.gif)
نیاز عه‌بدوڵڵا دوای داگیركردنی قه‌زای شه‌نگال له 3ی ئابی ساڵی 2014 له لایه‌ن رێكخراوی تیرۆریستی داعش و ئه‌نجامدانی كۆمه‌ڵكوژی له ناحییه و گونده‌گانی قه‌زاكه، جگه له ئاواره‌بوونی ده‌یان هه‌زار كه‌سی ناوچه‌كه راگه‌یه‌ندرا 3500 ژن و منداڵ ده‌ستبه‌سه‌ركراون و منداڵه‌كان ئاینیان پێگۆڕدراوه و له راهێنانی سه‌ربازی به‌كارخراون، ژن و كچه‌كانیش به كه‌نیزه‌ك و سه‌بی كراون و هاوسه‌رگیری نیكاحیان پێكراوه و له بازاڕی كۆیلایه‌تی كڕین و فرۆشتنیان پێكراوه. به‌ڵام پاش نزیكه‌ی ساڵێك له راگه‌یاندنی كۆتاییهاتنی شه‌ڕی سه‌ربازی داعش هێشتا نه‌تواندراوه تێكڕای ئه‌و ژن و منداڵانه رزگاربكرێن. بۆیه (دره‌و میدیا) له گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی له‌گه‌ڵ خدر دۆمڵی تایبه‌تمه‌ند له بواری ململانێ و ئاشتی و یه‌كێك لهو چالاكوانه ئێزیدییانه‌ی كاری بۆ به به‌ڵگه‌نامه‌یی كردنی تاوانه‌كانی داعش له دژی ئێزیدیه‌كان كردووه و به‌رهه‌مه‌كه‌ی كردۆته كتێبێك به ناوی (الموت الاسود) باس له چاره‌نووس و دوایین زانیارییه‌كانی ئه‌و دۆسیه‌یه ده‌كات. دره‌و میدیا: دوای رزگاركردنی ره‌ققه و موسڵ له رووی سه‌ربازییه‌وه، ئه‌و 3500 كه‌سه ئێزدییه شوێنبزه له كوێن؟ خدر دۆمڵی: ئه‌و بابه‌ته تائیستا زۆر قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرێ به‌ڵام كاری له‌سه‌ر ناكرێت. ئۆپه‌راسیۆنی رزگاركردنی موسڵ و ره‌ققه ته‌واو، به‌ڵام مانه‌وه‌ی زیاتر له 3500 ژن و منداڵی ئێزیدی به ده‌ستی پاشماوه‌كانی داعش و تیرۆریسته‌كانیان مه‌سه‌له‌یه‌كی زۆر پڕ له شه‌رمه‌زارییه بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و ده‌وڵه‌ته‌كانی عێراق و سوریا. بۆیه سوریا-ش چونكه تا ئێستا ژن و منداڵ و كچی ئێزیدی له چه‌ند ده‌ڤه‌رێكی جیاجیای ئه‌و وڵاته رزگار ده‌كرێن كه له‌ژێر فه‌رمانڕه‌وایی جه‌بهه‌ت ئه‌لنوسڕه و ئه‌حرار ئه‌لشام-ن و له‌وێ به فه‌رمی داعش نه‌ماون. هه‌وڵێكی نێوده‌وڵه‌تی نییه بۆ رزگاركردنی ئه‌و ده‌ستبه‌ركراوه ئێزیدیانه. ئه‌وانه‌ی ئێستا بانگه‌شه‌ی ئازادی سوریا ده‌كه‌ن هه‌مان عه‌قڵییه‌ت و سیاسه‌تی داعشیان هه‌یه و سه‌بی كردنی ئێزیدییه‌كان به حه‌ڵاڵ ده‌زانن. خۆم ئیستا له هه‌ندێك كه‌یس ده‌كۆڵمه‌وه و ده‌زانم ئێزیدییه‌كان له سوریاش هه‌ن و به‌شێكیان له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی داعشن و به‌شێكی تریان له ده‌ڤه‌ره جیاوازه‌كانی دیكه‌ن، لهو باره‌یه‌وه زانیاری به‌رده‌واممان بۆ دێت . دره‌و میدیا: زانیاریتان هه‌یه ئێزیدییه‌كان له‌ژێر ده‌ستی ئه‌و میلیشیا ئیسلامیانه هه‌بن كه به فه‌رمانی توركیا شه‌ڕ ده‌كه‌ن له سوریا؟ خدر دۆمڵی: هیچ جیاوازی نییه له نێوان ئه‌و هێزانه و رێكخراوی تیرۆریستی داعش، ته‌نیا ناوه‌كانیان جیاوازه. دوو هه‌فته له‌مه‌وبه‌ر ژنێك لهو سنووره‌وه رزگاربوو له‌كاتێكدا ئه‌و ناوچه‌یه له ژێر كۆنتڕۆڵی جه‌بهه‌ت ئه‌لنوسڕه‌یه و كه‌سی دیكه ده‌سه‌ڵاتی نییه له‌وێ. بۆیه جیاوازی له نێوان ئه‌و گرووپه ئیسلامیانه نییه كه پشتیوانی له توركیا یان وڵاتانی كه‌نداوی عه‌ره‌بی وه‌رده‌گرن. وه‌كو كۆمه‌ڵگای ئێزیدی و چالاكوانی مافی مرۆڤ پێمان سه‌یره تائێستا به‌رده‌وام هه‌ر به ده‌ستپێشخه‌ری كه‌سایه‌تییه‌كان كچ و منداڵ ده‌دۆزینه‌وه یان له‌ژێر خێمه‌كان و له‌ناو خێزانه‌كان ئه‌مه‌ش له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی عێراق. مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌یه بۆ ئیزیدی و ئێمه چونكه ئه‌و عه‌قڵ و فیكرو كه‌لتووره‌ی داعش هاتۆته ناو خه‌ڵك و خه‌ڵك جێبه‌جێی ده‌كات، ئه‌گه‌رنا كاتێك ئه‌و شوێنانه رزگاربوو ده‌بوو به ئێزیدییه‌كانیان بووتایه ئه‌مه منداڵی ئیوه و كچی ئێوه وه‌رن بیانبه‌نه‌وه و ئێمه بێبه‌رین له داعش، به‌ڵام كه هه‌ڵیان ده‌گرن و ناهێڵن رزگاریان ببێت كه‌واته هێشتا جێبه‌جێكردنی ئه‌و كه‌لتوره‌ی داعش ماوه. دره‌و میدیا: حكومه‌ته‌كانی هه‌رێم و عێراق چه‌ند هه‌ماهه‌نگن به‌ئامانجی كاركردن بۆ دۆسیه‌ی ئێزیدییه‌كان تا هه‌ست بكه‌ن ئێوه هاووڵاتی ئه‌م نیشتیمانه‌ن؟ خدر دۆمڵی: ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به هه‌نگاوی هه‌ردوو لا هه‌یه، من هیچ هه‌نگاوێكی كرده‌یی نابینم بۆ ئه‌و دۆسیه‌یه. حكومه‌تی هه‌رێم له رێگای نووسینگه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم نێچیرڤان بارزانی درێغی نه‌كردووه، تائێستاش ئه‌و نووسینه‌گه‌یه كه‌ڤه‌ری هه‌موو ئه‌و كه‌یسانه ده‌كات كه رزگاریان ده‌بێت و پشتیوانی داراییان ده‌كات. له هه‌رێم زۆر رێكخراو یارمه‌تی ئه‌و ژن و كچانه‌ی ده‌ستی داعش ده‌ده‌ن به تایبه‌تی سه‌نته‌ری سه‌ره‌كی دهۆك به هاوكاری له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ته‌ندروستی به پشتیوانی رێكخراوی (یوئێن. ئێف. پی. ئه‌ی) كارده‌كه‌ن چونكه ئه‌مه سه‌نته‌رێكی سه‌ره‌كی كاركردنه بۆ ئه‌و دۆسیانه. له لایه‌كی دیكه حكومه‌تی عێراق چه‌ندین جار هه‌وڵی داوه بۆ پڕوپاگه‌نده‌ی میدیایی پاره بۆ ئه‌و دۆسیانه بنێرێت كه رزگاریان بووه وه‌كو پشتیوانی، به‌ڵام به دیتنی من پاره چاره‌سه‌رنییه. ئێزیدییه‌كان چاوه‌ڕوانی سێ هه‌نگاوی گرنگن كه پێویسته حكومه‌تی عێراق ئه‌نجامی بدات تا هه‌ست بكه‌ن هاووڵاتی عێراقن. یه‌كه‌م: ده‌بێت پێگه‌ی مه‌عنه‌وی بۆ ئێزیدییه‌كان بگه‌ڕێندرێته‌وه و حكومه‌تی عێراق داوای لێبوردن لهو ژنانه بكات كه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی حكومه‌ت و وڵاتێك كه ناوی عێراقه سه‌بییه بوون و ئێستاش له‌ناو خاكی عێراق تیایاندا ماوه سه‌بییه‌ن. دووه‌م: ده‌بێت قه‌ره‌بووی ماددی بكرێنه‌وه له رێگای مووچه و دابینكردنی ژیان بۆیان. ده‌بێت راهێنانیان پێبكرێت به مه‌به‌ستی تێكه‌ڵكردنه‌وه‌یان به كۆمه‌ڵگا كه زۆر پێویسته، ئه‌مه نابێت چیتر دوابخرێت. سییه‌م: له رووی یاساكان و هه‌مواركردنه‌وه‌یان هه‌نگاوی نوێ پێویسته. ئه‌و دۆسیانه‌ی ئێزیدییه‌كان به‌سه‌ریانداهات جینۆسایده، بۆیه بۆ چۆنییه‌تی مامه‌مه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌و تاوانانه و گرتنه‌به‌ری رێكاری یاسایی پێویست به گرتنه‌به‌ری یاسایی هه‌یه. له‌باره‌ی خاڵی سێیه‌م نه له عێراق نه له هه‌رێمی كوردستان هه‌نگاو نه‌نراوه. دره‌و میدیا: بڕی ئه‌و قه‌ره‌بووكردنه‌وه ماددییه‌ی تائێستا به ئێزیدییه‌كان دراوه له ئاست ئه‌و قه‌باره‌ی تاوانه دایه كه له‌به‌رامبه‌ریان كراوه؟ خدر دۆمڵی: به‌پێی زانیارییه‌كانم بڕی 8سه‌د بۆ ملیۆنێك دینار دراوه‌ته هه‌ر كه‌سێك كه هیچ نییه بۆ ژنێك، به‌تایبه‌ت ژنێك كه له ده‌ستی داعش رزگاربوو بێت و هیچ كه‌سێكی نه‌مابێت یان كه‌سوكاریان له‌ژێر ده‌ستی داعش بن و خۆی له‌ناو خێمه‌یه‌ك بێت له كه‌مپێك. بۆیه ئه‌و جۆره هاوكارییه بۆ ژیانیان بابه‌تێكی پڕوپاگه‌نده‌یی ئیعتیبارییه. به‌ڵام شتێكی زۆر گرنگ هه‌یه و حكومه‌تی عێراق ده‌توانێت بیكات، ئه‌ویش خێراكردنی رێوشوێنی جێبه‌جێكردنی دادپه‌روه‌رییه له رێگای یاساوه. ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌ستگیرده‌كرێن به تاوانی سه‌بیكردن و بازرگانیكردن به ژنانی ئێزیدی، پێویسته به شه‌فافی تاوانه‌كانیان رابگه‌یه‌نن و بۆ رای گشتی ئاشكرایان بكه‌ن و بڵین ئه‌مانه ژنانی ئێزیدیان رفاندووه و تاوانی سه‌بییان كردووه، بۆئه‌وه‌ی خه‌ڵك بڕوای بگه‌ڕێته‌وه و بچن سكاڵا تۆمار بكه‌ن و ئه‌و دۆسیه‌یه به‌هێزتر بكرێت. چونكه ئه‌گه‌ر حكومه‌ت دۆسییه‌ی دادپه‌روه‌ری یاسا به‌ڕێوه نه‌بات باوه‌ڕی خه‌ڵكی ئێزیدی كه له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات نه‌ماوه و ئه‌و نه‌مانی باوه‌ڕه‌ش كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌و ژن و كچانه‌ی له ژێرده‌ستی داعش رزگاریان بووه هه‌یه، هه‌موویان وا بیرده‌كه‌نه‌وه له وڵات بچنه ده‌ره‌وه و لێره نه‌مێنن. دره‌و میدیا: بردنی ژنانی ئێزیدی بۆ وڵاتی توركیا و به سه‌بی كردنیان گه‌یشتۆته چ ئاستێكی به‌ڵگه‌دار؟ خدر دۆمڵی: ئه‌م رۆژانه زۆر قسه و باس له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كرێت كه ژن و منداڵی ئێزیدی بردارونه‌ته چه‌ند وڵاتێك. ئه‌وه‌ی ژنانی ئێزیدی بردراونه‌ته توركیا راستییه و زیاتر له دۆسیه‌یه‌كی ژنی رفێندراو كه به سه‌بی كراون له لامان هه‌یه و‌له توركیاوه هێندراونه‌ته‌وه كوردستان له كچ و منداڵ، كه‌س ناتوانێت بڵێت ئه‌وه درۆیه. هێنانه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه به ته‌نسیق له‌گه‌ل نووسینگه‌ی رزگاركردنی كاروباری رفێندراوان كه سه‌ر به سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی هه‌رێمه كراوه و له رێگای هه‌ندێك چالاكوانی ئیزیدی و كه‌سی تایبه‌ت و هه‌ندێك جاریش به‌ته‌نسیق له‌گه‌ڵ لایه‌نه عێراقییه‌كان كراوه و دۆزراونه‌ته‌وه و گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه. له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و دۆسیانه له توركیاوه هێندراونه‌ته‌وه كه‌واته دۆسیه‌ی تریش له‌وێ ماون و ده‌شزانن كه‌ماون، به‌ڵام نازاندرێ چۆن ده‌ست به‌وانیش بگات. دره‌و میدیا: سه‌باره‌ت به بردنی ئێزیدییه‌كان بۆ وڵاتی سعودییه چه‌ند به‌ڵگه له‌به‌رده‌ست هه‌ن؟ خدر دۆمڵی: له‌باره‌ی ئه‌و هه‌واڵانه‌ی كه ده‌ڵێن ژنان و منداڵانی ئێزیدی براون بۆ سعودییه یان هه‌ندێك وڵاتی دیكه، هێشتا پشتڕاست نه‌كراونه‌ته‌وه. به‌ڵام پێموایه ئه‌و منداڵانه لهو چه‌ند ساڵه‌ی رابردوو له‌لای خێزانه‌كانی داعش هێڵدرابێتنه‌وه و مێشك و ناویان گۆڕدرابێت و به‌ڵگه‌ی تازه‌یان بۆ ده‌رهێندرابێت، بۆیه چاوه‌ڕوانكراوه له هه‌رشوێنێك داعش هه‌بێت ئه‌وانه له‌وێ هه‌بن. دره‌و میدیا: به‌پێی به‌ڵگه‌كان ژماره‌ی ئه‌و ژنانه چه‌ندن كه له ژیاندا ماون و پێویستیان به رزگاربوونه؟ خدر دۆمڵی: 3500 ژن و منداڵ بێسه‌روشوێنن به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كان نزیكه‌ی 2500 ژن و منداڵ له‌وانه له ژیاندا ماون و پێویسته بدۆزرێنه‌وه و رزگار بكرێن، ئه‌مه‌ش ته‌نیا به‌كاری دڵسۆزانه و راسته‌قینه ده‌كرێت.
.gif)
گفتوگۆی درەو میدیا پرسی لاواز بوونی پەیوەندیەكانی هەرێمی كوردستان لە ئاستی جیهاندا بەتایبەت لەدوای ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلولی 2017 و ئاستی پەیوەندیەكانی نێوان هەرێم و ئەمریكاو پێگەی كورد لە ئەجێندای كۆشكی سپی و چارەنووسی كورد لە عێراقدا، كۆمەڵە پرسیارێكن كە درەو میدیا ئاراستەی خاتو مەیگن كانەڵی خوێندكاری دكتۆرا لە نیویۆرك و چاودێی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات، كە مەیگن كانەڵی كە هاوڵاتیەكی ئەمریكیە بەڵام چاودێرێكی بە ئاگای بارودۆخی كوردستانەو سەرەرای ئەوەش خوێنەرێكی باشی كتێبە كوردیەكانەو كوردیەكان زۆر باش دەزانێت بەتایبەتیش لە خوێندنەوەو نوسین، دەقی ئەم چاوپێكەوتنە خۆی بە كوردی وەڵامی داوەتەوەو نوسیویەتی، پێی وایە ئەمریكا لە ئێستادا بەرژەوەندی زۆری هەیە لە گەڕاندنەوەی ئارامی و پاراستنی یەكپارچەیی عێراق، سەبارەت بە چارەنوسی ناوچە جێناكۆكەكان و توندوبنەوەی ناكیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد لەسەر ئەو ناوچانە مەیگن كانەڵی پێی وایە حكومەتی فیدراڵ و سوپای عێراق ناتوانن بەبێ پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەكانی هەرێم ئارامی لەو ناوچانەدا بچەسپێنن. دەشڵێت لە ناوخۆی كوردستاندا، چەند مەترسیەك قوڵپدەدەن، كە گرنگترنیان ململانێ سیاسیی و سەربازیی پارتە سیاسیەكانە، و نەمانی متمانەی خەڵك بە حكومەت و لاوازبوونی دامودەزگاكانی حكومەت و گەندەڵی ، مەیگن كانەڵی دەشڵێت پارتی و یەكێتی كە پێشتر بێ ركابەر بوون بەڵام ئێستا هاوسەنگی گۆڕاوەو لاواز بوون. دەقی چاوپێكەوتنەكە درەو میدیا: لەدوای پرۆسەی ریفراندۆم و روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، كورد پێگەی لاواز بوو، لە ئاستی نێودەوڵەتی و بەتایبەتیش لای ئەمریكا، چۆن ئەتوانێت ئەو پێگەیەی جارانی بەدەست بێنێتەوە و سەرنجی ئەمریكا بەلای خۆیدا رابكێشێتەوە؟ مەیگن كانەڵی: هەرچەندە رێفراندۆم دژی خواستەكانی كۆمەڵی نێو نەتەوەیی بوو، یەكێك بوو لە هۆكارەكانی لاوازبوونی پێگەی هەرێمی كوردستان لە ئاستی جیهاندا، بەڵام تەنها هۆكار نەبوو. لە دوای روخانی رژێمی بەعس، بەرژەوەندی ئەمریكا ئەوەیە كە یەكێتی و سەقامگیری خاكی عیراق پارێزراوبێت وە عێراقێكی بەهێز بتوانێت رێگری لە دەستێوەردانی ئێران بكات یان لانی كەم حساب بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بكات. بەڵام بە هۆی تێكچوونی كاریگەری ئەمریكا لە ئیدارەی مالیكی و تێكچونی بارودۆخی سیاسی لە عێراق، ئەمریكا زیاتر پشتی بە هەرێمی كوردستان بەست. ئێستا، ئەوەی كە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە ئەوەیە كە ئەمریكا هیوای هەیە عێراق بە سەركردایەتی حەیدەر عەبادی، بە بەراورد بە سەردەمی مالیكی، بەرەو رووی بارودۆخێكی سەقامگیرتر بڕوات . لە لایەكی ترەوە، ئەمریكا نیگەرانی زیاتربوو لە پاشەكشێی كورد لە سیستمی فیدراڵی عێراق و دەرئەنجامەكانی ئەو ئەگەرە لە سەر بوژاندنەوەی عێراق لە دوای شەڕی دژی داعش. بۆ ئەوەی ئەو نیگارانییە هێور بكرێتەوە، ئەمریكا چاوەڕێی یەكلاكردنەوەی مەسەلەكانی ناوچە كێشەلەسەرەكان و نەوت و بودجە...هتد لە نێوان هەولێر و بەغداد لە ئاكامی دانوستان و گفتوگۆوە. كە ئێستا ئەو پرۆسەیە دەستیپێكردەوە. لە هەمانكاتدا، ئەمریكا چاوەڕێی رێكخستنەوە و جێگیركردنەوەی دامودەزگەكانی هەرێمی كوردستان دەكات، كە لە حەقیقەتدا بەواتای دووپاتكردنەوەی بەڵێنی پارتی و یەكێتی بۆ پا‌بەندبوونی پەیڕەوەی هاوسەنگی هێز كە لە رێككەوتنی ستراتیژیی ٢٠٠٥ لە سەری رێككەوتبوون. وە هەروەها ئەو پرۆسەیەش دەستی پێ كردەوە بە پەسەندكردنی یاسایی دابەشكردنی دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێم كە ئەركەكانی پۆستی مەسعود بارزانی بۆ سەرۆكی وەزیران نێچیرڤان بارزانی و جێگرەكەی قوباد تاڵابانی شۆڕبكرێتەوە. بەڵام كەشوهەوای سیاسی ئێستا وەك ئەوەی ٢٠٠٥ نەماوە. یەكێتی پا‌رچەپارچە بووە و لە ئەنجامی حوكمڕانی ٤ ساڵی قەیرانی دارایی ، بە گشتی خەڵك متمانەی بە حكومەت نەماوە. ئێستا توانای پێكهێنانەوەی هاوسەنگی هێز لەچاو ١٣ ساڵ لەمەوپێش كە باڵادەستانی پارتی و یەكێتی بێ ركابەر بوون، زۆر لاوازتر بووە. درەو میدیا: لە ململانێی زلهێزەكانی جیهاندا لە ناوچەكەدا بەتایبەت ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی و روسیا و ئێران و هاوپەیمانەكانی. كورد لە كوێی ئەو ململانێیانەدایە و ئایا سودمەند دەبێت یاخود زەرەرمەند.؟ مەیگن كانەڵی: هەمیشە، كوردی هەر چوار پارچەی كوردستان هەوڵدەدەن بۆ ئەوەی دەستكەوتەكانیان زیاتر بكەن لە رێگای بەكارهێنانی پەیوەندییە سیاسیی و ئابوریی و ئاسایشییەكانەوە لەگەڵ هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكان. بۆ نمونە، پەیەدە لە رۆژئاوای كوردستاندا پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا و روسیا و رێژیمی سوریا بە كار دەهێنێت بۆ ئەوەی ئامانجە سەربازییەكانی بەدی بهێنیت. هەرێمی كوردستان، بە هەمان شێوە، نەك هەر نیازی هەیە پەیوەندییەكان لەگەل ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا بەهێزتر بكاتەوە، بەڵكو دەیەوێت لەڕێی پەیوەندییەكانیەوە لەگەڵ روسیا و توركیا و ئێرانیش سود وەربگرێت بۆئەوەی هەڵبژاردە و بەدیلی سیاسی زیاتری هەبێت و هەر یەك هاوپەیمانی بەستراوی نەبێت. بەداخەوە، هەرچەندە پارتە كوردییەكان توانییان قازانجی كورتخەیان لە رێی ئەو پەیوەندیانەوە وەربگرن، بەڵام نەیانتوانی پەیوەندی بەهێز و بەردەوام دروستبەكەن لەگەڵ ئەو هاوپەیمانانەی كە جیاواز لەوەی سودوەرگرن لە هێزی پێشمەرگە لە شەڕی دژی داعش. ئەوەش بە هۆی بێ دەوڵەتی و نەبوونی پەیوەندی یاسایی حكومەتی هەرێم بۆئەوەی لە سەرهەمان ئاست پەیوەندییەكان لەگەڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەكان ببەستێت. درەو میدیا: ناوماڵی كورد پەرتەوازەیی زۆری پێوەدیارە.. بەم پەرتەوازەییەوە ئەتوانێت دەستكەوتی هەبێت لە گۆڕانكارییەكانی ناوچەكەدا؟ مەیگن كانەڵی: بەداخەوە، كوردستان نەك هەر هێزی سەربازی نییە بەڵكو هێزی سیاسیشی نییە بۆئەوەی هێرشە دەرەكییەكان بۆ ئاسایشی هەرێم بە گرنگییەوە كەمبكاتەوە یان داواكاریەكانی لە سەر هاوپەیمانەكان فەرز بكات. لە لایەكی ترەوە، لە ناوخۆی كوردستاندا، چەند مەترسیەكی تر قوڵپدەدەن. گرنگترنیان ململانێ سیاسیی و سەربازیی پارتە سیاسیەكانە، و نەمانی متمانەی خەڵك بە حكومەتە. لاوازبوونی دامودەزگاكانی حكومەت و گەندەڵی هانی ململانێیەكانی نێوان ئەندامانی مەكتەبی سیاسی لە ناوخۆی حیزبەكان و لە نێوان حیزبەكاندا دەدا و دەرگای بۆ هێزە دەرەكییەكان و بەغداش واڵاكردەوە كە بتوانن لەو ململانێیەیانە بۆ بەرژەوەندی خۆیان سود وەربگرن. هەربۆیە پارتە سیاسییەكان دەبێت حكومداری ناتەندروست وەك گەورەترین مەترسیداری ئاسایشی هەرێم سەیربكەن. بەم پێیە، دەبێت پارتە سیاسییەكان هەوڵێكی جددی بۆ بەهێزكردنی دامودەزگاكانی سیاسیی و سەروەریی یاسایی هەرێم بخەنەگەڕ. لە هەمووی گرنگتر، پارتەكان دەبێت هەوڵەكانیان چڕبكەنەوە لەسەر یەكخستنی پێشمەرگە و هەموو هێزە ئەمنییەكانی هەرێم. ئەگەر لێكەوتەكانی ریفراندۆم وەك دەرفەتێك ببینرێت بۆ رێكخستنەوەی ماڵی كورد و جێبەجێكردنی چاكسازی حوكمڕانی، ئاوا پارتە كوردییەكان و خەڵكی كوردستان قازانج لەم ئەزمونە نەخوازراوە وەردەگرن. درەو میدیا: كورد چی دەستكەوت لە ریفراندۆمدا؟ پێتانوایە ریفراندۆم بۆ كورد لە كاتێكی گونجاودا نەبوو لەبری دەستكەوت، شكستی تۆماركرد؟ مەیگن كانەڵی: پێدەچێت بەبێ ئەنجامدانی ریفراندۆمیش، حكومەتی فیدراڵ هەوڵیدەدا سەروەری خۆی بسەپاندایە لە سەر ناوچە دابڕێنراوەكان و فڕۆكەخانە و كێڵگە نەوتییەكان. ریفراندۆم لەوانەیەكە ئەو پرۆسەیەی خێراتر كردبێت، ئەو چەسپاندنەوەیەی دەسەڵاتی فیدراڵ لە دوای شەڕی دژی داعش هەر دەبوو ڕووی بدایە. لە راستیدا، خراپترین دەرئەنجامی ریفراندۆم قووڵتربوون و زیادبوونی گرژییەكانی ناوخۆن. سیاسەتی ئەمنیكردن ((securitization یان یەكتر تۆمەتبا‌ركردن بە دوژمنكردنی گەلی كورد، كە بەشێوەیەكی پراكتیكی بەرچاوبوو لە هەڵمەتی روفراندۆمدا، ئەمەش ئاكامی خراپی هەبوو لە سەر عەقڵی دیموكراسی كە سەركردەكان دەبوو پشتگیری ئەو پرۆسە دیموكراسیە بكەن. هەروەها، لە درێژەی بانگەشەی ریفراندۆمدا، پشتگوێخستن و تەنانەت گاڵتەپێكردنی نیگەرانی خەڵك لە لایەن بەرپرسەكانی هەرێمەوە لە سەر مەسەلەی ئابوریی و بژێوی ژیانیان تارادەیەكی زۆر بووە هۆی كەمبوونەوەی باوەڕی خەڵك بەم پارتانە. وە گومانی زۆری دروستكرد كە پارتە سیاسییەكان توانای یان نیازیان نییە ئەو قەیرانانە چارەسەربكەن. دەرئەنجامەكانی ئەو سیاسەتە زیادكردنی تووڕەی و بێ هیوای خەڵك بوو ، وە گواستنەوەی ئاژاوە و نائارامی بوو بۆ شەقام كە لە مانگی دیسەمبەری پار و مانگی مارسی ئەم ساڵ بینیمان. درەو میدیا: كورد لە كوێی ئەجێندای كۆشكی سپیدایە؟ ئایا كورد هاوپەیمانی ئەمریكایە یان تەنها خۆی پیا هەڵواسیوە و تێكەڵ بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بووە؟ مەیگن كانەڵی: پێدەچێت كە ئەمریكا، سەرەڕای ناڕەزایەتی بۆ ریفراندۆم، بەردەوامبێت لە دابینكردنی موچە و پرۆگرامی مەشقكردنی پێشمەرگە. هەروەها ئومێدێكی گەورەیە كە ئەمریكا نیازی هەیە ئەنجامێكی باش لە پرۆژەكانی حكومرانی تەندروست و شەفافیەت لە هەرێمی كورستان بەرهەمبهێنێت و تۆكمەكردنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكان لە نێوان وەزارەتی بەرگری ئەمریكا و هەرێمدا. بۆ نمونە، ئەمریكا پلانی بونیادنانی كۆنسوڵخانەیەكی گەورەی هەیە لە هەولێردا و ١٦٠ ملیۆن دۆلار بۆ پرۆگرامی گەشەكردنی حكومڕانی باش تەرخانكردووە. ئەو پرۆژانە ئاماژەیەكن بۆئەوەی كە ئەمریكا ئامادەیە ئیلتیزامێكی دیپلۆماسی لە هەرێمی كوردستاندا ببەستێت كە فراوانتربێت لە هاریكاری سەربازی لە شەڕی دژی داعش. درەو میدیا: ئەمریكا چۆن لە كورد دەڕوانێت؟ وەك كارتێك بۆ دەستخستنی بەرژەوەندییەكانی یاخود وەك هاوپەیمان؟ مەیگن كانەڵی: بە دڵنیاییەوە، ئەمریكا بەرژەوەندیی هەیە لە پەرەپێدانی هاوپەیمانیەتی لەگەڵ هەرێمی كوردستان كە قوڵترە لە پەیوەندییە سەربازییەكان كە هەیە. ئەمریكا بەرژەوەندی هەیە لە گەڕانەوەی ئارامی و سەروەری یاسا و یەكپارچەیی عێراق لە دوای شكاندنی داعش. هەرێمی كوردستان رۆڵێكی گرینگی هەیە لەم پرۆسەیە، بە تایبەتی لە ناوچە دابڕێنراوەكاندا. لەمكاتەدا، دروستبوونی بزووتنەوەكان وەك ئاڵا سپییەكان و خۆبەخشەكان و سەرهەڵدانەوەی داعش لەو ناوچانە مەترسیێكی گەورەیە لەبەردەم چەسپاندنەوەی سەقامگیری و كۆنترۆڵكردنی بۆشاییە ئەمنییەكان. لە هەمانكاتەدا، ئەمریكا دەبێت نیگەرانی هەبێت لە كۆكردنەوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی لە ناوچە كێشەلەسەرەكاندا كە تاراددەیەكی زۆر لە دەرەوەی فەرماندەكانی سەرۆك وەزیران كار دەكەن و توانایان هەیە بۆ ئەوەی گرفت و ئاژاوەگێڕی لە نێوان كورد و عەرەب و توركمان خراپتر بكەن و دەرفەتێك بۆ دەستێوەردانی هێزە دەرەكییەكانی وەك ئێران دروست بكەن. حكومەتی فیدراڵ و سوپای عێراق ناتوانن بەبێ پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەكانی هەرێم ئارامی لەم ناوچانەدا بچەسپێنن. بەڵام پێویستە ئەم كێشانە نەك هەر لە رووی سەربازییەوە چارەسەربكرێن، بەڵكو دەبێت ئاشتی درێژخایەن لە سەر بنچینەی یەكلاكردنەوەی ئیدیعاكانی خاك و حوكمرانی واتا یەكلاكردنەوەی مادەی ١٤٠. بەم پێیە، هێوركردنەوەی ئەم بارودۆخە هەستیارە پێویستی بە بەشداركردنی هەرێمی كوردستان هەیە لە رووی ئیداریشەوە بە هەمەهەنگی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ و نوێنەری پێكهاتەكانی تر كە لەو ناوچە فرە نەتەوە و فرە مەزهەبیە‌كاندا هەن. لە هەمانكاتدا، سەركەوتنی رۆڵی كورد و یەكلابوونەوەی ئەو كێشانە پشت بە حوكمڕانی تەندروست و شەفافی لە خودی هەرێمی كوردستان دەبەستێت. وەك پێشتر باسم كرد، ئەمریكا سەقامگیری لە كوردستان دەخوازێت كە بەبێ تێچوونێكی زۆر (لە رووی سیاسییەوە یان لە رووی سەربازییشەوە) بچەسپێنێت. و بەم پێیە، ئەمریكا بە شێوەیەكی ناراستەوخۆ پشتگیری لە رێكخستنەوەی حكومەتی هەرێم دەكات لە چوارچێوەی رێككەوتنی ستراتیژی كە لانی كەم بۆ ماوەی ١٢ ساڵ سەقامگیری بۆ هەرێم لە رێی هاوسەنگی هێزەوە هێناوە. لەم كاتەدا پشتگیریكردنی ئیدارەی پەنجا بە پەنجای هەرمی كوردستان بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخی دوای ریفراندۆم پێویستە، بەڵام ئەوە چارەسەرێكی درێژخەیان نییە بۆ چەسپاندنی دیموكراسی و سەقامگیری لە هەرێمدا. بۆ ئەوەی ئاشتی و سەقامگیری درێژخەیان بە دی بهێنرێت، ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی دەبێت هاریكاری زیاتری حكومەتی هەرێم بكەن لە كێشەكانیان بۆ بردنە سەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی عێراقدا. پلانێكی تۆكمە بۆ گەڕانەوەی ئاوارە كوردەكان و هێزەكانی هەرێمی كوردستان بۆ ناوچە دابڕاوەكان دابڕێژرێت و هەنگاو بەرەو بەدیهێنانی ئەمانجەكانی ماددەی ١٤٠ بنرێت لە ژێر چاردێری نەتەوە یەكگرتووەكاندا. لە لایەكی تریشەوە، ئەمەریكا و هاوپەیمانەكان دەبێت فشار بخاتە سەر هەرێم بۆ ئەوەی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و سەرۆكی هەرێم ئەنجام بدرێت وجێبەجێكردنی پرۆژەی نێودەولەتی بۆ دوورخستنەوەی میلیشیا حیزبیەكان لە دامودەزگە ئەمنیەكان، كە تا ئێستا رێگر بووە لە بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنێكی ئازاد و عا‌د‌ل و شەفاف.. درەو میدیا: كورد چۆن مامەڵە بكات لەگەڵ بەغداد بەتایبەتی بەغداد خۆی بەسەركەوتوو دەزانێت.. كوردیش شكستخواردوو؟ مەیگن كانەڵی: بە درێژایی مێژوو شكستەكانی كورد لە ئەنجامی پەرتەوازەیی نەتەوەی كورد بووە، سەركەوتنەكانیشی لە ئەنجامی یەكریزیاندا بووە. بۆ نوونە یەكگرتنی بەرەی كوردستانی ساڵی ١٩٨٧ وە رێككەوتنی ستراتیژی ساڵی ٢٠٠٥ دەستكەوتێكی زۆری بۆ نەتەوەی كورد هێناوەتە دی. لەم كاتەدا، عەبادی دەزانێت كە كورد ئێستا كارتێكی فشار ناماوە چونكە ململانێكانی ناوخۆی كورد ریزەكانی پێشمەرگەی بە تەواوەتی شكاندوە، سوپای عێراق، بە بێ هیچ بەرگریەكی كورد، توانیی دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵا بە سەر حكومەتی هەرێمدا بسەپێنێت. هەربۆیە، كارتی فشاری سەر بەغداد لە یەكریزی ماڵی كوردایە و بە تایبەتی یەكخستنی هێزی پێشمەرگە و ئاسایشی هەرێم. هەروەها، داوا لە حكومەتی ئەمریكا و نەتەوەیە یەكگرتووەكان بكرێت بۆئەوەی فشار لە سەر حكومەتی عێراق دروست بكەن بۆ جێبەجێكردنی ماددەی ١٤٠ و مافەكانی تری كورد كە لە دەستوری عێراقدا هاتوون.
گفتوگۆی: درەو میدیا "ئەگەر باسی بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بكەم تیرێكی جەرگبڕ لە دڵی هەندێك لایەنی كوردستانی دەدەم" ئەمە قسەی شێخ عیسا بەرزنجی دامەزرێنەری رەوتی حیكمەیە لە پارێزگای سلێمانی كە عەممار حەكیم سەرۆكایەتی دەكات. لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ (درەو میدا)، شێخ عیسا بەرزنجی كە كاندیدی ژمارە (2)ی لیستی حیكمەیە لە سلێمانی رایگەیاند، ئەگەر بەڵێنی باشیان پێنەدرابێت ناتوانن لە سلێمانی بارەگا بكەنەوە. دەقی چاوپێكەوتنەكە درەو میدیا: بۆچی لەسەر لیستێكی عەرەبی خۆتان كاندید كردووە؟ بۆ لەسەر لیستی كوردی خۆتان كاندید نەكرد؟ شێخ عیسا بەرزنجی: خۆی هەموو لیستەكان عێراقین، جیاوازییەك نیە بەناوی عەرەبی و كوردی، چونكە سەرئەنجام هەموومان كار بۆ یەك پارچەیی دەكەین و لەناو عێراقێكی یەكگرتووداین، بۆیە خزمەتكردن لەكوێ بێت ئێمە لەوێ خزمەت دەكەین، كەواتە گرفتمان لەسەر ئەوە نیە كە ئێمە لەسەر چ لیستێك خزمەت دەكەین، گرنگ ئەوەیە ئێمە چی دەكەین و توانامان بەیەكگرتووی چەندە. درەو میدیا: چ پرۆژەیەكتان هەیە بۆ چارەسەركردنی گرفتەكانی نێوان هەرێم و بەغداد؟ شێخ عیسا بەرزنجی: ئێستا هەرچی بڵێین دەبێتە بانگەشەی هەڵبژاردن، دوای دەرچونمان دەبینرێت چیمان پێیە و چیمان پێدەكرێت، چونكە لەماوەی ڕابردوودا كاندیدەكانی هەرێممان بینیوە چیان كردووەو چیان بۆ هەرێم كوردستان هێناوەتەوە، ئێمە یەكگرتووی خاكی عێراق لە بەسرەوە تا زاخۆ دەخەینە ئەستۆی حكومەتی عێراق، بۆیە دەبێت لەگەڵ حكومەتی هەرێـم دوای هەڵبژاردنەكان گرفتەكان چارەسەر بكرێن، ئەویش بەهەوڵی دەنگدەران ئەنجامی دەبێت ئەمجارە كێ دەكەنە نوێنەری خۆیان، نوێنەرەكەیان چی دەكات لە پەرلەمانی عێراق بۆ كوردستان، ئێمە پرۆژەی چارەسەری قەیرانەكانی هەرێم و بەغدامان پێیە.. چەند ساڵە نوێنەرمان هەبووە لە پەرلەمانی عێراق، بەڵام ئەمان نوێنەری حیزبی بوون نەك نوێنەری خەڵك.. خەڵك نان و موچەی نیە كام بەرپرس وایە ؟ ئەمانە تەنها كاریان بۆ گیرفانی خۆیان و حیزب بووە لە بەغداد، تەنها (نعم) یان توانیوە بڵێن. درەو میدیا: كەواتە ئێوە (نعم) ناڵێن ؟ یان ئێوە حیزبی نین؟ شێخ عیسا بەرزنجی: بەڵی ئێمە حیزبین، بەڵام حیزب زۆر جیاوازە لای ئێمە، عەبدی حیزب نین، بەكردار كار ئەكەین، ئەو نەریتەی تەنها حیزب بڕیار دەدات لە پەرلەمانەوە تەنها (نعم) یان لەسەرە، بۆیە پرۆژەی ئێمە زۆرجار جیاواز دەبێت، خزمەت دەكەین بۆ ئەوەی ببینە بەدیل بۆ دۆڕانی ئەو پارتانەی تر كە متمانەیان لای خەڵك و تاك نەماوە. درەو میدیا: تائێستا ڕوبەڕوی هیچ كێشەیەك بونەتەوە لەلایەن دەزگا ئەمنییەكانی سلێمانییەوە؟ شێخ عیسا بەرزنجی: دەزگا ئەمنییەكان كێن؟ غەیری براو خوشكی ئێمە. ئێمە لەگەڵ دەزگا ئەمنییەكان هاوتەباین، بنەماڵەی سید عمار حەكیم لەگەڵ شەعبی عێراق و كوردستان پەیوەندییەكی بەهێزیان هەیە، نمونەی ئەوەی كە مەرجەعیەت خوێنڕشتنی كورد و عەرەبی بەدەستی یەكتر حەرام كرد. ئێمە تاكێكی شاری سلێمانی و كوردستانین پاراستنی ئێمە ئەركی سەرشانیانە و خزمەتكردنیان لای ئێمە ئەرك و واجبە، بۆیە شتێك نابینین لەوەی كە ناكۆكییەك هەبێ لەنێوانمان. ئێمە خزمەت دەكەین تا ئەو كاتەی بتوانین خزمەتی هەموو هەرێمی كوردستان بكەین نەك تەنها سلێمانی، بەڵكو هەموو هەرێمی كوردستانمان مەبەستە. درەو میدیا: تائێستا لەلایەن سەركردایەتی ڕەوتی حیكمەوە بەڵێنتان پێدراوە بەوەی كار بۆ پارێزگای سلێمانی بكەن؟ شێخ عیسا بەرزنجی: بەڵێ ئەگەر بەڵێنی باشمان پێنەدرابێت ناتوانین بارەگا بكەینەوە و كاندیدمان هەبێت، بەڵام ئەوە دوای 12/5 روندەكەینەوەو نامانەوێت ببێت بە بانگەشەی هەڵبژاردن. درەو میدیا: ئێوە ئەگەر دەرچن لە بەغداد ئەجێندای كوردو نوێنەری هاوڵاتیانی كوردتان پێیە، یان رەوتی حیكمە؟ شێخ عیسا بەرزنجی: ئێمە نوێنەرو خزمەتكاری تەواوی هەرێمی كوردستانین لە زاخۆوە تا بەسرە و عێراق بەگشتی، چونكە ئەگەر ئێمە نەتوانین خۆمان وەك كوردو عێراقی بناسێنین چۆن دەتوانین دەنگی پەرلەمانتارێكی شیعەی بەسرە و سونەیەكی موسل بۆ خۆمان رابكێشین و دەنگ بدات لەسەر پرۆژەیەك كە خزمەتی كورد دەكات، ئیمە كوردو عێراقچیەتی دەكەین، نەك وەك خەڵك لێرە بەسپی و لە بە غداد بە رەشی ئیمزا دەكات لەسەر مافەكانی كورد. درەو میدیا: ئەگەر لایەنە كوردییەكان تر بچێتە لایەك و رەوتی حیكمە بچێتە لایەكی تر، تۆ چی دەكەیت؟ شێخ عیسا بەرزنجی: ئەی ئەگەر من هەموو لیستەكانم بەوەی خۆشمەوە هێنامە بەرەی كوردستانییەوە ئێوە چێ دەڵێن، خەڵكی چی دەڵێن؟! ئەوەش ئامانجە، بۆیە شەڕی لەسەر دەكەین. ئێمە هەرشتێك لەژێر دەستورو قانون دابێت شەری لەسەر دەكەین. درەو میدیا: سەركردەكانی ڕەوتی حیكمە بەدۆستی كورد ناسراون، بەڵام فشارەكانی سەر كوردستان و موچەی فەرمانبەراندا هەڵوێستی ڕونیان نەبوو؟ شێخ عیسا بەرزنجی: ئەگەر باسی مووچە بكەم تیرێكی جەرگبڕ دەدەمە هەندێك حیزبی كوردی، چونكە ئەوەی من دەیزانم لەسەر ئەو مەسەلەیە خەڵكی كوردستان نایزانن، بۆیە جوابی ئەو پرسیارەت دوای 12/5 دەدەمەوە، ئەگەر ئێستا باسی بكەم رەنگە هەندێك لایەن پێی قەڵس ببن، بەڕێز سەید عمار حكیم ڕێگەنادا بەكرژی و وەڵام و وەڵامدانەوە هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڕێوەببەین، چونكە ئەوە ئەتەكێتێكی سیاسی نیە. درەو میدیا: دەوترێت ئێوە ئایدۆلۆژی زاڵە بەسەرتاندا كە لەبری حیزبی كوردی حیزبی عەرەبی هەڵدەبژێرن؟ شێخ عیسا بەرزنجی: ئەوە قسەی كۆمەڵێك كەسە خۆیان زۆر بە واقعی ئەو كارو بەرنامەیان هەیە، ئەوە ئێمەین بنەماڵەمان خەبات و خوێنی ڕشتووە بۆ كوردستان، ئێمە خاوەنی روبارێك خوێنین لەگەڵ پیاوانی گەورە، كەواتە پێویست ناكات كات بۆ ئەو قسانە تەرخان بكەین، چونكە ئەوانەی ئەو قسەیە دەكەن خۆیان بە كردار وەهان . درەو میدیا: ئەگەر سەرپشك بكرێن لەنێوان كوردبون و شیعەبون كامیان هەڵدەبژێرن؟ شێخ عیسا بەرزنجی: ئێمە كوردین، دواتر عێراقین، بەشێك خەڵكی كوردستانیش شیعە مەزهەبن. درەو میدیا: ئێوە باسی ژمارەی گەورە دەكەن 44 كورسی واتە چی ؟ شێخ عیسا بەرزنجی: لە 12/5 وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەمەوە یانی چی وە بۆچی وا دەڵێم كە تەنیا خۆم بەرامبەر 44 كورسیم.
.gif)
وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پێشووی پارتی یەكێتی دیموكراتی " پەیەدە" دەڵێ" لە چیك هەوڵی رفاندنی دراوە و ئێستاش لەلایەن پۆلیسەوە لە وڵاتانی ئەوروپا پارێزگاری لێدەكرێت". لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ بەشی عەرەبی "DW" موسلیم رایدەگەیەنێت، دۆخی ئێستای كانتۆنی عەفرین كە لەلایەن توركیاوە داگیركراوە وەك خۆی نامێنێتەوە و ئێستا گوشاری زۆر خراوەتە سەر توركیا. دەقی چاوپێكەوتنەكە: DW: بەڕێز موسلیم مانگی شوباتی رابردوو لە چیك دەستگیركران دوای ئەوەی توركیا لە رێگەی پۆلیسی ئینتەرپوڵەوە یاداشتێكی بۆ دەستگیركردنت دەركرد، بەڵام دوای دوو رۆژ دەسەڵاتدارانی چیك ئازادیان كردیت بۆچی؟ ساڵح موسلیم: پێش دەستگیركردن بە رۆژێك میدیاكانی توركیا وێنەی منیان لە پراگ بڵاوكردەوە و پۆلیسی چیكیش بەوەی دەزانی و لەگەڵمدا بوون لەو هەمان ئەو هۆتێلەی لێی بووم بۆ ئەوەی پارێزگاریم لێبكەن، لە رۆژی دەستگیركردنەكەمدا كاتژمێر 11 لە دەرگاكەم درا، و پێنج بۆ شەش پۆلیس و وەرگێڕێك بوون، بە زمانی ئینگلیزی ئاگاداریان كردم كە هاتوون بۆ دەستگیركردنم، پرسیارم لێكردن چی روودەدات؟ بەڵام وەڵامیاندایەوە كە تەنها فەرمانی دەستگیردنمیان پێیە و هەروەها وتیشیان ئەم فەرمانە بە ئارەزووی توركیا دەركراوە؟ DW: كاردانەوەی تۆ چی بوو؟ ساڵح موسلیم: وتم باشە كەلوپەلەكانم كۆكردەوە و لەو كاتەشدا بە تەلەفۆن پەیوەندیم كرد بە هاوڕێكانم و ئاگادارم كردنەوە تەنها كاتی ئەوەم نەبوو بڵێم لەسەر داوای توركیا ئێستا پۆلیس دەمبەن پاشان مۆبایلەكەیان لێی سەندم. DW: لە بنكەی پۆلیس وتەیان لێوەرگرتیت؟ ساڵح موسلیم: نا، نەخێر لێپرسینەوەیان لەگەڵمدا نەكرد، تەنها دەستگیریانكردن و تۆماریانكردم و پشكنینی پزیشكیان بۆ كردم، پاشان ئەو كەلوپەلانەیان پشكنی كە پێم بوون و لە جانتاكەمدا بوون، هەموو ئەمە لە رۆژی دواتردا روویاندا و تەنها خۆم بووم لە گرتوخانەكەمدا، لەوێ هیچ وتەیەكم لێ وەرنەگیرا، پاشان وتیان دەبمەن بۆ دادگا، و دواتر چووینە دادگا و لەوێ وەڵامی پرسیارەكانم دایە و دەمتوانی بڕۆم، و نەمدەزانی لەو ساتەدا چی لە دەرەوە روودەدات، بەڵام وادەركەوت كە پەیوەندیكردنم بە هاوڕێكانمەوە رۆڵی هەبووە. DW: توركیا داوا لە وڵاتانی ئەوروپا دەكات تۆی رادەست بكەن، دەكرێت ئەمە رووبدات وڵاتێكی ئەوروپی وەڵامی ئەو داوایەی توركیا بداتەوە؟ ساڵح موسلیم: لە راستیدا بنەما یاساییەكان رێگە بەو كارە نادەن، بەڵام دەكرێت ئەوە لە دەرەوەی چوارچێوەی یاسایی رووبدات، هەروەك چۆن پێشتر لە كۆسۆڤۆ و شوێنی تر روویدا، لەبەر ئەوە پێویستە بە ئاگا بین. DW: داوای پارێزگاریتان لە پۆلیسی ئەوروپا كردووە؟ ساڵح موسلیم: كاتێك دەگەمە هەر وڵاتێك، پۆلیسی بەرپرسی ئەوێ ئاگاداردەكەمەوە و ئەوان دەمپارێزن، لە دانیمارك و سویسرا یان لێرە لە فەرەنسا كە پۆلیس ئاگادارن لێرەم. DW: كۆتاییهاتنی ئۆپەراسیۆنی سەربازی توركیا دژی كورد لە عەفرین راگەیەنرا و ناوچكە ئێستا لەژێر كۆنترۆڵی توركیادایە، داهاتووی ناوچەكە چۆن دەبینن؟ ساڵح موسلیم: هیچ كەس ناتوانێت پێشبینی ئەوە بكات كە توركیا لە داهاتوودا چۆن رەفتاردەكات، من دڵنیام كە گوشاری نێودەوڵەتی لەدژی توركیا دەخرێتە سەر توركیا، 137 هەزار كەس لەسەر سنوری عەفرین چاوەڕوانن، ئەوان دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ نیشتمانەكەیان، ئەوەش دەكەن، ئەوان ئەوە قبوڵ ناكەن كە لە عەفرین روویدا، ئێمە دەمانەوێت ئەو خەڵكانە بگەڕێنەوە بۆ نیشتمانەكەیان، هەر كاتێكیش گەڕانەوە پێویستە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پارێزگارییان لێبكرێت، ئێستا خەڵكی تر دەبرێتە عەفرین كە خەڵكی شارەكە نین، ئەوەش سیاسەتێكی زۆر مەترسیدارە و پێویستە كۆتایی پێبێت و پێویستە لەسەر توركیا بكشێتەوە، ئەگەرنا شوێنكە دەبێتە خاڵێكی گەرمی نوێ. DW: بڕوات وایە كە دەكرێت هێزەكانی توركیا پێش كۆتاییهاتنی قەیرانی سوریا بكشێنەوە؟ ساڵح موسلیم: ماوەی پێنج بۆ شەش ساڵە چەندین كۆنگرە لە جنێڤ یان ئەستانە لە كازاخستان دەبەسترێن، ئەمانە هەوڵن بۆ دۆزینەوەی چارەسەر، بەڵام توركیا بە تایبەتی تەگەرە دەخاتە بەردەمیان، ئەو چارەسەری سیاسیی ناوێت و دەڵێت :" ئەگەر كارتەكە لەدەستی ئێمەدا نەبێت، ئەوا چارەسەری سیاسی نابێت" ، جیهانیش نایەوێت ملكەچی ئەوە بێت و لە رێگادا بەرەو چارەسەر، دەكرێت عەفرین ببێتە هەنگاوی یەكەم و گەلی سوریا پێویستە لەسەری خۆی چارەسەر بۆخۆی بدۆزێتەوە و جێبەجێی بكات. DW: توركیا بەردەوام باس لە نیگەرانی و دڵەڕاوكێی خۆی دەكات بەوەی سەروەری خاكەكەی لەلایەن حزبە كوردییەكانەوە رووبەڕووی مەترسی دەبێتەوە، دەكرێت ئێوە لەو نیگەرانییە تێبگەن؟ ساڵح موسلیم: ئەو مەترسیانە نین، ئێمە لەسەرتاوە رامانگەیاندووە ، هەتا ئەو هێزانەشی هاوكاری و هەماهەنگیان لەگەڵدا دەكەین گەرەنتیان لە پێناوی ئەوەدا داوەن ئەمریكییەكان ئەوەیان وتووە ئێمەش گەرەنتی ئەوە دەدەین، یەكەم دەمەوێت بڵێم ئێمە لێرەین بۆئەوەی دۆخەكەیان بە شێوەیەكی دروست بۆ باس بكەین و پێشنیازیشمان هەیە، بۆ نمونە بۆچی نێردەی ئەوروپا نییە بۆئەوەی لە خودی شوێنەكە چاودێری هەموو شتێك بكات و تۆماریان بكات؟ بۆچی كەس سەردانی ناوچەكە ناكات؟ بۆچی لیژنەیەك بۆ بەدواداچوونی راستییەكان و تۆماركردنیان پێكناهێنرێت؟ ئەمانە پێشنیازی ئێمەن.
.gif)
چاوپێكەوتنی/ نیاز عەبدوڵا - هەولێر دكتۆر جه‌رجیس گولیزاده سه‌رۆكی لیستی هاوپه‌یمانی " النصر" سه‌ركه‌وتن له هه‌ولێر، كه هاوكات یه‌كێكه لهو نووسه‌ره كوردانه‌ی به زمانی عه‌ره‌بی چه‌ندین ساڵه ده‌نووسێت و له سایت و رۆژنامه ناسراوه‌كانی عێراق و وڵاتانی عه‌ره‌بی بابه‌ته‌كانی بڵاوكردوەته‌وه، له 28ی ئایاری 2010 له دژی تیرۆركردنی رۆژنامه‌نووس سه‌رده‌شت عوسمان شیعرێكی به زمانی عه‌ره‌بی بڵاوكرده‌وه به ناونیشانی "سه‌رده‌شت بۆ قه‌ڵه‌م چیایه". ئه‌و یه‌كێك بووه لهو نووسه‌رانه‌ی ره‌خنه‌ی له سیاسه‌تی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌بووه له چۆنییه‌تی ئیداره‌دانی سیاسه‌تی ئابووری و مامه‌ڵه‌كردنی حكومه‌تی هه‌رێم له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراقی فیدراڵ. ئێستا ئه‌و له‌گه‌ڵ 7كاندیدی دیكه له هه‌ولێر كه 5 لهو كاندیدانه توركمانن و دوو له‌وانیش خوشك و بران، كیبڕكێ ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ لیسته كوردی و عه‌ره‌بییه‌كانی تر بۆ به‌ده‌ستهێنانی كورسی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق. بۆیه " دره‌و میدیا " له گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانیدا له‌گه‌ڵ جه‌رجیس گولیزاده پاڵنه‌ره‌كانی بوونی ئه‌و لیسته له كوردستان ده‌خاته به‌رباس. دره‌و میدیا: هاوپه‌یمانێتی " النصر" بۆچی بڕیاریدا له هه‌رێمی كوردستان به‌شداری ململانێی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكات و له پارێزگاكانی لیستی هه‌بێت؟ جه‌رجیس گولیزاد: خودی دكتۆر حه‌یده‌ر عه‌بادی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق پاش ئه‌و دۆخه ئه‌منیی و سیاسییه‌ی له دوای هاتنی داعش دروست بوو، به تایبه‌ت پاش زاڵبوون به‌سه‌ر تیرۆریستانی داعش بۆچوونێكی تایبه‌تی بۆ دروست بوو به‌وه‌ی ده‌بێ دیدگایه‌كی نوێ به‌سه‌ر دۆخی پڕ كێشه‌ی عێراق زاڵ بێت. بۆیه توانی دیدگایه‌كی عێراقی بخاته روو، كه‌وا ته‌ركیز ده‌كاته سه‌ر چه‌ند خاڵێك له‌وانه. یه‌كه‌م: سیستم و پرۆسه‌ی سیاسی عه‌یبداره و دیدگای نوێی پێویسته كه له ژێر سایه‌ی حكومه‌تێكی ره‌شید و دوور له مه‌زهه‌بگه‌رایی و موحاسه‌سه و كێشه‌كانی نێوان كورد و عه‌ره‌ب به‌ڕێوه ببرێت. دووه‌م: ده‌خوازێت سه‌قامگیری ئه‌منی و سیاسی له عێراق هه‌بێت و عێراق جارێكی تر دووچاری بوومه‌له‌رزه‌ی تیرۆر نه‌بێته‌وه. سێیه‌م: ئه‌وه‌ی زۆر لا گرنگه كه ده‌یه‌وێت ئابووری ببووژێته‌وه. له روانگه‌ی ئه‌و كێشه‌ی زۆربه‌ی كێشه سیاسییه‌كان هۆكاره‌كه‌ی ئابوورییه‌و و ده‌یه‌وێت ئه‌و بوژانه‌وه‌یه له رێگای بازرگانی و كشتوكاڵ و سه‌رجه‌م كه‌رته‌كان به‌رجه‌سته بكات. بۆیه ده‌یه‌وێت په‌یامه‌كه‌ی بگه‌یه‌نێته هه‌موو پارێزگاكان و ته‌واوی عێراق، لهو روانگه‌یه‌وه هه‌رێمی كوردستان به‌شێكه له نێو پلانه‌كه‌ی ئه‌و. دره‌و میدیا: ئه‌نجامدانی ریفراندۆم چه‌ند پاڵنه‌ر بوو تا ئێوه روو له كێبڕكێی هه‌ڵبژاردنی هه‌رێمی كوردستان بكه‌ن بۆ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ؟ جه‌رجیس گولیزاده: به هۆی ریفراندۆم به‌غداد هه‌ستیكرد خه‌ڵكانێك هه‌ن له كوردستان بۆ جیابوونه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان له عێراق هه‌وڵده‌ده‌ن. به حیساباتی ستراتیژی و جیۆپۆلۆتیكی ئه‌مه له لایه‌ن به‌غداد به حاڵه‌تێكی ترسناك زاندرا. تائێستا ئه‌و دیدگایه له‌ناو عێراقییه‌كان دروست نه‌بووه كه تیگه‌یشتنیان بۆ بابه‌تی مافی نه‌ته‌وایه‌تی كورد هه‌بێت یان تێگه‌یشتنیان بۆ جیابوونه‌وه‌ی كوردستان هه‌بێت. ئیتر له‌به‌رئه‌وه دكتۆر حه‌یده‌ر عه‌بادی هه‌ستی كرد پیویسته خۆی بێته‌وه ناو كورد و هه‌رێمی كوردستان بۆئه‌وه‌ی هه‌ردوولا له په‌یامی یه‌كتری بگه‌ن، بۆیه ئه‌نجامدانی ریفراندۆم پاڵنه‌ر بوو بۆ به‌شداریمان له كێبڕكێی راسته‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان له هه‌رێمی كوردستان . بۆ نموونه به‌غداد به كورد ده‌ڵێت من دوژمنی تۆ نیم و شه‌ریكی ده‌ستووری تۆم، له هه‌مان كات كوردیش ده‌بێت لهو په‌یامه تێبگات، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌و تێگه‌یشتنه له‌سه‌ر ئاستی خاڵی هاوبه‌ش بێت بۆ ئیداره‌ی ده‌وڵه‌تی عێراقی كه بتوانن ئیداره‌یه‌كی مۆدێرنی ئه‌و ده‌وڵه‌ته بكه‌ن به‌بێ كێشه‌و به‌بێ قه‌یران. سەرۆكی لیستەكەی عەبادی لە هەولێر: - بەشداریكردنی لیستەكەی عەبادی لە هەرێم رەمزیە وەك لەوەی بۆ دەنگ كۆكردنەوە بێت. - تا ئێستاش ئەرزیەت دروست نەبووە كە بەئاسایی تەماشای عەبادی بكرێت لە هەرێمی كوردستان دره‌و میدیا: به‌شێك لهو كه‌سانه‌ی بانگه‌شه‌یان بۆ جیابوونه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان له عێراق ده‌كرد ئێستا كاندیدن بۆ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران، پێتوایه ده‌توانن كێشه‌كانی نێوان هه‌ولێر و به‌غداد چاره‌سه‌ربكه‌ن؟ جه‌رجیس گولیزاده: به‌ڕاستی من وای بۆ ناچم ئه‌وانه بتوانن ئه‌و رۆڵه ببینن له چاره‌سه‌ركردنی كیشه‌كان، چونكه ئه‌گه‌ر به هه‌مان رێچكه‌ی پێش ریفراندۆم یان هه‌مان بیروبۆچوونی ریفراندۆم-یان هه‌بێت ئه‌وه هه‌ڵه‌یه‌كی ستراتیژی گه‌وره‌یه له بیری ئه‌و كه‌سانه. ئه‌وه واده‌گه‌یه‌نێت ئه‌و كه‌سانه خوێندنه‌وه‌یان به‌گشتی بۆ دۆخی عێراق و هه‌رێمی كوردستان نییه، خوێندنه‌وه‌یان بۆ ده‌ستووری عێراق و دۆخی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی نییه. ده‌بێ تێبگه‌ین ئێمه 1974 زه‌ربه‌مان پێكهو‌ت و شۆڕشی كورد تووشی شكست بوو. ئه‌م جاره‌ش به‌هۆی ریفراندۆمه‌وه تووشی شكستێكی تر بووین. له ده‌رگا‌ی واشنتنمان دا ئه‌نجامی نه‌بوو، قیاده‌ی سیاسی كوردی له ده‌رگا‌ی ئه‌نقه‌ره تاران-ی دا هه‌ر ئه‌نجامی نه‌بوو، كه‌واته ته‌نیا ده‌رگا و رێگا كه بۆ كورد هه‌یه لهو مێژووه‌ی ئێستا به‌غدایه. بۆیه ده‌بێ زۆر به ئاقڵی و زیره‌كانه به‌غداد بخوێنینه‌وه. ئه‌وه‌ش ئینكاری ناكرێ له ماوه‌ی رابردوو له‌دوای رووخانی رژێمی سه‌دام حوسێن باشترین ده‌ستوور چه‌سپابێت له‌سه‌ر ئاستی عێراق و ناوچه‌كه و هه‌موو جیهان كه مافی كوردی تێدا چه‌سپابێت ده‌ستووری نوێی عێراقه. به به‌راورد به مافه‌كانی كورد له ئاستی توركیا و ئێران ئه‌م مافه ده‌ستووریانه زۆر گه‌وره‌یه، ته‌نانه‌ت به 500 ساڵیش له توركیا و ئێران كورد ناگه‌نه ئه‌م مافانه. وه‌ك مافی دروست كردنی كیانی فیدڕاڵی، مافی ده‌رهێنانی ده‌ستوور بۆ هه‌رێمی كوردستان، مافی دانانی حكومه‌ت و مافی هه‌ڵبژاردن و مافی دانانی په‌رله‌مان، ئه‌وانه مافی گه‌وره‌ن بۆ كورد هاتوونه‌ته جێ. هه‌رچه‌نده خۆشمان به‌شدارین له نووسینی ده‌ستووری عێراق، به‌ڵام نه‌مانتوانیوه ئه‌و مافانه‌ی خۆمان بكه‌ینه یاسا و یاسای بۆ ده‌ربینین تا تووشی ئه‌و كیشانه نه‌بین كه ئێستا تووشی بووین. دره‌و میدیا: تۆ وه‌ك كوردێك كه سه‌رۆكایه‌تی لیستی هاوپه‌یمانی " النصر" ده‌كه‌یت له هه‌ولێر، رووبه‌ڕووی چ ره‌خنه‌یه‌ك بوویته‌وه؟ چی پاڵنه‌ڕبوو ئه‌و كاره بكه‌ی؟ جه‌رجیس گولیزاده: مه‌سه‌له‌ی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه ته‌كلیفه. ئیتر ئه‌وه هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌ی من ئه‌و ژماره‌یه‌ی داوه‌ته من. من له بنه‌ماوه كه‌وتوومه‌ته ناو ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه‌كه و خۆم چه‌ند په‌یامێكم هه‌یه ده‌مه‌وێت له نێوان هه‌ولێر و به‌غداد بگه‌یه‌نم، ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ر ده‌ربچم یان ده‌رنه‌چم بۆ من كێشه نییه، خه‌ڵك ده‌نگم پێ بدا و ده‌نگم پێ نه‌دا بۆ من كێشه نییه. به‌ڵام ئه‌م سێ په‌یامه‌م هه‌یه: یه‌كه‌م: ئێمه‌ی كورد نابێ به‌چاوی دووژمن سه‌یری عێراق بكه‌ین. نابێ به‌چاوی دووژمنه‌وه سه‌یری عێراقییه‌كان بكه‌ین. به‌دژی ئه‌وه ده‌بێ به‌چاوی دۆستایه‌تی سه‌یری عێراق بكه‌ین. نه‌ك هه‌ر دۆستایه‌تی به‌ڵكو وه‌ك دۆستایه‌تی هاوبه‌ش سه‌یری به‌غداد بكه‌ین. دووه‌م: ئیمه ئه‌و چه‌تره‌ی له‌ژێری كۆببینه‌وه ده‌بێت ده‌ستوور بێت و به قوڵی ده‌ستی پێوه بگرین، چونكه به‌ڕێژه‌ی 60بۆ70%ی مافه‌كانی كورد به كاملی لهو رێگایه‌وه ده‌توانین به‌دیبهێنین. به‌ڵام تائێستا ئه‌و بۆچوونه‌مان نییه بۆ ده‌ستوور، سه‌ركردایه‌تی كوردی هۆكارن له تووشبوونی كورد به‌و كێشه و قه‌یرانانه. ئه‌گه‌ر خوێندنه‌وه‌ی ئاقڵانه و زیره‌كانه‌یان هه‌بووایه بۆ ده‌ستوور خوێندنه‌وه‌ی ئه‌وه‌یان هه‌بووایه كه ئێمه هاوبه‌شین ئێستا تووشی ئه‌و كێشانه نه‌ده‌بووین. سێیه‌م: به‌غداد ده‌بێت به دیدگای ستراتیجی سه‌یری كوردستان بكات، چونكه هه‌رێمی كوردستان هه‌ندێك ره‌گه‌زی ئابووری زۆر گرنگی هه‌یه. سه‌رچاوی ئاوی عێراق له كوردستانه. سه‌رچاوه‌ی خاكی باش و پته‌و بۆ كشتوكاڵ و سامانی ئاژه‌ڵ هه‌ر له كوردستانه. كه‌واته ده‌بێ ئه‌و دیدگا ستراتیجییه له به‌غداد دروست بێت، زۆر به بایه‌خه‌وه سه‌یری هه‌رێمی كوردستان بكرێت. كوردستان سه‌رچاوه‌ی ئابوورییه بۆ گشت عێراقییه‌كان. له هه‌مان كات ئێمه وه‌ك خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان پێویسته سوود لهو 30 ملیۆن كه‌سه عێراقییه وه‌ربگرین وه‌ك بازاڕی ئابووری بۆ ساغكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانی خۆمان، تاوه‌كو سه‌رچاوه‌ی ئابووری و دارایی زیاتر بدۆزینه‌وه و زیاتر بچینه ناو ژیانی ئابووری خۆمان و هه‌نگاوبنێین بۆ زرگاربوون له‌م كێشه داراییانه‌ی له‌م سێ بۆ چوار ساڵه‌ی رابردوو تووشی بووینه. دره‌و میدیا: گه‌وره به‌رپرسانی نێو هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌تان له رۆژانی داهاتوو به‌ئامانجی به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگه‌كان دینه هه‌رێم؟ جه‌رجیس گولیزاده: ئه‌رزییه‌ت دروست نه‌بووه هاووڵاتی به ئاسایی ته‌ماشای عه‌بادی بكات له هه‌رێم. زۆرینه‌ی خه‌ڵك لێره وا تێده‌گه‌ن عه‌بادی بۆته هۆی ئه‌و ناتێگه‌یشتنه‌ی له مه‌سه‌له‌ی مووچه روویدا. سه‌باره‌ت به به‌رپرسه‌كانی تریش ئێستا زیاتر له شاره‌كانی تری باشوور و به‌غداد خه‌ریكن، چونكه ئه‌وان به حیساباتی هه‌ڵبژاردنی خۆیان ده‌نگه‌كانیان له‌وێ مسۆگه‌ره. به‌شداربوونه‌كه‌ی ئه‌وان لێره له هه‌رێمی كوردستان وه‌كو به‌شدارییه‌كی ره‌مزییه له‌وه‌ی سه‌نگی خۆی هه‌بێ له پێناو هێنانی ده‌نگ، چونكه ئه‌وانیش واقعین و خۆشم واقعیم وا ئاسان نییه بتوانین له هه‌رێمی كوردستان ده‌نگ بهێنین و ده‌نگه‌كه‌ش به قه‌د كوردسییه‌ك یان دوو كورسی یان سێ كورسی بینین. دره‌و میدیا: ده‌نگدره‌كانی ئێوه له كوردستان كێ ده‌بن؟ جه‌رجیس گولیزاده: ئه‌وعه‌ره‌بانه‌ی لێره ده‌ژین ناتوانن ده‌نگ به كاندیده‌كانی ئێمه له‌ناو هه‌رێمی كوردستان بده‌ن، ته‌نیا ده‌نگ به كاندیده‌كانی خواروو ناوه‌ڕاستی عێراق ده‌ده‌ن به‌پێی پارێزگاكانیان. ئه‌گه‌رچی ئه‌وان چه‌ندین ساڵه لێره‌ن به‌ڵام نفوسیان نه‌گواستۆته‌وه بۆ هه‌رێم، نفوس گواستنه‌وه‌ش نییه و به پێچه‌وانه‌شه‌وه ئاسان هاووڵاتییانی هه‌رێم نفوسه‌كانیان بگوازنه‌وه چونكه كێشه‌كه یاسایی و ده‌ستوورییه. سه‌باره‌ت به هاووڵاتیانی هه‌رێم له ماوه‌ی پڕوپاگه‌نده‌ی ریفراندۆم دا جووڵه به سۆزی خه‌ڵك زۆر كرا، ئه‌وه‌ش زۆر ناواقعیانه بوو. سۆزه‌كه هه‌ر به‌رزده‌بۆوه، له ناكاو تووشی شۆك بووین نه‌ده‌بووایه به‌و ئاسته سۆزی هاووڵاتییان له په‌نای ریفراندۆم به‌و پله‌یه به‌رز بكرێته‌وه، بۆئه‌مه‌ش ئه‌وانه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدانی ریفراندۆم بوون زۆر تاوانبارن. نابێ سۆزی خه‌ڵك ئه‌وها گه‌مه‌ی پێ بكرێ و دوایی 99% خه‌ڵك دابڕووخێنن. دره‌و میدیا: چاوه‌ڕوانده‌كه‌ی له هه‌ڵبژاردنی 12ی ئایار هێزه كوردییه‌كان بتوانن هه‌مان رێژه‌ی پێشووی كورسییه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌ران به‌ده‌ستبهێننه‌وه؟ جه‌رجیس گولیزاده: زه‌حمه‌ته بتوانن. ئه‌مجاره ئه‌گه‌ر له ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان بتوانن 4كورسی به‌ده‌ستبهێنن به پێی ئه‌م دۆخه باشه. له پارێزگاكانی هه‌ولێر و دهۆك و سلێمانیش 40 بۆ 45كورسی بهێنن له‌گه‌ڵ كورسی ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان ئه‌وه ده‌بێته 50 كورسی، بۆیه زه‌حمه‌ته كورد هه‌مان رێژه به‌ده‌ستبهێنێته‌وه.
چاوپێكەوتنی: درەومیدیا ئاڵا تاڵەبانی ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی و ئەندامی ئێستای پەرلەمانی عێراق لە لیستی یەكێتی كاندیدی ژمارە 5 ی لیستی 149 ی هاوپەیمانی بەغدایە لە پارێزگای بەغداد و دوای خۆكاندیدكردنی لە لیستێكی عێراقی ئاڵا تاڵەبانی، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی لەلایەن سەركردایەتی یەكێتیەوە بڕیاری سڕكردنی بۆ دەرچووە، ئاڵا تاڵەبانی ئەو بڕیارە رەتدەكاتەوە و رایدەگەیەنێت بە پرسكردن خۆی كاندید كردووە، بۆیە بڕیارەكە پێچەوانەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتییە و پەیوەست نابێت پێیەوە،. ئاڵا تاڵەبانی لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ " درەو میدیا" دەشپرسێت بۆچی یەكێتی كاندیدی هەیە لە لیستە عێراقییەكان لە پارێزگای سەڵاحەدین، بۆچی كاندیدی حزبە عێراقی و عەرەبییەكانی هەیە لە لیستی خۆیدا لە پارێزگای كەركوك، دەشڵێت : " من نەچومەتە هیچ حزبێكەوە بەڵكو چومەتە لیستەوە". دەقی چاوپێكەوتنەكە: درەو : هەڵوێستی ئێوە چیە لەسەر بڕیاری سڕكردنتان، ئێوەش دەڵێن بە ئاگاداری و پرسكردن خۆتان كاندید كردووە؟ ئاڵا تاڵەبانی : من دوو خاڵ بەلامەوە گرنگە: یەكەم، من لە لیستێكی عێراقی خۆم كاندید كردووە و بەڵگەشم هەیە كە پرسم كردووە، بۆیە من داوا ئەكەم ئەنجومەنی ناوەند لێكۆڵینەوە بكات و لیژنەیەك پێكبهێنێت بەڵگەكان پێشكەشی لیژنەكە ئەكەم، چونكە من بەڵگەم هەیە كە بەپرس ئەو كارەم كردووە و هێرۆخان ئاگاداربووە، ئەگەر لیژنەكە پێی باش بوو بەڵگەكان بڵاوبكاتەوە با بڵاوی بكاتەوە. خاڵی دووەم: مەسەلەی سڕكردنەكە ئەوان سەرەتا باسی دەركردنی منیان كردووە كە لە دەرەوەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتیە، لە ئەنجامدا لە كۆی 38 كەس تەنیا (7) كەس دەنگیان پێداوە، كە هەوڵی دەركردن شكستیهێناوە دواتر باس لە هەوڵی سكڕدنم كراوە، دیارە سڕكردن لە دەسەڵاتی سەركردایەتیدایە، بەڵام دەبێت بە لیژنەی لێكۆڵینەوە بێت، دوای سەڵماندنی ئەوەی كە ئەم هەڤاڵەی سەركردایەتی لە پەیڕەوی یەكێتی لایداوە، حەقی خۆیەتی باس لە سڕكردن بكرێت، بەڵام بەبێ ئەوەی هیچ لیژنەیەك دروستبكرێت و بەڵگە هەبێت پرسی سڕكردنیان خستوەتە دەنگدانەوە، ئەمجارەش لە كۆی 38 ئەندام كە ئامادەبوون تەنیا (11) ئەندام دەنگیانداوە بە سڕكردنم، بەڵام ئەوان دیسان بەدەر لە پەیڕەو و بە نایاسایی بە بڕیاری مەلا بەختیار بڕیاری سڕكردنی من دراوە. درەو: ئێوە پەیوەست دەبن بەو بڕیارەوە؟ ئاڵا تاڵەبانی : ئەو بڕیارە دەنگی پێویستی نەهێناوە و لەدەرەوەی پەیڕەوی ناخۆیە ئەو نوسراوەی مەلا بەختیار من بەهیچ شێوەیەك پابەند نابم پێیەوە و قبوڵیشی ناكەم. درەو: رێكەوتنێك هەیە لە نێوان تۆو ئەو لیستەی خۆت تیایدا هەڵبژاردووە؟ ئاڵا تاڵەبانی: بە پێی پەیڕەوی ناوخۆ هەركەس بچێت بۆ حیزبێكی تر نابێت لەو حزبە بمێنێت، هەڤاڵان خۆیان باش دەزانن كە من نەچومەتە حزبی تر، من چومەتە ئیئتیلافێكەوە بۆ هەڵبژاردن بۆ نمونە ئێستا لیستی نیشتمان هەیە لە كەركوك كە گۆڕان و هاوپەیمانی و كۆمەڵی تیایە و هیچ حزبێك نەتواوەتەوە تیایدا، منیش چومەتە هاوپەیمانێتیەك كە شەش حەوت حزبە كە خەڵكی سەربەخۆشی تیایە و هاوپەیمانێتییەكە بۆ هەڵبژاردن، لە حزبی دەعوەی ئیسلامی مالیكی ئەمینداری حزبەكەیە و حەیدەر عەبادی ئەندامی مەكتەبی سیاسیە، بە دوو لیستی جیا دابەزیون، مالیكی عەبادی دەركردووە لە حزبی دەعوە؟ د. سەلیم جبوری جێگری ئەمینداری گشتی حیزبی ئیسلامی عێراقیە، سەلیم جبوری لە لیستی ئەیاد عەلاوی خۆی هەڵبژاردووە، نمونەیەكی تر دوور نەڕۆین یەكێتی لە خورماتوو لە سەڵاحەدین ، شەلال عەبدولی لە لیستێكی عێراقی عەرەبی هەڵبژاردووە، لە كەركوك كەسێك ناوی میقداد فەیزوڵا ئەحمەد بەرپرسی لقی كەركوكی حزبی ئیسلامی عێراقیە، لەناو لیستی یەكێتی بە ژمارە 18 خۆی هەڵبژاردووە. درەو: ئەی بۆچی سەركردایەتی یەكێتی ئەو هەنگاوەی بەرامبەر بەتۆ ناوە و بەرامبەر بەوانیش ئاساییە؟ ئاڵا تاڵەبانی: ئەو بڕیارەی یەكێتی تەنها لەگەڵ من و بەرامبەر بە منە، ئەمە ئەو شەڕەیە كە بەتایبەتی لەگەڵ ماڵی مام و بەتایبەت لەگەڵ ئاڵا دەیكەن، پەیوەستە بە قسەكانی من بەرامبەر بە كاك هوشیار زێباری، بەرامبەر د. نەجمەدین بەرامبەر بەو دزی و گەندەڵییەی نەوت لە كەركوك دەكرێت ئەزانن من مەلەفەكانم لایە. ئاڵا تاڵەبانی: بۆ خۆكاندیدكردنم پرسم بە هێرۆخان كردووە، بڕیاری سڕكردنم دەنگی زۆرینەی نەهێناوە و مەلا بەختیار داویەتی درەو: پێشبینی دەرچونتان دەكەن لەو لیستە لە بەغداد؟ ئاڵا تاڵەبانی: جگە لەوانەی كە سەرۆكی لیستن هیچ كاندیدێك گرەنتی دەرچوونی نیە، من كاری خۆمم كردووە لەناو بەغداد كارم كردووە، پێشتریش كارمكردووە، چاوەڕوانم دوای ئەنجامی هەڵبژاردنەكان پەیامی خۆمم دەبێت. درەو: دەنگەدەری تۆ لە كەركوك بووە، بۆچی لە بەغدا خۆت هەڵبژاردووە، بۆچی لە كەركوك خۆت هەڵنەبژارد؟ ئاڵا تاڵەبانی: من دوای هەڵبژاردن زۆر شتی دیكە هەیە باسی دەكەم و روونی دەكەمەوە كە بۆ لە كەركوك نەبوو لە شوێنی دیكە بوو.
.gif)
چاوپێكەوتنی/ فازل حەمە رەفعەت رزگار حەمە محێدین، جێگری سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایدەگەیەنێت راستەوخۆ لە بەغداوە بە كامێر چاودێری سندوقەكانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەكەن كە رۆژی 12ی ئایاری داهاتوو بەڕێوەدەچێت. لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ " درەو میدیا" رزگار حەمە محێدین راشیگەیاند 40 كاندید و قەوارەیان بەهۆی پێشێلكارییەوە سزاداوە و ئاشكراشیكرد كاردەكەن بۆ رێگریكردن لە ساختەكاری بە رێژەی 100% و هەوڵیشدەدەن 15 بۆ 16 كاتژمێر دوای هەڵبژاردن، ئەنجامی بەرایی رابگەیەنن. ئەمەش دەقی چاوپێكەوتنەكەیە: درەو: باس لەوە دەكرێت كۆمسیۆن یاسایەكی هەیە و بەپێی ئەو یاسایە هەر كاندید و لیستێك ناچار دەكات بڕێكی دیاریكراوی پارە لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن خەرج بكەن، ئەمە راستە ؟ رزگار حەمە: بەپێی یاسای حزبەكان ژمارە 36ی 2015 هەموو ئەو یاسای بڕیارانەی كە پێشتر دەرچوون هەڵوەشێندراونەتەوە، هەروەها لە یاسای 45ی هەڵبژاردنەكانیش هەموو ئەو بابەتانە هەڵوەشێندراونەتەوە، ئەو بابەتە لەلای ئێمە نییە و شتێكی بێ بنەمایە. درەو: تائێستا سزای چەند لیست دراوە لەسەر پێشێلكردنی رێوشوێنەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان تایبەت بە بانگەشەی هەڵبژاردن ؟ رزگار حەمە: تائێستا نزیكەی 40 لیست و كاندید لەسەر پێشێلكاری سزادراون. درەو: ئەوانەی سزادراون لیست و كاندیدی كوردیان تێدایە ؟ رزگار حەمە: لە راستیدا من چاودێری ئەو بابەتەم نەكردووە كە سزادراوەكان كێن، بەڵام ئێمە جیاوازی ناكەین هەر كەسێك پێشێلكاری بكات سزای دەدەین. درەو: لەم هەڵبژاردنەدا ئێوە وەكو كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان تا چەند گرەنتی رێگرتنتان كردووە لە رودانی ساختەكاری ؟ رزگار حەمە: ئێمە ئەمانەوێت بە رێژەی 100% رێگری لە ساختەكاری بكەین، خۆتان ئەزانن ئێمە لە رێگەی ئەو رێوشوێنانەی كە گرتومانەتە بەر لە هێنانی ئامێر و هەڵگرتنی ئامێرەكان لە كۆگاكان، با نمونەیەكت بۆ بهێنمەوە، من خۆم یاداشتێكم نوسی و ترسمان هەبوو كێشە لە بیناكاندا هەبێت، داواماكردووە لە هەموو مەخزەنەكان لە هەموو پارێزگاكانی عێراق كامێرا دابنرێت، لە بەغدا راستەوخۆ ژووری چاودێریمان دروستكردووە و هەموو مەخزەكانەكان دەكەونە ژێر چاودێری خۆمانەوە. درەو: لەم پرۆسەی هەڵبژاردنەدا كۆمسیۆن هیچ تایبەتمەندییەكی بە هەرێمی كوردستان داوە ؟ رزگار حەمە: نەخێر، ئێمە هەر یاساو رێسایەك دەربكەین چۆن لە بەسرە جێبەجێی دەكەین بەهەمان شێوە لە هەولێر و سلێمانی و دهۆكیش جێبەجێی دەكەین. درەو: پێشتر باس لەوەدەكرا فشاری هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی و سەركردە سیاسییەكانی عێراق لەسەر كۆمسیۆن هەیە ؟ رزگار حەمە: من بڕوام بەم بابەتە نییە، چونكە ئێمە ئەنجومەنی كۆمسیاران لە (9) كەس پێكهاتوین و هەموومان عێراقین و لە هەموو پێكهاتەكانین، هیچ وڵاتێكی هەرێمایەتی و ناوچەیی فشاریان لەسەر ئێمە نییە، رەنگە هەندێك شوێن هەبن هاوكاریمان بكەن بەتایبەتی تیمی نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەویش تەنیا راوێژكردن و رێنماییكردنە بۆ باشكردنی ئەو پرۆسەیە بۆ ئەوەی پرۆسەیەكی مەدەنی و شەفاف و پاك بێت، ئەگەرنا لە دەرەوەی ئەوە هیچ وڵات و هێزێك ناتوانێت دەستكاری ئەنجامی هەڵبژاردن بكات. درەو: جیاوازی ئەم هەڵبژاردنە و هەڵبژاردنەكانی رابردوو سەبارەت بە راگەیاندنی ئەنجامەكان چۆنە. ئایا ئێوە كارێكتان كردووە لەم هەڵبژاردنەدا لە خێراترین كاتدا ئەنجامەكان رابگەیەندرێن ؟ رزگار حەمە: بەدڵنیاییەوە، ئێمە لەم هەڵبژاردنەدا بۆ یەكەمجارە ئەو ئامێرە نوێیانە بەكاردەهێنین، سندوقە ئەلیكترۆنییەكە خۆی ناوی (خێراكردنی ئەنجامەكانە). درەو: بە نزیكەیی بەماوەی چەنێك دوای تەواوبونی پرۆسەی دەنگدان ئەنجامەكان رادەگەیەنن ؟ رزگار حەمە: ئەگەر تێبینی بكەن پێشتر جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەنگەكان دەهاتە مەڵبەندی پارێزگاكان و دواتر دەهاتە بەغداد و جارێكی تر جیاكردنەوە و ئەژماركردنی بۆ دەكرا و دوو مانگی دەخایاند تاوەكو ئەنجامی كۆتایی رابگەیەندرێت، بەڵام ئێمە رەنگە دوای داخستنی سندوقەكان لە ماوەی (15 بۆ 16) كاتژمێر ئەنجامە بەراییەكان رابگەیەنین و لەماوەی (48 بۆ 50) كاتژمێر ئەنجامی دەنگەكان لە هەموو عێراق ئاشكرابكەین.
.gif)
چاوپێكەوتنی: نیاز عەبدوڵڵا بە درێژایی ماوەی حوكمڕانییەكەی لە پۆستی سەرۆك وەزیران، ئێستاش وەك سەرۆك كۆمار رەجەب تەیب ئەردۆغان هەڕەشەی رووبەڕوو بوونەوەی سەربازی لە پارتی كرێكارانی كوردستان لە قەندیل و لەناو خاكی هەرێمی كوردستان دەكات. بەڵام له دوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان و داگیركردنی كانتۆنی عەفرین لە رۆژئاوای كوردستان، توركیا سوپای زیاتری بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە و بە قوڵایی 25 كیلۆمەتر هاتۆتە ناو خاكی هەرێم. بۆیە درەو میدیا لە گفتوگۆیەكی رۆژنامەوانی لەگەڵ حەسەن جودی رۆژنامەنووس و نووسەری كتێبی مێژوویەك لە ئاگر، تاوتوێی زەمینە ناوخۆییەكانی لێكتێگەیشتن لەگەڵ سیاسەتەكانی ئیستای توركیا و ستراتیجییەتی ئەو وڵاتە لە هەرێمی كوردستان كردووە. درەو میدیا: پێگەی هەرێمی كوردستان لە كوێی ستراتیجییەتی سیاسی و ئابووری و سەربازی دەوڵەتی توركیا دایە؟ حەسەن جودی: له راستیدا نەك هەر تەنیا ئەو هەرێمەی كەوا پێیدەگوترێت "هەرێمی كوردستان" بەڵكو كۆی باشووری كوردستان و كۆی رۆژئاوای كوردستانیش لەنێو ستراتیژییەتی داگیركاری توركیا دایە. توركیا ئێستا ئەوەندەی هەژموونی سیاسی و ئابووری و سەربازی لە باشووری كوردستان هەیە ئەوەندە هەژموونی بەسەر سیاسەت و ئابووری و سەربازی خودی توركیا نییە. چونكە دەسەڵاتدارێتی پارتی داد و گەشەپێدان-ئاكەپە بەگوێرەی یاسا فاشیستییەكانی وڵاتەكەی خۆی ئەو جموجۆڵانە له توركیا دەكات، بۆ ئەمەش لەوانەیە لە‌هەندێك شتدا بەربەستی یاسایی یان جەماوەریی لەبەردەمدا هەبێت. بەڵام لە باشووردا؛ هیچ بەربەست و یاسایەك نییە لەبەردەم هەژموونگەرایی توركیا، لە هەر كوێ دەیەوێ سەربازگە دروست دەكات، چ فشار و جموجۆڵێكی سیاسی بوێت دەیكات، چۆنی دەیەوێت وەها بازرگانی بە كەلوپەل و كەرەستەی خواردەمەنی و داودەرمانی بەسەرچوو و بێكوالێتی دەكات. بەشێكی زۆری باشوور له رووی سیاسی و ئابووری و سەربازی و تەنانەت فەرهەنگی كولتووری-یەوە لەلایەن توركیاوە داگیركراوە. ئەوەی ماوەتەوە رژێمی فاشیستی ئێران داگیریكردووە. مسۆگەر وڵاتی داگیركراو لە دۆخێكی بێئیرادەتر دایە. هەر ئێستا بڕوانە؛ جموجۆڵە سەربازیی و ئابووری و سیاسییەكانی توركیا لە باشووری كوردستان زیاترە تا لە باكووری كوردستان. رەنگبێ لە زۆنێك تا زۆنێكی دیكە ئەو هەژموون و باڵادەستییە كەموزیادی هەبێت، ئەو كەموزیادییەش رەنگبێ بەهۆی هەژموونی رژێمی ئێران یان عێراقەوە بێت. لەبنەڕەتدا توركیا لە ساڵی 1991وە ساڵ بەساڵ زیاتر هەژموون و باڵادەستیی خۆی بەسەر باشووردا سەپاندووە. بۆنموونە، زۆربەی شەڕە ناوخۆییەكانی باشوور بە بەرنامەڕێژی توركیا بووە، چەندین كۆمەڵكوژیی مەزن لە باشووردا لەچوارچێوەی پیلانەكانی توركیا بەڕێوەچووە، زۆربەی دەر‌فەتە زێڕینەكانی بەردەم خەڵكی باشوور بەهۆی هەژموون و باڵادەستێتی توركیا لەدەستدراون و بە زیان بەسەر گەلەكەماندا شكاوەتەوە. ئەو قەیرانە ئابووری و داراییەی ئێستا لە باشووری كوردستاندا هەیە هۆكارەكەی هەژموونی بێسنووری ئابووری و سیاسی و بازرگانیی توركیایە بەسەر باشووری كوردستانەوە. ئیدی توركیا هەر لە باشووری كوردستانەوە گەورەترین زەبری لە بزووتنەوەی ئازادیخوازیی باكوور و رۆژئاوا و خودی باشووریش وەشاندووە، هەموو ئەمانەشی له رێگەی هێزە دەسەڵاتدارەكانی باشوور ئەنجامداوە و بەڕێوەبردووە. كەواتە توركیا ئەوەی لە باشوور بۆی چۆتەسەر نە لە نێو توركیا و نە لە قوبرسیش بۆی نەچۆتەسەر، ئەمە ئەو راستییەیە كە دەسەڵاتدارانی باشوور دەیشارنەوە. توركیا هەر لە باشوورەوە گەورەترین زەبری لە بزووتنەوەی ئازادیخوازیی باكوور و رۆژئاوا و خودی باشووریش وەشاندووە دەرەو میدیا: توركیا چۆن دەیویست بەرژەوەندییەكانی خۆی لە تەنیشت "ریفراندۆمی سەربەخۆیی" بەرجەستە بكات؟ حەسەن جودی: پێم وایە ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلولی 2017 پرۆژەی هەندێ دەوڵەتی دیكە بوو و توركیاش قۆستیەوە و سەوداومامەڵەی پێكرد. رژێمی ئاكەپە پرۆسەی ریفراندۆمەكەی بە چوار مەرج فرۆشتە عێراق و ئێران: مەرجی یەكەم: عێراق ئەو رێككەوتنە 50 ساڵییەی نەوت و 25 ساڵییەكەی گاز لەگەڵ دەسەڵاتدارانی باشوور بكاتە رێككەوتنێكی فەرمی نێوان توركیا و عێراق. مەرجی دووەم: ئەو گەمارۆ بازرگانییەی عێراق لەبەرامبەر بازرگانی توركیا لە عێراق، جگە لە هەرێم، چەند ساڵێكە سەپاندوویەتی لایببات و ئاستی بازرگانی و وەبەرهێنانی توركیا لە عێراق زیاتر بكات. مەرجی سێیەم: وەبەرهێنان و ئاوەدانكردنەوەی ناوچە سوننی نشینەكانی وەك، موسڵ و ئەنبار و سەڵاحەددین... بە كۆمپانیاكانی توركیا بسپێردرێت. مەرجی چوارەم: كە له هەمووی مەترسیدارترە، عێراق دژ بە بزووتنەوەی ئازادیخوازی پەكەكە و رۆژئاوای كوردستان هەڵوێستی دژبەری بنوێنێت و بكەوێتە نێو بازنەی سیاسەتی فاشیستانەی توركیاوە. توركیا بەو مەرجانە ریفراندۆمەكە و ئەو هێز و كەسانەش كە خەریكی ریفراندۆمەكە بوون فرۆشتەوە بە عێراق. بەڵام حكومەتی عێراق توانی بە پشتیوانی ئەمریكا و ئێران مەرجی جێبەجێكردنی ئەو پێشمەرجانەی توركیا، بەمەرجی كۆتاهاتنی هەڕەشەی ریفراندۆم و دەستبەرداری توركیا لە پشتیوانیكردنی هێزە چەتەكان و هەندێ لە هێزە عەرەبییە سووننییەكانەوە ببەستێتەوە. لە ئاكامدا ریفراندۆمەكە لەبارچوو و نە توركیا مەرجەكانی عێراقی تەواو جێبەجێكرد و نە عێراقیش مەرجەكانی توركیای تەواو جێبەجێكرد. ئەوەی لەو نێوانەدا بەهۆی ریفراندۆمە نەزۆكەكەوە زیانی بەركەوت خەڵكی باشووری كوردستان بوو. حەسەن جودی: دەسەڵاتدارانی باشوور هەرگیز ناتوانن پەتی نێوان خۆیان و داگیركاران بپسێنن درەو میدیا: پاش داگیركردنی كانتۆنی عەفرین لە رۆژئاوای كوردستان، توركیا چۆن پێگەی سەربازی خۆی لە هەرێمی كوردستان بەهێزكردووە؟ حەسەن جودی: توركیا سوودێكی زۆری لە بێدەنگییەكەی دەسەڵاتدارانی باشوور لە بەرامبەر داگیركردنی عەفرین وەرگرت. وەكو دیارە توركیا ئەگەر تەواو بۆی بچێتە سەر، ئەوا قۆناخ بە قۆناخ تەواوی باشووری كوردستان داگیردەكات و سەربازگە لە هەموو شوێنێك دروست دەكات، رۆژ به رۆژ بنكە سەربازییەكانی زیاتر و قایمتر دەكات. توركیا دەیەوێ دەستبەسەر هەموو سەرچاوەكانی وزەدا بگرێت، هەموو بزاوت و هەست و رۆحێكی وڵاتپارێزی و شۆڕشگێڕی بكوژێت، ئێستاش خەریكی خۆشكردنی ئاگری شەڕێكی ناوخۆیی نێوان هێزەكانی باشوورە. توركیا هێزە ئیخوانچییە وابەستەكانی خۆی لەباشوور هاندەدات ئاژاوەگێڕی گەورە بنێنەوە. دوای ئەوەی تۆڕە سیخوڕییەكانی لە باشوور ئاشكرابوون، توركیا ئێستا خەریكی دروستكردنی تۆڕی دیكەی سیخوڕییە و هێزە توركمانییە وابەستەكانی خۆی چەكدار دەكات و دەیەوێت بەگژ كورد و گەلانی دیكەی وەبنێت. كونسوڵخانەكانی له باشوور كردۆتە ناوەندی ئیستخباراتی و دروستكردنی گروپی تیرۆریستی مەترسیدار. ئەمە جگە لە تاڵانكارییە ئابوورییەكانی تری، كە بێسنوور خەریكی هەڵلوشینی سامانی ئەم وڵاتەیە. هەروەها كار بۆ ئەوە دەكات هەڵبژاردن لە كەركوك و موسڵ و تەنانەت شارەكانی تری باشووریش ئەنجامنەدرێت. لەلایەكی دیكەوە پشتیوانییەكی نهێنی هەندێك لە لیستەكانیش دەكات. ئەوەی جێی تێڕامانە ئێستا ئیخوانچییەكان لەدەرەوەی لیستە ئیسلامییەكان لە هەندێ لیستی دیكەشدا هەن و خۆیان كاندید كردووە. درەو میدیا: كەواتە لە ئێستادا ژمارەی بنكە سەربازییەكانی توركیا لە هەرێمی كوردستان چەندن؟ حەسەن جودی: لەراستیدا رۆژانە ژمارەی ئەو بنكە سەربازییانەی سوپای توركیا زیاتر دەبن. بۆیە بەتەواوی نازانرێت چەندن، بەڵام بەگشتی ئێستا لەسەرووی 35 بنكەی سەربازیی توركیا بە ئاشكرا لە باشووردا هەن. لەمانگی ساڵی 2016دا لە كۆنفرانسێكدا زانیاری گرنگمان لەسەر زۆربەیان بڵاوكردەوە. ئەو بنكانەی لەماوەی ئەم دوو ساڵەدا دروستكراون زۆرن و پێویستییان بە دواداچوونی جددی هەیە، بەتایبەتی ئەوەی لەماوەی ئەم یەك دوو مانگەشدا دروستكران یان خەریكی دروستكردنیانن. پێویستبوو ئەو بنكە سەربازییانە ببووایە رۆژەڤی یەكەمی راگەیاندنەكان و حكومەت و پەرلەمان و دامودەزگا و رێكخراوە مەدەنییەكان و لایەنە سیاسییەكان. كەچی هەر مێش میوانیان نییە و وەك ئەوەی هیچ رووینەدابێت هیچ هەڵوێستێكی جددییان نییە. درەو میدیا: لە رێگای بوونی بنكە سەربازییەكانی لە هەرێمی كوردستان توركیا دەیەوێت بە تەنیا لەگەڵ قەندیل و شەنگال شەڕ بكات یان دەخوازێت ئامانجی سەربازی و ئابووری تر بپێكێت؟ حەسەن جودی: لە بنچینەدا هەبوونی پارتی كرێكارانی كوردستان-پەكەكە لە قەندیل و شوێنانی دیكەی باشوور بۆ داگیركاریی توركیا تەنیا بیانووە، ئەگەرنا یەك پەكەكەش لە باشووردا نەمێنێت ئەو هەر دەیەوێت باشوور داگیربكات. چونكە ستراتیژەكەی ئەوەیە كە دەیەوێت كۆی باشوور داگیر بكات، داگیركارییەكی سەرتاپاگیری لە رووی ئابووری، سیاسی، فەرهەنگی و راگەیاندنی و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتیی... توركیا دەیەوێت كوردستان بە كوردان چۆل بكات، كوردێكی بێناسنامە و بێوڵات و زەلیل و تەسلیمبووی پێویستە. تەنانەت پێشتر باشترین كورد لەلای رژێمی توركیا ئەو كوردەبووە كە مردووە، كەچی ئێستا لەمردووەكانمان و لە گۆڕەكانیشیان دەترسێت. وەك دەبینن هێرشی بەربڵاو دەكاتە سەر گۆڕستانەكانی شەهیدانی كوردستان لە باكوور و باشوور و رۆژئاوای كوردستان، ئەمەش بەو واتایە دێت كە ئەو رژێمە فاشیستەی ئاكەپە لە رژێمە فاشیستەكانی پێشخۆی فۆبیای كوردی زیاترە. ئیدی ئاكەپە لە گۆڕی گیانبەختكردووانیش دەترسێت، چ جای ئەوەی لە كوردی ئازادی خاوەن هەڵوێستی وڵاتپارێزی شۆڕشگێڕ. درەو میدیا: تێكڕای ناڕەزایەتی دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان و بەرەنگار بوونەوەی هێزە سیاسییەكانی چۆن دەبینی لە بەرامبەر بوونی سوپای توركیا لە هەرێم؟ حەسەن جودی: سەرەڕای ئەوەی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان بڕیاری دەركردنی هێزەكانی سوپای توركیا و نەهێشتنی ئەو بنكە سەربازییانەی داوە، كەچی ئێستا نەخودی پەرلەمان و نەحكومەتی هەرێم خاوەندارێتی لەو بڕیارە ناكەن. تەنانەت زیاتر لە دوو ملیۆن واژۆ بۆ دەركردنی ئەو سوپایە لەلایەن گەنجانی وڵاتپارێز و چالاكوانانی مەدەنی كۆكرایەوە، كەچی بێباكانە ئەمەش بەهەند وەرنەگیرا. پێم وایە دەسەڵاتدارانی هەرێم بچووكترین ئیرادەیان لەبەرامبەر بە دووژمنانی گەلەكەمان نییە و ناتوانن بچووكترین و لاوازترین هەڵوێستیش دەرببڕن. لەلایەكی دیكەشەوه، بەرژەوەندی سیاسی و ئابووری خۆیان بە رژێمی ئاكەپەوە بەستۆتەوە و هەبوون و نەبوونی خۆیان لەو بێهەڵوێستییەدا دەبیننەوه. بۆیە ناكرێ چاوەڕێی هەڵوێستێكی بەمشێوەیە لەدەسەڵاتدارانی باشوور بكرێت. درەو میدیا: بڕیاری كشانەوەی كۆما جڤاكێن كوردستان- كەجەكە بە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق لە شەنگال، مەترسی هێرشەكانی ئەردۆغان بۆسەر ئەو ناوچەیە كۆتایی پێدەهێنێت؟ حەسەن جودی: مەترسی هێرش و پەلامارەكانی سوپای توركیا بۆ هەموو شوێنێكی باشوور هەیە، لەو باوەڕه دام خەڵكی شەنگال بەو هێزەی ئێستا هەیانە دەتوانن بەرگری لەخۆیان بكەن. لەدۆخی هێرش و پەلاماری بەو شێوەیەدا ئەوا گەریلا دەستەوەستان نامێنێتەوه و ئەگەری زۆرە دیسان بەهانای خەڵكی شەنگالەوە بێت. بەڵام ئەگەر دۆخەكە بەو ئاستە بگات كە سوپای توركیا شەنگال داگیر بكات، ئەوا دیارە هێزەكانی باشوور و حكومەتی عێراق و ئێران و ئەمریكاش لەگەڵ توركیا رێككەوتوون و پیلانگێڕییەكی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەئارادایە. درەو میدیا: رێككەوتنی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتی توركیا، چەندە كاریگەری لەسەر هەڵوێستە فەرمییەكانی حكومەت و پارتی و یەكێتی هەیە؟ حەسەن جودی: بێگومان رێككەوتنە 50 ساڵییەكەی نەوت و 25 ساڵییەكەی گاز كاریگەرییەكی زۆری بەسەر هەڵوێستی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستانەوە هەیە. ئەو رێككەوتنە قازانجی یەك دۆلاری بۆ خەڵكی ستەمدیدەی باشوور نەبووە و نییە، چونكە ئەمە رێككەوتن نییە، بەڵكو ئەمە رێگەدان و هاوكاریكردنی داگیركارانە بۆ بەتاڵانبردنی سامانی گەلەكەمان، چاوپۆشینە لە دزین و دەستەبەسەرداگرتنی سەرچاوەكانی وزەی كوردستان. ئەمە كەی پێیدەگووترێت رێككەوتن؟ لە بنەڕەتدا ئەو تێكەولێكەیە لە رێككەوتنی نێوان دوو لایەنی سەربەخۆ ناچێت، له تێكەولێكەی نێوان (خودان- خولام– سید-عبد) دەچێت، چونكە زاڵبوونی ئیرادەی یەكیان بەسەر ئەوەیتریان لەئارادایە. ئەمەش پێی ناگووترێت رێككەوتن، بەڵكو پێیدەگوترێت جێبەجێكردنی ئەمر و فەرمانی گەورە لەلایەن خولامەكەیەوە. بۆیە ئەم هەموو هێرش و پەلامار و پیلانگێڕییانە لەلایەن توركیاوە دژ بە خەڵكی باشوور و رۆژئاوا و باكووری كوردستان بەڕێوە دەچێت دەسەڵاتدارانی باشوور نققەیان لێوە نایەت. هۆكارە سەرەكییەكەی لەدەستدانی ئیرادەی سیاسییە. ئەم دەست تێكەڵكردنەی دەسەڵاتدارانی باشوور لەگەڵ داگیركاران خیانەتێكی نیشتمانیی و نەتەوەیی زۆر گەورەیە دەرهەق بە گەل و وڵاتەكەمان دەكرێت، نەك هەر تەنیا دەرهەق بە ئەمڕۆ، بەڵكو دەرهەق بە یەك ملیۆن شەهید و قوربانیی خەڵكی باشوور لەنێوان ساڵانی 1961 تا ئەمڕۆ، هەروەها دەرهەق بە نەوەكانی داهاتوو خیانەتێكی گەورەیان كردووە. چونكە كە چاوهەڵدێنن دەبینن دەسەڵاتدارانی تاڵانكاری گەلەكەی خۆیان هەموو سەرچاوەكانی وزەی وڵاتەكەیان هەرزانفرۆش كردووە، كە تەنیا نرخی ئەو هەموو تاڵانبردن و دزیكردنە تەنیا و تەنیا مانەوەی ئەو دەسەڵاتدارانە بووە لە دەسەڵاتێكی ستەمكاردا. درەو میدیا: چاوەڕوانی ئەوەت هەیە پارتی دیموكرات بە بەكارهێنانی دەسەڵاتە گشتییەكانی حكومەت هاوكاری توركیا بكات لە شەڕی توركیا دژ بە پەكەكە؟ حەسەن جودی: هەموو ئەگەرەكان لەئارادان، دەسەڵاتداران ئەگەر لەبەرژەوەندی خۆیاندا ببینین ئەوا وەكو جاران بەشداریی لە ئۆپەراسیۆنەكاندا دەكەن. خۆی ئەو بێدەنگییەی ئێستای دەسەڵاتداران باشترین هاوكارییە بۆ توركیا. دەسەڵاتداران بێدەنگن لە دروستكردنی سەربازگەی نوێ، بێدەنگن لەو دووبەرەكییەی لەنێوان لایەنە سیاسییەكاندا دروستیدەكات. بێدەنگن لەو هەموو بۆردومان و پەلاماردانانەی هەیە، نەك هەر بێدەنگن بەڵكو لەهەندێ لێدواندا پەكەكەش تاوانبار دەكەن بەوەی ئەوان هۆكاری ئەو تۆپباران و بۆردومانكردنانەن. لەو باوەڕە دام كە دەسەڵاتدارانی باشوور هەرگیز ناتوانن پەتی نێوان خۆیان و داگیركاران بپسێنن. دەبێت لەو راستییە تێبگەین كە "تا نۆكەرێتی لە وڵات هەبێت و باڵادەست بێت هەرگیز داگیركاران لە وڵات وەدەر نانرێن و دەرناكرێن، ئەگەر لە دەرگاشەوە دەربكرێن لەپەنجەرەوە بۆت دێنەوە. بۆیە ئەگەر دەتەوێت داگیركاران وەدەرنێیت پێویستە سەرەتا بەكرێگیراوان بنبڕ بكرێن". درەو میدیا: لە چەند مانگی داهاتوو بە تایبەت لە دوای هەڵبژاردنەكانی 12ی ایاری عیراق، ئایا چ چاوەڕوانییەكی سیاسی و سەربازی لە توركیا بكەین؟ حەسەن جودی: خۆرهەڵاتی ناوین لەبەردەم گۆڕانكاریی ریشەیی دایە، كوردستانیش لەنێو جەرگەی ئەو گۆڕانكارییانە دایە و لەو باوەڕە دام كە توركیاش بەر رەشەبای ئەو گۆڕانكارییە دەكەوێت. رەنگبێ توركیا لەهەموویان زیاتر رووبەڕووی تەنگژەیە ببێتەوە و تەنانەت ئەگەری ئەوە هەیە دۆخی توركیا لە سوریا و عێراق خراپتر ببێت و بەرەو پارچەبوون بچێت. تەنیا یەك رێگە لەبەردەم توركیا ماوه تا نەگاتە دۆخی عێراق و سوریا و وەك یۆگسلاڤیا پارچە پارچە نەبێت، ئەویش چارەسەركردنی به پەلەی یەك كێشەی گەلی كوردستان بە داننانی بەهەموو ماف و ئازادییەكانی لە باكوور و رۆژئاوا و باشووری كوردستان. ئەگەر ئەم هەنگاوە نەنێت ئەوا ئێستا فاشیزمی ئیسلامی ئیخوانچی تێكەڵ بە فاشیزمی نەتەوەپەرستی توركی سەری ئەردۆغان و ئاكەپە و هاوكارە نۆكەرەكانی و تەنانەت خودی توركیاش دەخوات. ئێستا توركیا نایەوێت لە عێراقدا پرۆسەی هەڵبژاردن بكرێت. هەوڵی زۆریشی داوە و دەدات تا هەڵبژاردن نەكرێت، هەر هیچ نەبێت لە موسڵ و كەركوك و هەرێمی كوردستان نەكرێت و ئاژاوەی تێدا رووبدات تا زەمینەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكان نەمێنێت و دوابكەوێت. چونكە ترسی ئەوەی هەیە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی داهاتوو تا راددەیەك هەژموونی لەسەر باشوور كەمبكاتەوە. بۆیە هەوڵدەدات هەرچۆنێك بێت دۆخەكەی له باشوور و عێراق لێتێكنەچێت، بەشێكی ئەو لەشكركێشییەی ئەم دواییەیشی پەیوەندی بەو ترسەوە هەیە.
.gif)
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەدووری نازانێت لەدژی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی هەنگاوی سەربازی لە بەرامبەر سوریا بنێت، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ بەشی عەرەبی " DW "یۆزیف برامل پسپۆری ئەڵمانی باوەڕی وایە ئەو هەنگاوە مەبەست و ئامانجی تری لە پشتەوەیە ، ئەمەش دەقی چاوێكەوتنەكەیە: DW: سەرۆكی ئەمریكا دەرباری وەڵامی هێرشە كیمیاییەكە شاری دوما لە غوتەی خۆرهەڵات وتی ویلایە یەكگرتووەكان هیچ شتێك بەدوورنازانێت، ئەو بژاردانە چین ؟ یۆزیف برامل: بڕوام وایە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گورزێكی سەربازی ئاسمانی لە سوریا دەوەشێنێت ، بەڵام جیاواز لەوەی ساڵی رابردوو هێرشێكی رەمزی نابێت، پێشووتر ترەمپ دەیوسیت دەریبخات كە بوكەڵەیەك نییە لە دەستی روسەكاندا و لە هەمان كاتیشدا نەیتوانی لەوە دوورتر بڕوات و پێش رووداوەكە روسیای ئاگاداركردەوە و ئەویش سوریای ئاگاداركردەوە، بەڵام ئەمجارە بوار نابێت بۆ ئەو زانیارییە سەرەتاییانە. DW: ترەمپ هەروەها هەڕەشەشی لە هاوپەیمانەكانی حكومەتی روسیا كرد و وتی باجێكی گەورە دەدەن، دەكرێت روسیا و ئێران لەچی بترسن؟ یوزیف برامل: ئێران بە شێوەیەكی تایبەتی دەبێت ئامادەبێت، چونكە لەبەر چەندین هۆكاری تر لەبەر چاوی ئەمریكادایە، ئەو هێزانەشی هاوكاری دەكرێن لەلایەن ئێرانەوە لەوانەیە رووبەڕووی بۆردومان ببنەوە، هەتا پردی ئاسمانی نێوان ئەو یەكانە – كە بەشێكی بە ئاسمانی عێراقدا تێدەپەڕێت- لەوانەیە ئەمریكا ئەو رێگایەی لێ بگرێت. DW: ئەی ئۆپەراسیۆن بەرامبەر روسیا چۆن دەبێت؟ یوزیف برامل: زۆر لاواز دەبێت، ترەمپ بژارەی كەمتری بەرامبەر سوریا لەبەردەستدایە، زیاتر كار لەسەر سزا ئابووریەكان دەكات بەجۆرێك لە رووی سیاسەتی ناوخۆوە رووبەڕووی فشاری زیاتر دەبێتەوە، چونكە لێكۆڵەری تایبەت رۆبەرت مۆلەر لە ویلایەتە یەكگرتووەكان بەردەوام لە لێكۆڵینەوە لەدژی. DW: بۆچی پێویستە پێچەوانەی ئەوە بە توندی رووبەڕووی ئێران ببێتەوە؟ یوزیف برامل: باوەڕوام وایە كە سوریا لەلای ئەمریكاوە لە راستیدا هیچ نیە جگە لە شوێنێكی لاوەكی بۆ ململانێ لەگەڵ ئێراندا، ئەوەی چاوەڕوانی دەكەین لە داهاتوودا وازهێنانە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لە مانگی ئایاردا و ئەوەش ململانێكە گەورەتر دەكات و دەستوەردانی ئێران لە سوریا بەلای ئەمریكاوە دەبێتە پاساوێكی ئەخلاقی و جیۆستراتیژی بۆ رەفتارەكانی، نابێت ئەوەشمان لە بیربچێتەوە كە ترەمپ كەسێكی وەك جۆن بۆڵتۆنی بە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی دامەزراندووە كە دژی ئێرانە و ئەوەش بە هەند وەردەگرم. DW: سەرۆكی ئەمریكا ماوەیەكی كەم لەمەوبەر ئاماژەیبەوەدا كە دەیەوێت بەخێرایی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا بكشێنێتەوە، دوای ئەوەی بە تەواوەتی داعش لەناودەبات، هەڕەشەكانی ترەمپ دوای هێرشە كیمیاییەكە چۆن لەگەڵ ئەم پرۆژەیەدا یەكدەگرێتەوە؟ یوزیف برامل: دژیەكییەك لەمەدا نابینم، هێزە پیادەكات كە دەكرێت وەك بارمتە بگیرێن، ترەمپ وەك پێشوو لە سوریا بیانكێشێتەوە، سەبارەت بە تۆڵەكردنەوە لە هێرشكردن بە چەكی كیمیایی ئەو كارە تەنها پەیوەستە بە گورزی ئاسمانییەوە. DW: ئێوە ستراتیژێكی دووری ئیدارەی ئەمریكا سەبارەت بە پرسی سوریا دەبینن؟ یوزیف برامل: بەڵێ لە هەموو حاڵەتێكدا و بە شێوەی گریمانییە هەروەك وتم ئەمریكا لە راستیدا ئێران بە ئامانج دەگرێت، هەركاتێك بەرەی سیاسی ناوخۆ لەسەر ترەمپ ئاڵۆزتر بێت، ئەوا من مەترسی جەنگ لەدژی ئێران لە ئاستێكی باڵادا دادەنێم، هەروەها پێویستیشە ئەوەمان لەیاد نەچێت لە مانگی نۆڤەمبەردا هەڵبژاردنی كۆنگرێس دەكرێت، خراپترین سیناریۆ بەلای ترەمپەوە ئەوەیە كە هەردوو ژوورەكەی كۆنگرێس لەدەستبدات، لەم حاڵەتەدا جەنگ لەدژی دوژمنێكی دەرەكی یارمەیتی دەدات كۆدەنگییەكی حزبی گەورەتر بەدەستبهێنێت، بە رەچاوكردنی هەڕەشەی ئاسایشی نیشتمانی دەنگدەرانی ئەمریكا دەتوانن لە چوارچێوەی بزوتنەوەیەكی بەكۆمەڵی نیشتمانی لە چواردەوری فەرماندەی باڵای هێزە چەكدارەكان دەستبەرداری چاودێكردنی دەسەڵات بن لە رێگەی هەڵبژاردنەكانی كۆنگرێسەوە، هەر ئەوەش لەسەرەمی جۆرج بوشدا روویدا دوای هێرشە تیرۆریستییەكەی 11 سێپتەمبەری 2001. وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ • یوزیف برامل- پسپۆری كاروباری ئەمریكا لە كۆمەڵەی ئەڵمانی بۆ سیاسەتی دەرەكی و نوسەری كتێبی " ئەمریكای ترەمپ لەسەر حسابی ئازادی".
.gif)
وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ دانیال سیروێر پسپۆر و توێژەر لە پەیمانگای خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە واشنتۆنی پایتەختی ئەمریكا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ بەشی عەرەبی " DW " رایدەگەیەنێت لەوانەیە وەڵامی ئەمریكا بۆ هێرشە كیمیاییەكەی حكومەتی سوریا بۆسەر شاری دوما بە رادەیەك بەهێزبێت كە هاوسەنگی هێز بگۆڕێت و لەوانەشە گورزێكی دیاریكراو بێت هاوشێوەی ئەوەی ساڵی رابردوو، ئاماژە بەوەش دەكات كە ئەمریكا هاوپەیمانی وای نییە كە چاوەڕوانی ئەوەی لێبكرێت كاروباری دەسەڵات لە سوریا دواتر بگرێتە دەست، ئەمەش دەقی چاوپێكەوتنەكەیە: DW: ئەو بژاردانە چین لەبەردەستی سەرۆكی ئەمریكادان؟ و ئامانجە چاوەڕوانكراوەكان كامانەن؟ دانیار سیروێر: گورزە سەربازییەكەی ئەمریكا یان زۆر گەورە دەبێت، یان دیاریكراو دەبێت، لەوانەیە ئامانجی وێرانكردنی هێزی سەربازی رژێمی ئەسەد بێت بە تەواوەتی وەك فڕۆكەكانی و فڕۆكەخانەكانی و بنكەكانی كۆنترۆڵ و پەیوەندییەكان و كارگەكانی دروستكردنی چەكی كیمیایی، بۆ ئەوەی گەرەنتی ئەوە بكرێت كە ئەو چەكە یان هەر چەكێكی تر لە دژی هاوڵاتیانی سڤیل بەكارنەهێنرێت، هەروەها لەوانەشە كۆشكەكانی سەرۆكایەتی كە سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد تێیاندا نیشتەجێ دەبێت بە ئامانج بگیرێت، بەڵام ئامانجە بچكوكەكانی بریتین لە بە ئامانجگرتنی بنكەیەكی سەربازی یان دووان وەك ئەوەی ساڵی رابردوو ئەنجامدرا و ئەو جۆرەش كاریگەرییەكی گەورەی نابێت لەسەر زەوی، هەروەها یەكێك لەو ئامانجانەی كە لەوانەیە ببنە ئامانجی گورزە سەربازییەكە بنكەكانی حزبوڵا و ئێرانە لەناو سوریا لەگەڵ بنكە و بارەگای میلیشیا شیعەكان و هەروەها بەرگری دژە ئاسمانی روسیاش بە ئامانج دەگیرێت. DW: ئەوە گورزە سەربازییە دەتوانێت چی بەدی بهێنێت؟ و ئایا كاریگەری دەبێت لەسەر هاوسەنگی هێز لە سوریا؟ دانیاڵ سیروێر: كارەكە بە گوێرەی هێزی گورزەكە و سروشتی ئامانجەكان دەگۆڕێت، بۆ نمونە هێرش بۆسەر كۆشكەكانی سەرۆكایەتی رەنگە كوژرانی سەرۆكی سوریای لێبكەوێتەوە، ئەوەش ئامانجێكی سەربازی رەوایە بە رەچاوكردنی ئەوەی كە فەرماندەی باڵای سوپای سوریایە، بەڵام باوەڕم نیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكان توانای رووبەڕووبوونەوەی دەرەنجامی ئەو جۆرە كارەی هەبێت، بە تایبەتی كە ئەمریكا هاوپەیمانی وای نییە كە چاوەڕوانی ئەوەی لێبكرێت كاروباری دەسەڵات لە سوریا دواتر بگرێتە دەست، دەكرێت لەوە خۆی بەدووربگرێت و پێشتر بەشار ئەسەد ئاگادار بكرێتەوە و پێش بۆردومانەكە بارەگایەك دیاریبكرێت كە هێرشی دەكرێتە سەر، بۆ بەشی دووەمی پرسیارەكەش بەڵێ هاوسەنگی هێز لەسەر خاكی سوریا دەگۆڕێت هەروەها رووبەڕی ئەو ناوچانەی كە لە ژێر كۆنترۆڵی لایەنەكاندایە لەسەر خاكی سوریا، بەڵام هەموو ئەمە دەكەوێتە سەر هێزی گورزە سەربازییەكە و قەبارەكەی و ئاستی كاریگەری. DW: كاردانەوەی روسیا لەسەر ئەوە چۆن دەبێت؟ ئایا ئەو گورزە سەربازییە دەبێتە هۆی رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆی روسیا و ئەمریكا؟ دانیاڵ سیروێر: هیچ گومانی تێدا نییە كە روسەكان تۆڵەدەكەنەوە ، لە حاڵەتێكدا كە ئەگەر سەربازەكانیان بكوژرێن و بەوەش ئەگەری ئاڵۆزتربوونی دۆخەكە هەیە، ناتوانین پێشبینی سروشتی وەڵامی روسیا بكەین بە دیاریكراوی، بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا ئەوە روودەدات، لێرەدا پێویستە كە سەركردایەتی سیاسی و سەربازی ئەمریكا هەموو ئەگەرەكان بخاتە سەر مێز پێش جێبەجێكردنی گورزە سەربازییەكە، لە راستیدا ئێمە لە ساتێكی زۆر مەترسیدارداین و سەرۆكی ئەمریكا سەرقاڵە بەكاری ترەوە و راوێژكارێكی ئاسایشی نەتەوەیی وەك جۆن بۆڵتۆنیش هەیە كە هۆگر و خولیای شەڕە، لەگەڵ بوونی گوشاری كۆنگرێس بە ئاراستەی ئەوەی ئەمریكا لە وەڵامی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بەرامبەر هاوڵاتیانی مەدەنی جوڵە بكات. ناكرێت پێشبینی تەواوەتی سروشتی ئەو رووبەڕووبونەوەیە بكرێت كە لە نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان و روسیا روودەدات، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بوونی پلان و ستراتیژی سەربازی بەبێ بوونی ستراتیژی سیاسی بۆ كۆتاییپێهێنانی جەنگەكە كارێكی بێ كەڵكە، ئەمریكا سەركەوتوو بوو لە كۆتاییهێنان بە شەڕ لە كۆسۆڤۆ لەبەر بوونی ستراتیژێكی سیاسی لە پاڵ ستراتیژی سەربازیدا، هێزی سەربازی بە تەنها ناتوانێت كۆتایی بە جەنگ بهێنێت. • دكتۆر دانیال سیروێر – مامۆستایی كۆلێژی جۆنز هۆبكنز بۆ توێژینەوە نێودەوڵەتییە پێشكەوتووەكان و توێژەر لە پەیمانگای خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە واشنتۆن.
.gif)
وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ئوسامە نوجێفی جێگری سەرۆك كۆماری عێراق كە بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكی لایەنە سوننەكان دەكات بە ناوی هاوپەیمانی (بڕیار- القرار) لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی (شەرقولئەوسەت) باسلەوە دەكات هاوپەیمانێتییەكەیان نزیكایەتی هەیە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و بەرهەم ساڵح. هەر لەو چاوپێكەوتنەدا ئوسامە نوجێفی وەكو یەكێك لە كەسایەتییە دیارەكانی پێكهاتەی سوننە لە عێراق رەتیدەكاتەوە سوننە ئامادەبێت پۆستی سەرۆك كۆمار وەرگرێت ئەگەر ئەو پۆستە دەسەڵاتی نەبێت، هاوكات لەگەڵ رەتكردنەوەی ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستان، نوجێفی سیاسەتی حكومەتی ناوەندی عێراقیش رەتدەكاتەوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ هەرێمی كوردستان وەكو پارێزگاكان نەك وەكو هەرێمێكی دەستوری. (درەو) ژمارەیەك لەو پرسیار و وەڵامانەی كە بۆ خوێنەری كورد گرنگ وەرگێڕایە سەر زمانی كوردی و لێرەدا بڵاوی دەكاتەوە. شەرقولئەوسەت: دوێنێ دوای دیدارەكەتان لەگەڵ سەید عەممار حەكیم راتانگەیاند ئێوە دژی زۆرینەی سیاسیین، سروشتی مەترسییەكانی ئێوە چۆنە ؟ ئوسامە نوجێفی: لە وڵاتێكدا كە پێوەرەكانی دیموكراسیەتێكی راستەقینە هەبێت، زۆرینەی سیاسی دەكرێت ناونیشانێكی ئاسایی بێت، لە عێراق مەودایەكی فراوان هەیە لەنێوان ئەوەی كە هەیە و ئەوەی كە پێویستە هەبێت. پاشان ئۆپۆزسیۆن لە عێراقدا پارێزراو نییە، ئەمە وادەكات تێگەیشتنی زۆرینەی سیاسی كە هەندێك لایەن باگەشەی بۆ دەكەن ببێت بە سەرەتایەك بۆ تاكڕەوی، لە واقیعدا بەوتای زۆرینەی شیعە دێت لەگەڵَ پەراوێزێكی سوننە و كورد، ئەمەش بەواتای دیكتاتۆریەتێكی نوێ دێت بەناوی زۆرینەی سیاسییەوە، لە عێراق هێشتا جیاوازیمان هەیە و پێویستمان بە قۆناغی ئایندە هەیە كە تێیدا بارودۆخەكە زیاتر پێبگات، بەجۆرێك حوكمڕانییەكی دیموكراتی دروستبكەین كە پێكبێت لە زۆرینەیەك كە حوكم بكات و كەمینەیەكیش كە ئۆپۆزسیۆن بێت، بەپێی بنەماكانی گەمەی دیموكراتی و دەستور، ئەوەش تائێستا فەراهەم نەبووە. شەرقولئەوسەت: ئێستا باس لە ئەگەری دابەشكردنی پۆستە باڵاكان دەكرێت لەنێوان كورد و عەرەبی سوننە، بەجۆرێك پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ عەرەبێكی سوننە دەبێت و كورد پۆستی سەرۆكایەتی پەرلەمان وەردەگرێت، بەپێچەوانەی ئەوەی ئێستا هەیە، چۆن لەم بابەتە دەڕوانن، بەتایبەتی كە ناوی تۆ دەهێنرێت وەكو كاندید بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار ؟ ئوسامە نوجێفی: سەرەتا دەبێت هەیبەتێك بە سەرۆكایەتی كۆمار بدرێت، لەبەرئەوەی بەداخەوە ئێستا سەرۆكایەتی كۆمار هەیبەتی نییە، لەگەڵ ئەوەی كە بەپێی دەستور سەرۆكایەتی كۆمار پایەی كۆتایی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، ئەوكات دەكرێت بیر لەوە بكرێتەوە ئەو پۆستە پشكی سوننە بێت. راستە سەركردەی سوننە هەیە لە روانگەی بازنە عەرەبییەكەی عێراقەوە داوادەكات ئەو پۆستە پشكی سوننە بێت، بەڵام پۆستێكی بێ دەسەڵات چ سودێكی دەبێت ! لەكاتێكدا دەسەڵاتێكی فراوان لای سەرۆكایەتی كۆمار هەیە بەڵام جێبەجێ ناكرێت، وەكو ئەوەی بویسترێت ئەو پۆستە بەشێوەیەكی رووكەش بمێنێتەوە. ئوسامە نوجێفی: دەبێت هەیبەتێك بە سەرۆكایەتی كۆمار بدرێت، لەبەرئەوەی بەداخەوە ئێستا سەرۆكایەتی كۆمار هەیبەتی نییە شەرقولئەوسەت: تۆ ئێستا سەرۆكایەتی هاوپەیمانی (بڕیار- القرار) دەكەیت و چونەتە ناو هەڵبژاردنی پەرلەمانیی داهاتووەوە، چانستان چۆنە ؟ ئایا كوتلەكەتان هاوئاهەنگە، بەتایبەتی دوای كشانەوەی شێخ خەمیس خەنجەر ؟ ئوسامە نوجێفی: ئێمە وەكو ئەوەی دەیبینین، بەپێی پێشبینییەكانیش، گەورەترین كوتلەی سونین، رۆڵی گرنگمان دەبێت لە دیمەنی سیاسی داهاتووی دوای هەڵبژاردنەكاندا، ئێمە گونجاوین، هەموو ئەوەی بڵاودەكرێتەوە لەبارەی ناكۆكی لەنێوان لایەنەكانی هاوپەیمانێتییەكە راست نین، لایەنە ركابەرەكانی لە پشتە. تەنانەت چونەدەرەوەی شێخ خەمیس خەنجەریش هەرگیز بەهۆی ناكۆكییەوە نەبووە، حزبەكەی (پرۆژەی عەرەبی) لەناو هاوپەیمانێتییەكە بووە. ناكۆكی لەبارەی ژمارەی پلەبەندییەكانەوە هەبوو، بەڵام بەخێرایی ئەو بابەتانە یەكلاكرانەوە، ئەوانە بابەتگەلێكن كە زیان بە بنەمای شەراكەت ناگەیەنن. شەرقولئەوسەت: هەموو سەرەنجەكان لەسەر دوای هەڵبژاردنەكانن، چ ئەو لایەنەی كە قەبارەی كوتلەكان دیاری دەكات یان هەڵبژاردنی حكومەت. چ كوتلەیەك لە ئێوەوە نزیكە بۆ هاوپەیمانێتییەكانی داهاتوو ؟ ئوسامە نوجێفی: هەندێك كوتلە هەن كە لەڕووی رێباز و روانگەوە لە ئێمەوە نزیكن، لێكتێگەیشتنمان لەگەڵ كورد هەیە بەتایبەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی، هەروەها لەگەڵ دكتۆر بەرهەم ساڵح. لەناو كوتلەكانی شیعەشدا حەكیم و موقتەدا سەدر و عەبادی نزیكن لە ئێمەوە. لێكتێگەیشتنمان لەگەڵ كورد هەیە بەتایبەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی، هەروەها لەگەڵ دكتۆر بەرهەم ساڵح شەرقولئەوسەت: ئایا پشتیوانی حەیدەر عەبادی دەكەن بۆ ویلایەتی دووەم ؟ ئوسامە نوجێفی: بەڵێ، پشتیوانی دەكەین بۆ ویلایەتی دووەم بەڵام بەمەرج، ئێمە كارنامەیەكی روون و شەراكەتێكی سیاسی راستەقینەمان دەوێت، بەڵام وەكو هاوبەشێكی گریمانەكراو دەمێنێتەوە. هەمان شتیش بۆ كەسایەتییەكانی تری وەكو حەكیم و سەدر، ئێمە وای دەبینین بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كەسایەتی بەڕێز و گرنگیان هەیە. شەرقولئەوسەت: پەیوەندی نێوان بەغداد و هەولێر بە گۆڕانكاری زۆردا تێدەپەڕێت، چۆن لە سروشت و ئاستی ئەو پەیوەندییانە دەڕوانن ؟ ئوسامە نوجێفی: كێشەی كورد ئەوەیە ئەوان هەمیشە چاویان لە دەوڵەتی كوردییە، پەلەیان كرد لەو ریفراندۆمەی كە ساڵی رابردوو كردیان، دەستكەوتی زۆریان لەدەستدا كە لە ساڵانی رابردوو بەدەستیان هێنابوو. چوارچێوەی گشتی بۆ پەیوەندی نێوان بەغداد و هەولێر بۆ ماوەیەكی زۆر لەدوای ساڵی 2003 وە وەكو لێكتێگەیشتنی نێوان شیعە- كورد مایەوە، ئێمە وەكو سوننە بەشێك نەبوین لێی. ئەوە لەسەر حسابی پرۆسەی سیاسی بوو. هەندێك شت لەنێوانیان هەیە ئێمە ئاگاداری نەبووین، بەڵام هێزی كورد لەبەرامبەر گەشەكردنی هێزی بەغداد لاواز دەبێت، تاوەكو گەیشتە ریفراندۆم، كە بەر لە خەڵكی تر كێشەی بۆ كورد دروستكرد، ئێمە دژی ریفراندۆم بوین، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی ئێستا تێبینی دەكەین شتێكی ناڕاستە، كوردستان هەرێمێكی دەستورییە، نابێت لەرێگەی مامەڵەكردن لەگەڵ كوردستان وەكو پارێزگاكان، دەستور پێشێلبكرێت.
لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ بەشی عەرەبی DW ڤیكتۆر لیتۆڤكین شارەزایی روسی و چاودێری سەربازی ئاژانسی تاسی روسی هۆشداریدەدات لە مەترسییەكانی وەشاندنی گورزێكی سەربازی و رایدەگەیەنێت لێدانی سوریا دەبێتە هۆی رووبەڕووبوونەوەی دوو زلهێزەكەی جیهان ( روسیا و ئەمریكا ) و بەرپابوونی جەنگی سێیەمی جیهانی و تێیدا چەكی ئەتۆمی بەكاردەهێنرێت و باسیش لەو ئامانجانە دەكات كە ئەگەری هەیە ئەمریكا هێرشیان بكاتەسەر. DW: ئاستی ئەو هێرشە چاوەڕەوانكراوەی ئەمریكا چۆن دەبێت و بنكەی حمێمیم یەكێك دەبێتە لە ئامانجە چاوەڕوانكراوەكان؟ ڤیكتۆر لیتۆڤكین: بڕوام وایە هێرشی سەربازی ئەمریكا بۆ سەر سوریا تەنها خۆی لە موشەكی كروز " تۆماهۆك" دا دەبینێتەوە لە رێگەی كەشتی " دۆناڵد كۆك " و " پۆرتەر" كە ئێستا لە كەنارەكانی سوریا نزیكدەبنەوە، بە گوێرەی زانیارییەكانم لە دەریای ناوەڕاست هیچ كەشتییەكی فڕۆكە هەڵگری ئەمریكای لێ نییە، لەبەرئەوە وایدەبینم كە هێرشەكە تەنها بە موشەكی " تۆماهۆك" ئەنجامدەدرێت، بەڵام دەربارەی ئامانجە چاوەڕوانكراوەكان ، ژمارەیەك ئامانجی هەمەجۆر هەن لە نێویاندا بارەگای دەستەی ئەركانی گشتی سوریا، بنكە و فڕۆكەخانە سەربازییەكانی سوریا، بە دووریشی نازانم كە كۆشكەكانی سەرۆكی سوریاش بگرێتەوە، دەمەوێت ئاماژە بەوەبدەم كە سەرباز و شارەزایانی روسیا لە هەموو بنكە و فڕۆكەخانە سەربازییەكاندان، كە ئەركیان هاوكاریكردنی سەربازانی سوپای سوریایە لە شەڕیاندا دژی گروچە تیرۆریستییە چەكدارەكان، لەبەرئەوە ئەگەرێكی گەورە هەیە كە روسەكانیش رووبەڕووی بۆردومان ببنەوە، كە ئەوەش دەرەنجامی زۆر مەترسیداری لێدەكەوێتەوە. و سەرۆكی دەستەی ئەركانی سوپای روسیا ڤالێری گراسیمۆڤ هۆشداری دایە ئەمریكا لە بە ئامانجگرتنی هاوڵاتیانی روسیا لە بۆردومانی ئەمریكادا، لەو حاڵەتی بۆردومانكردنیاندا وپای روسیا هەوڵی پوچەڵكردنەوە و رێگریكردن لە موشەكەكان دەدات و سەرچاوەكانیان بۆردومان دەكات، لەسەر بنەمای ئەو هۆشدارییە وایدەبینم كە پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكان پێش بە ئامانجگرتنی روسیا پێویستە زۆر بەباشی بیربكاتەوە، چونكە دەبێتە هۆی هەڵگیرسانی شەڕی سێیەمی جیهانی. DW: ئەوە بەواتای ئەوە دێت كە گورزە سەربازییەكەی ئەمریكا دەبێتە هۆی رووبەڕووبونەوەی راستەوخۆی روسیا و ئەمریكا؟ ڤیكتۆر لیتۆڤكین: لەوانەیە گورزە سەربازییەكە ببێتە هۆی رووبەڕووبونەوەی مەترسیداری دوو زلهێزەكە، بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمیش لەو رووبەڕووبونەوەیدا بە دوور نازانم، بەرپرسیارێتییەكی گەورە لەسەر شانی روسیا و ئەمریكایە، هەردووكیان خاوەنی چەكی ئەتۆمین و هەردوو وڵاتە خاوەنی نزیكەی 1500 كڵاوەی ئەتۆمین، جگە لەوەش ئەمریكا خاوەنی نزیكەی 200 بۆمبی ئەتۆمییە لە كیشوەری ئەوروپا، لەبەرئەوە شەڕەكە دەرەنجامی زۆر مەترسیداری دەبێت لە حاڵەتی بەرپابووونیدا. DW: ئەی سەبارەت بە هاوسەنگی هێز لەسەر خاك لە سوریا؟ ڤیكتۆر لیتۆڤكین: پێشبینی ناكەم كە گورزە سەربازییەكەی ئەمریكا ئەگەر روویدا كاربكاتە سەر هاوسەنگی هێز لە سوریا، ئۆپۆزسیۆنی سوریا یەكگرتوونین و لێكدابڕاون، و هیچ هێزێكیان نییە لەسەر زەوی، و لە حاڵەتی بەرپابوونی شەڕ لە نێوان روسیا و ئەمریكا، رۆڵی یاریزانە ئیقلیمییەكان تەنها خۆی لە تەماشاكردندا دەبینێتەوە ئومێد دەكرێت خۆیانی تێ هەڵنەقورتێنن. • ڤیكتۆر لیتۆڤکین: چاودێری سیاسی روسیی لە ئاژانسی تاسی روسی و عەقیدی خانەنشین وەرگێڕانی : نامیق رەسول
چاوپێكەوتنی / نیاز عه‌بدوڵڵا له مانگی مارسی 2018 له دانیشتنی تایبه‌ت به ره‌وشی مافه‌كانی مرۆڤ له كۆماری ئیسلامی ئێران، به كۆی 21 ده‌نگی به‌ڵێ و 7 ده‌نگی نه‌خێر و 19 ده‌نگی بێلایه‌ن شورای مافی مرۆڤی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ئێران-ی به مامه‌ڵه‌ی خراپی ره‌وشی مافه‌كانی مرۆڤ مه‌حكوم كرد و داوا لهو وڵاته كرا ده‌ست له ئه‌نجامدانی تاوان و پێشێلكاری مافه‌كانی مرۆڤ هه‌ڵبگرێت و رێز له پێكهاته ئاینی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی وڵاته‌كه‌ی بگرێت. بۆیه دره‌و میدیا له باره‌ی ره‌وشی مافه‌كانی مرۆڤ له رۆژهه‌ڵاتی كوردستان گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی له‌گه‌ڵ ته‌یموور ئه‌لیاسی نوێنه‌ری كۆمه‌ڵه‌ی مافی مرۆڤی كوردستانی ئێران له جنێڤ له نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ئه‌نجامدا. دره‌و: له دوای رووداوی خۆپیشاندانه‌كانی ساڵی رابردووی ئێران، ریژه‌ی ده‌ستگیركردنی چالاكوانان چه‌ند زیادیان كردووه؟ ته‌یموور ئه‌لیاسی: 1949هاووڵاتی كورد به‌ند كراون له نێویاندا ١٢٨ كه‌س به تاوانی بوونی مه‌ترسی له سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و دژایه‌تی كردنی خودا به سزای زیندانیكردنی هه‌تایی و سزای له سێداره حوكم دراون، له‌وانه سابر شێخ ساڵح كه خوێندكارێكی كورده و دیاكۆ ره‌سوڵی سزای له سێداره‌دانیان به سه‌ردا سه‌پێندراوه. دوای خۆپیشاندانه‌كانی كۆتایی مانگی دیسامبه‌ر ٤٢٨ هاوڵاتی كورد ده‌ستبه‌سه‌ر كران و ١٤ به‌ندكراویان سزای تووندیان به سه‌ردا سپێنرا كه ماوه‌كه‌ی له یه‌ك ساڵ تا ده ساڵ بوو، هه‌موویان به تاوانی مه‌ترسی له سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی سزا دران. هه‌روه‌ها شه‌ش زیندانی كورد به ناوه‌كانی ساروو قاره‌مانی خه‌ڵكی سنه، خالد قه‌سه‌ری خه‌ڵكی كرماشان، غولامڕه‌زا محه‌مه‌دی خه‌ڵكی كرماشان، حوسێن قادری خه‌ڵكی سنه، كه‌یانووش زه‌ید خه‌ڵكی سنه، ئارام موعه‌زی خه‌ڵكی سنه له‌ناو زیندانه‌كان له ژێر ئه‌شكه‌نجه گیانیان له ده‌ست دا. ته‌نیا له پارێزگای كرماشان ٣٠٠ كه‌س گیران، به پێی راپۆرتی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانیش سه‌باره‌ت به ره‌وشی مافه‌كانی مرۆڤ له ئێران نیوه‌ی زیندانیانی سیاسی ئێران كوردن. له كۆی ئه‌و ده‌ستگیركراوانه ٧٤ زیندانی كورد له سێداره‌دران و به به‌راورد له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێران، كورد پشكی یه‌كه‌می هه‌یه له ئیعدام، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش كه‌مته‌رین به‌شداری سیاسی هه‌یه له ئاستی كوردستان و وڵات. دره‌و: له‌ناو ئه‌و دۆخه سیاسییه خراپه‌دا ژنان دۆخیان چۆنه له رووی كۆمه‌ڵایه‌تی و ژیانه‌وه؟ ته‌یموور ئه‌لیاسی: له‌م ساڵی 2017 دا ٥٨ حاڵه‌تی خۆكوشتنمان تۆمار كردووه، كه ته‌نیا دوو كه‌سیان نه مردوون.لهو ژماره قوربانییه ١٥ كچیان ته‌مه‌نیان له خوار ١٨ ساڵ بووه، ٢٥ كه‌سیان مێردیان كردبوو و ٢٩ كه‌سیان سه‌ڵت بوون و ٤ كچیان خوێندكار، كه‌سێكیان خوێندكاری زانكۆ و یه‌كێكی تریان دكتۆر و دوو كه‌سی دیكه‌یان داكۆكیكاری مافه‌كانی مرۆڤ و مافه‌كانی ژنان بوون. لهو ٥٨ ژنه ٢٠ كه‌سیان خۆیان كوشتووه به خۆهه‌ڵواسین و خۆله‌سێداره‌دان خۆ هاوێشتن، ١٥ كه‌سیان خۆیان سووتاندبوو، دوو كه‌سیان له شاخ خۆیان فڕێدابووه خوار، دوو له رووبار، ٣ به گوله خۆیان كوشتبوو، ٨ به ده‌رمان، یه‌كێكیان به ئه‌سید خۆ ژه‌هراوی كردبوو، كه‌سێكیشیان له به‌رچاوی خه‌ڵك خۆی كوشتبوو ٦ كه‌سی دیكه‌ش شێوه‌ی كوشتنه‌كه‌یان روون نه‌بوو. له ماوه‌ی 8 ساڵ دا ئێران زیاتر له 20 ملیۆن مینی كه‌سی له چوار ملیۆن و 200 هێكتار خاكی كوردستانی رۆژهه‌ڵات چاندووه، به جۆرێك كه هه‌ر هاوڵاتییه‌كی كورد دوو مینی چێندراوی به‌رده‌كه‌وێ دره‌و: مه‌ترسییه‌كان چۆن به‌رده‌وامییان هه‌یه بۆسه‌ر كۆڵبه‌ره‌كان كه له ناوچه سنوورییه‌كانی نێوان عێراق و ئێران كارده‌كه‌ن؟ ته‌یموور ئه‌لیاسی: له ساڵی 2017 دا ٢١٢ كۆڵبه‌ر بوونه‌ته قوربانی ته‌قه‌ی كوێرانه‌ی هێزه سنووریه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران. به به‌راورد له‌گه‌ڵ ساڵه‌كانی رابردوو رێژه‌ی كوشتنی كۆڵبه‌ران دوو قات زیادی كردووه. دره‌و: مه‌ترسییه‌كانی مین چاندن چۆن به‌رده‌وامییان هه‌یه و ئه‌و رێژه‌یه گه‌یشتۆته چه‌ند؟ ته‌یموور ئه‌لیاسی: به ته‌نیا له ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا ١٣ هاوڵاتی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان به هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین گیانیان له ده‌ست داوه و ٣٠ كه‌سی دیكه‌ش به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین برینداربوونه، له نێو ئه‌وكه‌سانه دوو گه‌نجی مێرد منداڵی ته‌مه‌ن ١٣ و ١٥ ساڵ هه‌یه. به‌پێی ئاماره فه‌رمییه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران له ماوه‌ی شه‌ڕی 8 ساڵه‌ی له‌گه‌ڵ عێراق و شه‌ڕه‌كانی له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی پیشمه‌رگه‌ی رۆژهه‌ڵات، ئێران زیاتر له 20 ملیۆن مینی كه‌سی واتا دژه مرۆڤی به ته‌نیا له چوار ملیۆن و 200 هێكتار خاكی كوردستانی رۆژهه‌ڵات چاندووه، به جۆرێك كه هه‌ر هاوڵاتییه‌كی كورد دوو مینی چێندراوی به‌رده‌كه‌وێ و هه‌ر هاووڵاتییه‌ك به دوو مین به ئامانج كراوه. شارێكی وه‌ك كرماشان پله‌ی یه‌كه‌می هه‌یه له بێكاری و به پێی ئاماره‌كانی بانكی ناوه‌ندی ئێران رێژه‌ی بێكاری له كرماشان له سه‌رووی 55%ه. دره‌و: له ناو كۆی ئه‌و پێشێلكاریانه‌ی مافه‌كانی مرۆڤ، هه‌لی كار چه‌ند ده‌سته‌به‌ره بۆ هاووڵاتیانی كورد؟ ته‌یموور ئه‌لیاسی: سه‌ره‌ڕای ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی خاك و زه‌مینه‌ی كاركردن له كوردستان به‌ڵام كه‌مته‌رین بودجه‌ی وڵاتی بۆ ته‌رخان كراوه. ته‌نانه‌ت هێشتا كۆماری ئیسلامی رێگا به دیاری كردنی پارێزگارێكی كورد نادات، بۆ نموونه ٩٥% فه‌رمانبه‌رانی كۆمپانیاكانی گاز و نه‌وتی ئیلام له ده‌روه‌ی ئیلام-ه‌وه هێندراون. شارێكی وه‌ك كرماشان پله‌ی یه‌كه‌می هه‌یه له بێكاری و به پێی ئاماره‌كانی بانكی ناوه‌ندی ئێران رێژه‌ی بێكاری له كرماشان له سه‌رووی 55%ه.
.gif)
رۆژی 14 ی ئەم مانگە بەشێوەیەكی فەرمی لایەنەكان هەڵمەتی بانگەشە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەستپێدەكەن كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەدەچێت، هێشتا وادەی فەرمی بانگەشە دەستیپێنەكردووە قەوارەو كاندیدەی لیستەكان دەستیان بە بانگەشە و كۆبونەوەی جەماوەری كردووە، وەكو هەڵبژاردنەكانی پێشووش ئەگەری رودانی ساختەكاری لە ئارادایە. (درەو) بۆ وەرگرتنی وەڵامی هەندێك پرسیاری لەبارەی دۆخی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن و ساختەكاری و دەستوەردانی ناوخۆیی و دەرەكی لە هەڵبژاردنەكە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ (سەعید كاكەیی) ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان سازكرد. چاوپێكەوتن: محەمەد رەئوف و فازل حەمەرفعەت درەو: بە بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەران چ میكانیزمێك گیراوەتەبەر بۆ رێگرتن لە رودانی ساختەكاری ؟ سەعیید كاكەیی: بەڵێ رێوشوێن گیراوەتەبەر، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئامێری جیاكردنەوەی دەنگەكانمان هێنا كە ئامێرێكی ئەلیكترۆنییە هەروەها ئامێری دڵنیابوونمان لە ناسنامەی دەنگدەر هێناوە، بەوهۆیەوە ئێمە بڕوایەكی پیتەومان هەیە بەڕێژەی 75% ئاستی دەستكاریكردنی دەنگدەكان و ساختەكاری كەمدەكات، بۆچی وا دەڵێم، ئێستا ئەگەربێتو بڕوانیتە كۆی گشتی دەنگدەران لە عێراق دەبینیت (24 ملیۆن و 383 هەزار) كەس مافی دەنگدانیان هەیە، لەم ژمارەیە نزیكەی (12 ملیۆن و 280 هەزار) كەس زانیارییەكانیان بە پرۆسەی بایۆمەتری تازەكراوەتەوە، ئەم كارتی بایۆمەترییە 100% رێگری لە دەستكاریكردنی دەنگ و ساختەكاری دەكات، بەم كارتی بایۆمەترییە ساختەكاری بەرێژەی زیاتر لە 50% كەمكراوەتەوە، ئەوەی كە دەمێنێتەوە رێژەی 49% بۆ 48%ە، لەم رێژەیەش 24% تاوەكو 25% دەنگدەران دەچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان، ئێمە دەزانین لە هیچ وڵاتێكدا هەڵبژاردن بەرێژەی 80% روینەداوە، زۆرترین رێژەی دەنگدەران كە بچنەسەر سندوقەكانی دەنگدان لەوانەیە 76% تاوەكو 77% بێت، ئەوانەی كە دێنە سەر سندوقەكانی دەنگدان دڵنیاین بڕیاری خۆیانداوە دەنگ بە كێ بدەن، ئەمە خۆی لە خۆیدا رێژەی دەستكاریكردنی دەنگەكان زۆر كەمدەكاتەوە. درەو: ئەی ئەو كەسانەی كە كارتی بایۆمەترییان نەكردووە، ئەوانە مافی دەنگدانیان دەبێت ؟ سەعید كاكەیی: وەكو وتم هەموو هاوڵاتییەك لە سەرو تەمەنی 18 ساڵییەوە مافی دەنگدانی هەیە، بەتایبەتی ئەوانەی كارتە كاتییە كۆنەكەیان هەیە كە وێنەی لەسەر نییە و پەنجەمۆرەكەی وەرنەگیراوە، ئەمانەش مافی دەنگدانیان هەیە، بەڵام بۆ ئەوەی دەنگدانەكەی دووبارە نەبێتەوە لەكاتی دەنگداندا هەر كە كارتەكەی كردە ناو سندوقەكەوە، كارتەكە قوفل دەبێت، جاران دەمانوت بۆ سێ رۆژ، پاشان وتمان بۆ سێ مانگ، ئێستا لەگەڵ ئەو كۆمپانیا رێككەوتوین ئەو كارتە قوفل ببێت و داخرێت تاوەكو هەڵبژاردنی داهاتوو. درەو: بە رێژەیی لەو چوار تەمەنەی تر واتە (1997- 1998- 1999- 2000) بە بەراورد بە هەڵبژاردنی رابردوو چەند دەنگ زیادی كردووە ؟ سەعید كاكەیی: نزیكەی (4 ملیۆن) كەسێك لەم چوار ساڵەی دوایدا زیادیان كردووە. درەو: سەبارەت بە هەڵمەتی هەڵبژاردن، وەكو دەزانن ئێستا بە جۆرێك لە جۆرەكان هەڵمەت دەستیپێكردووە، رێكاری كۆمسیۆن بۆ ئەم حاڵەتانە چییە ؟ سەعید كاكەیی: ئێمە رۆژی یەكی مانگ ئاگادارییەك و سەرەنجرشاكێشانێكمان بڵاوكردەوە و مۆڵەتی سێ رۆژمان بە هەموو لایەنەكان داوە هەموو بانگەشەیەكی راستەخۆ راگرن، لەدوای ئەو مۆڵەتەوە هەر لایەنێك بانگەشە بكات، ناو و ژمارەی كاندید و یان ناوی قەوارو هاوپەیمانێتی بڵاوبكاتەوە، سزایەكی قورسی وەهای دەدەین نەتوانێت دووبارەی بكاتەوە، ئەگەر دووبارەی كردەوە سزاكە دووقات دەبێت، ئەگەر سێبارە كرایەوە سزاكە سێقات دەبێت تا ئەو رادەیەی دەتوانین بیكێشینە دادگا و ماوەی 15 ساڵ حوكمی بدەین تەنانەت تا ئەو رادەیەی كاندیدەكانیشی پێ بكشێنینەوە. درەو: تائێستا هیچ پێشێلكارییەكتان بەدەستگەیشتووە ؟ سەعید كاكەیی: بەڵێ پێشێلكاریمان پێگەیشتووە، بەڵام پێشێلكارییەكان كەوتونەتە ناو ئەو سێ رۆژەی كە مۆڵەتمان پێداون، دوای ئەو سێ رۆژە مۆڵەت بە هیچ كەس نادەین، تەنانەت ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی و پارتی و نەوەی نوێی و كۆمەڵ و هەر لایەنێكی تر بێت، چ جای لایەنە عەرەبییەكان، ئێمە بە یەك چاو لە هەموویان دەڕوانین و بە یەك تای تەرازوو مامەڵەیان لەگەڵ دەكەین و سزاكەیان زۆر قورس دەبێت تەنانەت ئەگەر نەشتوانن و پارەیان نەبێت بۆ ئیدارەدانی بانگەشەكەیان. درەو: باس لەوە دەكرێت لە زوترین كاتدا ئەنجامەكان رادەگەیەنرێت، دوای هەڵبژاردن بە ماوەی چەنێك دەتوانن ئەنجامەكان رابگەیەنن ؟ سەعید كاكەیی: بە حوكمی ئەو ئامێرانەی كە سەدان ملیۆن دۆلارمان تێدا خەرجكردوون بەرنامەی ئێمە ئەوەیە لەماوەی (24 كاتژمێر)دا ئاكامە سەرەتاییەكان رابگەیەنین، دەمێنێتەوە دوای راگەیاندنی ئاكامی بەرایی، دوو هەفتەمان دەمێنێتەوە بۆ ئەوەی هەر لایەنێك سەرەنج یاخود رەخنەی هەبێت لە رێگای ئێمەوە وەكو كۆمسیۆن یاخود لە رێگای دادگاوە یەكلایی بكرێتەوە، دوای دوو هەفتە لە راگەیاندنی ئاكامی بەرایی، ئاكامی فەرمی و كۆتایی بڵاودەكەینەوە. درەو: لایەنەكان تا چەند دڵنیا بن لەوەی لە لایەن لایەنە عێراقی یاخو نێودەوڵەتییەكانەوە هیچ فشارێك لەسەر كۆمسیۆن نییە و دەستكاری دەنگەكان ناكرێت، پێشتر باسلەوەدەكرا هێزێكی هەرێمی یاخود كەسایەتییەكی عێراقی هەژمونی هەبووە بەسەر كۆمسیۆندا ؟ سەعید كاكەیی: ئێمە لە رێگەی سایتەكەی ئێوەوە دڵنیایی دەدەین بە هەموو دەنگدەرێك كە گرنگ نییە ئاستی فشارەكان چەندن، بەڵام دڵنیابن لەوەی ئەم دەستوری ئەنجومەنی كۆمسیارانە یەكڕیز و هاودەنگن و تائێستا چۆكیان بۆ هیچ فشارێك دانەداوە و دڵنیابن ئێمە ئامادەین سەرو ماڵ و گیانی خۆمان لەرێگەی ئەم ئەركە پیرۆزەدا بەخت بكەین و چۆك دانەدەین بۆ هیچ فشارێكی دەرەكی یان ناوخۆیی.
.gif)
چاوپێكەوتنی: نیاز عەبدوڵا وێنەی دەموچاوە خوێناویەكەی مامۆستاكەی شیلادزێ لەبەرچاو وننابێت كە چۆن لەلایەن هێزە ئەمنیەكانەوە پەلاماردراوە، لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ سایتی درەو میدیا مامۆستا عەبدولستار تەمەر رێكانی رایدەگەیەنێت، بەشداری ئێمە لە خۆپیشاندانەكان بۆ ئەوە بوو دیواری ترس بشكێنین و گەورەترین دەستكەوتی خۆپیشاندانەكانیش شكاندنی بتی ترس بوو لە دەڤەری بادینان. راشی دەگەیەنێت ئەوان بە چوار پێنج كەس هاتن و هێرشیانكردە سەرمن و لە دوو شوێن سەری منیان شكاند، شان و پەراسوویان شكاندم و بە داریش لە هەردوو دەستیاندام هەتا ئێستاش ئاسەواری برینداری بە جەستەمەوە ماوە، دەشڵێت: ئێمە دەمانەوێت پەیامێك بدەینە دەسەڵات كە ترساندن و چاوسوركردنەوە زیندانیكردن و ئازارپێگەیاندن پاشگەزمان ناكەنەوە و بێ دەنگ نابین لەسەر داواكردنی مافەكانی خۆمان، ئاماژە بەوەش دەكات كە ئێمە لە وڵاتێكداین كە لە تونێلێكی تاریكدایە و ئێمە نازانین ئەودیوی یان كۆتاییەكەی چۆنەو چییە. مامۆستا عەبدولستار تەمەر رێكانی، دانیشتوی شارۆچكەی شیلادزێی سەربە پارێزگای دهۆكەو و ئەندامی یەكێتی مامۆستایانی كۆمەڵی ئیسلامیە لەو پارێزگایەو هاوكات لە هەڵبژاردنی رابردوی ئەنجومەنی پارێزگاكان سەرۆكی لیستی كۆمەڵی ئیسلامی بووە لە پارێزگای دهۆك. https://youtu.be/15K1CVi-hhw?t=2 درەو: مامۆستا عەبدولستار رێكانی تۆ یەكێك بوویت لەو خۆپیشاندەرانەی كە بەشداری خۆپیشاندانەكانی دهۆكت كرد، بە چ ئامانجێك و بۆچی بەشداریت كرد؟ م. عەبدولستار رێكانی: سەرەتا بەناوی خوای بەخشدەی میهرەبان پێشەكی سوپاستان دەكەم بۆ ئەم چاوپێكەوتنە چەندین ساڵە گرتن و ترساندن و هەڕەشەلێكردن و لەلایەن دەسەڵاتەوە بەتایبەتی لە دەڤەری بادینان هەیە، هەڕەشەكردن و چاوسوركردنەوە لە خەڵك دەكرا، یەكێك لەو ئەگەرانەی كە ئێمە بەشداریمان كرد لە خۆپیشاندانەكاندا بۆ ئەوە بوو كە دیواری ترس بشكێنین و بەرای من گەورەترین دەستكەوتمان كە بە دەستمان هێنا شكاندنی بتی ترس بوو لە دەڤەری بادینان، سوپاس بۆ خوا مل بەمل و شان بەشانی سلێمانی و هەروەها هەولێریش ئێمە توانیمان بتی ترس بشكێنین ئەوە یەكێك بوو لەو ئامانجانەی كە مامۆستایان گردبوونەوە خۆپیشاندانیان كرد لە پێناویدا، ئامانجی دووەمان لە راستیدا خەڵكی ئێمە، یان چینی مامۆستایان و چینی فەرمانبەران بە گشتی لە دەڤەری بادینان زۆر پشتگوێخرابوون و هیچ دەرفەتێكیان نەبوو لە مافەكانی خۆیان بپرسنەوە، بەراستی ئەوە دەرفەتێكی گەورە بوو كە لە گۆڕەپانی كوردستاندا روویدا و ئێمە توانیمان ئەم ئامانجانە بەدیبهێنن، بەڵێ ئەوە بوو دەستكەوت و ئامانجەكانمان. درەو: م. عەبدولستار تەمەر رێكانی ئێوە چۆن توانیتان دوای شكاندنی ئەو ترسە، ئەو هێرشانەی كە كرانە سەرتان، پێچەوانەی بكەنەوە بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەردەوامی؟ م. عەبدولستار رێكانی: بەڵێ ئەگەر چینی رۆشنبیر و تێگەیشتوو لەناو كۆمەڵگەدا دەستیان بە چالاكیی كرد، ئەوا هەرگیز هیچ رێگرییەك لەبەردەمی خۆیدا نابینێت وەكو ترسن یان هەڕەشە هەتا پرسی زیندانیكردن یان پرسی كوشتنیش هەموویان وەلانابوو، ئێمە حسابمان بۆ هەموو شتێك كردبوو، لەبەرئەوە ئێمە داواكردنی مافەكانمان لە هەموو شتێك بە گەورەتر دانابوو، لەبەرئەوە كاتێك هایتنە مەیدانی گردبوونەوەكە ترس و هەڕەشەمان هەمووی وەلانابوو، بۆ داواكردنی مافی خۆمان و مافی هەموو فەرمانبەران بەگشتی ئەوەمان ئەنجامدا. درەو: ئەوكاتەی كە هێرشكرایە سەرت دەتوانیت شێوەی هێرشكردنە سەرت بگێڕیتەوە، چەند كەس بوون؟ ئایا دەمامكداربوون یان خەڵكێكی مەدەنی بوون یان سەربازی جلوبەرگ ئاشكرابوون؟ م. عەبدولستار رێكانی: جێی داخە كە لە راستیدا لە دەستپێكی رۆژی یەكەمدا كاتێك ئێمە لە شوێنی گردبوونەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران بووین بینیمان هێزێكی زۆر زۆر هێنراوە كە ژمارەیان زۆر زیاتر بوو لە ژمارەی مامۆستایان و فەرمانبەران، تۆ حساب كە ئەوە چ دیكتاتۆریەتێكە چ ترسێكە بەرامبەر خەڵك و میللەتی بەكاردەهێنن. كاتێك ئامادەبووین هەموو هێزەكە دەمامكداربوون و هەوڵیاندا خەڵك بترسێنن بە هەڕەشە و چاوسوركردنەوە لە خەڵك، كاتژمێر یەك هاتنە بەردەم ئەو مامۆستایانەی گردببوونەوە و دەستیانكرد بە سوكایەتیكردن بە و مامۆستایانە و هەوڵیاندا كە بڵاوە بە مامۆستایان بكەن و مامۆستایان لەوێ نەمێنن، بەڵام ئەوە زیاتر مامۆستایان و چینەكانی تری گەرموگوڕتر كرد زیاتر سوری كردن كە بەردەوام بن لە گردبوونەوەكە ئەوەشی مایەی خۆشحاڵییە كە كاتێك هەواڵەكە بڵاوبووەوە گەیشتەوە خەڵكی تر، ژمارەیەكی زیاتر خەڵك هاتن بۆ گردبوونەوەكە و گردبوونەوەكە زۆر گەورەتربوو. درەو: بەڵام دوای ئەوەی دەستدرێژی كرایە سەر تۆ، بە چەند كەس دەستدرێژیان كردە سەر تۆ؟ م. عەبدولستار رێكانی: لە راستیدا من نەمبینین، ئەوان بە شێوەیەكی دڕندانە هێرشیانكردە سەر من، وەكو ئەوەی دوژمنێكەو هێرشدەكەنە سەر من خۆم نەمبینی بزانم چەند كەس بوون، بەڵام ئەوەندە دەزانم لە یەكێك زیاتر بوون ئنجا سێ بوون چوار بوون پێنج بوون هاتن و هێرشیانكردە سەرمن و لە دوو شوێن سەری منیان شكاند، شان و پەراسوویان شكاندم و بە داریش لە هەردوو دەستیاندام هەتا ئێستاش ئاسەواری برینداری بە جەستەمەوە ماوە، من ئەوەم بینی و مامۆستا و خەڵكی تریش برینداربوون، بەڵام بەو شێوەیەی من نەبوون. درەو: ئەوكاتەی كە هێرشتكرایە سەر تۆ هەستت چی بوو ؟ دوای ئەوەی كە تۆ هەستایتەوە و دەرباز بوویت لێیان هەستت چی بوو جارێكی تر؟ م. عەبدولستار رێكانی: راستیت پێ بڵێم ئەوان دەیانویست ئێمە بترسێنن و ئێمە ببەنە ئەوە بووە هاندەر بۆم بۆئەوەی زیاتر گەرموگوڕبم لە خۆپیشاندانەكەدا و ئێستا رووداوەكە بە دەنگ و رەنگ دۆكیۆمێنت كراوە و پێش خۆپیشاندانەكە و دوای ئەوەش كە برینداربووم و دەموچاو خوێناوی بوو هوتام كێشا و حەماسەتم زیاتر بەرزبووەو و زیاتر بەشداربووین و زۆتر ماینەوە، ئێمە دەمانەوێت پەیامێك بدەینە دەسەڵات كە ترساندن و چاوسوركردنەوە زیندانیكردن و ئازارپێگەیاندن پاشگەزمان ناكەنەوە و بێ دەنگ نابین لەسەر داواكردنی مافەكانی خۆمان، نەڵێن ئەمە بەس سلێمانییە و تەواو و ئەویش تەواو بوو هەموو دەڤەرەكان هەموو ناوچەكان داوای مافەكانیان دەكەن، ئێمە گەرموگوڕتر دەبین لەسەر مافەكانمان و هەرگیز ساردنابینەوە و باشترین بەڵگەش لەسەر ئەوە گردبوونەوەی رۆژی دواتر بوو چەند قات زیاتر خەڵك تێیدا بەشداربوون، خەڵكی ئێمە و دەڤەری شلادزێ زیاتر خڕبوونەوە زیاتر پاڵپشتی مافە رەواكانی مامۆستایان و فەرمانبەرانیان كرد و بە هیچ شێوەیەك پاشگەز نەبوونەوە. درەو: دواین پرسیارم ئەوەیە كە ئێستا هەڕەشەتان لەسەرە؟ ژیانتان پارێزراوە؟ یان چاوەڕوانی ئەوەن هەركات ئەم هێزانە پەلامارتان بدەن و دەستدرێژیتان بكەنەسەر؟ م. عەبدولستار رێكانی: باوەڕ بكە ئێمە لە وڵاتێكداین كە لە تونێلێكی تاریكدایە و ئێمە نازانین ئەودیوی یان كۆتاییەكەی چۆنەو چییە خوای گەورە بەڕێوەمان دەبات، ئێمە لەژێر هەڕەشەو ناخۆشیداین، بەڵام لە كۆتاییدا من دەمەوێت پەیامێك بدەمە ئەمە دەسەڵاتە چۆن دانیناوە بە شكستهێنانی خۆی و مایەپوچبوونی خۆی ، هیوادارم لەم حكومەتە شەرم نەكات و دان بنێن بە شكستهێنانیان لە بواری ئیدارە و سیاسی و دیپلۆماسی لەبەردەم خەڵكدا. لەسەر وێنەی خوێناویەكەی لە ئاكاونتەكەی خۆی مامۆستا عەبدولستار رێكانی ئەم دێڕە شیعرەی نوسیوە بـلا رویـێ مــن بخــوینـێ سـور بیت نـەكو لهەمبەر زورداریێ شــور بیت خوین و جانێ خو دێ كـەمە خــەلات ژ بـــوی ژیــــان و ئــازادیـــا وەلات
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
