.gif)
كەمال محەمەد ئەگەر سەیرێكی شۆڕشی ڕۆشنبیری و فیكری ریشەیی و بەرفراوانی ئەوروپا بكەین ،بەر لەهەمو شتێك پێویستە بگوترێت كە پێشڕەوەكانی ئەو شۆڕشە زۆر باش ،ئایین و زانست و فەلسەفەو هونەرەكانی پێش خۆیان هەرس كردوە ،زۆر ئاشكرایە لەسەر بنەمای ئەم هەرس كردنە كۆمەكی خۆیان بۆ ئەو بوارە ئەنجامداوە ،هەروەها پێویستە ئەو راستییەش پەسەند بكرێت كە سەبارەت بە چۆنییەتی نزیكبونەوەی رۆشنبیرەكان لە حەقیقەتی كۆمەڵگای ئەوروپا كەمەودایەكی باشیان بریوەو لە بواری میتۆد و جێبەجێ كردنی دیموكراتی و ریفۆڕمی ڕۆشنگەرییەوە، لە ئەوروپای سەدەكانی ناوەراست پیاوانی ئاینی و كەنیسە هۆكاری ئەو دۆخە ناسەقامگیر و چینە بۆرژوازییە بون كاتێك لەگەڵ پیاوانی دەسەڵات وپاشاكاندا دەستیان هەبو لە جۆرێك لە خۆرافیات و كۆمەڵگایەكی دیماگۆژییانە ،بەڵام سەدەكانی دواتر لە ١٣ تاوەكو ١٨ كە بەسەردەمی رێنسانس ناسراوە بەهۆی ئەرك و بەرپرسیارێتی نوخبەیەك لە ڕۆشنیران و نوسەرانەوە توانی جوڵەیەكی نوێ بهێنێتە كایەوە تا سەدەی ١٩ كە بە سەردەمی رۆشنگەری و عاقڵمەندی هەژمار ئەكرێت .لە ئیتالیا ماكیاڤیلی روناكبیر و نوسەر لە تێزێكدا لە كتێبی میر بەداینەمۆی رۆشنگەری ئیتالی و پارێزەری پارچەبونی ئیتالی دێت ، شۆرشی رۆشنبیری دەستی پێ كرد،لە فەرەنسا و شۆڕشە یەك لە دوای یەكەكانی هەوڵ و ئەزمونەكانی گالیڵۆ و برۆنۆ و ئاراسمۆس و تۆماس مۆر ... هتد كەسایەتی و زانا هاوشێوەكانیان كاریگەری ئەوتۆیان هەبوە كە لە ناویاندا جان جاك ڕۆسۆ ئەبینرێت كەلە كتێبی پەیمانی كۆمەڵایەتی رۆسۆدا كە بە تێزی شۆڕشی ڕۆشنبیری دادەنرێت و وەك كتێبی ئینجیلی رۆشنگەری و عاقڵمەندی شۆرشەكانی فەرەنسا بەرز رائەگیرێت كە دواتر پروشكی ئەم شۆڕشە تا خۆرهەڵاتی ناوەراست دێت ،تا ئەو ڕادەی گەلانی ئەوروپا شانازی بە تێز و شۆڕشە ڕۆشنبیرییەكانی فەیلەسوف و نوسەرانیانەوە بكەن لێ ئێستاشدا ، لە هەرێمی كوردستانیش چەندین نوسەر و ڕۆشنبیر بونیان هەیە و هاتونەتە ئاراوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەم چینە ڕۆشنبیرە لەكوێی كۆمەڵگا و سیسیتەمی سیاسی دەسەڵاتدارێتی و تەنانەت كایە كۆمەڵایەتییەكانیش توانیویانە جۆرێك لە ریفۆرم و ڕۆشنگەری بكەن و بتوانن كۆمەك بە راستینەی كۆمەڵگای ئەخلاقی و سیاسی بكەن ؟بەڵام كاتێك چینێك لەم ڕۆشنبیرو نوسەرانە پێگەو زانستیان و قەڵەمەكانیان بۆ دەسەڵات و سەرمایە بەكار هێناوە تا ئەو ڕادەیەی سەرمایەو دەسەڵاتیش زانست و نوخبەیەك لە رۆشنبیرەكانیان كردوە بە موڵكی خۆیان و كاریگەری ئەم هەڵوێستە پارادیمیانە لەسەر رۆشنبیری و بە تایبەت لەسەر كۆمەڵگاش وێرانكەر بوە ،ئەمەش كاتێك روئەدات ئەم چینە نوسەر و رۆشنبیرانەی كە سەربەدەسەڵاتن هەست بە هیچ ئەندێشەیەكی ئەخلاقی و رۆشنبیری بە مانا راستەقینەكەی ناكەن و هەمیشە ئەركییان جوانكردنی ناشریینیەكانی دەسەڵات بوە لە ڕێگەی دامەزراوە میدییایی و حیزبییەكانیانەوە، لە هەرێمی كوردستان حیزب دەستی بەسەر زانكۆ و ناوەندە زانستی و رۆشنبیرییەكان گرتوەو لە میانەی بیركردنەوە تەسكە حیزبییەكانیانەوە تەماشای سەرجەم دیاردەكانی زانست و رۆشنبیری ئەكرێت ،ئەمەش بەو واتایە دێت كە ئەو پارادایمە زانستیانە زۆر پێشتر لە زانستی سەردەم و كۆمەڵگاش داببرێن و ئەوانەشی كە تیایدا خەریكی زانست و مەعریفەن زیاتر لەناو دیدگای سەرمایەو دەسەڵاتی حیزبی دابێت بۆ ئەوەی رۆشنگەری و ریفۆرم نەبێتە بەرهەمی پەرەسەندنێكی رۆشنبیری وەها كە كۆمەڵگا لەئاستی شۆڕشدا بێت ،سەرەڕای ئەمانەش بەڵام نابێت تاكە تاكەی ئەو رۆشنبیرو قەڵەم بەدەستانەی دیكە بەرچاو نەگیرێت كە كەرامەتی رۆشنبیریی و دنیا بینی و پێگەكەیان پاراستوە و تاكە ئامانجیان بەرەوامكردنی هەبونی كۆمەڵگایەكی ڕۆشنبیر بوە لە پاراستن و گوزەرانیدا ، بەڵام بە هۆی ئەوەی كەم و ریزپەڕن و نەتوانراوە دەستگرتنە حیزبییەكان و دەسەڵات بەلاوە بنێین و جۆرێك لە شۆڕش بەرهەم بهێنن . بە درێژایی دەسەڵاتی جوت حیزب لە كوردستان لەرێگەی كڕینی نوخبەیەك لە نوسەران و رۆژنامەنوس و میدیاكار و رۆشنبیرەوە كۆمەڵگایەكی میدیاتیكیان بۆ خۆیان خوڵقاندوە و لە پێشخستنی پاوانەكانی فشار و چەوسانەوەی سەر كۆمەڵگا یارمەتیدەرێكی باشی هەردو حیزبی دەسەڵاتدار بون ئەمە ئەو خاڵەیە كە پێویستی دەركی پێ بكرێت كە زانست و پێنوسەكانیان بوە بە خودی دەسەڵات و لە ئامانجی دۆزینەوەو لێتوێژینەوەی پەیوەست بە راستینەی سیاسەت و كۆمەڵگا دابڕاون . لە دۆخێكی وەهادا لە هەرێمی كوردستان پێش هەمو شتێك ئەرك و بەرپرسیارێتی ڕۆشنبیران و نوسەرانە لە پێناو لەدەستنەدانی سەربەخۆیی ڕۆشنبیری و پاراستنی كەرامەتی خۆیانهەوڵی ڕۆشنبیری كۆمەڵگا بدەن و كارو خەبات و بۆچونەكانیان بە بەربەستكردن و وەستاندنی ئەم رەوشە بكەنە ئامانجی خۆیان و لە تەواوی هەوڵەكانیاندا هەم بەهەڵستكارێكی گرنگ بن و هەمیش پێنوس و رەخنەكانیان لە چوارچێوەی رەهەندی بەرخودان و بەگژداچونەوەی سیستەمە شكستخواردوەكەوە بێت ،ئەو كاتە تاكە تاكەی ئەو حەقیقەتە زێڕینانە ئەدۆزرێتەوە كە بە درێژایی دەسەڵات هەندێك لە نوسەرانی سەربەدەسەڵات ونیان كردوەو كەلێنی مەزن و هەڵدێریان خستۆتە نێوان دەسەڵات و كۆمەڵگای دیموكراتی عاقڵمەندەوە ،بۆ ئەوەی ناویان بە جوانی لە مێژوودا بمێنێتەوەو جێگای شانازی نەوەكانی داهاتووش بن
.gif)
كەمال رەئوف یەكێتی نیشتمانی گفتوگۆكان بەئاراستەی هەستانەوەی لەبەرامبەر پارتی دەبات بەرێوە. ناوەرۆكی گفتوگۆكان و پێداگری یەكێتی لەسەر گەرانەوەی هاوسەنگی و شەراكەتی راستەقینە، هەرچەندە ئیعترافێكی راشكاوانەی ئەو حزبەیە بە شكستی مامەڵەی پێشووی لەگەڵ پارتی، بەڵام ئەم دارەدارەی ئێستا دەیكات، پارتی توشی شۆك كردوە. پارتی بەنیاز بوو لەپێكهێنانی حكومەتی هەرێم، تۆڵەی 16ی ئۆكتۆبەرو شكستی وەرگرتنی پۆستی سەرۆككۆمار لەیەكێتی بكاتەوە، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەوەی ئێستا وەك كارتی گوشار لەگفتوگۆكان بەدەست یەكێتییەوە هەر ئەو دوو خاڵەیە. پارتی دیموكرات چونكە بەهەڵە حساباتی زۆری لەسەر پرۆپارتییەكانی ناو یەكێتی كردبوو، هەروەها بەهۆی ئەوەی هەر لەسەرەتاوە بەهەڵە داشەكانی خۆی بۆ پێكهێنانی حكومەت و كارا كردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم جوڵاند، هەرچەندە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، جیاوازی نێوان كورسییەكانی پارتی و یەكێتی دوو هێندە زیاترە، كەچی لە گفتوگۆی پێكهێنانی حكومەت گیری بەدەست هاوپەیمانە دێرینەكەیەوە خواردوە و ناتوانێت بەئاسانی تەجاوزی بكات. هەڵەكانی ئیدارەو حوكمرانی كوردستان و دوركەوتنەوە و فراوان بوونی نێوان لایەنەكانی كوردستان، لۆژیكی گەرانەوەی بۆ بەغداد كردوەتە ئەمری واقیع، یەكخستنی تەعریفەی گورگی و رادەستكردنی حساباتی داهاتی فرۆكەخانەو سنورییەكان، مللدان بە رادەستكردنی نەوت بە عێراق و پشتبەستن بە پارەی بەغداد بۆ پێدانی موچە، ئەوانە بەشێك لەو شكۆیانە بوون كە پێشتر لایەنە دەسترۆیشتوەكان، شانازی نەتەوەیی و سیاسیان پێوە بەستبووەوە. ئێستا دوای زیاتر لە چوار مانگ هەڵبژاردن، شانازی ئەوەیە بتوانن پێكەوە حكومەت پێكبهێنن و كۆبوونەوەی پەرمان بكەن. شانازی ئەوەیە بتوانن لەگەڵ لایەنە عەرەبییەكان دانیشن و گفتوگۆ لەسەر كێشەكانیان بكەن، شانازی ئەوەیە لەناوچە كوردستانیە كێشە لەسەرەكان، هێزی پێشمەرگە چەند كیلۆمەترێك بەرنە پێشەوە بازگەی هاوبەش پێكبهێنن لەگەڵ هێزەكانی عێراق. پارتی تائێستا دەیەوێت سەبری ئەیوب پیشانی دارەدارەكەی یەكێتی بدات، ئەو تا ئەو خاڵە لەگەڵ یەكێتی دەچێتە پێشەوە، پارسەنگی حوكمرانیەكەی بۆ راگرێت، وەلی لە دوای 31 ئاب و گرتنەوەی هەولێر، پارتی بروای بەشەراكەتی هاوبەشی یەكێتی نەماوە، بۆیە ئێستا هەرێم گەراوەتەوە چوار گۆشەی یەكەم، یان دەبێ یەكێتی بەو بەشە رازی بێت كە پارتی بۆی دیاری دەكات، یان ئەوەتا دوو ئیدارەی لەبەردەرگایەو دەبێت پارتیش وەك ئەمری واقیع ئەو دۆخە تازەیە قبوڵ بكات.
.gif)
لهتیف فاتیح فهرهج تا ئێستا بهشێك له گیراوهكانی دهۆك ، ئهوانهی به گژ ستهمكاری توركیادا چوونهوه ئازاد نهكراون ، ئازاد نهكردنی ئهوان بهر لهوهی بۆ ههر كهس و لایهنێك مایهی عهیبهو كێماسی بێت ، بۆ سهرۆكی حكومهت كێماسیه ، سهرۆكی حكومهت كه به پێی ههنگاوهكانی پێكهێنانی حكومهت كهمی ماوه تا ئهو شوێنه به جێبهێڵێت ، گهرچی رهنگه پۆستێكی باڵاتر وهربگرێت ،له كۆتای دهسهڵاتهكهیدا گرتنی كۆمهڵێك ئازادیخوازو چالاكوان بۆ ئهو نابێته مێژویهكی باش . ههواڵ و ههوڵی ئهوهی ئازایخوازانی دهۆك له بری ئازادكردن ببرێن بۆ دێرهلوك بۆ دادگای كردن جۆرێكه له ناشرینكردنی دادگاو دهسهڵاتی دادوهری له كوردستان و لهمهشدا سهرۆكی حكومهت ناكرێت بێدهنگ بێت ، له كاتێكا ئهوانهی گیراون هیچ تاوانێكی نیشتمانیان نهكردووهو داوای ئازادكردنی نیشتمانیان كردووه دهبوو له بهرانبهر ئهو كاره خهڵاتكرابان . پێشتر ژمارهیهكی زۆر له نوسهر، رۆژنامهوان ، خهڵكانی ئازادیخواز به بهیاننامهیهك داوای ئازادكردنی ئهو گیراوانهیان كرد، دهبوو سهرۆكی حكومهت له گهڵ بڵاوكردنهوهی بهیاننامهكهدا ئهوانی بهردابا ، لانی كهم بۆ رێزگرتن له وشهو قهڵهم و ئازادی ، ئێستاش باشتره بهر لهوهی حكومهت چێبێت ئهو كاره بكات و ئهو كۆمهڵه خهڵكه به بڕیارێك ئازاد بكات . له راستیدا له كوردستان و دهۆك و بادینان به تایبهت ، رای گشتی به ئاسانی دروست نابێت و لهمپهری زۆرلهبهردهم دروستبوونیدا ههیه ، دهنا دهبوو ئیستا له ژێر فشاری رای گشتیدا ئهوان ئازاد كرابان ، به باوهڕی من زهمینه رهخساندن بۆ دروستبوونی رای گشتی دهبێته روویهكی دیموكراسیانهی دهسهڵاتی كوردی . دهبوو سهرۆكی حكومهت بۆ پاڵپشتی دهسهڵات و ههنگاوهكانی له رابردودا زۆر پشتگیری رای گشتی و ئازادیخوازانی كردبا بهمهش ئهو به جۆرێكی تر دهچووه دیرۆكهوه . ناكرێت سهرۆكی حكومهت بهوه رازی بێت له بهر خاتری وڵاتێكی داگیركهر هاوڵاتیهكانی بكرێنه زیندانهوهو ئازار بدرێن ،ئاخۆ كاتی ئهوه نیه چیرۆكی شالیت سهربازه ئیسرائیلیهكه به بیر نێچیرڤان بارزانی بێنینهوه ، ئهوهی دهوڵهت له پێناویدا ههموو شتێكی كرد له كاتێكا ئهو سهرباز بوو ، ئایه توركیا رێگه بهوه دهدا دوو هاوڵاتی تورك لهسهر ناڕهزای دهربڕین له ههولێر بگیرێن.
.gif)
دانا مەنمی یهكێتی نیشتیمانی كوردستان له دوای وهفاتی تاڵهبانییهوه رۆلێكی لاوازی لهناومانۆڕی پرۆسهی سیاسی له ههرێمی كوردستان و لهعێراق ههیه و خاوهنی یهك گوتارو یهكبڕیار نییه ، یهكێتی له ههرێمی كوردستاندا لهناو ناوهندی بڕیارو و دیپلۆماسی ههریمایهتی و نێودهوڵهتی دا هیچ ڕۆڵ و نوێنهرایهتییهكی نییه ، جگه لهوهی له ئهنجومهنی ئاسایشی ههریمیش بێخهبهرهو ناشزانێت داهاتی ههرێم چی لێدهكرێت و چۆن خهرجدهكرێن و له خزمهتی كێ دایه ! بهڵام باش ئاگاداره داهاتی ئهم ههرێمه له گیرفانی كێدایه ! سهرباری كێشه ناوخۆییهكانی یهكێتی كه دوای ٤٦ ساڵ هێشتا بێ سكرتێر ماوهتهوهو بههۆی ململانێی باڵهكانی ناوخۆوه نهیتوانیوه كۆنگره ببهستێت و سكرتێرێكی نوێ بۆ خۆی ههڵبژێریت و ماڵه گهوره له فرهكویغای ڕزگار بكات! یهكێتی ئێستا هێزێكی پارچەپارچەی پڕ ناكۆكیی و پڕ ململانێ و ئیسك شكاندنی یهكترهو دوژمن به خۆخۆشكردنه ، ئهمه نهسیاسهته نه قازانجی یهكێتیی نیشتیمانیش لهوهدایه كهبهم شێوهیه ململانێ ناوخۆییهكان بهردهوام بێت ،سودو قازانجی شهخسی بهرژهوهندی یهكێتییهكانی لهناو یهكێتی دا كردووهته قوربانی چهند پشكێكی خاوهن كۆمپانیا كه قازانجی زیاتر بۆ خاوهنباڵ و خاوهن كۆمپانیاكان دهستهبهر دهكات دوور له بهرپرسیارهتی ئهخلاقی و ئینسانی و سیاسی ، ههرچی باڵهكانی ناو یهكێتیشه وهكو داشه هاره گۆشت و خوێنی یهكێتییهكانیان مژیووه و خۆیان لهبهرپرسیارهتی مێژووی ئهخلاقی سیاسی حزبهكهیان دزیووهتهوه. تاڵهبانی ساڵی ۲۰۱۰ له كۆبونهوهیهكیدا لهگهڵ یهكێتی ژنانی حیزبهكهیدا گووتی :" موژدهتان دهدهمێ لهمهودوا ژنان ڕۆڵیان له سهركردایهتی یهكێتی دا دهبێت و بهشداریش دهبن له ناوهندی بڕیاردا ". ئهو قسهیهی تاڵهبانی له كاتێكدا بوو كه تهندروست بوو بۆخۆیشی له ژیاندا مابوو ،كهس له وجودی تاڵهبانیدا نهیتوانیوه كهسایهتی كاریزمایهتی تێپهرێنێت ،ئیستا یهكێتی ئهیهوێت بێ تاڵهبانی له شكڵدا داهێنانێكی وهكو ئهوهی تاڵهبانی بكات ،بهڵام دهستی نییه گۆچانهكه بگرێت و قاچیشی نییه ههنگاو به ههنگاو ئهو داهێنانه ئهنجام بدات ،چونكه هێشتا باڵهكان رێكنهكهوتون لهسهر ژنێك بۆ وهرگرتنی پۆستی سهرۆكی پهرلهمانی كوردستان ،ململانێی باڵهكانی ناوخۆی یهكێتی پهیوهندی ڕاستهوخۆی به كاندیدكردنی (رێواس قایهق و بێگهرد تاڵهبانی) یهوه ههیه كه ئهمه شهڕی چارهنووسی باڵهكانه له پێناو قازانج و مهسڵهحهتی شهخسی ،نهك شهڕی چارهنووسی یهكێتی له پێناو سودو قازانجی گشتی دا ، ههربۆیهشه باڵهكان وهكو داشه هاره بیر له شكاندنی دهستی یهكتر دهكهنهوه نهك بیر له دهستخستنه ناو دهستی یهكتر ... هیزیش ههرله یهكگرتندایه . ململانێكانی ناوخۆی یهكیتی و ململانێكانی یهكێتی و گۆڕان لهگهڵ یهكتر بووه هۆی پهراوێزخستنی ناوچهكهو جێنفوزی خۆیان و ههم یهكێتی و ههمیش بزوتنهوهی گۆران ههڵگری دهردێكن كه دهرمانهكهیشی له ههناوی خۆیاندایه خۆیان ئهتوانن تیماری برینهكانی خۆیان بكهن ، بۆیه گرنگه یهكێتی و گۆران لێكتێگهیشتنی دهباشان زیندوو بكهنهوهو بهرهیهكی یهكگرتوو پێكبهێنن، خۆئهگهرنا ههژموونی پارتی دیموكرات بهسهر یهكێتی و گۆراندا زاڵ دهبێت و لهوه زیاتر بچوكتر دهبنهوه ، ئهركی گۆران و یهكێتی یه كه پرده رووخاوهكهی نێوانیان بنیات بنێینهوه. بزوتنهوهی گۆڕان له كابینهی ههشتهمی حكومهتی ههرێمدا دووچاری پاشهكشهی گهورهبوو،تهجروبهیهكی تاڵی لهگهڵ پارتی دیموكرات ههیه گرنگه ئهم ههڵهیه دوباره نهكاتهوهو گهورهتر له پۆست و پله بیر بكاتهوهو داوای بهشداری و شهراكهتی ڕاستهقینه له واقیعی حاڵـدا بكات ،ههرچهنده بزوتنهوهی گۆران له دوای وهفاتی نهوشیروان مستهفا دامركایهوه و بهههمان دهردی یهكێتی چوو و له ههڵبژاردنهكانی ۱۲ـی ئایاری ئهنجومهنی نوێنهرانی عێراق و ۲۵ـی ئهیلولی پهرلهمانی كوردستانیشدا پاشهكشهیان كرد ، هەڵبژاردنهكانی ۱۲ـی ئایار مەتەڵێکی سیاسیی قووڵە و کۆمەڵێک دەرهاویشتەی سەیروسەمەرەی لێکەوتووەتەوە، لە بەغداد سۆپهرمانەکانی شەڕی داعش دۆڕان و ناڕازییەکانی شەقام بوونە براوەی هەڵبژاردن، بەڵام لە هەرێمی کوردستان پێچهوانه بوویهوه ئهو هێزانهی کە خاوەن چەک وكێڵگهی نهوت و خاك و خهڵكیان فرۆشت و دژی ناڕەزایەتییەکانی شەقام داوا ڕهواكانی خهڵك بوون،ئهو هێزانهی خیانهتیان كردو خهڵكیان برسی كرد، براوە بوون و هێزەکانی شەقام بهرهی خهلكیش توشی شکستی قووڵ بوون!
هاوكار حسێن رۆژ نیە هەر لەم فەیسبوکەوە چەندین ریکلام نەبینم لەبارەی چاپکردنی دواین "کتێبم". جا لەهەر شوێنێک کتێب بەو چەشنە و بەو کواڵێتیە نزمە پەڵەیدا، لەوێ وشکەساڵی مەعریفەیە. لەهەر شوێنێک زۆرینە دەستی دایە شیعر نوسین و کتێب نوسین، لەوێ زۆرترین بەتاڵە هەیە. بۆخۆم هەبونی کتێبم لە نان پێ گرنگترە، بەڵام کتێب نوسین ئیشی کێیە؟ ئاخر خەڵک دەزانم، خۆڵڕێژێک قسەی بازاڕی لەناو چەند لاپەڕەیەکدا هەڕشتوە و ناوی لێناوە کتێب. خاوەنی کتێب پێدەزانم، پێی بڵێن: تەبەقێک هێلکە بەکاڵی هەڵدەقوڕێنی یان کتێبەکەی خۆت دەخوێنیتەوە؟ دوورنیە بە بژاردەی یەکەم رازیبێت. یان کابرا شەش مانگ بۆ کرێکاری چووە بۆ ئێران، دوای گەڕانەوەی دەستیکردوە بە تەرجەمەکردنی فەلسەفەی هیگڵ و کارڵ مارکس. دوو هۆکاری سەرەکی شک دەبەم بۆ ئەمە: یەکەم، وەزارەتێک هەیە بەناوی رۆشنبیری، ئەوەی بەئیشی خۆی نازانێت ئەرکە رۆشنبیریەکەیەتی، لەژێر ناوی ئازادی رادەربڕیندا، رێگەیداوە بازاڕ پڕبکرێت لە وڕێنە. ئاخر ئازادی و بێسەروبەری هێڵێکی زۆر کاڵ جیایان دەکاتەوە، ئەگەر دەزگایەک نەبێت بۆ کۆنترۆڵکردنی کواڵێتی، ئەوا بەرۆژی روناک بێسەروبەریی دەتوانێت لاقەی ئازادیەکەت بۆ بکات، وەک ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت. دووەم، جا هەر ئەوەندەی بێسەروبەریی ئیشی خۆیکرد، ئینجا سەرەی کاکی نوسەرە. ئەمیش دەستدەکات بەلاقەکردنی زمان، زانیاری، شعیر، وەرگێڕان، رۆمان، چیرۆک، ئیتیک، بەرپرسیارێتی.....هتد. چونکە لەبنەڕەتدا ئامانجەکەی نوسینی کتێب نیە، بەڵکو هەبونی کتێبە. واتا ئەویش دەیەوێت لەسەر بنەمای "ماڵی زیادە سەر ناشکێنێت"، وەک فڵان کتێبی هەبێت، جا چۆنە و چی تێدایە کێشەی خوێنەرە نەک هی نوسەر. لەکاتێکدا کتێب نوسینیش وەک پیشەی ئەندازیاری، پزیشکی، دارتاشی، وێنەکێشان و میوزیک، رەنجکێشان و خۆتەرخانکردن و بنکۆڵکردنی وردی گەرەکە، وەک چۆن چەند نوسەرێکیشمان هەن کە بەم رۆحیەتەوە خەریکن.
.gif)
سامانـی وەستا بەکـر بڕیارێکی درەنگ وەختی وەزارەتی ناوخۆ سەبارەت بە قەدەغەکردنی چەکی قورس و دەستکردپێکردنی ھەڵمەتی کۆکردنەوەی ئەو جۆرە چەکانە ھەروەک ئەوەی کە باوە شەقامی لە نێوان پشتگیر و دژ وە دەستخۆشیکەر و ڕەخنەگرا دابەش کردووە. خۆ ئەگەر لە بڕیارەکە ووردبیتەوە ھەست بە سیاسی بوونی ئەکرێ، ئاخر چەک ھەر چەکە و ھەمووشی بۆ کوشتنی مرۆڤەکان دروست کراون ئیتر قورس و سوک و گەورەو بچوک بەواتای چی!؟ نەبیستراوە مرۆڤێک بە فیشەکی دەمانچە گیان لەدەست نەیاو بەناچاری ئەبێ تۆپی پێوەنرێ! یان چەکی گەورە مەترسیدارترە لە سەرژیانی ھاوڵاتی لە چەکی بچوک! ئاخر ھێندەی مرۆڤەکان لەناو خێزان و خێڵ و کۆمەڵگەی جیھانی سێھەمدا ئەبنە قوربانی ڕق ق کینەو تۆڵەکردنەوەی ھەڵگرانی چەکی بچوک ڕوبعی ئەوە یان تا ئاستی دەگمەن بوون نەبوونەتە قوربانی چەکە گەورە و قورسەکان. لێرەوە ئەگەیتە ئەو بڕوایەی کە دەرکردنی جۆرە بڕیارێک لەم جۆرە لە وەزارەتی ناخۆوە ھەناسەیەکی سیاسی پێوە دیارە و خاترگرتنێکی زۆری تیابەدی ئەکرێ چونکوم تا ئێستاش لەکاتی ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکانا ھەردوو پارتی دەسەڵاتدار لەبری نامیلکەی بەڵێن و پەیمان و ڕێفۆرم بڵاوکردنەوە چەک دابەش ئەکەن بۆ کڕینی دەنگی عەشیرەت و خێڵ و بنەماڵەو کەسانی ناسراوی سەربازی و گەنجانی کاڵ فام. ئاخر چیتر لەوە ئاسانتر بوو کە بڕیارەکە گشتگیر بوایەو ھەموو جۆرە چەکێک و کۆی چەكھەڵگرانی بگرتایەتەوە و ڕێگەی بۆ ھیچ پاساو ڕوونکردنەوە و ئاسانکردنێک بۆ بەکارھێنانی ئەم داھێنانە مرۆڤ کوژە نەھێشتایەتەوە، ھەڵبەتە لە ڕۆژئاواش بە ھەندێ ھۆکاری پەسەندو قبوڵ کراو خەڵکانێکی زۆر کەم ھەن کە مۆڵەتی چەک ھەڵگرتنیان ھەیە بەڵام بە شاراوەی نەک بە ئاشکرا بە جۆرێک کە ببێتە تێکدانی زەوق و مەزاجی خەڵکی. لەڕاستیا خۆ ئەوەی کە یاساغ و خەتەرە و ھەڕەشەیە لەسەر ژیانی مرۆڤەکان تەنھا چەکی جۆراو جۆر نیە بەڵکو ئەوەی کە کێشەیە خودی بەکارھێنەرەکەو تێگەشتنێتی بۆ ھێزو ماف و ڕووبەڕووبوونەوەو گفتوگۆو ھەڵچوون و وەڵامدانەوەی ھێرشی زووبان و تێگەشتن و تێڕوانین لە شەرەف و خۆ بە خاوەنکردنی ڕەگەزی مێینەو چۆنیەتی دامرکانەوەی تووڕەی و قودرەتی خۆ کۆنتڕۆڵ کردن و دانبەخۆداگرت بە واتایەکی تر ئاستی تێگەشتوویی و بیرڕۆشنی و دنیابنی کەسی چەک ھەڵگر ھەڕەشە دروست ئەکات نەک خودی چەکەکە چونکە چەک ئامێرێکی مردووە و بەکارھێنەر بڕیاری جوڵەو کەوتنەکاری ئەدات. ئەگەر بە لۆژیک تەماشای بابەتەکە بکرێ ھەموو ماڵێک چەقۆو چەند لیترێک نەوت و شقارتەو چەرخ و گوێزان و کارەبای تیایە و لە بازاڕدا بە ئاسانی دەرمانی بەسەرچوو کڤالیتی نزم و ژەھراوی بوو دەستئەکوێ. دیاردەی گڕگرتن بەھۆی خراپی جۆری کڤالیتی نەوت و نەپاڵاوتنی بە شێوەیەک کە ھاوتای ستاندەرە جیھانیەکان بێت و خراپ بەکارھێنانی نەوت لەلایەن خودی مرۆڤەکان لەکاتی ھەڵچوون و ھەرەسدا. خراپی شەقامەکان و نەبوونی ھێما و یاساکانی ھاتووچۆو تیژڕەوی شۆفێرەکان و گوێنەدانی شۆفێر بە ژیانی خۆی و شۆفێران و خەڵکانی پیادەو ئاژەڵ و سروشت. ژەهراوی بوونی مێشکی تاکەکانی کۆمەڵگە بە خەبەری خراپ و دژ و ناڕاست و بێ بنەماو سەرچاوەی دیار و دوور لە ئتنیکی کاری ڕۆژنامەوانی کە ڕۆژانە لە مێدیای جیاجیاوە بڵاوئەکرێنەوە و کاریگەری نێگەتیڤ لەسەر ڕەفتارو هەڵس وکەوتی تاکەکانی کۆمەڵگە دروست ئەکەن و سەرەنجام خیتامێکی خراپی لێئەکەوێتەوە. بەکارهێنانی نازانستی و زیادەڕەوی کردن و بابەتی زۆرو بۆر لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان کە ئەمەیان خودی مرۆڤەکان لێی بەرپرسیارن، ئاخر لە ڕاستیا ئەمڕۆ بەواتا تەقلیدیەکەی شتێک نەماوە بەناوی کۆمەڵگەوە بەڵکو ئەوەی هەیە (فەیس کۆمەڵ)ە، ئینستا و سناپ، توویت...هتد کاتێ مرۆڤەکان بە کلیکێک بلیتێکی ئەو دنیا بێ بنە ئەبڕن لەماوەی چەند خولەکێکا تەواو مەزاجی کەسەکان سەروبن ئەبێ ئەگەر خودی خۆت سنور بۆ بەکارهێنان دانەنێی. نزیکی ناوچە پیشەسازی و کارگە گەورەو بچوکە بەرھەم ھێنەکان و نەبوونی فیلتەر بۆ دوكەڵ کێشەکان و پانتایەکی ستاندارد لە سەوزای و کەمی درەخت و ڕێپێدان بە بەکارھێنانی ٪٩٠ زەوی بۆ دروستکردنی خانووبەرە ئەمانەو چەندین بابەتیتر کە نەک بە یاسا ڕێگری لێنەکراوە بەڵکو ئاسانکاریشی بۆ کراوە کە کۆی ھەموو ئەوانەی لەسەرەوە ناویان ھێنراوە ئەگەر ھێندەی چەک ڕاستەوخۆ ھەڕەشەنەبن لەسەر ژیانی مرۆڤەکان ئەوا لەماوەی درێژخایەنا ھێندەی چەک و زیاتریش ئەبنە ھەڕەشە. کەواتە وێڕای دەستخۆشێ لە وەزارەتی ناوخۆ بۆ ئەو بڕیارە زۆر درەنگ کەوتووەی بەڵام گرنگتر ئەوەیە کە حکومەت لەڕێی وەزارەتی ڕۆشنیری دەزگاکانی و پیشەسازی و بەڕیوبەرایەتی ھاوتوچۆ و ژینگە...ھتد ساڵانە چەندین جار ھەڵمەتی ھۆشیارکردنەوە بکات و زانیاری تەواو لەسەر خراپ بەکارھێنانی ھەریەک لەوانەی لەسەرەوە و چەندین بابەتی تریش بڵاوبکاتەوە چونکە کاتێک کۆمەڵگە ھۆشیاربێ چەکەکان خۆیان بێدەنگ و پەراوێز ئەبن. سامانی وەستا بەکر
هێمن مەحمود (بۆ ئەوانەی دەیانەوێت بزانن کەمپەکانی ئەڵمانیا چۆنە..؟) خۆکوشتنی گەنجێکی کوردی رۆژهەڵات بەناوی (فاروق ) لەدوو ڕۆژی رابووردوودا بو بەسەردێڕی زۆربەی راگەیاندنە کوردییەکان و هەواڵێکی ناخۆش و خەمناکبوو. بۆ ئەوانەی ئەزمونیان لەگەڵ کەمپەکانی پەنابەراندا نیە لە ئەوروپا بەگشتی و بەتایبەت کەمپەکانی ئەڵمانیا لەئێستادا، حەزدەکەم چەند سەرە قەڵەمێک بخەمە روو بەتایبەت لەئێستادا من خۆم (سێ مانگ) زیاترە لەکەمپێکدام و دیاریش نیە تا چەندێکی تر تیایدا دەمێنمەوە. سەرەتا هەر پەنابەرێک کە دێتە ئەڵمانیا خۆی تەسلیم دەکات، کاتی دەیخەنە کەمپێکەوە، کەمپەکان لە شارێکەوە بۆ شارێکی تر دەگۆڕێت، هەیانە تارادەیەک باشترەو هەشیانە باش نیە. کەمپەکان جۆرەها مرۆڤ و نەتەوەی تیایە، هاتوچۆکردن و چونەدەرەوە تیایاندا نیمچە ئازادە. کۆمەڵە باڵەخانەیەکە زۆرجار کوردو کورد، عەرەب و عەرەب، کوردو عەرەب، فارس و فارس، فارس و کورد پێکەوە لەژورێکدان، بەڵام چێشتخانەو تەوالێت وحەمام جەماعیە بۆ هەموو پەنابەرەکانە. هەفتانە بڕە پارەیەکی مەمرەو مەژیت پێدەدەن کە تا 34 یۆرۆ دەڕوات لەهەندێ کەمپدا. خواردنەکانیان ئەوروپییەو رۆژهەڵاتی وەکخۆمان حەزی لێناکەین. دوای مانەوە بۆ ماوەی 20 رۆژ تا 30 رۆڕ چاوپێکەوتنی کەیست لەگەڵ دەکرێت و دواتر بۆ کەمپێکی تر دەگوازرێیتەوە. لێرە لەم کەمپی دووەمە، تاڕادەیەک لەکەمپی یەکەم پاکوپوختەیەو کاروبارەکانیش ڕێک وپێک دەڕوات. لێرە ئەگەر پەنجه مۆری وڵاتێکی تری ئەوروپیت هەبێت لانی کەم 6 مانگ دەمێنیتەوەو دواتر دەتنێرنەوە بۆ ئەو وڵاتە (جگە لە پەنجە مۆری یۆنان کە تا 4 مانگ دەتهێڵنەوەو دواتر پەنجەمۆرەکە دەشکێت و دیپۆرت ناکرێیتەوە). لێرەش کوردو کورد گ، عەرەب و عەرەب، یان فارس و فارس یان بەتێکەڵاوی پێکەوەن، ئەفریقیەکانیش خۆیان پێکەوەن و لەژورەکاندا تێکەڵاوی سپی پێست ناکرێن. بڕی پارەی هەفتانەش هەر ئەو بڕەیە کە پێشوتر نوسیومە، خواردنیش تاڕادەیەک باشترە و سێ ژەمە خواردن دەدرێت، بەڵام لێرە تۆ دەتوانی خۆت خواردن بۆ خۆت دروستبکەیت. لێرە لەم کەمپەدا ئەوەی پەنابەران بێتاقەت دەکات دواکەوتنی وەڵامدانەوەی کەیسەکان و بونی پەنجە مۆرە، ئینجا لەهەموشی ناخۆشتر گواستنەوەیه بۆ گوندە دورە دەستەکان. بەشێکی زۆری پەنابەران دوای وەرگرتنی وەڵام یاخود شکاندنی پەنجە مۆرەکانیان دوردەخرێنەوە بۆ ئەو گوندو لادێیانەی کە زۆر دورن لەشارەکانە. زۆرینەی پەنابەران حەزدەکەن بخرێنە شارەکانەوە بۆ ئەوەی بتوانن کاربکەن، بەڵام کاتێک دوردەخرێنەوە بۆ گوندەکان ناتوانن بێنەوە شارەکان بە ئاسانی و کاربکەن بۆیە پەنابەرێکی زۆر دوای ئەوەی دەخرێنە گوندەکانەوە یان خۆیان دیپۆرتدەکەنەوە یان ئەڵمانیا جێدەهێڵن. گرفتێکی تری ئەم جۆرە کەمپانە ئەوەیە لەشارەکان دورن و لەشوێنی دورەدەستدان و مانەوە بۆماوەی 6 مانگ لەو شوێنانەدا پەنابەران توشی نائومێدی دەکات، ئەمە جگە لەوەی ڕۆژانەو بەدرێژایی 6مانگ تۆ چاوەڕوانی پۆستێکی بۆت بێت و تیایدا چارەنوسی دیاریکردبیت کە ئایا تۆ مافی مانەوەت هەیە لەئەڵمانیا یاخود نا..؟ ئەم چاوەڕوانیەش کوشندەترین کاتی کەمپەکانە و پەنابەر نائومێد دەکات. بەکورتیەکەی و بەکوردییەکی، مانەوە لەم کەمپانەدا توانا و تەحەمولێکی زۆری دەوێت، بەتایبەت بۆ کوردو عێراقی، چونکە ئێستا کوردو عێراقی و تارادەیەکیش کوردی رۆژهەڵات گەر کەیسی زۆر زۆر بەهێزت نەبێ مافی مانەوە وەرناگریت و یان دیپۆرت دەکرێیتەوە یاخود بۆ گوندێکی دوورە دەست دوردەخرێیتەوە بۆ چەند ساڵ..؟ مەگەر خودا خۆی بزانێت.
.gif)
عەلی مەحمود ئەوەی هەواڵەكان فەنزوێلا رۆژانە دەخوێنێتەوە, وا دەبینێت مادۆرۆ ستالینێكەو كۆلاكەكانی لە سۆفخۆزو كۆلخۆزەكان زیندانی كردوەو و بەرازو مانگاكانی لێسەندونەتەوە و سەنتیمەترێك زەوی بە دەستیانەوە نەماوەو سەرجەم كارگاو كارخانەكان دەستیان بەسەردا گیراوەو موڵكداری تایبەتی تەیریشی بە ئاسمانەوە نەهێشتووە, ئەم خەڵكە پێش شافێز هەموو لە بەختیاری و خۆشی و دیموكراسیدا بە ئارامی ژیاون, كەراكاس جیهانی دیلمۆنێك بووە بۆ خۆی, شارە ئەفسانییەكەی ئارامی و ئاسایشی و یەكسانی و بەختەوەری بووە, ئەم دێوەزمەیەی ناوی شافیز بوو هەمووی تێكداو بەسەر یەكدا وێرانیكرد, ئێستا ئەوەی لەل بكات زمانی دەبڕێتەوەو رۆژانە لەسەر شەقامەكان سعودیە ئاسا هەر سەرەو بە دەستی شمشێر بەدەستەكان دەپەڕێنرێن, هەر دەستەو لە بنەوە فت دەكرێت, لەم وڵاتە پێشتر برسێتی و جیاوازی چینایەتی نەبووە, رۆژهەڵات و رۆژئاوای كاراكاس بە سەنتیمەتر باڵەخانەكانیان لە یەكتری بەرزتر نەبووە, هەنووكە رۆژانە زیاتر لە سعودیەو روسیا نەوتی هەناردە كردووەو بە ناوی میرەكانی كەراكاسەوە لە بانكەكانی سویسراو ئەمەریكا هەڵگیراون, لە هەڵبژاردنەكان شافێزو مادۆرۆ بە رێژەی 99,99% دەرچوونەتەوە, بۆ وەڵامدانەوەی ئەم خاڵانەو دەرخستنی راستییەكان ئێستاو پێش سەركەوتنی شافیز لە چەند بەشێك كۆمەڵێك زانیاری دەخەمە بەردەستان كە راگەیاندنەكان خۆیان لە بڵاوكردنەوەی دەپارێزن. راگەیاندنەكانی ئەمەریكا لە ساڵی 2017ەدا 3880 هەواڵی لەسەر فەنزوێلا هەبووە, 11 هەواڵ لە رۆژێكدا, كە 91%ی بە خراپە باسی فەنزوێلای تێدا كراوە, راگەیاندنی ئەڵمانیا لە هەمان ساڵدا 630 هەواڵ , مەكسیك و كۆڵۆمبیا 4200 هەواڵ هەموو تیایدا بە خراپە باسی دەسەڵاتی ئێستای فەنزوێلا كراوە, راگەیاندنی شیلی 3133 هەواڵی لەسەر فەنزوێلا بڵاو كردۆتەوە زۆرینەی بە خراپە, تەنها رۆژنامەی شەرق ئەوسەتی سعودی ساڵی 2018 زیاتر لە 500 هەواڵ و وتاری لەسەر فەنزوێلا بڵاوكردۆتەوە, یەك هەواڵی بە چاكە نەبووە, هیچیان باسی ئابلوقەیان نەكردووە بەسەر فەنزوێلادا سەپاوە, ئامارو زانیاری ورد و زانستیان بڵاو نەكردۆتەوە, بە تایبەتیش راگەیاندنی كوردی زۆر كۆڵەوارن لەو ئاستەدا, ئەوەی باسكراوە سۆسیالزم دەوڵەمەندترین وڵاتی ئەمەریكای لاتینی بەرەو برسێتی و ئاوارەیی بردووە, ئەدی دەبێت ئاماری هەواڵەكانی ساڵی 2019 بگاتە چەند؟. لە سەرەتای سەدەی بیست و تا ناوەڕاستەكەشی بە تایبەت ساڵی 1928 دا فەنزوێلا یەكەم بەرهەم هێنەری نەوت بووە لە جیهاندا, تەنانەت لە جەنگی جیهانی دووەم نەوتی فەنزویلی رۆڵی گرنگی گێڕا لە بڵاو بونەوەی سوپای ئەمەریكا لە جیهاندا, ماشینی جەنگی سوپای هاوپەیمانانی بە ئیش خستبوو. راستە فەنزوێلا خاوەند 300,878 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەكە و لە پلەی یەكەمی جیهاندایە, وەلێ یانزەهەمین بەرهەم هێنەری نەوتە لە جیهان و شەشەمی ئۆپێكە, رۆژانە 2276967 هەزار بەرمیل نەوتی لە ساڵی 2018 بەرهەم هێناوە كە دەكاتە تەنها 20%ی بەرهەمی سعودیە, لەو بڕەش لە ساڵی 2014 ەدا تەنها 1,514,000 بەرمیلی لێ هەناردە كردووە ئێستاش لە خوار ئەو ئاستەیە, ئەوەی شایانی باسە پێش بە دەسەڵات گەیشتنی شافێز فەنزوێلا رۆژانە 3,2 ملیۆن بەرمیلی هەناردە كردووە, لە بەشەكانی داهاتوودا دەبینین ژیانی هاووڵاتی ئەوكات باشتر بووە یان لەسەردەمی شافێز , پێشبینی دەكرێت لە سەپتەمبەری ئەمساڵ هەناردەی نەوت بۆ 2,5 ملیۆن بەرزی بكاتەوە, واتا فەنزوێلا لە ئێستادا تەنها 18,24%ی سعودیە نەوتی هەناردە كردووە, یەدەك كاتێك دەبێتە پارە كە بەرهەم بهێنرێت و ساغ بكرێتەوە لە بازاڕ, وەلێ كاتێك خاوەو لە ژێر زەویدایە و نەكراوەتە پارە, سەرمایەی دوارۆژە نەك ئەمڕۆ, بەڵام تێچووی بەرمیلێك نەوتی فەنزویلی 23,5 دۆلارە بۆ دەرهێنان و ناردنە دەرەوە, كەچی لە كوەیت 8,5 دۆلار, سعودیە 9,9 دۆلار, عێراق 10,7 دۆلار, ئێران 12,6 دۆلارە , .... بە تایبەتیش نەوتی قورس لە هەرێمی ئۆرینكۆی فەنزوێلی نرخی تێچوی دەرهێنانی وەك نەوتی لمی كەنەدایە, كە 41,1 دۆلارە بۆ بەرمیلێك لە ساڵی 2015ەدا, كە لە هەمان ساڵدا نەوتی ئۆپێك نەك فەنزویلی بەشێوەی گشتی 51,06 دۆلار بووە, بۆیە پارەی سافی ماوەی نەوتی فەنزوێلی كەمترە لە وڵاتانی دی, راستە هەموو نەوتن, وەلێ لە روی تێچووی دەرهێناندا جیاوازن, بۆیە پارەی بە دەستهاتووی نەوتی فەنزوێلی و كەنەدی و ئەمەریكی و ئیكوادۆری كەمترە لە نەوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست, لە هەندێك كاتدا بە تایبەت ئەو كاتانەی نرخ دابەزی دەبینین نرخی دەرهێنان و هەناردەكردنی خۆی دەرنەهێناوەتەوە, ئەمە سەرباری ئەوەی حكومەتی فەنزوێلا هەرزانترین بەنزین و سوتەمەنی لە جیهاندا پێشكەش هاوڵاتیەكانی دەكات, لیتری بە یەك سەنت, ئەمەش وەك باوەڕێك شافێز هەیبوو نەوتی خەڵكە دەبێت بۆ خەڵك بە خۆڕایی بێت, كە بەشی زۆری بە قاچاغ بۆ وڵاتانی دەوروبەر بە تایبەت كۆڵۆمبیا دەڕوات, كە بۆ خۆشی بەرهەم هێنەری نەوتە, بۆ رێگریكردن لەمە حكومەت بڕیاری داوە لە رێگای كارتی هۆملاندەوە هاوكاری هاووڵاتیان بكاتەوەو نرخی بەنزین گران بكات, ئەوانەی كارتی هۆملاندیان هەیە بە نرخی جاران بەنزینیان پێ دەدرێت, كارتی هۆملاند كارتێكە هاوتای كۆپۆنی خۆراكی لەمەڕ خۆمانە دەدرێت بە هەژارانی فەنزوێلا. هەمیشە كۆمپانیا ئەمەریكیەكان باڵادەست بوونە بەسەر نەوتی فەنزوێلاو تاڵانیان كردووە, تەنانەت ئێستاش 41%ی نەوتی فەنزوێلا بۆ ئەمەریكا دەڕوات, بۆیە نەوت ناوەندی مامەڵەی ئەمەریكا بووە لە گەڵ فەنزوێلا, بە تایبەتیش پاش دۆزینەوەكانی ساڵەكانی 2000 بە دواوە, كە فەنزویلای گەیاندە خاوەند یەكەم یەدەك لە جیهان ئەم وڵاتە گرنگی زیاد بوو بۆ ئەمەریكا, تەنانەت لە 11ی ئەبرێلی 2002 دا بیدرۆ كارمۆنا جەنەراڵی نەوت كودەتای كرد بەسەر شافێزدا, كۆمپانیای نەوت ناوەندی كێشمە كێشەكان بوو, كرێكارانی نەوت دژ بە شافێز دەستیان دایە مانگرتن و بەرهمیان كەمكردەوە, لێ لە 14-4ی هەمان ساڵدا پاش 48 كاتژمێر لە كودەتاكە, بە پشتیوانی خەڵك شافێز گەڕایەوە "میرا فلۆریس" كۆشكی كۆماری" و كارمرناش بووە پەنابەر لە كۆڵۆمبیا. فەنزوێلا سەدەیەك زیاترە لەسەر نەوت ژیاوە بە بونی جیاوازی زۆری زەقی چینایەتیەوە, هەمیشەش سەرچاوەی نەخۆشی كوشندەی هۆڵەندی بووە لەم وڵاتە وەك كوردستان, چۆن كوردەكان گۆشتی برژاو لە ئەرجەنتینی زیاترە خۆن, بەهەمان شێوە ئێستاش فەنزوێلییەكان ویسكی لە سكۆتلەندییەكان زیاتر دەخۆنەوە, جیاوازیەكە ئەوەیە جاران هەژاران ناڕازی بوون بە بەشی خۆیان, ئێستا ئۆلیگارشی و سەرمایەداران, رێك پیچەوانەی كوردستانەكەی خۆمان كە بۆتە بەهەشتی سەرمایەداران.
.gif)
ئارام سەعید زۆر نمونە لە جیهاندا زیندون و رۆژانە بەرچاومان دەكەون، راستیەكی حاشاهەڵنەگر هەیە لە هەرێمی كوردستاندا كە رێژەیەكی بەرزی خەڵك لە سیاسەت زویرەو نایەوێت توخنی كەوێت.رێژەیەكی تریش ئەوانەن كە بێئومێد بوون لەوەی گۆڕانكاری لە هەرێمی كوردستادا بكرێت، ئەوانی كەش لە سیاسەتدان و بەشێكیان كە ئومێد و هیوایان بەگۆڕین و لەسەركارلابردنی پارتی و یەكێتی هەیە جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە نمونە ، ئەو رێژەیەی دەمێنێتەوە ئەوانەن بۆ دەسەڵاتی هەردوو بنەماڵەكە كار دەكەن. لە وڵاتانی پێشكەوتوشدا ژمارەیەكی كەمی خەڵك بەشداری سیاسی دەكات بەڵام ئەوكاتەی بڕیاڕێك دەدرێت كە لەبەرژەوەندی توێژێك یان هاوڵاتیان نیە ئەوا هەمووی ئامادەیە بێتە سەرشەقام و داوای مافی خۆیی و ئەوانی تر بكات، بەكورتی و كوردی لە جیهاندا هیچ تەجروبەیەك نابینین گۆڕانكاری گەورەی دروستكردبێت بەبێ بەشداری چالاكی خەڵك،واتە لەهەموو حاڵەتێكدا هەر هێزێك چەند ئیرادەی بەهێز بێت و خاوەنی پرەنسیپی گەورە بێت هەر پێویستە بەشداری فراوانی ئەو توێژانە هەبێت كە پێویستیان بە گۆڕانكاریە. ئەوەی ئەو تەوژمی بەشداریەی لاوازكردوە ئەوەیە هێشتا لە هوشیاری تاكی ئێمەدا چاوەڕوانیی هەیە وئامادە نیە بۆ ماوەیەك دەستبەرداری بەرژەوەندی شەخسیی بێت بۆ بەرژەوەندی گشتی كە دواتریش بەقازانجی خودی تاك دەگەڕێتەوە، كە ئەمەش قوربانیدانی دەوێت، ئەوكاتەی هێلەك زەردەكان لە فەرەنسا هاتنە سەرشەقام لەڕوویی شەخسیەوە وەك تاك سەیربكرێن زەرەرمەند بون و قوربانیان دا بەڵام كە داواكاریەكانیان دێتەدی ئەوكات هەموان سوودمەند دەبن. ئەوەی لەچەند ساڵی رابردودا پارتی و یەكێتی چاندویانە بێ ئومێدیە كە زۆر زیانی گەیاندوە و ئەوەش یەكێكە لەو چەكە گەورانەی ئەوانی هێشتۆتەوە لەمبارەیەوە لەچەند رۆژی رابردودا سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە نمونەیەكدا ژمارەی قوربانیانی هاتوچۆ ی راگەیاند كە ئەویش بەراوردێك بوو لە نێوان ئەو ژمارە ترسناكەو نەهێشتنی ئەو هەموو ستەمە كە قوربانیدانی دەوێت. چ سەركردەیەك دەتوانێت بەتەنیا كاریگەری گەورە دروست بكات ئەگەر ئومێدەكانی ئەو هاوڵاتیانی لەگەڵ نەبێت؟ بۆیە دەبێت پارتی و یەكێتی لە دەسەڵات دووربخرێنەوەو گرنگە بێدەنگی تێكبشكێنرێت و چیتر لەسەر هیچ جۆرێك لە مافخواردن سازش نەكرێت هەر ئەم جوڵەیەش كاركردنە بۆ گەیشتن بە هیواو ئاواتەكان كێشەكە ئەوەنیە كە هاوڵاتی نازانێ چی بكات بەڵكو هەموان دەزانن چی بكەن ،بەڵام بۆ نایكەن ؟ كاتێك كە سەیری دیمەنێك یان وێنەكەی دەكەین ئەگەر چاومان تەنها گۆشەیەكی تاریكی بینی ێەوا دەبێت بێینە دواوەو سەیری كۆی دیمەنەكە بكەین، بۆ ئەوەی خودی دیمەنە گەورەكەمان لەیاد نەچێت ،بینینی تەنها گۆشەیەكی تاریك هەموو وێنەكەمان پێ نابەخشێت بەڵكو ئەو سەیركردنە تەنها دیوە تاریكەكەیە لێرەدا ”زووم ئاوت ” چاومان بگەڕێنینەوە دواوە بۆ بینینی كۆی دیمەنەكە تا تروسكایی گڵۆپەكەی نەوەی نوێ ببینین كە لایەنە رۆشنەكەیەو بەرەو ئاوات هەنگاو بنێین. ئەوەی پشتگوێی دەخەین و ئێستا نایكەین دەبێت هەر كاتێكی تر بێت بەدەستی خۆمان بیكەین،كەواتە بۆ ئێستا نەیكەین؟ دە ساڵی تریش بێت ئەبێت هەرئەو كارە ئەنجام بدەین ئەگەر چاوەروان بین لەدەرگا بدرێ و پێمان بڵێن هەستە كارەكانی خۆت ئەنجام بدە ئەوكات دەبێت هەردانیشین. ئەوكاتەی مامۆستایان لە میحنەتدا بون و توێژەكانی تر نەچونە پاڵیان نەیانتوانی بە تەنها سەركەوتوبن، بۆ كەمئەندامان، كارمەندانی تەندروستیش هەروایە، بۆیە دەبێت هەموان پێكەوە بەردەوام لەگەڵ ئازارەكانی یەكتربین. لێرەدا زۆر گرنگە ئەو بەیتەی سەعدی بەیاد بهێنینەوە كەدەڵێ: : بەنی ئادەم هەموان جەستەی یەكترن كە لە ئافەرینەوە لەیەك گەوهەرن ئەگەر رۆژێك ئەندامێكی بە ئازار بكەوێت ئەندامەكانی تر ئارامیان لێ هەڵدەگیرێت ئەگەر تۆ لە دەردوبەڵای ئەوانی تر بێ غەمی شایەنی ئەوەنیت پێت بوترێت ئادەمی
.gif)
لاوك سەڵاح شەڕی بەرفراوان و دروستکراوی داعش تەواو بوو، نیشتمانێک وێران و خاپوور بوو، بەهاکانی مرۆڤدۆستی بەر لە خاپوور بوونی دیوار و ماڵ و کارگەکانی نیشتمان وێران بوون. داعش حیکایەتێک لە مێژووە، بەڵام ناتەواو، بۆمبایەک لە نیگەرانی و دڵەراوکێ و بێ ئۆقرەیی بۆ ئاییندە کە پەنابەر و ئاوارە، ئەنجام و رووە راستەقینەکەیەتی، بەداخەوە، تا گرفتەکانی پەنابەر و ئاوارە بەردەوامبن، تارمایی داعش بەردەوامە بۆ چەندان ساڵی دیکەش. لە نێوان هەڵکەندن لە شوێن و گەرانەوە بۆ زێد گەشتێکی سایکۆلۆژی دوور و درێژە، هەموو مێژووت لە رێگەی هەست و و ترپەی دڵتەوە دەخاتە گومانەوە، پێویستت بە تیورە سیاسییەکان و راپۆرتەکانی میدیا نییە، لە بەرئەوەی خانەکانی خوێنت راستیەکان تۆماردەکەن. لە ئێستادا، لەم دۆخەکەدا سەر هەڵگرتن لە نیشتمان سەرهەڵگرتن نییە لە دیکتاتۆریەتی دەوڵەت و سەرهەڵگرتن نییە وەک قوربانی جەنگی سارد، تەنانەت سەرهەڵگرتن نییە لە فاشییەتی نازییەکان، ئەم سەرهەڵگرتنە هاواری داڵدەدان نییە لە وڵاتێکی دیکە لەبەرئەوەی سەر بە ئایدیۆلۆجیایەکی دیارکراویت، بێگومان ئەم هەڵاتنەش لەبەر هۆکاری ئابووری و برسێتی و دۆزینەوەی هەلی کار نییە. چ هۆکارێک باوکێک دەگەیەنێتە ئەو ئەنجامەی بڵێت بۆ دابینکردنی مەکتەبی منداڵەکانم ئامادەم ئەم نیشتمانە لە بوونمدا بسڕمەوە. هەڵاتن لە نیشتمان، هەڵاتنە لەو ترس و تۆقاندن و توندوتیژیە کە سەرتاپا کۆمەڵگەی لە چەندان پرۆسەی مەرگدا هەڵتەکاندووە، هەڵاتنە لە نەمانی مۆراڵە مرۆییەکان، لە نەناسینەوەی ئەو جوگرافیایەی یەکەمین عەشقمان تیا چاند. هەڵاتن لە نیشتمان، هەڵاتنە لە خودی خۆمان، لەو ناشرینییەی لە ناخماندا هەستی پێدەکەین، هەڵاتن بۆ جوگرافیایەکی نوێیە بە هیوای ئەوەی لەوێوە پەیوەندییەکی نوێ لەگەڵ نیشتماندا هەڵچنینەوە و خۆشمان بوێتەوە. هەڵاتن، لە نیگەرانی و تۆقاندنی ناو زێدەوە دەمانداتە دەست نیگەرانییەکانی ململانێ و پێکدادانە کەلتوورییەکان، هەر لە نەزانینی زمانەوە تا دەگاتە نەناسینەوەی منداڵەکەت، ئەو زمانەی ئەو لەگەڵت قسەی پێدەکات ئەو زمانە نییە کە تۆ لەگەڵ باوکت قسەت پێدەکرد. بنەمایەک بۆ گەشەسەندێکی ئاساییانە و خۆرسکانە و سروشتییانە نییە لە بەرئەوەی هەردووکتان سەر بە دوو ژینگەی جیاوازن. ئێستا، ئەو توندوتیژیە سەرتاپا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گرتۆتەوە، هەر لە دامەزراوەکانەوە تا کەسەکان بە روونی و بە ئاشکرا بە شێواز و رەفتارماندا دیارە، کێ لە ئێمە بەرلەوەی تۆمەتباربکرێت و تۆمەتی ئاراستە کرا بێت، بەرگری لە فریشتەیی خۆی ناکات. هەموو هەست دەکەین تاوانبارین! لە هەفتا ساڵی رابردوودا، هەر لە پاش تەواو بوونی جەنگی دووەمی جیهان، دونیا هەر لە بیناکردنەوەی دیوارە رووخاوەکانی جەنگەوە تا داهێنانی تەلەفۆنی ئای فۆن بە چەندان گۆرانکاری سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتیدا رۆیشتووە. پرۆژە ئابوورییەکان زیادیان کردووە، دونیا بەرەو سیستمێکی نوێ لە جیهانگیریدا خۆی نواندووە و هەوڵیداوە وەک گوندێک جومگە سەرەکییەکانی خۆی بەیەکەوە ببەستێت و بە ئاسانی دەستت بەوەی دەتەوێت بگات. کەڵێنی نێوان چینی دەوڵەمەندان و هەژاران لە ئەوروپادا بەرەو کەمبوونەوە چووە و ئایدیۆلۆجیا کلاسیکییەکان باویان نەماوە و سەردەمانێکە دونیا سەرمەستی خوڵقاندنی یەک بازاری جیهانی و یەک جۆر لە پارە و دراوە، بەڵام سەرباری ئەم هەموو دەستکەوتانە، بۆ رێژەیەکی بەرچاو لە پەنابەر و ئاوارە وڵاتانی جیهانیان تەنیوە، بۆ لەپاڵ وێنەی شەقامە بریقەدارەکانی دونیادا تەرمی پەنابەر و ئاوارە لە کەناری دەریاکاندا بە خنکاوی و بەنقوومی لەنگەر دەگرێت. هەڵە لە کوێی ئەم بەهەشتەی سەرزەمیندایە ئەگەر رێژەی پەنابەر تا بێت زیاد و زیاد بکات. ئەگەر دونیا ئەوەندە ئارام بووبێت و گەشەسەندی بەردەوامی بەخۆیەوە بینیبێت بۆ منداڵەکان لە کەناری رووباری غەریبیدا دەخنکێن؟ بۆ دەبێت مەرگ یاخود کەسایەتییەکی لەرزۆک شوناسێکی ئەبەدی منداڵەکەت بێت؟ ئایا دیاردەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی هەیە دوور لە پلانی سیاسی رووبدات. کێ بڕوای بە خۆرسکی لافاو و بوومەلەرزە سیاسییەکان ماوە! توندوتیژی تەنیا لە ئەنجامی هەرەشە دەرەکی و پەلاماردانی سوپاکانی دوژمنەوە روونادەن، ئەوەی کە ئێستا باوە توندوتیژی لە ناوەوە، لە هەناوی کۆمەڵگەوە بەرپادەبێت، زۆر جار توندوتیژی روودەدەن کە رەوایەتی حکومەتەکان و گروپەکان و دامەزراوەکان و رێکخراوەکان و خێزانەکان و تەنانەت هاورێیەتی بەتاڵ دەبێتەوە. نەمانی شەرعیەت لە ئاستێکی فراواندا نەمانی پرۆسە و رێکار و کۆی سیستمی کۆمەڵگەیە. ئەو کاتەیە کە کۆمەڵگە ئیتر توانای نییە، لاواز و بنێسە، بەهاکانی خۆی بپارێزێت و بەهای نوێش ناخوڵقێنێت. ئەوە توندوتیژییە کە هەموو کۆڵەکەکانی کۆمەڵگە دادەتەپێنێت و دۆخێک لە لاوازی و ئاژاوە دەبێتە هۆکار بۆ هەڵاتن لە نیشتمان و لە کۆمەڵگە و لە خود و هاتنەکایەی سەرەتایەکی سەختی پر ژان بۆ لە دایکبوونەوەیەکی ناسروشتی لە دونیایەک جیاواز لە وێنەکانی منداڵی کە ئیتر دەبنە تارمایییەکی کاڵی هەمیشەیی تەمەن.
.gif)
كارزان ههورامی سەردانی ئەم دواییەی (نێچیرڤان بارزانی)، بۆ بەغدا كتو پڕ نەبوو، بڕیار بوو پێشووتر سەردانی سەرۆك وەزیرانی عێراقی كردبایە، بەڵام (دوو) رووداو هاتنە پێشەوە، دەبوو (نێچیرڤان بارزانی) هاوكێشەكەی راست بكردبایەتەوە، لەسەر چاوەیەكی باڵای پارتییەوە زانیومە كە (نێچیرڤان بارزانی)، هەوڵی یەكەمی: بەلارێدابردنی بودجەی گشتی عێراقی راستكردەوە، كە هەوڵێك هەبوو بۆ ئەوەی لەبەغداوە ئاستەنگ لەبەردەم پرۆژە بودجەی عێراق دروست بكرێت ئەویش لێدان بوو لە پشكی كوردستان و سەپاندنی چوار مەرج بوو، زانیاری تەواو هەبوو كە فشار لەسەر (عادل عەبدول مەهدی)سەرۆك وەزیرانی عێراق هەبوو، لەبارەی پرسی بودجەوە، هەڵبەتە لەم هەوڵەدا گومان لە (حەیدەر عەبادی) هەبوو كە ئێستا بوەتە سەرمەشقی ئەو ئاراستەی عێراق بگەرێنێتەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی رابردوو و سەرپەرشتی رەوتێك دەكات تەواو پێچەوانەی ئەو رەوتەیە كە (عادل عەبدول مەهدی) رۆڵی تێدا دەبینێت و دەیەوێت لەگەڵ هەرێمی كوردستان رێككەوێك، هەوڵی دووەم: ئاراستەیەك هەبوو بۆ ئەوەی پرسی (رێككەوتنی پێشمەرگە و سوپای عێراق) بۆ كەركووك دوابخرێت، و ئەو هەماهەنگییەی لەنێوان هەولێر و بەغدا هەبوو لەسەر پرسی گەرانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركووك بەئاراستەیەكی دیكە بڕوات، ئەمەش لەسەردانی (نێچیرڤان بارزانی) بۆ بەغدا چارەسەر كرا. هەڵبەتە دوای سەردانەكە رێككەوتنێك لەنێوان هەولێر و بەغدا كرا بۆ ئەوەی دوو لێژنە دروست بكرێت، (لێژنەیەك بۆ هەماهەنگی پێشمەرگە و سوپای عێراق و لێژنەیەكی دیكە بۆ پرسی بودجە كە د.فوئاد حوسێن، وەزیری دارایی عێراق) سەرپەرشتی دەكات، ئەگەرێكی بەهێز هەبوو كە (نێچیرڤان بارزانی) ئەو سەردانەی نەكردبایە هەردوو پرسەكە بەلارێدا ببرابایە. بۆ داهاتووش (نێچیرڤان بارزانی) وەك سەرۆكی هەرێم، هەموو ئەگەرێك لەبەردەمی كراوە دەبێت كە دەبێت بە هاوبەشی لەگەڵ (عادل عەبدول مەهدی)، رێگا لەو هەوڵانە بگرن كە دەیانەوێت عێراق و كوردستان بگەرێنێتەوە بۆ 16ی ئۆكۆتبەر، رەنگ بێت هیچ حزبێك بەقەد پارتی دەستی بە سیاسەتی ژێر بەژێر لەگەڵ بەغدا نەسوتابێت، بەتایبەت دوای پێشنیاری بڕینی بەشە بودجەی كوردستان و خستنەوەی دامەزراوەكانی كوردستان بۆ ژێر دەستی بەغدا لەلایەن هەندێك سەركردەی حزبییەوە، بۆیە پارتی زیاتر لە جاران دەیەوێت چاوی لەسەر بەغدا نەبرێت. رەنگ بێت لەنێوان هەولێر و بەغدا (كۆمیتەیەك یان لەشێوەی فۆرمێكی دیكە) دروست بكرێت كە ئەم كۆمیتەیە سەرپەرشتی كاری ئیداری و دارایی و سەربازی بكات، رەنگ بێت سەرۆكی كۆمیتەكە كاك (نێچیرڤان بارزانی و عادل عەبدول مەهدی) بن، كە بەهێزترین ئەگەرە و رەنگە لە داهاتوودا و لەدوای پێكهێنانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، (عادل عەبدول مەهدی) سەردانی هەرێمی كوردستان بكات و لەو بارەوە رێككەوتن بكرێت، هەرچەندە ئێستا لەسەر پرسی كەركووك و بودجە لێگەیشتنی باش هەیە و لە داهاتوویەكی نزیكدا پێشمەرگە و سوپای عێراق ئیدارەیەكی مەدەنی بۆ كەركووك دیاری دەكەن، بەڵام ئەمەگرنگە لە سێكتەرەكانی دیكەش رەنگ بداتەوە، كاری (نێچیرڤان بارزانی) لەبەغدا ماوە، رەنگ بێت خواستی (مەهدی) ئەوە بێت لەم قۆناغەدا هەرێمی كوردستان پشتیوانی بێت، چونكە نایەوێت لە هەرێمی كوردستانەوە دژایەتی بكرێت، خۆشی باش لەوە گەیشتووە كە پشتیوانی كوردستان و پارتی وەك حزبی دووەمی جەماوەری لە عێراق بۆ ئەو زۆر گرنگ دەبێت، كاتی خۆی چونكە (عەبادی و مالیكی و ئیبراهیم جەعفەر) كەوتنە دژبەری كوردستانەوە، نەیان توانی حوكمرانیەكی باش بكەن. رەنگ بێت بەشێكی دیكەی نزیك بوونەوەی بەغدا لە كوردستان، پەیوەندی بەهاوكێشە نێودەوڵەتییەكەوە بێت كە دەیانەوێت جارێكی دیكە سیاسەتێكی تازە بۆ عێراق دابرێژنەوە كە دووربێت لە هەڵەكانی رابردوو، بەتایبەت (وشكردنی سەرچاوەكانی ئێران لە عێراق و هاتنەوەی سوپای ئەمەریكا بۆ عێراق و دوورخستنەوەی میلیشیا و حەشد لە سنوورەكانی عێراق و دووبارە هاتنەوەی كوردستان بۆ هاوكێشە سیاسییەكانی عێراق) كە سەرجەمیان ئەوە دەخوازێت سەركردایەتییەكی تازە لە عێراقدا رۆڵی خۆی ببینێت، بۆیە سەرجەم ئەو سەركردانەی ئێستای كوردستان و عێراق لە حكوومەتی داهاتووی عێراق رۆڵی دەبیینن، دەبێت سەرجەم ئەگەرەكانیان لەبەردەم كراوە بێت كە جارێكی دیكە رەوتێك لە عێراق ئەم پێكەوەیییە لەناو نەبات، چونكە ئەوەی ئێستا باجی داوە لە سیاسەتی رابردووی عێراق بەرانبەر بە كوردستان، خەڵكی كوردستان بووە، بۆیەگرنگە هەردوولا بگەرێنەوە بۆ سەر مێزی گفتووگۆ و دیالۆگی نیشتیمانی بەرێوە بچێت.
د. کازم فاروق بەراوردکردنی دۆخی کەرکوک و ژیانی کەرکوکییەکان لە سێ قۆناغی جیاوازی پێش ٢٠٠٣ و پێش ١٦ ئۆکتۆبەر و دوای ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧دا بەراوردێکی نالۆژیکی و نادروستە. لە بنچینەدا بەراوردکردن بۆ وردبوونەوەیە لە دوو (یان زیاتر) دۆخی جیاواز و دیاریکردنی باشترینیانە، بەڵام کاتێک لە دۆخی کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر ورد دەبینەوە پەی بەو راستیە دەبەین کە ھاوڵاتیانی ئەو ناوچانە بەدرێژایی چوار دەیەی رابردوو بەنێو ھەمان دۆخی خراپی گوزەراندا ژیان بەرێدەکەن. نەک ھەر خەڵکی کەرکوک و ئەو ناوچانە، بەڵکو ھەموو مرۆڤێک لەم سەر زەمینە پێویستی بە مافە سەرەتاییەکانی وەکو ئارامیی، ئاسایش، ئازادیی، خۆشگوزەرانیی، ھەلی کار، سیستمێکی تۆکمەی پەروەردە و تەندروستیی، بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابووریی، پیشەسازیی، کشتوکاڵیی و بازرگانیی ھەیە. پرسیارەکە ئەوەیە؛ کام لەم ماف و پێداویستیانە لەو سێ قۆناغە جیاوازەدا بۆ خەڵکی کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر بەردەست کراون؟ تا کەی کەرکوکیەکان لە چاوەڕوانی ژیانێکی خۆشگوزەران و ئابوورییەکی بەھێز و ھەلی کاردا بن؟ ئایا ھیچ کام لە دەسەڵاتدارانی ئەو سێ قۆناغە توانیویانە یەکێک یان زیاتر لەو مافانە بۆ خەڵکی ئەو ناوچانە دابین بکەن؟ خراپی باروگوزەرانی ھاوڵاتیان، نەبوونی ھەلی کار، ئابوورییەکی لاواز، رێگاوبانێکی وێران، خراپی کەرتی پەروەدە و تەندروستیی و کشتوکاڵ و پیشەسازیی، دۆخێکی ئەمنی ناجێگیر، ھەموو ئەمانە بەردەوام سیمای ئەو شارە پڕ لە نەوتە و ناوچە جێناکۆکەکانی تر بووە. بەو پێیەی کەرکوکیەکان لەھەرسێ قۆناغەکەدا بە ھەمان دۆخی خراپی گوزەراندا تێپەریون و تا ئێستاش عەوداڵن بەدوای ژیانێکی خۆشگوزەران و شایستەدا، ھەر جۆرە ھیوا ھەڵچنینێک لەسەر ئەو عەقڵیەت و ھێزانەی کە لە قۆناغە جیاوازەکاندا (بە ئێستاشەوە) لەو ناوچانەدا دەسەڵاتداربوون جگە لە خۆخەڵەتاندن ھیچی تری لێ سەوز نابێت، بەڵکو پێویستە کەرکوکیەکان و مەخموریەکان و خانەقینیەکان و ھەموو خەڵکی ئەو ناوچانە بەدوای مۆدێلێکی نوێی حوکمڕانیدا بگەرێن لەسەر دەستی نەوەیەکی نوێ کە لە فەرھەنگ و بیرکردنەوەدا تەواو جیاوازبێت لە دەسەڵاتە فاشیلەکانی چوار دەیەی ڕابردوو.
.gif)
سەرتیپ جەوهەر دەستنیشانكردنی پارێزگارێكی نوێ بۆ كەركوك یان هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی كێشە چارەسەرنەكراوەكان نییە، بەڵكو گرفتی بەردەم رێككەوتنی یەكێتی نیشتیمانی و پارتی لەوە واوەترە، پەیوەندی بەئیدارەدانی هەرێم و پرسی شەراكەتی راستەقینە لەحوكمڕانیی و داڕشتنی بنەمایەكی نوێیە بۆ چۆنیەتی بەیەكەوە كاركردن. پێویستە بۆ بەر لەكۆبونەوەی 18ی مانگ پرۆژەیەكی هاوبەش لەلایەن هەردولاوە ئامادەبێت بۆئەوەی ببێتە رێككەوتنێكی سیاسی نوێ لانیكەم بۆماوەی 4 ساڵی داهاتوو، ئەو رێككەوتنە وردەكاریی چۆنییەتی بەیەكەوە كاركردن و شێوەی كاركردنی كابینەی نوێی حكومەت و وردەكاریی زنجیرەیەك دۆسییەی حكومەتی هەرێم و كەركوك و بەغدای لەخۆ گرتبێت. واتە بەرلەو وادەیەی دانراوە، پێویستە پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك یەكلایی كرابێتەوەو رێوشوێنی دەستنیشانكردن یان هەڵبژاردنی لەلایەن لیستی برایەتی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك رونكرابێتەوە. سەبارەت بەهەرێمی كوردستان ژمارەیەك پرس و بابەتی كەڵەكەبوی چەند ساڵەی حوكمڕانی و پەیوەندی نێوان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی پێویستە یەكلایی بكرێتەوەو بخرێتە سەر كاغەز بۆئەوەی لەلایەن هەردولاوە ئیمزای لەسەر بكرێت، سەرەنجام ببێتە بنەمای بەیەكەوە كاركردنی داهاتوو، هەروەها پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم. دیارترین ئەو پرسانەی نێوان هەردولا بریتیە لەپرسی ئیدارەدانی ئابوری هەرێمی كوردستان و ئاگاداربونی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەناو حكومەتی هەرێم لە فرۆشتنی نەوت و شێوەی خەرجكردنی پارەو وردەكارییەكانی دیكە. رێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی هەرێم چ وەك فەرمانگەی پەیوەندییەكان، چ وەك پەیوەندییەكانی هەرێم، بەیەكەوە بڕیاردان لەسەر پرسە چارەنوسسازەكانی پەیوەندیدار بەهەرێمی كوردستان. هاوكات پرسی پێدان و شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتی زیاتر بە دەسەڵاتە خۆجێییەكان، پارێزگاكان، تا بتوانن بەبێ گەڕانەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران یان وەزارەتەكان ئیشوكارەكانیان رایی بكەن، بەتایبەت لەخەرجكردنی دارایی و بڕیاردانی ئابوریی و پرسە ئیدارییەكانی دیكە. لەلایەكی دیكە پرسی بەهێزكردنی دامەزراوە دەستورییەكانی حوكمڕانیی باسێكی دیكەیەو داوادەكرێت هەردولا پشتیوانی لە دامەزراوەكانی حوكمڕانی بكەن، بۆنمونە دامەزراوەی دادوەریی كە هەم بەتەواوی لاسەنگ بووە بەهۆی دەستێوەردانی سیاسی و هەمیش پێویستە چاكبكرێت و ئینجا پشتیوانی بكرێت. هەروەك پرسی یەكخستن و ئیدارەدانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان باسێكی دیكەیەو پێویستە رێككەوتنی لەبارەوە بكرێت. پێویستە بەرلە 18 مانگ رێككەوتنی سیاسی روون لەنێوان یەكێتی نیشتیمانی و پارتی یەكلابوبێتەوە، تا بتوانرێت دەستنیشانكردنی پارێزگاری نوێی كەركوك لە (یەكێتی نیشتیمانیی) و پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی هەنگاوی عەمەلی بنێت، ئەگەر رێككەوتنەكە ئامادەنەبێت كۆبونەوەكەی 18 مانگیش ئاسان نابێت، چونكە ئەسڵی كیشەكان بریتیە نییە دابەشكاریی پلەو پۆست و جومگەكانی حكومەت، بەڵكو پرسەكە گێڕانەوەی هاوسەنگییە بۆ حوكمڕانیی كوردستان كە ماوەی چەند ساڵێكە بەهۆی هەژمونی تاك حزبیی بەتەواوی لاسەنگ بووەو حكومەت و حكومڕانی سیمای نوێنەرایەتی خەڵكی كوردستانی پێوە دیار نەماوەو یەك رەنگی وەرگرتوە.
.gif)
د. هەردی مێد دیپلۆماسی حكومهتی ههرێم جگه لهوهی حزبییه، واته بهرژهوهندی و لۆژیكی حزبی به سهردا زاڵه، دوو خهسڵهتی تری ههن كه كهم تا زۆر له سهری نهدواوین، له كاتێكدا به رای من ههردووكیان دوو گرفتی سهخت و دوو لهمپهری زهقی بهردهم نشونما و پێشكهوتنی ئهم كایهیهن. یهكهم، نهبوونی كهسی پسپۆر و به ئاگا له پهیوهندیه نێو دهوڵهتیهكان و بواری دیپلۆماسیه. زۆرێك لهوانهی ئهمڕۆ بونهته ئهكتهر و دیپلۆمات له ههرێم، پسپۆری ئهم بواره نین. زۆرینهی بهرێكهوت و پاشان تهنها به فهزڵی زانینی زمانی ئینگلیزیهوه لهم بوارهدا تهعینكراون. ههژاری ئهزمون و دهستپێتی نوخبهی سیاسی له ساڵانی ١٩٩٠ كان دۆخێك دروست دهكات كه كهسانێك تهنها لهبهرئهوهی زمانی ئینگلیزی دهزانن و به رێكهوت به یهكێك له پیاوه سیاسیه دهستڕۆشتووهكان دهگهن، دهبن به وهرگێر، دواتر بهرپسی حزبی و حكومی. واته، زمانی ئینگلیزی زهمینهی سهركهوتن به پهیژهی حزب و حكومیان بۆ دهسازێنێت، ئهمه جگه لهوهی ههندێكشیان دهبنه ئهكتهری زۆر گرنگی بواری دپلۆماسی. كاتێك تهماشای ڕێڕهوی كهسیی زۆرێك له دیپلۆماتهكان دهكهیت، خێرا وا ههست دهكهیت كه دواجار <پێوهری بنهڕهتی> بوون به دیپلۆمات له ههرێم زانینی زمانی ئینگلیزیه، نهك قاڵبونهوه و بوونی پاشخانی زانكۆیی له بواری دیپلۆماسی. گرفتی دووهم، نهبوونی كهسانی پسپۆر و لێكۆڵهوهره لهم دهستگایهدا سهبارهت سیستهمی سیاسی و دهستگایی وڵاتانی خۆرئاوا. بۆ نمونه، كێ ههیه ئهمڕۆ له كوردستان و له دهستگای دیپلۆماسیدا ئاشنای سیستهمی سیاسی ئهمریكا بێت؟ كێ ههیه ئاشنا و پسپۆری كۆنگریسی ئهمریكی بێت و بزانیت به راستی ئهم دهستگا زهبهلاحه چۆن كار دهكات؟ چۆن كورد دهتوانیت مامهڵه لهگهڵ سهرۆكی ئهمریكا، پهنتاگۆن، تد بكات و بهرژهوهندیهكانی بپارێزێت گهر سهری له پرۆسهی دانوساندن و گهشتن به كۆدهنگی، گهمهی كۆمیتهكان، لهمپهر و كۆنترۆلی پهرلهمانی… نێو كۆنگریس دهرنهچێت؟ ساڵانێك لهمهو بهر وڵسن بۆ گوزارشتكردن له گرنگی و ههیمهنهی كۆنگرێس له سهر گهمهی سیاسی له ئهمریكا دهیوت سیستهمی سیاسی ئهمریكا بریتیه له <حكومهتی كومیتهكانی كۆنرێس>. بۆیه، ههرگیز، كورد ناتوانیت به بێ سهردهرچۆن و جڵهوكردنی گهمهی سیاسی و پهرلهمانیی نێو كۆنگرێس بهرژهوهندیهكانی له ههڵبهز و دابهزی دۆخ و ناجێگیری گهمه نێودهوڵهتیهكان بپارێزێت، ههر هیچ نهبێت لهگهڵ ئهمریكادا. لهم دیگایهوه، دهبێت لهمهودوا كار بۆ عهقڵانیكردنی دهستگای دیپلۆماسی بكرێت، به شێوهیهك كار بۆ پێناسهكردنهوهی پێوودانگهكانی تهعیبوونی تێدا بكرێت، هاوتا ههوڵی پهروردهكردن و هێنانهپێشهوهی ئهو لێكۆڵهوهر و پسپۆره جددیانه بدرێت كه ئاشنای دهستگا سیاسیهكانی خۆرئاوان و دهشێت پشت به توانا و ئهزمونیان ببسرێت بۆ پتهوكردنی دیپلۆماسی كورد.
شەپۆل عەلی عەسكەری دیسانەوە ساویلکەیی ئەم میللەتە مرۆڤ تۆشی قسەکردن ئەکات باسی خانمێکی ئەکەن لە سلێمانی پەیدابوە کە خێر و خێراتێکی زۆر ئەکات و بۆتە خەمخۆری هەژاران و فرمێسکی (تمساحیان) ببورن هەژاریان بۆ دەڕێژێ و کەوتۆتە خانوو کڕین بۆ ئەم خەڵکە و شوکر گەیشتۆتە ئاستێک کە هەنگاوێکی زۆر کەم ماوە بۆ بنبڕکردنی هەژاری لە سلێمانی بۆ هەتاهەتایە ، بەندە دەستخۆشی لە خانمە ئەکات و هیوای ئەوە دەخوازم کە نمومنەیان زۆر بێ و خەمخۆرێکەی شار و شارۆچکەکانی دیکەش بگرێتەوە.......! بەڕاستە برادەری ئازیز ...؟ معقولە ئەوەندە ساویلکە بین کە تۆزقاڵێک بیر و هۆشمان نەمێنێ بپرسین باشە ئەم خانمە نە معملی و نە شەریکاتی هەبوە پێشتر و نە بە ئارەقەی ناوچەوانی نە خۆی تایەفەکەی و نە مێردەکەشی پەیدایکردوە ئەی چۆن ئەم هەموو پارەیە بەم شێوەیە سەرف ئەکات ؟ ئەوەندەی من ئاگاداریم لۆتەریشیان (یانەسیب)بۆ دەرنەچووە ،بەڵام خۆ هەر ئەمان نین هەر کاکەیە و هەستاوە بە دروستکردنی خەستەخانە و ڕێکخراوی خێرخوازی و هونەری و......هتد .لە کاتێکدا هەرچی فەرمانبەرانی هەرێم هەیە بە پێشمەرگە و شەهیدان نیو مووچە وەردەگرن کەچی ئەمانەش دەبینین کەوتونەتە سەرفکردنی خێرخوازی باشە پێم ناڵێن ئەم هەموو پارەیە لەم قەیرانەدا چۆن پەیدابوو. خەڵاتی بلە، منداڵپارێز، دەزگای بارزانی،دەزگای شەهید .....هتد ئەمانە چۆن و لە کوێ و کێ سەپۆنسەریان ئەکات و هەر یەک لەم دەزگایانەی خاوەنی سەدان هەزار ئەگەر ملیۆن نەبێ دۆلارن .هیچ سەرچاوەی پارەکانیان ڕوون نییە بۆ تۆی میللەت ....! هاوڵاتی بەڕێز تاکی کاڵ فام و هەندێکیش لە فەرمانبەرە ناڕازیانەی کە هاتبوونە سەر شەقام و داوای مافی خۆیان ئەکرد بۆ لەکاتی حیسابدا تەمبێتان نەکردن و چوون و بەوپەڕی خۆشحاڵیەوە دەنگتان پێیان دایەوە کردتانەوە بە حاکمی خۆتان دەهەستە لە خەوە تۆزێک بیر بکەوە ئەم پارانەی کە هەندێ جار سەرفی ئەکەن هیچی بە خۆڕایی نیە هەمووی پارەی ئێوەیە واتە ڕۆنی خۆتە لە سمێڵی خۆتی ئەدەیتەوە هیچ منەتیشی تیانیە ئەمە لە لایەک. لایەنێکی تری ئەمانە کاری شارەوانی و نیشتەجێکردنە کە لانە بۆ بێ لانەکان دابین بکات وەک ئەوەی لە وڵاتانی دیموکرات هەن حکومەت زەوی دابەش ناکات بەسەر کەسدا بەڵکو شارەوانێکان خانوو بەرە دروست دەکەن ئەو کەسانەی دەخەنە ناو کە مەرجەکانی نیشتەجێکردنیان تێدا هەیە، کۆمەڵێ پرنسیپی خۆیە هەیە لە کاتێکی تردا باسی لە سەر دەکەین. ئەمە پاەری بیرە نەوتەکان و گومرگەکان و پارەی فرۆشتنی خاک و ویژدان و ڕەوشتی خۆیانە خێرت پێدەکەن . جا تکایە وەرنە هۆشخۆتان بەسە ئەمانە بکەنە کەڵەگا بەسەر خۆتاندا فێربن وەک چاکەت زەردەکانی فەڕەنسا مافی خۆتان بسێنن لەبەر ئەوەی ماف نادرێ دەسندرێت لە کۆتاییدا دیسانەوە دەڵێم نامانەوێ قسە بکەین تکایە مەمانهێنە قسەکردن. خوا گەورە چاکی بکات بەخوا بەم میللەتە چاک نابێ....!
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
