وه، ئه‌و نایه‌وێت هه‌ڵه‌ی عێراق دووباره بكاته‌وه، به‌ر له‌وه‌ی پۆسته نوێیه‌كه‌ی له (لوبنان) وه‌ربگرێت، ده‌یه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ ئێران ئاسایی بكاته‌وه، چونكه ئیتر تێگه‌یشتووه هاوشێوه‌ی عێراق له لوبنانیش به‌بێ ئێران هیچ كارێك ناكرێت، ئه‌و خاتوو (جینین پلاسخارت)ه، ئه‌و ژنه‌ی كه له‌به‌رده‌م سه‌رۆكی حزبه‌كانی هه‌رێمدا وتی" پێتان وانەبێت ئەو ئۆتۆنۆمیەی ئێستا هەتانە هەروا بە مسۆگەریی‌و هەتا هەتایی دەمێنێتەوە". ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا. پلاسخارت ته‌واو بوو! خاتوو جینین پلاسخارت ئه‌م ئێواره‌یه له‌به‌رده‌م ئه‌نجومه‌نی ئاسایشدا دواین راپۆرتی خۆی خوێنده‌وه‌و ئیتر له كۆتایی ئه‌م مانگه‌دا ده‌بێت ماڵئاوایی له عێراق بكات. لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە 2003دا، خاتوو پلاسخارت حەوتەمین نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكانە لە عێراق، ئەم ژنە لە ئابی 2018وە لە عێراق دەستبەكاربووە، واتە لەدوای كۆتایهاتنی شەڕی داعش‌و ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستانەوە، دوو رووداو كە بارودۆخی ئەمنی‌و سیاسی عێراقیان ئاڵۆز كرد. لەدوای دەستبەكاربوونی ئەم ژنەوە، عێراق رووداوێكی سیاسی گەورەی تری بەخۆوە بینی، ئۆكتۆبەری 2019دا شەپۆلێك خۆپیشاندان لە شارەكانی عێراق دژی خراپی خزمەتگوزاریی دەستیپێكرد، ئەم خۆپیشاندانانە دواتر فراوانتر بوون‌و داوای لادانی چینی دەسەڵاتداری دوای روخانی سەددامیان دەكرد، خۆپیشاندانه‌كه (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆك وەزیرانی عێراقی ناچار كرد دەستلەكاربكێشێتەوە، لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە ئەمە یەكەمجار بوو سەرۆك وەزیرانێك لەژێر فشاری شەقامدا ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە بكرێت. پلاسخارت لەوانە بوو هەرزوو كەوتە بەرەی خۆپیشاندەرانەوە دژی چینی دەستڕۆیشتووی عێراق، ئەو چووە گۆڕەپانی خۆپیشاندانەكانی لە بەغداد، سواری "توك توك" بوو كە سیمبولی ناڕەزایەتییەكان بوو، بە لەچكەوە سەردانی ئایەتوڵلا عەلی سیستانی كرد لە نەجەف‌و پاڵپشتی سیستانی بۆ خۆپیشاندەران‌و ئەنجامدانی چاكسازی لە عێراق راگەیاند، ئه‌مه خۆپیشاندانی شه‌قامی ناڕازیی شیعه بوو، دواتر ناوی لێنرا "تشرین". لەوكاتەوە رۆڵی پلاسخارت لە عێراق زیادی كرد، نەخشەرێگای بۆ دەربازبوون لە بارودۆخەكە ئاڕاستەی حكومەت‌و پەرلەمان دەكرد، جموجوڵەكانی ئەو هەندێك لەلایەنە سیاسییەكانی نیگەران كرد، هەندێك پێیاندەوت "ئەم ژنە وەكو مەندوبی سامی مامەڵە دەكات نەك وەكو نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان" لەمەدا ئەیانویست بڵێن ئەو كارانەی خاتوو پلاسخارت دەیكات لە دەرەوەی ئەو دەسەڵاتەیە كە ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تیی بۆی دیاریكردووە. هەندێك لە عێراقییەكان لەبارەی دەسەڵاتی پلاسخارتەوە زیاتریش دەڕۆشتن‌و بەراوردیان دەكرد بە خاتوو (گێرترود بێل) راوێژكاری (پێرسی كۆكس) مەندوبی سامی بەریتانیا لە عێراق لە بیستەكانی سەدەی رابردوودا، ژنێك كە دەوترێت دەسەڵاتێكی رەهای هەبووەو راپۆرت‌و بیروبۆچونەكانی لای بەریتانییەكان بایەخی گەورەی هەبووەو سەركردە سیاسییەكان‌و وەزیرو ئەفسەرو پیاوماقوڵانی عێراق پێیان وتووە (خاتوون)و لەخوایان ویستووە جارێك بچنە دیداری، چونكە خاتوون دەسەڵاتی رەهای هەبووەو توانیویەتی ئیشوكارەكانیان رایی بكات. پلاسخارت دووەم هاوڵاتی هۆڵەندییە كە پۆستی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراقی دوای روخانی سەددامدا وەردەگرێت، پێش ئەم لە ماوەی 2009 تا 2011 نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق (ئاد میلكەرت) بوو كە ئەویش پیاوێكی هۆڵەندی بوو. ته‌قینه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی به‌ڕووی پلاسخارتدا خۆپیشاندانی تشرین، لایه‌نه سیاسییه‌كانی عێراقی ناچاركرد له ئۆكتۆبه‌ری 2021دا هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌رله‌مان بكه‌ن، هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ئاماده‌كارییه‌كانه‌وه بۆ هه‌ڵبژاردن، پلاسخارت ده‌ستی كرد به ده‌ستوه‌ردان، بۆیه لایه‌نه شیعه‌كانی نزیك له ئێران تۆمه‌تباریان كرد به‌وه‌ی رۆڵی هه‌بوو له‌وه‌ی یاسای هه‌ڵبژاردن به‌وشێوه‌یه بنوسرێته‌وه كه له زیانی ئه‌واندایه. 10ی ئۆكتۆبه‌ری 2021 هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته به‌ڕێوه‌چوو، بۆ یه‌كه‌مجار هه‌ڵبژاردن به‌شێوه‌ی (فره‌بازنه‌ی ته‌واوه‌تی) به‌ڕێوه‌چوو، له ده‌ره‌وه‌ی حزبه نه‌ریتییه‌كان، كاندیدی سه‌ربه‌خۆی مافی هه‌بوو خۆی كاندید بكات، ده‌ره‌نجانی هه‌ڵبژاردنه‌كه درزێكی گه‌وره‌ی خسته ناو ماڵی شیعه‌كان له عێراق، موقته‌دا سه‌در براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردن بوو، لایه‌نه‌كانی نزیك له ئێران (مالیكی+ عامری+ خه‌زعه‌لی+ فه‌یاز+ گروپه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی) توشی شكستێی مێژوویی هاتن، زۆر توڕه‌بوون له‌ده‌ره‌نجامه‌كان، رژانه سه‌ر شه‌قامه‌كان بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی. كۆتا رۆژەكانی تشرینی دووەمی 2021 هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح‌و دیارترین دۆڕاوی هەڵبژاردن، جامی توڕەیی خۆی بەسەر خاتوو پلاسخارتدا رشت‌و وتی:" بەهۆی ئەو پێشێلكارییانەی كە پلاسخارت دەیكات خەریكە متمانەمان بە نەتەوە یەكگرتووەكان لەق دەبێت، پلاسخارت وەكو ئەوەی سەرۆكی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بێت دەستوەردان لە هەڵبژاردن‌و ئەنجامەكانیدا دەكات.. ئێمە مەندوبی سامی قبوڵ ناكەین، دەبێت پلاسخارت پابەندبێت بە ئەركی خۆیەوە". ئەوكات لایەنە شیعە دۆڕاوەكان باسیان لەوە دەكرد، سەدان بەڵگەی ساختەكارییان لە هەڵبژاردن خستوەتە بەردەم خاتوو پلاسخارت، ئەویش بەڵێنی پێداون لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدا باس لەو ساختەكارییانە بكات، بەڵام كاتێك لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایش قسەی كردووە، رێك بەپێچەوانەی بەڵێنەكەیەوە وتویەتی" هەڵبژاردنەكە خاوێنە". له دژایه‌تییه‌وه بۆ دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ تاراندا به‌پێی زانیارییه‌ك كه له به‌غداده‌وه ده‌ست (دره‌و) كه‌وتووه، خاتوو پلاسخارت به‌نیازه هه‌فته‌ی داهاتوو سه‌ردانی تارانی پایته‌ختی كۆماری ئیسلامی ئێران بكات. ئه‌مه جاری دووه‌مه خاتوون سه‌ردانی تاران ده‌كات، ئه‌و له 30ی ته‌موزی رابردووشدا چووه تاران. سه‌ردانی ئه‌مجاره‌ی بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران له كاتێكدایه پلاسخارت له دواین رۆژه‌كانی ئه‌ركه‌كه‌یدایه وه‌كو نوێنه‌ری سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له عێراق، پرسیار ئه‌وه‌یه ئایا له‌م كۆتاییه‌دا چ ئه‌ركێكی گرنگی هه‌یه كه وای لێده‌كات سه‌ردانی تاران بكات. به‌پێی به‌دواداچوونه‌كانی (دره‌و)، پلاسخارت دوای ته‌واوبوونی ئه‌ركه‌كه‌ی له عێراق، چاوی له‌وه‌یه پۆستی نێرده‌ی تایبه‌تی سكرتێری نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له (لوبنان) وه‌ربگرێت، بۆ ئه‌م ئه‌ركه پێویسته سه‌ره‌تا په‌یوه‌ندی خۆی به‌ته‌واوه‌تی له‌گه‌ڵ ئێران ئاسایی بكاته‌وه، چونكه ئێران له‌رێگه‌ی (حزبوڵا)وه هه‌ژموونی به‌هێزی له لوبنان هه‌یه، واتا سه‌ردانی ئه‌مجاره‌ی به‌ته‌واوه‌تی ده‌چێته خانه‌ی هه‌وڵی تایبه‌تییه‌وه‌و دووره له ئه‌ركی نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له عێراق. كوردو پلاسخارت دوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی‌و دەستبەكاربوونی مستەفا كازمی وەكو سەرۆك وەزیرانی عێراق، پلاسخارت كەوتەوە جموجوڵ، ئەمجارەیان پرۆژەیەكی گەورەتری بۆ عێراق ئامادە كردبوو كە پرۆژەی (كۆنفیدراڵی) بوو. لە تەموزی 2020 پلاسخارت جموجوڵ‌و سەردانە سیاسییەكانی زیاتر كرد، ئەوكات سەرچاوە ئاگادارەكان باسیان لەوە دەكرد، نەتەوە یەكگرتووەكان بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆكایەتی كۆمارو حكومەتی عێراق نەخشەرێگایەكی "گشتگیر"ی بۆ چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان بەغدادو هەرێمی كوردستان ئامادەكردووە. واتا ئه‌وكات پلاسخارت هەوڵی دەدات عێراق لە وڵاتێكی (فیدراڵی)یەوە بكات بە وڵاتێكی (كۆنفیدراڵی)، مەسعود بارزانی لەوانە بوو كە پاڵپشتی لە پرۆژەكە دەكرد، بەڵام هەرزوو پرسی كۆنفیدراڵی لەلایەن لایەنە عێراقییەكانەوە رەتكرایەوە‌و هەوڵەكە بە شكست كۆتایی هات، سه‌رباری ئه‌وه‌ی خۆی باسی له‌وه‌كردبوو هه‌وڵه‌كه‌ی له‌لایه‌ن وڵاتانی زلهێزی جیهانه‌وه پاڵپشتی ده‌كرێت له‌پێش هه‌مووشیانه‌وه ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا. ئه‌م بابه‌ته‌و جموجوڵه سیاسییه‌كانی تری، وایانكرد لایه‌نه شیعه‌كانی عێراق زیاتر له پلاسخارت دوردونگ ببن، تۆمه‌تباری بكه‌ن به‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی "بێلایه‌ن" كاره‌كانی خۆی ناكات، به‌تایبه‌تیش له‌وه‌دا كه په‌یوه‌ندی به پرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌ولێرو به‌غداده‌وه هه‌یه. ئێستا كه دواین رۆژه‌كانی خۆی له عێراق به‌رێده‌كات، پلاسخارت هێشتا ده‌ستی له هه‌رێمی كوردستان نه‌بووه‌ته‌وه، ئه‌م رۆژانه زیاتر له نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمه‌وه نزیكه، به‌پێی زانیارییه‌كانی (دره‌و)، خاتوونی نێرده پشتیوانی دواخستنی هه‌ڵبژاردنی كوردستان ده‌كات، ئه‌مه‌ش سه‌رچاوه‌ی نیگه‌رانی یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستانه، وا لێكده‌درێته‌وه پشتیوانیكردنه له سیاسه‌ته‌كانی پارتی، به‌ڵام پلاسخارت دواخستنی هه‌ڵبژاردن به چاره‌سه‌ر ده‌زانێت بۆ سازانی هه‌ردوو حزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كه، سه‌رباری ئه‌مه داوای له كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق كردووه (5) كورسی په‌رله‌مان بۆ "كۆتا"ی پێكهاته‌كان بگه‌ڕێنێته‌وه. ئه‌و ساڵی 2021 له وتارێكدا له‌به‌رده‌م سه‌رۆكی حزبه سیاسییه‌كانی هه‌رێمدا وتی:" دۆست ئەو كەسەیە ئەتگرێنێ"، پلاسخارت ئەم قسەیەی كرد بۆ ئەوەی دواتر بە سەركردە سیاسییەكانی هەرێم بڵێ" پێتان وانەبێت ئەو ئۆتۆنۆمیەی ئێستا هەتانە هەروا بە مسۆگەریی‌و هەتا هەتایی دەمێنێتەوە، یەكڕیزیی بۆ مانەوەی ئەو قەوارەیە پێویستە". وا ده‌رچوو، ساڵێك دوای قسه‌كه‌ی پلاسخارت، دادگای فیدراڵی عێراق یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و هه‌ولێری پابه‌ند كرد به‌وه‌ی نه‌وت و غازه‌كه‌ی راده‌ستی به‌غداد بكات، دواتر هه‌مان دادگا زنجیره‌یه‌ك بڕیاری تری له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان ده‌ركرد، له‌وانه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان و دواینجاریش ده‌ستكاریكردنی یاسای هه‌ڵبژاردنی كوردستان، ئه‌م شه‌پۆله به راگرتنی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ توركیا له 25ی ئازاری 2023 گه‌یشته لوتكه‌ی خۆی، به‌مه‌ش هه‌رێم نزیكه‌ی 80%ی داهاته‌كانی خۆی له‌ده‌ستداو له خه‌ونی سه‌ربه‌خۆییه‌وه به لاوازی گه‌ڕایه‌وه بۆ به‌رده‌م ده‌رگای به‌غداد. پلاسخارت سه‌ری یۆنامی ده‌خوات ! نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له عێراق نێرده‌یه‌كی سیاسی تایبه‌ته كه ساڵی 2003و دوای كه‌وتنی رژێمی سه‌ددام به بڕیاری (1500)ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تیی دروستكرا، ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای داواكاری حكومه‌تی ئه‌وكاتی عێراق، نێرده‌كه له‌وكاته‌وه ده‌ستبه‌كاربوو، به‌ڵام له ساڵی 2007وه زیاتر كاره‌كانی به‌رفروان بوو، ئه‌مه‌ش به‌گوێره‌ی بڕیاری (1770)ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش. ئه‌ركی یۆنامی له عێراق به‌شێوه‌یه‌كی گشتی بریتی بوو له پێدانی راوێژو پاڵپشتی و یارمه‌تی به حكومه‌ت و گه‌لی عێراق بۆ به‌هێزكردنی دیالۆگی سیاسی گشتگیرو یارمه‌تیدانی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن و به‌ڕێخستنی دیالۆگ له‌نێوان عێراق و وڵاته دراوسێكانی، هه‌روه‌ها به‌هێزكردنی دۆخی مافه‌كانی مرۆڤ و چاكسازی له یاساو دادگاكانی عێراقدا. هه‌روه‌ك نێرده‌كه ئه‌ركی ئه‌وه‌شی پێسپێردرابوو كه له‌گه‌ڵ هاوبه‌شه حكومییه‌كان و كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی له عێراقدا كاربكات. ئێستا نێرده‌كه له عێراق نزیكه‌ی (648) كارمه‌ندی هه‌یه، له‌م ژماره‌یه (251) كه‌سیان كارمه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی و (397) كه‌سی تریان كارمه‌ندی خۆجێین و له نێرده‌كه‌دا له عێراق كارده‌كه‌ن، نێرده‌كه به پاڵپشتی ئیداره‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان بۆ كاروباری سیاسی و بنیادنانی ئاشتی به‌ڕیده‌چێت. محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق مانگی رابردوو نامه‌یه‌كی بۆ سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان نارد، تێیدا داوای كرد خولی كاركردنی نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له عێراق "یونامی"، له كۆتایی ساڵی 2025دا كۆتایی بێت. له‌مه زیاتریش، سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق تا كۆتایی ساڵی داهاتوو شێوازی كاركردنی "یونامی" دیاریكردووه‌و له هه‌ر كارێكی سیاسی دایبڕیوه‌و ده‌ڵی ده‌بێت له‌م ماوه‌یه‌دا ته‌نیا خه‌ریكی ته‌واوكردنی كاره‌كانی بێت له بواره‌كانی (چاكسازی ئابوری- پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاریی- گه‌شه‌پێدانی به‌رده‌وام- گۆڕانی كه‌شوهه‌وا- سێكته‌ره‌كانی تری بواری گه‌شه‌پێدان)، ئه‌مه له‌كاتێكدایه له بنه‌ڕه‌ته‌وه كاری یۆنامی له عێراق به‌پێی ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه بۆی دیاریكراوه كارو ئه‌ركێكی سیاسییه‌و ئه‌ركی ئه‌وه‌یه راپۆرت له‌سه‌ر دۆخی عێراق بۆ ئه‌نجومه‌نی ئاسایش به‌رزبكاته‌وه. وا دیاره شیعه‌كان زۆر توڕه‌ن له خاتوو پلاسخارت، چونكه سودانی ته‌نانه‌ت گوێی بۆ كرۆكی راپۆرتی لیژنه‌ی پێداچوونه‌وه نه‌گرت كه ساڵی رابردوو به سه‌رۆكایه‌تی (ڤۆڵكه‌ر پێرسیس) ئاماده‌كرا، تێیدا زۆرینه‌ی لایه‌نه‌كانی عێراق پشتیوانی خۆیان بۆ مانه‌وه‌ی نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ده‌ربڕی، كوردو سوننه پشتیوانی مانه‌وه‌ی (یونامی) ده‌كه‌ن، هه‌ندێك له شیعه‌كانیش دژی مانه‌وه‌ی نێرده‌كه نین، به‌ڵام سودانی كاتێك نوسراوی بۆ سكرتیری نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان كردووه، گوێی بۆ بۆچوونی ئه‌م لایه‌نانه نه‌گرتووه، ئێستاش كه بابه‌ته‌كه چووه‌ته قۆناغێكی جدییه‌وه كوردو سوننه بێده‌نگییان هه‌ڵبژاردووه، ره‌نگه نه‌یانه‌وێت له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته په‌یوه‌ندی خۆیان له‌گه‌ڵ شیعه‌كان تێكبده‌ن، به‌تایبه‌تیش له‌كاتێكدا پرسی گرنگتری ناوخۆیی هه‌یه كه ده‌بێت بایه‌خی پێبده‌ن. هه‌ندێك له‌وانه‌ی له به‌غداده‌وه ئاگاداری كاروباری نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانن و (دره‌و) قسه‌ی له‌گه‌ڵ كردوون، باسله‌وه ده‌كه‌ن خاتوو پلاسخارت خوازیاری ئه‌وه‌یه دوای ته‌واوبوونی ئه‌ركی خۆی له عێراق، نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش كۆتایی بێت و زۆر گرنگی به چاره‌نوسی نێرده‌كه دوای لاچوونی خۆی نادات. به‌ڵام سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان به‌جۆرێكی تر بیر ده‌كاته‌وه، ئه‌و دوێنێ له (مه‌نامه)ی پایته‌ختی به‌حره‌ین چاوی له (فوئاد حسێن) وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق كه‌وتووه، له‌م دیداره‌دا داوای به‌رده‌وامیدانی كردووه به كاری (یونامی) له عێراق، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق سوپاسی كردووه كه "به‌روون و راشكاوی"ی قسه‌ی خۆی پێ وتووه، به‌ڵێنی پێداوه داواكارییه‌كه‌ی بگه‌یه‌نێته حكومه‌تی عێراق. له هه‌موو حاڵێكدا ده‌رده‌كه‌وێت، پلاسخارت به سیاسه‌ته‌كانی له‌ماوه‌ی كاركردنیدا له عێراق، ناڕه‌زایه‌تی دژی نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له‌لایه‌ن لایه‌نه سیاسییه‌كانه‌وه زیاد كردووه، ئه‌وانه‌ی ئاگاداری كاری نێرده‌كه‌ن باسله‌وه ده‌كه‌ن پلاسخارت كه له عێراق ده‌ستبه‌كاربووه، كه‌سێك بووه كه ئه‌زموون و پێشینه‌ی كاركردنی له ناو نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان نه‌بووه، سه‌رباری ئه‌مه باگراوه‌ندێكی سه‌ربازیی هه‌بووه نه‌ك دیپلۆماسی و شاره‌زای كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی نه‌بووه، بۆیه زۆرجار سنوری ئه‌ركه‌كه‌ی خۆی به‌زاندووه‌و ئه‌مه‌ش شه‌پۆلێك ناڕه‌زایه‌تی به‌ڕووی نێرده‌كه‌دا ته‌قاندوه‌ته‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا به‌شێوه‌یه‌كی تاكڕه‌وانه مامه‌ڵه‌ی كردووه‌و نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ تیمه‌كه‌ی له عێراق، ته‌نانه‌ت جێگره‌كه‌ی (كلاودیۆ كۆردۆن) رۆڵیكی ئه‌وتۆی نییه‌و هیچ بوارێكی بۆ نه‌هێشتوه‌ته‌وه. له حاڵی مانه‌وه‌ی نێرده‌كه‌دا له عێراق، ره‌نگه پێویست به‌وه بكات نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان كه‌سێك بۆ عێراق بنیرێت كه بتوانێت دۆخی ئاڵۆزی دوای پلاسخارت ئاسایی بكاته‌وه. بۆ رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی و ئه‌وانه‌ی پشتیوانی چه‌سپاندنی مافه‌كانی مرۆڤ ده‌كه‌ن، كشانه‌وه‌ی (یونامی) له عێراق كاریگه‌ری نه‌رێنی ده‌بێت، چونكه ئه‌م نێرده‌یه به‌رده‌وام راپۆرتی خۆی له‌باره‌ی دۆخی مافی مرۆڤ له عێراق بۆ ئه‌نجومه‌نی ئاسایش به‌رزده‌كاته‌وه.
.jpg)
.png)
.jpg)
