(درەو میدیا): ئەمریكا تاوتوێی کشانەوەی هەموو هێزەكانی لە سوریا دەکات، دوای كۆنترۆڵكردنەوەی هەموو ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی رێكخراوی داعشدان، ئەوەش بەوتەی چەند بەرپرسێكی ئەمریكی كە قسەیان بۆ ئاژانسی " رۆیتەرز" كردووە. ئەو بەرپرسانە ئەمڕۆ چوارشەممە رایانگەیاندووە كە لە كاتێكدا كۆنترۆڵكردنی هەموو ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی داعشدان لە كۆتایی نزیكبوەتەوە، ئەمریكا لەوە دەكۆڵێتەوە كە هەموو هێزەكانی لە سوریا بكشێنێتەوە. ئەگەر ئەو هەنگاوەی ئەمریكا پشتڕاستبكرێتەوە، ئەوا كۆتایی بەهەموو گریمانانە دەهێنرێت كە باسیان لە مانەوەی درێژخایەنی هێزەكانی ئەمریكا  دەكرد لە سوریا و جیم ماتیس وەزیری بەرگری و بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە چەندین جار بەرگریان لێكردووە بۆ گەرەنتیكردنی سەرهەڵنەدانەوەی جارێكی تری داعش.

( درەو میدیا): مانگی داهاتوو عەرەبەكانی كەركوك بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگاكان، گردبوونەوەیەكی نوێ دادەمەزرێنن. ئیسماعیل حەدیدی، یەكێك لە سەركردەكانی ئەو بەرەیە لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی سۆمەریەنیوز وتی:" ژمارەیەك لە سەركردە عەرەبەكانی كەركوك بۆ پێكهێنانی گردبوونەوەیەكی نوێ پێش هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگاكان كۆبوونەوە". حەدیدی وتیشی:" ئەم گردبونەوەیە بۆ كۆكردنەوەی هەموو ئەو سەركردە عەرەبانەیە كە لە هەڵبژاردنی رابردووی ئەنجومەنی نوێنەراندا بە چەند لیستێكی جیاواز بەشداریان كردووە". ئاشكراشیكرد گردبووونەوەكە مانگی كانونی دووەمی ساڵی داهاتوو رادەگەیەنرێت بەناوی " بەرەی عەرەبی" و ژمارەیەك سەركردەی عەرەب و پەرلەمانتاری پێشوو و كەسایەتی عەشایەر و ئەكادیمی و چالاكی كۆمەڵەی مەدەنی لەخۆدەگرێت". پێكهاتەی عەرەب لە پارێزگای كەركوك لە هەڵبژاردنی رابردووی پەرلەمانی عێراقدا بە چەند لیستێك بەشداریكرد و سەرجەمیان توانیان لە كۆی 12 كورسی پارێزگاكە سێ‌ كورسی بەدەستبهێنن.

( درەو میدیا): پەرلەمانی عێراق لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆیدا متمانەی بە سێ‌ وەزیری كابینەكەی عادل عەبدولمەهدی بەخشی و كاندیدی دوو وەزارەتیش رەتكردەوە و كاندیدی سێ‌ وەزارەتیش هێشتا رێككەوتنی لەسەر نەكراوە. دوای گفتۆگەیەكی چڕی سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی فراكسیۆنەكان، ئەمڕۆ پەرلەمانی عێراق بۆ متمانەبەخشین بە چەند وەزیرێكی كابینەكەی عادل عەبدولمەهدی بە ئامادەبوونی 261 پەرلەمانتار كۆبوەوە. لە كۆبوونەوەكەیدا كاندیدەكانی وەزارەتی خوێندنی باڵا و پلاندان و رۆشنبیری بە زۆرینەی دەنگ متمانەیان پێبەخشرا كە ئەمانەبوون: •    قوسەی سوهەیل: وەزیری خوێندنی باڵا  •    نوری ناتق حەمید دلێمی: وەزیری پلاندان •    عەبدولئەمیر حەمدانی: وەزیری رۆشنبیری هاوكات كاندیدەكانی وەزیرەكانی پەروەردە و كۆچ و كۆچبەران بە زۆرینەی دەنگ رەتكرانەوە و متمانەیان پێنەدرا كە ئەم دووو كاندیدەبوون: * سەبا تائی: كاندید بۆ وەزارەتی پەروەردە * هەنا عەمانوئێل: كاندید بۆ وەزارەتی كۆچ و كۆچبەران دوای متمانەبەخشی بەو سێ‌ وەزیرە و رەتكردنەوەی دوو كاندیدی تر، سەرۆكی پەرلەمان دانیشتنەكەی بۆ رۆژی پێنجشەممە هەڵگرت و تائێستاش كوتلەكان لەسەر كاندیدی وەزارەتەكانی بەرگری، ناوخۆ و داد نەگەیشتونەتە رێككەوتن.

راپۆرت: محەمەد رەئوف ئەمڕۆ وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستانی بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان لە كابینەی نوێی حكومەتدا سەردانی یەكێتی نیشتمانی كوردستانی كرد لە سلێمانی. پارتی چەندجارێك جەختی لەسەر ئەوە كردووە كە دابەشكردنەكە بەپێی "ئیستحقاقی هەڵبژاردن" دەبێت‌و "فیفتی بە فیتفی" نابێت‌و "گفتوگۆی هەر سێ سەرۆكایەتیيەكەی هەرێم پێكەوە دەكرێت"، لەبەرامبەردا یەكێتی داوای "شەراكەتی راستەقینە" دەكات‌و دەیەوێت "پێش پێكهێنانی حكومەت" رێككەوتنی سیاسی بكرێت. پۆستەكانی پارتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە (45) كورسی پەرلەمانی هەیە، دەیەوێت بەشی زۆری پۆستەكان بۆ خۆی ببات، بەر لە گفتوگۆی لایەنەكان پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و حكومەتی بۆخۆی یەكلاكردوەتەوەو كاندیدیشی بۆیان دیاریكردووە، پارتی دەیەوێت ئەم پۆستانە ببات بۆ خۆی: • سەرۆكی هەرێمی كوردستان  • سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان  • جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان  • وەزیرە سیادیيەكان، لەوانە (سامانە سروشتیيەكان)و (ناوخۆ)و (دارایی) •11 وەزارەت‌و دەستە    پۆستەكانی یەكێتی   یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە (21) كورسی پەرلەمانی هەیە، دەیەوێت شەریكی راستەقینەی حكومەتبێت‌و چاوی لە كۆمەڵێ پۆستی باڵایە، لەوانە: • سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان  • جێگری سەرۆك وەزیران  • جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان  • وەزیری پێشمەرگە  • 7 وەزارەت‌و دەستە  پۆستەكانی گۆڕان بزوتنەوەی گۆڕان كە خاوەنی (12) كورسیيە لە پەرلەمانی كوردستان مەیلی بەلای بەشداریكردنی حكومەتەو چاوی لە كۆمەڵێك پۆستە، لەوانە: • جێگری دووەمی سەرۆكی حكومەت (ئەگەر جێگرێك بۆ حكومەت زیاد بكرێت)  • جێگری سەرۆكی هەرێم (ئەگەر جێگرێك بۆ حكومەت زیاد نەكرا)  • جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان • وەزارەتێكی سیادی  • 3 وەزارەت‌و دەستە  پارتی لەگەڵ ئەوەدایە پێش سەری ساڵ رێككەوتن بكرێت‌و سەرۆكایەتی پەرلەمان هەڵبژێردرێت، دواتر دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكرێتەوەو لە پەرلەمانەوە نێچیرڤان بارزانی سوێندی یاسایی بخوات، پاشان مەسرور بارزانی رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت، بەڵام یەكێتی لەگەڵ ئەوەیە پێشتر رێككەوتنێك بكرێت بۆ چوار ساڵی داهاتوو لەسەر تەواوی پرسەكان‌و پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت، هەروەها دوای 40%ی پۆستەكان دەكات دوای ئەوەی بۆی رونبووەوە پارتی بە "فیفتی بە فیفتی" رازی نابێت، بەڵام بەپێی زانیاریيەكان، پارتی رەزامەندی رێژەی 30%ى پۆستەكان بۆ یەكێتی داوە، ئەوەش لەدوای پێدانی پۆستەكان بە هێزەكانی دیكە.  

( درەو میدیا): بە گوێرەی دوو توێژینەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا، روسیا لە رێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بەشداربووە لە گەیاندنی دۆناڵد ترەمپ بە كۆشكی سپی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2016ی ئەمریكادا. بە گوێرەی هەواڵێكی تۆڕی " بی بی سی "،  ئەو دوو توێژینەیەوە كە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا ئامادەیكردوون، ئاماژەیا بەوەداوە بەكرێگیراوە روسەكان سەرجەم تۆڕە كۆمەڵایەتییە گەورەكانیان بەكارهێناوە بۆئەوەی هاوكاری ترەمپ بكەن  لە بردنەوەی كورسی سەرۆكایەتی ئەمریكادا. توێژینەوەكان ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا پشتی بەو داتا و زانیاریانە بەستووە كە كۆمپانیا گەورەكانی تەكنۆلۆجیا پێشكەشیان كردون  و توێژەرەكان بۆیان دەركەوتووە كە دەیان ملیۆن هاوڵاتی ئەمریكی ئەو ریكلام و بانگەشانەیان پێگەیشتووە كە روسیا لەمیانی هەڵمەتی بانگەشەی سەرۆكایەتی ئەمریكادا بڵاویكردونەتەوە. توێژەرەكان دەڵێن سایتە روسییەكان دەنگدارە موحافیزكار و راستڕەوەكانیان بە ئامانجگرتووە و هەوڵیانداوە هانیان بدەن كە پشتگیری لە ترەمپ بكەن و لە كاتێكدا هەر ئەو سایتانە پەیامیان بۆ ئەو گروپانە ناردووە كە نەیاری ترەمپ بوون و هەوڵیانداوە پەرتیان بكەن و هانیان بدەن بەشداری دەنگدان نەكەن. توێژەرەكان گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی كە هەڵمەتەكەی روسیا بۆ پشتگیریكردن لە ترەمپ دوای دەستبەكاربونییشی وەك سەرۆكی ئەمریكا بەردەوام بووە و نیگەرانی خۆشیان بەرامبەر رۆڵی سایتی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەربڕی و رایانگەیاند ئێستا بوونەتە مایەی هەڕەشە بۆسەر دیموكراتیەت.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت حەمە - محەمەد رەئوف چوار ساڵ لەمەوپێش كاتێك ناكۆكی كەوتە نێوان بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان لەبارەی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، پارتییەكان دەیانوت "گۆڕان هیچ كارێكی بەوە نییە سەرۆك لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت یاخود نا، تەنیا بۆ دەستشكاندنەوەی پارتی ئەو بابەتەی قوتكردوەتەوە"، ئێستا پارتی قایل بووە بە خواستى گۆڕان (هەڵبژاردنی سەرۆك لەناو پەرلەمانەوە)، ئایا بزوتنەوەی گۆڕان دواجار یارییەكەی لە پارتی بردەوە‌و "دەستی پارتی شكاندەوە"؟ پارتی بڕیاریداوە دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكاتەوە بە جۆرێك سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێرێت، ئەمە ئەو پرسە هەستیارە بوو كە پارتی دوو ساڵ پەرلەمانی كوردستانی بەهۆیەوە پەكخست‌و بزووتنەوەی گۆڕانی لە حكومەت وەدەرنا. پارتی چۆن رازی بووە بەوەی سەرۆكی هەرێم لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت‌و سیستمی حوكمڕانیش لە هەرێم بكرێت بە سیستمێكی پەرلەمانی كە چوار ساڵی رابردوو شەڕی گەورە لەدژكردووە؟ ئایا بزوتنەوەی گۆڕان دواجار دەستی پارتی شكاندەوەو ناچاری كرد بە ملدان بە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە لەبری هەڵبژاردنی لەناو خەڵكەوە؟ ئەمە دوو پرسیاری گرنگە كە روبەرووی پارتی دەبێتەوە، دەكرێت هەر لە ئێستاشەوە وەڵامی هەردوو پرسیارەكە بدرێتەوە.  پارتی چۆن سەرۆكایەتی هەرێم كارا دەكاتەوە؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كە لە چەند سەرچاوەیەكی باڵاوە دەستیكەوتووە، لە كۆبونەوەی ئەمدواییەی مەكتەبی سیاسی پارتی لەگەڵ هەریەك لە یەكێتی نیشتمانی‌و بزوتنەوەی گۆڕان، وەفدی پارتی بەڕوون‌و راشكاوی بە وەفدی یەكێتی‌و گۆڕانی وتووە كە "ئەوان دەیانەوێت پێش پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم، دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكرێتەوە". وەفدی پارتی وەكو موجامەلەیەك بە وەفدی هەردوو حزبیان راگەیاندووە كە ئەوان دەیانەوێت سەرۆكی هەرێم (بۆ ئەم خولە) لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، واتا بەوشێوازەی كە پێشتر بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی نیشتمانی‌و لایەنەكانی تر داكۆكیان لێدەكرد. وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارەی ئایا پارتی چۆن رازی بووە بەوەی كە سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت نەك لەناو خەڵكەوە، راستەوخۆ پەیوەندی بە چەند هۆكارێكەوە هەیە لەوانە: •    دوای كشانەوەی مەسعود بارزانی بۆ كوڕەكەی (مەسرور بارزانی)، نێچیرڤان بارزانی پۆستی سەرۆكی حكومەتی بۆ مەسرور بارزانی جێهێشت‌و خۆی بێ پۆست مایەوە، كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم هێندەی بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی بنەماڵەی بارزانی‌و دۆزینەوەی كارە بۆ نێچیرڤان بارزانی، هێندە لە روانگەی بەگرنگ تەماشاكردنی دەزگاكەوە نیە. •    هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو خەڵكەوە بەوشێوازەی كە پێشتر پارتی داوای دەكرد لە ئێستادا كارێكی ئاسان نیە، بەتایبەتی دوای ئەوەی نەتوانرا لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا بكرێت. •    پارتی وەك ئەوەی باسی كردووە تەنها بۆ ئەم خولە سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت، واتا بابەتەكە لای پارتی ئەوەندەی تەكتیكە، ئەوەندە ستراتیژ نیە، چەند بەرپرسێكی پارتی بەمدواییە بە ئاشكرا ئەوەیان راگەیاند كە لە دەستوری هەرێمدا سیستمی حوكمرانی دەكەن بە سیستمێكی "سەرۆكایەتی".  پارتی‌و گۆڕان.. سیستمی حوكمڕانی پارتی لە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەماندا دەیەوێت پاسێك بە بزوتنەوەی گۆڕان بدات‌و وای نیشان بدات كە لەسەر داوای گۆڕان سەرۆك لە ناو پەرلەمانەوە هەڵدەبژێرێت، گۆڕانیش لە قۆناغێكی دیاریكراودا دەتوانێت ئەمە وەك دەستكەوتێك بۆ خۆی لێكبداتەوە، بەڵام راستییەكەی ئەوەیە كە لە دوور مەودادا (دوای ئەم خولە) پارتی دەگەڕێتەوە سەر بەزمەكەی جارانی خۆی‌و سیستمی حوكمڕانی بەوشێوەیە لێدەكات سەرۆك بەشێوەی راستەوخۆ لەناو خەڵكەوە هەڵبژێرێت‌و پەرلەمان مافی لێپرسینەوەی نەبێت لێی. وا دەردەكەوێت هەندێك لە سەركردەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەم چیرۆكە بێ ئاگا نەبن، چونكە پەسەندكردنی پرۆژە یاساكەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ "هەڵپەساردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم" لە پەرلەمانی كوردستان، هەرزوو ئەو گومانەی دروستكرد كە گۆڕان‌و پارتی رێككەوتنی پێشوەختەیان كردووە لەبارەی پرسی سەرۆكایەتی هەرێمەوە. رەنگە چیرۆكی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لە ناو پەرلەمانەوە هیچ نەبێت جگە لە دەرمانێكی بێهۆشكەری كاتی كە پارتی دەرخواردی گۆڕانی دەدات‌و بۆ ماوەیەكی كاتيی وای لێ دەكات هەست بە سەركەوتن‌و شكاندنەوەی دەستی پارتی بكات. دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم! هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە، پێویستی بە دەركردنی یاسای نوێ‌و هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەیە، ئەو یاسایەی كە لە چوارساڵی رابردوودا خاڵی سەرەكی ناكۆكی نێوان لایەنەكان بوو. خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كە تائێستا دانیشتنێكی كردووەو ئەو دانیشتنەشی بەكراوەیی بەجێی هێشتووە، پێویستە لەسەری بە یاسایەك كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم رابگەیەنێت، كارەكە لێرەدا تەواو نابێت، پەرلەمان دەبێت هاوكات كاركردن بە یاسای "دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم"یش رابگرێت، دوای ئەمەش هێشتا كارەكە ماویەتی‌و دەبێت یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005ی پەرلەمانی كوردستان هەموار بكاتەوە، بەتایبەتی ماددەی (دووەم)ی یاسای سەرۆكایەتی كە دەڵێت" سەرۆكی هەرێم بە دەنگدانی گشتی‌و نهێنی‌و راستەوخۆ هەڵدەبژێردریت" دەبێت هەموارەكە بە جۆرێك بێت كە سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەماندا بۆ (یەك خولی داهاتوو) هەڵدەبژێردرێت. سەربای ئەمە ئەوانەی كە بۆ چوار ساڵی داهاتوو دەبن بە شەریكی پارتی لە دەسەڵات، دەبێت لە پەرلەمانی كوردستان ملكەچی خواستەكانی پارتی بن لەبارەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم‌و بەپێی خواستەكانی پارتی هەندێك لە دەسەڵاتەكان بگەڕێننەوە بۆ نێچیرڤان بارزانی، ئەوەی تائێستا بە ناڕوونی ماوەتەوە ئەوەیە ئایا پارتی هەموو دەسەڵاتەكانی پێشتری مەسعود بارزانی لە پۆستی سەرۆكی هەرێم دەگەڕێنێتەوە بۆ نێچیرڤان بارزانی لە هەمان پۆستدا، یاخود بەشێكی زۆری ئەو دەسەڵاتانە ئەگەر بەشێوەیەكی كاتیش بێت هەر لەلای سەرۆك وەزیران (مەسرور بارزانی) دەهێڵێتەوە؟   

( درەو میدیا) :  د. رێبوار كەریم مەحمود،  ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە فراكسیۆنی هاوپەیمانی بە درەو میدیای راگەیاند:  سەرۆكایەتی كۆمارو ئەنجومەنی دادوەری عێراق تەواوی بڕیارەكانی راكان جبوری پارێزگاری كەركوك بە وەكالەتیان هەڵوەشاندۆتەوە كە تایبەتن بەو گرێبەستە كشتوكاڵیانەی كە بۆ عەرەبە هاوردەكان دەریكردوون.  ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاماژە بەوەش دەكات،  سەرۆك كۆماری عێراق راستەوخۆ خۆی رۆڵ دەبینێت لە هەر بڕیارێك كە گرفت بۆ هاوڵاتیانی كەركوك درووست بكات، بڕیارەكەشی بەتەواوی رێگری لە هەر گۆڕانكاریەكی دیموگرافی دەكات كە لە دژی هاوڵاتیانی خەڵكی كوردستان بێت لە كەركوك. ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران پشتیوانی خۆی بۆ ئەو بڕیارە دەربڕی  وپێشی وایە لە بەرژەوەندی هاوڵاتیانی كوردستانە لە پارێزگای كەركوك.     

راپۆرتی: درەو میدیا رۆژی 17ی تشرینی دووەمی هەموو ساڵێك بە رۆژی ئاڵای كوردستان دیاریكراوە و پەرلەمانی كوردستان بە بڕیاری ژمارە 48 ی رۆژی  19/6/2004 ئەو رۆژەی دیاریكردووە و ساڵی 1999ش یاسای ژمارە 4 بۆ ئاڵای كوردستان پەسەندكراوە و پێكهاتەی ئاڵای كوردستان رونكراوەتەوە. شێوەی ئاڵای كوردستان گۆڕاوە  لە یاسای ژمارە ( 14 ) ساڵی 1999ی یاسای ئاڵای هەرێمی كوردستانی عێراق كە پەرلەمانی كوردستان پەسەندیكردووە، ئاماژە بەوە كراوە  ئەو ئاڵایەی ئێستای هەرێمی كوردستان " سەركردەی نەمر قازی محەمەد بەر لە شەهیدبوونی ئەو ئاڵایەی تەسلیم بەسەركردەی روحی هەمیشە زیندووی نەتەوەی كورد مستەفا بارزانی كردووە" بەڵام كێشەكە لێرەوە دەستپێدەكات، چونكە ئەو ئاڵایەی ئێستا زۆر جیاوازە لە ئاڵاكەی قازی محەمەد كە لە سەردەمی دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە مهاباد لە 16/12/1945 هەڵكراوە و لە بری خۆرەكەی ئێستا دوو گوڵە گەنم و قەڵەم و خۆرێكی تیایە و بەدەستكاریەكی كەمەوە لە ئاڵای سەردەمی پاشایەتی ئێران وەرگیراوە و قازی محەمەد تەنها شێرو خورشیدەكەی ناوی گۆڕیوە بۆ دوو گوڵە گەنم و قەڵەم و خۆرێك، ئەگەرنا تەختی ئاڵاكەو رەنگەكانی هەمان ئاڵایە، بەڵام ئەو ئاڵایەی ئێستا زۆر جیاوازە لەو ئاڵایەی قازی محەمەد. هەژاری موكریانی ( 1921 – 1991 ) لە شیعری ئاڵای كوردستاندا كە لە ژمارەی یەكی رۆژنامەی كوردستاندا لە 11/1/1946 بڵاوكراوەتەوە لە وەسفی ئاڵای كوردستاندا دەڵێت: بێ ببینێ ئەو كەسەی پێی وایە كورد سەرناكەوێ كێ بوو پێی وابوو تەمی نەگبەتی لەسەرمان ناڕەوێ داری ئاڵاكەم وەكو چقڵێكە بۆ چاوی عەدوو هەر دڵێ خۆشی نەوێ رەبی وەبەر خەنجەر كەوێ پارچەكەی سێ رەنگی خۆی دەنوێنێ رەنگی سور دەڵێ تا تنۆكێ خوێنی كورد مابێ قەدی من نانەوێ سپییەكەی مژدەی بەیانی بەختی كورد كرد بەیان رۆژی بەختی كوردی پەیدا بوو نەما پەردەی شەوێ دوو گوڵی گەنمی دەڵێ ئاگات لە رزقی خۆت بێ خۆت كە برسی بوو چی دوژمن پێی بژین لێرەو لەوێ پێو دەڵێ نوكی قەڵەم گەر ژینی خۆش و پێی دەوێ غەیری من دەست ناكەوێ بورجی تەرەقی پێش رەوێ رەنگی سەوزی یانی دایكی ( نیشتمان) لەو رۆكەوە جوان و سەرسەوزە وەرگیری كەوتەوە عومری نوێ لاوەكان ناموسی نۆ ملیۆنە ئەو ئاڵایەمان گیان بدەن بۆ حیفزی ئەو ناموسەتان لەمنوكەوێ بە هەموو پێوەرێك ئەو ئاڵایەی ئێستای هەرێمی كوردستان، تەواو جیاوازە لەو ئاڵایەی سەردەمی قازی محەمەد لە ساڵی 1946 كە لە كۆماری كوردستان لە مهاباد هەڵكراوە، بۆیە ئێستا پرسیارەكە لەسەر ئەوەیە كە ئایا ئەو ئاڵایە ئەگەر ئاڵاكەی سەردەمی قازی محەمەدە بۆچی دەستكاری كراوە، كێ دەستكاری كردووە، " ئەگەر قازی محەمەد بە ئەمانەت داویەتیە دەست مستەفا بارزانی" بۆچی ئەو ئاڵایەی ئێستا نیە، لەگەڵ ئەوەی بەپێی زۆربەی سەرچاوە مێژووییەكان لەسەردەمی كۆتایی كۆماری كوردستان و دەستگیركردنی قازی محەمەد هیچ جۆرە بینینێك لە نێوان مستەفا بارزانی و قازی محەمەد روینەداوە و قازی محەمەد لە 23/12/1946 دەستگیركراوەو دوای زیاتر لە سێ مانگ لە 31/3/1947 لە سێدارە دراوە، لەو كاتانەشدا مستەفا بارزانی و بارزانییەكان لە مهاباد نەبوون لە شنۆ و نەغەدە نیشتەجێبوون، تەنانەت ( عەقید بەكر حەوێزی) كە ئەفسەر بووە لە سوپای كۆماری كوردستان و خەڵكی كۆیەیە لە كتێبەكەیدا بەناوی ( گەشتێك بە كۆماری مهاباددا) ئاماژە بەوە دەكات كە دواینجار كە پێكەوە لەگەڵ مەلا مستەفا، قازی محەمەدیان بینیوە، هیچ ئەمانەتێكی نەداوە بە مەلا مستەفا تەنها بە منی ئەوی وتوە " ماشێنەكەی من بەرن و سودی لێ وەربگرن، منیش وتومە چاوم بەرایی نادات ماشێنی تۆ بەكاربهێنم و بۆ خۆت بیسوتێنە" بۆیە گەڕاندنەوەی ئەم ئاڵایەی ئێستا هەرێمی كوردستان بۆ ئاڵاكەی سەردەمی كۆماری كوردستان گومان و پرسیاری  زۆر هەڵدەگرێت.    ئاڵای كوردستان لە هەرێمی كوردستان ئاڵای كوردستان لەهەرێمی كوردستانن ساڵی 1999 لەلاین پەرلەمانەوە كە ئەو كات تەنها پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەماندا بوو بە یاسایی كرا. بەپێی یاسای ژمارە ( 4 ) ساڵی 1999ی یاسای ئاڵای هەرێمی كوردستانی عێراق كە لە پەرلەمانی كوردستان دەركراوە، لە مادەی یەكەمی یاساكەدا ئاماژە بەوە پێكهاتەی ئاڵای كوردستان كراوە كە : هەرێمی كوردستانی عێراق ئاڵایەكی دەبێت بە شێوەی لاكێشەیی كە پانیەكەی دوو لەسەر سێی درێژیەكەی دەبێت و دابەشكراوە بەسەر سێ لاكێشەی ئاسۆیی یەكسان لە درێژی و پانیدا و پێكهاتەكەی بەم شێوەیە دەبێت: 1-    لاكێشەی سەرەوە رەنگی سورە هێمای شەهیدانی بزاڤی رزگاری خوازی كوردە. 2-    لاكێشەی ناوەرسات رەنگی سپی دەبێت هێمای ئاشتی و ئازادی و دیموكراسی و لێبوردنە كە خەڵكی كوردستان ئاواتە خوازیەتی. 3-    خۆرێكی زەرد دەكەوێتە ناوەراستی لاكێشە سپییەكەوە چەقەكەی خاڵی یەكتربڕینی تیرەی لاكێشە سپیەكە دەبێت و تیرەی خۆرەكە ئەوەندەی پانایی لاكێشە سپیەكە دەبێت و ( 21 ) تیشكی لێوە دەردەچێت بە شێوەی سێ گۆشەی دولای یەكسان، خۆرە زەردەكە هێمای بەردەوام بونی ژیان و زانست و هێواو ئومێدەو 21 تیشكەكەشیش هێمای جەژنی نەورۆزە.  4-    لاكێشەی خوارەوە سەوز دەبێت و هێمای كشتوكاڵ و سروشت و ژینگەی كوردستانە. لە مادەی سێیەمیشدا ئاماژە بەوە كراوە كە هەڵكردنی ئاڵاكە لە كاتی خۆرهەڵاتندا دەبێت و هاتنە خوارەوەشی لەكاتی خۆرئاوابووندا دەبێت.  جیاوازی لەسەر ئاڵای كوردستان  ئەگەرچی لە هەرێمی كوردستان ئەم ئاڵایەی ئێستا بە یاسایی كراوەو لە رۆژهەڵاتی كوردستانیش بەكاردەهێنرێت، بەڵام ئەو ئاڵایە لە رۆژئاوا و باكوری كوردستان بەكارناهێنرێت و لەوێ زیاتر ئاڵای سەردەمی ماد بەكاردەهێنن كە سێ رەنگە ( زەرد و سور و سەوز) بەو پێیەش كورد لە چوار پارچەكەی كوردستان لەسەر شێوازی ئاڵایەك رێكنەكەوتوون و جیاوازیان هەیە.   پۆلێن كردنی مێژووی ئاڵای كورد: 1-    ئاڵای كورد لە سەردەمی دەوڵەتی ماد (700 ساڵ پێش زایین): لە سێ رەنگ پێكهاتووە (زەرد و سور و  سەوز)  2-    ڕاپەڕینی بەتلیس لە ساڵی 1914 ئاڵایەكی هەبوو بە قوماشێكی زێڕین دروستكرابوو ئایەتێكی قورئانی تێدا بوو. 3-    ئاڵای سەردەمی شێخ مەحمود لە ساڵی 1919 لەسەر باڵەخانەی ئەفسەری سیاسی بەریتانیا هەڵكرا كە بریتی بوو لە مانگێكی سور و ڕووبەرێكی سەوز. 4-    ئاڵای سەردەمی شۆڕشەكەی سمكۆی شكاك لە ساڵی 1922 هەڵكرا تیایدا نوسرا بوو كوردستانی ئازاد . 5-    شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی 1925 ئاڵایەكی هەبوو ڕەنگی سەوز بوو ڕۆژێك لە ناوەڕاستیدا بوو. 6-    ئاڵای كورد لە كۆماری ئارارات 1927 – 1930: لە سێ رەنگی ( سور و سەوز و سپی و ناوەڕاستەكەشی بازنەیەكی زەردو و شاخێكی تیایە).  7-    لەسەردەم كۆمەڵەی هیوا لە ساڵی 1937 ئاڵایەكیان هەبوو، ئەندامانی ئەم كۆمەڵەیە بە قورئان و خەنجەر و ئاڵا دەبوو سوێندبخۆن. 8-    حزبی ئازادی كوردستان لە ساڵی 1938 دەمەزرا، ئاڵایەكەیان بریتی بوو لە دوو خەنجەر و سێ ئەستێرە. 9-    بۆ یەكەمجار لەسەردەمی دامەزراندنی كۆماری كوردستاندا لە مهاباد لە رۆژی 16/12/1945 لە گۆڕەپانی چوارچرا یەكەمین ئاڵا هەڵكرا تاوەكو ئێستا وەك ئاڵای كورد ماوەتەوە. 10-    ئێستاش ئاڵای كوردستان بەرەسمی لە پەرلەمانی كوردستان بە یاساییكراوەو لە رەنگەكانی ( سور و سپی و سەوز ) پێكهاتووەو ناوەڕاستەكەشی خۆرێكی تیایە.  ئاڵای كوردستان لە شیعری كوردیدا     ئاڵا یەكێكە لەو هێما نەتەوەییانەی كە شاعیرانی كورد بایەخێكی فراوانیان پێداوە و لەروانگەی جیاوازەوە لە شیعرەكانیاندا بەرجەستەیان كردووە. لێرەدا بە كورتی و چەند نمونەیەك ئاماژە پێدەدەین:  عەلی هەریری (1530 – 1600):  سەبیدی حەق نەزەر ڤێرا  د  ئیقلیمان عەلەم  گیرا  ئەحمەدی خانی (1650– 1707:  من دی عەلەما كەلامێ مەوزون  عالی بكرا ل بانی گەردوون  مەلای جزیری (1567 -1640):  رایەتا فەتحی بە نەسرا (لم یرل) مەنشوور بوو  شەهسواری فەردێ سوبحانی عەلەمدارێ تەبی   (مستەفا بەگی كوردی  1809 – 1849)  دڵ بوو؟ بردی ، عەقڵ ودین و ئابڕوو بوو ؟ لێی سەندم  بۆیە، نابووت، تەپڵی، تەپڵی سەر، لە دەس ئاڵا دەكا  خانای قوبادی (1704 – 1778):  مەهدی لە مەككەیێ دەردێ  ئاڵای تەبیبی لە بۆدێ  نالی (1797 – 1855):  وا چاكە خەیاڵت لەگەڵ ئەسراری هودابێ  نەك بەحسی سروور  و عەلەمی بادی هەوا بێ  حاجی قادری كوێی (1815 -1897):  بەشیر و خامە دەوڵەت پایەدارە  ئەمن خامەم هەیە شیر نادیارە  نە بەیداغی هەیە نە  تەپڵ و كورسی  ئەمەندەی پێ كرا بێ چارەنووسی   ئاڵا لە شیعری  نوێی كوردیدا:    شێخ نوری شێخ ساڵح (١٨٩٦- ١٩٥٨) لەشیعری (شیوەنی شێخ مەحمودی سەرۆك)دا دەڵێ:  هەزاران روحی جۆشانی وەتەن خواهانی كوردستان  لەسەر تابووتەكەی وەستاوە بۆ تەشیعی جوسمانی  بەسەر سەیارەوە بەیداخی رەش ئەشنێتەوە دایم  جلی ڕەش بوەتە مۆدە بۆ هەموو خەڵقی سلێمانی  كانی (١٧٩٧- ١٩٧٥):  بەشەر ئیللا بە كۆشش بەرز ئەكا بەیداغ و رەمزی خۆی  موحەققەق تەمبەڵی و سستی پەشیمانی لەگەڵ دایە  قانیع (١٨٩٩- ١٩٦٥)، لە ساڵی ١٩٤٦ و لەكاتی هەڵكردنی ئاڵای كۆماری كوردستان، نامە شیعرێك دەهۆنێتەوە و بۆ(بێكەس)ی شاعیری دەنێرێت، كە تیایدا دەڵێت:  ئەلحەمدولیلا ئاڵا  هەڵكرا  ماوەی ئەهلی دڵ ئەمڕۆكە درا  هەركەس لەهەرلا وڕ و سەرسامە  راكا ئەم ئاڵا كۆگای مەرامە  جگەر خوێن (١٩٠٣- ١٩٨٤):  وەرە خوشكێ تو زوو ڕابە دشەڕدا رەنگێ شێرابە  بەری ئاڵا مەیە رەنگن ل سەر شاخان تە هلدا بی  دڵداری شاعیر (1918 -1948) كە خاوەنی سرودی نەتەوەیی (ئەی ڕەقیب)ە و هەر لەنێو ئەو سرودەدا باس لە ئاڵای كوردستان) دەكات و دەڵێت:  كەس نەڵێ كورد مردووە كورد زیندووە  زیندووە قەت نانەوێ ئاڵاكەمان  سەید كامیلی ئیمامی " ئاوات " (1903 – 1989) لە شیعرێكدا بەناوی (ئاڵا) دەڵێ:  لەو پارچە سێ ڕەنگەی وەك باڵی هومای ئاڵا  هەودایەكی لێ بووە، فەوری لە ملم ئاڵا  تەعریفی نییە ئاڵا، ئاڵایەكی ڕەنگینە  سوور و سپی و سەوزە، ڕۆح حازرە بەسەودا كامەران موكری (1929 – 1986) لە شیعرێكیدا بە نێوی (بۆ قازی محەمەد) دوای لەسێدارەدانی پێشەوا بە حوزنێكی قوڵەوە لەو كارەساتە دەدوێت و ئاوا باس لە(ئاڵا) دەكات:  ئاڵای كورد لە دڵ و چاوا  لە كەژا جۆگەی خوێناوا  بۆ ئەم گەلەی هی تۆ و منە  وردە وردە كەوتە شنە  عەبدوڵڵا پەشێو لە (دوازدە وانە بۆ منداڵان)دا، وانەی یازدەمی تایبەت كردووە بەئاڵا و دەڵێت:  مناڵەكان! ئەی بێلانە ژین تاڵەكان،  شەو لە خەوما ڕێبوارێك بووم  بۆ بارەگای (یوتان) دەچووم  كە دەروازەكەی قووتی دام  ڕەشم بینی ـ ئاڵای هەبوو،  سپیم بینی ـ ئاڵای هەبوو،  هەرچیم بینی ـ ئاڵای هەبوو،  قیژاندییان:  “ئەی بێ وڵات، بۆ دەرەوە!  ئەی بێ ئاڵا، بۆ دەرەوە!”  منیش گوتم:  “مەقیژێنن!  كە دەچمەوە،  ئەم چیرۆكە بۆ منداڵان دەگێڕمەوە!        

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف پارتی دەیەوێت پێگەی ماڵباتی تاڵەبانی لە حكومەتی داهاتوو لاواز بكات، یەكێتیش دەیەوێت بەر لە دەستپێكردنی دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەت، رێككەوتن لەگەڵ گۆڕان بكات‌و لە چەند رۆژی رابردوودا هەندێك كۆبوونەوە لەنێوان سەركردەكانی یەكێتی‌و گۆڕاندا كراوە. زیاتر لە دوو مانگ‌و نیو تێپەڕێوە بەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا، هێشتا پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بەجددی لەگەڵ لایەنەكان باسی لە چۆنیەتی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت‌و دابەشكردنی پۆستەكان نەكردووە. پارتی یاری بە كات‌و كارتی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتەوە دەكات بۆ پەرتكردنی دۆخی ناوخۆیی لایەنە سیاسییەكانی بەرامبەری‌و شەكەتكردنیان لەسەر مێزی دانوستانەكان. وا دەردەكەوێت لە یاریكردن بە كارتی كاتەوە، پارتی بە پلەی یەكەم ئامانجی ماندووكردنی یەكێتی بێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا سەركردەكانی پارتی بەڕوونی دابەشبوونی ناوخۆیی یەكێتی‌و شەڕكردنیان لەسەر بەشە كێكی حكومەتی داهاتوو دەبینن. یارییەكەی پارتی لەگەڵ یەكێتی! بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستیكەوتووە، یەكێتی نیشتمانی دەیەوێت لە كابینەی داهاتوودا رێژەی (40%)ی پۆستەكانی پێبدرێت‌و لەبەرامبەردا پارتی وەكو براوەی یەكەم رێژەی (60%)ی پۆستەكان ببات،  ئەمەش دوای دەركردنی پشكی ئەو لایەنانەی تر لە بەشداری لە حكومەت دەكەن (بزوتنەوەی گۆڕان). لەبەرامبەردا پارتی دەیەوێت دوای دەركردنی پشكی لایەنەكانی تر (بزوتنەوەی گۆڕان)، رێژەی (30%)ی پۆستەكان بە یەكێتی بدات‌و رێژەی (70%)ی پۆستەكان بۆخۆی ببات. ئەمەش لەكاتێكدایە پارتی بەبێ هیچ دانوستانێك لەگەڵ یەكێتی‌و لایەنەكانی تر، پرسی كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێمی هێناوەتە پێشەوە‌و لە كۆی سێ پۆستی سەرۆكایەتی، دوو پۆستی سەرۆكایەتی بۆ خۆی یەكلاكردوەتەوە (سەرۆكایەتی هەرێم‌و سەرۆكایەتی حكومەت). ماڵباتی تاڵەبانی پەراوێز دەخات! بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، پارتی دەیەوێت لە كابینەی نوێی حكومەتدا پێگەی ماڵباتی جەلال تاڵەبانی‌و ئیبراهیم ئەحمەد لاواز بكات. رۆژی 11ی ئەم مانگە لە هەولێر مەكتەبی سیاسی پارتی‌و یەكێتی كۆبوونەوە، ئەو كۆبوونەوەیە لەسەر داوای یەكێتی بوو، بڕیار بوو لە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی بەڕێوەبچێت، بەڵام دواتر كۆبوونەوەكە برایە ماڵی نێچیرڤان بارزانی. بەپێی زانیارییەكان هۆكاری گواستنەوەی شوێنی كۆبوونەوەكە لە مەكتەبی سیاسی یەكێتییەوە بۆ ماڵی نێچیرڤان بارزانی، رێگریكردن بووە لە بەشداریكردن ئەندامانی ماڵباتی تاڵەبانی لە كۆبوونەوەكەدا، بەڵام بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانی ریسەكەی لێكردن بە خوری‌و دواجار خۆی كرد بە كۆبوونەوەكەی ماڵی نێچیرڤان بارزانیدا، ئەوەش لەكاتێكدایە بافڵ تاڵەبانی هیچ پۆستێكی فەرمی لەناو یەكێتیدا نییە. دیمەنی سڵاوكردنی بافڵ تاڵەبانی لە ئەندامانی وەفدی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی لە ماڵی نێچیرڤان بارزانی، ئەو راستییەی ئاشكراكرد، كە وەفدەكەی یەكێتی بەبێ هەماهەنگی چونەتە ناو كۆبوونەوەكەوە. رۆژی هەینی قوباد تاڵەبانی كوڕە بچوكی جەلال تاڵەبانی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر، تویتێكی كرد‌و تێدا نوسی "ئەگەر كەتنێكی گەورە نەكەین، دۆخی ئابوری كوردستان باشتر دەبێت"، پارتییەكان وا لێكیاندایەوە مەبەست لە وشەی "كەتن" ریفراندۆمەكەی ساڵی رابردوو بێت كە مەسعود بارزانی سەرۆكاتی كرد‌و هەرێمی روبەڕووی گەمارۆی ئابوری‌و سیاسی كردەوە، بەوهۆیەشەوە پارتی لەسەر ئاستی سەركردەكانی بە زمانێكی توند وەڵامی قوباد تاڵەبانی دایەوە. ئەم شەڕە قسەیەی سەركردەكانی پارتی لەگەڵ قوباد تاڵەبانی لەسەروبەندی دەستپێكردنی دانوستانەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، مانای سیاسی خۆی هەیە، بەتایبەتی بەرامبەر بە قوباد تاڵەبانی كە تاكە نوێنەری ماڵبانی تاڵەبانی دەبێت لە كابینەی نوێدا‌و بڕیارە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەربگرێتەوە. (درەو میدیا) لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لەناو پارتی‌و یەكێتی زانیویەتی، پارتی دەیەوێت لەكابینەی نوێدا یەكێتی لە ماڵباتی تاڵەبانی جیابكاتەوە‌و ئەندامانی ماڵبات لە حكومەت دوربخاتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەو بێ متمانەییە كە لە دوای رووداوەكانی "16ی ئۆكتۆبەر"ەوە لەنێوان هەردوو ماڵباتی بارزانی‌و تاڵەبانیدا دروستبووە. بەگوێرەی زانیاری (درەو میدیا)، پارتی دەیەوێت شوێنی ئەندامانی ماڵباتی تاڵەبانی لە كابینەی نوێدا بە كەسانی سەربە كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی‌و مەلا بەختیار ئەندامی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی پڕبكاتەوە. گۆڕان .. خاڵی پارسەنگ بزوتنەوەی گۆڕان لەدوای كۆچی دوایی رێكخەرەكەی (نەوشیروان مستەفا) ژمارەی دەنگەكانی بەرێژەی (61%) كەمیكرد، بەڵام قوڵبونەوەی ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتی، پێگەی سیاسی گۆڕانی بەهێزكردووە. پێگەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان ئێستا بەهێزترە لەو كاتەی كە كابینەی هەشتەمی حكومەت لە 2014دا پێكهێنرا‌و هێشتا نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا بوو، ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان بووەتە خاڵی پارسەنگی ململانێكانی پارتی‌و یەكێتی، رەنگە جیاوازییەكە ئەوەبێت، نەوشیروان مستەفا وەكو سیاسییەكی قاڵبوو لە گۆڕەپانی دانوستاندا رێگەی نەدەدا هیچ یەكێك لە پارتی‌و یەكێتی خۆی‌و بزوتنەوەكەی لەدژی یەكتر بەكاربهێنن، بەڵام سەركردەكانی ئێستای بزوتنەوەی گۆڕان بوون بە بەشێك لە ناكۆكییەكانی نێوان ئەو دوو پارتە دەسەڵاتدارە، ئەمەش گوڕێكی بە بزوتنەوەكە داوە لە زەمەنی داكشانی دەنگەكانیدا. پارتی ئامانجی سەرەكی لە راكێشانی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ناو حكومەت ئەوەیە، كۆتایی بهێنێت بە هاوكێشەی دابەشكردنی پۆستەكان لەگەڵ یەكێتی بەشێوەی (50+50)، چونكە ئەگەر گۆڕان بەشدار بێت، پشكی یەكێتی دەبات، بەپێچەوانەوە ئەگەر گۆڕان بەشدار نەبێ لە حكومەت، مۆركی دوو ئیدارەیی بەسەر كابینەی نوێی حكومەتەوە دیار دەبێت‌و هاوشێوەی رۆژانی دوو ئیدارەیی، یەكێتی لە سنوری قەڵەمڕەوی خۆی باڵادەست دەبێت‌و پارتیش لە قەڵەمڕەویی خۆی. یەكێتی لە یارییەكە تێگەیشتووە؟ هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی نیشتمانی بەڕوونی لە گەمەكەی پارتی بۆ بەشداریپێكردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت تێگەیشتوون، بۆیە دەیانەوێت بە هەر بەهایەك بێت بەر لە دەستپێكردنی دانوستانەكان بۆ دابەشكردنی پۆستەكان، گۆڕان لەژێر باڵی پارتی بهێننە دەرەوە. (درەو میدیا) زانیویەتی، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق‌و جێگری دووەمی سكرتێری گشتی یەكێتی پرۆژەیەكی داوەتە مەكتەبی سیاسی حزبەكەی سەبارەت بە بارودۆخی ناوخۆی یەكێتی‌و كوردستان، یەكێك لە خاڵەكانی ئەو پرۆژەیە تایبەتە بە لێكنزیككردنەوەی یەكێتی‌و گۆڕان‌و زیندووكردنەوەی رێككەوتنە سیاسییەكەی نێوانیان. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لەسەر بنەمای ئەو پرۆژەیەی بەرهەم ساڵح،  یەكێتی دەیەوێت رێخۆشكەری بكات بۆ سازدانی گفتوگۆ لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان‌و لە چەند رۆژی رابردوودا لەسەر ئاستی كەسیی هەندێك دیدار لەنێوان سەركردەكانی هەردوولا هەبووە. یەكێتی بەپلەی یەكەم ئامانجی لەم نزیكبونەوەیە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەیە، پارتی لە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا بەشداری گۆڕان بۆ لێدان لە پێگەی یەكێتی بەكارنەهێنێت‌و هەردوولا وەكو دوو هێزی ناوچەی سلێمانی پێكەوە لەبەرامبەر پارتی بوەستنەوە. بەڵام پێناچێت بزوتنەوەی گۆڕان پێش پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت ئامادەی هیچ كۆبونەوەیەكی فەرمی بێت لەگەڵ یەكێتی، چونكە ئەمە بەتەواوەتی كارتی گۆڕان لای پارتی دەسوتێنێت، سەرباری ئەمە هەندێك لە سەركردەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە ماوەی رابردوودا ئەوەیان ئەزمون كردووە، یەكێتی جددی نییە لە رێككەوتن لەگەڵ گۆڕان‌و هەرجارێك هەوڵی گفتوگۆی دابێت، بۆ ئەوە بووە گۆڕان لە پارتی دوربخاتەوە.  

( درەو میدیا): بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق بە فەرمی دەستبەرداری رەگەزنامە بەریتانییەكەی دەبێت، ئەوەش وەك پابەندبوون بە بڕگەی چوارەمی مادەی 18ی دەستوری هەمیشەیی عێراق كە جەختدەكاتەوە لەسەرەوەی ئەو كەسانەی پۆستی سیادیی لە دەوڵەتی عێراقدا وەردەگرن دەبێت تەنها خاوەنی رەگەزنامەی عێراقی بن و دەسبەرداری رەگەزنامەی بیانی بن. لوقمان فەیلی، وتەبێژی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند بەرهەم ساڵح وەك پابەندبوون بە دەستورەوە، بە شێوەیەكی یاسایی دەستبەداری رەگەزنامە بەریتانییەی بووە و رێوشوێنە یاسایییەكانی بۆ دەستبەرداربوونی لە رەگەزنامەی بەریتانیا تەواوبووە. فەیلی وتیشی سەرۆك كۆمار سوپاس و ستایشی بەریتانیا دەكات كە لە رۆژانی كاری ئۆپۆزسیۆندا رەگەزنامەیان پێ بەخشیوە.

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان، لە دوا كۆبوونەوەیاندا ئاماژەیان بە رەوینەوەی گرژییەكانی نێوانیاندا كە لەدوای ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلولی 2017 و روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە دروست ببوو، بەڵام شەڕی میدیای و لێدوانی ئاگرینی نێوانیان بەردەوامە، تویتێكی قوباد تاڵەبانی پشكۆی ناكۆكییەكانی نێوان ئەو دوو حزبە دەگەشێنێتەوە، ئەم دوو هێزە ئەگەرچی لە راگەیاندنەكانەوە باس لە باشبونی پەیوەندییەكانیان دەكەن، بەڵام لە جەوهەردا ئەم دوو هێزە ناكۆكی قوڵیان هەیە.   قوباد تاڵەبانی كەتنی نایەوە هەفتەی رابردوو وەفدی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لە ماڵی نێچیرڤان بارزانی لە هەولێر كۆبوونەوە، دوای كۆبوونەوەكەش سەعدی پیرە وتەبێژی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كۆبوونەوەكەی بە ئیجابی وەسفكرد و رایگەیاند" سەرەتایەك بوو بۆ گەرمكردنەوەی پەیوەندییەكان" ی ئەو دوو حزبەی كە لە سەرجەم كابینەكانەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هاوپەیمان و پشتیوانی یەكتربوون. دوای ئەو هەنگاوەی یەكێتی و پارتی بۆ گەرمكردنەوە و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان، تویتێكی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەری هەرێم، نیگەرانی و كاردانەوەی پارتی لێكەوتەوە و جارێكی تر شەڕە لێدوان لە نێوان بەرپرسانی ئەو دوو حزبەدا دەستیپێكردەوە. قوباد تاڵەبانی لە تویتەكەیدا دەڵێت:" پێم وایە كە ئەگەر بەردەوام بین لەسەر چاكسازییەكانمان، رێکكەوتنمان لەگەڵ بەغداد تێك نەچێت، نرخی نەوت زۆر دانەبەزێت و كەتنێكی گەورە نەكەین پێشبینی دەكەم دۆخی ئابووری كوردستان باشتر ببێت" هەرچەندە تاڵەبانی كوڕ لە تویتەكەیدا روونی نەكردوەتەوە مەبەستی لە كەتنی گەورە چییە، بەڵام بەشێك لە بەرپرسانی پارتی بە ئیزتفزاز لێكیاندایەوەو پێیان وابوو " كەتنە گەورەكە"ی قوباد تاڵەبانی مەبەستی " ریفراندۆمە" كە پارتی بە موڵكی خۆی دەزانێت، عەلی عەونی ئەندامی سەركردایەتی پارتی لە پۆستێكیدا  زۆر بە رەقی وەڵامی قوباد تاڵەبانی دایەوە و دەڵێت:" كەتنی هەرە گەورەی بەناو كورد كردبێتی, خیانەتی شانزەی ئۆكتۆبەر بوو, ئەم خیانەتە بووە هۆی ئەوەی نیوەی كوردستان رادەستی حەشد و عەرەبی داگیركەر بكرێت، كاك قوباد راست دەكات, ئەگەر براكەی و دایكی و پوری و ئامۆزاكانی هیچ كەتنێكی دیكەی گەورە نەكەن, بارودۆخمان زۆر باش باش دەبێت." دوای بڵاوبوونەوەی ئەم لێدوانە توندەی عەلی عەونی جارێكی تر قوباد تاڵەبانی تویتێكی كردووە و دەڵێت :" رەحمەت لە پێشینانمان كە وتوویانە: "دار هەڵبڕە سەگی دز دیارە"  نەبوونی متمانە ئەگەرچی ئێستا پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستاندان، بەڵام نەبوونی متمانە لە نێوان ئەم دوو هێزەدا وایکردووە كە نەتوانن پەیوەندیەكانیان درێژە پێبدەن هەموو رووداوو گۆڕانكارییەك پەیوەندیەكانیان نێوانیان ئاڵۆز دەكات. ئەم دوو هێزە تا ئێستاش لەسەر زۆربەی پرسەكان ناكۆكن، فەرید ئەسەسەرد، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە میدیای حزبەكەی راگەیاندوە هەموو ئاماژەكان بەو ئاراستەیەن كە پێكهێنای حكومەتی هەرێمی كوردستان دوا دەكەوێت، دەشڵێت ” ئەو ماوەیەی ئەم كابینەی تێیدا پێكدەهێنرێت، رەنگە درێژترین ماوە بێت لە مێژووی هەموو كابینەكانی حكومەتی هەرێم”. راشیدەگەیەنێت چەند بابەتێك دانوساندنەكانی پێكهێنانی حكومەتی ئاڵۆزكردوە‌و پێشی وایە بەشی زۆریشی پەیوەندی بە پارتی دیموكراتی كوردستانەوە هەیە، دەشڵێت ” ئەو حزبە لەپڕێكداو بەبێئەوەی پرس بەهیچ لایەنێك بكات، مەسەلەی سەرۆكایەتی هەرێمی هێنایە ئاراوەو كاندیدەكەی خۆیشی دیاریكرد، ئەمەش مانای تایبەتی خۆی هەیە”. تا ئێستاش ئەو دوو خزبە ناكۆكن لەسەر: -    پارتی و یەكێتی ناكۆكن لەسەر شێوازی حوكمرانی لە هەرێمی كوردستان  -    یەكێتی و پارتی ناكۆكن لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان و شێوازی دابەشكردنیان -    یەكێتی و پارتی ناكۆكن لەسەر پۆستەكانی بەغداو بەتایبەتیش دانانی سەرۆك كۆمار -    یەكێتی و پارتی ناكۆن لەسەر پرسی كەركوك و پارێزگاری كەركوك  -    یەكێتی و پارتی ناكۆكن لەسەر پەیوەندی هەرێمایەتی بەتایبەت توركیا و ئێران  -    یەكێتی و پارتی لەسەر مامەڵە و لێدوانی كارەكتەرەكانی نێوانیان ناكۆكن -    یەكێتی و پارتی ناكۆكن لەسەر دابەشكاری پۆستی سەرۆكی هەرێم و حكومەت  سەرەرای هەموو ناكۆكییەكان ئەم دوو هێزە ناتوانن بەبێ یەك حكومەت و پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان درێژە پێبدەن، چونكە تا ئەمڕۆش بە دیفاكتۆ هەرێمی كوردستان ( دوو ئیدارە)یە و دوو زۆنی جیاوازە ( سەوز و زەرد )، بۆیە سەرەرای ناكۆكییەكانیان بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوری و حزبیەكانیان ناچاریان دەكات ناكۆكییەكانیان وەلا بنین و بەناچاری پێكەوە شان بدەنە بەر پێكهێنانی حكومەت.  رێكەوتن و پەیوەندیەكی لەرزۆك بە درێژایی ئەو هاوپەیمانێتی و رێكکەوتنانەی كە یەكێتی و پارتی پێكەوەبوون، هەمیشە پەیوەندیەكانیان بەرزی و نزمی بەخۆیەوە بینیوەو لێدوانی ئاگرینیان بەرامبەر یەكتر داوە، بەڵام دواتر بەناچاری چونەتەوە سەر مێزی گفتوگۆو پەیوەندییەكانیان ئاساییكردوەتەوە بۆ ماوەیەك، ناكۆكی و لێدوانی نێوان ئەو دوو هێزە مێژوویەوە لەرابردووشدا لێدوانە ئاگرینەكانیانی نێوانیان شەڕی براكوژی لێكەوتوەتەوە.    رەنگە ئێستا لێدوانەكەی قوباد تاڵەبانی بە توندترین لێدوان دابنرێت بۆسەر پارتی چونكە پارتی بە پیشاندانی كێكی حكومەت زۆرێك لە حزبەكانی ناچاركردووە كە بێدەنگی هەڵبژێرین و بەشێك لە كارەكتەرە توندەكانی بەرامبەریشی ناچاركردووە لەم دۆخەدا بێدەنگی هەڵبژێرن. ئەگەرچی قوباد تاڵەبانی بە لایەنگری پێكەوەبوون لەگەڵ پارتی و كارەكتەری لێكنزیکبوونەوەی نێوان ئەو دوو هێزەدادەنرێت، بەو پێیەی خۆی  لە دابەشكردنی كێكی حكومەتدا ئەگەری پێدانی پۆستی باڵای هەیە، بەڵام تویتەكەی بە تویتێكی تر پینەدەكات و لە دوایین تویتیدا دەنوسێت" هەركاتێك پێكەوە دیالۆگ لەسەر كێشەكان یان بابەتێك بكەین، دێنە سەر هێڵ و لەسەر وشەیەك دەیكەن بەهەرا، دەزانن بۆ ؟ چونكە دەیانەوێت پردی نێوانمان بڕوخێنن و لەیەك دوورمانبخەنەوە"  ئەگەرچی كێكی حكومەت لە توێتەكەی قوباد تاڵەبانی شیرینترە و پێكەوە كێكەكە لەتدەكەن، بەڵام ناكۆكیە قوڵەكانی نێوانیان بە ئاسانی سارێژنابێت.  

 ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت- نامیق رەسوڵ زۆربەی داهاتی خێزانەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان،  بۆ خۆراك دەڕوات و دوای ئەویش خەرجی سوتەمەنی و نیشتەجێبوون لە پلەی دووەمدا دێت، ئەوەش بە گوێرەی روپێوییەك كە وەزارەتی پلاندانی عێراق  بە هەماهەنگی لەگەڵ دەستەی ئاماری هەرێم و بانكی نێودەوڵەتی ئەنجامی داوە. هەر بە گوێرەی ئەو روپێوییە، (72%)ی خێزانەكانی عێراق و هەرێم واتە لە كۆی چوار خێزان، سێ خێزانیان خانوی خۆیان هەیە‌و كرێچی نین. وەزارەتی پلاندانانی عێراق بە هەماهەنگی لەگەڵ دەستەی ئاماری هەرێم‌و بانكی نێودەوڵەتی روپێوییەكیان بۆ ئاستی هەژاری لە عێراق بۆ ساڵی 2018 بڵاوكردەوە. وەكو خۆی دەڵێت، وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئەم روپێوییە بەمەبەستی گەیشتن بە ئاماژە كۆمەڵایەتی‌و ئابورییە نوێیەكانی كۆمەڵگەی عێراقی كردووە. بۆ ئەم روپێوییە، (8 هەزارو 640) خێزان وەكو سامپڵ لە هەموو پارێزگاكانی عێراق وەرگیراون، واتە لە هەر پارێزگایەك (360) خێزان، جگە لە بەغداد‌و هەرێمی كوردستان كە ژمارەی سامپلەكان گەیشتوەتە (900) خێزان. ئاماژەكانی روپێوییەكە: خەرجی ئەنجامی روپێوییەكە دەریخستووە پەیكەری خەرجی خێزان بۆ كڕینی كاڵا‌و خزمەتگوزاری بەكاربردن بە بەراورد بە ساڵانی 2012 بۆ 2014، لە ساڵانی 2017‌و 2018دا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. كاڵا‌و خزمەتگوزارییە جۆراوجۆرەكان خەرجی خێزانی عێراقی لە ساڵی 2017 بۆ 2018 بەمشێوەیە دابەشبووە بەسەر پێداویستییەكاندا: •    ماددە خۆراكییەكان لە پلەی یەكەمدان‌و رێژەی (32%) خەرجی خێزانیان بردووە. •    سوتەمەنی‌و نیشتەجێبوون‌و روناككردنەوە لە پلەی دووەمدایە‌و رێژەی (24%)ی خەرجی خێزانیان بردووە. •    گواستنەوە لە پلەی سێیەمدایە‌و رێژەی (12.1%) خەرجی خێزانیان بردووە. •    جلوبەرگ‌و پێڵاو لە پلەی چوارەمدایە‌و رێژەی (6.4%) خەرجی خێزانەكانیان بردووە. •    كەلوپەل‌و پێداویستییەكانی ناوماڵ لە پلەی پێنجەمدایە‌و رێژەی (5.2%)ی خەرجی خێزانەكانیان بردووە. تێكڕای خەرجی خێزان بەپێی روپێوییەكە، تێكڕای خەرجی هەر خێزانێكی عێراقی لە مانگێكدا (ملیۆنێك‌و 276) هەزار دینارە، دینارە بە نرخی بازاڕ (ملیۆنێك‌و 503) هەزار.  تێكڕای گشتی خەرجییەكانی خێزانەكان بەپێی روپێوییەكە تێكڕای خەرجی خێزان بەمشێوەیە بەسەر خێزانی عێراقیدا دابەشبووە: * رێژەی (31%)ی خێزانەكان مانگانە كەمتر لە (یەك ملیۆن) دینار خەرج دەكەن * رێژەی (48.2%)ی خێزانەكان مانگانە لەنێوان (ملیۆن)ێك بۆ كەمتر لە (دوو ملیۆن) دینار خەرج دەكەن * رێژەی (14.6%)ی خێزانەكان مانگانە لەنێوان (دوو ملیۆن) بۆ كەمتر لە (سێ ملیۆن) دینار خەرج دەكەن * رێژەی (5.7%)ی خێزانەكان مانگانە (سێ ملیۆن) دینار‌و زیاتر خەرج دەكەن روپێوییەكە ناوەندی خەرجی مانگانەی هەر خێزانێكی عێراقی بە نرخی بازار ئەژماركردووە، ئەمەش دوای خەمڵاندنی ماددەكانی ناو كۆبونی خۆراك بە نرخەكانیان لە بازاڕە بازرگانییەكاندا، هەروەها خەمڵاندنی بەكرێگرتنی هەموو جۆرەكانی شوێنی نیشتەجێبوون بەپێی نرخی بەكرێگرتنی بەربڵاو لە شوێنە بەرچاوەكاندا. تێكڕای خەرجی تاك بەگوێرەی روپێوییەكە، تێكڕای خەرجی مانگانەی تاك لە عێراق گەیشتوەتە (212.6) هەزار دینار، بە نرخی بازاڕیش خەرجی هەر تاكێك (253.3) هەزار دینارە. ئەنجامی روپێوییەكە لەبارەی خەرجی تاكەوە دەریخستووە: * رێژەی (45.7%)ی تاكەكان مانگانە كەمتر لە (200) هەزار دینار خەرجدەكەن. * رێژەی (26%)ی تاكەكان مانگانە لەنێوان (200 هەزار) دینار بۆ كەمتر لە (300 هەزار) دینار خەرجدەكەن. * رێژەی (14%)ی تاكەكان مانگانە لەنێوان (300 هەزار) دینار بۆ كەمتر لە (400 هەزار) دینار خەرجدەكەن. * رێژەی (13.3%)ی تاكەكان مانگانە رێژەی (400 هەزار) دینارو زیاتر خەرجدەكات. ئاماژە دیمۆگرافییەكان روپێوییەكە لەبارەی خێزانی عێراقییەوە چەند ئاماژەیەكی نوێی ئاشكراكردووە، لەوانە: • ناوەندی ژمارەی ئەندامانی خێزان لە عێراق (6) كەسە‌و زۆرینەی خێزانەكان گوندنشینن. • دابەشبوونی تەمەنی تاكەكان لە كۆمەڵگەی بەپێی روپێوییەكە، دەریدەخات كۆمەڵگەی عێراقی هێشتا كۆمەڵگەیەكی گەنجە، بەجۆرێك رێژەی (38.9%) تاكەكانی كۆمەڵگەی عێراقی تەمەنیان لە خواروو (15) ساڵییەوە‌و رێژەی نێر زیاترە لە مێ. • ناوەندی تێكڕای خێزانداری لە عێراق (74%)ە، ئەم رێژەیەش لە ناوچە گوندنشینەكاندا بەرزترە لە شارەكان، لە گوندەكاندا (84%)ە لە شارەكان (71%)ە نیشتەجێبوون ئەنجامی روپێوییەكەی وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەریخستووە، رێژەی (72%)ی خێزانەكانی عێراق واتە لە كۆی چوار خێزان، سێ خێزانیان خانوی خۆیان هەیە‌و كرێچی نین. خۆڵ ‌و خاشاك روپێوییەكە بەشێكی تەرخانكراوە بۆ خزمەتگوزاری پاككردنەوەی خۆڵ‌و خاشاكی خێزانەكان. بەگوێرەی روپێوییەكە، رێژەی (53%)ی خۆڵ‌و خاشاكی ماڵان لە عێراق لەلایەن شارەوانییەكانەوە كۆدەكرێتەوە، رێژەی (25%)ی خۆڵ‌و خاشاك فڕێدەدرێتە دەرەوەی ناوچەكانی نیشتەجێبوون، رێژەی (8%)ی خۆڵ‌و خاشاك دەخرێتە ناو حاویە تایبەتەكانەوە، ئەمە لەكاتێكدایە رێژەی (13%)ی ئەو خۆڵ‌و خاشاكانە دەسوتێندرێن. بەكارهێنانەكانی ناو ماڵ روپێوییەكە دەریخستووە رێژەی (98%)ی خێزانەكانی عێراق لە پرۆسەی چێشتلێناندا غازی شل بەكاردەهێنن. كارەبا بەپێی روپێوییەكە، ئاستی پێدانی كارەبا لە تۆڕە گشتییەكانەوە رۆژانە دەگاتە (17) كاتژمێر، بەڵام پێدانی كارەبا لە موەلیدە ئەهلییەكانەوە (6) كاتژمێرە لە رۆژێكدا. ئاو رێژەی (92%)ی كۆی خێزانەكان لە عێراقدا ماڵەكانیان بەستراوەتەوە بە تۆڕی ئاوی گشتییەوە، بەڵام رێژەی (11%)ی خێزانەكان لە ناوچە گوندنشینەكاندا ئاوی (رووبار- چەم- كانی- هتد) بەكاردەهێنن. لە عێراق رێژەی (69%)ی خێزانەكان ئاوی پێویست بە ماڵەكانیان دەگات، ئەوەی كە دەمێنێتەوە بەدەست نەبوونی ئاوی پێویستەوە دەناڵێنێت، بەوهۆیەشەوە رێژەی (97%)ی خێزانەكان تانكی ئەمباركردنی ئاو لە ماڵەكانیاندا بەكاردەهێنن. ئاوەڕۆ رێژەی (35%)ی خێزانەكانی عێراق ئاوەڕۆی ماڵەكانیان بەستراوەتەوە بۆ تۆڕی گشتی ئاوەڕۆوە، بەڵام رێژەی (58%)ی ئاوەڕۆی ماڵەكان بیری زێرابە‌و تەنیا رێژەی (4%)ی ماڵەكان ئاوەڕۆی سەرداپۆشراویان هەیە. كەلوپەلەكانی تر روپێوییەكەی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئاماژە بە چەند زانیارییەك دەكات لەبارەی دۆخی ئابوری خێزانی عێراقی. • رێژەی (41.7%)ی خێزانەكان ئۆتۆمبیلیان هەیە • رێژەی (15.9)ی خێزانەكان ئامێری لاپتۆپیان هەیە • رێژەی (10.9%)ی خێزانەكان ئامێری (ئایپاد) یان هەیە • رێژەی (78.5%) موبایلی زیرەكیان هەیە رۆشنبیری‌و فێركردن روپێوییەكە ئاماژە بەوەدەكات، رێژەی (87%)ی تاكەكانی كۆمەڵگەی عێراقی لەوانەی كە تەمەنیان لە سەرو (10) ساڵییەوەیە، خوێندنەوە‌و نوسین دەزانن، ئەمانە رێژەی (91.9%)یان نێرینە‌و (82.1%) مێینەن. تێكڕای ئاستی پەیوەندیكردنی منداڵان بە قۆناغی سەرەتایی خوێندنەوە (92.5%)ە، رێژەی پەیوەندیكردن بە خوێندن لە قۆناغی ناوەندی (56%)ە، بۆ قۆناغی ئامادەییش (29.6%)ە. روپێوییەكە دەریخستووە، هۆكاری سەرەكی ئەوانەی كە نەچونەتە بەر خوێندن دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی لە نزیك شوێنی نیشتەجێبونیان بە رێژەی (30.3%)، سەبارەت بە نەچوونی كچانیش بۆ خوێندن هۆكاری كۆمەڵایەتی تایبەت هەیە بەرێژەی (11.2%). هێزی كار • تێكڕای چالاكی ئابوری ئەو كەسانەی كە تەمەنیان لە (15 ساڵ) زیاترە، گەیشتوەتە (42.8%)، ئەمە لەگەڵ بوونی جیاوازی لەنێوان رێژەی پیاوان (72.7%)و ژنان (13%) • تێكڕای بێكاری بۆ ئەوانەی تەمەنیان (15 ساڵ)‌و زیاترە، گەیشتوەتە (13.8%) • تێكڕای بێكاری بۆ چینی تەمەن (15- 24) ساڵ بەرزبوەتەوەو گەیشتوەتە (27.5 %) • نیوەی كرێكارانی پیاو لە كەرتی حكومیدا كاردەكەن، بەڵام ژنان رێژەی (90%)یان لە كەرتی حكومیدا كاردەكەن دیاری‌و هاوكارییەكان • رێژەی (25.4%)ی خێزانەكان موچەی خانەنشینیان هەیە، رێژەی (95%)ی خێزانەكان بەشەخۆراكی مانگانەیان وەرگرتووەو رێژەی (7.5%)ی خێزانەكان هاوكاری داراییان بە نەخت لە حكومەت وەرگرتووە • رێژەی (4%)ی خێزانەكان دیاری‌و هاوكارییان لە رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی وەرگرتووە • رێژەی (98%)    ی خێزانەكان ئاماژەیان بۆ ئەوە كردووە، بەشەخۆراكی مانگانەی بەلایانەوە زۆر گرنگە "شۆك" ئەنجامی روپێوییەكەی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئاماژە بە باری دەرونی خێزانی عێراقی دەكان‌و دەڵێ خێزانەكان بەهۆی یەكێك لەم پاڵنەرانەوە دوچاری "شۆك" بوون: • توندوتیژی: 17.2% • نەبوونی ئاسایش: 16.9% • مردن: 16.4% • نەخۆشی: 15.9% • توشبونی ئەندامێكی خێزان: 15.5% • لەدەستدانی بەشە خۆراكی مانگانە: 13.7% • كۆچكردنی زۆرەملێ: 10.2%   باری كەسێتی باری ئابوری ئێستای خێزانەكان بەپێی روپێوییەكە: • (13%) خێزانەكان باری ئابورییان باشە • (56%)ی خێزانەكان باری ئابورییان ئاساییە • (31%)ی خێزانەكان باری ئابورییان خراپە باری ئابوری ئێستای خێزانەكان بەبەراورد بە كانونی دووەمی ساڵی 2014: • خراپ: ( 44%) • (40%): هاوشێوەی پێش 2014 بوون • (16%): باشتربوون چەند زانیارییەكی تر • رێژەی ئەو خێزانانەی كە دووچاری شۆك نەبوون، گەیشتوەتە (63.7%). • باری ئابوری ژیانی خێزانەكان لە دوو ساڵی داهاتوودا: - خراپ: (17%) - (34%): وەك خۆی دەبێت‌و ناگۆڕێت - (17%): باشتر دەبێت - (32%): ناڕوونە

(درەو میدیا): نادیە موراد باڵیۆزی نیازپاكی نەتەوە یەكگرتووەكان‌و براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی 2018 بڕیاریدا پارەی خەڵاتەكەی تەرخان بكات بۆ بنیادنانی نەخۆشخانەیەكی تایبەت بە قوربانیانی دەستدرێژی سێكسی. ئەو نەخۆشخانەیەی كە بڕیارە نادیە موراد دروستی بكات، لە قەزای شەنگال دەبێت. نادیە موراد كە خۆی یەكێكە لە قوربانیانی دەستدرێژی سێكسی لەلایەن چەكدارانی "داعش"ەوە، لە وتەیەكدا لەبەردەم هاوشارییەكانی لە شەنگال وتی: بەو پارەیەی كە دەستمكەوتووە نەخۆشخانەیەك بۆ هەموان دروست دەكەم، بەتایبەتی بێوەژن‌و ئەو كچانەی كە  روبەڕووی دەستدرێژی سێكسی بونەتەوە. نادیە سوپاسی حكومەتی عێراق‌و هەرێمی كوردستانی كرد كە رەزامەندییان لەسەر پلانەكەی دەربڕیوە‌و ئاماژەی بەوەكرد، بەمزوانە لەگەڵ رێكخراوە مرۆڤدۆستەكاندا دەست دەكات بە بنیادنانی نەخۆشخانەكە. نادیە موراد وەكو یەكێك لە قوربانییانی ئێزدی بەهاوبەشی لەگەڵ  (دینیس مكۆیگی) كە پزیشكێكی ئەفریقییە، خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی 2018ی وەرگرت، بەهای خەڵاتەكە (ملیۆنێك دۆلار)ی ئەمریكییە. نادیە موراد یەكێك لەو (7) هەزار كچ‌و ژنە ئێزیدییانە بوو كە ساڵی 2014 رێكخراوی "داعش" دەستبەسەریكردن، بەڵام دوای سێ مانگ نادیە توانی لەدەستی چەكداران هەڵبێت، دوای هەڵاتنی نادیە رووی كردە ئەڵمانیا‌و لەوێوە هەڵمەتێكی بۆ پشتیوانیكردنی ژنانی ئێزدی دەستپێكرد.

(درەو میدیا): دووەمین كۆنفرانسی تەڤگەری ئازادی كۆمەڵگەی كوردستان لە سلێمانی بەڕێوەچوو و ئەنجومەن و هاوسەرۆكانی هەرێمی سلێمانی  هەڵبژێردران. ئەمڕۆ هەینی، هەرێمی سلێمانی تەڤگەری ئازادی دووەمین كۆنفرانسی خۆی لە شاری سلێمانی دەستپێكرد. بە گوێرەی هەواڵێكی ئاژانسی " رۆژنیوز" لە كۆنفرانسەكەدا دوو پێشكەشكردنی راپۆرتی دوو ساڵ كار، هەریەك لە شەهێن محەمەد و حاجی ئازاد وەك هاوسەرۆكانی نوێی تەڤگەری ئازادی لە هەرێمی سلێمانی هەڵبژێردران و 6 ژن و 13 پیاویش بۆ ئەنجومەنی نوێی تەڤگەر لە سلێمانی هەڵبژێدران. تەڤگەری ئازادی كۆمەڵگەی كوردستان، بە باڵی سیاسی پارتی كرێكارانی كوردستان " پەكەكە" لە كوردستانی باشوور ئەژماردەكرێت و لەماوەی رابردوودا بە پاساوی نەبوونی مۆڵەت، لەلایەن قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بڕیاری داخستنی بنكە و بارەگاكانیان دەركرا و بەشێك لە بارەگاكانیان بە گەرمیان و كۆیە و ناوچەكانی تر لەلایەن هێزەكانی ئاسایشەوە دەخرا.

راپۆرتی: محەمەد رەئوف شەوی رابردوو فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا شەنگال و مەخموریان بۆردومانكردو بەهۆیەوە چوار هاوڵاتی مەندەنی شەهید بوون, كە سێ ژن و منداڵێكی كچ-ن، و سیانیان ئەندامی یەك خێزانن ئەوانیش ( ئاسیا عەلی محەمەد – ٧٣ ساڵ،  نارنج فەرهان قاسم – ٢٦ ساڵ (كچی ئاسیا عەلی)،  ئەڤین كاوە مەحمود - ١٤ ساڵ ( نەوەی ئاسیا عەلی)،  ئەیلەم محەمەد عەمەر – ٢٣ ساڵ ). بە وتەی خولوسی ئاكار، وەزیری بەرگری توركیا " پێگەكانی پەكەكەیان لە شەنگال و چیای قەرەچوغ" بۆردومانكردووە، دەشڵێت "لە چوارچێوەی هێرشەكەدا كە لەشێوەی هەڵكوتانەسەر ئەنجامدرا، زیاتر لە 30 پێگە خاپووركران، ناوچەی چیای قەرەچووخ بۆ یەكەمجار كرایە ئامانج. لەم ئۆپەراسیۆنەدا لە باكوری عێراق، زیاتر لە 20 فڕۆكەی جەنگی هەر‌وەها ژمارەیەك فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكەی گواستنەوەی سووتەمەنیش تێیدا بەشدارییان كردووە" توركیا هەر كات ویستبێتی هێرش و پەلاماری سەربازی بۆسەر باشوری كوردستان ئەنجامداوە بەبێ گوێدانە بڕیارە نێودەوڵەتییەكان و هەڵوێستی حكومەت و سەروەری خاكی عێراق، تەنانەت هێرشەكانی بەجۆرێك ئەنجام ئەدات وەك ئەوەی باشوری كوردستان ویلایەتێكی توركیا بێت، بەو پێیەی لە دواین ئۆپەراسیۆنی فرۆەكانیدا خاكی باشوری كوردستان و عێراقی بە قوڵایی زیاتر لە 300كم بەزاندووە، كە ئەمەش پێشێلكاری سەروەری خاكی عێراق و هەرێمە.  توركیا خۆی بە خاوەن ماڵ دەزانێت توركیا هەر كات ویستبێتی بە بەبێ گوێدانە هەڵوێستی بەرپرسانی هەرێم و عێراق ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجامداوەو خاكی عێراقی بەكار هێناوە بۆ هێرش و پەلامار( لەشكركێشی سەربازی ، هێرشی فڕۆكە، سنوربەزاندن ، دانانی بنكەی سەربازی) ئێستا سوپای توركیا لە باشوری كوردستان زیاتر لە 30 بنكەی سەربازی هەیە بەسەدان تانك و زرێ پۆش و چەكی قورس و فڕۆكەخانەی سەربازی هەیە، بۆیە توركیا باشوری كوردستانی وەك ویلایەتێكی سەربە توركیا بینیوەو مامەڵەی كردووە، هەر كات ویستبێتی ئۆپەراسیۆنی سەربازی و لەشكركێشی و هێرشی فرۆكەی سەربازی بەكار هێناوە، كە بەپێی هەموو یاسایەكی نێودەوڵەتی ئەمە پێشێلكاری نێودەوڵەتیە، بێدەنگی بڕیاربەدەستان و ناوەندە سیاسیەكانی هەرێم و عێراق تەواو رێگەی خۆشكردووە بۆ تروكیا هەر كات بیەوێت ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجامبدات.   ویلایەتی باشور  توركیای سەردەمی ئەردۆغان چاوی بڕیوەتە باشوری كوردستان و زۆرجار وەك ویلایەتێكی توركیا مامەڵەی لەگەڵ كردووە. پێی وایە لە سەردەمانێكدا سەربە ویلایەتی موسڵی دەوڵەتی عوسمانی بووە(ویلایەتی موسڵ یەكێكە لە ویلایەتەكانی دەوڵەتی عوسمانی و لە ساڵی 1879 دامەزراو هەریەك لە سلێمانی و هەولێر و كەركوكی لەخۆدەگرت و روبەرەكەی ( 75700 كم2 ) بووەو روبەرەكەی لە ساڵی 1885 دا ( 300280 ) كەس بووە). ئێستا توركیا وێرای بونی زیاتر لە 30 بنكەی سەربازی و هەواڵگری لە هەرێمی كوردستان و لەروی ئابوریشەوە ساڵانە ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەرێم و توركیا زیاتر لە 10 ملیار دۆلارەو نزیكەی 3 هەزار كۆمپانیای توركیا لە هەرێم كاردەكەن و رۆژانە نزیكەی 350 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم بە توركیادا تێپەردەبێت بۆ جیهان بۆیە توركیا لەرووی ئابوری و سەربازی و تەنانەت سیاسیشەوە هەرێمی كوردستانی كۆنترۆڵكردووە و خەریكە دەبێتە بەشێك لە توركیا.  رێكکەوتنی توركیا و عێراق بۆ بەزاندنی سنور رێككەوتنی نێوان توركیا و عێراق نوێ نیە و مێژووەكە بۆ سەردەمی رژێمی بەعس دەگەڕێتەوە بەو پێیەی عێراق و توركیا لە ساڵی 1982 دا رێكەوتنێكیان ئیمزاكردووە كە بۆ پاراستنی ئەمنیەت و ئاساییشی وڵاتەكانیان ئەتوانن 20 كیلۆمەتر سنوری خاكی یەكدی ببڕن بەتایبەتیش دژ بە گروپە چەكداریەكانی نەیاریان بەتایبەتیش پەكەكە، ئەم رێكەوتنەی 1982  لە ساڵی  2007   لەسەردەمی هۆشیار زێباری وەزیری ئەوكاتی دەرەوەی عێراق نوێكرایەوە بەڵام بەزاندنی سنوری یەكتریان لە  20 كیلۆمەتر زیادكرد بۆ 25 كم، ئەمیش زیاتر لەسەر رەزامەندی توركیا بوو، بۆ ئەوەی بتوانێت دژ بە پارتی كرێكارانی كوردستان سنوری عێراق و باشوری كوردستان ببەزێنێت. بەڵام حكومەتی توركیا بە سودوەرگرتن لە دۆستایەتی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان بەتایبەتیش لەسەردەمی شەڕی ناوخۆ توانی بەتەواوی هەژمونی خۆی لە هەرێمی كوردستان فراونبكات و سنوری عێراق ببەزێنێت بە فیعلی بنكە و  بارەگای سەربازی و هەواڵگری بكاتەوە، ئەوەبوو لەدوای 1995 ەوە لە چوارچێوەی ( PMF  ) هێزی ئاشتی پارێزدا بنكە و بارەگای خۆی لە هەرێمی كوردستان كردەوە، لە دوای روداوەكانی  31ی ئابی 1996 ەوەو لە چوارچێوەی بانگهێشتنامەی پارتی دیموكراتی كوردستان دژ بە هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بنكە سەربازیەكانی زیاتر كرد، دواتریش بەهۆی شەڕی داعشەوە بنكەی تری لە هەرێمی كوردستان كردەوە، كە ئێستا نزیكەی 18 بنكەی سەربازی و هەواڵگری توركیا لە هەرێمی كوردستاندان. ئەو سنوربەزاندنە سەربازیانەی توركیا بەتەواوی پێشێلكاریە خۆ ئەگەر رێكەوتنەكەیان بۆ 25 كم بێت بەڵام هێرشەكەی شەوی رابردووی فرۆكەكانی توركیا بۆ سەر مەخمور بە قوڵایی زیاتر لە 300 كم بوو.  بنكە سەربازییەكانی توركیا لە باشووری كوردستان لە باشوری كوردستان نزیكەی 18 بنكەی سەربازی و هەواڵگری ئاشكراو نهێنی توركیا لە هەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە، نوێترنیان سنوربەزاندنەكانی ناوچەی ئامێدی و گوندی بەرمیزە بوو كە لەو ناوچەیە زیاتر لە 12 بنكەیان دامەزراندووە، بەڵام زۆرترین هێنانی هێزی سەربازی توركیا بۆ باشیك بوو لە ساڵی 2016 بەبیانووی روبەرووبونەوەی چەكدارانی داعش و راهێنانی سەربازی لەوێ دوو بنكەی سەربازی كردۆتەوە، كە 1200 سەرباز، 50 تانك، 50 هەمەر، 15 تۆپی دوورهاوێژ و ، 50 هاوەنی بچووك و دەیان چەكی بچوكو  70 ئۆتۆمبێلی سەربازی لەو ناوچەیە جێگیركراون، لەگەڵ چەند بنكەیەكی هەواڵگری لە پارێزگای دهۆك. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لە مانگی كانونی یەكەمی 2015، ژمارەی هێزەكانی ئەو وڵاتە لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا (٣٢٣٥) ئەفسەر و سەرباز و ژەندرمەی سوپای توركیایە لەگەڵ چەندین جۆر چەك و تەقەمەنی، بەپێی راپۆرتەكە توركیا  (٥٨) تانك، (٢٧)  زرێپۆش، (٣١) تۆپ‌و (٢٦) ھاوەن، (١٧) ئاڕبیجی‌و (١٠) دۆشكە، (٤٠) ئۆتۆمبیلی سەربازیی. بەپێی راپۆرتەكە سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بەسەر (١٣) بنكەو بارەگای سەربازیدا لەناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك جێگیركراون، كە لەناو هەموو بنكە سەربازیەكاندا بەشی هەواڵگریان تێدایە. 1.گەورەترین بنكە و بارەگای سەربازی توركیا لەڕووی ژمارەی سەربازەوە، لە ناحیەی (كانی ماسی)یە. لەو بنكەیەدا (٥٨٠) سەرباز و (٩١) ئەفسەر و (٢٤٠) جەندرمە و  (٣٤٠) هێزی لێدان هەیە. 2.گەورەترین بنكەی سەربازی توركیا لەڕووی لۆجستییەوە، سەربازگەی (بامەڕنی)یە دەكەوێتە بەرامبەر ‌ناحیەی بامەڕنی‌. لەناو ئەو بنكە سەربازییەدا گەورەترین یەكەی هەواڵگری سەر بە سوپا هەیە. هەروەها (٣٠) تانك، (٨) زرێپۆش، (٦) هاوەن، (٦) ئۆتۆمبێلی سەربازی تێدایە، جگە لەبوونی ئامێرێكی پێشكەوتووی دەنگگرتن كە بۆ كاری سیخوڕی بەكاریدە هێنن. 3.سەربازگەی باتوفا سریەیەكی تایبەتی هەواڵگری لێیە كە لە (٢٠) كەس پێكهاتووە. بنكەی سەربازی ناحیەی باتوفە گەورەترین سەربازگەی هەواڵگریە و دەكەوێتە سنوری ئیداریی قەزای زاخۆوە، (٤٠٠) سەرباز و (٦) تانك و (٢١) زرێپۆش و (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازیی و سێ نازووری تێدایە. 4.بنكەی سەربازی (كریبی) لە سنووری قەزای زاخۆ (٤١٤) سەرباز، (٦) تانك، (١٥) ئاڕبیجی، (٢) دۆشكە، (٦) زرێپۆش، (١١) تۆپ، (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازی، و چەندان چەكی سوك و مامناوەندی لێیە. 5.سەربازگەی (سینكی) (٨٠) سەرباز و تۆپێكی (١٢٠) ملمی تێدایە. 6.سەربازگەی (سیریی) لە سنووری قەزای ئامێدێیە، (٧٥) سەرباز، (٦) تانك، سێ دۆشكا، (٦) هاوەن، (٤) زرێپۆش هەیە. 7.سەربازگەی (كوبكی) لە سنووری قەزای ئامێدی. (١٣٠) سەربازی جێگیركردووە لەگەڵ دوو تانك. 8.سەربازگەی (قومری) لە ناوچەی مەتینا 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی . 9.سەربازگەی كوخی سپی 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. 10.سەربازگەی دەرەی داواتیا لە هەفتانین 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. 11.سەربازگەی (سەری زیری) (٦٠) سەربازی جێگیركردووە. 12.سەربازگەی گەلی زاخۆ (34) سەربازی جێگیركردووە. 13.سەربازگەی ئامێدی (٤٥) سەرباز بە تەواوی چەك و تفاقی سەربازییەوە جێگیركراون. 14. بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی قەزای ئامێدییە. 15. بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی ناحیەی باتوفە. 16.بارەگای دەزگای سیخوری میت لە قەزای زاخۆ لە گەڕەكی بێداری. 17.بارەگای دەزگای سیخوڕی میت لە ناوەندی قەزای دهۆك لە گەڕەكی گرێباسی. 18. بنكەی سەربازی توركیا لە باشیك.  بوونی ئەو بنكەو بارەگایانەی سوپای توركیا لە هەرێمی كوردستان تەنها لە پێناو پاراستنی ئاسایشی توركیا و كۆكردنەوەی زانیارییە لەسەر باشوری كوردستان و بەتایبەتیش لەسەر پارتی كرێكارانی كوردستان، بونی ئەو هێزە هیچ سودێكی بە هەرێم نەگەیاندووە بە جۆرێك لە كاتی هاتنی هێرشی داعش بۆسەر هەولێر توركیا ئامادە نەبوو هێز رەوانە بكات، تەنانەت ئامادە نەبوو هێزی ئەو بنكە سەربازیانەش بەكاربهێنێت لە كاتێكدا بنكەی سەربازی بامەڕنێ فڕۆكەخانەی سەربازیە و توركیا دەیتوانی لەوێوە پەلاماری داعش بدات..