عەلی مەحمود       ئەوەی هەواڵەكان فەنزوێلا رۆژانە دەخوێنێتەوە, وا دەبینێت مادۆرۆ ستالینێكەو كۆلاكەكانی لە سۆفخۆزو كۆلخۆزەكان زیندانی كردوەو و بەرازو مانگاكانی لێسەندونەتەوە و سەنتیمەترێك زەوی بە دەستیانەوە نەماوەو سەرجەم كارگاو كارخانەكان دەستیان بەسەردا گیراوەو موڵكداری تایبەتی تەیریشی بە ئاسمانەوە نەهێشتووە, ئەم خەڵكە پێش شافێز هەموو لە بەختیاری و خۆشی و دیموكراسیدا بە ئارامی ژیاون, كەراكاس جیهانی دیلمۆنێك بووە بۆ خۆی, شارە ئەفسانییەكەی ئارامی و ئاسایشی و یەكسانی و بەختەوەری بووە, ئەم دێوەزمەیەی ناوی شافیز بوو هەمووی تێكداو بەسەر یەكدا وێرانیكرد, ئێستا ئەوەی لەل بكات زمانی دەبڕێتەوەو رۆژانە لەسەر شەقامەكان سعودیە ئاسا هەر سەرەو بە دەستی شمشێر بەدەستەكان دەپەڕێنرێن, هەر دەستەو لە بنەوە فت دەكرێت, لەم وڵاتە پێشتر برسێتی و جیاوازی چینایەتی نەبووە, رۆژهەڵات و رۆژئاوای كاراكاس بە سەنتیمەتر باڵەخانەكانیان لە یەكتری بەرزتر نەبووە, هەنووكە رۆژانە زیاتر لە سعودیەو روسیا نەوتی هەناردە كردووەو بە ناوی میرەكانی كەراكاسەوە لە بانكەكانی سویسراو ئەمەریكا هەڵگیراون, لە هەڵبژاردنەكان شافێزو مادۆرۆ بە رێژەی 99,99% دەرچوونەتەوە, بۆ وەڵامدانەوەی ئەم خاڵانەو دەرخستنی راستییەكان ئێستاو پێش سەركەوتنی شافیز لە چەند بەشێك كۆمەڵێك زانیاری دەخەمە بەردەستان كە راگەیاندنەكان خۆیان لە بڵاوكردنەوەی دەپارێزن. راگەیاندنەكانی ئەمەریكا لە ساڵی 2017ەدا 3880 هەواڵی لەسەر فەنزوێلا هەبووە, 11 هەواڵ لە رۆژێكدا, كە 91%ی بە خراپە باسی فەنزوێلای تێدا كراوە, راگەیاندنی ئەڵمانیا لە هەمان ساڵدا 630 هەواڵ , مەكسیك و كۆڵۆمبیا 4200 هەواڵ هەموو تیایدا بە خراپە باسی دەسەڵاتی ئێستای فەنزوێلا كراوە, راگەیاندنی شیلی 3133 هەواڵی لەسەر فەنزوێلا بڵاو كردۆتەوە زۆرینەی بە خراپە, تەنها رۆژنامەی شەرق ئەوسەتی سعودی ساڵی 2018 زیاتر لە 500 هەواڵ و وتاری لەسەر فەنزوێلا بڵاوكردۆتەوە, یەك هەواڵی بە چاكە نەبووە, هیچیان باسی ئابلوقەیان نەكردووە بەسەر فەنزوێلادا سەپاوە, ئامارو زانیاری ورد و زانستیان بڵاو نەكردۆتەوە, بە تایبەتیش راگەیاندنی كوردی زۆر كۆڵەوارن لەو ئاستەدا, ئەوەی باسكراوە سۆسیالزم دەوڵەمەندترین وڵاتی ئەمەریكای لاتینی بەرەو برسێتی و ئاوارەیی بردووە, ئەدی دەبێت ئاماری هەواڵەكانی ساڵی 2019 بگاتە چەند؟. لە سەرەتای سەدەی بیست و تا ناوەڕاستەكەشی بە تایبەت ساڵی 1928 دا فەنزوێلا یەكەم بەرهەم هێنەری نەوت بووە لە جیهاندا, تەنانەت لە جەنگی جیهانی دووەم نەوتی فەنزویلی رۆڵی گرنگی گێڕا لە بڵاو بونەوەی سوپای ئەمەریكا لە جیهاندا, ماشینی جەنگی سوپای هاوپەیمانانی بە ئیش خستبوو.  راستە فەنزوێلا خاوەند 300,878 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەكە و لە پلەی یەكەمی جیهاندایە, وەلێ یانزەهەمین بەرهەم هێنەری نەوتە لە جیهان و شەشەمی ئۆپێكە, رۆژانە 2276967 هەزار بەرمیل نەوتی لە ساڵی 2018 بەرهەم هێناوە كە دەكاتە تەنها 20%ی بەرهەمی سعودیە, لەو بڕەش لە ساڵی 2014 ەدا تەنها 1,514,000 بەرمیلی لێ هەناردە كردووە ئێستاش لە خوار ئەو ئاستەیە, ئەوەی شایانی باسە پێش بە دەسەڵات گەیشتنی شافێز فەنزوێلا رۆژانە 3,2 ملیۆن بەرمیلی هەناردە كردووە, لە بەشەكانی داهاتوودا دەبینین ژیانی هاووڵاتی ئەوكات باشتر بووە یان لەسەردەمی شافێز , پێشبینی دەكرێت لە سەپتەمبەری ئەمساڵ هەناردەی نەوت بۆ 2,5 ملیۆن بەرزی بكاتەوە, واتا فەنزوێلا لە ئێستادا تەنها 18,24%ی سعودیە نەوتی هەناردە كردووە, یەدەك كاتێك دەبێتە پارە كە بەرهەم بهێنرێت و ساغ بكرێتەوە لە بازاڕ, وەلێ كاتێك خاوەو لە ژێر زەویدایە و نەكراوەتە پارە, سەرمایەی دوارۆژە نەك ئەمڕۆ, بەڵام تێچووی بەرمیلێك نەوتی فەنزویلی 23,5 دۆلارە بۆ دەرهێنان و ناردنە دەرەوە, كەچی لە كوەیت 8,5 دۆلار, سعودیە 9,9 دۆلار, عێراق 10,7 دۆلار, ئێران 12,6 دۆلارە , .... بە تایبەتیش نەوتی قورس لە هەرێمی ئۆرینكۆی فەنزوێلی نرخی تێچوی دەرهێنانی وەك نەوتی لمی كەنەدایە, كە 41,1 دۆلارە بۆ بەرمیلێك لە ساڵی 2015ەدا, كە لە هەمان ساڵدا نەوتی ئۆپێك نەك فەنزویلی بەشێوەی گشتی 51,06 دۆلار بووە, بۆیە پارەی سافی ماوەی نەوتی فەنزوێلی كەمترە لە وڵاتانی دی, راستە هەموو نەوتن, وەلێ لە روی تێچووی دەرهێناندا جیاوازن, بۆیە پارەی بە دەستهاتووی نەوتی فەنزوێلی و كەنەدی و ئەمەریكی و ئیكوادۆری كەمترە لە نەوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست, لە هەندێك كاتدا بە تایبەت ئەو كاتانەی نرخ دابەزی دەبینین نرخی دەرهێنان و هەناردەكردنی خۆی دەرنەهێناوەتەوە, ئەمە سەرباری ئەوەی حكومەتی فەنزوێلا هەرزانترین بەنزین و سوتەمەنی لە جیهاندا پێشكەش هاوڵاتیەكانی دەكات, لیتری بە یەك سەنت, ئەمەش وەك باوەڕێك شافێز هەیبوو نەوتی خەڵكە دەبێت بۆ خەڵك بە خۆڕایی بێت, كە بەشی زۆری بە قاچاغ بۆ وڵاتانی دەوروبەر بە تایبەت كۆڵۆمبیا دەڕوات, كە بۆ خۆشی بەرهەم هێنەری نەوتە, بۆ رێگریكردن لەمە حكومەت بڕیاری داوە لە رێگای كارتی هۆملاندەوە هاوكاری هاووڵاتیان بكاتەوەو نرخی بەنزین گران بكات, ئەوانەی كارتی هۆملاندیان هەیە بە نرخی جاران بەنزینیان پێ دەدرێت, كارتی هۆملاند كارتێكە هاوتای كۆپۆنی خۆراكی لەمەڕ خۆمانە دەدرێت بە هەژارانی فەنزوێلا.  هەمیشە كۆمپانیا ئەمەریكیەكان باڵادەست بوونە بەسەر نەوتی فەنزوێلاو تاڵانیان كردووە, تەنانەت ئێستاش 41%ی نەوتی فەنزوێلا بۆ ئەمەریكا دەڕوات, بۆیە نەوت ناوەندی مامەڵەی ئەمەریكا بووە لە گەڵ فەنزوێلا, بە تایبەتیش پاش دۆزینەوەكانی ساڵەكانی 2000 بە دواوە, كە فەنزویلای گەیاندە خاوەند یەكەم یەدەك لە جیهان ئەم وڵاتە گرنگی زیاد بوو بۆ ئەمەریكا, تەنانەت لە 11ی ئەبرێلی 2002 دا بیدرۆ كارمۆنا جەنەراڵی نەوت كودەتای كرد بەسەر شافێزدا, كۆمپانیای نەوت ناوەندی كێشمە كێشەكان بوو, كرێكارانی نەوت دژ بە شافێز دەستیان دایە مانگرتن و بەرهمیان كەمكردەوە, لێ لە 14-4ی هەمان ساڵدا پاش 48 كاتژمێر لە كودەتاكە, بە پشتیوانی خەڵك شافێز گەڕایەوە "میرا فلۆریس" كۆشكی كۆماری" و كارمرناش بووە پەنابەر لە كۆڵۆمبیا. فەنزوێلا سەدەیەك زیاترە لەسەر نەوت ژیاوە بە بونی جیاوازی زۆری زەقی چینایەتیەوە, هەمیشەش سەرچاوەی نەخۆشی كوشندەی هۆڵەندی بووە لەم وڵاتە وەك كوردستان, چۆن كوردەكان گۆشتی برژاو لە ئەرجەنتینی زیاترە خۆن, بەهەمان شێوە ئێستاش فەنزوێلییەكان ویسكی لە سكۆتلەندییەكان زیاتر دەخۆنەوە, جیاوازیەكە ئەوەیە جاران هەژاران ناڕازی بوون بە بەشی خۆیان, ئێستا ئۆلیگارشی و سەرمایەداران, رێك پیچەوانەی كوردستانەكەی خۆمان كە بۆتە بەهەشتی سەرمایەداران.

ئارام سەعید زۆر نمونە لە جیهاندا زیندون و رۆژانە بەرچاومان دەكەون، راستیەكی حاشاهەڵنەگر هەیە لە هەرێمی كوردستاندا كە رێژەیەكی بەرزی خەڵك لە سیاسەت زویرەو نایەوێت توخنی كەوێت.رێژەیەكی تریش ئەوانەن كە بێئومێد بوون لەوەی گۆڕانكاری لە هەرێمی كوردستادا بكرێت، ئەوانی كەش لە سیاسەتدان و بەشێكیان كە ئومێد و هیوایان بەگۆڕین و لەسەركارلابردنی پارتی و یەكێتی هەیە جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە نمونە ، ئەو رێژەیەی دەمێنێتەوە ئەوانەن بۆ دەسەڵاتی هەردوو بنەماڵەكە كار دەكەن.  لە وڵاتانی پێشكەوتوشدا ژمارەیەكی كەمی خەڵك بەشداری سیاسی دەكات بەڵام ئەوكاتەی بڕیاڕێك دەدرێت كە لەبەرژەوەندی توێژێك یان هاوڵاتیان نیە ئەوا هەمووی ئامادەیە بێتە سەرشەقام و داوای مافی خۆیی و ئەوانی تر بكات،  بەكورتی و كوردی لە جیهاندا هیچ تەجروبەیەك نابینین گۆڕانكاری گەورەی دروستكردبێت بەبێ بەشداری چالاكی خەڵك،واتە لەهەموو حاڵەتێكدا هەر هێزێك چەند ئیرادەی بەهێز بێت و خاوەنی پرەنسیپی گەورە بێت هەر پێویستە بەشداری فراوانی ئەو توێژانە هەبێت كە پێویستیان بە گۆڕانكاریە. ئەوەی ئەو تەوژمی بەشداریەی لاوازكردوە ئەوەیە هێشتا لە هوشیاری تاكی ئێمەدا چاوەڕوانیی هەیە وئامادە نیە بۆ ماوەیەك دەستبەرداری بەرژەوەندی شەخسیی بێت بۆ بەرژەوەندی گشتی كە دواتریش بەقازانجی خودی تاك دەگەڕێتەوە، كە ئەمەش قوربانیدانی دەوێت،  ئەوكاتەی هێلەك زەردەكان لە فەرەنسا هاتنە سەرشەقام لەڕوویی شەخسیەوە وەك تاك سەیربكرێن زەرەرمەند بون و قوربانیان دا بەڵام كە داواكاریەكانیان دێتەدی ئەوكات هەموان سوودمەند دەبن.  ئەوەی لەچەند ساڵی رابردودا پارتی و یەكێتی چاندویانە بێ ئومێدیە كە زۆر زیانی گەیاندوە و ئەوەش یەكێكە لەو چەكە گەورانەی ئەوانی هێشتۆتەوە  لەمبارەیەوە لەچەند رۆژی رابردودا سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە نمونەیەكدا ژمارەی قوربانیانی هاتوچۆ ی راگەیاند كە ئەویش بەراوردێك بوو لە نێوان ئەو ژمارە ترسناكەو نەهێشتنی ئەو هەموو ستەمە كە قوربانیدانی دەوێت. چ سەركردەیەك دەتوانێت بەتەنیا كاریگەری گەورە دروست بكات ئەگەر ئومێدەكانی ئەو هاوڵاتیانی لەگەڵ نەبێت؟ بۆیە دەبێت پارتی و یەكێتی لە دەسەڵات دووربخرێنەوەو گرنگە بێدەنگی تێكبشكێنرێت و چیتر لەسەر هیچ جۆرێك لە مافخواردن سازش نەكرێت هەر ئەم جوڵەیەش كاركردنە بۆ گەیشتن بە هیواو ئاواتەكان كێشەكە ئەوەنیە كە هاوڵاتی نازانێ چی بكات بەڵكو هەموان دەزانن چی بكەن ،بەڵام بۆ نایكەن ؟  كاتێك كە سەیری دیمەنێك یان وێنەكەی دەكەین ئەگەر چاومان تەنها گۆشەیەكی تاریكی بینی ێەوا دەبێت بێینە دواوەو سەیری كۆی دیمەنەكە بكەین، بۆ ئەوەی خودی دیمەنە گەورەكەمان لەیاد نەچێت ،بینینی تەنها گۆشەیەكی تاریك هەموو وێنەكەمان پێ نابەخشێت بەڵكو ئەو سەیركردنە تەنها دیوە تاریكەكەیە لێرەدا ”زووم ئاوت ” چاومان بگەڕێنینەوە دواوە بۆ بینینی كۆی دیمەنەكە تا تروسكایی گڵۆپەكەی نەوەی نوێ ببینین كە لایەنە رۆشنەكەیەو بەرەو ئاوات هەنگاو بنێین.  ئەوەی پشتگوێی دەخەین و ئێستا نایكەین دەبێت هەر كاتێكی تر بێت بەدەستی خۆمان بیكەین،كەواتە بۆ ئێستا نەیكەین؟ دە ساڵی تریش بێت ئەبێت هەرئەو كارە ئەنجام بدەین  ئەگەر چاوەروان بین لەدەرگا بدرێ و پێمان بڵێن هەستە كارەكانی خۆت ئەنجام بدە ئەوكات دەبێت هەردانیشین. ئەوكاتەی مامۆستایان لە میحنەتدا بون و توێژەكانی تر نەچونە پاڵیان نەیانتوانی بە تەنها سەركەوتوبن، بۆ كەمئەندامان، كارمەندانی تەندروستیش هەروایە، بۆیە دەبێت هەموان پێكەوە بەردەوام لەگەڵ ئازارەكانی یەكتربین.  لێرەدا زۆر گرنگە ئەو بەیتەی سەعدی بەیاد بهێنینەوە كەدەڵێ: : بەنی ئادەم هەموان جەستەی یەكترن كە لە ئافەرینەوە لەیەك گەوهەرن  ئەگەر رۆژێك ئەندامێكی بە ئازار بكەوێت ئەندامەكانی تر ئارامیان لێ هەڵدەگیرێت  ئەگەر تۆ لە دەردوبەڵای ئەوانی تر بێ غەمی شایەنی ئەوەنیت پێت بوترێت ئادەمی

لاوك سەڵاح شەڕی بەرفراوان و دروستکراوی داعش تەواو بوو، نیشتمانێک وێران و خاپوور بوو، بەهاکانی مرۆڤدۆستی بەر لە خاپوور بوونی دیوار و ماڵ و کارگەکانی نیشتمان وێران بوون. داعش حیکایەتێک لە مێژووە، بەڵام ناتەواو، بۆمبایەک لە نیگەرانی و دڵەراوکێ و بێ ئۆقرەیی بۆ ئاییندە کە پەنابەر و ئاوارە، ئەنجام و رووە راستەقینەکەیەتی، بەداخەوە، تا گرفتەکانی پەنابەر و ئاوارە بەردەوامبن، تارمایی داعش بەردەوامە بۆ چەندان ساڵی دیکەش. لە نێوان هەڵکەندن لە شوێن و گەرانەوە بۆ زێد گەشتێکی سایکۆلۆژی دوور و درێژە، هەموو مێژووت لە رێگەی هەست و و ترپەی دڵتەوە دەخاتە گومانەوە، پێویستت بە تیورە سیاسییەکان و راپۆرتەکانی میدیا نییە، لە بەرئەوەی خانەکانی خوێنت راستیەکان تۆماردەکەن. لە ئێستادا، لەم دۆخەکەدا سەر هەڵگرتن لە نیشتمان سەرهەڵگرتن نییە لە دیکتاتۆریەتی دەوڵەت و سەرهەڵگرتن نییە وەک قوربانی جەنگی سارد، تەنانەت سەرهەڵگرتن نییە لە فاشییەتی نازییەکان، ئەم سەرهەڵگرتنە هاواری داڵدەدان نییە لە وڵاتێکی دیکە لەبەرئەوەی سەر بە ئایدیۆلۆجیایەکی دیارکراویت، بێگومان ئەم هەڵاتنەش لەبەر هۆکاری ئابووری و برسێتی و دۆزینەوەی هەلی کار نییە. چ هۆکارێک باوکێک دەگەیەنێتە ئەو ئەنجامەی بڵێت بۆ دابینکردنی مەکتەبی منداڵەکانم ئامادەم ئەم نیشتمانە لە بوونمدا بسڕمەوە. هەڵاتن لە نیشتمان، هەڵاتنە لەو ترس و تۆقاندن و توندوتیژیە کە سەرتاپا کۆمەڵگەی لە چەندان پرۆسەی مەرگدا هەڵتەکاندووە، هەڵاتنە لە نەمانی مۆراڵە مرۆییەکان، لە نەناسینەوەی ئەو جوگرافیایەی یەکەمین عەشقمان تیا چاند. هەڵاتن لە نیشتمان، هەڵاتنە لە خودی خۆمان، لەو ناشرینییەی لە ناخماندا هەستی پێدەکەین، هەڵاتن بۆ جوگرافیایەکی نوێیە بە هیوای ئەوەی لەوێوە پەیوەندییەکی نوێ لەگەڵ نیشتماندا هەڵچنینەوە و خۆشمان بوێتەوە. هەڵاتن، لە نیگەرانی و تۆقاندنی ناو زێدەوە دەمانداتە دەست نیگەرانییەکانی ململانێ و پێکدادانە کەلتوورییەکان، هەر لە نەزانینی زمانەوە تا دەگاتە نەناسینەوەی منداڵەکەت، ئەو زمانەی ئەو لەگەڵت قسەی پێدەکات ئەو زمانە نییە کە تۆ لەگەڵ باوکت قسەت پێدەکرد. بنەمایەک بۆ گەشەسەندێکی ئاساییانە و خۆرسکانە و سروشتییانە نییە لە بەرئەوەی هەردووکتان سەر بە دوو ژینگەی جیاوازن. ئێستا، ئەو توندوتیژیە سەرتاپا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گرتۆتەوە، هەر لە دامەزراوەکانەوە تا کەسەکان بە روونی و بە ئاشکرا بە شێواز و رەفتارماندا دیارە، کێ لە ئێمە بەرلەوەی تۆمەتباربکرێت و تۆمەتی ئاراستە کرا بێت، بەرگری لە فریشتەیی خۆی ناکات. هەموو هەست دەکەین تاوانبارین! لە هەفتا ساڵی رابردوودا، هەر لە پاش تەواو بوونی جەنگی دووەمی جیهان، دونیا هەر لە بیناکردنەوەی دیوارە رووخاوەکانی جەنگەوە تا دا‌‌هێنانی تەلەفۆنی ئای فۆن بە چەندان گۆرانکاری سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتیدا رۆیشتووە. پرۆژە ئابوورییەکان زیادیان کردووە، دونیا بەرەو سیستمێکی نوێ لە جیهانگیریدا خۆی نواندووە و هەوڵیداوە وەک گوندێک جومگە سەرەکییەکانی خۆی بەیەکەوە ببەستێت و بە ئاسانی دەستت بەوەی دەتەوێت بگات. کەڵێنی نێوان چینی دەوڵەمەندان و هەژاران لە ئەوروپادا بەرەو کەمبوونەوە چووە و ئایدیۆلۆجیا کلاسیکییەکان باویان نەماوە و سەردەمانێکە دونیا سەرمەستی خوڵقاندنی یەک بازاری جیهانی و یەک جۆر لە پارە و دراوە، بەڵام سەرباری ئەم هەموو دەستکەوتانە، بۆ رێژەیەکی بەرچاو لە پەنابەر و ئاوارە وڵاتانی جیهانیان تەنیوە، بۆ لەپاڵ وێنەی شەقامە بریقەدارەکانی دونیادا تەرمی پەنابەر و ئاوارە لە کەناری دەریاکاندا بە خنکاوی و بەنقوومی لەنگەر دەگرێت. هەڵە لە کوێی ئەم بەهەشتەی سەرزەمیندایە ئەگەر رێژەی پەنابەر تا بێت زیاد و زیاد بکات. ئەگەر دونیا ئەوەندە ئارام بووبێت و گەشەسەندی بەردەوامی بەخۆیەوە بینیبێت بۆ منداڵەکان لە کەناری رووباری غەریبیدا دەخنکێن؟ بۆ دەبێت مەرگ یاخود کەسایەتییەکی لەرزۆک شوناسێکی ئەبەدی منداڵەکەت بێت؟ ئایا دیاردەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی هەیە دوور لە پلانی سیاسی رووبدات. کێ بڕوای بە خۆرسکی لافاو و بوومەلەرزە سیاسییەکان ماوە! توندوتیژی تەنیا لە ئەنجامی هەرەشە دەرەکی و پەلاماردانی سوپاکانی دوژمنەوە روونادەن، ئەوەی کە ئێستا باوە توندوتیژی لە ناوەوە، لە هەناوی کۆمەڵگەوە بەرپادەبێت، زۆر جار توندوتیژی روودەدەن کە رەوایەتی حکومەتەکان و گروپەکان و دامەزراوەکان و رێکخراوەکان و خێزانەکان و تەنانەت هاورێیەتی بەتاڵ دەبێتەوە. نەمانی شەرعیەت لە ئاستێکی فراواندا نەمانی پرۆسە و رێکار و کۆی سیستمی کۆمەڵگەیە. ئەو کاتەیە کە کۆمەڵگە ئیتر توانای نییە، لاواز و بنێسە، بەهاکانی خۆی بپارێزێت و بەهای نوێش ناخوڵقێنێت. ئەوە توندوتیژییە کە هەموو کۆڵەکەکانی کۆمەڵگە دادەتەپێنێت و دۆخێک لە لاوازی و ئاژاوە دەبێتە هۆکار بۆ هەڵاتن لە نیشتمان و لە کۆمەڵگە و لە خود و هاتنەکایەی سەرەتایەکی سەختی پر ژان بۆ لە دایکبوونەوەیەکی ناسروشتی لە دونیایەک جیاواز لە وێنەکانی منداڵی کە ئیتر دەبنە تارمایییەکی کاڵی هەمیشەیی تەمەن.

كارزان هه‌ورامی     سەردانی ئەم دواییەی (نێچیرڤان بارزانی)، بۆ بەغدا كتو پڕ نەبوو، بڕیار بوو پێشووتر سەردانی سەرۆك وەزیرانی عێراقی كردبایە، بەڵام (دوو) رووداو هاتنە پێشەوە، دەبوو (نێچیرڤان بارزانی) هاوكێشەكەی راست بكردبایەتەوە، لەسەر چاوەیەكی باڵای پارتییەوە زانیومە كە (نێچیرڤان بارزانی)، هەوڵی یەكەمی: بەلارێدابردنی بودجەی گشتی عێراقی راستكردەوە، كە هەوڵێك هەبوو بۆ ئەوەی لەبەغداوە ئاستەنگ لەبەردەم پرۆژە بودجەی عێراق دروست بكرێت ئەویش لێدان بوو لە پشكی كوردستان و سەپاندنی چوار مەرج بوو، زانیاری تەواو هەبوو كە فشار لەسەر (عادل عەبدول مەهدی)سەرۆك وەزیرانی عێراق هەبوو، لەبارەی پرسی بودجەوە، هەڵبەتە لەم هەوڵەدا گومان لە (حەیدەر عەبادی) هەبوو كە ئێستا بوەتە سەرمەشقی ئەو ئاراستەی عێراق بگەرێنێتەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی رابردوو و سەرپەرشتی رەوتێك دەكات تەواو پێچەوانەی ئەو رەوتەیە كە (عادل عەبدول مەهدی) رۆڵی تێدا دەبینێت و دەیەوێت لەگەڵ هەرێمی كوردستان رێككەوێك، هەوڵی دووەم: ئاراستەیەك هەبوو بۆ ئەوەی پرسی (رێككەوتنی پێشمەرگە و سوپای عێراق)  بۆ كەركووك دوابخرێت، و ئەو هەماهەنگییەی لەنێوان هەولێر و بەغدا هەبوو لەسەر پرسی گەرانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركووك بەئاراستەیەكی دیكە بڕوات، ئەمەش لەسەردانی (نێچیرڤان بارزانی) بۆ بەغدا چارەسەر كرا. هەڵبەتە دوای سەردانەكە رێككەوتنێك لەنێوان هەولێر و بەغدا كرا بۆ ئەوەی دوو لێژنە دروست بكرێت، (لێژنەیەك بۆ هەماهەنگی پێشمەرگە و سوپای عێراق و لێژنەیەكی دیكە بۆ پرسی بودجە كە د.فوئاد حوسێن، وەزیری دارایی عێراق) سەرپەرشتی دەكات، ئەگەرێكی بەهێز هەبوو كە (نێچیرڤان بارزانی) ئەو سەردانەی نەكردبایە هەردوو پرسەكە بەلارێدا ببرابایە. بۆ داهاتووش (نێچیرڤان بارزانی) وەك سەرۆكی هەرێم، هەموو ئەگەرێك لەبەردەمی كراوە دەبێت كە دەبێت بە هاوبەشی لەگەڵ  (عادل عەبدول مەهدی)، رێگا لەو هەوڵانە بگرن كە دەیانەوێت عێراق و كوردستان بگەرێنێتەوە بۆ 16ی ئۆكۆتبەر، رەنگ بێت هیچ حزبێك بەقەد پارتی دەستی بە سیاسەتی ژێر بەژێر لەگەڵ بەغدا نەسوتابێت، بەتایبەت دوای پێشنیاری بڕینی بەشە بودجەی كوردستان و خستنەوەی دامەزراوەكانی كوردستان بۆ ژێر دەستی بەغدا لەلایەن هەندێك سەركردەی حزبییەوە، بۆیە پارتی زیاتر لە جاران دەیەوێت چاوی لەسەر بەغدا نەبرێت. رەنگ بێت لەنێوان هەولێر و بەغدا (كۆمیتەیەك یان لەشێوەی فۆرمێكی دیكە) دروست بكرێت كە ئەم كۆمیتەیە سەرپەرشتی كاری ئیداری و دارایی و سەربازی بكات، رەنگ بێت سەرۆكی كۆمیتەكە كاك (نێچیرڤان بارزانی و عادل عەبدول مەهدی) بن، كە بەهێزترین ئەگەرە و رەنگە لە داهاتوودا و لەدوای پێكهێنانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، (عادل عەبدول مەهدی) سەردانی هەرێمی كوردستان بكات و لەو بارەوە رێككەوتن بكرێت، هەرچەندە ئێستا لەسەر پرسی كەركووك و بودجە لێگەیشتنی باش هەیە و لە داهاتوویەكی نزیكدا پێشمەرگە و سوپای عێراق ئیدارەیەكی مەدەنی بۆ كەركووك دیاری دەكەن، بەڵام ئەمەگرنگە لە سێكتەرەكانی دیكەش رەنگ بداتەوە، كاری (نێچیرڤان بارزانی) لەبەغدا ماوە، رەنگ بێت خواستی (مەهدی) ئەوە بێت لەم قۆناغەدا هەرێمی كوردستان پشتیوانی بێت، چونكە نایەوێت لە هەرێمی كوردستانەوە دژایەتی بكرێت، خۆشی باش لەوە گەیشتووە كە پشتیوانی كوردستان و پارتی وەك حزبی دووەمی جەماوەری  لە عێراق بۆ ئەو زۆر گرنگ دەبێت، كاتی خۆی چونكە (عەبادی و مالیكی و ئیبراهیم جەعفەر) كەوتنە دژبەری كوردستانەوە، نەیان توانی حوكمرانیەكی باش بكەن. رەنگ بێت بەشێكی دیكەی نزیك بوونەوەی بەغدا لە كوردستان، پەیوەندی بەهاوكێشە نێودەوڵەتییەكەوە بێت كە دەیانەوێت جارێكی دیكە سیاسەتێكی تازە بۆ عێراق دابرێژنەوە كە دووربێت لە هەڵەكانی رابردوو، بەتایبەت (وشكردنی سەرچاوەكانی ئێران لە عێراق و هاتنەوەی سوپای ئەمەریكا بۆ عێراق و دوورخستنەوەی میلیشیا و حەشد لە سنوورەكانی عێراق و دووبارە هاتنەوەی كوردستان بۆ هاوكێشە سیاسییەكانی عێراق) كە سەرجەمیان ئەوە دەخوازێت سەركردایەتییەكی تازە لە عێراقدا رۆڵی خۆی ببینێت، بۆیە سەرجەم ئەو سەركردانەی ئێستای كوردستان و عێراق لە حكوومەتی داهاتووی عێراق رۆڵی دەبیینن، دەبێت سەرجەم ئەگەرەكانیان لەبەردەم كراوە بێت كە جارێكی دیكە رەوتێك لە عێراق ئەم پێكەوەیییە لەناو نەبات، چونكە ئەوەی ئێستا باجی داوە لە سیاسەتی رابردووی عێراق بەرانبەر بە كوردستان، خەڵكی كوردستان بووە، بۆیەگرنگە هەردوولا بگەرێنەوە بۆ سەر مێزی گفتووگۆ و دیالۆگی نیشتیمانی بەرێوە بچێت.  

د. کازم فاروق بەراوردکردنی دۆخی کەرکوک و ژیانی کەرکوکییەکان لە سێ قۆناغی جیاوازی پێش ٢٠٠٣ و پێش ١٦ ئۆکتۆبەر و دوای ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧دا بەراوردێکی نالۆژیکی و نادروستە. لە بنچینەدا بەراوردکردن بۆ وردبوونەوەیە لە دوو (یان زیاتر) دۆخی جیاواز و دیاریکردنی باشترینیانە، بەڵام کاتێک لە دۆخی کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر ورد دەبینەوە پەی بەو راستیە دەبەین کە ھاوڵاتیانی ئەو ناوچانە بەدرێژایی چوار دەیەی رابردوو بەنێو ھەمان دۆخی خراپی گوزەراندا ژیان بەرێدەکەن. نەک ھەر خەڵکی کەرکوک و ئەو ناوچانە، بەڵکو ھەموو مرۆڤێک لەم سەر زەمینە پێویستی بە مافە سەرەتاییەکانی وەکو ئارامیی، ئاسایش، ئازادیی، خۆشگوزەرانیی، ھەلی کار، سیستمێکی تۆکمەی پەروەردە و تەندروستیی، بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابووریی، پیشەسازیی، کشتوکاڵیی و بازرگانیی ھەیە.  پرسیارەکە ئەوەیە؛ کام لەم ماف و پێداویستیانە لەو سێ قۆناغە جیاوازەدا بۆ خەڵکی کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر بەردەست کراون؟ تا کەی کەرکوکیەکان لە چاوەڕوانی ژیانێکی خۆشگوزەران و ئابوورییەکی بەھێز و ھەلی کاردا بن؟ ئایا ھیچ کام لە دەسەڵاتدارانی ئەو سێ قۆناغە توانیویانە یەکێک یان زیاتر لەو مافانە بۆ خەڵکی ئەو ناوچانە دابین بکەن؟ خراپی باروگوزەرانی ھاوڵاتیان، نەبوونی ھەلی کار، ئابوورییەکی لاواز، رێگاوبانێکی وێران، خراپی کەرتی پەروەدە و تەندروستیی و کشتوکاڵ و پیشەسازیی، دۆخێکی ئەمنی ناجێگیر، ھە‌موو ئە‌مانە‌ بەردەوام سیمای ئەو شارە پڕ لە نەوتە و ناوچە جێناکۆکەکانی تر بووە. بەو پێیەی کەرکوکیەکان لەھەرسێ قۆناغەکەدا بە ھەمان دۆخی خراپی گوزەراندا تێپەریون و تا ئێستاش عەوداڵن بەدوای ژیانێکی خۆشگوزەران و شایستەدا، ھەر جۆرە ھیوا ھەڵچنینێک لەسەر ئەو عەقڵیەت و ھێزانەی کە لە قۆناغە جیاوازەکاندا (بە ئێستاشەوە) لەو ناوچانەدا دەسەڵاتداربوون جگە لە خۆخەڵەتاندن ھیچی تری لێ سەوز نابێت، بەڵکو پێویستە کەرکوکیەکان و مەخموریەکان و خانەقینیەکان و ھەموو خەڵکی ئەو ناوچانە بەدوای مۆدێلێکی نوێی حوکمڕانیدا بگەرێن لەسەر دەستی نەوەیەکی نوێ کە لە فەرھەنگ و بیرکردنەوەدا تەواو جیاوازبێت لە دەسەڵاتە فاشیلەکانی چوار دەیەی ڕابردوو.  

سەرتیپ جەوهەر         دەستنیشانكردنی پارێزگارێكی نوێ بۆ كەركوك یان هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی كێشە چارەسەرنەكراوەكان نییە، بەڵكو گرفتی بەردەم رێككەوتنی یەكێتی نیشتیمانی و پارتی لەوە واوەترە، پەیوەندی بەئیدارەدانی هەرێم و پرسی شەراكەتی راستەقینە لەحوكمڕانیی و داڕشتنی بنەمایەكی نوێیە بۆ چۆنیەتی بەیەكەوە كاركردن. پێویستە بۆ بەر لەكۆبونەوەی 18ی مانگ پرۆژەیەكی هاوبەش لەلایەن هەردولاوە ئامادەبێت بۆئەوەی ببێتە رێككەوتنێكی سیاسی نوێ‌ لانیكەم بۆماوەی 4 ساڵی داهاتوو، ئەو رێككەوتنە وردەكاریی چۆنییەتی بەیەكەوە كاركردن و شێوەی كاركردنی كابینەی نوێی حكومەت و وردەكاریی زنجیرەیەك دۆسییەی حكومەتی هەرێم و كەركوك و بەغدای لەخۆ گرتبێت. واتە بەرلەو وادەیەی دانراوە، پێویستە پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك یەكلایی كرابێتەوەو رێوشوێنی دەستنیشانكردن یان هەڵبژاردنی لەلایەن لیستی برایەتی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك رونكرابێتەوە. سەبارەت بەهەرێمی كوردستان ژمارەیەك پرس و بابەتی كەڵەكەبوی چەند ساڵەی حوكمڕانی و پەیوەندی نێوان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی پێویستە یەكلایی بكرێتەوەو بخرێتە سەر كاغەز بۆئەوەی لەلایەن هەردولاوە ئیمزای لەسەر بكرێت، سەرەنجام ببێتە بنەمای بەیەكەوە كاركردنی داهاتوو، هەروەها پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم. دیارترین ئەو پرسانەی نێوان هەردولا بریتیە لەپرسی ئیدارەدانی ئابوری هەرێمی كوردستان و ئاگاداربونی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەناو حكومەتی هەرێم لە فرۆشتنی نەوت و شێوەی خەرجكردنی پارەو وردەكارییەكانی دیكە. رێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی هەرێم چ وەك فەرمانگەی پەیوەندییەكان، چ وەك پەیوەندییەكانی هەرێم، بەیەكەوە بڕیاردان لەسەر پرسە چارەنوسسازەكانی پەیوەندیدار بەهەرێمی كوردستان. هاوكات پرسی پێدان و شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتی زیاتر بە دەسەڵاتە خۆجێییەكان، پارێزگاكان، تا بتوانن بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران یان وەزارەتەكان ئیشوكارەكانیان رایی بكەن، بەتایبەت لەخەرجكردنی دارایی و بڕیاردانی ئابوریی و پرسە ئیدارییەكانی دیكە. لەلایەكی دیكە پرسی بەهێزكردنی دامەزراوە دەستورییەكانی حوكمڕانیی باسێكی دیكەیەو داوادەكرێت هەردولا پشتیوانی لە دامەزراوەكانی حوكمڕانی بكەن، بۆنمونە دامەزراوەی دادوەریی كە هەم بەتەواوی لاسەنگ بووە بەهۆی دەستێوەردانی سیاسی و هەمیش پێویستە چاكبكرێت و ئینجا پشتیوانی بكرێت. هەروەك پرسی یەكخستن و ئیدارەدانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان باسێكی دیكەیەو پێویستە رێككەوتنی لەبارەوە بكرێت. پێویستە بەرلە 18 مانگ رێككەوتنی سیاسی روون لەنێوان یەكێتی نیشتیمانی و پارتی یەكلابوبێتەوە، تا بتوانرێت دەستنیشانكردنی پارێزگاری نوێی كەركوك لە (یەكێتی نیشتیمانیی) و پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی هەنگاوی عەمەلی بنێت، ئەگەر رێككەوتنەكە ئامادەنەبێت كۆبونەوەكەی 18 مانگیش ئاسان نابێت، چونكە ئەسڵی كیشەكان بریتیە نییە دابەشكاریی پلەو پۆست و جومگەكانی حكومەت، بەڵكو پرسەكە گێڕانەوەی هاوسەنگییە بۆ حوكمڕانیی كوردستان كە ماوەی چەند ساڵێكە بەهۆی هەژمونی تاك حزبیی بەتەواوی لاسەنگ بووەو حكومەت و حكومڕانی سیمای نوێنەرایەتی خەڵكی كوردستانی پێوە دیار نەماوەو یەك رەنگی وەرگرتوە.

د. هەردی مێد  دیپلۆماسی حكومه‌تی هه‌رێم جگه‌ له‌وه‌ی حزبییه‌، واته‌ به‌رژه‌وه‌ندی و لۆژیكی حزبی به‌ سه‌ردا زاڵه‌، دوو خه‌سڵه‌تی تری هه‌ن كه‌ كه‌م تا زۆر له‌ سه‌ری نه‌دواوین، له‌ كاتێكدا به‌ رای من هه‌ردووكیان دوو گرفتی سه‌خت و دوو له‌مپه‌ری زه‌قی به‌رده‌م نشونما و پێشكه‌وتنی ئه‌م كایه‌یه‌ن. یه‌كه‌م، نه‌بوونی كه‌سی پسپۆر و به‌ ئاگا له‌ په‌یوه‌ندیه‌ نێو ده‌وڵه‌تیه‌كان و بواری دیپلۆماسیه‌. زۆرێك له‌وانه‌ی ئه‌مڕۆ بونه‌ته‌ ئه‌كته‌ر و دیپلۆمات له‌ هه‌رێم، پسپۆری ئه‌م بواره‌ نین. زۆرینه‌ی به‌رێكه‌وت و پاشان ته‌نها به‌ فه‌زڵی زانینی زمانی ئینگلیزیه‌وه‌ له‌م بواره‌دا ته‌عینكراون. هه‌ژاری ئه‌زمون و ده‌ستپێتی نوخبه‌ی سیاسی له‌ ساڵانی ١٩٩٠ كان دۆخێك دروست ده‌كات كه‌ كه‌سانێك ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی زمانی ئینگلیزی ده‌زانن و به‌ رێكه‌وت به‌ یه‌كێك له‌ پیاوه‌ سیاسیه‌ ده‌ستڕۆشتووه‌كان‌ ده‌گه‌ن، ده‌بن به‌ وه‌رگێر، دواتر به‌رپسی حزبی و حكومی. واته‌، زمانی ئینگلیزی زه‌مینه‌ی سه‌ركه‌وتن به‌ په‌یژه‌ی حزب و حكومیان بۆ ده‌سازێنێت، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی هه‌ندێكشیان ده‌بنه‌ ئه‌كته‌ری زۆر گرنگی بواری دپلۆماسی. كاتێك ته‌ماشای ڕێڕه‌وی كه‌سیی زۆرێك له‌ دیپلۆماته‌كان ده‌كه‌یت، خێرا وا هه‌ست ده‌كه‌یت كه‌‌ دواجار <پێوه‌ری بنه‌ڕه‌تی> بوون به‌ دیپلۆمات له‌ هه‌رێم زانینی زمانی ئینگلیزیه، نه‌ك قاڵبونه‌وه‌ و بوونی پاشخانی زانكۆیی له‌ بواری دیپلۆماسی. گرفتی دووه‌م، نه‌بوونی كه‌سانی پسپۆر و لێكۆڵه‌وه‌ره‌ له‌م ده‌ستگایه‌دا سه‌باره‌ت سیسته‌می سیاسی و ده‌ستگایی وڵاتانی خۆرئاوا. بۆ نمونه‌، كێ هه‌یه‌ ئه‌مڕۆ له‌ كوردستان و له‌ ده‌ستگای دیپلۆماسیدا ئاشنای سیسته‌می سیاسی ئه‌مریكا بێت؟ كێ هه‌یه‌ ئاشنا و پسپۆری كۆنگریسی ئه‌مریكی بێت و بزانیت به‌ راستی ئه‌م ده‌ستگا زه‌به‌لاحه‌ چۆن كار ده‌كات؟ چۆن كورد ده‌توانیت مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی ئه‌مریكا، په‌نتاگۆن، تد بكات و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی بپارێزێت گه‌ر سه‌ری له‌ پرۆسه‌ی دانوساندن و گه‌شتن به‌ كۆده‌نگی، گه‌مه‌ی كۆمیته‌كان، له‌مپه‌ر و كۆنترۆلی په‌رله‌مانی… نێو كۆنگریس ده‌رنه‌چێت؟ ساڵانێك له‌مه‌و به‌ر وڵسن بۆ گوزارشتكردن له‌ گرنگی و هه‌یمه‌نه‌ی كۆنگرێس له‌ سه‌ر گه‌مه‌ی سیاسی له‌ ئه‌مریكا ده‌یوت سیسته‌می سیاسی ئه‌مریكا بریتیه‌ له‌ <حكومه‌تی كومیته‌كانی كۆنرێس>. بۆیه‌، هه‌رگیز، كورد ناتوانیت به‌ بێ سه‌رده‌ر‌چۆن و جڵه‌وكردنی گه‌مه‌ی سیاسی و په‌رله‌مانیی نێو كۆنگرێس به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی له‌ هه‌ڵبه‌ز و دابه‌زی دۆخ و ناجێگیری گه‌مه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان بپارێزێت، هه‌ر هیچ نه‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌مریكادا. له‌م دیگایه‌وه‌‌، ده‌بێت له‌مه‌ودوا كار بۆ عه‌قڵانیكردنی ده‌ستگای دیپلۆماسی بكرێت، به‌ شێوه‌یه‌ك كار بۆ پێناسه‌كردنه‌وه‌ی پێوودانگه‌كانی ته‌عیبوونی تێدا بكرێت، هاوتا هه‌وڵی په‌رورده‌كردن و هێنانه‌پێشه‌وه‌ی ئه‌و لێكۆڵه‌وه‌ر و پسپۆره‌ جددیانه‌ بدرێت كه‌ ئاشنای ده‌ستگا سیاسیه‌كانی خۆرئاوان و ده‌شێت پشت به‌ توانا و ئه‌ز‌مونیان ببسرێت بۆ پته‌وكردنی دیپلۆماسی كورد.

شەپۆل عەلی عەسكەری دیسانەوە ساویلکەیی ئەم میللەتە مرۆڤ تۆشی قسەکردن ئەکات باسی خانمێکی ئەکەن لە سلێمانی پەیدابوە کە خێر و خێراتێکی زۆر ئەکات و بۆتە خەمخۆری هەژاران و فرمێسکی (تمساحیان) ببورن هەژاریان بۆ دەڕێژێ و کەوتۆتە خانوو کڕین بۆ ئەم خەڵکە و شوکر گەیشتۆتە ئاستێک کە هەنگاوێکی زۆر کەم ماوە بۆ بنبڕکردنی هەژاری لە سلێمانی بۆ هەتاهەتایە ، بەندە دەستخۆشی لە خانمە ئەکات و هیوای ئەوە دەخوازم کە نمومنەیان زۆر بێ و خەمخۆرێکەی شار و شارۆچکەکانی دیکەش بگرێتەوە.......! بەڕاستە برادەری ئازیز ...؟ معقولە ئەوەندە ساویلکە بین کە تۆزقاڵێک بیر و هۆشمان نەمێنێ بپرسین باشە ئەم خانمە نە معملی و نە شەریکاتی هەبوە پێشتر و نە بە ئارەقەی ناوچەوانی نە خۆی تایەفەکەی و نە مێردەکەشی پەیدایکردوە ئەی چۆن ئەم هەموو پارەیە بەم شێوەیە سەرف ئەکات ؟ ئەوەندەی من ئاگاداریم لۆتەریشیان (یانەسیب)بۆ دەرنەچووە ،بەڵام خۆ هەر ئەمان نین هەر کاکەیە و هەستاوە بە دروستکردنی خەستەخانە و ڕێکخراوی خێرخوازی و هونەری و......هتد .لە کاتێکدا هەرچی فەرمانبەرانی هەرێم هەیە بە پێشمەرگە و شەهیدان نیو مووچە وەردەگرن کەچی ئەمانەش دەبینین کەوتونەتە سەرفکردنی خێرخوازی باشە پێم ناڵێن ئەم هەموو پارەیە لەم قەیرانەدا چۆن پەیدابوو. خەڵاتی بلە، منداڵپارێز، دەزگای بارزانی،دەزگای شەهید .....هتد ئەمانە چۆن و لە کوێ و کێ سەپۆنسەریان ئەکات و هەر یەک لەم دەزگایانەی خاوەنی سەدان هەزار ئەگەر ملیۆن نەبێ دۆلارن .هیچ سەرچاوەی پارەکانیان ڕوون نییە بۆ تۆی میللەت ....! هاوڵاتی بەڕێز تاکی کاڵ فام و هەندێکیش لە فەرمانبەرە ناڕازیانەی کە هاتبوونە سەر شەقام و داوای مافی خۆیان ئەکرد بۆ لەکاتی حیسابدا تەمبێتان نەکردن و چوون و بەوپەڕی خۆشحاڵیەوە دەنگتان پێیان دایەوە کردتانەوە بە حاکمی خۆتان دەهەستە لە خەوە تۆزێک بیر بکەوە ئەم پارانەی کە هەندێ جار سەرفی ئەکەن هیچی بە خۆڕایی نیە هەمووی پارەی ئێوەیە واتە ڕۆنی خۆتە لە سمێڵی خۆتی ئەدەیتەوە هیچ منەتیشی تیانیە ئەمە لە لایەک. لایەنێکی تری ئەمانە کاری شارەوانی و نیشتەجێکردنە کە لانە بۆ بێ لانەکان دابین بکات وەک ئەوەی لە وڵاتانی دیموکرات هەن حکومەت زەوی دابەش ناکات بەسەر کەسدا بەڵکو شارەوانێکان خانوو بەرە دروست دەکەن ئەو کەسانەی دەخەنە ناو کە مەرجەکانی نیشتەجێکردنیان تێدا هەیە، کۆمەڵێ پرنسیپی خۆیە هەیە لە کاتێکی تردا باسی لە سەر دەکەین. ئەمە پاەری بیرە نەوتەکان و گومرگەکان و پارەی فرۆشتنی خاک و ویژدان و ڕەوشتی خۆیانە خێرت پێدەکەن . جا تکایە وەرنە هۆشخۆتان بەسە ئەمانە بکەنە کەڵەگا بەسەر خۆتاندا فێربن وەک چاکەت زەردەکانی فەڕەنسا مافی خۆتان بسێنن لەبەر ئەوەی ماف نادرێ دەسندرێت  لە کۆتاییدا دیسانەوە دەڵێم  نامانەوێ قسە بکەین تکایە مەمانهێنە قسەکردن. خوا گەورە چاکی بکات بەخوا بەم میللەتە چاک نابێ....!

دڵشاد ئەنوەر . هەرێمی کوردستان تاکەی دەمێنێ؟ پێش ئەوەی بێمە سەر باسکردنی ئەو ئەگەرەی، گەر هێزە شیعیەکان کاری لە سەر بکەن ، ئەوا هەرێم دەکەوێتە بەر مەترسی داروخان ، کەمێک دەچمەوە دواوە و ئاماژەیەکی کورت بە سەردەمی داعش و ١٦ ی ئۆکتۆبەر دەکەم . . هەموو خەڵکی کوردستان ئەوە دەزانن ، دوو حیزبەکە و بەرپرسەکانیشیان باش دەیزانن ، گەر وڵاتانی ئیقلیمی و وڵاتانی نێودەوڵەتی نەهاتنایەتە خەت، دەسەڵاتی تەمەن چارەکە سەدەی هەرێم ، نەیدەتوانی بەر بە پێشرەوی رێکخراوێکی تەمەن دوو ساڵی وەکو داعش بگرێت. . کاتێک داعش بەرەو هەرێم دەهات، بەرپرسانی پارتی و یەکێتی لەبری ئەوەی دان بە لاوازی و حیزبی بوونی هێزەکانیان بنێن ، لە بری ئەوەی لە خۆیان بپرسن ئەوان بە قایمە ٤٠٠ هەزار پێشمەرگەیان هەیە ، بەڵام لە سەنگەرەکاندا بۆ ٥٠ هەزار پێشمەرگەی فیعلی بوونی نیە؟ دەیانگوت : چەک و تەقەمەنی پێویستیان بۆ بەرەنگاری ئەو رێکخراوە نیە ، لەکاتێکدا داعش هەر بی ئێن تی و تەقینەوە شەڕی دەکرد و زۆربەی تەقینەوەکانیشیان لە دەبەی بانزین و سابون و بزمار دروست دەکرد. . یاخود لە ١٦ ی ئۆکتۆبەردا ، گەر هەل و مەرجی نێو دەوڵەتی رێگەی بدایە ، هیچ لەمپەرێک لەبەردەم هێزە عێراقیەکان دا نەبوو بۆ ئەوەی تا زاخۆ برۆن ، راستە لە پردێ بەریان پێگیرا و لە سحیلاش پێشمەرگە رووبەروویان بوویەوە ، بەڵام ئەوەی عێراقی راگرت، گڵۆپی سوری دەرەوە بوو نەک شەڕێکی چەند کاتژمێری. . دەمەوێت ئەو دوو ڕوداوەی سەرەوە بکەمە بەڵگە بۆ ئەوەی هەرێم تا ئێستا هەل و مورجی نێو دەوڵەتی رایگرتووە ، نەک توانای نێوخۆیی و هێزی حیزبی. . هەرێم، خاوەنی توانایەکی مرۆیی باشە، خەڵک و پێشمەرگەی ئازای هەیە ، خاوەنی سەرخان و ژێرخانی ئابوریەکی وایە تا بۆ لەسەر پێی خۆ وەستان سودی لێ ببینرێ، بەڵام کێشەکە یەکێتی و پارتین، کێشەکە بەرپرسانی ئەم دوو حیزبەن کە:ئەوەی باش بێت بۆ ئەم میللەتە توخنی ناکەون و ئەوەشی خراپە بێت لێی ناگەرێنەوە. . ئەم دوو حیزبە خەڵکیان لە مەبدەئو قەناعەت داماڵی ، ئەوەی ئینتیما بێت لای خەڵک نەیانهێشت، ئومێدەکانیان زیندە بەچاڵ کرد، چونکە دەبینن ئەوانەی باسی شۆرش و کوردایەتی و دەوڵەت دەکەن ، نغرۆی گەندەڵی بوون ، شەو و رۆژ خەریکی نەوت و قاچاخچێتی و دەرمان فرۆشی و خراپەکارین، شتێک نەماوە بەناوی یەکریزی ناوخۆیی و ئاشتی کۆمەڵایەتی . . هەرێمێک خاوەنی هێزی نیزامی و نیشتیمانی نەبێت، خەڵکەکەی بروا و ئینتیمایان نەمابێت ، حیزبەکانی خەریکی ڕاوی بەرژەوەندی و بەرپرسەکانیشی سەرقاڵی قاچاخچێتی بن ، بێگومان مانەوەشی هەر لەسەر کات وەستاوە ، کوردەواری دەڵێت "ئەم کەڵەکە تڕێ ، رۆژێک هەر دەڕووخێ " . مەترسیە گەورەکە ! . ئەوانەی سەرەوەم وەکو پێشەکیەک باسکرد ، ئەوەی مەبەستمە ئاماژەی بۆ بکەم و بە مەترسی دەزانم ، ئەم چەند دێڕەی خوارەوەیە. یەکێتی و پارتی بەردەوامن لە ڕووتاندنەوەی وڵات و خراپەکاری، هیچ متمانەیەک لەنێوان خەڵکی کوردستان و دەسەڵاتی سیاسی هەرێم دا نەماوە . خەڵک جاران ئومیدی بە هێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی هەبوو ، ئیستا متمانەی بەوانیش نەماوە و لەوان جیایان ناکاتەوە ، چونکە ئەوانیش هەم ناتوانن ببنە بەدیلی یەکێتی و پارتی و بە جۆرێکی جیاوازتریش ڕاوی بەرژەوەندی دەکەن. وڵاتانی دەوروبەر و هێزە عێراقیەکانیش جوان دیراسەی نەمانی متمانەیان لە نێوان خەڵکی کوردستان و سوڵتەی سیاسی هەرێم دا کردووە ، ئەزانن خەڵک چەند لە حیزبی کوردی و بەرپرسەکانی بێزارە، بێگومان ئەوان دەستەوەستان نابن و لە داهاتودا پلانیان بۆ ئەمە دەبێت . ئەوان دەتوانن ئەم بێ متمانەیی و بێزاریەی خەڵک کە گەیشتوتە ئاستێک ، خەڵک داوا دەکات بەغدا خۆی موچەی فەرمانبەران دابەش بکات و نەیداتە دەست پارتی و یەکێتیەوە ، بقۆزنەوە و هەرێمی پێ بپوکێننەوە. لە هەڵبژاردنی پێشوتردا ، لیستەکەی عەبادی و حەکیم لیستیان لە کوردستان هەبوو، ئەوان بە دەم خەوەوە نەهاتبوون ، بەپلانەوە هاتبوون ، بەڵام خەڵک ئیستیجابەی بۆیان نەبوو، دەنگی پێنەدان،چونکە ئەوکات هێشتا متمانە بە هێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی کەم تا کوت مابوو. . بێگومان خەڵکی کوردستان بەهۆی نەمانی متمانەی بەهێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی و نەمانی ئومێدی گۆڕانکاری ، خیاری تری لەبەردەم نەماوە ، بۆیە دوور نیە لە داهاتودا گەر هێزە شیعیەکان و عێراق پلانی بەشداری کردنی بەهێزی لە هەڵبژاردن لەهەرێم هەبێت ، خەڵک دەنگیان پێبدات ، خۆ ئەگەر دەنگیشیان هێنا ، ئەوان گۆران نین ، تا کاک مەلا بەحتیار پێیان بڵێت ( ئێمە دوو کورسیشمان هەبێت خاوەن هێزین ).

عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا ساڵانە لەنێو بودجەی پەسەندکراودا بڕەپارەیەک تەرخاندەکرێت بۆ کڕینی بەشەخۆراک کەمانگانە پێویستە وەزارەتی بازرگانی عێراق لەڕێگەی بریکارەکانی خۆراکەوە، وبەپێی پسوڵەی خۆراک  دابەشی بکات بەسەر هاوڵاتیانی عێراقدا بەهەرێمی کوردستانیشەوە . لەو کاتەوەی بڕیاری دابەشکردنی بەشەخۆراک دەرچوە ساڵانە گۆڕانکاری بەسەر ئەو ماددانەداهاتوە کەدەدرێتە هاوڵاتیان ، ئەمەجگەلەوەی هیچ مانگێک لەکات وساتی خۆیدا نەبەشەخۆراک هاتوەودراوە ، نە ماددەکانیشی کەبڕیارە بدرێن ،  هاوڵاتیان پێکەوە وەریانگرتوە . لەساڵی (۲۰۱٤)وە لەبەرامبەر فەوتان وپێنەدانی بەشەخۆراکی مانگانەش هیچ جۆرە قەرەبوویەکی هاوڵاتیان نەکراوەتەوە ،و ئەم بابەتەش کەمترین باس وخواس وبەدواداچونی بۆکراوە بەتایبەت لەلایەن نوێنەرانی کورد لەبەغداد بەکوتلەی پەرلەمانی وحکومیشەوە . یان ڕاستر بوترێت کێشەو ململانێ سیاسیەکان ئەم سێکتەرەو چەندین سێکتەری گرنگی تری لەباربردوە . لەبودجەی ساڵی (۲۰۱۳)دا حکومەتی ناوەند بڕی ( ٤ ) چوارترلیۆن دینار تەنها بۆکڕینی بەشەخۆراک دابینکرابوو ، لەساڵی ( ۲۰۱٤)دا بڕی پارەی تەرخانکراو بۆهەمان مەبەست کرایە ( ٥ ترلیۆن و ٤۱٦ ملیاردو ۷٥۰ ملیۆن دینار ) پێنج ترلیۆن وچوارسەدوشانزەملیاردو حەوت سەدوپەنجا ملیۆن دیناری عێراقی . کەچی هێشتا پێدانی بەشەخۆراک نە لەکاتی خۆیدا دەدرایە هاوڵاتیان نە لەڕووی کوالێتیشەوە ئەومادانەی دەدران لەئاستی پێویستدا بوون . لەدوای هاتنەپێشی قەیرانی دارایی ودابەزینی نرخی نەوت وچەند هۆکارێکی تر ئیتر ئەو بودجەیەی کەبۆ کڕینی بەشەخۆراک دابین ودیاریدەکرا زۆرکەمکرایەوە تەنانەت تائاستی نیوەو خوارتریش . بۆنمونە  لەبودجەی ساڵی ( ۲۰۱٦) دا بڕی ئەو پارەیەی کەبۆ کڕینی بەشەخۆراکی هاوڵاتیان تەرخانکرابوو تەنها ( ۲ ترلیۆن و ٥۰۰ سەدملیارد) دووترلیۆن وپێنج سەرملیارد دیناربوو . گەربەراوردی بڕی پارەی تەرخانکراوی ساڵی (۲۰۱٤) و ( ( ۲۰۱٦) بکەین بۆهەمان مەبەست بەڕوونی دەردەکەوێت کە لەنیوە زیاتر بڕی پارەی تەرخانکراو کەمی کردوە . بەم کەمکردنەوەش یان ئەوەتا نیوەی مانگەکانی ساڵ بەشەخۆراک دەدرێتە هاوڵاتیان یان بەشەخۆراکێکی ئێجگار کوالێتی نزم لەڕووی پێکهاتەوە . هەرواشبوو بەهەموو ساڵی ( ۲۰۱٦) تەنها (٦) شەش جار بەشەخۆراکدرایە هاوڵاتیان کەدوومانگیشیان هێندە پچڕپچڕ درایە هاوڵاتیان کەهیچ خێزانێک بەئێستاشەوە ڕەنگەنەزانێت لەچوارساڵی ڕابردوودا چەندە بەشەخۆراکی وەرگرتوەو چەندیشی فەوتاوە . مانگانەحکومەتی عێراق بۆخۆراکی مانگانە پێویستی بە ( ۷٥۰۰۰)حەفتاوپێنج هەزارتۆن شەکر + ( ۳۲۰۰۰)سی ودووهەزارتۆن ڕۆنی شل (زەیت) + ( ۱۰٥۰۰۰)سەدوپێنج هەزارتۆن برنج هەیە . ئەوەی مەبەست وئامانجی نوسینەکەیە لێرەوە دەست پێدەکات ، ئەویش ئەوەیە کەبۆئەمساڵی ( ۲۰۱۹)یە حکومەت تەنها بڕی ( ۱ ترلیۆن و ٥۰۰ ملیارد) یەک ترلیۆن و پێنج سەدملیارد دیناری عێراقی بۆکڕینی بەشەخۆراکی هاوڵاتیان دیاریکردوە ، کەئەم بڕەش هێندە کەمە بەشی کڕینی سێ یەکی بەشەخۆراکی هاوڵاتیان ناکات . بۆیە وەزارەتی بازرگانی عێراق هاواری لێهەستاوەو بەئاشکرا دەڵێت ئەوبڕە پارەیە کەبۆدابینکردنی بەشەخۆراکی مانگانە دیاریکراوە کەمەو بەشی کڕینی ئەوخۆراکانە ناکات . وەلیدموسەوی بریکاری وەزیری بازرگانی عێراق دەڵێ :  دابینکردنی پێنج کەل وپەلی خۆراکی مانگانە بۆساڵی ( ۲۰۱۹) پێویستی بە ( ٤ )چوارترلیۆن دینارە .  بۆیە گەر گۆڕانکاری لەدابینکردنی بڕی پارەی دیاریکراو بۆساڵی  ( ۲۰۱۹)نەکرێت و ڕێوشوێن وشێوازی ترنەگیرێتە بەر ئەوا دوور نیە گرفت بۆبەشەخۆراکی هاوڵاتیان دروست نەبێت . وەپێویستە هەوڵەکان لەکەناڵەجۆراوجۆرەکانەوە چڕتروپڕتربکرێنەوە هەم بۆزیادکردنی بڕی پارەی تەرخانکراو ، هەمیش بۆکڕین وهاوردەکردنی بەشەخۆراکی تەندروست وکوالێتی بەرز . چونکە ڕاستە نەتوانراوە بەشەخۆراک لەکاتی دیاریکراوی خۆیدا بدرێتە هاوڵاتیان بەڵام بوون وپێدانی بەشەخۆراکی مانگانە هۆکارێک بوەو دەشبێت بۆڕاگرتنی باڵانسی نرخ و گران نەبوونی خۆراکی وشکە ، کەبەداخەوە لەئێستادا ( ۹٥٪)ی خۆراکی وشکە لەدەرەوە هاوردەی عێراق دەکرێت بەهەرێمی کوردستانیشەوە ، ئەوەش ئەو ڕاستیەمان بۆدەسەلمێنێت کە چ وڵاتێکی بەکاربەرین لەبری بەرهەمهێن.

چیا ئیسماعیل بۆئەوەی بەدامەزراوەیی کارکردن بکرێتە کلتورێکی بەر بڵاوی ناو کۆمەڵگەو بەرەو چەسپاندنی لە کایەی حکومڕانی وڵاتدا، سەرەتا پێویستە بە دامەزراوەیی بون لە نێو حیزبە سیاسیەکانەوە دەست پێ بکرێت کە بەشێکی سەرەکین لە سیستمی سیاسی و حوکمڕانی وڵات. لەبەرئەوەی حیزبی سیاسی ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە دیاری کردنی داهاتوی وڵات، وە گوزارشت لە بۆچونەکان دەکات لە کۆمەڵگاداو هۆکاری گەشە کردنی سیاسەت و کەناڵی بەشداری هاوڵاتیان لە حوکمڕانیدا فەراهەم دەکات، وە دەبێتە نێوەند لە نێوان دەسەڵات و هاوڵاتیدا. وە لە هەڵبژاردنەکاندا کاندید پێشکەشی دەنگدەر دەکات، وە سەرکردە بەرهەم دەهێنێت. گرنگی بە دامەزراوەیی کار کردن لە نێو حیزبی سیاسیدا لەوەدا خۆی دەبینێتەوە کە بونی یان نەبونی ڕاستەوخۆ ڕەنگدانەوەی دەبێت لە ئەداو کاریگەری ئەو حیزبە لە کۆمەڵگەداو پاشان کاریگەری لە کۆی سیستمی سیاسی بە تایبەت کاتێک دەگاتە دەسەڵات. لە وڵاتانی دنیای سێ، یەکە سیاسی و کارگێڕیەکان زۆر کەم بە ڕۆحی دامەزراوەیی بون کار دەکەن، بە هۆی نەبونی ئیرادەی تاکەکانی خاوەن دەسەڵاتی ناو ئەو یەکانە، کە ئەمەش لە دواجاردا بە سەلبی دەشکێتەوە بەسەر سەرجەم کایەکانی ژیانی ئەو دەوڵەتانەو وە هۆکاری گەشە نەکردن و پیادە نەکردنی دیموکراسیەکی بەرهەمدارە. نا ڕونی و ئاڵۆزی لە کاری سیاسی کە کۆمەڵگەی وڵاتانی گەشەسەندوی پێ دەناسرێت بە شێوەیەکی گشتی، کە هەندێک جار لە ڕێگەی ئاڵۆزی لە بینای پەیکەری حیزب و نەبونی ویستی کەسی دەسەڵاتداری ناو حیزبەکان بۆ دابەزاندنی دەسەڵات و بە دامەزراوەیی کار و بڕیارەکان. بۆ ئەوەی کایەی حیزبایەتی بەرەو بە دامەزراوەیی بون بەرین، پێویستە حیزب ڕەچاوی کۆمەڵێک پرنسیپ بکات کە هۆکاری سەرەکی بە دامەزراوەیی بون و مومارەسەی دیموکراسین لە ناو دەزگاو ئۆرگانەکانیدا، لەوانەش: - پابەند بونی تەواوی حیزب بە پەیڕەوی ناوخۆ ، بە تایبەت لە بڕگە سەرەکیەکانی ماوەی بەرپرسیارێتی و بەستنی کۆنگرە بە مەبەستی بەردەوام نوێ بونەوە. - پابەند بونی حیزب بە بەها دیموکراسیەکان و ڕێز گرتن لە ڕای جیاواز و فراوان کردنی بنکەی بەشداری کردنی ئەندامان لە دروستکردنی بڕیارە گرنگ و ستراتیجیەکاندا. - پابەند بون بە بنەمای لێپرسینەوەو پاداشت کردن لە بەرامبەر کەمتەرخەمی و چالاک بونی ئەندامان لە ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانیاندا. - دابەشکردنی پۆست و بەرپرسیاێتیەکان لەسەر بنەمای پسپۆڕی و کارایی و ئەزمون، واتە کەسی شیاو بۆ شوێنی شیاو. بۆ ئەوەی بزانین کە حیزبێک یان هەر یەکەیەکی سیاسی تا چەندێک پابەند بوە بە دامەزراوەیی بون و مومارەسەی دیموکراسی لە ناو دەزگاکانیدا چەند پێوەرێک هەیە، لەوانەش، هێزی ڕێکخستنی نێو خۆیی حیزب و بەردەوامی و ئامادەیی بزاوتی سیاسی چالاک و توانای کاریگەر بون لە مەیدانی سیاسیدا، وە تێپەڕاندنی قەیران و ململانێ نێو خۆیی یەکان ، وە پێشکەش کردنی چارەسەر و بژاردەی جیاواز سەبارەت بە ڕوداو و پێشهاتەکان، هەروەها پاراستنی مەرجەکانی پابەند بون بە پێوەرە دیموکراسی و بنەماکانی شەفافیەت لە نێو خۆی خۆیدا، لە هەڵبژاردنە نێوخۆیی یەکان و چۆنیەتی دروست کردنی بڕیار دەگرێتەوە. لە هەمان کاتدا چەند دەرئەنجامێک هەن کە ئاماژەن بۆ چەندێتی پابەند بونی حیزب بەو پێوەرانەی کە باس کران کە ئەوانیش خۆیان دەبیننەوە لە : تۆکمەیی پەیکەری ناوخۆی حیزب لە ڕوی بونی کادری چالاک و ئامادە کراو. بونی شەفافیەت لە سەرچاوەی داهات و چۆنیەتی خەرجی. بونی بەرنامەی ڕاهێنان و پێگەیاندنی سەرکردەو ئامادە کردنی کادری بەتوانا. بونی سەنتەری توێژینەوەو فراوانی تۆڕی پەیوەندیەکانی. بە خێرایی دۆزینەوەی ڕێگە چارە بۆ قەیران و کێشە نێوخۆیی یەکان، بە بێ ئەوەی ڕێگە بە گەورە بون لەدەست دەرچونی بدات. بەردەوام ئامادە بونی حیزب بە پرۆژەوە بۆ بەدیهێنانی خواستەکانی ئەندامان و جەماوەرەکەی. ئەمانەش هەموی لە ڕێگەی میکانیزمی بڕیاردانی دروست کە دەبێتە هۆی پتەوی و یەکانگیری حیزب. بە سەرنج دانێک لە حیزبەکانی کوردستان دەبینین لە زۆربەیاندا ڕەچاوی پەیڕەوی ناخۆ ناکرێت، وە زۆر کەم نەبێت دەستاو دەستی دەسەڵات ناکرێت و سەرکردەکانیان مەودایەکی درێژ لە پۆستەکانیاندا دەمێننەوەو زۆربەی جار بە مردن نەبێت واز ناهێنن، وە بونی ململانێ ی توند و باڵ باڵێن و قۆرخ کردنی بڕیاری حیزب لەلایەن کەسێک یان چەند کەسێکی دیاری کراوەوە، وە لاوازی لە ڕێگاکانی پێشوازی لە ئەندامان و غەم ساردی بەرامبەر متمانەی جەماوەرەکانیان، وە نەبونی ویست و پلان بۆ ئامادە کردنی سەرکردەی نوێ و بەتوانا.

ئاسۆ حاجی لەوە دەچێ قەندیل لە یەک رێگا زیاتری نەھێشتبێتەوە کە ئەویش تەنھا دەچێتەوە دیمەشق، واتا رێکەوتن لەگەڵ رژێمی بەشار ئەسەد. پەکەکە بە ھەموو شتێک رازیە تەنھا رێکەوتن نەبێ لەگەڵ حیزبە کوردیە رکابەرەکانی لە رۆژئاوا ھەروەھا رێگری کردن لە گەڕانەوەی پێشمەرگەی رۆژئاوا (لەشکری رۆژ) بۆ رۆژئاوای کوردستان. ئەمەریکا بە راشکاوی بە ئیلھام ئەحمەدی ھاوسەرۆکی ئەنجوومەنی سوریای دیموکرات گووتوە کە پێویستە بڕیارێک بدەن و رێگایەک ھەڵبژێرن،ئەمریکا بۆ پاراستنی ئەزموونی رۆژئاوا و باکوری سوریا  دوو مەرجی ھەیە،یەکەمیان بڕینی پەیوەندیە لەگەڵ قەندیل و دوورکەوتنەوەیە لە دیمەشق ھەروەھا دەرچوونی ھەموو ئەو سەرکردە و شەڕڤانانەیە کە خەڵکی سوریا نین ، دووەمیان رێکەوتنە لەگەڵ لایەنە کوردیەکان و دروست کردنی ئیدارەیەکی ھاوبەشە. ئەگەر پەیەدە ئەو دوو کارە نەکات ئەوە تورکیا لە سەر سنوورە و ئەمەریکا رێگری لە ھێرشکردنی ناگرێت و لەگەڵ تورکیا رێک دەکەوێت بۆ ئەوەی رێگری لە زیاتر فراوان بوونی ئێران بگرێ. ئەمەریکا ھەوڵی زۆری داوە بۆ ئەوەی پەیوەندیەی لە ساڵانی ٢٠١١ تا ٢٠١٣ لە نێوان تورکیا و پەیەدە ھەبوو بژیێنێتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش دانیشتن لە نێوان دەزگای میت و پەیەدە ھەبووە لە چەند رۆژی رابردوو بەڵام لەوە ناچێ بە ئەنجامێکی باش بگات. پەیەدە لە سەر ئاستی سەرکردایەتی ئێستا توشی لێکترازان بووە و بە سەر دوو ئاراستە دابەش بووە. ئاراستەیەکیان پاڵپشتی لە بۆچوونی ئەمەریکا دەکا و لەگەڵ ئەوەدایە کە پێویستە رۆژئاوا لەلایەن کوردانی سوریا بەڕێوەببردرێن و ھەوڵ بدرێ پەیوەندی لەگەڵ تورکیا دروست بکرێ و گومان و مەترسیەکانی بڕەوێندرێنەوە، ئەو باڵە لەلایەن شاھین چێلۆ سەرۆکایەتی دەکرێ کە خەڵکی کۆبانێ یە و ئەندامی سەرکردایەیی پەکەکەیە و بۆ ماوەیەکی درێژ لە کەسە ھەرە نزیکەکان بووە لە عەبدوللا ئۆجەلان و چەند ساڵێکیش بەرپرسی رێکخستنەکانی پەکەکە بووە لە ئەوروپا، شاھین لە ناو خەڵکی رۆژئاوا خۆشەویستە و پاڵپشتی ھەیە، ماوەی ساڵێک زیاترە لە ناو یەکێک لە بنکە سەربازیەکانی ئەمریکا لە نزیک رەققە دەمێنێتەوە و لەگەڵ فەرماندە سەربازیە ئەمریکیەکان بزاڤ دەکا. ئاراستەی دووەم تەواو گرێدراوی قەندیلن و ھەر جۆرە دوورکەوتنەوە و پەیوەندی بڕین بە خیانەت دادەندرێ، ئەو باڵە زیاتر کار بۆ ئەوە دەکات لەگەڵ دیمەشق رێکبکەون و ئێران و روسیا نێوەندگیریان بکەن، ئەو باڵە لەلایەن سەبری ئۆک و نورەدین سۆفی سەرکردایەتی دەکرێن، نوردەین سۆفی خەڵکی رۆژئاوایە بەڵام سەبری ئۆک کە باڵاترین دەسەڵاتی رۆژئاوای لە دەستە و ئەو بەرپرسی دەستەی سەرۆکایەتی رۆژئاوایە کە شاھین چێلۆ و نوردەین سۆفی ئەندامن تێیدا. ئەزموونەکانی پێشووتری پەکەکە لە رۆژئاوا و باکوری کوردستان ئەوەمان پێ دەڵێ کە دۆخی رۆژئاوا بەرەو ئالۆزی زیاتر دەچێ یان ئەوەتا پەیەدە بە رازی بوون بە ھەموو مەرجێکی حکومەتی سوریا بە رادەست کردنەوەی رۆژئاوا کۆتایی بەو ئەزموونە دێنێ، یان ئەوەتا مێژووی کەوتنی عەفرین لە قامشلو و کۆبانێ دووبارە دەکاتەوە.

پشتیوان جەمال لەدوای  ڕوخانی  ڕژیمی بەعس  لەساڵی ۲۰۰۳ لەعیڕاق، هەریەک لەدەوڵەتەکانی ئەمریکا و  ئێران هەوڵیانداوە، هەژموونی خۆیان لەڕێگای وەکیلەکانیانەوە بسەپێنن، هەمیشە هەوڵیانداوە لە ڕێگای حکومەت و پەرلەمانەکەیەوە  زۆرترین مەرامەکانیان بپێکن ،ئێران لەڕێگای ئەو کارەکتەرە شیعە مەزهەبیانەی لەکاتی شەری عێراق  ئێران ، لەلای خۆی داڵدەی دابوون و پەروەردەی کردبوون توانی لەسێکتەرە گرنگە کانی دەسەڵاتدا دایان بنێت ، ئەمریکاش  وەک زل هێزێک  توانی کەم تازۆر بەشێک لەکارکتەرە شیعە میان ڕەوەکان  بکاتە  وەسیلەی جێبە جێکردنی خواستەکانی ،بەڵام ئەوەی وایکردکە  هەژموونی ئێران لە ئەمریکا زیاتر بێت ،هەر زوو گروپە چەکدارییە  شیعە مەزهبییە  توندڕەوەکان پەرەیان  پێدرا  لە لایەن سەرکردە  شیعەکانی سه ر بە ئێران ، وە لەدوای  هاتنی داعش  بۆ عێراق  لەساڵی  ۲۰۱٤  سەرکردە شیعەکان توانیان هەموو  ئەم  گروپانە لەژێر چەتری حەشدی شەعبی دا کۆ بکەنەوە  و کرا بەسوپایەکی گەورە ی سەدو پەنجا هەزار کەسی ،کە لە لایەن  ئێران و کەسایەتییە  شیعەکانی  عێراق سەرپەریشتی  دەکرێن ،هەرچەندە  ئەمریکا و ئێران  یەک بڕیار بوون  لەسەر ئەوەی کە شیعە حوکمداری عێراق بێت ، بەڵام  لەناو شیعە دا  کامە ڕەوتی شیعە بێت ،میانڕەوەکانی  نزیک  لە ئەمریکا ، یان توندڕەوەکانی  نزیک  لە ئێران ؟  ئامانجی هەردوکیشان لەحکومدارکردنی شیعە لەعێڕاق ئەوەبوو کە  كەنداوی  عەرەبی حساب  بۆ هەردووکیان  بکات ، ئەوەی ئەم دوو بەرەیە وەک وەکیل دەیانکرد ،تیادا  بەرەی  ئێران  سەرکەوتوو  بو  بەتایبەت  لەدوای کشانەوەی  هێزەکانی  ئەمریکا  لە عیراق  لەساڵی  ۲۰۱۱ دەستی  بەرەی  ئێرانی  زیاتر  ئاوەڵاکرد  لە  دژایەتی کردنی بەرەی ئەمریکا ، بەجۆرێک  تاساڵی  ۲۰۱٨ و۲۰۱۹ ە  لێدوانی بەرپرسانی  ئێران  بەجۆرێکە  کەبەئاشکرا هەڕەشە لەسیاسەتی  ئەمریکا دەکەن لەعێڕاق ،تەنانە ت لەسەر دانێکی  بۆ  عێراق  جەواد زەریف  وەزیری  دەرەوەی  ئێران وتی : ئەمریكا نابێت دەستێوەردانی  ئێران  و عێراق  بکات قبوڵی  ناکەین  بەهەموو شێوەیەک  دژی  بێهێزکردن یاخود هەڵوەشاندنەوەی حەشدی  شەعبین ، لەکاتی خۆپیشاندانەکانی۷/۹/۲۰۱۸ ی بەصڕە وسوتاندنی سەفاڕەتی ئێران ،بەر پرسانی  ئێران  بەدەستی  ئەمریکایان  زانی و تۆمەتباریان  کردن . لەگەڵ ئەوەشدا زۆربەی  بەپرسانی حەشدی شەعبی بەزمانێکی هەڕەشە ئامێز پەیام بە ئەمریکا دەدەن  و  پێیان  وایە  بەرەیەکی ئیسلامی شیعە  دروست بووە و بە هەموو  شێوەیەک  هەژموونی ئەمریکا ڕەت دە کە نەوە و ،بەداگیر کارو  توند ڕەوی  دەزانن ، ئەم دەستوەردانەی  ئێران ، ئەمریکای  نیگەران  کردووە  بۆیە لەدوای  بڕیارەکەی  تڕەمپ  بۆ کشانەوەی  هێزە کانیان لە سوریا ،بە بڕیارێک  ئەم هێزا نە هێنرا نەوە عێراق و جێگیر کران  وەک پەرچە کردارێک  بەرامبەر بە ئێران ، کار دانەوەی دوای ئەوەش  لەدواین سەردانی مایك  پۆمپیۆ ، وەزیری دەرەوەی  ئەمریكا  بۆ  عێراق  سەرۆك  وەزیرانی  لەوە ئاگاداركردۆتەوە  كەئیسرائیل  بەنیازە  هێرش  بكاتە  سەر ئەو گروپە چەكدارییانەی  حەشدی  شەعبی  كەهاوكاری سەربازی  ئێران  دەگەیەنن  بەسوریاو بەو  هۆیانە شەوە ئیسرائیل  بەتەواوەتی نیگەران  بووە ، لەبەرامبەردا عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش هۆشداری ئەوەی داوە كە  ئەگەر  ئیسرائیل  هێر شبكات ، ئەوامەترسی گەورە لە سەر ناوچەكە دروست دەبێت ، لە کابینەی عادل عبدالمھدی ئەمریکایە کان کاریان بۆ دورخستنەوەی دەستی ئیران  لەعیڕاق کردوە  کەئەمەش  پڕۆسەیەکی ئاسان  نیە لەبەردەم ئەمریکیەکان ، لە ھەنگاوی یەکەمیان ئەمرکیەکان سەر کەو توو بوون  لە ھەلبژارد ندا و خۆپیشاندانی بەسرە دژی  ئیران  لەڕابردوو دا ئەمریکا تیدا سەرکەوتوو بوو کە بە ئێرانی  ووت شەقامی عیراقی لەلایەن گروپە شیعەمیان ڕەوەکان و بەشێکی نفوزی سونە بەئاماژەکانی ئێمە دە جوڵێن ، ئەوەی لە ئیستادا ئەمریکا بۆی گەڕاوەتەوە عیراق  لە ژێر ناو نیشانی بنەبڕکردنی داعش ،تەنها بیانویەكەو بەڵکو بۆ  تەصفیه  کردنی حەشدی شەعبیەو کەم کردنەوەی هەژمونی  ئێرانە  لە  عێڕاق ،ئەمەش کارێکی ئاسان  نابێت  و  عێراق  دەکەوێتەوە  دۆخێکی  هاوشێوەی  سوریا ،لاسامح الله.

له‌تیف حسێن وه‌ک کادرێکی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان، هه‌میشه‌ باوه‌ڕم به‌وه‌بووه‌ که‌ یه‌کێتی هیچ که‌سێکی فێری ئه‌وه‌ نه‌کردووه‌ خه‌ڵک بچه‌وسێنێته‌وه‌و له‌بری خزمه‌تکردنی خه‌ڵکی گیرفان و سه‌رخان و ژێرخانی خۆی پڕ بکات و ژیانی خه‌ڵک بخاته‌ لێواری مه‌ترسییه‌وه‌، به‌ڵکو ئه‌وه‌ هه‌ندێ له‌ که‌سه‌کانن که‌ له‌ په‌ناوپه‌سێری یه‌کێتیدا خۆیان له‌ یه‌کێتی پێ گه‌وره‌تره‌و هه‌رچیان ده‌وێت ئه‌نجامی ده‌ده‌ن... ئێمه‌ یه‌کێتی فێری ئه‌وه‌ی کردووین، سه‌ربه‌رزانه‌ حزبایه‌تی بکه‌ین و هه‌ڵه‌و که‌موکوڕی و ته‌نانه‌ت شکسته‌کانیشمان ببینین، بۆ ئه‌وه‌ی ئاینده‌مان روون بێت و هیچ کاتیش له‌مه‌ سڵمان نه‌کردۆته‌وه‌، بۆ ئێستاش پێویسته‌ ئه‌وه‌ بزانین، که‌ یه‌کێتی هێزێکه‌ فێری که‌وتن و هه‌ستانه‌وه‌ی گه‌وره‌شه‌، بۆیه‌ سه‌رباری ئه‌وه‌ی که‌مێک کێشه‌و ناکۆکییه‌ ناوخۆییه‌کانمان هێوربوونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ مانای چاره‌سه‌رکردن نییه‌و به‌ڵکو گه‌ر به‌مشێوه‌یه‌ به‌رده‌وام بێت هه‌موو کات ئه‌بێت چاوه‌ڕوانی ته‌قینه‌وه‌ی بکه‌ین و یه‌کێتیش تووشی سه‌رئێشه‌ی گه‌وره‌ ببێت... بۆ ئه‌م قۆناغه‌ سه‌رباری گۆڕانکاری و سه‌روبه‌ندی پێکهێنانی حکومه‌تی هه‌رێم، ئه‌بێت هه‌ر کادرێک خۆی به‌یه‌کێتی بزانێت جه‌خت له‌وه‌ بکاته‌وه‌ که‌ حزبه‌که‌ی له‌هه‌موو کات زیاتر ئێستا پێویستی به‌ کۆنگره‌یه‌کی ته‌واو گۆڕانکاری و به‌خۆداچوونه‌وه‌ی ته‌واوه‌تی هه‌یه‌، تا بتوانێت بۆ قۆناغی داهاتووی حزبایه‌تی و حکومه‌تداری باشترین خزمه‌ت به‌خۆیی و خه‌ڵکی بکات و دانیشتن به‌دیار ده‌ستکه‌وته‌کانی رابردوو، دادی حزبه‌که‌مان نادات و خه‌ڵکی زیاتر نیگه‌ران و ناڕازی ده‌بێت لێی... ئه‌رکی یه‌کێتییه‌کان بۆ ئه‌م قۆناغه‌ فشاری جددییه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بڕیاری کۆنگره‌ به‌کرداری بدرێت، گه‌رچی له‌ سه‌رکردایه‌تی بۆ هه‌موو ئۆرگانه‌کان داوای به‌ستنی ده‌که‌ن، هه‌ر بۆیه‌شه‌ داواکردنی به‌ستنی کۆنگره‌ ده‌بێت ببێته‌ سه‌نگه‌رێک بۆ ئه‌وه‌ی هه‌نگاوه‌کانی به‌خۆداچوونه‌وه‌و نوێبوونه‌وه‌ی ئه‌م حزبه‌بچێته‌ قۆناغی جێبه‌جێکردنه‌وه‌، نوێبوونه‌وه‌ی حزبێک که‌ له‌سه‌ره‌تای دروستبوونییه‌وه‌ گه‌نج و خوێنی نوێ و نه‌وه‌ی نوێ دروستیکردووه‌و پێشه‌نگ بووه‌ له‌ هه‌نگاوی نوێبوونه‌وه‌، که‌چی به‌داخه‌وه‌ ئێستا خه‌ریکه‌ ده‌چینه‌ خانه‌ی کۆن بوونه‌وه‌و خه‌ڵکی تر فێره‌ نووێبوونه‌وه‌مان ده‌کات، له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌یه‌ ده‌توانم ئه‌وه‌ بڵێم ئه‌رکی یه‌کێتییه‌ دڵسۆزه‌کانه‌ که‌ به‌ستنی کۆنگره‌ بکه‌نه‌ دووڕیانی چاره‌نووسسازی حزبه‌که‌یان، به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ کۆنگره‌ بتوانێت یه‌کێتی بکاته‌ حزبێکی جیاواز، یان به‌م دۆخه‌ی ئێستا بمێنینه‌وه‌ که‌ که‌س خۆزگه‌مان پێ ناخوازێت و هه‌میشه‌ بووینه‌ته‌ هه‌واڵ و راپۆرتی نه‌یاره‌کانمان و حزبۆکه‌ی تازه‌ دروستبوو به‌ قسه‌ وتن به‌یه‌کێتی خۆی نمایش ده‌کات....

مەسعود حەیدەر روئیای ئابوری تەندروست بۆ ھەرێمی کوردستان لە قۆناغی داھاتوو پێویستە ئەم ھەنگاوانە لەخۆ بگرێت؛ ١- ئەنجامدانی ریفۆرمی کارگێڕی و دارایی (رێکخستنەوەی خەرجی و شایستەی قوربانیانی رژێمی پێشووی عێراق و خانەنشینی لە ھەرێم لە گەڵ بەغداد). چاککردنی سیستمی وەرگرتنی باج و رسومات بۆ زیاترکردنی داھات. ٢- پەرەپێدانی کەرتی تایبەت (کشتوکاڵ و پیشەسازی و گەشتوگوزار) بە تایبەتی مایکرۆبزنس. ٣- کەمکردنەوەی خەرجی بەکاربەری کەرتی گشتی و زیادکردنی خەرجی وەبەرھێنان بۆ زیاترکردنی ھەلی کارو بوژانەوەی ئابووری. ٤- چالاکردنی کەرتی بانکی لە ھەرێم و کەمکردنەوەو نەھێشتنی کاش لە مامەڵەکردنی دارایی. ٥- زیادکردنی داھاتەکانی ھەرێم بە داھاتی نەوتی و غەیرە نەوتی ( باج و رسومات). ٦- قوڵایی ئابوری ھەرێمی کوردستانە ناوچەکانی تری عێراقەو پێویستە ئەو ناوچانە ببنە سەرچاوەی ھەلی کار بۆ ھەرێمی کوردستان.  بازاری کار و ئابوری ھەرێمی کوردستان لە چەند ساڵی داھاتوو رووبەڕوی سەدان ھەزار کچ و کوڕی دەرچووی زانکۆکان دەبێتەوە کە دەبێت ھەلی کاریان بۆ بڕەخسێت، دەبێ لە ئێستاوە ھەنگاوە ئابورێکان بە ئاراستەیەک بێت کە ساڵانە ژمارەیەکی دیاریکراو ھەلی کار دروستبکرێت و بڕەخسێت لە کەرتی تایبەت و گشتی بۆ ئەو دەرچووانە. ئەرکەکانی قوناغی داھاتوو قورسن بەڵام مەحاڵ نین و پێویستیان بە تحملی بەرپرسیارێتی ھەیە لەلایەن حزبەکانی حکومەت و ئۆپۆزسیۆن بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی نیشتمانی و دوور لە بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی و دوورکەوتنەوە لە موزایەداتی سیاسی و پشتیوانیکردنی ئەو ھەنگاوانەی دەبێتە ھۆی بونیادنانی ئابوریەکی بەھێز و سەقامگیر لە دوورمەودا.