شیكاری: درەو رۆژی 3/6/2025 فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی عێراق سەردانی محەمەد شیاغ سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقیان كرد، تایبەت بە بڕیاری وەزیری دارایی عێراق بۆ راگرتنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە كۆبوونەوەكەدا محەمەد شیاع سودانی راپۆرتێك دەداتە فراكسیۆنی یەگكرتوو تایبەت بە پشكی هەرێم و ئەو پارەیەی لە ماوەی (203- 2024-2025) بۆ هەرێمی كوردستان نێردراوە: بەپێی ئەو راپۆرتەی محەمەد شیاع سودانی كە داویەتی دەست فراكسیۆنی یەكگرتوو پێشتر بڵاوكرایەوە،  (پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە 2023- نیسانی 2025) تیادا تۆماركراوە، کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە زۆرترە لە (41 ترلیۆن و 516 ملیار و 842 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیکەی (26 ترلیۆن و 400 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (16 ترلیۆن و 511 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، بە جۆرێک؛ 🔹 بڕی زیاتر لە (6 ترلیۆن و 275 ملیار و 240 ملیۆن) دیناری داهاتی نەوتی هەبووە. 🔹 داهاتی نانەوتی هەرێم (10 ترلیۆن و 522 ملیار و 690 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. 🔹 بڕی (2 ترلیۆن و 607 ملیار) دیناری لە بانکی بازرگانی عێراق و بانکە حکومییەکان قەرز کردووە. 🔹 لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (18 ترلیۆن و ملیارێک و 838 ملیۆن) دینار تەمویل کراوە. 🔹 هەرێم پتر لە (598 ملیار و 515 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە 2023- نیسانی 2025 بە گوێرەی كۆمەڵێك بەڵگەنامەی حكومەتی عێراق، كە (پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە 2023- نیسانی 2025) تیادا تۆماركراوە، لەلایەن  دارا سێكانیانی ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق بڵاوكراوەتەوە، كۆی ئەو بڕە پارەیەی لەوماوەیەدا، رادەستی هەرێمی كوردستان كراوە لەسەرو پشكی خۆیەوە 12) ملیارو 508 ملیۆن و266) دۆلار بووە. كە دەكاتە؛ (16 تریلیۆن و 510 ملیارو 911) ملیۆن و677) دینار. کۆی ئەو داهاتەی هەرێم لە ماوەی ناوبراو دەستی کەوتووە زۆرترە لە (41 ترلیۆن و 516 ملیار و 842 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیکەی (26 ترلیۆن و 400 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (16 ترلیۆن و 511 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، بە جۆرێک؛ -    بڕی زیاتر لە (6 ترلیۆن و 275 ملیار و 240 ملیۆن) دیناری داهاتی نەوتی هەبووە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم (10 ترلیۆن و 522 ملیار و 690 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. -    بڕی (2 ترلیۆن و 607 ملیار) دیناری لە بانکی بازرگانی عێراق و بانکە حکومییەکان قەرز کردووە. -    لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (18 ترلیۆن و ملیارێک و 838 ملیۆن) دینار تەمویل کراوە. -    هەرێم پتر لە (598 ملیار و 515 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی 2025 بە گۆێرەی داتاکانی حکومەتی عێراق لە ساڵی 2025 (كانوونی دووەم بۆ نیسان)، هەرێمی كوردستان لەسەرو پشكی بڕیارلێدراویيەوە، (2) ملیارو (264) ملیۆن دۆلارى بۆ رەوانەكراوە، رێژەی ئەو داهاتە نانەوتیانەی كە رادەستی خەزێنەی گشتی كردووە كەمتر لە (15%)یە، هەرێمی كوردستان هیچ بڕە پارەیەكی لە داهاتە نەوتیەكان رادەستی خەزێنەی گشتی نەكردووە. بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم لە چوار مانگی یەکەمی (2025) دەستی کەوتووە زۆرترە لە (6 ترلیۆن و 653 ملیار و 75 ملیۆن) دینار، سەرەڕای گەڕاندنەوەی نزیکەی (200 ملیار) دینار بۆ حکومەتی ئیتحادی، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا زۆرتر لە (3 ترلیۆن و 664 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (2 ترلیۆن و 999 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، بە جۆرێک؛ -    داهاتی نەوتی هەرێم بە بڕی زیاتر لە (ترلیۆنێک و 568 ملیار و 810 ملیۆن) دینارخەمڵێندراوە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم نزیکی (ترلیۆنێک و 166 ملیار و 126 ملیۆن) دیناری بووە. -    لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (4 ترلیۆن و 117 ملیار و 485 ملیۆن) دینار تەمویلی هەرێم کراوە. -    هەرێم تەنها (199 ملیار و 346 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  -    بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە زۆرترە لە (6 ترلیۆن و 653 ملیار و 75 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا (3 ترلیۆن و 664 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (2 ترلیۆن و 989 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، تەنها لە چوار مانگی یەکەمی 2025. پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە ساڵی 2024 بە گوێرەی داتاکانی حکومەتی عێراق لە ساڵی 2024، هەرێمی كوردستان (6) ملیارو (50) ملیۆن دۆلاری لە سەرو پشكی خۆی وەرگرتووە، رێژەی داهاتە نەوتیە رادەستكراوەكان بە خەزێنەی گشتی كەمتر بووە لە (10%)، هیچ داهاتێكی نەوتی رادەستی خەزێنەی گشتی نەكردووە. هەر بەپێی داتاکانی حکومەتی عێراق کۆی ئەو داهاتەی لە ساڵی (2024) دەستی کەوتووە زۆرترە لە (20 ترلیۆن و 164 ملیار و 624 ملیۆن) دینار، سەرەڕای گەڕاندنەوەی زیاتر لە (399 ملیار) دینار بۆ حکومەتی ئیتحادی، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیک لە (12 ترلیۆن و 168 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لەو ماوەیەدا نزیک لە (7 ترلیۆن و 998 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە ساڵی 2024دا، بە جۆرێک؛ -    داهاتی نەوتی هەرێم زیاتر لە (4 ترلیۆن و 706 ملیار و 430 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم (4 ترلیۆن و 700 ملیار و 9 ملیۆن) دینار بووە. -    قەرزی بانکی بارزگانی (371 ملیار) دیناربووە. -    لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (10 ترلیۆن و 786 ملیار و 352 ملیۆن) دینار ڕەوانەی هەرێم کراوە. -    هەرێم تەنها نزیک لە (399 ملیار و 169 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  -    بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە زۆرترە لە (20 ترلیۆن و 164 ملیار و 624 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیکی (12 ترلیۆن و 167 ملیار 876 ملیۆن) دینار بووە، بەم پێیە لەو ماوەیەدا نزیک لە (7 ترلیۆن و 997 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، تەنها لە ساڵی 2024 دا.     پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە ساڵی 2023 بە گوێرەی داتاکانی حکومەتی عێراق لە ساڵی 2023، هەرێمی كوردستان (4 ملیارو 100 ملیۆن) دۆلاری لە پشكی بڕیارلێدراوی خۆی زیاتر وەرگرتووە، لەبەرامبەردا هیچ داهاتێكی نەوتيی و نانەوتيی رادەستی خەزێنەی گشتی نەركردووە. هەر بەپێی داتاکانی حکومەتی عێراق کۆی ئەو داهاتەی لە ساڵی (2023)دا هەرێم دەستی کەوتووە نزیکەی (14 ترلیۆن و 700 ملیار) دینار بووە، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیک لە (10 ترلیۆن و 568 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە هەرێم زۆرتر لە (5 ترلیۆن و 525 ملیار و 300 ملیۆن) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە ساڵی 2023دا، بە جۆرێک؛ -    داهاتی نەوتی هەرێم زیاتر لە (4 ترلیۆن و 708 ملیار و 587 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم نزیکی (4 ترلیۆن و 656 ملیار و 555 ملیۆن) دینار بووە. -    قەرزی بانکە حکومییەکان (ترلیۆنێک و 600 ملیار) دینار و بانکی بارزگانی (636 ملیار) دیناربووە. -    لە حکومەتی ئیتحادی بە نوسراوی ژمارە (13481) بڕی (400 ملیار) دینار و بە نوسراوی ژمارە (16442) بڕی (598 ملیار) دینار و بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران بە سێ گوژمە بڕی (2 ترلیۆن و 100 ملیار) ڕەوانەی هەرێم کراوە. -    بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە لە ساڵی (2023)دا زۆرترە لە (14 ترلیۆن و 142 ملیار و 338 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا (10 ترلیۆن و 567 ملیار 893 ملیۆن) دینار بووە، بەم پێیە لە ساڵی (2023) نزیک لە (5 ترلیۆن و 525 ملیار 301) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، تەنها لە ساڵی 2023 دا.   دەقی راپۆرتەكەی محەمەد شیاع سودانی بۆ فراكسیۆنی یەكگرتوو:                    

د. یاسین تەها-  پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق بڕیارە رۆژی 11/ 11/ 2025 هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق بەڕێوەبچێت. لەم وێستگە نوێیەدا نەخشەی سیاسی لە نێوماڵی شیعیدا جێگەی سەرنجە، بەوپێیەی زۆرینەی كورسییەكان و پۆستی سەرۆك وەزیران لەنێو هێزە براوەكانی ئەم پێكهاتەیەدا دیاری دەكرێت و ئەوان بنكەی حوكمڕانین. ئەم شرۆڤەیە لەبارەی ئامادەكارییەكانی ماڵی شیعی بۆ هەڵبژاردن و ئەنجامە گریمانكراوە چاوەڕوانكراوەكان هەڵوێستە دەكات.   ئامارو پێشهاتەكانی هەڵبژاردنی 2025 هەموو هەڵبژاردنەكان لە عێراقدا گرنگی و بایەخی تایبەتیان هەیە، چونكە لەڕووی تیۆرییەوە لە دەستوورەكەیدا رژێمی حوكمڕانی، كۆماری-پەرلەمانی-دیموكراسییە [1]؛ ئەمەش بە واتای ئەوە دێت كە حكومەت و دەسەڵاتی جێبەجێكردن، دەبێت لە هەناوی ئەو پەرلەمانەوە دەرچن كە دەنگدەران هەڵیدەبژێرن. جگە لەمە، كەشی هەڵبژاردنەكان دەكەوێته‌ ژێر كاریگەریی بارگۆڕانە هەرێمایەتییەكان و هەمیشە فاكتەری دەرەكی جۆرێك لە ئامادەیی تێدا هەیە. بۆ هەڵبژاردنی 2025، بۆ نموونە كەوتنی ئەسەد لە سوریا، پاشەكشەی نفوزی ئێرانی و، ململانێ نێوخۆییەكانی “چوارچێوەی شیعی”، باڵیان بەسەر كەشی هەڵبژاردنەكەدا كێشاوە.  “عەممار حەكیم” كە یەكێكە لە سەركردەكانی چوارچێوەی شیعی، لە وتاری رۆژی جەژنی قورباندا بەشێوەزاری جڵفی عێراقی هاواری كرد: “ئەم هەڵبژاردنەی كە لەپێشە، لە مێژووی عێراقدا چارەنوسسازەو لەدەستی خۆتانی مەدەن، چونكە قۆناغێكی دامەزرێنەرە.”[2] بەڵام دەشێت ئەمە زیاتر بۆ هاندانی بەشداریكردنی شیعەكان و دروستكردنی جۆش و خرۆش بێت و جۆرێك لە زیادەڕۆیی بێت، چونكە ڕاستە هەڵبژاردنەكە هۆكارێكە بۆ دابەشكردنەوەی قەبارەو نفوز، بەڵام هیچ ئاماژەیەكی ئەوتۆ لەبەردەستدا نییە كە گۆڕانكاریی ریشەیی بەدوادا بێت یان پەیكەرە گشتییەكەی حوكمڕانی بگوڕێت. بەپێی ئامارە راگەیەنراوەكانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن[3]، ژمارەی ئەوانەی لە عێراقدا مافی دەنگدانیان هەیە بۆ هەڵبژاردنی نۆڤەمبەری 2025، زیاترن لە 29 ملیۆن كەس[4]؛ ئەمە دوو قات زیاتری دەنگدەرانی یەكەم هەڵبژاردنی پاش كەوتنی “سەددام”ە (2005) كە ژمارەی ئەوانەی مافیان هەبوو، 1.4 ملیۆن بوو. هەروەها لەم هەڵبژاردنەدا ژمارەی حزبەكان هەڵكشاون و دەگەنە 343 حزبی تۆماركراوی خاوەن مۆڵەت، لەوانە 118 حزب خواستی خۆیان بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكە ئاشكراكردووە؛ تائێستاش 60 حزب سەرقاڵی ڕێوشوێنەكانی دامەزراندن و راگەیاندنن. هەرچەندە بەپێی دەستوریش (ماددەی 49) هەر 100 هەزار كەس لە عێراقدا، دەبێت كورسییەك لە پەرلەمان نوێنەرایەتییان بكات، بەڵام بەپێی دوا هەمواری یاسای هەڵبژاردن (سێیەم)، ژمارەی كورسییەكان هەر 329 دانەن؛ 9 لەوانە بۆ كۆتاو (320)ی دیكە بۆ ركابەرین[5]، لەكاتێكدا بەپێی دوا ئاماری دانیشتووانی عێراق، دەبوو ژمارەی كورسییەكان هەڵكشێن بۆ 450 كورسی. ئەگەرچی زیادنەكردنەكە پاساودارە بە زۆریی تێچوون و ئاڵۆزتربوونی كارەكانی پەرلەمان كە خۆی لە بنەڕەتەوە كێشەی پەككەوتن و بێسەروبەریی هەیە، بەڵام هەر جۆرێكە لە كارنەكردن بە دەستور، وەك هەندێك ماددەی دیكە.   بارودۆخ و كەشی هەڵبژاردن لە هەڵبژاردنی 2025، چەند پێشهات و بارودۆخێكی كاریگەر هەن كە ئەمانەی خوارەوە گرنگترینیانن: – لە ناوەندی شیعیدا “سەدر”، كە وەك رێبەرێكی عێراقی خۆی وێنا دەكات و براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی پێشووە (73 كورسی)، بەشدار نابێت و بایكۆتی پرۆسەكە دەكات. بۆ ئەوەش بایكۆتەكە ئەژمار بكرێت، جارێكیان وەزیرەكەی هانی جەماوەری سەدری داوە تۆماری دەنگدەرانی خۆیان نوێ بكەنەوە بۆ ئەوەی دواتر كە بایكۆتیان كرد بە “بەشدارنەبوو” ئەژمار بكرێن؛ ئەمە زیاتر دەیكاتە هەڵوێستێكی یاسایی و، كێشە بۆ شەرعییەتی جەماوەریی پرۆسەكە دروستدەكات[6]. هەروەها لە هەندێك ناوچەی تێكەڵی شیعەو سوننە، دەشێت ئەم بایكۆتە لە بەرژەوەندیی لیستە سوننەكان بێت؛ تەنانەت ركابەرە شیعەكانی سەدریش كە لە كشانەوەكەی سودمەندن، ئەم نیگەرانییە ناشارنەوە[7]. – هەڵبژاردنەكە بەدوای كەوتنی رژێمی سوریاو بچڕانی پشتێنی ئێرانیدا دێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست؛ ئەمە هەندێك گه‌شبینیی لە نێوەندی سوننیدا دروستكردووە كە ببێتە هۆی پاشەكشەی نفوزو كاریگەریی ئێرانی لە عێراق[8]. ئەم بۆچوونە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، نەخشەی سیاسیی شیعەكان لە پەرلەمانی ئەم خولەدا (پێنجەم) راستەقینە نەبووەو كورسییەكانی سەدریان بەسەر خۆیاندا دابەشكردووە، هەروەها ئەو لیستە لایەنگرانەی ئێران كە براوە بوون، دەستكەوتی ئەوتۆیان بۆ بنكە جەماوەرییەكانیان نەبووە؛ ئەمە جگە لەوەی كەشی زاڵی ناوچەكە لە بەرژەوەندیی تەوژمە ئێرانییەكە نییەو سیحری جارانیان نەماوە. هەرچەندە ئەم بۆچوونانە زۆر كۆنكرێتی نین سەبارەت بە دەنگدەری عێراقی كە زیاتر چاویان لەسەر ناوخۆو تۆڕی سودمەندییە لە هێزە بەشدارەكانی دەسەڵات، بەڵام بڕێك پێدراویشیان تێدایە كە جێگەی هەڵوێستەكردنن، بەتایبەت چۆنێتیی پڕكردنەوەی بۆشایی سەدرو لاوازبوونی گوتاری بەرە ئێرانییەكەو كێشەی دارایی و لۆجستیی میحوەرەكە لە سایەی ئیدارەی ترەمپ و گورزەكانی ئیسرائیل. – هێزە شیعەكان ترسیان هەیە وڵاتانی دەرەوە (مەبەستیان سوننییەكانە)، لەڕێگه‌ی هەڵڕشتنی پارەوە بیانەوێت نەخشەی سیاسیی پەرلەمانی ئاییندەی عێراق بگۆڕن؛ لەنێویشیاندا توركیاو قەتەر بەزەقی. یەكێك لەوانەشی ئەمەی دركاندووە، “نوری مالیكی”یە كە جەختی كردەوە، زانیاریی ئەوەی هەیە دەوڵەتێك خوازیاری كڕینی 100 كورسییە لە پەرلەمانی ئاییندە؛ بۆ سەرخستنی هەر پەرلەمانتارێكیش ملیۆنێك دۆلار دەدات[9]. هەرچەندە دەشێت ئەم قسانەی مالیكی بۆ ترساندنی بنكە شیعییەكە بێت، بەڵام قسەوباسی كڕین و فرۆشتنی دەنگ لە هەموو لایەكەوە گەرمەو هەندێك لە سەركردەكانی دیكەی شیعەی نیگەران كردووە. لەم نێوه‌دا چەند پەرلەمانتارێكی شیعە باس لەوە دەكەن لە بەغدا نرخی كارتی دەنگدان گەیشتووەتە 500 هەزار دینار؛ لە موسڵ، لە 75 هەزار دینارەوە تاوەکو 300 هەزار دینار کڕین و فرۆشتنی پێوە دەکرێت. دەنگۆی وا لە پارێزگاکانی دیكەش هەر هەیە، بەڵام كۆمیسیۆن نكۆڵی لە بوونی دیاردەی وەها دەكات و، گفتی بەدواداچوون دەدات[10]. – سەدر كە خۆی بایكۆتی پرۆسەكە دەكات نرخی هەڵبژاردنی لەسەر شیعەكان گرانتر كرد، چونكە فەتوای داوە بۆ لایەنگرانی، پارەو خەڵاتی بەرپرسان و كاندیدەكان وەرگرن، بەڵام بە مەرجی ئەوەی دواتر دەنگیان پێ نەده‌ن و كارتە بایۆمەترییەكانیان رادەست نەكەن. پاساوی سەدر ئەوەیە پارەی بەربژێرو لیستەكان هی خەڵكە نەك هی خۆیان و، منەتی نییە[11]. ئەمە ئەگەری ئەوە دەهێنێتە پێش كە بەشێك لە خەرج و مەسرەفی هێزە شیعەكان بەفیڕۆ بچێت. – هەندێك لایەنی شیعی هۆشداری دەدەن كە نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران لە پارێزگا سوننەكان گەرموگوڕەو لە باشورو ناوچە شیعەنشینەكان سست و خاوە. لەمەشدا داتاكانی كۆمیسیۆن دەكەنە بەڵگە، چونكە لە كۆی ملیۆنێك و 600 هەزار دەنگدەر كە تۆماری خۆیان نوێ كردووەتەوە (بایۆمەتری)، زۆرترینیان لە ئەنبارو رۆژاوای عێراق بوون؛ لەبەرامبەردا لە ناوچە شیعەنشینەكان پاشەكشەی زۆر هەبووە[12]. بە شێوەیەكی گشتییش رێژەی بایكۆتی پرۆسەكە زۆر بەرزە. هەندێك ئاماری نافەرمیی رێكخراوەكانی چاودێریی باس لەوە دەكەن، سەرباری بەكارهێنانی جۆرەها رێگه‌ بۆ هاندانیان، لەوانە تیمی گەڕۆكی مەیدانی و زیادكردنی لەدایكبووانی 2007، كەچی تا كۆتایییەكانی مانگی مایۆ/ئایاری 2025، هەشت ملیۆن دەنگدەر لە كۆی 29 ملیۆن دەنگدەر، تۆماری خۆیان نوێ نەكردووەتەوە [13]. سستیی نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران لە باشور، دەشێت بە بێزاربوونی دەنگدەری شیعی لە دۆخی پارێزگاكانیان بخوێنرێتەوە؛ ئەمە جگە لە گوشاری زۆر لەسەر گوتاری شیعەی سیاسیی پەیوەست بە ئێران. لەبەرامبەردا گەرموگوڕیی ناوچە سوننەكان، دوور نییە لەو گه‌شبینی و هیوایانەی لە سایەی دۆخی هەرێمایەتیی نوێدا بۆ باشتربوونی پێگەیان، سەریهەڵداوە. هەر لەم ناوه‌شدا هەندێك لە سیاسەتوانە سوننەكان باسیان لەوە كردووە، دەرفەت هەیە پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرنەوە، بەتایبەت كە ناوچەكانیان ئارامەو روبەرەكەشی زۆرە[14]. ئەمە هەڵمەتێكی بەرپەرچدانەوەی گەورەی شیعیی بەدوای خۆیدا هێنا بۆ بەرگریكردن لەوەی، ئەو پۆستە تەنیا هی زۆرینەی شیعییە؛ نەك تەنیا لەبەر ئەوەی كە زۆرینەن “بەڵكو لەبەر ئەوەی كە خوێنیان داوە بۆ یەكپارچەیی و رزگاركردنی عێراق لە موسڵ و ئەنبارو ناوچەكانی دیكە.”[15] هەندێك دەنگی بیستراوی ناو شیعەكان پێیوایە سوننەكان- زیاتر لە ناوچەكانی ناوەڕاستی عێراق- بەهیوای وەرگرتنەوەی حوكمڕانی، بەچڕی بایۆمەتریی خۆیان نوێ دەكەنەوە[16]. هەرچەندە ئەمە دەكرێت هۆكارێك بێت بۆ هاندانی شیعە بۆ ئه‌وه‌ی بچن بۆ نوێكردنەوەی تۆمارەكانیان، بەڵام لە ناوەڕۆكیشدا شڵۆقیی هاوكێشەی حوكم و ترس لە لێكەوتەكانی بایكۆتی سەدرو ئەگەری قڵپبوونەوەی هاوكێشەكە دەردەخات.   فرەیی و یەكڕیزیی لیستە شیعەكان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا “چوارچێوەی شیعی” بەشێوەیەكی كاتیی پەرتەوازە دەبن، جگە لە پارێزگا سوننەكان. شەڕی ناوخۆی شیعەكان لە هەڵبژاردنەكەدا دووبارە دابەشكردنەوەی پێگەو گرێی سەرۆكایەتیی وەزیرانە. بەو پێیەشی نەخشەی هێز لەناو شیعەكاندا بەهەمیشەیی جێگیر نییە، ئەگەری گۆڕانكاری و هەڵبەزو دابەزی نێوخۆیی لەو پشكانەدا هەیە كە بەر نوێنەرایەتیی شیعی دەكەون. تائیستا ئاماژە سه‌ره‌تایییه‌كان بەرەو ئەوەن “چوارچێوەی شیعی”ی حوكمڕان، بەسەر كۆمەڵێك لیستی جیاجیادا دابەش ببن كە لە نێوان 10_16 لیستدان[17]. ئەوەی ململانێی نێوانیان گەرمتر دەكات، بەشداریكردنی فیگەرو كەسایەتییە شیعە باڵادەستەكانە وەك سەرۆكی لیست، بەتایبەت كە ئێستا بازنەكان لەسەر ئاستی پارێزگاكانن و وەك هەڵبژاردنی پێشوو 83 بازنە نین. لە پارێزگایەكی وەك بەغداش كە پایتەختی عێراقە (10 مليۆن دانیشتووان)، ژمارەی كورسییەكان 69 كورسین لەگەڵ 2 كورسیی كۆتا، كە ژمارەو رووبەرێكی زۆر بۆ كێبڕكێ و هەوڵی كۆكردنەوەی دەنگ دەڕەخسێنێت. ئەم بەشبوونەی هێزە شیعەكان لە پارێزگا شیعەكان و یەكگرتنیشیان لە پارێزگا سوننەو كوردنشینەكان، زیاتر تەكتیكی هەڵبژاردنە، چونكە بڕیاری هێزە شیعەكان ئەوەیە پاش هەڵبژاردن جارێكی دیكە یەك بگرنەوە پاش دەركەوتنی سەنگ و قورسایی جەماوەرییان؛ چونكە بەبێ ئەو یەكگرتنە، دووچاری مەترسیی لەدەستدانی پێگەیان دەبنەوەو راگرەكانیشیان، بەتایبەت ئێران و شەقامی دەنگدەریان و بارودۆخی چواردەوریان هەر ئەو یەكگرتنە دەخوازن.   گرنگترین لیست و هاوپەیمانییە شیعە ڕكابەرەكان بەپێی ئەو زانیارییانەی تائێستا بەردەستن، گرنگترین لیست و هاوپەیمانییە شیعەكانی بەشدار لە هەڵبژاردنی 2025، بەم شێوەیەی خوارەوە دەبن:  – هاوپەیمانییەكەی سودانی “الاعمار و التنمیة”: ئەم لیستە هی سەرۆك وەزیرانی ئێستا، “محەمەد شیاع سوودانی”یە. لە ناوەكەشییەوە دیارە كە خوازیاری خولی دووەمە بە كەڵكوەرگرتن لەو خزمەتگوزارییانەی لە بەغداو شارەكانی دیكە كردوویەتی. دابەزینی سودانی وەك ژمارە یەكی ئەم لیستە لە پایتەخت، بووەتە هۆی بێزاركردنی ركابەرە شیعەكان. بەشدارانی ئەم هاوپەیمانییە بەفەرمی بریتین لە: رەوتەكەی سودانی (الفراتین)، هاوپەیمانییەكەی فالح فەیازی سەرۆكی دەستەی حەشد (العقد الوطني)، ئیئتیلافەكەی ئەیاد عەلاوی، سەرۆك وەزیرانی پێشووتر (الوطنیة)و ژمارەیەك وردە هێزیكی دیكەی عەشایەری و مەدەنی. ئامانجی هاوپەیمانییەكە بە بەهێزكردنی ژێرخانی ئابوری و دابینكردنی ئۆقرەیی و باشتركردنی پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ دەرەوە دیاریكراوە[18]، بەڵام هەوڵی سەرەكی بۆ مسۆگەركردنی خولێكی دیكەیە بۆ سودانی. چەند وتەبێژێكی لیستەكە باسیان لەوە كردووه‌، دەوروبەری 100 كورسی دەبەنەوە. بەڵام هەندێك ئەمە بەدوور دەبینن، بەتایبەت ئه‌و پێكهاتانه‌ی كه‌ لە ئێستادا زۆر جەماوەری نین؛ بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەمە لیستی حكومەتە، هەندێك دەوروبەری 60_70 كورسییان بۆ دادەنێن [19]. هەشن پێیانوایە زۆر كەمتر دەبەن چونكە پێكهاتەكانی بچوكن و بەهێز نین. لەمەدا ئەزموونی “عەبادی” هەیە كە سەرباری ئەوەی سەرۆك وەزیرانی سەردەمی جه‌نگی داعش بوو، كەچی لە هەڵبژاردنی 2018دا ئەنجامەكانی هیوابڕ بوون. سەرباری ئەمە ئەگەری پێچەوانەی ئەمەش هەیە چونكە سەردەمی سودانی هەندێك پرۆژەی بەرچاوی دیار لە بەغداو دەوروبەری كراون و، لیستی حكومەتیش دەشێت چانسی لەوانی دیكە باشتر بێت.   – هاوپەیمانییەكەی مالیكی (دولة القانون): لیستی نوری مالیكی، سەرۆك وزەیرانی پێشووتر، ركابەری ئێستای هەڵكشانی ئەستێرەی سودانییە. پێكهێنەرە سەرەكییەكانیشی نزیكەی 10 قەوارەی شیعین، دیارترینیان: “حزبی دەعوەی ئیسلامی”یە لەگەڵ كۆمەڵێكی هێزی دیكەی وەك “النهج الوطني” كە حزبی فەزیلەیە، “منتصرون”ی ئەبو ئالائی وەلائی، سەرۆكی “كەتیبەكانی سەییدولشوهەدا”ی پەیوەست بە ئێران، “بشائر”ی یاسر مالیكی، ئامۆزاو زاوای سەرۆكی هاوپەیمانییەكەیە، لەگەڵ ئیسلامییە توركمانەكان بە سەرۆكایەتیی “جاسم جەعفەر.[20] ئامانجی ئەم هاوپەیمانییە، ڕێگەخۆشكردنە بۆ گەڕانەوەی مالیكی بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران؛ هەروەها بەهۆی ئەوەی سودانی لەبن باڵی دەعوە هاتووەتە دەرەوە، سەربەخۆبوون و دەركەوتنی وەك رێبەرێكی شیعی لە بەرژەوەندیی مالیكی نییەو مەترسییە. مالیكی بە تەكتیكی بەهێزی هەڵبژاردن و هەبوونی جەماوەرێكی جێگیر دەناسرێتەوە، كە تۆڕی سودمەندانی، دوو خولی سەرۆكایەتیی وەزیرانی ناوبراون؛ هەروەها وەهاش ناسراوە هاوپەیمانی بەهێز بۆ لیستەكەی هەڵدەبژێرێت، بەهۆی ئەزموونی هەشت ساڵەی لە سەرۆكایەتیی وەزیران.   - لیستی بزوتنەوەی عەسایب (صادقون): لیستی تایبەتی بزوتنەوەی عەساییبە بە سەرۆكایەتیی ئەمینداركەی، كە “قەیس خەزعەلی”یە. ئەم بزوتنەوەیە لە بنەڕەتدا لە هەناوی سەدرەوە هاتوەتە دەرەوەو بەشێكە لە میحوەرە ئێرانییەكە، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا هەوڵدەدات زیاتر عێراقیبوونی خۆی بسەلمێنێت. ئەم هێزە لەم ساڵانەی دواییدا بە كەڵكوەرگرتن لە بەشداریكردنی حكومەت، چەك، بەشدارییەكانی لە جه‌نگی داعش، میدیاو هەندێك فیگەری ناسراوەوە بڕێك هەڵكشانی بەخۆیەوە دیوە. جگە لە پارێزگای بابل، پۆستی “وەزارەتی خوێندنی باڵا”شیان لەدەستەو لە حكومەتی سودانیدا پێگەو كاریگەرییشیان زۆرە. قسەكەرەكانی ئەم لیستە باس لەوە دەكەن جیابوونەوەیان لە لیستە شیعەكان و دابەزینیان بەتەنیا، بۆ فرەییە نەك پەرتەوازەیی؛ ئەگەرنا ئامانجیان هاوبەشە[21]. جگە لە حزبەكەش (بزوتنەوەی عەسایب)، وەك تەكتیكی هەڵبژاردن، چەند پێكهاتەیەكی عەشایەری لە پارێزگای سەڵاحەدین (تكریت) لەم لیستەدا بەشدارن؛ لەمەشدا سود لە ئەزموونی ئەم خولە وەرگیراوە كە عەسایب لەو پارێزگایە ژنێك (ناسك الزنكي)و پیاوێكی سوننە (محمد البلداوي)ی بۆ پەرلەمان سەرخست[22].   – لیستی بەدری هادی عامری: لیستی “رێكخراوی بەدر”ە كە پشت بە تۆڕی سودمەندانی ئەم رێكخراوە چەكدارییەو باكگراوەندی رێبەرەكەی، “هادی عامری” دەبەستێت وەك سەركردەیەكی دیاری حەشدی شەعبی و خەباتگێڕێكی دێرینی خاوەن پێگە. عامری سەرەتا بڕیار بوو لەگەڵ سودانی بەشدار بێت، بەڵام كشایەوە.[23] وەهاش باسكرا كە هۆكارەكەی، ناكۆكیی عامری و سودانی بێت لەسەر پشتیوانیكردنی خولێكی دیكەی سەرۆكایەتیی وەزیران بۆ سودانی. بەدر باڵێكی سەربازیی بەرچاوە لەنێو حەشدی شەعبی، وابەسته‌یییەكی زۆری بە ئێرانەوە هەیەو، لەنێو وەزارەتی ناوخۆو جومگە ئەمنییەكانی دەوڵەتدا ئامادەیی زۆرە. بۆ هەڵبژاردنیش چاوی لەو بنكە وەزیفی و ئەمنییەیە، بەڵام كێشەی ئەم هێزە، هەڵكشانی باڵە سەربازییەكانی دیكەی شیعەی ركابەرییەتی، لە چەشنی عەسایب و هێزەكانی تری نەوەی دووەم و سێیەم، كە پاش جه‌نگی داعش دروستبوون.   – هاوپەیمانیی حەكیم و عەبادی (قوی الدولة الوطنیة): ئەم هاوپەیمانییە لەسەر جەمسەرەكانی حەكیم _ عەبادی بنەڕەتەو خۆیان بە رەوتی میانڕەوی لەنێو شیعە دەناسێنن. لە هەڵبژاردنی 2018 ئەنجامەكانیان زۆر لاواز بوو، بەڵام لە ئەنجومەنی پارێزگاكان (2023) بڕێك باڵانسیان راستكردەوەو هیوایان بۆ دروستبووەوە كە كورسییەكانیان زیاتر بكەن. بڕیارە جگە لەم دووانە هەندێك هێزو كەسایەتیی دیكە بەشداری لەم هاوپەیمانییەدا بكەن، بەتایبەت ئەوانەی لە تشرینی و مەدەنییەكانەوە نزیكن.[24] ئەم هاوپەیمانییە پشت بە سەرمایەی رەمزیی ماڵی حەكیم و ئەزموونی حوكمڕانیی عەبادی و گوتاری میانڕەوانە- بەراورد بە راستڕەوەكانی “چوارچێوەی شیعی”- دەبەستێت. لەگەڵ ئەوەشدا چەند كاندیدو كەسایەتییەكی دیاری كۆكردووەتەوە.   – هاوپەیمانیی مەندەلاوی (الأساس): ئەم هاوپەیمانییە بنكەی سیاسیی جێگری سەرۆكی پەرلەمان، “موحسن مەندەلاوی”یەو كۆمەڵێك هێزی نوێی شیعە لەخۆ دەگرێت كە هاوتاو هاوئاستی هێزە مەدەنییە ناڕازیی و ئۆپۆزیسیۆنەكانن. بەپێی راگەیەنراوە فەرمییەكان، ژمارەی قەوارەو گردبوونەوە بەشدارەكانی ئەم هاوپەیمانییە 22 هێزە كە رەنگدانەوەی چەند ناوچەیەكی جیاجیای عێراقن و دروشمیان “راستكردنەوەی رێڕەوی پرۆسەی سیاسی”یە[25]. لە پێكهاتەكانی ئەم هاوپەیمانییەدا قەوارەیەكی سەر بە كەتیبەكانی “ئیمام عەلی” هەن بە ناوی “حركة العراق الوطنية” كە گروپێكی چەكداری سەر بە حەشدی شەعبییە[26]..   – هاوپەیمانیی ئەلعیدانی و فایز (تصمیم): هاوپەیمانییەكە بنكەی سیاسیی پارێزگاری بەسرە، “ئەسعەد عیدانی”یە كە كەسایەتییەكی دیارو كاریگەری باشوری عێراقە. لەم هاوپەیمانییەدا ژمارەیەك كەسایەتیی كۆمەڵایەتی و ئابوری هەن و پەرلەمانتار “عامر ئەلفایز” سەرۆكایەتیی لیستەكە دەكات. لەڕێگه‌ی ئەم هاوپەیمانییەەوە ئەلعیدانی دەیەوێت لەنێو فەزا شیعییەكەدا پارێزگاری لە سەربەخۆیی خۆی بكات و كەڵكیش لە پێگە ئیدارییەكەی وەربگرێت لە پۆستی پارێزگاری بەسرە. دەوترێت بەشداریكردنیشی بە سەربەخۆ، هەوڵی جێگرتنەوەی سودانی و خۆپاڵاوتنە بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران بە پشتیوانیی سەدرییەكان، بەوپێیەی پەیوەندیی لەگەڵیاندا باشە[27]. دروشمە سەرەكییەكانی هاوپەیمانییەكە “بچڕینی مافی بەسرە”یە لە حكومەتی فیدراڵی[28]. لەماوەكانی ڕابردوودا ناوبراو چووە هەندێك ڕكابەرییه‌وه‌ لەگەڵ حكومەتی ناوەندو سودانی.   – هاوپەیمانیی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی (ابشر یا عراق): ئەم هاوپەیمانییە بە سەرۆكایەتیی “هومام حەمودی”، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە. ئامانجە فەرمییە راگەیەنراوەكەی “راستكردنەوەیە بۆ باشكردنی داهاتوو”. باس لەوەش دەكات دژی “پشكپشكێنە”یە[29]. راگری سەرەكیی ئەم هاوپەیمانییە، ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە كە پاش جیابوونەوەی بەدرو رەوتی حیكمە لە نەخشەی سیاسیی شیعیدا پاشەكشەی زۆری كردووەو ئەنجامە وەدەستهاتووەكانی، كەمبووەتەوە بۆ بەشداریكردنی رەمزی لە پەرلەمان.   – هاوپەیمانییە شیعییەكانی پارێزگا سوننەكان: كۆمەڵێك لە لیستەكانی چوارچێوەی شیعی بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسیی هەڵكشانی هێزە سوننییەكان، بە لیستی هاوبەش لە هەڵبژاردنی پارێزگاكانی دیالەو نەینەواو سەڵاحەددین بەشدار دەبن. ئەم هەنگاوە ئەگەرچی هیچ رێگرییەكی یاسایی و دەستوریی نییە، بەڵام وەك ریسك و شۆیەكی سیاسی تەماشا دەكرێت كە هێزە شیعەكان لە دەرەوەی بنكەی جەماوەریی خۆیان، خۆیان نمایش دەكەن و لیستیان هەیەو لەگەڵ سوننەكان ركابەری دەكەن؛ لەم رێگه‌یشەوە دەیانەوێت وەبەرهێنان لە جه‌نگی داعشدا بكەن و درز بخەنە نێو هۆزە سوننییەكان و هەوڵی كڕینی دەنگەكانیان بدەن. ئەو هاوپەیمانییانەش بریتین لە  “تحالف صلاح الدین”، “تحاف دیالی أولا”،  هاوپەیمانی “الحدباء” لە موسڵ. لە “كەركوك”یش باس لە دروستكردنی بەرەیەكی شیعی هەیە، بەڵام هێشتا قەبارەو شێوازەكەی ڕوون نییە.   كۆبەند لە هەڵبژاردنی 2025دا شیعەكان بەگشتی و هێزەكانی “چوارچێوەی هاوئاهەنگیی” بەپەرتەوازەیی دادەبەزن، بەڵام بڕیاریان ئەوەیە لە دوای پرۆسەكە یەكبگرنەوەو دابەشبوونەكەیان زیاتر كاتیی و تەكتیكییە. ئاڵنگاریی گەورەی بەردەمیان، ترسە لە لێكەوتەی بایكۆتی سەدرو هەڵڕشتنی پارە لەلایەن وڵاتانی سوننە بۆ لیستە ركابەرەكانیان. هەروەها بارگۆڕانە هەرێمایەتییەكانی ناوچەكەو خواستی سوننەكان بۆ كەڵكوەرگرتن لە كەوتنی سوریا، گوشاری لەسەر دروستكردوون. لە كاتێكیشدا هەڵبژاردن هاتووەتە پێشەوە كە بەرە ئێرانییەكە لە لاوازیدایە. بۆ چارەسەركردنی بەشێك لەمانە هێزە شیعەكان بۆ بەشداریی چڕو چالاك، كار لەسەر ترساندنی بنكە جەماوەرییەكانیان دەكەن؛ هەروەها لە پارێزگا سوننەكانیشدا لیستی یەكگرتوویان پێكهێناوە بە هیوای درزخستنە نێو پێكهاتە سوننەكان و كڕینی دەنگ و كەڵكوەرگرتن لە بارگۆڕانەكانی پاش جه‌نگی داعش. ململانێی ناوخۆی شیعە، لەسەر دابەشكردنەوەی پێگەو نفوزو پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیرانە؛ گۆڕەپانی كێبڕكێی سەرەكییشیان بەغدای پایتەختە، بەتایبەت كە زۆر لە سەركردەكانیان بە ژمارە یەك لەم بازنەی هەڵبژاردن دادەبەزن كە نزیك لە 10 ملیۆن دانیشتووانی هەیەو دەوروبەری 70 كورسی لە پەرلەمانی داهاتوو. شەڕەكە لەسەر ژمارەی دەنگی سەرۆكی لیستی ژمارە (1) دەبێت، بەتایبەت لە نێوان مالیكی و ودانی كە هەردووكیان لە بنكەی حزبی دەعوەوە دەركەوتوون و مالیكی سەرۆك و، سودانی كادری پێشكەوتووی بووە. سەرچاوەكان [1]  https://2h.ae/GmSX [2]  https://2h.ae/KILa [3]  https://2h.ae/umBk [4]  https://2h.ae/cvmJ [5]  https://2h.ae/Gosa [6]  https://2h.ae/cunm [7]  https://2h.ae/jCUN [8]  https://2h.ae/jkuz [9]  https://2h.ae/MMbL [10]  https://2h.ae/xbyP [11]  https://2h.ae/ssVi [12]  https://2h.ae/IbhM [13]  https://2h.ae/Lxir [14]  https://2h.ae/FIUx [15]  https://2h.ae/YOPw [16]  https://2h.ae/dFRJ [17]  https://2h.ae/mEUE [18]  https://2h.ae/ZjFw [19]  https://2h.ae/VHMa [20]  https://2h.ae/wMaV [21]  https://2h.ae/PFUt [22]  https://2u.pw/4FnJA [23]  https://2h.ae/wKOs [24]  https://2h.ae/wKOs [25]  https://2h.ae/fsGY [26]  https://2h.ae/RtBb [27]  https://2h.ae/Skkl [28]  https://2h.ae/Hjbq [29]  https://2h.ae/fbcn

مەسرور بارزانی دەڵێت حكومەتی فیدراڵی بە ناڕەوا و نادەستوری موچەی خەڵكی كوردستانی بڕیوە، ئێمە بە زیادەوە پابەندییە دەستورییەكانی سەرشانمان جێبەجێكردووە. مەسرور بارزانی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕێوڕەسمی ڕاگەیاندنی دامەزراوەی ڤیزت کوردستان لە شاری هەولێر رایگەیاند: -  بەرپرسانی حکوومەتی فیدراڵی، بەشێوەیەکی ناڕەوا و نا یاسایی و نا دەستووری، بڕیاری ڕاگرتنی مووچەی خەڵکی کوردستانیان داوە، ئەمەش بەشێکە لە سیاسەتی گوشار خستنە سەر هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی لە کاروانی ئاوەدانی و پێشکەوتنی خۆی بووەستێت کە بە دڵنیاییەوە لەو هەوڵانەیان سەرکەوتوو نابن. -  بە پشتیوانی خوای گەورە و خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان، لە ساڵانی ڕابردوودا چەندین دۆخی سەختمان تێپەڕاندووە، بۆیە خەڵکی کوردستان دڵنیا دەکەینەوە کە هەرگیز و لەژێر هیچ فشارێکدا دەستبەرداری مافە دەستوورییەکانمان نابین. -  ئێمە هەموو پابەندییەکانی دەستووری کە لەسەرمان بووە، زۆر بە زیادەوە جێبەجێمان کردووە، چاوەڕێشمان دەکرد لە بەرانبەردا مافەکانی خەڵکی کوردستان بدرێت، بەڵام بەداخەوە ڕێز لە مافە دەستوورییەکانی خەڵکی کوردستان و تەنانەت لەو ڕێککەوتنانەش ناگیرێت کە ئیمزایان کردووە. - ،بەرپرسانی بەغدا دەبێت بزانن، عێراق وڵاتێکی فیدراڵییە، هەرێمی کوردستانیش بەپێی دەستوور، اەوارەیەکی یاسایی و دەستوورییە، دەبێت لەو چوارچێوەیەدا مامەڵە و هەڵسوکەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکرێت، نەوەک بە عەقڵییەتی مەرکەزی و سزادانی بەکۆمەڵی خەڵکی کوردستان کە لەسەدەی ڕابردوودا ڕژێمە یەک لە دوای یەکەکانی دەسەڵاتدا لە بەغدا، بە ئاگر و ئاسن، لەگەڵ بەکارهێنانی هەموو چەکێک ڕووبەڕووی ماف و داخوازییەکانی خەڵکی کوردستان بوونەوە، بەڵام ئەم سیاسەت و ڕەفتارانە جگەلە ماڵوێرانی و وێرانکاریی، هیچ سوودێکی بۆ عێراق نەبووە، بۆیە هیوادارم بەرپرسانی بەغداش واز لەو سیاسەتە چەوتەی برسیی کردنی خەڵکی کوردستان و پێشێلکردنی مافە ڕەواکانی خەڵکی کوردستان بێنن، چونکە هیچ سوودێک و ئەنجامێکی نابێت. -  لە هەوڵەکانمان بۆ چارەسەریی ئەو قەیرانە بەردەوام دەبین، هیوادارین لە کاتێکی زوودا، بگەینە ئەنجامێک کە لە بەرژەوەندیی هەموو لایەکدا بێت.

درەو: نەبیل مەرسومی، پسپۆڕی ئابوری عێراق، لە نوسینێكدا بە ناونیشانی "كێبڕكێی چین و ئەمریکا لەسەر نەوتی عێراق" دەڵێت: ئەمەریکا و چین لە ئێستادا کێبڕکێ لەسەر هەژمونكردن بەسەر سەرچاوە بێشومارەكانی وزەی عێراق دەکەن ، كە چین پێشەنگایەتی دەکات لە رێگەی بەرهەمهێنانی نەوت و ژێرخانی ئابورییەوە، ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی سەرمایەگوزارییەکانیان لە کوردستان و باشور زیاد دەکەن بۆ بەرپەرچدانەوەی پەیوەندییەکانی چین و روسیا. لە ئێستادا چین خاوەنی تایبەتمەندییە لە ڕووی خاک و سەرچاوەکانەوە، كە بەپێی ئامارە پیشەسازییەکان زیاتر لە یەک لەسەر سێی یەدەگی سەلمێنراوی نەوت و غازی عێراق و دوو لەسەر سێی بەرهەمی ئێستای لەلایەن کۆمپانیا چینییەکانەوە بەڕێوەدەبرێت.  کۆمپانیا چینییەکان پێكەوە پشکی راستەوخۆیان لە نزیکەی (٢٤) ملیار بەرمیل یەدەگدا هەیەو، بەرپرسیارن لە بەرهەمهێنانی نزیکەی (٣) ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا، وێڕای ئەوەش تۆڕێکی ئاڵۆزی کاریگەرییان لە هەژمونیان پەرەپێداوە لە رێگەی چەندین پڕۆژەی ژێرخان، كە هاوتەریب کاردەکەن لەگەڵ گەشەپێدانەكانی نەوت و غاز. هەر لەو چوارچێوەیەدا، کۆمپانیای جیۆ-جەید پترۆلیۆمی چین زنجیرەیەک گرێبەستی گەورەی واژۆکرد، کە کۆنترۆڵی یەکەمین پڕۆژەی وزەی تەواوكاری عێراق دەداتە پەکین، كە بریتیە لە پڕۆژەی گەشەپێدان بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی کێڵگەی نەوتی توبا لە بەسرە لە (20)هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا بۆ (100)هەزار بەرمیلی رۆژانەو، دروستکردنی پاڵاوگەیەک بە تایبەتمەندی بەرز بە توانای (200) هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا، هەروەها دروستکردنی کارگەیەکی پترۆکیمیایی بە توانای بەرهەمهێنانی ساڵانەی  (620) هەزار تۆن، بەگوێرەی وەزارەتی نەوتی عێراق.  هەروەك پڕۆژەکە، دروستکردنی كارگەیەكی پەین لە خۆدەگرێت، کە توانای بەرهەمهێنانی ساڵانە (520)هەزار تۆنە و، پەرەپێدانی وێستگەیەکی کارەبای گەرمی بە توانای (650) مێگاوات و، دروستکردنی وێستگەیەکی کارەبای خۆر بە توانای (400)مێگاوات، هەموو ئەمانەش لە دڵی پیشەسازی نەوت و غازی عێراقدا جێبەجێ دەکرێن، کە لە پارێزگای بەسرەیە.  بەپێچەوانەی ئەوەوە، ئەمریکا و هاوپەیمانە سەرەکییەکانی دەیانەوێت حکومەتی هەرێمی کوردستان کۆتایی بە هەموو پەیوەندییە درێژخایەنەکانی لەگەڵ کۆمپانیا چینی و روسییەکان بهێنێت، بۆیە پشتگیریان لە دیارترین گرێبەست تا ئێستا لە باشوری عێراق کردووە. گرێبەستی تۆتال بە بڕی (27) ملیار دۆلار، کە خۆی لە سود وەرگرتن لە غازی هاوەڵ دەبینێتەوە لە پێنج کێڵگەی سەرەكی نەوت، وێڕای پڕۆژەی هاوبەشی دابینکردنی ئاوی دەریایی و، پەرەپێدانی بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگەی ئەرتاوی و دروستکردنی وێستگەیەکی وزەی خۆر.  بەگوێرەی زانیارییەکان، کارەکانی دەرهێنانی غاز لە کێڵگەی کۆرمۆرەوە کە کۆمپانیای "وێسترن زاگرۆس"ی ئەمریکی گرێبەستەکەی بەدەستهێناوە، دوای چەند رۆژێک لە گەیشتن بە رێککەوتنەکە، دەستی بەكارە سەرەتاییەكانی كردووە. مانگی ئایاری رابردوو، هەرێم دوو گرێبەستی بە بەهای (110) ملیار دۆلار لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی واژۆکرد: یەکەمیان لەگەڵ کۆمپانیای "میران ئینێرجی" کە لە دوو كۆمپانیا پێكدێن؛ کۆمپانیای هێکنی ئەمریكی و گروپی ئۆنیکس.  گرێبەستی دووەم لەگەڵ "وێسترن زاگرۆس" بوو بۆ کێڵگەکانی کوردە میر و تۆپخانە بۆ قۆناغی یەکەم و کێڵگەی میران بۆ قۆناغی دووەم، گرنگی ئەو دوو گرێبەستە نەوتییە: سەبارەت بە کێڵگەی تۆپخانە، لەگەڵ وێسترن زاگرۆس، پێنج ترلیۆن پێی سێجا غاز و نۆ ملیۆن بەرمیل نەوتی تێدایە.  کێڵگەی میران هەشت ترلیۆن پێ سێجا غازی تێدایە، پێشبینی دەکرێت لە ماوەی (١٨) بۆ (٢٠) مانگدا لە نێوان (٥٠) بۆ (٧٠) ملیۆن پێ سێجا غاز دەربهێنێت، دوای ئەوە کێڵگەکە غازی زیاتر بۆ تۆڕەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق دابین دەکات.  جگە لەوەش کێڵگەکانی کوردە میرو تۆپخانە بڕێکی بەرچاو نەوت و غازیان تێدایە، بەرپرسانی وەزارەتی وزەی ئەمەریکا لە ئێستادا لە هەولێر تاوتوێی پەرەپێدانی کێڵگەی غازی شیواشۆک لە ناحیەی تەقتەق-ی سەر بە پارێزگای سلێمانی دەکەن، کە یەدەگەکەی بە (8) ترلیۆن پێی سێجا خەمڵێندراوە، بەم زووانە کارکردن لەسەری دەست پێدەکات، بۆ ئەوەی لەگەڵ کێڵگەی کۆرمۆردا ببێتە دووانە بۆ ئەوەی غاز بۆ ئەوروپا رەوانە بكات.

راپۆرتی: درەو 🔻 دوای تێپەڕوبوونی نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)، وەزارەتی دارایی عێراق کۆتا ڕاپۆرتی خۆی بۆ ساڵی 2024 ڕاگەیاند، بەپێی ڕاپۆرتەکە لە ساڵی (2024)دا؛ 🔹 کۆی داهات زیاتر بووە لە (140 ترلیۆن و 774 ملیار) دینار، زۆرتر لە (127 ترلیۆن و 536 ملیار و 400 ملیۆن) دیناری بە ڕێژەی (91%) داهاتی نەوتی و (9%)ی بە زیاتر لە بڕی (13 ترلیۆن و 237 ملیار و 705 ملیۆن) دیناری لە داهاتی نانەوتییەوە سەرچاوەی گرتووە. 🔹 کۆی خەرجی زۆرتر بووە لە (150 ترلیۆن و 527 ملیار) دینار، زیاتر لە (125 ترلیۆن و 214 ملیار) دیناری بە ڕێژەی (83%) چووە بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (17%)ی بە بڕی زیاتر لە (25 ترلیۆن و 313 ملیار و 302 ملیۆن) دیناری لە چووە بۆ خەرجی وەبەرهێنان. 🔹 بەم پێیە بودجەی گشتی بەڕێژەی (7%) و بە زۆتر لە (9 ترلیۆن و 753 ملیار) دینار توشی کورتهێنان بووە. 🔹 بەپێی ڕاپۆرتەکە بڕی سەر و (60 ترلیۆن و 53 ملیار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەران خەرجکراوە، کە (40%)ی داهاتی گشتی عێراق پێکدەهێنێت. 🔹 بەپێی ڕاپۆرتەکە بڕی سەر و (60 ترلیۆن و 53 ملیار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەران خەرجکراوە، کە (40%)ی داهاتی گشتی عێراق پێکدەهێنێت. 🔹 ئەو بڕە پارەیەی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و چاودێری کۆمەڵایەتی خەرجکراوە، زۆرترە لە  (10 ترلیۆن و 786 ملیار) دینار، ئەم بڕەش (7%)ی ئەو خەرجییانەیە کە حکومەتی عێراق لە ساڵی (2024) خەرجی کردووە. دەقی ڕاپۆرتەکەی وەزارەتی دارایی عێراق    

راپۆرتی: درەو 🔻 دوای تێپەڕوبوونی نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)، وەزارەتی دارایی عێراق کۆتا ڕاپۆرتی خۆی بۆ ساڵی 2024 ڕاگەیاند، بەپێی ڕاپۆرتەکە لە ساڵی (2024)دا؛ 🔹 کۆی داهات زیاتر بووە لە (140 ترلیۆن و 774 ملیار) دینار، زۆرتر لە (127 ترلیۆن و 536 ملیار و 400 ملیۆن) دیناری بە ڕێژەی (91%) داهاتی نەوتی و (9%)ی بە زیاتر لە بڕی (13 ترلیۆن و 237 ملیار و 705 ملیۆن) دیناری لە داهاتی نانەوتییەوە سەرچاوەی گرتووە. 🔹 کۆی خەرجی زۆرتر بووە لە (150 ترلیۆن و 527 ملیار) دینار، زیاتر لە (125 ترلیۆن و 214 ملیار) دیناری بە ڕێژەی (83%) چووە بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (17%)ی بە بڕی زیاتر لە (25 ترلیۆن و 313 ملیار و 302 ملیۆن) دیناری لە چووە بۆ خەرجی وەبەرهێنان. 🔹 بەم پێیە بودجەی گشتی بەڕێژەی (7%) و بە زۆتر لە (9 ترلیۆن و 753 ملیار) دینار توشی کورتهێنان بووە. 🔹 بەپێی ڕاپۆرتەکە بڕی سەر و (60 ترلیۆن و 53 ملیار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەران خەرجکراوە، کە (40%)ی داهاتی گشتی عێراق پێکدەهێنێت. 🔹 بەپێی ڕاپۆرتەکە بڕی سەر و (60 ترلیۆن و 53 ملیار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەران خەرجکراوە، کە (40%)ی داهاتی گشتی عێراق پێکدەهێنێت. 🔹 ئەو بڕە پارەیەی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و چاودێری کۆمەڵایەتی خەرجکراوە، زۆرترە لە  (10 ترلیۆن و 786 ملیار) دینار، ئەم بڕەش (7%)ی ئەو خەرجییانەیە کە حکومەتی عێراق لە ساڵی (2024) خەرجی کردووە. دەقی ڕاپۆرتەکەی وەزارەتی دارایی عێراق    

  درەو: نزیكەی (400) خوێندكاری هەرێمی كوردستان لە زانكۆی سنە دەخوێنن كە (200) خوێندكاریان بۆ ماستەرە، پێشتر كرێی خوێندنی سمستەرێكیان (450) دۆلار بوو، بەڵام لەدوای سەردانی چوارپارێزگارەكەی هەرێمی كوردستان بۆ شاری سنەو زانكۆی سنە، كرێی سمستەرێك كراوە بە (650) یۆرۆ بەڕێژەی (35%). لە ئێستادا زانكۆی سنە بەشێكی زۆری خوێندكارانی (بەكالۆریۆس و ماستەر و دكتۆرا)ی هەرێمی كوردستان لە خۆ دەكرێت و ژماریان دەگاتە (400) خوێندكار بەجرێك (200) خوێندكاری ماستەر و (200) خوێندكاری بەكالۆریۆس و (10) خوێندكاری دكتۆرایە. پێشتر كرێ خوێندن بەم شێوەیەبوو: •    بۆ سمتەرێكی ماستەر: 450 دۆلار ئێستا بووە بە (650) یۆرۆ •    بۆ كۆی پرۆسەی خوێندنی ماستەر (2 ) ساڵ (1800) دۆلار بوو ئێستا كراوە بە (2600) یۆرۆ •    بۆ ساڵێكی كرێی داخلی (75) دۆلار بوو ئێستا بووە بە(120) یۆرۆ. •    كرێی خوێندنی سمستەرێكی دكتۆرا بۆ ساڵێك (650)  دۆلار بوو ئێستا كراوە بە (750) یۆرۆ. رۆژی 21ی ئایاری 2025 چوار پارێزگارەكەی هەرێمی كوردستان (ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر، هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی، عەلی تەتەر پارێزگاری دهۆك، نوخشە ناسیح پارێزگاری هەڵەبجە) سەردانی پارێزگای سنەیان كردوو دواتر سەردانی زانكۆی سنەیانكردو چەند رێككەوتنێكیان واژۆكرد. بەشێك لە خوێندكارانی هەرێمی كوردستان كە لە زانكۆی سنە دەخوێنن دەڵێن كرێی خوێندنیان دوای سەردانی چوار پارێزگارەكە گرانكراوە لەسەریان. خوێندكارێكی  دكتۆرا لە زانكۆی سنە بابەتێكی لە پەیجی تایبەتی خۆی بڵاویكردووەتەوە، " شاندی کوردستان و بارگرانی دروست کردن : لەدرێژەی سەردانەکەیاندا بۆ وڵاتی ئێران شاندی کوردستان کۆمەڵێک ڕێک کەوتنی بازرگانیان ئەنجام دا، بەپێی لێدوانەکانی خۆیان  کۆمەڵێک داواکاری شیان لەوڵاتی ئێران کرد ،بۆ کار ئاسانی بۆ خەڵکی هەرێمی کوردستان ،بەهۆکاری ئەوەی کەهەرێمی کوردستان سەدان کیلۆمەتر هاوسنوری لەگەڵ وڵاتی ئێراندا هەیە ،ئاڵوگۆڕی بازرگانی بەردەوامیان لەنێواندا هەیە. تائێرە دەستیان خۆش بێت کارەساتە کە لەدوای ئەمەوە دەستی پێ کرد، لەدرێژەی سەردانەکەیاندا بۆ وڵاتی ئێران شاندی هەرێمی کوردستان ،سەردانی زانکۆی کوردستان یان لەشاری سنەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کرد ،کەڕێژەیەکی زۆر خوێندکاری هەرێمی کوردستان لەو زانکۆیە درێژە بەخوێندنی ماستەرو دکتۆرا ئەدەن  وەک ئەوەی هاتبن کرێی ساڵێکی خوێندنی خوێندکاران بدەن !یان وەک ئەوەی ئەوان پاڵپشتی مادی ومەعنەوی خوێند کاران بوبێتن لە ساڵانی ڕابردودا. ئەم هۆکارانە بونە هۆی ئەوەی بەڕێژەی ٪٣٥ کرێی خوێندنمان لەسەر گران بکەن  هەروەها کرێی خوێندمان لە دۆلاری ئەمریکی یەوە بکەن بە یۆرو. 

درەو: جاڤین نیوزۆم، حاكمی ویلایەتی کالیفۆرنیا، بە فەرمی داوای لە ئیدارەی ترەمپ كرد فەرمانی ناردنی هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی بۆ لۆس ئەنجلۆس هەڵبوەشێنێتەوە. ئەوەش دوای ئەوەی سەربازانی پاسەوانی نیشتمانی ئەمریكا دوێنێ‌ گەیشتنە شارەکە، بەهۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی بەرامبەر هەڵمەتەکانی دژ بە کۆچبەران. ناردنی پاسەوانی نیشتمانی بۆ ولایەتی كالیفۆرنیا، بە یەكەم فەرمانی لەوشێوەیە دادەنرێت لە ماوەی ٦٠ ساڵی رابردودا، كە تێیدا سەرۆكی ئەمریکا بەبێ رەزامەندی حاكمی ویلایەتەكە، پاسەوانی نیشتمانی رەوانەی ویلایەتێك بكات. پێشتر کۆشکی سپی بڵاویكردەوە: ترەمپ رۆژی شەممەی رابردوو، یاداشتێکی واژۆکردووە بۆ رەوانەكردنی دوو هەزار سەربازی پاسەوانی نیشتمانی، بۆ چارەسەرکردنی ئەو ئاژاوەیەی کە رێگەی پێدراوە تەشەنە بسەنێت. حاكمی ویلایەتی كالیفۆرنیا لە نامەیەکدا دەڵێت: تا ئەو کاتەی ترەمپ دەستوەردانی نەکرد، کێشەیەکمان نەبوو، ئەمە پێشێلکارییەکی مەترسیدارە بۆ سەروەری ویلایەتەكە، گرژییەکان زیاتر دەوروژێنێت و  زیان بە سەرچاوەکان دەگەیەنێت، لەكاتێكدا كە زۆر  پێویستیان پێیەتی، دواشی لێكردووە فەرمانەکە هەڵبوەشێنێتەوەو دۆخی کالیفۆرنیا ئاسایی بكاتەوە. لای خۆیەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا رایگەیاند: هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی بۆ پاراستنی ئاسایش و جێبەجێکردنی یاساکان لە لۆس ئەنجلۆس جێگیر کراون، جەختیشی کرد: هەر هێرشێک بۆ سەر هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی لە لۆس ئەنجلۆس بە هێز روبەڕوی دەبێتەوە. ترەمپ رونیشکردەوە: دەسەڵاتداران لە لۆس ئەنجلۆس زۆر بەهێز دەبن بۆ پاراستنی سیستم، ئەگەر دۆخەكەش خراپتربێت هێزی مارێنز رەوانەی ویلایەتەكە دەكات. ترەمپ، هۆشداریدا لەوەی ئەگەر یاساک لە کالیفۆرنیا جێبەجێ نەکرێت، ئەوا ئیدارەکەی مامەڵە لەگەڵ ئەو بابەتەدا دەکات، وتیشی: ئەوەی لە لۆس ئەنجلۆس بینیمان توندوتیژییەکی زۆرە، لە سایەی بوونی حاكمێكی ناچالاك لە ولایەتەتەكە. ترەمپ باسی لەوەشكرد: ئەوەی پێویست بێت دەیکات و هەرچی پێویست بێت دەینێرێت بۆ دەستەبەرکردنی یاسا و سیستم لە لۆس ئەنجلۆس، ئەگەر نائارامییەکانی لۆس ئەنجلۆس فراوانتر بێت و ببێتە شێوەیەك لە یاخیبوون، ئەوا هێزی  یاسا جێبەجێ دەکات. لە رۆژی هەینی رابردووەوە، شاری لۆس ئەنجلۆس لە ویلایەتی کالیفۆرنیا، ناڕەزایەتیەكی بەرفراوان بەخۆوە دەبینێت دژی پرۆسەی دیپۆرتکردنەوەی زۆرەملێی کۆچبەران لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە، ئەوەش دوای ئەوە هات، کە ئەفسەرانی ئاژانسی  جێبەجێکردنی یاسای کۆچبەران و گومرگ لانیکەم (٤٤)کەسیان بە تۆمەتی سەرپێچیکردنی یاساكانی کۆچبەری دەستگیرکرد.

    شیكاری درەو: 🔻پشت بەست بە راپۆرتەكانی وەزارەتی دارایی عێراق و وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان و دیوانی چاودێری عێراق و دیوانی چاودێری هەرێمی كوردستان لەماوەی (2023 -2024- چوارمانگی 2025):  🔹 هەرێمی كوردستان بە بەهای (10 ترلیۆن و 983 ملیار) دینار نەوتی فرۆشتووە 🔹 هەرێمی كوردستان بڕی (10 ترلیۆن و 522 ملیار ) دینار داهاتی ناوخۆی هەبووە 🔹 لەو ماوەیەدا بڕی (18 ترلیۆن و 107 ملیار) دینار پارەی لەبەغدادەوە بۆ هاتووە 🔹 كۆی گشتی پشكی هەرێم خەرجی فیعلی لە (2023- 2024- نیسانی 2025): (27 ترلیۆن و 177 ملیار) دینار. 🔹 لەماوەی (2023- 2024- نیسانی 2025) حكومەتی هەرێم (5) موچەی نەداوە.  نوسراوەكانی وەزارەتی دارایی عێراق و هەرێم: وەزارەتی دارایی عێراق داتاكانی داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێمی كوردستانی بڵاوكردەوە پاڵپشت بەنوسراوی چاودێری دارایی عێراق و هەرێمی كوردستان. وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوێك كە لە (28/5/2025) هاتووە ئاماژە دەكات بە هەردوو نوسراوی دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی/ نوسینگەی سەرۆكی دیوان لە (9/4/ 2025) و (25/5/2025) بڕی داهاتە (نەوتیی و نانەوتی)یەكانی تیادایەو لەلایەن (دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی و چاودێری دارایی هەرێمی كوردستان)ەوە وردبینی بۆ كراوە، لەكاتێكدا ئەوەی رادەستی خەزێنەی گشتی دەوڵەت كراوە لەو هەژمارەی كە كراوەتەوە پاڵپشت بە ئەحكامەكانی مادەی (13/یەكەم/أ) لە یاسای بودجەی فیدراڵی ژمارە (13)بۆ ساڵەكانی (2023,2024,2025)، بڕكەی گەیشتووەتە (199) ملیارو (364) ملیۆن و (211) هەزار دینار، كە تا مانگی نیسانی/2025 رادەستكراوە. داهاتی نەوتی و نانەوتی بە گوێرەی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی پاڵپشت بەو نوسراوەی سەرەوەو نوسراوی هەرێمی كوردستان (13/4/2884لە 20/4/2025) لەم خشتەیەی خوارەوەدا رونكراوەتەوە:   بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری هەرێم و عێراق و راپۆرتی وەزارەتی دارایی عێراق: یەكەم: داهاتی نەوتی فرۆشراو: •    داهاتی نەوتی هەرێم، لە ساڵی (2023) دا: بڕی (4 ترلیۆن و 708 ملیار و 587 ملیۆن و 855 هەزار) دینار بووە •    داهاتی نەوتی هەرێم  لە ساڵی (2024)دا:  بڕی (4 ترلیۆن و 706 ملیار و 430 ملیۆن و 390 هەزار) دینار بووە •    داهاتی نەوتی هەرێم  لە چوارمانگی (2025)دا: ( ترلیۆنێك و 568 ملیارو 810 ملیۆن و 130 هەزار دینار.       كۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە (2023- 2024 -2025): (10 ترلیۆن و 983 ملیارو 828 ملیۆن 375 هەزار) دینار     هیچی نەگەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت دووەم: داهاتی نانەوتی: •    داهاتی نانەوتی هەرێم  لە ساڵی (2023)دا:  بڕی (4 ترلیۆن و 656 ملیار و 554 ملیۆن و 483 هەزار) دینار بووە •    داهاتی نانەوتی هەرێم  لە ساڵی (2024)دا: بڕی (4 ترلیۆن و 700 ملیار و 9 ملیۆن و 926 هەزار) دینار بووە •    داهاتی نانەوتی هەرێم  لە چوارمانگی (2025)دا: بڕی ( ترلیۆنێك و 166 ملیار و 125 ملیۆن و 957 هەزار) دینار بووە     كۆی داهاتی نا نەوتی هەرێم لە (2023- 2024 -2025): (10 ترلیۆن و 522 ملیارو 690 ملیۆن 366 هەزار) دینار سێیەم: كۆی پارەی هاتوو لە بەغدادەوە (2023- 2024-2025): •    كۆی پارەی هاتوو لەبەغدادەوە (2023): ( 3 ترلیۆن و 98 ملیار) دینار   •    كۆی پارەی هاتوو لەبەغدادەوە (2024): (10 ترلیۆن و 786 ملیار) دینار •    كۆی پارەی هاتوو لەبەغدادەوە چوار مانگی (2025): ( 4 ترلیۆن و 223 ملیار) دینار     كۆی پارەی هاتوو لە (2023- 2024-2025): ( 18 ترلیۆن و 107 ملیار) دینار   چوارەم: كۆی داهاتی حكومەتی هەرێم لە (2023- 2024-2025): •    كۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە (2023- 2024 -2025): (10 ترلیۆن و 983 ملیار) دینار •    كۆی داهاتی نا نەوتی هەرێم لە (2023- 2024 -2025): (10 ترلیۆن و 522 ملیار) دینار •    كۆی پارەی هاتوو لەبەغدادەوە لە (2023- 2024 -2025): (18 ترلیۆن و107 ملیار) دینار     كۆی داهاتی بەردەستی حكومەتی هەرێم لە (2023- 2024-2025): (39 ترلیۆن و 612 ملیار) دینار   پێنجەم: كۆی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق (2023- 2024-2025): •    كۆی پشكی هەرێم لە خەرجی فیعلی لە (2023) دا: ( 10 ترلیۆن و 567 ملیارو 893 ملیۆن ) دینار •    كۆی پشكی هەرێم لە خەرجی فیعلی لە (2024) دا: ( 12 ترلیۆن و 167 ملیارو 876 ملیۆن ) دینار •    كۆی پشكی هەرێم لە چوارمانگی (2025) دا: ( 4 ترلیۆن و  443 ملیار) دینار     كۆی گشتی پشكی هەرێم (2023- 2024-2025): (27 ترلیۆن و 178 ملیار) دینار شەشەم: كۆی پشكی هەرێم و پارەی هاتوو لە بەغدادەوە     كۆی گشتی پشكی تەرخانكراوی هەرێم (2023- 2024-2025): (27 ترلیۆن و 177 ملیار) دینار     كۆی پارەی هاتوو لە (2023- 2024-2025): ( 18 ترلیۆن و 107 ملیار) دینار     كۆی پارەی ماوە لە پشكی هەرێم لە (2023- 2024-2025): ( 9 ترلیۆن و 70 ملیار) دینار    

  درەو: هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دەڵێت: ناتوانم بڵێم بەقاچاغبربردنی نەوت نیە لە هەرێمی كوردستان بەڵام ئەوەی هەیە بەشێوەیەكی سنوردارە، راگرتنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان هاوسۆزی هاوڵاتیانی كوردستانی بۆ حكومەتی هەرێم زیاتر كردووە. هۆشیار زێباری، ئەندامی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ كەناڵی سکای نیوز : باسی بەقاچاغبردنی نەوت دەكەن لە هەرێمی كوردستان بەڵام چاوی خۆیان دادەخەن لە ئاست ئەو بەهەدەردان و قاچاغیە نەوتەی باشوری عێراق بۆ وڵاتانی تر.، ناڵێم بە قاچاغ بردنی نەوت نییە هەیە، بەڵام بەشێوەیەكی سنوردارە، نەوتی هەرێمی كوردستان بەبۆری و بەشێوەی رەسمی رەوانەی توركیا دەكرا ئەوان خۆیان رایانگرت، لەوكاتەی نەوتیان راگرتووە تا ئێست نزیکەی 25 ملیار دۆلار زیانیان پێ گەیشتوە، ئەمەش كێشەی دارایی و نەختینەی بۆ درووستكردوون. لە ئێستادا پەیوەندیەكانی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان خراپە، دووای ئەو بڕیارە ناڕەواو ستەمكارانەیەی بەغداد بۆ ڕاگرتنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان، ڕای گشتی کوردی دژی ئەو بڕیارە یەكخستووەو هاوسۆزیان بۆ حكومەتی هەرێم دەردەبڕن. بژاردەی زۆرمان لەبەردەستدایەو یەكێك لە بژاردەكانمان ئەوەیە پەیوەندییەكی فراوانمان لەگەڵ وڵاتانی دونیا هەیەو دەمانەوێت ئەو پرسە بە نێودەوڵەتی بكەین و بەتایبەت ئەو وڵاتانەی پەیوەندیمان لەگەڵیان هەیە پەیوەندییەكانیان بەكاربهێنن بۆ چارەسەركردنی ئەوپرسە.    محەمەد شیاع سودانی هاوڕێمە، هەشت ساڵ بەیەكەوە كارمان كردووە، پەیوەندیم لەگەڵ تەیف سامی وەزیری دارایی زۆر باشە، ئەو چەند ساڵێك فەرمانبەری من بووە لە وەزارەتی دارایی.   

وەزارەتی سامانەسروتشییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەڵامی وەزارەتی نەوتی عێراق دەداتەوەو سەبارەت بە قاچاغبردنی نەوتی هەرێم دەڵێت: ئێوەن کە نەوت لە باشوور بە قاچاخ دەبەن و هەموو کێشەکانی گەندەڵی لەبەرچاوی هەمووان ئەنجام دەدەن ئەمڕۆ وەزارەتی نەوتی عێراق راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو رایدەگەیەنێت: پێویستە حکومەتی هەرێم پابەندبێت بە دەستور و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی دەستبەجێ نەوتەكەی رادەستبكات بەگوێرەی دەقی یاسای بودجەی هەموارکراو     دەقی راگەیێندراوەکەی سامانە سرووشتییەکان:   جارێکی دیکە، وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەیاننامەیەکی سیاسی بڵاودەکاتەوە کە تەواو دوورە لە ڕاستییە بابەتییەکان، و لە ڕێگەیەوە سوورە لەسەر سیاسەتی خستنە ئەستۆی هەرێمی کوردستان بەرپرسیارێتیی شکستە کەڵەکەبووەکان کە، لە بنەڕەتدا، دەرئەنجامی سیاسەتە (ناوەندییەکانن) کە ڕەچاوی بنەماکانی هاوبەشیی ڕاستەقینەیان نەکردووە کە عێراقی فیدراڵی لەسەری بنیات نراوە. پێش چوونە ناو وردەکارییەکانی وەڵامدانەوەی ئیدعاکانی باسکراو، دەمانەوێت لەبەرچاوی ڕای گشتی چەند ڕاستییەک بخەینەڕوو کە ناتوانرێت نکۆڵییان لێبکرێت و پشتگوێ بخرێن:   ئێوەن کە دەستوور بە شێوەیەکی زەق و بەردەوام پێشێل دەکەن، و بوونەتە کۆسپ لەبەردەم پەسەندکردنی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی بۆ چەندین ساڵ، ئەم یاسایە کە بەردی بناغەیە بۆ چارەسەرکردنی هەموو کێشە نەوتییەکان. لە جیاتی ئەوە، پێداگری دەکەن لەسەر دەستگرتن بە سیستەمی یاساکانی ڕژێمی پێشوو کە یاسای بەعسیی ناوەندیی سەردەم بەسەرچوون، بەتایبەتی یاسای ساڵی ١٩٧٦، کە بە شێوەیەکی ڕوون و ئاشکرا ناکۆکە لەگەڵ پرەنسیپەکانی سیستەمی فیدراڵی و ماددەکانی دەستووری کاری پێکراو. بەوەش نەوەستان، بەڵکو مووچە و بژێوی هاووڵاتیانی هەرێمتان بڕی، لە پێشێلکارییەکی ئاشکرای سادەترین مافە مرۆییەکانیان، و سیاسەتی برسیکردنی سیستماتیکیان لە دژ پەیڕەو دەکەن بە مەبەستی جێبەجێکردنی پیلانە جیاکارییەکانتان کە پێچەوانەی دەستوورن، و ئەوە یەکێکە لە قێزەونترین پێشێلکارییەکانتان.   سەبارەت بە تۆمەتەکانی بەقاچاغبردنی نەوت لە هەرێم، ئەوا هەوڵێکی ئاشکرایە بۆ لادانی سەرنج لەسەر ئۆپەراسیۆنەکانی بەقاچاغبردن و گەندەڵیی بەرفراوان لە ناوچەکانی دیکەی عێراق. ئێوەن کە نەوت لە باشوور بە قاچاخ دەبەن و هەموو کێشەکانی گەندەڵی لەبەرچاوی هەمووان ئەنجام دەدەن، بە شایەتیی ڕاپۆرتە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان کە قەبارەی بەهەدەردان و گەندەڵی ئاشکرا دەکەن. ئێوەشن کە نەوت تێکەڵ دەکەن و خزمەتی بەرژەوەندییەکانی ئەوانی تر دەکەن لە جیاتی خزمەتکردنی عێراق و گەلەکەی، بە سیاسەتگەلێکی جێی داخ کە زیانی بە ناوبانگی نەوتی عێراقی لە ئاستی جیهاندا گەیاندووە.   لە بەرامبەردا، هەرێمی کوردستان پابەند بووە بە هەموو ئەرکەکانیەوە، سەرەڕای پابەندنەبوونی لایەنی بەرامبەر بە بەرپرسیارێتی و ئەرکە دەستوورییەکانی. خستنە ئەستۆی هەرێم بەرپرسیارێتی زیادەی ئۆپێک هەڵەی ئێوەیە، چونکە ئێوە نەوتی ئەوانی تر بە ناوی نەوتی عێراقییەوە دەفرۆشن. مافی دەستووریی هەرێم لە بەرهەمهێنان دوو هێندەی ئێستایەتی، بەڵام هەرێم، لە پێناو بەرژەوەندیی گشتیی وڵات، تەنانەت نیوەی ئەم بڕە شایستەیەش بەرهەم ناهێنێت. زیاتر لە ١١ ملیۆن بەرمیل نەوتمان ڕادەست کردوون، و یەک دیناریشتان لە بەرامبەردا بۆ هەرێمی کوردستان نەناردووە، لە پێشێلکارییەکی ئاشکرای ڕێککەوتن و پابەندییە داراییەکان.   سەبارەت بەوەی لە بەیاننامەکەی دواییتاندا هاتووە، ئەم ڕاستییانەی خوارەوە ڕووندەکەینەوە، بە شێوەیەک کە گومانی تێدا نییە:   1- حکومەتی هەرێم ئەو لایەنە نییە کە بووەتە هۆی ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوت، بەڵکو ئەوە لە ئەنجامی ئەو سکاڵایەوە بوو کە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی لە دژی وەزارەتی وزەی تورکیا تۆماری کرد، و بەهۆیەوە هەناردەکردن لە ٢٥/٣/٢٠٢٣ ڕاگیرا، کە بووە هۆی زیان گەیاندن بە حکومەتی فیدراڵی و هەرێم و کۆمپانیاکان بە زیاتر لە ٢٥ ملیار دۆلار.   2- لە ماوەی چەند ڕۆژێکی کەمدا، و بەدیاریکراوی لە ٤/٤/٢٠٢٣، ڕێککەوتن لەگەڵ وەزارەتی نەوت کرا بۆ دەستپێکردنەوەی پرۆسەی هەناردەکردن، بەڵام یاسای بودجە بڕیاریدا لەسەر دیاریکردنی بڕێک بۆ تێچووی بەرهەمهێنان (کە شەش دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێک)، ئەمەش وایکرد زۆربەی کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان واز لە بەرهەمهێنان بهێنن بەپێی ئەم دیاریکردنە. 3- لەسەر داوای وەزارەتی نەوت، بڕێک لە نەوتی هەرێم ڕادەستی یەکێک لە پاڵاوگەکان کرا کە بۆ بەرژەوەندیی وەزارەتی نەوت کاردەکات، ئەمەش بۆ ماوەیەک کە لە پێنج مانگ زیاتر بوو. کۆی گشتیی ئەوەی ڕادەستکرا (١١،٨٢٦،٢١٨) بەرمیل بوو. سەرەڕای ئەم پابەندبوونەی لایەنی هەرێم، یەک دینار لە بەرامبەر ئەم بڕە نەدرا، و بەهۆی ئەوەشەوە، کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان وازیان لە ڕادەستکردنی بەرهەمەکانیان بە وەزارەتی نەوت هێنا. 4- لە سەرەتای پێکهێنانی حکومەتی فیدراڵیی ئێستا، لیژنەیەکی هاوبەش پێکهێنرا بۆ ئامادەکردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی. بە کردەوە چەندین کۆبوونەوە بۆ ئەم مەبەستە ئەنجامدرا، بەڵام ئەم هەوڵانە تا ئێستا هیچ ئەنجامێکیان نەبووە. سستی و دواکەوتنێکی ڕوون لەلایەن حکومەتی فیدراڵییەوە بەدی دەکرێت لە بەدواداچوونی ئەم دۆسێیە زۆر گرنگە، کە کلیلی چارەسەری ڕاستەقینەی ناکۆکییە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەردوو حکومەتە. 5- بەو پێیەی سیستەمی حوکمڕانی لە عێراق سیستەمێکی فیدراڵییە، و یەکێک لە مافە دەستوورییەکانی هەرێم ئەوەیە کە یاسادانانی تایبەت بە خۆی هەبێت کە کاروباری خۆی ڕێکبخات، بۆیە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان گرێبەستەکانی لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییە جیهانییەکان واژۆ کردووە بە پشتبەستن بە یاسای نەوت و گازی ژمارە ٢٢ی ساڵی ٢٠٠٧. ئەگەر کێشەیەکی یاسایی ڕاستەقینە لەم گرێبەستانەدا هەبووایە، ئەوا کۆمپانیا جیهانییە ناودارەکان ملیارەها دۆلاریان لە هەرێمدا وەبەرهێنان نەدەکرد بێ هیچ بنەمایەکی یاسایی. 6- عێراق دەستوورێکی هەیە، ئەگەر بە حوکمەکانی کاری پێبکرایە، دەق و ڕۆح، دوور لە هەڵبژاردن و بەرژەوەندییە تەسکەکان لە جێبەجێکردن و لێکدانەوەدا، ئەوا دۆخی گشتیی وڵات، و بەتایبەتی دۆسێی نەوتی، نەدەگەیشتە ئەم ئاستە لە ئاڵۆزی و قەیراناویبوون. 7- حکومەتی هەرێمی کوردستان بە تەواوی پابەند بووە بە ئەرکەکانیەوە سەبارەت بە هەوڵەکانی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن، کە ڕەزامەندیی دەربڕیوە لەسەر: فرۆشتنی نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم لە ڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)، و سپاردنی تەواوی داهاتی فرۆشتن لە گەنجینەی دەوڵەت، و دیاریکردنی کۆمپانیایەکی ڕاوێژکاری، و کردنەوەی هەژمارێکی گەرەنتیکراو (Escrow Account) بە ناوی کۆمپانیاکانەوە. 8- کۆمپانیا نەوتییەکانی کارکەر لە هەرێم داوای ئەم خاڵانەی خوارەوە دەکەن: (کارکردن بە گرێبەستەکان لە ڕووی مۆدێلی ئابووری، مەرجە بازرگانییەکانی ناو گرێبەست، دەستنەبردن بۆ گرێبەستەکان چونکە ڕێڕەوی یاسایی خۆیان لە دادگا فیدراڵی و نێودەوڵەتییەکان وەرگرتووە).   دەمانەوێت یادی ئێوە و ڕای گشتی بخەینەوە کە ڕێککەوتنی (کاتی) تایبەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت، و ئەو کۆبوونەوە و دیدارانەی دواتر ئەنجامدران، بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگرە لەسەر نەرمونیانیی هەرێمی کوردستان و ئامادەیی بۆ هاوکاری، ئەمەش وادەکات ئیدعاکانی وەزارەتەکەتان سەبارەت بە بێسوودیی گفتوگۆکانی پێشوو لەگەڵ هەرێم، ئیدعایەکی بێ بنەما بن.   وەزارەتی سامانە سروشتییەکان حکومەتی هەرێمی کوردستان ٥ی حوزەیرانی

(درەو): بەپێچەوانەی چاوەڕوانییەكانەوە، لەدوای بڕیاری هەڵوەشاندنەوەو ئاگربەستی تاكلایەنەی پەكەكەوە، هێرشەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان زیادیان كردووە.   تیمەکانی دروستکەری ئاشتی کۆمەڵگە (CPT) ئاماری نوێی هێرشەكانی توركیای لە هەرێمی كوردستان بڵاوەكردەوە. بەگوێرەی ئامارەكە؛ لەدوای راگەیاندنی هەڵوەشاندنەوەی پەکەکەو لە سێ مانگی ئاگربەستی تاکلایەنەدا، هێرشەکانی سوپای تورکیا زیادیان کردووەو تەواوی هێرشەکان بۆسەر پارێزگای دهۆک چڕبوونەتەوە. (CPT) دەڵێ: لەدوای ئەنجامدانی کۆنگرەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە ڕۆژی ٥ی ئایار بۆ ٧ی ئایار، حزبەکە لە ڕۆژی ١٢ی ئایاردا، هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەی ڕێکخراوەیی خۆی ڕاگەیاند و کۆتایی بەهەموو چالاکییەک لە ژێر ناوی پەکەکە هێنا. ئەم بڕیارە لەدوای بانگەوازی ئاشتی ڕێبەری حزبەکە ئۆجەلان، لە ٢٧ی شوباتدا هات و وەکو سەرەنجامی ڕاگەیاندنی ئاگربەستی تاکلایەنە کە لە ١ی ئاداردا ڕاگەیاندرا، بڵاوکرایەوە.  "سەرباری ئەو بەرەوپێشچوونانە، هێرشەکانی سوپای تورکیا بۆسەر هەرێمی کوردستان بە ڕێژەیەکی بەرچاو زیادیان کردووە، بەڵام بۆ ناوچەیەکی جوگرافی دیاریکراو چڕبوونەتەوە. لە مانگی ئایاردا، ژمارەی هێرشەکانی سوپای تورکیا، بەراورد بە مانگی نیسان، بە ڕێژەی (١٤٣٪) زیادیانکردووە و تەنانەت ژمارەی هێرشەکان لەم مانگەدا، زیاترە لە ژمارەی هێرشەکان پێش ڕاگەیاندنی ئاگربەستی تاکلایەنەی پەکەکە. بەڵام تەواوی هێرشەکان بەتەنها لە یەک پارێزگادا چربوونەتەوە کە ئەویش پارێزگای دهۆکە و (٩٨٪)ی هێرشەکان بۆسەر سنوری قەزای ئامێدی و (٢٪)ی هێرشەکان بۆسەر سنوری قەزای زاخۆ بوون. لە مانگی ئایاردا، (٥١٠) هێرش و بۆردوومانی سوپای تورکیا بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان تۆمارکراون کە هەموویان لە پارێزگای دهۆک بوون و هیچ هێرش و بۆردوومانێک بۆ سەر سنوری پارێزگاکانی تری وەکو (هەولێر، سلێمانی، هەڵەبجە و نەینەوا) ڕوویاننەداوە. لە ژمارەی هێرشەکاندا، (٤٥٨) هێرشیان لە ڕێگەی تۆپبارانەوە و (٣٦) هێرشیان لە ڕێگەی فڕۆکەی جەنگی و (١٦) هێرشی تریان لە ڕێگەی هەلیکۆپتەرەوە بوون. بە بەراورد بە مانگی ئاداریش، ژمارەی هێرش و بۆردوومانەکان لە مانگی ئایاردا، بە ڕێژەی (٣٣٢٪) زیادیانکردووە". بەگوێرەی داتاكانی (CPT)، چڕکردنەوەی چالاکییە سەربازییەکان لەیەک دەڤەری دیاریکراودا، بوونەتە مایەی زیادبوونی بۆردوومانەکان. تەواوی سەرنجی چالاکییە سەربازییەکانی سوپای تورکیا لە قەزای ئامێدیدا کۆکراوەتەوە. ئەمە لە کاتێکدا، لە ساڵانی پێشوودا سوپای تورکیا بە بەربڵاوی و بە درێژایی سنورەکانی هەرێمی کوردستان چالاکی سەربازی و هێرش و بۆردوومانی ئەنجامدەدا. ئەم گۆڕانکارییە، کاردانەوە و بەرئەنجامی دەستپێکردنی پڕۆسەی ئاشتی نێوان چەکدارانی پەکەکە و سوپای تورکیایە. چالاکییە سەربازییەکانی ئێستای سوپای تورکیا جێبەجێکردنی خواستی دروستکردنی ناوچەیەکی ئەمنی و نەهێشتنی ئامادەیی چەکداری گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستانە لە نزیک ئەو ناوچانەی کە سوپای تورکیا لە هەرێمی کوردستان کۆنتڕۆڵی کردوون. زۆرترین ڕێژەی بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا لەم ساڵدا، لە ڕۆژی ١٢ی ئایاردا ئەنجامدراوە، کە (٩٤) بۆردوومان بووە و لەم ڕۆژەدا پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) هەڵوەشاندنەوەی حزبەکەی ڕاگەیاند. لەگەڵ هەموو ئەمانەدا، سەرباری بەردەوامی زەمینەسازی بۆ پڕۆسەی ئاشتی، لە ڕۆژی ٣٠ی ئایاردا، سوپای تورکیا دەستی کرد بە دروستکردنی بارەگایەکی سەربازی نوێ لە (گەلی باڵندا) لە قەزای ئامێدی. لە سەرەتای ئەمساڵەوە، سوپای تورکیا (١،٠١٤) بۆردومان و هێرشی هەلیکۆپتەری بۆسەر هەرێمی کوردستانی عێراق ئەنجامداوە. بەهۆی هێرشەکانی سوپای تورکیا لەم ساڵدا، (٩) هاووڵاتی مەدەنی بوونەتە قوربانی، کە لەم ژمارەیە (٣) هاوڵاتی شەهیدبوون و (٦) هاوڵاتی تری مەدەنی برینداربوون.  

  شیكاری: درەو  🔻 سەرەڕای ئەوەی لەماوەی ساڵانی (2015 - 2024)، موچەخۆران (16) موچەی تەواویان وەرنەگرتووە، (44) موچەشیان بە لێبڕینەوە بۆ خەرجکراوە، بەڵام بە بڕیاری وەزارەتی دارایی موچەخۆران لەماوەی (36) مانگ و خانەنشینان لە ماوەی (60) مانگدا، ناچارن لەو موچانەی وەریان نەگرتووە یان بە لێبڕینەوە بۆیان خەرجکراوە، (3%)ی موچە بنەڕەتییەکانیان بۆ سندوقی خانەنشینی بگەڕێنەوەو بە قەرز لە سەریان هەژمار کراوە، بە جۆرێک؛ لەماوەی (1/1/20214 – 31/12/2024)؛ 🔹 هەر فەرمانبەرێکی پلە (1) بڕی (4 ملیۆن و 149 هەزار و 300) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (115 هەزار و 285) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (69 هەزار و 155) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، 🔹 هەر فەرمانبەرێکی پلە (2) بڕی (3 ملیۆن و 337 هەزار و 900) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (92 هەزار و 719) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (56 هەزار و 310) دینار لە موچەکەی دەبڕێت...... قەرزی سندوقی خانەنشینی لە سەر موچەخۆران پاڵپشت بە گشتاندنی دارایی ژمارە (4)ی ساڵی 2025 ی وەزارەتی دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێمی کورستان؛ سەرەڕای ئەوەی لەماوەی ساڵانی (2015 - 2024)، موچەخۆران (16) موچەی تەواویان وەرنەگرتووە، (44) موچەشیان بە لێبڕینەوە بۆ خەرجکراوە، بەڵام بە بڕیاری وەزارەتی دارایی موچەخۆران لەماوەی (36) مانگ و خانەنشینان لە ماوەی (6) مانگدا، ناچارن لەو موچانەی وەریان نەگرتووە یان بە لێبڕینەوە بۆیان خەرجکراوە، (3%)ی موچە بنەڕەتییەکانیان بۆ سندوقی خانەنشینی بگەڕێنەوەو بە قەرز لە سەریان هەژمار کراوە، بە جۆرێک؛ لەماوەی (1/1/20214 – 31/12/2024)؛ -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (1) بڕی (4 ملیۆن و 149 هەزار و 300) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (115 هەزار و 285) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (69 هەزار و 155) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (2) بڕی (3 ملیۆن و 337 هەزار و 900) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (92 هەزار و 719) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (56 هەزار و 310) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (3) بڕی (2 ملیۆن و 696 هەزار و 200) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (74 هەزار و 894) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (44 هەزار و 936) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (4) بڕی (2 ملیۆن و 208 هەزار) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (61 هەزار و 333) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (36 هەزار و 800) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (5) بڕی (ملیۆنێک و 837 هەزار) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (51 هەزار) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (30 هەزار و 616) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (6) بڕی (ملیۆنێک و 552 هەزار و 300) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (43 هەزار و 119) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (25 هەزار و 871) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (7) بڕی (ملیۆنێک و 290 هەزار و 860) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (35 هەزار و 857) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (21 هەزار و 514) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (8) بڕی (ملیۆنێک و 48 هەزار و 550) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (29 هەزار و 126) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (17 هەزار و 475) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (9) بڕی (831 هەزار) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (23 هەزار و 100) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (13 هەزار و 860) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. -    هەر فەرمانبەرێکی پلە (10) بڕی (633 هەزار و 400) دینار قەرزی لەسەر هەژمار کراوە دەبێت لە ماوەی (36) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (17 هەزار 594) دینار لە موچەکەی دەبڕێت، ئەگەر خانەنشینیش بووبێت دەبێت لە ماوەی (60) مانگدا قەزرەکەی پاکتاو بکات و مانگانە (10 هەزار و 556) دینار لە موچەکەی دەبڕێت. رێنمایى ژمارە (4)ى سالى 2025 وەزارەتى دار ایى و ئابوورى هەرێم   خشتەى لێبڕینى 3% راگیراوەکانى خانەنشینى   شێوازی دابەشکردنی موچە لە 2014 - 2024

وەزارەتی نەوتی عێراق: 🔻 پێویستە حکومەتی هەرێم پابەندبێت بە دەستور و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی 🔻دەستبەجێ نەوتەكەی رادەستبكات بەگوێرەی دەقی یاسای بودجەی هەموارکراو "چیتر خۆی نەدزێتەوە لە پابەندییەكانی" 🔻بە قاچاغبردنی نەوت لە هەرێمەوە بۆ دەرەوەی عێراق بەردەوامە 🔻پابەندنەبونی هەرێم مەترسی لەسەر ناوبانگی عێراق دروستكردووە "دووجار زیانی پێگەیاندوین؛ جارێك سودمەندبون لە داهاتەكان و جارێكیش كەمكردنەوەی پشكی نەوتی عێراق" 🔻هەرێم بەرپرسیارێتی هەڵدەگرێت و تەواوی رێكارە یاساییەكان دەگرینەبەر درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق، لە بە یاننامەیەكدا، جەخت لەسەر پێویستی پابەندبونی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکاتەوە بە دەستور و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی و یاسا کارپێکراوەکان دەكاتەوە، لەوانە، یاسای بودجەی گشتی، کە حکومەتی هەرێم پابەند دەکات بە ڕادەستکردنی نەوتی بەرهەمهێنراوی کێڵگەکانی، بە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بۆ هەناردەکردن و داهاتەکانی بۆ خەزێنەی گشتی.  راشیدەگەیەنێت: وەزارەت پێشتر نوسراوی فەرمی و شاندی بەشێوەیەكی چڕ رەوانەی حکومەتی هەرێم کردووە، بۆ بەدیهێنانی ئەو مەبەستە، بەڵام ئەنجامی نەبووە. وەزارەتی نەوت، جەخت لەسەر پێویستی دەستبەجێ دەستپێکردنی رادەستکردنی نەوت دەکاتەوە بەگوێرەی دەقی یاسای بودجەی هەموارکراو، کە بە ڕێککەوتن لەگەڵ حکومەتی هەرێم دەرچووە، هەروەها جەخت لەسەر پێویستی خۆنەدزینەوەی حکومەتی هەرێم دەكاتەوە لە پابەندییەكانی. لەبەشێكی تری بەیاننامەكەی وەزارەتی نەوتی عێراقدا هاتووە: بەردەوامبوون لە رادەستکردنی نەوت دەبێتە هۆی زیانی دارایی بەرچاو و ناوبانگی نێودەوڵەتی عێراق و پابەندبونە نەوتییەکانی دەخاتە مەترسییەوە.  بە جۆرێك پابەندنەبونی حکومەتی هەرێم بە دەستور و یاسا بووەتە هۆی ئەوەی دوو هێندە زیان بە هەناردەکردنی نەوتی عێراق و خەزێنەی گشتی بگات: یەکەمیان وەرنەگرتن و هەناردەکردنی نەتی بەرهەمهێنراو لە هەرێم و سودمەندبوون لە داهاتەکانی، زیانی دووەمیش، وەزارەتی نەوتی فیدراڵی ناچار بوو بەرهەمهێنان لە کێڵگە نەوتییەکانی تر لە دەرەوەی هەرێم کەم بکاتەوە بە پابەندبون بە پشکی ئۆپیک كی بۆ عێراقی دیاریكردووە، بەوپێیەی ئەو کێڵگانەی کە دەکەونە ناو هەرێمەوە وەک بەشێک لە پشکی عێراق هەژمار دەکرێت، بەبێ گوێدانە ئەو پێشێلکاریانەی کە ئاماژەیان پێکراوە. هاوكات ئاماژە بەوەشدەكات: وەزارەتی نەوت بەدواداچوون بۆ ئەو زانیاریانە دەکات کە ئاماژەن بۆ بەردەوامی بەقاچاغبردنی نەوت لە هەرێمەوە بۆ دەرەوەی عێراق، وەزارەت تەواوی بەرپرسیارێتی یاسایی دەخاتە ئەستۆی حکومەتی هەرێم و، بە مافی خۆی دەزانێت بەردەوام بێت لە گرتنەبەری سەرجەم رێوشوێنە یاساییەکان لەوبارەیەوە.

شیكاری: درەو 🔻 بە گوێرەی كۆمەڵێك بەڵگەنامەی حكومەتی عێراق، كە (پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە 2023- نیسانی 2025) تیادا تۆماركراوە، کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە زۆرترە لە (41 ترلیۆن و 516 ملیار و 842 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیکەی (26 ترلیۆن و 400 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (16 ترلیۆن و 511 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، بە جۆرێک؛ 🔹 بڕی زیاتر لە (6 ترلیۆن و 275 ملیار و 240 ملیۆن) دیناری داهاتی نەوتی هەبووە. 🔹 داهاتی نانەوتی هەرێم (10 ترلیۆن و 522 ملیار و 690 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. 🔹 بڕی (2 ترلیۆن و 607 ملیار) دیناری لە بانکی بازرگانی عێراق و بانکە حکومییەکان قەرز کردووە. 🔹 لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (18 ترلیۆن و ملیارێک و 838 ملیۆن) دینار تەمویل کراوە. 🔹 هەرێم پتر لە (598 ملیار و 515 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە 2023- نیسانی 2025 بە گوێرەی كۆمەڵێك بەڵگەنامەی حكومەتی عێراق، كە (پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە 2023- نیسانی 2025) تیادا تۆماركراوە، لەلایەن  دارا سێكانیانی ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق بڵاوكراوەتەوە، كۆی ئەو بڕە پارەیەی لەوماوەیەدا، رادەستی هەرێمی كوردستان كراوە لەسەرو پشكی خۆیەوە 12) ملیارو 508 ملیۆن و266) دۆلار بووە. كە دەكاتە؛ (16 تریلیۆن و 510 ملیارو 911) ملیۆن و677) دینار. کۆی ئەو داهاتەی هەرێم لە ماوەی ناوبراو دەستی کەوتووە زۆرترە لە (41 ترلیۆن و 516 ملیار و 842 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیکەی (26 ترلیۆن و 400 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (16 ترلیۆن و 511 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، بە جۆرێک؛ -    بڕی زیاتر لە (6 ترلیۆن و 275 ملیار و 240 ملیۆن) دیناری داهاتی نەوتی هەبووە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم (10 ترلیۆن و 522 ملیار و 690 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. -    بڕی (2 ترلیۆن و 607 ملیار) دیناری لە بانکی بازرگانی عێراق و بانکە حکومییەکان قەرز کردووە. -    لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (18 ترلیۆن و ملیارێک و 838 ملیۆن) دینار تەمویل کراوە. -    هەرێم پتر لە (598 ملیار و 515 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی 2025 بە گۆێرەی داتاکانی حکومەتی عێراق لە ساڵی 2025 (كانوونی دووەم بۆ نیسان)، هەرێمی كوردستان لەسەرو پشكی بڕیارلێدراویيەوە، (2) ملیارو (264) ملیۆن دۆلارى بۆ رەوانەكراوە، رێژەی ئەو داهاتە نانەوتیانەی كە رادەستی خەزێنەی گشتی كردووە كەمتر لە (15%)یە، هەرێمی كوردستان هیچ بڕە پارەیەكی لە داهاتە نەوتیەكان رادەستی خەزێنەی گشتی نەكردووە. بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم لە چوار مانگی یەکەمی (2025) دەستی کەوتووە زۆرترە لە (6 ترلیۆن و 653 ملیار و 75 ملیۆن) دینار، سەرەڕای گەڕاندنەوەی نزیکەی (200 ملیار) دینار بۆ حکومەتی ئیتحادی، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا زۆرتر لە (3 ترلیۆن و 664 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (2 ترلیۆن و 999 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، بە جۆرێک؛ -    داهاتی نەوتی هەرێم بە بڕی زیاتر لە (ترلیۆنێک و 568 ملیار و 810 ملیۆن) دینارخەمڵێندراوە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم نزیکی (ترلیۆنێک و 166 ملیار و 126 ملیۆن) دیناری بووە. -    لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (4 ترلیۆن و 117 ملیار و 485 ملیۆن) دینار تەمویلی هەرێم کراوە. -    هەرێم تەنها (199 ملیار و 346 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  -    بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە زۆرترە لە (6 ترلیۆن و 653 ملیار و 75 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا (3 ترلیۆن و 664 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لە ئێستادا نزیک لە (2 ترلیۆن و 989 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، تەنها لە چوار مانگی یەکەمی 2025. پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە ساڵی 2024 بە گوێرەی داتاکانی حکومەتی عێراق لە ساڵی 2024، هەرێمی كوردستان (6) ملیارو (50) ملیۆن دۆلاری لە سەرو پشكی خۆی وەرگرتووە، رێژەی داهاتە نەوتیە رادەستكراوەكان بە خەزێنەی گشتی كەمتر بووە لە (10%)، هیچ داهاتێكی نەوتی رادەستی خەزێنەی گشتی نەكردووە. هەر بەپێی داتاکانی حکومەتی عێراق کۆی ئەو داهاتەی لە ساڵی (2024) دەستی کەوتووە زۆرترە لە (20 ترلیۆن و 164 ملیار و 624 ملیۆن) دینار، سەرەڕای گەڕاندنەوەی زیاتر لە (399 ملیار) دینار بۆ حکومەتی ئیتحادی، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیک لە (12 ترلیۆن و 168 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە لەو ماوەیەدا نزیک لە (7 ترلیۆن و 998 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە ساڵی 2024دا، بە جۆرێک؛ -    داهاتی نەوتی هەرێم زیاتر لە (4 ترلیۆن و 706 ملیار و 430 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم (4 ترلیۆن و 700 ملیار و 9 ملیۆن) دینار بووە. -    قەرزی بانکی بارزگانی (371 ملیار) دیناربووە. -    لە حکومەتی ئیتحادییەوە بە زۆرتر لە (10 ترلیۆن و 786 ملیار و 352 ملیۆن) دینار ڕەوانەی هەرێم کراوە. -    هەرێم تەنها نزیک لە (399 ملیار و 169 ملیۆن) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی ئیتحادی.  -    بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە زۆرترە لە (20 ترلیۆن و 164 ملیار و 624 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیکی (12 ترلیۆن و 167 ملیار 876 ملیۆن) دینار بووە، بەم پێیە لەو ماوەیەدا نزیک لە (7 ترلیۆن و 997 ملیار) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، تەنها لە ساڵی 2024 دا.     پوختەی حساباتەكانی هەرێمی كوردستانی لە ساڵی 2023 بە گوێرەی داتاکانی حکومەتی عێراق لە ساڵی 2023، هەرێمی كوردستان (4 ملیارو 100 ملیۆن) دۆلاری لە پشكی بڕیارلێدراوی خۆی زیاتر وەرگرتووە، لەبەرامبەردا هیچ داهاتێكی نەوتيی و نانەوتيی رادەستی خەزێنەی گشتی نەركردووە. هەر بەپێی داتاکانی حکومەتی عێراق کۆی ئەو داهاتەی لە ساڵی (2023)دا هەرێم دەستی کەوتووە نزیکەی (14 ترلیۆن و 700 ملیار) دینار بووە، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا نزیک لە (10 ترلیۆن و 568 ملیار) دینار بووە، بەم پێیە هەرێم زۆرتر لە (5 ترلیۆن و 525 ملیار و 300 ملیۆن) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە ساڵی 2023دا، بە جۆرێک؛ -    داهاتی نەوتی هەرێم زیاتر لە (4 ترلیۆن و 708 ملیار و 587 ملیۆن) دیناری تێپەڕاندووە. -    داهاتی نانەوتی هەرێم نزیکی (4 ترلیۆن و 656 ملیار و 555 ملیۆن) دینار بووە. -    قەرزی بانکە حکومییەکان (ترلیۆنێک و 600 ملیار) دینار و بانکی بارزگانی (636 ملیار) دیناربووە. -    لە حکومەتی ئیتحادی بە نوسراوی ژمارە (13481) بڕی (400 ملیار) دینار و بە نوسراوی ژمارە (16442) بڕی (598 ملیار) دینار و بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران بە سێ گوژمە بڕی (2 ترلیۆن و 100 ملیار) ڕەوانەی هەرێم کراوە. -    بەم پێیە کۆی ئەو داهاتەی هەرێم دەستی کەوتووە لە ساڵی (2023)دا زۆرترە لە (14 ترلیۆن و 142 ملیار و 338 ملیۆن) دینار، لە کاتێکدا پشکی هەرێم بە پێی یاسای بودجە لە ماوەی ناوبراودا (10 ترلیۆن و 567 ملیار 893 ملیۆن) دینار بووە، بەم پێیە لە ساڵی (2023) نزیک لە (5 ترلیۆن و 525 ملیار 301) دینار لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، تەنها لە ساڵی 2023 دا.