راپۆرتی: فازل حەمەرەفعەت – نامیق رەسوڵ هەرێمی كوردستان بەرەو ئەنجامدانی ریفراندۆمێكی تر هەنگاودەنێت، ریفراندۆمی ئەمجارە بۆ سەربەخۆیی‌و جیابونەوە نییە لە عێراق، بەڵكو بۆ پەسەندكردن یان رەتكردنەوەی یەكەم دەستورە لە مێژووی هەرێمدا. لەدوای ساڵی 1992وە كە هەرێمی كوردستان وەكو قەوارەیەكی دانپێدانەنراو دەركەوتووە، خەڵكی هەرێم سێجار ئەزمونی ریفراندۆم یاخود (راپرسی)یان تاقیكردوەتەوە: ریفراندۆمی یەكەم: راپرسی‌و دەنگدان لەسەر دەستوری نوێی عێراق لە ساڵی 2005دا. ریفراندۆمی دووەم: ریفراندۆمێكی نافەرمی بوو، بزوتنەوەی "هەتا كەی؟" لە ساڵی 2005 هاوكات لەگەڵ دەنگدان لەسەر دەستوری عێراق، رێكیخستبوو، تێیدا پرسی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان یاخود مانەوەی لەگەڵ عێراق خرایەبەردەم دەنگدەرانی هەرێمەوە. ریفراندۆمی سێیەم: ئەو ریفراندۆمە بوو كە رۆژی 25ی ئەیلولی 2017 بۆ سەربەخۆیی‌و جیابونەوەی هەرێم لە عێراق بەڕێوەچوو. ریفراندۆمی چوارەم لە كاتێكدا هێشتا خەڵكی هەرێم لە وشەی "ریفراندۆم" دەسڵەمنەوە، بەهۆی ئەو لێكەوتانەی كە لەدوای ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلول بەسەر هەرێم‌و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمدا هات، هەرێمی كوردستان بەرەو ریفراندۆمێكی تر هەنگاودەنێت. لە رۆژانی دوای شكستی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێم، چالاكوانان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وەكو رەخنە لە مەسعود بارزانی، وێنەیەكی بارزانیان بڵاودەكردەوە كە لەسەر نوسرابوو "پێتان چۆنە ریفراندۆمێكی ترتان بۆ بكەم"، ئەگەرچی ئەمە لەڕووی كۆمیدیاوە باسی لێوەدەكرا، بەڵام بارزانی دەیكات بە راستی سەركردایەتی ریفراندۆمێكی تر دەكات لە هەرێمی كوردستان، ریفراندۆم بۆ پەسەندكردنی یەكەمین دەستور لە مێژووی هەرێمدا. رۆژی 28ی مانگی رابردوو دوای گەڕانەوەی لە گەشتەكەی بۆ بەغداد‌و وڵاتانی كەنداوی عەرەبی، مەسعود بارزانی لە دیدارێكدا لەگەڵ ژمارەیەك رۆژنامەنوس وتی:" نەبوونی دەستوور نەقسێكی گەورەیە، نەقسێكی گەورەش بوو كە لە كاتی خۆی نەخرایە بەردەم خەڵك بۆ ئەوەی رای لەسەر بدرێت، هەڵەیەكی گەورەبوو كرا، ئەوەش بە نیەتێكی پاك بۆ ئەوەی یەكڕیزی كورد بە حیساب بپارێزین، بەدڵنیاییەوە لەو چوار ساڵەی داهاتوو ئینشاڵڵا دەبێت ئەو بابەتە كۆتایی پێبهێندرێت‌و ببین بە خاوەن دەستوورێكی رێكوپێك". دەستور چۆن دەنوسرێتەوە؟ بەپێی ئەو رێوشوێنانەی لەسەر ئاستی جیهان دەگیرێتەبەر بەتایبەتی لەو وڵاتانەی كە تازە دەبن بە خاوەنی دەستور یان رژێمە سیاسییەكانیان گۆڕانی بەسەردادێت یاخود دەستوریان هەیە‌و هەمواری دەكەنەوە، پرۆسەی نوسینەوەی دەستور بە چەند قۆناغێكدا تێدەپەڕێت. قۆناغی یەكەم: دیاریكردن یاخود هەڵبژاردنی لیژیەك بۆ نوسینەوەی رەشنوسی دەستور. قۆناغی دووەم: نوسینەوەی رەشنوسی دەستور لەلایەن لیژنە راسپێردراوەكەوە، دەبێت لیژنەكە لەماوەی (90) رۆژدا رەشنوسەكە ئامادە بكات. قۆناغی سێیەم: رەوانەكردن‌و پەسەندكردنی رەشنوسی دەستور لە پەرلەمان بەزۆرینەی (دوو لەسەر سێ)ی دەنگی پەرلەمان. قۆناغی چوارەم: ئەنجامدانی ریفراندۆمی گشتی‌و دەنگدانی خەڵك بۆ پەسەندكردنی یان رەتكردنەوەی دەستورەكە. ئێستا هەرێمی كوردستان خاوەنی زیاد لە چەند رەشنوسێكی دەستورە، دواهەمینیان ئەو رەشنوسەیە كە ساڵی 2009 ئامادەكراوە، بەڵام دیارنییە ئەگەر بڕیاردرا لە سەر نوسینەوەی دەستور كار بە هیچ یەكێك لەو رەشنوسانەی پێشتر دەكرێت، یاخود رەشنوێكی نوێ دەنوسرێتەوە. مێژووی نوسینەوەی دەستور لە هەرێم لە ساڵی 1992ەوە دوای یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، چەندین هەوڵ هەبوو بۆئەوەی دەستورێك بۆ هەرێم بنوسرێتەوە، ئەمەش بەمەبەستی جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان (یاسادانان- جێبەجێكردن- دادوەری) لە یەكتری‌و دیاریكردنی سیستمی سیاسی هەرێم، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنەكان لەسەر سیستمی سیاسی لەنێوان سیستمی (سەرۆكایەتی یان پەرلەمانی یاخود تێكەڵ)، نەتوانراوە دەستور پەسەند بكرێت. ساڵی 2009 لە كۆتایی خولی سێیەمی پەرلەماندا، پارتی‌و یەكێتی پرۆژە دەستورێكیان بۆ هەرێم نوسییەوە، لە كۆتاییەكانی ئەو خولەدا لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەندكرا‌و لەڕێگەی بریكارەكانی دابەشكردنی خۆراكەوە دەقی پرۆژە دەستورەكە بەسەر هاوڵاتیاندا دابەشكرا. پرۆژەكە لە (122) ماددە پێكهاتبوو، لە 24ی ئابی 2009 لەلایەن خولی سێیەمی پەرلەمانەوە لەكۆی (97) ئەندامی ئامادەبوو (96) دەنگی هێناو پەسەندكرا، هەر ئەوكات بڕیاردرا پرۆژە دەستورەكە بخرێتە راپرسییەوە، ئەم بڕیارەی پەرلەمان لەكاتێكدا بوو ماوەی یاسایی خولی سێیەم كۆتایی هاتبوو، بەوپێیەی لە تەمموزی 2009 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو بوو، بەڵام هێشتا پەرلەمانتارە نوێیەكان دەستبەكار نەبووبوون. كاتێك ئەو ساڵە بەرەیەكی بەهێزی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی كوردستان پێكهات (35 كورسی لە كۆی 111 كورسی) دەنگی ناڕەزایی دژی دەستورەكە بەرز بووەوەو رێگەیان نەدا بخرێتە راپرسی جەماوەرییەوە. 17ی ئازاری 2011‌و یەك مانگ دوای زنجیرە خۆپیشاندانە ناڕەزایەتییەكانی هەرێم كە بە خۆپیشاندانەكانی "17 شوبات‌و رۆژانی دوایی" ناسراوە، پەرلەمانی كوردستان بڕیاری‌ ژمارە (2)ی‌ پەسەندكرد، كە لە (10) ماددەو (35) خاڵ پێكهاتووە، یەكێك لە بڕیارەكانی بریتی بوو لە "گەڕاندنەوەی دەستور بۆ پەرلەمان بەمەبەستی هەمواركردنەوەو دروستكردنی كۆدەنگی سیاسی‌‌و سازانی نیشتمانی لەسەری"، بەڵام دواجار دەستور نەگەڕێندرایەوە پەرلەمان‌و پرۆژەكە پشتگوێخرا. دەستورێكی نوێ لە خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا كە بزوتنەوەی گۆڕان سەرۆكایەتی پەرلەمانی دەكرد، لیژنەیەكی نوێ بۆ نوسینەوەی دەستور پێكهێنرا. لیژنەی نوسینەوەی دەستور بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2015 پێكهێنراو ماوەی (3) مانگی هەبوو بۆ كاركردن، لەو ماوەیەدا لیژنەكە توانی سێ‌ دەروازەو (74) ماددە بنوسێتەوە، بەڵام دواجار لە پرسی دەسەڵاتەكان‌و جیاكردنەوەیان لە یەكتر‌، لە 20ی ئابی ساڵی ڕابردوودا بەهۆی ململانێ سیاسییەكانەوە پرۆژەی دەستور پەكیكەوت‌و دوای پەكخستنی پەرلەمانیش كاری ئەو لیژنەیە راگیراو نەتوانرا نوسینەوەی دەستورەكە تەواو بكرێت. ئەندامانی لیژنەی دەستور ئەندامانی دواین لیژنە بۆ نوسینەوەی دەستور بۆ هەرێمی كوردستان پێكهاتبوو لەم كەسانە: فراكسیۆنی پارتی 1-    ڤالا فەرید 2-    حاكم نەمر كەچۆ 3-    فرسەت سۆفی 4-    سیروان زەهاوی 5-    عوسمان وەیسی 6-    عەبدولحەكیم خەسرۆ 7-    عەبدولفەتاح عەبدولڕەزاق فراكسیۆنی گۆڕان 1-    بەهار محمود 2-    كوێستان محەمەد 3-    عەدنان عوسمان 4-    شۆرش حاجی فراكسیۆنی یەكێتی 1-    گۆران ئازاد 2-    خامۆش عومەر عەبدوڵا 3-    چێنەر علی جۆڵا 4-    دادوەر ئەركان قادر فراكسیۆنی یەكگرتوو 1-    ئەبوبكر هەڵەدنی 2-    خەلیل ئیبراهیم  فراكسیۆنی كۆمەڵ دانا دارا كلدان‌و ئاشوری‌و ئەرمەنەكان مونا یوخەنا یاقو توركمانەكان یەك نوێنەر‌و چوار پارتی سیاسی (بزوتنەوە ئیسلامی، سۆسیالست، شیوعی، ئاراستەی سێیەم) بەهەمویانەوە یەك نوێنەریان لە لیژنەی نوسینەوەی دەستور پێدرابوو، بەڵام چوار لایەنەكە بایكۆتی لیژنەكەیان كردوو بەشدارییان تێدا نەكرد.  ناكۆكییە گەورەكە! لە پرۆژەی دەستورەكەی پێشوودا، سیستمی حوكمڕانی هەرێم (سەرۆكایەتی یان پەرلەمان)، خاڵی سەرەكی ناكۆكی بوو لەنێوان لایەنەكان، پارتی دیموكراتی كوردستان داوایدەكرد سیستمی حوكمڕانی هەرێم سەرۆكایەتی بێت واتە سەرۆك لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت‌و پەرلەمان مافی لێپرسینەوەی لە سەرۆك نەبێت، پارتییەكان بۆ ئەمە زیاتر نمونەی سیستمی حوكمڕانی ئەمریكایان دەهێنایەوە. لەبەرامبەردا بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی نیشتمانی‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و كۆمەڵی ئیسلامی داوای سیستمی پەرلەمانیان دەكرد، واتە سەرۆك لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت‌و هەر لەناو پەرلەمانیشەوە لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت، ئەم بەرەیەش زیاتر نمونەی بە سیستمە سیاسییەكانی ئەوروپا دەهێنایەوە. بەهۆی ناكۆكییەكان لەسەر شێوازی سیستمی حوكمڕانی، پرۆژەی دەستور پەكیكەوت، ئێستا كە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی باس لە نوسینەوە‌و پەسەندكردنی دەستورێكی نوێ بۆ هەرێم دەكات، بەرپرسانی پارتی لە چەند هەفتەی رابردوودا چەندین لێدوانیان داوە‌و باس لەوە دەكەنەوە دەبێت سیستمی حوكمڕانی هەرێم "سەرۆكایەتی" بێت، لایەنە ركابەرەكانی پێشووی پارتی كە ئێستا سەرقاڵی گفتوگۆن لەگەڵ پارتی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بێدەنگن یاخود نایانەوێت بە دژە لێدوان لەبارەی سیستم‌و دەستورەوە تەگەرە بخەنە رەوتی دانوستانەكانیان لەگەڵ پارتی بۆ حكومەت. رەنگە هۆكاری سەرەكی راكێشانی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ناو كابینەی نوێی حكومەت لەلایەن پارتییەوە، سەرباری ناكۆكییەكانی رابردوو، بەپلەی یەكەم پەیوەندیداربێت بە پرسی دەستورەوە، چونكە تێپەڕاندنی رەشنوسی دەستور لە خولی نوێی پەرلەمان پێویستی بە (دوو لەسەر سێ)ی دەنگی پەرلەمانتاران هەیە، واتە لە كۆی (111) ئەندام پێویستی بە دەنگی (75) پەرلەمانتار هەیە‌و پارتی تەنیا (45) كورسی لە پەرلەمان هەیە.

ڕاپۆرتی : ئارام مەحمود (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆك كۆماری توركیا، ئەمڕۆ شەممە لە پەراوێزی كۆبونەوەی لوتكەی (جی ٢٠) كە لە (ئەرجەنتین) بەڕێوەدەچێت، داوای لە هاوتا ڕوسییەكەی (ڤلادیمێر پۆتن)كردووە، بە پێویستی بەستنی كۆبونەوەیەكی لوتكەی نوێ بۆ تاتوێكردنی دۆخی پارێزگای ئیدلیب-ی سوریا، وەك ئاژانسی هەواڵی "ڕۆیتەرز" بڵاویكردووەتەوە. هاوكات ئاژانسی هەواڵی "ئەنادۆڵ"ی توركی بڵاویكردووەتەوە، ئەردۆغان لە دیدارەكەیدا بە پۆتن-ی وتوە:" پێموایە چەندین هەنگاوی جیاواز هەن پێویستە بیانگرینبەر، لەم چوارچێوەشدا وایدەبینم كە زۆر گونجاوە گفتوگۆیەكی تایبەت بە ئیدلیب ئەنجامبدەین ئەگەر كورتیش بێت". دیدارە داخراوەكەی نێوان ئەردۆغان و پۆتن لە (بۆینس ئاریس)ی پایتەختی (ئەرجەنتین) یەك كاتژمێری خایاندووە، لە لایەنی توركی هەریەك لە (چاوش ئۆغڵۆ-وەزیری دەرەوە، خڵوسی ئاكار-وەزیری بەرگری، بەرات بەیرەك-وەزیری گەنجینەو دارایی، فاتح دونماز-وەزیری وزەو سەرچاوە سروشتیەكان، ئیراهیم كاڵن-وتەبێژی سەرۆكایەتی، هاكان فیدان-سەرۆكی دەزگای هەواڵگری، فەخری ئاڵتون- سەرۆكی فەرمانگەی پەیوەندییەكان لە سەرۆكایەتی توركیا). هەر لەو چوارچێوەیەدا، وتەبێژی سەرۆكی ڕوسیا ڕایگەیاند: ئەمڕۆ ڤلادیمێر پۆتن گفتوگۆیەكی درێژی لەگەڵ ئەنگێلا مێركل ڕاوێژكاری ئەڵمانیا سەبارەت بە دۆخی سوریا ئەنجامداوە. ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو گەڕی یانزەیەمی گفتوگۆكان لە (ئەستانە)ی پایتەختی (كازاخستان) سەبارەت بەقەیرانی سوریا بەبێ گەیشتن بە هیچ ڕێككەوتنێك سەبارەت بە لیژنەی دەستور كۆتایهات، سەرەڕای ئەوەی دەنگۆی سازانێكی دیاریكراو هەیە لەسەر هەندێك خاڵ. پێشتریش بەرپرسێكی ڕوسی ڕایگەیاند، مۆسكۆ پارێزگاری لە ڕێككەوتنی ئیدلیب دەكات لەگەڵ توركیا، ئەو لێدوانەش دوای ئەو هۆشدارییانە هات كە لەبارەی ئەگەری شكستهێنانی ڕێككەوتنە دران، لەئاكامی توندبونەوەی پێكدادانە سەربازییەكان لە ناوچەكە، لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردودا. ڕۆژی (١٧)ی ئەیلولی ڕابردو، ڤلادیمێر پۆتن سەرۆكی ڕوسیاو ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا دوای كۆبونەوەكەیان لە هاوینەهەواری (سۆچی) لە باشوری ڕوسیا، ڕایانگەیاند: لەبارەی ئیدلیب-ەوە گەیشتونەتە ڕێككەوتن و بەوپێیەش ناوچەیەكی داماڵڕاو لەچەك لەنێوان هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن و سوپای ئەسەد لە (١٥)تشرینی یەكەم دەچێتە بواری جێەجێكردنەوە.  ئەو ناوچەیە بە قوڵی ١٥-٢٠ كیلۆمەترە، بەدرێژیی هێڵی بەریەككەوتنی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن و هێزە چەكدارەكان، لە١٥ی ئۆكتۆبەر/ تشرینی یەكەمی ئەمساڵ چووە بواری جێبەجێكردنەوەو تیمە سەربازییەكانی ڕوسیا و توركیاش چاودێری ناوچەكە دەكەن. دوای ڕاگەیاندنی ڕێككەوتنەكەش، سێرگی شویگۆ، وەزیری بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند، هێزەكانی رژێمی سوریا و هاوپەیمانەكانی هیچ پرۆسەیەكی سەربازی تازە لە پارێزگای ئیدلیب ئەنجامنادەن.   

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ پرسی گەندەڵی لە وەرگرتنی ڤیزا لە  ئەڵمانیا لە هەولێر مشتومڕی لەناو میدیای ئەڵمانیدا دروستكردووە، چەند فەرمانبەرێكی پرۆگرامی تایبەت بە پەنابەرانی سوریا لەو دۆسیەیە تێوەگلاون و  گەندەڵییان كردووە و لەگەڵ چەند قاچاخییەكدا كاریان كردووە و ڤیزایان بەرامبەر بە هەزاران دۆلار دەركردووە. " هۆگر ج." گەنجێكی خەڵكی سوریایە، چەند ساڵێكە دەیەوێت لەپێناوی ژیانێكی باشتردا پەنا بۆ ئەڵمانیا بەرێت، بەڵام بەقسەی خۆی كە بۆ سایتی " موهاجر نیوز" كردووە، هەمیشە دوودڵ بووە چونكە بەدوای رێگایەكی سەلامەتدا گەڕاوە بۆئەوەی خۆی و هاوسەرەكەی و منداڵە بچوكەكەی نەخاتە مەترسییەوە. هۆگر كە لە هەرێمی كوردستان دەژی لە لێدوانیدا بۆ سایتی " موهاجر نیوز" دەڵێت:" هێشتا هەر هەوڵدەدەم، هەرچەندە قاچاخچییەكان لێرە زۆر باسی رێگای سەلامەت دەكەن، وەك گەشتكردن بە فڕۆكە لە هەولێرەوە بۆ ئەڵمانیا ، بەڵام متمانەم پێیان نییە". دەشڵێت:" ئەگەر ئەو رێگایە هەبوایە، ئەوا نیوەی پەنابەرانی سوریا كە لێرە لە كەمپەكاندا دەژین دەچوون بۆ ئەڵمانیا". بەڵام " سامان ن." هاوڕا نییە لەگەڵیدا، دوو مانگ لەمەوبەر كاتێك بەدوای رێگایەكدا گەڕاوە بۆئەوەی پەنا بۆ ئەڵمانیا بەرێت، یەكێك لە قاچاخچییە ناوخۆییەكان بەڵێنی پێداوە ڤیزای " یاسایی" لە كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر بۆ وەربگرێت, لە رێگەی پەیوەندییەوە لەگەڵ فەرمانبەرانی كونسوڵگەرییەكە و قاچاخچییەكە پێشی وتووە كە " هەموو شتێك نرخی خۆی هەیە". هەزاران دۆلار سامانی 30 ساڵان كە لەگەڵ هاوسەر و دوو منداڵەكەیدا لە هەولێر دەژین دەشڵێت:" داوای 13500 دۆلاری لێكردم بۆ هەر كەسێك، و هیچ جیاوازییەكیش لە نێوان كەسانی گەورە و منداڵدا نییە، بەڵام پێشی راگەیاندم كە پارەكە وەرناگرێت هەتا ئێمە نەگەینە ئەڵمانیا". لەوانەیە ئەو رێگایەی كە سامان لە بارەیەوە قسەدەكات و هۆگر بڕوای بە بوونی نیە، بەراستی هەبێت، گۆڤاری " دێر شپیگڵ"ی ئەڵمانیی لە لێكۆڵینەوەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایكرد كە " سەرپێچی" لە پێدانی ڤیزا بە ئاوارە سورییەكان هەیە لە كونسوڵگەریی گشتی ئەڵمانیا لە هەولێر. بە گوێرەی راپۆرتەكەی " دێر شپیگڵ" ئەو پرسە پەیوەندی بە زیاتر لە 25 حاڵەتی گوماناوییەوە هەیە كە لە ماوەی مانگی ئاب بۆ كانوونی یەكەمی 2017 ئەنجامدراون. راپۆرتەكەی " دێر شپیگڵ" ئاماژە بۆ بوونی گەندەڵی و دەستكاریكردن دەكات لە پرۆگرامی تایبەت بە ئاوارە سورییەكان، لەلایەن فەرمانبەرە ناوخۆییەكانی كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر و ئاماژەش بۆ بوونی پەیوەندی لە نێوان قاچاخچییەكان و ئەو فەرمانبەرانەدا دەكات. دێرشپیگڵ لە لێكۆڵینەوە رۆژنامەوانییەكەیدا، چیرۆكی پەنابەری سوریی " جاسم م." ( 46 ساڵ) دەگێڕێتەوە كە  بە 12 هەزار دۆلار لە قاچاخچییەك ڤیزای لە كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر دەستكەوتووە , بۆئەوەی بگاتە لای هاوسەر و چوار منداڵەكەی لە ئەڵمانیا، دوای شكستهێنانی هەوڵەكانی تری بۆ گەیشتنەوە بە خێزانەكەی. بە گوێرەی لێكۆڵینەوەكە هەندێك لە پەنابەرە سورییەكان بۆ وەرگرتنی ڤیزاو گەشتكردن بۆ ئەڵمانیا بە فڕۆكە لە هەولێرەوە بڕی دوو هەزار بۆ 13 هەزار دۆلاریان بە قاچاخچییەكان داوە. سامان بە پشت بەستن بە قسەی قاچاخچییەكان جیاوازی " نرخی ڤیزا" دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەو رێگایەی كە ڤیزاكەی لێوە بەدەستدەهێنن و دەڵێت:" هەندێكجار دەستكەوتنی ڤیزا بە شێوەیەكی  كەم پشت بە چانس دەبەستێت، ئەوكاتەش نرخەكەی كەمدەبێت، بەڵام كاتێك دەستكەوتنی ڤیزا بە گرەنتی لەسەدا سەد دەبێت، بەهۆی بوونی پەیوەندی  لە نێوان قاچاخیی و فەرمانبەری كونسوڵگەریی, نرخەكەی لە 12 هەزار دۆلار تێپەڕدەكات". " دیاردەیە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەوروپا" گۆڤاری دێرشپیگڵ دەڵێت ئەم جۆرە پێشێلكاریی و گەندەڵییانە تەنها لە كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر روویان نەداوە و ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە كە كونسوڵگەری و باڵیۆزخانەكانی ئەڵمانیا لە دەرەوە بە تایبەت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەوروپا بەردەوام بە شێوەیەكی رێكخراو رووبەڕووی لێكۆڵینەوە دەبنەوە دەربارەی گەندەڵی و قاچاخچێتی لە پێدانی ڤیزادا، دەشڵێت خاڵی لاوازی باڵیۆزخانەكانی ئەڵمانیا لە دەرەوە بە زۆری فەرمانبەرە ناوخۆییەكانە كە بە بەراورد بە هاوتا ئەڵمانییەكانیان موچەیەكی كەمتر وەردەگرن. تەنهاش جیاوازی موچە نییە كە پاڵ بەو فەرمانبەرانەوە دەنێت ئەو كارە بكەن،  بەڵكو لێكۆڵەرێكی پسپۆر لە حاڵەتەكانی گەندەڵی لە تیمە دیپلۆماتییەكانی ئەڵمانیا لە دەرەوە, كە قسەی بۆ گۆڤارەكە كردووە ئەو كارە بۆ " جیاوازی رۆشنبیریی" دەگەڕێنێتەوە لە ئاماژەیدا بۆ دیاردەی بەرتیل وەرگرتن كە لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەوروپا بەربڵاوە. چۆن پرۆژەی " ساختەكاری" یەكە دەكرێت ؟ چۆن فەرمانبەرانی تری كونسوڵگەری و باڵیۆزخانەكان ئاگاداری ئەم وردكارییە نابن؟ ، دێر شپیگڵ دەڵێت ئەوانەی كە دەستكاری داواكارییەكانی پێدانی ڤیزا دەكەن، زانیاری هەڵە داخڵی نێو سیستمی پێدانی ڤیزا دەكەن لە كونسوڵگەریی، خاڵە لاوازە زۆرەكانی سیستمی كۆنترۆڵكردن دەقۆزنەوە ، چونكە بوونی ژمارەیەكی زۆری داواكاری ئەركی سەرشانی فەرمانبەرەكان قورس دەكات و لە باشترین حاڵەتدا فەرمانبەرەكان تەنها پشكنینێكی روكەش بۆ داواكارییەكان دەكەن, بەوتەی دێر شپیگڵ. وەك نمونەیەك لەسەر ئەوە  دێر شپیگڵ ئەو رووداوەی گێڕاوەتەوە كە بەسەر هاوڵاتی سوریی " رەشید م." دا هاتووە كە لە چوارچێوەی پرۆگرامی تایبەت بە ئاوارە سورییەكان داواكاری بۆ وەرگرتنی ڤیزا پێشكەشكردووە و چەند ویلایەتێكی ئەڵمانیا پێشكەشیدەكەن، یەكێك لە مەرجەكانی قبوڵكردن بوونی كەسێكە لە ئەڵمانیا كە بەڵێنی ئەوە بدات خەرجی ئەو كەسە دابینبكات كە داواكاری پێشكەشكردووە، بەڵام لە حاڵەتەكەی رەشیددا  وەك دێر شپیگڵ ئاشكرایكردووە، لەبری ناوی كەفیل ناوی كۆمپانیایەك نوسراوە كە خزمەتگوزاری پۆستی ئەلیكترۆنیی پێشكەشدەكات، جگە لەوەش رەزامەندی پێشوەخت ساختەكراوە كە پێویستە فەرمانگەی بیانییەكان لە ئەڵمانیا دەریبكات و رەشید ڤیزای بەدەستهێناوە. هێشتا گومانلێكراوەكان بەردەوامن لە كارەكانیان سەرەڕای ئەوەی كە بازنەی گومانلێكراوەكان لەو دۆسیەیە زۆر بچوكە، بەڵام وەك گۆڤارە ئەڵمانییەكە ئاماژەیپێداوە هێشتا " هیچ رێوشوێنێكی تۆمەتباركردن " لە دژیان نەگیراوەتەبەر، هەرچەندە نزیكەی ساڵێك بەسەر ئەو پێشێلكارییانەی كونسوڵگەری هەولێری ئەڵمانیا تێپەڕیووە كە كانونی یەكەمی ساڵی  رابردووە. گۆڤارەكە ئاشكراشیكردووە هێشتا ئەو فەرمانبەرە ناوخۆییانەی كە لەو دۆسیەدا تێوەگلاون بەردەوامن لە كارەكانیان لە كونسوڵگەریی، سەرەڕای ئەوەی كە وەزارەتی دەرەوە رایگەیاند ماوەی ساڵێكە ئاگاداری ئەو پێشێلكاریانەیە و رێوشوێنی پێویستی سیستماتیكی بۆ رێگەگرتن لەو جۆرە رووداوانە گرتوەتبەر. هۆگر كە هێشتا بەدوای رێگەیەكدا دەگەڕێت كۆچ بكات بۆ ئەڵمانیا دەڵێت ئەوەی وادەكات كە پەنا بۆ قاچاخچییەكان نەبەم بۆ رۆیشتنم بۆ ئەڵمانیا ئەوەیە كە رێگەی سەلامەتتر هەیە و دەشڵێت:" ئەگەر بزانم رێگای یاسایی و سەلامەت هەیە بۆ گەیشتن بە ئەڵمانیا دوای دوو ساڵی تریش ئەوا ئارام دەگرم و پەنا بۆ قاچاخچییەكان نابەم". بەڵام سامان بەوتەی خۆی كە ئاماژە بۆ " راستییەكی تاڵ" دەكات دەڵێت:" ئەگەر دۆخەكە هەر وەك خۆی بمێنێتەوە ئەوا پەنابەری تەنها بۆ دەوڵەمەندەكان دەبێت و نەهامەتی هەژارانیش بەردەوام دەبێت".  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف بەهێزترین سیناریۆ بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان ئەوەیە یەكێتی نیشتمانی ئەو پۆستە وەربگرێت، قوباد تاڵەبانی لەناو یەكێتیدا چارەنوسی كاندیدی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان یەكلادەكاتەوە. ئەمڕۆ (25) رۆژ تێدەپەڕێت بەسەر سوێندخواردنی ئەندامانی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، تائێستا پەرلەمانی نوێ هیچ كۆبونەوەیەكی نەكردووە‌و دەستەی سەرۆكایەتی هەڵنەبژاردووە. پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن‌و خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمان، لەدوای یەكەم دانیشتنی پەرلەمانەوە یەكجار بەشێوەی فەرمی لەگەڵ لایەنەكان (یەكێتی‌و گۆڕان) گفتوگۆی كردووە سەبارەت بە پێكهێنانی كابینەی نوێ. یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان لە گەڕی یەكەمدا لەگەڵ پارتی گفتوگۆیان كردووە بۆ بەشداریكردن لە كابینەی (9)ی حكومەت، كۆمەڵی ئیسلامیش تائێستا خۆی یەكلانەكردوەتەوە، سێ لایەنیش (جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی) یەكلابونەتەوە بۆ ئەوەی چوار ساڵی داهاتوو ئۆپۆزسیۆن بن. گەڕی یەكەمی دانوستانی پارتی لەگەڵ لایەنەكان باسكردن بوو لەسەر هێڵە گشتییەكان، نەك چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستە باڵاكان. سەرۆكی پەرلەمان‌و چەند ئاڵنگارییەك! پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان یەكێكە لە پۆستە هەستیارەكان، لە خولی چوارەمی پەرلەماندا ئەو پۆستە‌و دامەزراوەی پەرلەمان دوچاری قەیران هاتن. ئەو كەسەی بۆ چوار ساڵی داهاتوو سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان دەكات روبەڕووی ژمارەیەك ئاڵنگاری دەبێتەوە، هەندێك لەو ئاڵنگارییانە هی خولی چوارەمی پەرلەمانن‌و بۆ خولی پێنجەم ماونەتەوە لەوانە: •    یاسای سەرۆكایەتی هەرێم •    دەستوری هەرێم •    پرۆژەی چاكسازی •    بودجە     سیناریۆ بەهێزەكە ! سیناریۆی بەهێز بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان ئەوەیە یەكێتی نیشتمانی ئەو پۆستە ببات، چونكە پارتی دیموكراتی كوردستان سەرباری ئەوەی پۆستی سەرۆكی حكومەت دەبات، دەیەوێت لەماوەیەكی دیاریكراوی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكاتەوە‌و پۆستی سەرۆكی هەرێمیش بۆخۆی ببات. یەكێتی كێ دەكاتە سەرۆكی پەرلەمان؟ لەناو یەكێتی نیشتمانی ژمارەیەك كەس چاویان لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانە: كاندیدی یەكەم/ قوباد تاڵەبانی قوباد تاڵەبانی سەرۆكی لیستی یەكێتی بوو بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی ئەمساڵ، سەرباری ئەوەی زۆرترین دەنگی لەسەر ئاستی كاندید‌و سەرۆك لیستەكان بەدەستهێنا، بەڵام لەدوای هەڵبژاردنەوە بیدەنگە‌و لە میدیاكانەوە كەمتر دەردەكەوێت. قوباد تاڵەبانی چاوی لە وەرگرتنەوەی پۆستی جێگری سەرۆك وەزیرانە، بەڵام لەدوو ئەگەردا ئەو پۆستە وەرناگرێت‌و رەنگە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەرگرێت: •    ئەگەری یەكەم: لە كابینەی نوێدا جێگری دووەم بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران زیاد بكرێت. •    ئەگەری دووەم: مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی كابینەی نوێی حكومەت بكات، نەك نێچیرڤان بارزانی. كاندیدی دووەم/ رێواز فایەق  رێواز فایەق لەدایكبووی ساڵی 1977ی ناحیەی (پێباز)ی سەربە قەزای كەلارە، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە‌و بڕوانامەی (دكتۆرا)ى هەیە لە (یاسا)دا. لە خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا كاندید بوو بۆ وەرگرتنی پۆستی سكرتێری پەرلەمان (دوای كشانەوەی فەخرەدین قادر)، بەڵام دواجار لەبەرژەوەندی بێگەرد تاڵەبانی كشایەوە، پێناچێت ئەمجارە رێواز فایەق گۆڕەپانەكە بۆ بێگەرد تاڵەبانی چۆڵ بكات. ئەگەر قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرگرێت، رێواز فایەق چانسی گەورەی دەبێت بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، چونكە ئەگەر ماڵباتی تاڵەبانی پۆستی جێگری حكومەت ببەن، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ كەسێكی نزیك لە كۆسرەت رەسوڵ جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی دەبێت‌و رێواز فایەق بە كەسێكی نزیك لە كۆسرەت رەسوڵ دادەنرێت. لەدوو حاڵەتدا، رێواز فایەق چانسی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی نابێت: حاڵەتی یەكەم: قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرنەگرێت حاڵەتی دووەم: قوباد تاڵەبانی خۆی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت كاندیدی سێیەم/ بێگەرد تاڵەبانی بێگەر تاڵەبانی لەدایكبوونی ساڵی (1978)ی گوندی (كەلكان)ی سەربە قەزای دوكانە، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە‌و بڕوانامەی (بەكالۆریۆس)ی هەیە لە (بایۆلۆجی)دا.  لە نیوەی دووەمی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستانەوە سكرتێری پەرلەمان بوو. بەپێچەوانەی رێواز فایەق، بێگەر تاڵەبانی كاتێك چانسی بەهێز دەبێت بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، كە قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرنەگرێت، چونكە ئەوكات پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ ماڵباتی تاڵەبانی دەبێت‌و بێگەر تاڵەبانیش كاندیدی بەهێزی ماڵباتە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان. بێگەر تاڵەبانی لە دوو حاڵەتدا چانسی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی نابێت: حاڵەتی یەكەم: قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەربگرێت حاڵەتی دووەم: قوباد تاڵەبانی خۆی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت جێگرەكانی سەرۆكی پەرلەمان مانگی (7)ی ئەمساڵ خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان بەرلەوەی وادەكەی تەواو ببێت، پەیڕەوێكی نوێی بۆ پەرلەمان پەسەندكرد، بەپێی پەیڕەوە نوێیەكە پۆستی (سكرتێر)ی پەرلەمان لابراو پۆستی جێگری (دووەم)ی سەرۆكی پەرلەمان لە شوێنی دانرا. سیناریۆی بەهێز بۆ پڕكردنەوەی پۆستەكانی هەردوو جێگری سەرۆكی پەرلەمان ئەوەیە پارتی پۆستی جێگری یەكەم وەرگرێت‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پۆستی جێگری دووەم. كاندیدەكانی پارتی بۆ پۆستی جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان: •    هێمن هەورامی •    ڤالا فەرید كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان: •    عەلی حەمەساڵح ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری كابینەی نوێی حكومەت نەكات،  پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان دەدرێت بە پێكهاتەكان‌و رەنگە لەناو پێكهاتەكاندا بدرێت بە پێكهاتەی توركمان‌و (ئایدن مەعروف) پۆستەكە وەربگرێت.

(درەو میدیا): سەركردەیەكی باڵای رێكخراوی تیرۆریستی داعش زانیاری لەسەر ئەو پێشمەرگانە ئاشكرادەكات كە ساڵی  2015 لە حەویجە بەدیلگیران. دەزگای هەواڵگری عێراق ئێوارەی پێنجشەممە دەستگیركردنی سەركردەیەكی باڵای رێكخراوی تیرۆریستی داعشی راگەیاند بەناوی جەمال خەلیل تەها زناد مەشهدانی ناسراو بە ئەبوحەمزە كوردی. دەزگای هەواڵگری عێراق بەشێك لە دانپێدانانەكانی ئەو سەركردەیەی داعشی راگەیاند كە ماوەیەك والی حەویجە و كەركوك بووە لە ریزی ئەو رێكخراوەدا. ئەبوحەمزە كوردی لە دانپێدانانەكانیدا دەڵێت: " هێزەكانی پێشمەرگە لە پێشڕەویدا بوون بەرەو موسڵ لەبەرئەوە فەرمانێك دەرچوو بۆ كردنەوەی بەرەیەكی نوێ لەدژی هێزی پێشمەرگە و لەو شەڕەدا 18 پێشمەرگەمان بەدیل گرت و پێشتریش سێ‌ دیلی ترمان لابوو، پاشان فەرماندەركرا بۆئەوەی دیلەكان لە قەفەزی ئاسنیندا بەناو حەویجەدا بگەڕێنرێن". ئەبو حەمزە كوردی ئاشكراشیدەكات، پاشان لەترسی دابەزینی هێزی ئەمریكی یان عێراقی بۆ ناو حەویجە، فەرماندەركرا بۆئەوەی پێشمەرگە دیلەكان بگوازرێنەوە بۆ دەستەی دیل و شەهیدان لە موسڵ. بە گوێرەی دانپێدانانی،  مەشهەدانی، ساڵی 1973 لە بەغدا لە دایكبووە و ساڵی 1992 كۆلێژی ئاسایشی نیشتمانی تەواوكردووە و ساڵی 2006 لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە دەستگیركراوە و هەفتەیەك پێش ئازادكردنی كەسێكی بەناوی " ئەبو زەید" ناسیوە و رێككەوتون لەسەرئەوەی پەیوەندی بە داعشەوە بكەن. مەشهەدانی سەرەتا نازناوی ئەبو سەفای پێبەخشراوە و ساڵی 2015 لە ویلایەتی كەركوكەوە گواستراوەتەوە بۆ سوریا و نازناوەكەی گۆڕدراوە بۆ " ئەبوحەمزە كوردی" و چەندین پۆستی باڵای لەو رێكخراوەدا پێدراوە و دواتر دوای چڕبوونەوەی هێرشە ئاسمانییەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆسەر داعش مەشهەدانی روویكردوەتە توركیا و پاشان گەڕاوەتەوە بەغدا دەستگیركراوە.  

(درەو میدیا): سروە عەبدولواحید ڕایدەگەیەنێت، سەردانەكەی مەسعود بارزانی بۆ بەغداد لەسەر داوای ئێرانییەكان بووەو، پەشیمانبوونەوەی لە ڕیفراندۆم پێ ڕاگەیاندوون، دەشلێت، ئامانجی لە پێدانی وەزارەتێكی عێراق بە گۆڕان، بۆ بچوكردنەوەیەتی. سەرۆكی پێشوی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بە (درەومیدیا)ی ڕاشگەیاند: "سەردانەكەی بارزانی بۆ بەغدا چەند ئامانجێكی كاتی دەپێكێ‌و، هیچ ئامانجێكی ستراتیژی لەدواوە نیە، وەكو هەموو جارەكانی دیكە دوای ماوەیەكی دیكە كێشەكان سەرهەڵدەداتەوە، سەردانەكە هیچ نییە‌و هیچ گرنگەیەكیشی نەبوو، چونكە پەیوەندیەك نیە لەسەر بنەمای دامەزراوەیی دروست كرابێت، بەپێی مەزاجی مەسعود بارزانی‌و پارتییە، رەنگە ئەو پەیوەندییانە بۆ دوو مانگ، شەش مانگ هێمن‌و ئاسایی بێت بەڵام دواتر بەهۆی لێدوانێكی مەسعود بارزانی یان سەركردەیەكی عێراق تێکدەچێتەوە".  دەشلێت"سەردانەكە لەسەر داوای  ئێرانیەكان بووەو، رەدی سەردانی بەشێك لە سەركردە عێراقییەكان بووە بۆ هەولێر، ئەگینا هیچ ڕێككەوتنێكی بەدوادا نەهاتووەو، هیچ لایەنێكی عێراقیش جورئەتی ئەوەی نەكردووە ڕێككەوتن لەگەڵ پارتی بكات". بەوتەی سروە عەبدولواحید، بارزانی لە سەردانەكەیدا بۆ لای (موقتەدا سەدر) "هەوڵیداوە ناوبراو ڕازیبكات تا (فالح فەیاز) ببێتە وەزیری ناوخۆ، ئەوەش لەسەر داوای ئێرانییەكان، چونكە بارزانی ئێستا لەگەڵ ئێرانەو دژی ئەمریكایە، ئەو سیاسەت ناكات عەشایەرێتی دەكات". لەبارەی کاتی سەردانەكەشەوە، وتی:" هەر تەوقیتی سەردانەكە ئەوە هەڵدەگرێت كە بارزانی پەشیمانبوەتەوە لە ڕیفراندۆم‌و، خۆشی باش دەزانێت هەڵەی چی كردووە، بۆیە باسی ڕاستكردنەوەی هەڵەكانی ڕابردوی كرد". وتیشی:" لە بەغداد زۆرباسی ئەوەكرا كە ئەوە یەكەمجارە بارزانی بەقات‌و بۆینباخەوە بێتە بەغدادو بەجلی كوردییەوە نەیەت، ویستیوتی بەوە ئەو پەیامەیان پێبگەیەنێت كە جلە كوردییەكانی داكەندووەو، ئێستا بووە بە عێراقییەكی دەرجە یەك". سەرۆكی پێشوی فراكسیۆنی گۆڕان لەبەشێكی تری لێدوانەكەیدا بۆ (درەو میدیا) ڕایگەیاند:"بارزانی سەرۆكی حزبێكەو، هیچ پۆستێكی ڕەسمی نییە، ئەوانەشی دەڵێن مەرجەعی كوردە، ئەوانە ماستاوچین‌و دەیانەوێ پۆستیان دەستبكەوێت". لەبارەی ململانێكانیش لەسەر وەزارەتەكانی بەغداد وتی:"پارتی پێیوایە یەكێتی نابێت وەزارەتی بەربكەوێت، دەیەوێ مساوەمە لەسەر ئەو وەزارەتە بكات‌و، ڕێككەوتن بكات لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ئەوەی ئەو وەزارەتەی بداتێ‌‌و، دەستكەوتی زیاتر لەهەرێم بچنێتەوە، ئامانجی پارتی لەوە بۆ  گەورەكردنی نییە بەڵكو بۆ بچوكردنەوەیەتی، دەشیەوێت بە یەكێتی بلێت، جارێكی تر ناتوانیت بەبێ‌ من هەموو شتێك بەریت". بە قسەی سروە عەبدولواحید" زۆربەی لایەنە عێراقییەكان ڕازیبون ئەو وەزارەتە بۆ پارتی بێت، بەتایبەت ئەگەر كەسێك لە كەمینە نەتەوەییەكان بێنێت ڕەنگە لایەنەكان ئیحراجبن‌و بیاندەنێ‌".       

نوسینی: هێڤار حەسەن/ بی بی سی  وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ نۆژین مستەفای تەمەن 19 بەهار، رەنگە هەرگیز بە خەیاڵیدا نەهاتبێت كە رۆژێك لە رۆژان چیرۆكی ژیانی ببێتە كتێبێك و خانەكانی چاپ و بڵاوكرنەوە داوای لێبكەن وەریبگێڕنە سەر 13 زمانی جیهان و وێنەشی كەناڵە تەلەفزیۆنە جیهانییەكان و سایتەكان دابپۆشێت و خۆشی لەبەردەم جەماوەردا بوەستێت و ئەزمونی خۆی لە گەورەترین و بەناوبانگترین بەرنامەی جیهانییدا بگێڕێتەوە و رێكخراوە جیهانییەكانی وەك " هیومان رایتس وۆچ " و " یەكێتی ئەوروپا" دیدار و چاوپێكەوتنی لەگەڵدا بكەن. هەموو ئەو دیدار و چاوپێكەوتنانەشی بە زمانی دایك نە بەڵكو بە زمانی ئینگلیزی، كە خۆی بەبێ‌ ئەوەی لە ژیانیدا چوبێتە خوێندنگە فێری بووە و پەرەی پێداوە و لەلایەن " بی بی سی" شەوە بخرێتە لیستی ساڵی 2018ی " 100 ژن" كە كاریگەریان لە جیهاندا هەبووە. خۆفێركردن نۆژین كە خەڵكی شاری كۆبانێی رۆژئاوای كوردستانە  ئەو شارەی ساڵی 2014 بەشێكی زۆری لەلایەن داعشەوە رووبەڕووی وێرانكاری بووە ، كاتێك باس لە ژیانی خۆی دەكات لە حەڵەب ، هەوڵدەدات سروشتێكی خۆشی و گەشبینی بەسەر ئەو ژیانە پڕ لە ئازارەی تێكەڵاو بە بەرەنگاری و زەردەخنە بدات بۆئەوەی گەشبینی و ورە لە دڵی خەڵكدا زیندوو بكاتەوە. نۆژین بەهۆی ئیفلیجبوونی هەردوو قاچییەوە نەیتوانیوە لەگەڵ منداڵاندا یاریی بكات، پەیوەندی لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا بریتی بووە لە دانیشتن لە باڵكۆنی نهۆمی پێنجەمی باڵاخانەیەكی گەڕەكی شێخ مەقسودی شاری حەڵەب.                                                              نۆژین لە باڵكۆنی شوقەكەیان لە حەڵەب نۆژین دەربارەی سەرەتای فێربونی زمانی ئینگلیزی دەڵێت:" لە سەرەتادا براكانم پیتەكان و خوێندنەوەی چەند وشەیەكیان فێركردم، پاش ماوەیەك كە دورودێژ نەبوو، خۆم پەرەم بە زمانەكەمدا لە رێگەی بینی بەڵگە فیلمەكانی بی بی سی و بەرنامە زانستییەكانییەوە و هەروەها سەیری زنجیرەی ئەمریكی دڵخوازی خۆم " Days of our lives " دەكرد كە زۆر هاوكاری كردم لە فێربوونی گفتوگۆ و قسەكردندا و پاشان دەستمكرد بە خوێندنەوەی كورتە چیرۆك و رۆمان و كتێبی زانستی زانا بەناوبانگەكانی وەك ئەنیشتاین". هەروەها بوونی ئینتەرنێت هەندێكجار ئاسانكاری بۆ فێربوونی زمانی ئینگلیزی كردووە و لە رێگەی بەكارهێنانی گوگڵەوە بەدوای هەر زانیارییەك یان وتارێك یان هەر رێنماییەكدا گەڕاوە كە پێویستی پێبووە و ئەوەش یارمەتیداوە لە خۆ رۆشنبیركردن و فێربوونی هەردوو زمانی ئینگلیزی و عەرەبی لەپاڵ  زمانی دایكدا كە زمانی كوردییە. لەو بارەیەوە دەڵێت:"  لە رێگەی زیادكردنی دەنگی تەلەفزیۆنەوەكە و بینینی بەرنمە دڵخوازەكانم، خۆم بە دووردەگرت لە دەنگی تەقەو تەقینەوەكان، كە چەند میلێك لە دووری ماڵەكەمانەوە روویدەدا".                                             ساتی گەیشتنی نۆژین و خوشكەكەی بۆ دوورگەی لیسبۆس كاتێك ساڵی 2012 شەڕی سویا دەستپێدەكات، ئەوەی كە زۆر نۆژین دەترسێنێت، ئەوەیە كە لەوانەیە ئەو ببێتە هۆكارێك كە خێزانەكەی نەتوانن بەهۆی زەحمەتی گواستنەوەی لەسەر كورسییەكەی رابكەن كاتێك شەڕەكە دەگاتە ناوچەكەیان، لەبەرئەوە بڕیاردەدات لەگەڵ خوشەكە گەورەكەیدا ئەزمونی كۆچكردن بۆ ئەوروپا لە رێگەی دەریاوە تاقیبكاتەوە، بۆئەوەی بگاتە كەمپێك لە كەمپەكانی كۆچبەران لە ئەڵمانیا كە براكەی لێ‌ نیشتەجێیە.  لەو بارەیەوە نۆژین دەڵێت:" بیرم لەوە كردەوە كە هەلی خۆم بۆ دەستكردن بە ژیانێكی نوێ تاقیبكەمەوە، هەموو مرۆڤێكی شایستەی ئەوەیە هەلی ژیانی هەبێت". نۆژین بە دوو وشەی ئازاربەخش " ببورە سوریا" ماڵئاوایی لە وڵاتەكەی دەكات، چونكە لە حاڵەتی شەڕدا بەجێیدەهێڵێت، ئەو شەڕەی كە هێشتا رۆحی رۆڵەكانی دروێنەدەكرد و پاشان لە وێستگەی یەكەمی گەشتەكەیدا روودەكاتە توركیا.                                                      نۆژین دوای دابەزینی لە بەلەمی كۆچبەران لە لیسبۆس كتێبی ژیان كۆتایی 2016 و دوای گەیشتنی بە ئەڵمانیا، نۆژین چیرۆكی ژیانی خۆی بە زمانی ئینگلیزی لە كتێبێكدا دەنوسێتەوە و ژنە نوسەری بەریتانیی " كریستینا لامپ" بەشدار دەبێت لەگەڵیدا. كتێبەكە پڕە لە روودا و ئازار و هەندێكجاریش وردەكاری زۆر غەمگین و هەندێكجاریش تۆقێنەر، خوێنەر سەرەتا واتێدەگات كە چیرۆكەكە خەیاڵە، بەڵام هەرزوو درك بەوە دەكات كە ئەوە چیرۆكی ئەو ژیانەیە كە نۆژین لە كاتی جەنگدا بەسەری بردووە. كتێبەكە تەنها گەشتێكی ژیانی پڕ لە ئاڵنگاریی و وردەكاری تێپەڕاندنی بەربەستەكانی هەموو قۆناغێك ناگرێتەوە، بەڵكو پەیامێكیشە بۆ جیهان، مامەڵەی مرۆیانە لەگەڵ كۆچبەران رووندەكاتەوە كە بە ناچاری و بەهۆی جەنگەكانەوە وڵاتی خۆیان بەجێهێشتووە و هەروەها  ئەوەش رووندەكاتەوە كە ئەوان ئەو ژمارەیە نین كە خۆرئاوا لێیان بترسێت، بەڵكو ئەوان مرۆڤن و جەنگ ستەمی لێكردوون و هەروەها باسیشی لە وەكردووە كە ئەوان دەتوانن رۆڵ ببینن لە بونیاتنانی ئەو كۆمەڵگەی و وڵاتانەی پەنایان بۆ بردووە.                                                         نۆژین و خوشكەكەی لە گەشتەكەیاندا بەرەو ئەڵمانیا نۆژین لە كتێبەكەیدا باس لە سەرەتای رووداوەكانی سوریاش دەكاتن هەرچەندە ئەو كاتە واتە ساڵی 2012 منداڵێكی تەمەن 13 ساڵان بووە، باسی ئەوەشی كردووە كە دواتر چۆن رووداوەكان بەرەو توندوتیژی چوون و باجەكەشی ژمارەیەكی زۆر لە منداڵ و كەسانی بەتەمەن و هاوڵاتیانی سڤیلی بێ‌ تاوان داویانە و تیشكیشی خستوەتە سەر دۆخی دەروونی خۆی و هاوڵاتیانی سوریا لە دۆخێكدا كە فڕۆكە و موشەكەكان باڵیان بەسەردا كێشاوە. لە بەشێكی كتێبەكەیدا نۆژین دەربارەی " دێوەزمەتی ترس"  نوسیویەتی  دەربارەی گەشتەكەی بەبەلەمێكی لاستیكی كە خۆی و چەند ئەندامێكی خێزانەكەی گواستوەتەوە بۆ دوورگەی لیسبۆسی یۆنان و چۆن بیرۆكەی مەترسیدار و تۆقێنەر بە خەیاڵیدا هاتووە، بۆنمونە كەسێك كورسییەكەی كە هاوكاری رۆیشتنی دەكات هەڵبداتە ناو دەریاوە بۆئەوەی كێشی بەلەمەكە كەمێك سوكتر بكات. هاوكات لەو كتێبەدا ئاماژە بەوەدەكات كە ناچاربوون مامەڵەبكەن لەگەڵ كەسانی قاچاخچی و بازرگانەكانی مرۆڤ و باسیشی لە دۆخی پەنابەران لە كەمپەكاندا كردووە كە جەنگ ناچاریكردوون رابكەن و لەوێ‌ لە هەموو لایەكەوە بوونەتە ئامانجی سوكایەتی پێكردن. نۆژین لە كتێبەكەیدا مرۆڤایەتی پەنابەران بە جیهان دەناسێنێت كە قەدرێك كۆیكردووەنەتەوە ئەویش بێ‌ لانە بووە و دواتر چۆن بە رێكەوت وەك خێزانێك  لە رێگایاندا بەرەو جیهانێكی نادیار كۆبونەتەوە و بوون بە یارمەتیدەر و پشتیوانی یەكتر. لەو بارەیەو نۆژین دەڵێت:" هەندێك لە كۆچبەرانی كاروانەكەمان كە لە گەشتەكەدا لەگەڵمدا بوون، بەنۆر كورسییەكەمیان هەڵدەگرت، وەك ئەوە وابوون كە ئەندامی خێزانەكەم بن". پاشان نۆژینی تەمەن 15 بەهار دەبێتە پردی پەیوەندی نێوان پەنابەران و رۆژنامەنوسان و رێكخراوە جیهانییەكان، چونكە سەرەڕای ئەوەی نەچوەتە قوتابخانە، بەڵام زۆر بەباشی بە ئینگلیزی قسەیكردووە و دەڵێت:" ئەوە یەكەمجار بوو لە ژیانمدا كە هەستم كرد سودبەخشم، و دەتوانم شتێك بۆ كەسەكانی چواردەورم بكەم". دوبەی: دیداری نۆژین و شێخ ئەحمەد بن سەعید ئال مەكتوم/ ئازاری 2017 هاوڕێ لە چاوپێكەوتنیدا لەگەڵ " بی بی سی " نۆژین دەڵێت كە لە ژیانیدا هەرگیز وەك منداڵانی وڵاتەكەی نەچوەتە قوتابخانە، بەهۆی ئەوە توشی ئیفلیجی مێشك بووە و بەوەش هەردوو قاچی ئیفلیج بوون و خێزانەكەشی نەیتوانیوە خوێندنی بۆ دابین بكەن، یان ئامێری یارمەتیدەر بۆ چوونی بۆ قوتابخانە بۆ دابین دەكەن. ئەو لە نهۆمی پێنجەمی باڵاخانەیەكی گەڕەكی شێخ مەقسودی شاری حەڵەب نیشتەجێبووە كە  ئەسانسۆریشی نەبووە، لەبەرئەوە زۆربەی ژیانی بە گۆشەگیری لە ژوورەكەیدا بردووەتە سەر و جگە لە " كتێب و تەلەفزیۆن" هیچ هاوڕێیەكی تری نەبووە و تەنها لە رێگەی باڵكۆنی باڵاخانەكەوە مامەڵەی لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا كردووە و سەرنجی داوەتە جوڵەی خەڵك لە شەقامەكەدا. نۆژین كەسایەتییەكی زۆر سادە و رۆح سوكە و  بووەتە ئیلهام بەخش بۆ چەندین ملیۆن كەس كە چیرۆكی ژیانیان لە رێگەی كەناڵە جیهانییەكانەوە بینیوە، كە سەرەتا كەناڵی بی بی سی بوو كە لە سنورەوە لەگەڵیدا بووە و وردەكاری سەرنجڕاكێشی دەربارەی كەسایەتی گواستنەوە كاتێك كە تەمەنی 15 ساڵان بوو، ئەوەش لە كۆتایی ساڵی 2015دا بوو، ئەوەش بووە مایەی سەرنجی چەندین كەسایەتی بەناوبانگی جیهانی لە بوارەكانی سیاسەت و وەرزش و راگەیاندن و ئەستێرەكانی سینەما و كەناڵە جیهانییەكان و خاوەن پێداویستییە تایبەكان و كچان و كوڕانی هەرزەكار لە سەرتاسەری جیهاندا. نۆژین بە جۆرێك لە شۆخییەوە دەڵێت:" دوای پێنج خولەك لە گەیشتنم بە ئەوروپا بووم بە كەسێكی بەناوبانگ، كاتێك وێنەگری كۆمسیۆنی باڵای كاروباری پەنابەران وێنەی منی لە ساتی رزگاركردنم لە بەلەمێكی لاستیكی لە دوورگەی لیسبۆسی یۆنان بڵاوكردەوە و بەوەش هەواڵی من بە هەموو جیهاندا بڵاوبووەوە". دەشڵێت:" ئەمڕۆ دەنگم دەبیسترێت و دەتوانم هاوكاری خەڵك بكەم، بە تایبەتی كەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت". نۆژین گەشتەكەی لەم رستەیەكدا كورتدەكاتەوە " ئامانجەكان بە ئاسانی بەدەستنایەن، پێویستە لە پێناوی گەیشتن پێیان بجەنگین و كۆچكردنم لە نیشتمانە سەرەڕای ئازارەكەی ، گەشتێك بوو بۆ ژیانێكی نوێ".           نۆژین و خوشكەكەی لەگەڵ لیۆنێل میسی، یاریزانی یانەی بەرشلۆنە ئاوارەبوون ئیفلیجبوونی قاچەكانی نەبوونە رێگە لەبەردەم نۆژین بۆ بڕینی هەزاران كیلۆمەتر لە خۆرهەڵاتەوە بۆ خۆرئاوا لە گەشتێكدا كە ئەو بە " خۆش" وەسفیدەكات لە پێناوی ژیانێكی نوێدا، دوای ئەوەی شەڕ زۆرینەی شارەكانی سوریای وێرانكرد. نۆژین دەڵێت:" سەرەڕای ئەوەی نەمدەتوانی بڕۆم، بەڵام نەبووە هۆی ئەوەی كە نەرێنی بم بەرامبەر بە پەككەوتنم، بەڵكو پاڵنەرێكی بەهێز بوو بۆئەوەی خۆم پەرەپێبدەم ، لەبەرئەوە پەنام بۆ زانست و كتێب برد و كاتێك بیرم لە گەشتەكەم بەنێو دەریادا دەكردەوە بەخۆمم دەوت یان لە سفرەوە دەستپێدەكەم یان بە زەردەخەنەوە دەمرم، بەڵام سوربووم لەسەر ئەوەی كە ئەو ئەزمونە تاقیبكەمەوە." دەشڵێت:" دیمەنی زۆر ناخۆش و زەحمەتمان بینی كە هەندێك لە پەنابەران لە سنوری سربیا و هەنگاریا رووبەڕووی بووەنەوە كە لەبەر ناشیرینیان وەسفناكرێت، چەندە غەمگین بوو، كاتێك هەستت دەكرد كەسانێك هەن لە تەنها چونە ناو وڵاتێكی نوێوە لێت دەترسێن". سەرەڕای ئەوەش لە قسەخۆشی خۆی بەردەوام دەبێت و بە خۆشیەوە دەڵێت:" لە مەكدۆنیان نانی بەیانیمان خوارد، نانی ئێوارەش لە سربیا، ئێستا ئێمە بوین بە شارەزا لە جوگرافیای ئەوروپا  گەشتە دوورودرێژەكاندا".                                                  جیرارد پیكێ‌ درێسێكی یانەكەی پێشكەش بە نۆژین دەكات یەكەمجار نۆژین دەربارەی یەكەمجارەكان لە ژیاندا قسەیكرد، و گەشتەكەی زۆر بە خۆش وەسفدەكات، چونكە بەلای ئەوەوە هەموو شتەكان یەكەمجارە روودەدەن، ئەو یەكەمجارە شارەكەی بەجێدەهێڵێت، و بۆ یەكەمجار دەچێتە نێو دەریا و بۆ یەكەمجار سواری شەمەندەفەر دەبێت و بۆ یەكەمجار سنوری هەشت دەوڵەت دەبڕێت و بۆ یەكەمجار چاوی بە خەڵكی خاوەن رەگەزی جیاجیا دەكەوێت و بۆ یەكەمجار كامێراكان وێنەی دەگرن و بۆ یەكەمجاریش دەچێتە قوتابخانە و لەسەر كورسی خوێندن دادەنیشێت. نۆژین هەردوو بووە دەبێتە مایەی سەرنجی رۆژنامەنوسان و كارمەندانی رێكخراوە جیهانییەكانی ئەوانەی كە رووماڵی هەواڵی پەنابەران دەكەن، باش قسەكردن بە ئینگلیزی و ئازایەتی و زیەرەكی لە قسەكردن لەگەڵیاندا نۆژینی كردووەتە كەسایەتیی و سەركردەی گروپەكەی سەرەڕای بچوكی تەمەنی. یەكەم قوتابخانە لە ئەڵمانیا نۆژین ئەیلولی 2015 گەیشتوەتە ئەڵمانیا، ساڵێك دواتر بۆ یەكەمجار لە ژیانیدا دەچێتە قوتابخانە و لە پۆلێكدا لەگەڵ هاوڕێكانیدا دادەنیشێت یاری دەكەن و دەخوێنن، بەبێ‌ ئەوەی قاچەكانی رێگرییەكی بۆ دروست بكەن. لەوەڵام بە پرسیاری ئەوەی ئایا هاوڕێكانی لە قوتابخانە ئاگاداركردوەتەوە دەربارەی ناوبانگی خۆی و كتێبەكەی كە بۆ 13 زمانی جیهانی وەرگێڕدرا و لەگەڵ چالاكییەكانی لە نەتەوە یەكگرتووەكان ومافەكانی مرۆڤ و چاوپێكەوتن و دیداری لەگەڵ كەسایەتییە بەناوبانگەكانی جیهاندا دەڵێت:" نامەوێت بە شێوازێكی جیاواز رەفتاربكەم لەگەڵ هاوڕێكانمدا، دەمەوێت تەنها نۆژین بم و كاتێكی خۆش لەگەڵ هاوڕێكانمدا بەسەربەرم بەبێ‌ ئەوەی جیاواز بمینین، لەبەرئەوە هاوڕێكانی قوتابخانەم هیچ دەربارەی ئەوە نازانن، تەنها بەڕێوەبەری قوتابخانەكە و 44 مامۆستاكەم ئەوە دەزانن". دەربارەی خەون و خولیای دەڵێت:" لە رابردوودا  كاتێك منداڵ بووم، هیواداربووم ببمە كەشتیوانی ئاسمانی، بەڵام كاتێك پێویستە جەستییەكانی ئەو خەونەم درك پێكرد، گۆڕم بۆ پلانی بی كە خوێندنی دەرونزانی و تێگەیشتنی مرۆڤە، چونكە بڕوام وایە كە خودی مرۆڤ گەورەترین مەتەڵە". دەشڵێت:" بە هەموو جیهانی نیشاندەدەین، كە ئەنگێلا مێركڵ، راوێژكاری ئەڵمانیا لەسەر حەق بوو، كاتێك دەروازەكانی وڵاتەكەی بۆ پەنابەران كردەوە و رۆژێك لە رۆژان شانازیمان پێوەدەكات". نۆژین دەیەوێت بە جیهانی خۆرئاوا بڵێت كە ئەوان پێویستیان بەوەیە پێش پەناگەیەك هاوسۆز بن لەگەڵ پەنابەراندا، ئەوان تەنها ژمارە یان قورسایی نین، بەڵكو پەنابەران دەتوانن بەشداری بكەن لە پەرەپێدانی ئابوری ئەو وڵاتانە و دەتوانن بگەنە بەرزترین پلەی زانستی".                          سویسرا: گفتوگۆی نۆژین و زەید بن رەعد كۆمسیاری باڵای كاروباری پەنابەران لە زیوریخ كەسایەتییە بەناوبانگەكان ئەكتەر و میدیاكاری بەریتانی جۆن ئۆلیڤەر لە رێگەی بەرنامەی " Last week Tonight " ئەڵقەیەكی بەرنامە بەناوبانگەكەی لەسەر كەناڵی " HBO " ئەمریكی بۆ نۆژین مستەفا تەرخانكرد و داوایكرد دیمەنی كۆتایی زنجیرەی دڵخوازی نۆژین "  Days of our lives " نمایشبكەن، بۆئەوەی دیمەنی كۆتایی زنجیرەكە كە بەهۆی مردنی پاڵەوانەكەوە نۆژینی غەمباركردبوو بگۆڕن، لەبەرئەوە پاڵەوانەكە گەڕێنرایەوە بۆ دیمەنی كۆتایی بۆئەوەی كۆتاییەكی خۆشی هەبێت و خۆشی بۆ دڵی نۆژین بگەڕێتەوە. پاڵەوانی دیمەنی كۆتایی زنجیرەكە لە ئاماژەیدا بۆ چیرۆكی نۆژین دەڵێت:" قورس نییە لە مردنەوە بگەڕێیتەوە بۆ ژیان، قورستر ئەوەیە كە لە سوریاوە و لەرێی هەشت دەوڵەتەوە لەسەر كورسی گەڕۆك بێیت بۆ ئەڵمانیا، بەڵام كتێبەكەی نۆژین مستەفام خوێنەوە كە ئیلهامی پێ‌ بەخشیم و هانیدام بەرگری بكەم و بگەڕێمەوە بۆ ژیان". مەلالە یوسفزای پاكستانی كە خاوەنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییە دەڵێت:" نۆژین فێریكردم كە خەونەكان سنوریان نییە، ئەو پاڵەوان و ئیلهامبەخشی ئێمەیە، ئامۆژگاری هەموان دەكەم كە كتێبەكەی بخوێننەوە, كە هێز دەبەخشێت".          بەرگی كتێبەكەی نۆژین " هەڵاتن لە جەنگەوە بۆ ئازادی"        

ڕاپۆرتی: ئارام مەحمود دوای بەبنبەست گەیشتنی دانوستانی كوتلە سیاسییەكان سەبارەت بە كۆتاییهێنان بە قەیرانی (8) وەزارەتە پڕنەكراوەكە، هاوپەیمانی (بونیاتنان) كە لەلایەن (هادی عامری‌و نوری مالیكی)‌و هەندێك لە هێزە سوننیەكانەوە پێكهێنراوە، هەوڵەكانی چڕكردوەتەوە لەپێناو تێپەڕاندنی كاندیدەكانی بە زۆرینەی دەنگ.  ڕێككەوتن  زەحمەتە ئەندامێكی هاوپەیمانی (بونیاتنان) دەڵێت، لە دوێنێ‌ پێنج شەممەوە، جمجۆلێكی فراوان بۆ پێكهێنانی بەرەیەك دەستیپێكردووە، بۆ ئەوەی زۆرترین پەرلەمانتار لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە، بۆ زامنكردنی تێپەڕاندنی كاندیدەكانی (بونیاتنان) بۆ وەزارەتە پڕنەكراوەكان، لە حاڵەتی بەردەوامبونی ناكۆكییەكان. ئەوەشی بۆ ڕۆژنامەی (عەرەبی ئەلجەدید) ئاشكراكردووە، هاوپەیمانی (بونیاتنان) پێداگرە لەسەر كاندیدەكانی بەتایبەت دانانی (فالح فەیاز) لە پۆستی وەزارەتی ناوخۆ، كە لەلایەن هاوپەیمانی (سائیرون)‌و خودی (موقتەدا سەدر)ەوە، بەتوندی ڕەتدەكرێتەوە. لەگەڵ ئەوەی هەموو پێشهات‌و ئاماژەكانی ئێستا ئەوە دەردەخەن، گەیشتن بە ڕیككەوتنی كوتلە سیاسیەكان لەسەر كاندیدی تەواوی وەزارەتە پڕنەكراوەكان كارێكی قورسە، بەڵام یەكێك لە ئەگەرە چاوەڕوانكراوەكان ئەوەیە، ڕۆی سێ‌ شەممەی داهاتوو (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆك وەزیرانی عێراق بچێتە پەرلەمان‌و، ناوی كاندیدی (6) وەزارەت پێشكەش بكات، جگە لەكاندیدانی هەردوو وەزارەتی (ناوخۆو بەرگری) وەك ئەوەی (موقتەدا سەدر) لەدواین تویتیدا بۆ (عەبدولمەهدی) پێشنیاز كرد.  ناوخۆو بەرگری نادرێن بە كەسانی حزبی (غالب عومێری) پەرلەمانتار لەهاوپەیمانی (چاكسازی‌و بونیاتنان) كە لەلایەن (سەدرو عەبادی)و بەشێك لە هێزە سوننیەكانەوە پێكهێنراوە، دەڵێت، هاوپەیمانییەكەی ڕەتیدەكاتەوە وەزارەتەكانی (ناوخۆو بەرگری) بدرێن بە كەسانی حزبی‌و داوا دەكات بدرێن بە كەسانی سەربازی. (عومێری) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕاشیگەیاندووە: زۆرینەی ئەندامانی پەرلەمان ڕەتیدەكەنەوە دەنگ بە كەسایەتییەكی حزبی بدەن بۆ ئەو دوو وەزارەتە، ڕونیشكردۆتەوە، كاندیدە حزبییەكان كێشەی گەورەیان لە پەرلەمان خولقاندووەو، هەندێك لە هێزە سیاسیەكان دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ پشكێنەی حزبی لە دابەشكردنی پۆستەكان، كە ئەوەش لە پرۆگرامی حكومەتەكەی (عەبدولمەهدی)دا ڕێككەوتنی لەسەر نەكراوە.   لەسەروبەندی توندبونەوەی ململانێكان‌و، تەواونەكردنی كابینەی حكومەتدا، (عادل عەبدلمەهدی) ڕوبەڕوی مەترسی، یەكەم سكاڵای یاسایی دەبێتەوە، لەوەتەی لەسەر كورسی سەرۆك وەزیران دانیشتووە. تۆمەتەكانی پەردەپۆش كردوون (حسێن ئەلعیقابی) ئەندامی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی عێراق لە بەیاننامەیەكدا دەڵێت، بەنیازە سكاڵای یاسای لە دژی سەرۆك وەزیران تۆماربكات، ڕاشیگەیاندووە:" سەرۆك وەزیران پیشێلكاری زۆرو ڕوونی كردووە لە پێكهێنانی حكومەتە تەوانەكراوەكەی، هەر لە پابەندنەبونی بە لێكۆڵینەوە لە بوونی مەرجە دەستوریی‌و یاساییەكان لە كاندیدی وەزارەتەكانی‌و بێبەری كردنیان لە ڕێوشوێنەكانی لێپرسینەوەو دادپەروەری، تا دەگاتە تۆمەتەكانی تیرۆرو گەندەڵی دارایی". (عیقابی) ئاماژەی بەوەداوە:" ڕێسا یاساییەكان سەرۆك وەزیران پابەند دەكات بە ڵێكۆڵینەوەو، بەدەستهێنانی زانیاری‌و، بوونی مەرجەكان‌و، نەبوونی هیچ بەربەستێك پێش ئەوەی كاندید پێشكەش بە پەرلەمان بكات بۆ دەنگدان لەسەری". باسی كۆمەلێك پێشێلكاری تریشی كردووە كە خۆی لە " چاوپۆشی لە هەندێك وەزیر كردووە كە شیاوی متمانەین، لەگەڵ شاردنەوەی زانیاری، دوای گەیشتنی لە فەرمانگە پەیوەندیدارەكانەوە.   تەئكیدیشی كردووە:" لە ئەنجامی ئەو پێشێلكارییانە بڕیارمانداوە سكاڵای یاسای دژی سەرۆك وەزیران تۆمار بكەین، سەبارەت بە پرسی چاوپۆشین لە وەزیرە نەشیاوەكان، كە مەرجە دەستوریی‌و یاساییەكانیان تیادا نییە". 

راپۆرتی: درەو میدیا هەریەكە لە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان ناوی كاندیدی خۆیان بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی داد پێشكەش بە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە، كە تاكە كاندیدی فەرمی گۆڕان حاكم ( ئیسماعیل عومەرە). (درەو میدیا) زانیویەتی، پارتی‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان ئێستا لە ململانێیەكی تونددان لەسەر وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی داد، كە سێیەم وەزارەتە بڕیارە لە حكومەتی نوێی عێراق بە كورد بدرێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لە سەردانەكەیدا بۆ بەغداد، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی داوای لە عادل عەبدولمەهدی كردووە پۆستی وەزارەتی داد نەدرێت بە یەكێتی‌و عەبدولمەهدی لەچوارچێوەی موجامەلەی سیاسیدا بەڵێنی پێداوە پۆستەكە بە یەكێتی نەدات، بەڵام یەكێتی سورە لەسەر وەرگرتنی ئەو پۆستە‌و تاكە كاندیدیشی بۆ وەزارەتی داد (خالید شوانی)یە. پەیوەندییەكی تەلەفۆنی سەرچاوەیەكی باڵای ئاگادار بە (درەو میدیا) راگەیاند، لەدوای گەڕانەوەی مەسعود بارزانی لە گەشتەكەی بۆ بەغدادو وڵاتانی كەنداو، نێچیرڤان بارزانی بە تەلەفۆن لەگەڵ عومەری سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان قسەی كردووە. (درەو میدیا) زانیویەتی، لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا نێچیرڤان بارزانی، عومەر سەید عەلی ئاگاداركردووە لەوەی مەسعود بارزانی رازیبووە بەوەی پۆستی وەزارەتی دادی عێراق بدرێت بە گۆڕان‌و لەوبارەیەوە قسە لەگەڵ عادل عەبدولمەهدی كراوە.  كاندیدەكان گۆڕان كێن؟ بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بزوتنەوەی گۆڕان بە فەرمی ناوی حاكم (ئیسماعیل عومەر) دادوەری دادگای بەرایی سلێمانی بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی داد پێشكەش بە عادل عەبدولمەهدی كردووە. ئەمە لەكاتێكدایە بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد دەست (درەو میدیا) كەوتووە، بزوتنەوەی گۆڕان پێشتر ناوی دوو كاندیدی تری بۆ عادل عەبدولمەهدی ناردووە‌و كاندیدەكان بریتین لە هەریەكە لە (بەشدار حەسەن)‌و (ئازاد چۆمانی). عەبدولمەهدی داوای بێلایەنێك دەكات (درەو میدیا) زانیویەتی، بەهۆی فشارەكانی پارتی‌و یەكێتییەوە، عادل عەبدولمەهدی بڕیاریداوە پۆستی وەزارەتی داد بدات بە كەسێكی بێلایەنی كورد. پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە نیازی عەبدولمەهدی تێگەیشتووە لە دانانی كاندیدی بێلایەن، بەشێوەیەكی خێرا قازی (دارا نورەدین)ی لە ئوردنەوە هێناوەتەوە بۆ عێراق. ناوەكان رەوانەی نەزاهە كراون عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق ئێستا ناوی هەریەكە لە حاكم (رزگار حەمەئەمین) دادوەری پرۆسەی دادگایكردنی سەددام وەكو كاندیدێكی بێلایەنی كورد‌و (خالید شوانی) وەكو كاندیدی یەكێتی‌و (بەشدار حەسەن)و (ئازاد چۆمانی) وەكو دوو كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان‌و قازی (دارا نورەدین)ی وەكو كاندیدێكی بێلایەنی پارتی رەوانەی دەستەی نەزاهە كردووە بەمەبەستی وردبینیكردن لە دۆسییەكانیان بەر لە هەڵبژاردنی یەكێكیان وەكو وەزیری داد. رەنگە لە رۆژانی داهاتوودا لە هەرێمی كوردستانەوە ژمارەیەك ناوی تر لەلایەن هەرسێ لایەنەكەوە رەوانەی بەغداد بكرێن وەكو كاندید بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی داد.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت دابەشكردنی پۆستەكانی حكومەت‌و پەرلەمانی نوێی كوردستان، دۆخی ناوخۆی یەكێتی خستوەتەبەردەم ئاڵنگارییەكی نوێوە، شەڕی جەمسەرەكان لەسەر پۆستەكان تادێت قوڵتر دەبێت، ئەمە لەكاتێكدایە هێشتا شەڕی میراتی یەكێتی لەنێوان ماڵبات‌و هاوڕێكانی تاڵەبانیدا یەكلانەبوەتەوە. لەدوای دانانی بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق، یەكێتی نیشتمانی كوردستان یەكەم سەركەوتنی سیاسی پاش كۆچی دوایی سكرتێرەكەی (جەلال تاڵەبانی) تۆماركرد، بەڵام ئەم سەركەوتنە بەردەوام نەبوو. چەند رۆژێكە دۆخی ناوخۆیی یەكێتی دەكوڵێت، ململانێی نێوان جەمسەرە سیاسییەكان تونددەبێتەوە‌و لق‌و پۆپی زیاتر لە درەختەكەی یەكێتییەوە سەردەردەهێنێت. شەڕی ئامۆزاكان جەمسەرێكی بەهێزی ململانێ ناوخۆییەكانی یەكێتی شەڕی دوو ئامۆزاكەیە (بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور تاڵەبانی)یە، بافڵ كە كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتییە، لەدوای نەخۆشكەوتنی باوكییەوە گەڕاوەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان‌و لە دەباشانەوە دەیەوێت یەكێتی جڵەو بكات، بافڵ لە سێ ئاستدا شەڕ لەسەر میراتەكەی باوكی دەكات: ئاستی یەكەم: پارەو دارایی یەكێتی بافڵ لە یەكەم هەنگاودا كار بۆ كۆكردنەوە‌و كۆنترۆڵكردنی داراییەكانی باوكی‌و یەكێتی دەكات‌و لاپەڕەی قەرزە كۆنەكان هەڵدەداتەوە‌و هەموو ئەو پشكانەی كە یەكێتی لەناو كۆمپانیا گەورەكان هەیەتی لەگەڵ ئەو قەرزانەی كە حزب بە كۆمپانیا یاخود شەخسی داوە، ئێستا بافڵ تاڵەبانی دەیەوێت كۆیانبكاتەوە. (درەو میدیا) زانیویەتی لە چەند رۆژی رابردوودا بافڵ تاڵەبانی ئۆپراسیۆنێكی ئابوری ئەنجامداوە بۆ كۆكردنەوەی هەندێك لە سامانە پشتگوێخراوە داراییەكانی یەكێتی. ئامۆزاكەی كە (لاهور شێخ جەنگی)یە، كێبركێیەكی گەورەی هەیە لە بافڵ تاڵەبانی لەڕووی دەستگەیشتن بە سەرچاوە داراییەكان، بەتایبەتیش لەڕێگەی ئۆپراسیۆنەكانی هەردوو دەزگای زانیاری‌و دژە تیرۆرەوە، كە ئەو دوو دەزگایە بەهۆی هەستیاری كارەكانیانەوە بودجەو داهاتێكی نەزانراویان هەیە. ئاستی دووەم: هێزی چەكدار بەر لە مردنی، جەلال تاڵەبانی فەرماندەی گشتی هێزی چەكداری یەكێتی نیشتمانی بوو، ئەو هێزانە بەتەنیا بە فەرمانی ئەو جوڵەیان پێدەكرا، بەڵام دوای كۆچی تاڵەبانی باوك، فەرمانی هێزی پێشمەرگەی یەكێتی دابەشبوو بەسەر چەند جەمسەرێكدا. بافڵ تاڵەبانی لەدوای گەڕانەوەی بۆ كوردستان لەهەوڵی جڵەوكردنی هێزە چەكدارەكاندایە، بۆ ئەمەش ژمارەیەكی زۆر سەردان‌و كۆبونەوە لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان كرد، بەتایبەتیش هێزەكانی (70) كە شێخ جەعفەر شێخ مستەفا فەرماندەیی دەكات. لەم ئاستەشدا، بافڵ تاڵەبانی روبەڕووی هەژمون‌و دەسەڵاتی لاهور شێخ جەنگی ئامۆزای دەبێتەوە، بەوپێیەی لاهور شێخ جەنگی پێگەیەكی بەهێزی لەناو هێزە ئەمنییەكاندا هەیە. ئاستی سێیەم: شەرعیەتی سەركردایەتی بافڵ تاڵەبانی تاڕادەیەك ئاستی یەكەم‌و دووەمی كۆنترۆڵكردووە‌و ئێستا لە ئاستی سێیەمدا دوچاری كێشە بووە، بافڵ خۆی بە میراتگری حەقی باوكی دەزانێت، بەڵام پێگەی سیاسی ئەو لەناو ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا وەكو پێویست بەهێز نییە. لەبەرمبەردا لاهور شێخ جەنگی لەناو ئەنجومەنی سەركردایەتیدا پێگەی بەهێزی هەیە، ئەمەش بەتەواوەتی لە یەكلاكردنەوەی چەند پرسێكدا دەركەوت، بەتایبەتی لە پرسی سڕكردنی مەكتەبی سیاسی، ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە (50) كەس پێكدێت، هەندێكجار ژمارەی لایەنگرەكانی لاهور شێخ جەنگی لەناو ئەو ئەنجومەنەدا دەگاتە (30) ئەندام. سەرەڕای ئەنجومەنی سەركردایەتی، لاهور شێخ جەنگی پێگەی بەهێزی لەناو ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتیدا هەیە كە وەكو پەرلەمانی حزب وایە‌و لاهور شێخ جەنگی خۆشی ئەندامە لەو ئەنجومەنەدا. بەمدواییە یەكێتی نیشتمانی ژمارەیەك گۆڕانكاری لەناو ئۆرگانەكانی خۆیدا ئەنجامدا، براوەی یەكەمی ئەو گۆڕانكارییانە لاهور شێخ جەنگی بوو، زۆرینەی ئەو كەسانەی كە لە پۆستی بەرپرسی مەڵبەندەكان دانران، كەسانی نزیك بوون لە لاهور شێخ جەنگی لە نموونەی مەڵبەندەكانی (كۆیە- كەلار- چەمچەماڵ). یەكێتی لە بەرداشی دوو ئامۆزاكەدا ئەوەی كە ماوەتەوە لە دەرەوەی بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی، ژمارەیەك كارەكتەری سیاسین كە رۆڵێكی ئەوتۆیان نەماوە‌و هەرجارەو دەكەونە سەنگەری یەكێك لە دوو ئامۆزاكەوە‌و خۆیان هیچ جۆرە جوڵەیەكی سیاسی ئەوتۆیان نییە كە خەونی دەستگرتن بێت بەسەر یەكێتیدا: یەكەم: كۆسرەت رەسوڵ عەلی هەرچەندە یەكێتی تائێستا كۆنگرەی نەكردووە، بەڵام بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ، كۆسرەت رەسوڵ بەشێوەیەكی یاسایی كەسی یەكەمی یەكێتییە‌و جێگری سكرتێری كۆچكردووی حزبە. كۆسرەت رەسوڵ سەرباری ئەوەی پێگە حزبییەكەی دەرفەتی پێدەدات هەوڵی كۆنترۆڵكردنی یەكێتی بدات، بەڵام خەونی ئەو زیاتر لە زامنكردنی ئایندەی سیاسی منداڵەكانی‌و جێگریكردنیان لە پۆستە حكومییەكاندا كورتبووەتەوە، نەك دەستگرتن بەسەر یەكێتیدا. كۆسرەت رەسوڵ پێگەی جەماوەری بەهێزە، بەڵام جوڵەى سیاسی لاوازی هەیە، ئەو كەمجار جوڵەی سیاسی دەكات، بەڵام زۆرجار جوڵەی سیاسی بەرامبەرەكانی لەبەرژەوەندی خۆی دەقۆزێتەوە، ئێستا جوڵەی سیاسی ئەو لە سودوەرگرتن لە ململانێكانی نێوان بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی كورتبووەتەوە‌و هەندێكجاریش بۆ فراوانكردنى بازنەكە، پەنا بۆ هێنانەپێشەوەی كارەكتەرەكانی تری ناو مەكتەبی سیاسی دەبات بەدیاریكراویش مەلابەختیار بەرپرسی دەستەی كارگێری مەكتەبی سیاسی. دووەم: بەرهەم ساڵح بەرهەم ساڵح دوای گەڕانەوە بۆ ناو یەكێتی، پۆستەكەی پێشووی (جێگری دووەمی سكرتێری گشتی) وەرگرتەوە، سێ جەمسەرەكە (بافڵ تاڵەبانی- لاهور شێخ جەنگی- كۆسرەت رەسوڵ) هەرسێكیان پشتیوانی گەڕانەوەیان كرد، بەڵام پێناچێت لەدوورمەودادا گەڕانەوەی بۆ ناو یەكێتی هەمان كۆدەنگی لەسەر بێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بە گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی باڵی "ناوەندی بڕیار" بەهێز ببێتەوە‌و جوڵەی سیاسی بكات، چۆنیەتی مامەڵەكردنی بەرهەم ساڵح لەگەڵ رووداوەكانی داهاتووی ناوخۆی یەكێتی دەریدەخات لە چ بەرەیەك رادەوەستێت. سێیەم: مەلا بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتییە، ئێستا زویرە‌و لەماڵەوە دانیشتووە، ئەو پێگەی جەماوەری بەبەراورد بەوانی تر بەهێز نییە، بەڵام جوڵەی سیاسی لەوانی تر زیاترە. دواین جوڵەی سیاسی مەلا بەختیار هەوڵدان بوو بۆ گەیشتن بە كورسییەكەی تاڵەبانی باوك لە بەغداد، بەڵام لەو پرۆسەیەدا سەرنەكەوت‌و نێوانی لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ ساردو سڕی تێكەوت، ئەوەش بەهۆی پشتیوانیكردنی كۆسرەت رەسوڵ لە دانانی بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆمار، بەڵام بەمدواییە كۆسرەت رەسوڵ هەوڵی چاككردنەوەی بارودۆخەكەی داوە لەگەڵ مەلا بەختیار. (درەو میدیا) زانیویەتی هەوڵێك هەیە بۆ رەواندنەوەی نیگەرانییەكانی مەلا بەختیار‌و گەڕاندنەوەی بۆ كاركردن لەناو یەكێتی، ئەو هەوڵەش قوباد تاڵەبانی سەرۆكایەتی دەكات، رەنگە یەكێتی پێویستی زۆری بە رۆڵی مەلا بەختیار هەبێت لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لەگەڵ پارتی، بەهۆی ئەزمونی دورودرێژی ئەو لە گفتوگۆكان لەگەڵ پارتیدا. شەڕی پۆستەكان یەكێتی نیشتمانی ئێستا لەبەردەم ناكۆییەكی ناوخۆیی نوێدایە، ناكۆكی چۆنیەتی دابەشكردنی كێكی پۆستەكانی حكومەت‌و پەرلەمانی كوردستان. كۆسرەت رەسوڵ عەلی وەكو جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی، خاوەنی دەنگی زۆرینەیە لەناو فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان، لەمڕوەوە چاوی لە وەرگرتنی هەموو ئەو پۆستانەیە كە لە كابینەی نوێدا لە پەرلەمان بەر یەكێتی دەكەوێت، بەدیاریكراویش پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان‌و دەیەوێت كەسێكی دڵخوازی خۆی لەو پۆستەدا دابنێت. كۆسرەت رەسوڵ هاوكات دەیەوێت لە كێكی حكومەتیش بەشداربێت‌و چاوی لە وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی ناوخۆیە بۆ (دەرباز)ی كوڕی‌و پۆستی وەزارەتی تەندروستی بۆ كچەكەی. لەبەرامبەردا بافڵ تاڵەبانی چاوی لە وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتە بۆ (قوباد تاڵەبانی) برای‌و پڕكردنەوەی ئەو پۆستە سیادییانەی كە بەر یەكێتی دەكەوێت لە كەسانی دڵخوازی خۆی. چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستەكانی حكومەت‌و پەرلەمان لەنێوان جەمسەرەكاندا، رەنگە ململانێیەكی توندتر لەناوخۆی یەكێتی بهێنێتە ئاراوە.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ریفراندۆم تەنیا هاوكێشەی سیاسی لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستان‌و ناوچەكە نەگۆڕی، بەڵكو هاوكێشەی هێزو كاریگەریشی لەناو پارتی دیموكراتی كوردستان گۆڕی. تاوەكو رۆژانی پێش ریفراندۆم، بارەگاكەی مەسعود بارزانی شوێنی كۆبونەوە‌و پێشوازیكردن بوو لە وەفدی وڵاتان، دوای ریفراندۆم بەرپرس‌و نوێنەری وڵاتان ئاڕاستەی سەردان‌و پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانیان گۆڕی بەرەو بارەگاكەی نێچیرڤان بارزانی، رەنگە ئەمە راستی ئەو قسەیەی مەسعود بارزانی بسەلمێنێت كە رۆژانی پێش ریفراندۆم وتی:" ئەگەر ریفراندۆم سەرنەكەوت بڵێن ئەم پیاوە شێت بووە‌و سواری سەری خۆی بووە". بەتەماشاكردنەوەی رووداوەكانی بەر لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی ریفراندۆم لە 25ی ئەیلولی 2017دا بەڕوونی ئەوە دەبینرێت نێچیرڤان بارزانی هەستی بە رووداو و پێشهاتەكانی پاش ریفراندۆم كردووە، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە ئەو كەمتر لە رۆژانی بانگەشە بۆ ریفراندۆم دەركەوت‌و لەدوای ریفراندۆمیش یەكەم بەرپرسی پارتی بوو ئاڵای عێراقی لەپشتی خۆیەوە دانا‌و وتی" هێشتا هەرێمی كوردستان بەشێكە لە عێراق". ئەو رۆژانە نێچیرڤان بارزانی كەناڵەكەی خۆی (رووداو) خستبووە خزمەتی سەرخستنی پرۆسەی ریفراندۆم‌و لەو رێگەیەوە دڵی بارزانی مامی راگرتبوو، بەڵام خۆی بەدورگرتبوو، ئەو دەیزانی سەرپێچیكردنی لە بڕیاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و وڵاتانی ناوچەكە باجی قورسی دەبێت، باجێك كە ئەمڕۆ مەسعود بارزانی مام‌و باوكی هاوسەرەكەی دەیدات. لەدوای ریفراندۆمەوە مەسعود بارزانی گۆشەگیر بووە، ئیتر وەكو رۆژانی پێش ریفراندۆم وەفد‌و بەرپرسانی بیانی سەردانی ناكەن، لەبەرامبەردا نێچیرڤان بارزانی پەیتا پەیتا پەیوەندی تەلەفۆنیی وەفدە بیانییەكان وەڵامدەداتەوە‌و لەژێر پەردەشەوە دیداری دیپلۆماسی دەكات. نێچیرڤان دڵی مامی رادەگرێت   بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەم رۆژانە نێچیرڤانی بارزانی وەكو بڕیاربەدەستی یەكەمی پارتی لەلایەن نوێنەری وڵاتانەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، بەڵام بۆ خۆبەدورگرتن لە توڕەیی مەسعود بارزانی مامی، خۆی لە بڵاوكردنەوەی هەواڵ ‌و دیدارو پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی لەگەڵ بەرپرس‌و دیپلۆماتكاران لە میدیاكانەوە بەدوردەگرێت. كەناڵی (رووداو) كە سەربە نێچیرڤان بارزانییە ماوەیەكە دەستەواژوەی "سەرۆك بارزانی" بەكاردەهێنێت لە روماڵكردنی هەواڵەكانی تایبەت بە مەسعود بارزانی، ئەمە لەكاتێكدا ئێستا مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان نییە‌و هیچ یاسایەكیش نییە كە رێگەبدات بە بەكارهێنانی پێشگری " سەرۆك" بۆ ئەو كەسانەی كە رۆژانێك سەرۆكایەتی هەرێمیان كردووە، هاوشێوەی ئەوەی لە ئەمریكا هەیە. رەنگە كەناڵی (رووداو)‌و نێچیرڤان بارزانی لەڕێگەی بەكارهێنانی ئەو دەستەواژەیەوە بۆ مەسعود بارزانی، بیانەوێت خۆیان لە شەڕ‌و توڕەیی بارزانی مام بپارێزن. هاوكات كەناڵی (رووداو) ماوەیەكە بەشێوەیەكی كەمتر رووماڵی هەواڵەكانی نێچیرڤان بارزانی دەكات‌و بەپێچەوانەوە بایەخی زۆر بە هەواڵەكانی مەسعود بارزانی دەدات، ئەمەش لە سەردانەكەی ئەمدواییەی بارزانیدا بۆ بەغداد بەدەركەوت. كێ شوێنی بارزانی پڕدەكاتەوە؟ یەكێك لە رۆژنامەنوسە دیارەكانی نزیك لە نێچیرڤان بارزانی بەمدواییە لە وتارێكدا كە لە سایتی (رووداو) بڵاویكردەوە، ئاشكرایكرد، مەسعود بارزانی چیتر لە شانۆی سیاسی دوردەكەوێتەوە‌و گۆڕەپانەكە بۆ مەسرور بارزانی كوڕی چۆڵ دەكات. ئەو رۆژنامەنوسە (رێبوار كەریم وەلی)، لە وتارەكەیدا باسی لە چەند بژاردەیەك كردووە، بەپێی قسەی ئەو، پارتی دەیەوێت لەماوەی (شەش مانگ بۆ ساڵێك) دوای پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، دامەزراوەیی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكاتەوە، دوای كاراكردنەوەش نێچیرڤان بارزانی یاخود مەسرور بارزانی یەكێكیان پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و ئەوی تر پۆستی سەرۆكی حكومەتی هەرێم وەردەگرێت. لەحاڵی جێبەجێبوونی ئەم نەخشەیەدا، مەسعود بارزانی تەنیا وەكو سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان دەمێنێتەوە، رەنگە ئەمە ئەو باجە قورسە بێت كە لەدوای ریفراندۆم بارزانی دەبێت بیدات لەبەرامبەر سەرپێچیكردنی بڕیاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و وڵاتانی ناوچەكە، بەتایبەتیش توركیا. رووداوەكانی ئەمدواییە نیشانی دەدەن، مەسعود بارزانی زیانەكانی ریفراندۆم دەچنێتەوە‌و نێچیرڤان بارزانیش سودو دەستكەوتەكانی. سەركردەكانی پارتی گوێ لە كێ دەگرن؟ بەمدواییە لە دیدارێكدا لەگەڵ كەناڵی رووداو، فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی لە وەسفی نێچیرڤان بارزانیدا وتی:"  دیپلۆماسیەتی نێچیرڤان بارزانی هەرێمی كوردستانی لەدوای ریفراندۆم رزگاركرد". بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەستیكەوتووە، لەدوای ریفراندۆمەوە سەركردەكانی پارتی لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتیدا زیاتر سەرەنجیان لەسەر بۆچونەكانی نێچیرڤانی بارزانییە بۆ رووداو و پێشهاتە سیاسییەكان، نەك مەسعود بارزانی. بەشێوەیەكی كردەییش لەدوای ریفراندۆمەوە مەسعود بارزانی هەر كۆبونەوە‌و دیدارێكی كردبێت، نێچیرڤان بارزانی رێخۆشكەری بۆ كردووە.

( درەو میدیا، شەوی رابردوو بە ئارپیجی و كڵاشینكۆف هێرشكرایە سەر بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان لە سلێمانی. موقەدەم شۆڕش عەلی بەرێوەبەری نوسینگەی رۆژهەڵاتی سلێمانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان، لە ئاونتی تایبەتی خۆی نوسیویەتی" ‎كاتژمێر ١٢ی شەوی ڕابردوو، 28/29-11-2018چەند چەكدارێكی نەناسراو بە چەكی جۆری كڵاشینكۆف و ئارپیجی تەقەیان لە بینای نوسینگەی رۆژھەڵاتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافره تان - كرد له سلیمانی "  موقەدەم شۆڕش عەلی ئاماژەی بەوەشكردووە كە "‎ ڕووداوەكە زیانی گیانی نەبووە و تەنها زیانی ماددی هەبووه و زیان به بینای نوسینگه وئوتومبیلی به ریوبه رایه تی و كارمه ندان كه وتووە و سكاڵای یاسایمان لە دژی ئەنجامدەرانی رووداوەكە لە بنكەی پۆلیسی ئازادی تۆمار كردوه‎"  

ڕاپۆرتی: ئارام مەحمود ڕەنگە ئاڵنگاری ژمارە (یەك)ی بەردەم بزوتنەوەی گۆڕان لەم قۆناغەدا، یەكلایكردنەوەی پرسی چوون‌و نەچوون بێت بۆ ناو حكومەت، مشتومڕەكان تا ئەم ساتە بەزەقی ئامادەیە، ئەو دەنگەی تائێستا بیستراوە، دەنگی ئەوانەیە پێیان باشە گۆڕان بەشداری حكومەت بكات، بۆ ئەوەش پاساوی خۆیان هەیەو، دەڵێن "ئەگەر لە دەرەوەی حكومەت بن ئاگاداری هیچ نابن"، پێیانوایە " دۆخی دارایی لە كابینە نۆدا باشدەبێت‌و، ئەگەر گۆڕان بەشداریبكات، دەتوانێت هەندێ لە بەڵێنەكانی جێبەجێبكات". بەنیازن پۆست وەربگرن (ساڵح ژاژڵەیی)، كە جێگری سەرۆكی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕانە، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ (دەنگی ئەمریكا) وەك یەكەم بەرپرسی ئەو بزوتنەوەیە لەسەر ئەم پرسە كۆمەڵێك قسەی نەوتراو دەكات. ژاژڵەیی دەڵێ " هەتا ئێستا ئەوەی دەردەكەوێت ئەوەیە زۆرینە لەگەڵ ئەوەن نەچینە ناو حكومەت.. چوون‌و نەچوون قازانج‌و زیانی خۆی هەیە، بەڵام بەپێی ئەو تەجروبەیەی هەمانە دەركەوتووە، نەچوونە ناو حكومەت قازانجی بۆ گۆڕان زیاترە"، هەرچەندە قسەكانی پشتبەستوو نییە بە ڕاپرسی ناوخۆیی‌و سەرژمێری وەك خۆی دەڵێت. ئەو بەرپرسەی گۆڕان ئاماژەی بەوەشداوە"هەندێك لە سەركردەكانی گۆڕان بەنیازی پۆستی باڵای حكومین، بۆیە هانی ئەوە دەدەن گۆڕان بچێتە ناو حكومەت". گۆڕان لە كابینەی هەشتەمدا  بزوتنەوەی گۆڕان لەدوای دروستبوونیەوە یەكجار بەشداری لە دەسەڵات كردووە، لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێم، بزوتنەوەی گۆڕان ئەم پۆستانەی وەرگرت: •    سەرۆكی پەرلەمان •    وەزیری پێشمەرگە •    وەزیری دارایی •    وەزیری بازرگانی •    وەزیری ئەوقاف  •    دەستەی وەبەرهێنان •    ژمارەیەك ڕاوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی •    نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لە فەرەنسا گۆڕانی ئەجێنداكان بزوتنەوەی گۆڕان لە كابینەی هەشتدا بەتەواوی ئەم پۆستانەوە، قەزییەكی گەورەی هەبوو ئەویش "گۆڕینی سیستمی حوكمڕانی بوو لە سەرۆكایەتییەوە بۆ پەرلەمانی"، وێڕای تێبینییەكانی لەسەر پرسی (دەستور)ی داهاتووی هەرێمی كوردستان، بەوهۆیەشەوە لەگەڵ پارتی كەوتە شەڕێكی دەستەویەخەو قەیرانێكی سیاسی گەورەی لێكەتەوە.  بە گۆڕانی هاوكێشەی هێز‌و غیابی هەندێك كارەكتەری سیاسی بەتایبەت (نەوشیروان مستەفا)، ئەجێندا سیاسییەكانیش لە هەرێمی كوردستان گۆڕانی گەورەیان بەسەردا هاتووە، لە گەرمەی مشتومڕی بەشداریكرن‌و نەكردن‌و شێوازی پێكهێنانی كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێم، پارتی دیموكراتی كوردستان سەرقاڵی داڕشتنی نەخشەڕێگای چالاككردنەوەی دامەزاروەی (سەرۆكایەتی هەرێم)‌و هێنانەوە پێشەوەی (پرۆژەی دەستور)ە. چوارساڵی پارتی چوار ساڵی داهاتوو بۆ پارتی دەرفەتێكی زێڕینە تا كۆتایی بەمشتومڕی (دەستور) بهێنێت،  بەتایبەت كە بڕیاردەری یەكەمی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە‌و، خاوەنی گەورەترین فراكسیۆنیشە لە پەرلەمانی كوردستان‌و، هەر یاسایەك بیەوێت بەزۆرینە تێیپەڕێنێت، هیچ ئاستەنگێكی ئەوتۆی نایەتەڕێ‌.  لەگەڵ ئەوەشدا ڕەنگە پارتی نەیەوێت پرسێكی هەستیاری وەك (دەستور) بەزۆرینەو كەمینە تێپەڕێنێت‌و، پێویستی بەلایەنی كەمی (كۆدەنگی نیشتمانی) بێت، بۆ بەهێزكردنی ئەم بەرەیەش پێویستی زۆری بەهێزێكی وەك بزوتنەوەی گۆڕانە، كە لەڕابردوودا كەوتە ململانێیەكی توندەوە لەگەڵی، گەرچی بەدورخستنەوەی گۆڕان لە حكومەت‌و پەرلەمان كۆتایهات، پارتی-یش نەیتوانی (دەستور) بەوشێوەیە تێپەڕێنێت كە خۆی دەیویست، بەڵام ئەمجارە لەڕێی بەشدایپێكرنی گۆڕان لە حكومەت، لەپاڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان، پارتی دەیەوێت دەنگی نزیكەی لە 80%ی پەرلەمانی كوردستان مسۆگەر بكات‌و لە دەنگدانی گشتیشدا كاریگەری لەسەر ڕایگشتی دروستبكات.    

 ( درەو میدیا): ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا پرۆژە بڕیارێكی بۆ سزادانی هەموو ئەو لایەنانە پەسەندكرد كە هەڕەشەن بۆ ئاسایش و سەقامگیری عێراق لەسەر هەمووشیانەوە ئێران. دەقی پرۆژە یاساكە جەخت لەسەرئەوەدەكاتەوە كە پێویستە سەرۆكی ئەمریكا ئەو كەسایەتی و گروپانە لە عێراق دیاریبكات كە پێویستە بخرێتە لیستی رێكخراوی تیرۆریستییەكانەوە و سزایان بەسەردا بسەپێندرێت. هەروەها پێویستە سەرۆكی ئەمریكا لە راپۆرتێكدا بۆ كۆنگرێس وردەكاری ئەو رێكخراوانە باسبكات. پرۆژە یاساكەی ئەنجومەنی نوێنەران، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش پابەند دەكات لیستێك پێكبهێنێت كە ئەو رێكخراوە چەكدارانە لەخۆبگرێت كە هاوكاری و یارمەتی سوپای پاسدارانی ئێران وەردەگرن. سزاكانی سەر ئەو كەسایەتی و رێكخراوانەی كە هەڕەشەن بۆسەر ئاسایش و سەقامگیری عێراق بریتیە لە بلۆككردنی پارە و سەرچاوە مادییەكان و پێنەدانی ڤیزای چونەناو ئەمریكا و هەڵوەشاندنەوەی هەموو ڤیزایەكی پێشوو. بۆئەوەی ئەو پرۆژە یاسایەی ئەنجومەنی نوێنەران بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە پێویستە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانەوە پەسەندبكرێت و پاشان رەوانەی كۆشكی سپی دەكرێت بۆئەوەی سەرۆكی ئەمریكا ئیمزای لەسەر بكات.  

راپۆرتی: ئارام مەحمود   ئێواری ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو، هێزەكانی ئەمریكا لە خۆرئاوا كوردستان، یەكەم خاڵی چاودێری سەربازییان لە ناوچەی (گرێ‌ سپی) سەر پارێزگای (ڕەقە)دامەزراند، كە دەكەوێتە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا، ئەوەش بە یەكەم خاڵی چاودێری ئسوپای ئەمریكا دادەنرێت لە سوریا. وێنەی خاڵەكە تۆڕەكانی تەنیوە چالاكانی بواری میدیا، ژمارەیەک وێنەیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكردوەتەوە، ئاماژە بە جێگربونی سوپای ئەمریكا دەكات لە خاڵێکی سەربازی لە (گرێ‌ سپی)، چەند ڕۆژێك لەمەوبەر وەزارەتی بەرگری ئەمریكا ڕایگەیاند: دەستیكردووە بە دروستكردنی پێگەی چاودێری بە درێژایی چەند بەشێك لە ناوچە سنورییەكانی نێوان توركیاو سوریا.  بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكان، ئەمریكا بەنیازە (5) خاڵی چاودێری سەربازی لەسەر سنوری نێوان توركیاو سوریا دابمەزرێنێت، كە لە (كۆبانێ‌)وە درێژدەبێتەوە بۆ ناوچەی (گرێ‌ سپی)، سەرەتاش بە (گرێ‌ سپی) دەستیپێكردووە. هاوكات سەرچاوە ناوخۆییەكانی سوریا ئاماژە بەوەدەكەن، هێزەكانی ئەمریكا كە لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (هێزەكانی سوریای دیموكرات) لە باكوری سوریان، خالێكی چاودێری سەربازییان لە ناوچەی (گرێ‌ سپی) لە ڕیفی باكوری پارێزگای (ڕەقە) دامەزراندووە. پەیامێكی یەكلاكەرەوەیە بۆ ئەنكەرە دامەزراندنی ئەو خاڵە سەربازییە دوای ئەو ئاڵۆزییانە دێت كە ماوەیەك لەمەوبەر لە نێوان سوپای توركیاو هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لەسەر سنورەكانی خۆرئاوای كوردستان ڕوویاندا، ئەوەش دوای ئەوەی سوپای توركیا چەند ناوچەیەكی سنوریی خۆرئاوای كوردستانی بۆمباران كردو، لە كاردانەوەی ئەوەشدا، هێزەكانی سوریای دیموكرات بەشێوەیەكی كاتی هێرشەكانیان بۆ سەر ڕێكخراوی (داعش) ڕاگرت‌و بەوەش فشارێكی توندیان لەسەر (واشنتۆن) دروستكرد. (خوڵوسی ئاكار) وەزیری بەرگری توركیا ڕایگەیاند: سوپای وڵاتەكەی چەندینجار بە هاوتا ئەمریكییەكەی ڕاگەیاندووە" نیگەرانە لە پرسی دامەزراندنی خاڵی چاودێری لە باكوری سوریا". ئەنجومەنێكی نوێ‌ لە ڕقە حكومەتی كاتیی سوریا، كە سەربە ئیئتیلافی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە‌و نزیكە لە حكومەتی (ئەنكەرە)، ماوەی چەند ڕۆژێكە ئەنجومەنێكی خۆجێی نوێی بۆ پارێزگای (ڕەقە) داناوە، كە زۆرینەی شارەكە لەدەستی هێزەكانی سوریای دیموكرات دایە، ئەوەش دوای ئەوەی ساڵی ڕابردوو شارەكەی بەتەواوی لە ڕێكخراوی (داعش) پاككردەوە. ئەنجومەنە نوێیەكە لە (28) ئەندام پێكدێت، (12) كەسیان بۆ پێكهێنانی نوسینگەی جێبەجێكردنە‌و لەلایەن (فایز عیسا قاتع)ەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، كارەكانی ئەنجومەنەكە لەشاری (ئورفە)ی توركیاوە بەڕێوە دەبرێت، كە ژمارەیەكی بەرچاوە لە دانیشتوانی شاری (ڕەقە)ی وەك ئاوارە لێ نیشتەجێییە.  بەوتەی بەرپرسانی ئەنجومەنەكە، نوێنەرایەتیكردنی جوگرافی‌و دیموگرافی پارێزگای (ڕەقە) لە ئەنجومەنە نوێیەكەدا لەبەرچاوگیراوە. بایەخی ڕەقە پارێزگای (ڕەقە) بە گەورەترین پارێزگاكانی سوریا دادەنرێت لەڕووی ڕوبەرەوە كە زیاتر لە (20) كیلۆمەتر چوارگۆشە دەبێت‌و،چەندین قەزاو ناحیە لەخۆدەگرێت، وێڕایی ئەوەی یەكێكە لە سەبەتە گرنگەكانی دابینكردنی خۆراك بۆ سوریا، بەهۆی بەپیتی خاكەكەی. هاوكات یەكێك لە گەورەترین بەنداوەكانی سوریای تیادایە، كە ئەویش بەنداوی(فورات)ە لە شاری (تەبقە) كە درێژییەكەی بە (80) كیلۆمەترو، پانییەكەشی لە هەندێك ناوچە دەگاتە (10) كیلۆمەتر، جگە لەوەی ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بە پەترۆڵ، ئەوەش وایكردووە توركیا بە بەردەوامی چاوی لەسەربێت‌و، هەموو ڕێكارێك بگرێتەبەر بۆ وەدەرنانی هێزەكانی سوریای دیموكرات، كە شەڕڤانی یەكینەكانی پاراستنی گەل لەخۆرئاوای كوردستان بڕبڕەی پشتی ئەو هێزەن.