ڕەنج تاهر ئەفەندی ‎  مێژووی بزوتنەوەی گۆڕان  تائەو كاتەی  ڕەوانشاد نەوشیروان مستافا لەژیاندا بوو ڕۆژ بەڕۆژ ئەستێرەی بەختی لەهەڵكشاندا بوو  بەهۆی زانایی و حیكمەت و تێگەیشتنی  ڕەوانشاد كەكۆكەرەوەی هەموو تێگەیشتن و بیرو بۆچونە جیاوازەكان بوو، لە ڕاستەوە بۆ چەپ، لە بەدین و عەلمانیاکان،  لە هەڵچوو بۆ میانڕەو،  لە نەتەوەخوازەوە بۆ لیبڕاڵ و، لە گەنج و پیرو ژن و پیاو وهەموو چین و توێژەكان. ‎بۆیە بەڕێزیان  تاكە ئارام بەخشی هەمووگۆڕانخوازان و لایەك بوو لەدەرەوەی گۆڕانیش، بۆیەهەموولایەك لە دەوری كۆببونەوە و ڕۆژانە ڕویان لە بەڕێزیان دەكرد و ئەویش بێپسانەوە بەزانایی و لێهاتویی و لێوەشاوەیی و سەبرو تەحەمولی زۆرو زەوەندی و گوێگرتنی لەهەموو لایەك بێجیاوازی و بێشكانەوەی بەلایەكدا بەناحەقی و ، چارەسەری بۆ هەمووكێشە و داوا وخواست ویستێك پێبوو هەموو لایەكیشی بە بڕیارە ڕاست و دروستەكانی ڕەزامەند دەكرد.   ‎   بۆیە گۆڕان لەژێرسێبەری ئەو كەڵەپیاوە وەك یەك تیمی بەهێزی یەكگرتو ئەرك و كارەكانیان ڕادەپەڕاند، بەهەموو لایەك هەڵدەسوڕان و هیچ كەسێكیش بۆی نەبو بەئاشكرا وبێمنەتانە كلكە لەقێ بكات،  نە ك هەرگۆڕانخواز بەڵكوهەردوو حزبی دەسەڵاتداریش هەزار و یەك حسابیان  بۆ بڕیارو لێدوان و وتنەكانی ڕەوانشاد و جموجۆڵەكانی بزوتنەوەی گۆڕان دەكرد، گۆڕانخوازان زۆڕ بێمنەتانە بەهەموو شێوەیەك هەڵدەسوڕان و سەرگەرمی  بەهێزكردن و تۆكمەكردنی پێگەی گۆڕان بون، ماندونەناسانەو بێ سڵكردنەوە و دوودڵیەك  لەهیچ كەس و هێزێك... ‎ئەم مێژوە  بەمێژوی زێڕینی گۆڕان دەژمێردرێت وهەموو لایەک هەستی بەبەری ڕەنجی ماندوبونی خۆی دەكرد و پێی دڵخۆش بوو ... ‎بەڵام دوای كۆچی  ڕەوانشاد مێژوی خانەی ڕاپەڕاندن و مێژوی پاشەكشەی گۆڕان دەستی پێكرد بەهۆی نەمانی ئەوكەسایەتیەی كە‎ هەموو جیاوازیە كانی لەخۆگرتبوو، هەربۆیە ماوەیەكی كەمی نەبرد لێكترازانی تەواوی چین و توێژە  جیاوەزاكان لە گۆڕان دەستی پێكرد و دوركەوتنەوە و مقۆمقۆی  نێوان هەڵسوڕاوان بەزەقی دەركەوت و ڕەنگی داوە لەكاری هاوبەش و یە ك تیمی و بڕیاری هاوبەش بونی نەما و هەموو ئۆڕگانەكان  كەوتنە بەرلێشاوی دوو تەوژم كەبەزەقی سەری هه ڵدا، ئەو دوو تەوژمە كەوتنە لاوازكردنی ئۆڕگانەكانی گۆڕان و جڤاتی گشتی، ژورەكان ئەنجومەنەكان و ڕایەڵەكان و میدیای گۆڕان و لەسەروی هەموشیانەوە  سەندنەوەی دە سەڵاتی بنكەیی بڕیاردان بە نافەرمی لە جڤاتی نیشتمانیەوە بۆ بنكەی خانەی ڕاپەڕاندنێكی لاواز كەتوانای ڕاپەڕاندنی ئەركەكانیان وەك پێویست نیە و وەك یەک تیمی تەبا و گونجاو نین و كارناكەن. لە ئاکامی ئەم دۆخەدا دابڕان لە نێوان چەند بەڕێزێكیان بونی هەیە كە دەبووهەرلە سەرەتاوە  خانەی ڕاپەڕاندن هە مووچین و توێژەكانی گۆڕانی لە خۆ گرتباو قۆرخ نەكرابا لە لایەن دەستەیەک  كەبانگڕاوندێكی تایبەتیان هەیە و بەهەمان میتۆدی مەكتەب سیاسیەكانی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار بیردەكەنەوە و كاردەكەن كە دورە لە پڕۆژە و بەرنامە گەورەكەی ڕەوانشاد. ‎ئەمڕۆ ئەمانەبون  بە تەوژمێكی  نەخوازراو و بەهۆكاری سەرەكی  ڕۆچونی دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەهەردوو هە ڵبژاردنەكەی عیڕاق و هەرێم دەژمێردرێن. هاوکات ئەو تەوژمە بەهۆكاری سەرەكی دوركەوتنەوە و بێزاربون و دابڕانی چینێكی زۆرو زەوەندی گەورەی هەڵسوڕاو گۆڕانخوازانیش دادەنرێن. دەبو دوای ڕەوانشاد ئەم تەوژمە هەرگیز وانەباو خۆیان بە خوێندكاروهاوڕێی ڕێبازەكەی ڕەوانشاد زانیباو بەئەمانەتە وە  ئەوئەركەی سە رشانیانیان ڕاپەڕاندبا و دوركەوتبانەوە لە هەمان شێوازی كاركردنی پێشویان لە حزبە تەقلیدیەكانیان  .... ‎جگە لەو تەوژمە ئەوە تەوژمێكی تریش كەدەمێكە هەن، هەر لەسەرەتای دامەزرانی گۆڕانەوە  دروست بوینە كە تەوژمێكی زۆر خەتەرن ئەویش تەوژمی پڕۆ پۆستەكانە، ماوەیەكی زۆڕە بزوتنەوەكە بەدەستیەوە دەناڵێنێت، هەر لەسەرەتای بزوتنەوەی گۆڕان زۆڕێكیان بۆ دەسكەوتی كەسیان هاتنە پێش لەگۆڕان، هەندێكیان دوای دەسكەوتنی پۆستەكان و تەواوبونی ئەرك و خواستەكانیان  وازیان لە گۆڕان هێنا وهەندێكیشیان تا ئەوڕۆ لە گۆڕان شەڕی پۆست و دەسكەوت دەكە ن. ئەم تەوژمە زۆڕ خەتەرن و ئەمانیان نیە و دوای نەمانی ڕەوانشاد زۆڕ بەخراپی هاتونەتە پێش و دەستیان داوەتێ، ئەم تەوژمە  بۆبەدیهێنانی دەسكەوتەكانیان هەموو هەنگاوێك دەنێن،  بۆیە ئەم تەوژمە چونەتە ژێرباڵی تەوژمی یەكە م، بە هە ردوو لایان یەكترتەواو دەكەن و دژی گۆڕانخواز و ماندوەكانی ناو گۆڕان دەوەستنەوە كە تائەمڕۆ بێپسانەوە دورلەهیچ خواست و ویستێك بەردەوامن لە درێژەدان بە ئەرك و کارەکانیان ، لێرەدا زۆر جار بەهۆی یەكگرتنی ئەو دوو تەوژمە بێئومێدی لەناو گۆڕانخوازان  سەرهەڵدەدات و ساردبونەوە  ڕودەدات و زۆڕێكیان لە كار و چاڵاكی دادەبڕێن، بەڵام هەرگیز واز لە گۆڕانخوازیان ناهێنن و هەندێكیشیان توشی توڕەبون و هەڵچون دێن، بە هەموو گۆڕان و ئەو دوو تەوژمەدا دێنە خوارێ دۆ و دۆشاو تێكەڵاو دەكەن، بەڵام ئەمانە گۆڕانخوازی عەیاربیستوچوارن وهەندێكیشیان سەرهەڵدەگرن بۆ دواجار واز لە گۆڕان دە هێنن و دوردەكەونەوە و بە ختی خۆیان لە حزبێكی تر تاقیدەكەنەوە، لە كۆتا گۆڕان لەسەر دەستی ئەو دوو تەوژمە زەرەرمەندی یەكەم بوە. ‎ئیتر تاكە ڕێگا لەنێوان دوو مێژوی جیاواز گەڕانەوەیە بۆ پڕۆژە گەورەكە ی ڕەوانشاد بە ئاڕاستەی چاكسازی لەتەواوی ئۆڕگانەكانی بزوتنەوەكە و بە دامەزراوەکردنی بزوتنەوەكە و بەستنی كۆنفرانسی نیشمانی و ڕزگاركردنی بزوتنەوەكە لەو دوو تەوژمە  بەكۆمەڵێك میكانزمی ڕاست و دروست و بەپێز كەڕێگربێت لە هەموو خواستێكی نەخوازراو و ئاشتكردنەوەی تەواوی لایەنگرانو دۆست و گۆڕانخوازە زویرەكان و هێنانەوە پێشیان و كۆكردنەوەیان جارێكی تر لەژێر چەتری پڕۆژە پیرۆزەكەی ڕەوانشاد و ئاراستە ی پڕۆ گۆڕان و گەڕانەوەی مێژوی زێڕینی  گۆڕان و مێژوی درێژەپێدانی خواستەكانی ڕەوانشاد. ‎ 

چیا عەباس کاک نەوشیروان وەک هەمو سەرکردە دیارەکان دۆست و رکابەر و دوژمنی هەبوە، لە مێژوی خەباتی و ئەو رۆڵە هەستیارەی لە روداوە گرنگەکاندا هەیبوە و بە هۆی ناجێگیری دۆخی ناوخۆی بزافی کوردایەتی لە باشور زۆرجار هاوکێشەی دۆستایەتی و دوژمنایەتیکردنی وا تێکەڵاو بوە کە پێویست بە هەڵوەستە و وردبینینی جدی دەکات. سەرەرای ئەو ناجێگیری و تێکەڵاوبونە بۆ خۆی زۆر ورد و تیژبین وردەکاریەکانی دور و نزیکی ئەو هاوکێشەیەی خوێندۆتەوە.  بەردەوام لە نوسین و لێدوانەکانیدا جەختی دەکردەوە لەوەی هیچ کێشەیەکی شەخسی لە گەڵ رکابەر و بەرامبەرە سیاسیەکانی نیە، کێشەی ئەو لە گەڵیاندا پرسی سیاسی و حوکرانیە و بەرژەوەندیە نەتەوەیی و نیشتمانیە باڵاکان کۆیان دەکاتەوە، لەو باوەرەشدام بەشێک لە رکابەرەکانی لە دەرەوەی یەکێتی و گۆڕان بە هەمان نەفەس مامەڵەیان لەگەڵ کردوە.  وا بۆ دو ساڵ دەچێت ماڵئاوایی لێکردوین، بەڵام کەمین و بەرەگرتن و پەلاماردانە ژێر بە ژێر و ناراستەوخۆ و شاردراوەکان بۆ سەر کاک نەوشیروان لە چەند سوچ و کوچە و کەلاوەی وێران و تاریکەوە بەردەوامن. ئەم کەس و تاقم و گروپانە چیان مەبەستە ؟  لە ساتە سەرەتاییەکانی وەفاتی کاک نەوشیروان بە ئیرادەی چەند دۆست و هەڵسورای دڵسۆز رێورەسمی بە خاك سپاردن و پرسەیەکی بێ وینە لە مێژوی بزافی کوردایەتی لە باشور بەرێکرا، ئەوە پاداشتی جەماوەری کوردستان بو بۆ ئەو سەرمایە نیشتمانی و نەتەوەیی و ئەدەبی و کۆمەڵایەتیەی کە کاک نەوشیروان بە درێژایی مێژوی خەباتی سیاسی و پێشمەرگایەتی و ئەدەبی بنیاتی نابو.  ئەم روداوە زۆر لە رکابەر و ناحەزەکانی کاک نەوشیروان و هێزە غەیرە کوردیەکانی راچڵەکاند، بە وانەشەوە کە لە رابوردو و لە دوا ساڵەکانی کاری سیاسیدا لێی نزیک بون. راچڵەکاندنێک بە ئاگای هێنانەوە پێگەی ئەوان لە کوێ و پێگەی نەوشیروان مستەفا لە کوێ. بەشێک لە هێزە ئیقلیمی و دەرەکیەکان دەمێکە هەوڵی سرینەوەی، ئەگەر پێیان نەکرێت کاڵکردنەوەی، کاریگەری کاک نەوشیروان یان داوە و ئێستاش بەردەوامن، چونکە بەرژەوەندیەکانیان وایان دەخواست و ئێستاش وا دەخوازن کە هەرێمی کوردستان ناوچەیەکی دەستەمۆکراو بێت و دەنگی نارەزاش سنورەکانی ئەوان نەبەزێنێت. چەندین روداو و بەڵگە ئەو راستیانە دەسەلمێنن، نوسینەکەی: خوێندنه‌وه‌یه‌کی کوردی‌ بۆ رێکه‌وتنی ئه‌مه‌ریکی – عیراقی، تێیدا بە گومان و چاوی رەخنەوە هەڵسەنگاندن بۆ رۆڵی ئەمریکا بەرامبەر بە کوردا دەکات، بانگەشە بە ناوبانگەکەی بۆ عوسیانی مەدەنی بەرامبەر فەرمانرەوایی بریمەر، دواترینیان هەڵوێستی زۆر بوێرانەی کاک نەوشیروان بو لە ساڵی ٢٠١٥ بەرامبەر بە باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق و رەتکردنەوەی چەند داوەتنامەی فەرمی بۆ سەردانی وڵاتانی دراوسێ.    کاک نەوشیروان ناسرابو بەوەی مرۆڤێکی راستگۆ و لە رو بو، لە کارکردندا جدی و لێپرسینەوەی دەکرد و راشکاوانە بۆچون و هەڵسەنگاندنی خۆی بە بەرامبەرەکەی رادەگەیاند، زیادە بۆ ئەمەش ماهیەت و ورد و درشتی دەور و بەرەکەی دەزانی، ئەم خەسڵەتانەی کۆمەڵیک داخ لە دڵ و رقو کینە هەڵگری بەرامبەری دروست کردبو. ئەوانە خوا خوایان بو دەرفەتێک برەخسێت تۆڵەی خۆیان بکەنەوە.  کاتێک گۆڕانی دروست کرد کامپینێکی خەستیان دژی بەرپاکرد و هیچیان لێ دروێنە نەکرد، لە گەڵ ئەوەشدا بەشێک لە هاوکارە دێرین و نوێکانی بەردەوام بۆی لە کەمیندا بون، تا خۆی مابو هیچ شتێک شایستەی باسکردن بێت پێیان نەکرا.  دوای وەفاتی باشترین دەرفەت بۆ ئەو هێز و تاقم و کەسانە رەخسا رق و تورەی کەڵەکەبو و پەنگخواردوی ساڵانێکی درێژ برژێنن. باشترین زەمینە بۆ پەلاماردان میراتی سیاسی و رێکخراوەیی و مادی کاک نەوشیروان بو.  پارتی لە دژایەتیکردنی کاک نەوشیروان کەمی نەکردوە، بەڵام دوای وەفاتی لە پلەی یەکەمدا ئەوە هاوخەبات و هاوکارە دێرین و نوێکانی بون کامپینی لەکەدارکردنی نەوشیروان مستەفایان دەست پێکرد، ئەوانە بون لە ژیانی سیاسی و پێشەمەرگایەتیدا لە گەڵیدا بەردەوام کێشەیان بۆ دروست دەکرد، هیلاکیان دەکرد، گەلەکۆمەیان لێدەکرد و لە گەڵیدا زیگزاگانە مامەڵەیان دەکرد، ئەمانە پێیان وابو و واشە سەردەمی نەوشیروان مستەفا بەسەرچوە.  گەرانەوە بۆ روداوەکانی شاخ، نوسینەکانی کاک نەوشیروان لە سەریان، یەکەم کۆنگرەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، بەڵگەنامەکانی خولەکانی شەری ناوخۆ ( پارێزراون)، هەڵبژاردنەکانی مەڵبەندەکانی یەکێتی، باڵی ریفۆرم، سەردەمی رەگ، سەرەتای دروستبونی گۆڕان، ساڵەکانی نەخۆشی و دوری لە وڵات، رێکەوتنی لە گەڵ یەکێتی، بەشداری لە حکومەت و روداوەکانی دواتر دەیسەلمێنن کە نزیکەکان لە کاک نەوشیروان چیان کردوە و نەکردوە. چاونوقاندن لەم راستیانە غەدرێکی گەورەیە بەرامبەر بە مێژو ودەرهەق بە گۆڕان و خودی کاک نەوشیروان. لە سیاسەتکردنی لای خۆمان باوە کە رکابەر و ناحەزەکانی دەرەوەی گۆڕان بیانەوێت لە مەقام و رۆڵی کاک نەوشیروان کەم بکەنەوە، هەرچەندە زۆر هەوڵیان داوە بەڵام سەرکەوتو نەبون.  ئەوەی جێگەی شەرمەزاریە، کاتێک بەشێک لە دۆستەکانی لە بەرپرسانی گۆڕان بە رەحابەتی سەدرەوە لە گەڵ بەرپرسانی پارتی بۆ پێکهێنانی حکومەت چاوبازیەکی خەست دەکەن بێئەوەی بۆ ساتێک بە بیریاندا بێت کە تەرەفی بەرامبەر سکاڵای یاسایی لە سەر سەرکردەیەکی ناوداری کورد و دامەزرێنەری گۆڕان بە پاساوی تێرۆر تۆمار کردوە، دەبوا لە روی سیاسی و مەعنەویەوە داوای لێبوردنیان بکردایە، ئەم بێ هەڵوێستیە روداوی گوللەبارانکردنی مەکۆی سەرەکی گۆڕان و پێشیوازیکردن لە تەقەکەران لە سەر مەزارگەی کاک نەوشیروان مان بەبیر دەهێنێتەوە، پشتگوێخستنی ئەم هەقانە بە لایەنی کەمەوە ئاماژەی بێهودەیین بۆ کاک نەوشیروان.  ئەمانە، بە قەسد و بێ قەسد، بەشێکن لەو هەوڵانە بۆ بچوککردنەوەی مێژو و هەقی دامەزرێنەر و سەرکردەی بزوتنەوەی گۆڕان، مەخابن لە سایەی گۆڕان و بە ناویشیەوە دەکرێت. یەکسانکردنی کاک نەوشیروان بە سەرکردەکانی تر لە بواری بە بنەماڵکردنی گۆڕان و میراتی مادیەوە خەونی نەزۆکی هێرشبەرانە، ئایندە دەیسەلمێنێت کاک نەوشیروان بێبەریە لەو پرسە و ئەو هەر بە پاکی و بێگەرد سەری ناوەتەوە و هەرواش دەمێنێت.  با بچینە سەر بەرەیەکەی گرنگی تری پەلاماردان  وەفاتی کاک نەوشیروان میراتی سیاسی و مەعنەوی و مادی بەجێهێشت، سێ بواری گرنگ و هەستیار بۆ رکابەر و رق و کینە هەڵگرەکان بۆ پەلاماردان. ئەوەی کاک نەوشیروان لە ژیانیدا کردویەتی راستیەکانی ئەو مێژوەن، کەس ناتوانێت بۆ ئەم میراتە سیاسیە یەک وشەی بۆ زیاد یاخود کەم بکات، یەک روداوی لێ زیاد یاخود کەم بکات، کەوتۆتە سەر مێژوناس و خەمخۆران ئەو مێژەوە وەک خۆی باس بکەن. ئەوەی دەمێنێتەوە میراتی مادی و رێکخراوەیی گۆرانە کە کاک نەوشیروان بنیاتیانی نابو.  ئەمە ئەو دو زەمینە هەستیارەن کە رکابەرەکانی هێدی هێدی دەیان کێڵن بۆ دروستکردنی کەلێن و لێکترازان و پەلاماردان. دەرباری میراتگیری رێکخراوەیی بینیمان هاوکارەکانی چیان لە گۆڕان کردوە، یەکەم کاریان پشتگوێخستنی وەسیەتێکی گرنگی رێکخەرەکەیان بو، بەوەوە نەوەستان گۆڕان یان لە بزوتنەوەیەکی جەماوەریەوە کرد بە چەند گروپ تاقمی پەرتەوازە و ناکۆک بەیەک، کردیانە نادیەکی هواتی پۆست و پایە و تاقمگەری کە لە سایەی چرینەوەی " پرەنسیپەکانی رەوانشاد" قەڵغانێکی وەهمیان لە دەوریان چەقاندوە. لە واقیعداا گۆڕان وەک رێکخراو و دامەزراوە نەماوە، ئەوەی ماوە چەند سیاسەتمەدارێكی مەکتەبین نازان بێئەوە چۆن شەو و رۆژ بەسەربەرن.  لاوازترین ئەڵقەی ئەو زنجیرەیە میراتگیری مادیە، کورەکانی کاک نەوشیروان کە بە پێی یاسا ئەوەیان بەردەکەوێت، بە ئاگاوە یاخود بێئاگاییەوە بێت، بونەتە سوتەمەنی بۆ هەوڵەکانی کلۆرکردنی مێژوی کاک نەوشیروان.  جەختکردنەوە لەوەی ئەو میراتە مادیە مافی رەوای منداڵەکانیەتی و کاک نەوشیروان بۆ ئەوانی جێهێشتوە، دو لایەنەیە، لە روی یاساییەوە واقیعە، لە لاکەی ترەوە هەوڵێکە بۆ یەکسانکردنی کاک نەوشیروان و بزوتنەوەی گۆڕان بە نمونەکانی حوکمی بنەماڵەیی، بانگەشەکەرانی ئەم بۆچونە خۆشیان بوێت یاخود ترش دەچنە خزمەتی کامپینی کڵۆرکردنی گۆڕان و دامەزرێنەرەکەی. گوناهی کورەکانی بو کە بە وردی هەڵسەنگاندنیان بۆ ئەو پرۆسەیە نەکرد و چونە ژێر باری تموحات و دەسکەوتی کاتیەوە، سلێمانی وتەنی لە خشتە بران. ئەم دو کورەی کاک نەوشیروان ئەزمونی سیاسەتی کوردیان کەمە، لە پر کەوتنە ناو دەریایەک لە فروفێڵ و ساختە و بەرژەوەندخوازی سیاسەتی کوردیەوە، کورد وتەنی ئەوانەی لە هەزار ئاویان داوە قولە پێیان تەر نەبوە. زیادە بۆ ئەمەش لە ژێر کاریگەری حوکمرانی بنەماڵەیی لە کوردستان کورەکان تموحەکانیان بوە تەماع و دەوروبەرەکەیان هاندەر و ئاگر خۆشکەر بون. هەرچۆنێک بێت سەرجەم ئەو تاقم و گروپ و هێزانە لە پەلاماردانی مێژو و سەروەریەکانی کاک نەوشیروان بەرژەوەندی تایبەت بە خۆیان هەیە، ئەوەی لە سەری کۆکن پەلاماردانی میراتگیری کاک نەوشیروان خاڵی هاوبەشیانە بۆ بە دەستهێنانی مەبەستە جیاکانیان.

ئاوات عەبدوڵا  یادکردنەوە چ سودێکی ھەیە، خوێنی ھەموو قوربانیانی ١٧ شوبات خراوەتە سەرمێزی خواست و سیاسەتەکانی  پارتی و یەکێتی، یادی ١٧ شوبات دەکەنەوە بەڵام دەچنەژێرباڵی بکوژان و تاوانبارانەوە، چ گۆڕانکاریەک ڕویداوە، چ جیاوازیەک ھەیە لەنێوان ئێستاو سەردەمانی ١٧ شوبات، ڕەنگە خەڵکانێک ھەبن پێیان وابێت سەردەمی ئێستا لەسەردەمی ١٧ شوبات گەلێگ خراپترو دژوارترە، تاکە شتێک کەگۆڕاوە تەماع و خواستی ھێزە سیاسیەکانە، ئەوە سیاسیەکانن بانگەشەی باش بون و گۆڕانکاری دەکەن، دەنا پێشھات و شارەزایان واناڵێن، ئەوەی دەبیندرێت زەلیل بونی ھێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی سەردەمانی ١٧ شوباتە لەبەرانبەر پارتی و یەکێتی، ھێزو گوڕو ناڕەزایی خەڵک لەشوێنی خۆیەتی، خەڵک لەجاران زیاتر ھەست بەتوڕەیی و ناڕەزایەتی دەکەن، بەڵام ئەوە سیاسیەکانن خەریکی مامەڵەو کڕین و فرۆشتنی ناڕەزاییەکانن.  دەپرسین یادکردنەوەی ١٧ شوبات بۆچی؟ چ گرنگیەکی ھەیە یادی ڕوداوگەلێک بکەینەوە کەئێستا خودی خۆمان گاڵتەمان بەمەھام و کرۆکی نێو ڕوداوەکان بێت، لەڕاستیدا ١٧ شوبات سودگەلێکی زۆری ھەبوو بۆ ھەموو ئەو ڕیکلام چیانەی کەمەرگ و خوێن و قوربانی منداڵی ھەژاران دەکەنە پەیژەی سەرکەوتن بەرەو کورسی دەسەڵات و پەرلەمان و حکومەت! دوای ١٧ شوبات خەڵکانێکی زۆر پێگەیشتن و تێگەیشتن کەباشترین کەرەستە بۆ گەیشتن بەکورسی و پلەوپایە خوێن و ناڕەزایی خەڵکی فەقیرو بێدەرەتانی ئەم وڵاتەیە، لەماوەی چەندساڵی ڕابردودا چەندێک دەسەڵات سوکایەتی بەخەڵک کردووە، دووھێندەش کاراکتەرەکانی نێو ھێزە (ئۆپۆزسینەکان) سوکایەتیان بەخەڵک کردووە، چونکە چەوساندنەوەو سوکایەتی نیوھێندەی ئەوە ناخۆش نیە خەڵکانێکی ھەلپەرست ئەو سوکایەتیەی کەپێت دەکرێت بۆ مەرامی خۆی بەکاربێنێت. کەواتە باشتروایە بەھیچ جۆرێک یادی ١٧ شوبات نەکرێتەوە، چونکە دڵنیام ھێشتا خەڵکانێکی زۆر ھەن لەبۆسەدان بۆ ئەوەی تەنانەت یادەکانیش بۆ خۆیان قۆرخ بکەن، ببینن نەیارە سەر سەختەکانی یەکێتی و پارتی، ئەوانەی ئاگری ١٧ شوباتیان گەرم دەکرد، ئێستا لەیادی ١٧ شوباتدا بۆ پۆستو پایە، خەریکی فرۆشتنی ١٧ شوبات و خەم و ناڕەزاییەکانی خەڵکی کوردستانن!؟

لاوك سەڵاح ململانێی نێوان کەلتوور بەهەموو جۆرەکانیەوە؛ سیاسی و کۆمەڵایەتی لە لایەک و تەکنەلۆجیا لە لایەکی دیکەوە لە ترۆپکدایە، یەکەمیان نوێنەرایەتی بەها گشتییەکان دەکات و دووەمیان ئامرازی کارئاسانین، بەهۆیانەوە ژیانی ئیداری و کەسایەتی و حکومڕانی و هەموو بوارەکانی دیکە رێکدەخرێن. پرسیاری ئێستا ئەوەیە کامیان ئەوەی دیکە دەتوێنێتەوە؟ هاوشان بەوەش دەوڵەت و تەکنەلۆجیاش لە ملمڵانێدان. کامیان ئەوەی دیکە بەرێوە دەبات؟ ئایا دەستەڵاتی دەوڵەت بەکاردێت بۆ سانسۆرکردنی کۆمەڵگە بەهۆی تەکنەلۆجیاوە یان تەکنەلۆجیا بەکاردێت بۆ هێنانەدی شەفافیەت و دەرخستنی شێوازی بەکارهێنانی دەستەڵاتەکانی دەوڵەت؟ دواتر، لە هەمووی گرنگتر، کاتێک ئەو هاوکێشانە تێکەڵ بە کۆمەڵگەیەکی لۆکەڵی وەک کوردی دەبێت چۆن گرێ کوێرەکان دەکرێنەوە؛ لەوپەری پەرەسەندنی تەکنەلۆجیاوە بۆ ئەوپەری کوێرە دێیەکی خۆمان؟ کە بانگەشەی هاتنە کایەی سەردەم و کۆمەڵگەی زانیاری و چەمکەکانی کرانەوە و شەفافیەت درا، ئێمە سەرمەست و شۆک بووین، ئاسوودە و سەرسامبووین لە ژێر کاریگەری سیحری وشە و چەمکەکان، لەو باوڕەدابووین کە کۆمەڵگەی زانیاری دەبێتە هۆی رێکخستنەوەی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی و پیادەکردنی بنەماکانی دیموکراسی بە ئاسانی، بیرمان لە کاریگەری و ئەنجامەکان و شێوازی بەکارهێنانەکانیمان نەدەکردوە، وەک منداڵ، بێگەردانە پێشوازیمان لێکرد و هەموو نهێنییەکانی خۆمان لا درکاند. بیرمان لەوە نەدەکردەوە کێ ئەم کۆمەڵگە زانیارییە بەرێوە دەبات، کێ دواتر دەبێتە خاوەنی ئەم کۆمەڵگەیە، وا تێدەگەیشتین گۆرانکاری و گەشەسەندی تەکنەلۆجیا عەقڵە سیاسییە ژەنگاوییەکان رادەماڵێت و لانی کەم ستەمی دەوڵەت کەم دەکاتەوە، بەڵام بەداخەوە لە گەرمەی پرۆسەی بەزانیاریکردنی کۆمەڵگە، پاسەوانە قەدیمەکان وەک جاران بە رووخساری نوێوە هەمان گەمەیان بەرامبەر بە کۆمەڵگەکان و نەتەوەکان کرد. بەداخەوە ئێمە لە گفتەکانی دونیای جیهناگیرییەوە بەوەی هەموومان لە یەک گوندا بە بەرجەستەکردنی بنەماکانی دادپەروری و دوور لە رەگەزپەرستی کۆ دەکاتەوە، خۆمان لە شاری گوگڵ بینییەوە، ئەو شار و ئەو دونیایەی بە تۆڕی عەنکەبووت ژیانمانی تەنیوە و بچووکترین جووڵە تۆماردەکات! لە ئێستادا نەتەوەکان و کۆمەڵگەکان و کەسەکان چەند دەیەکێکە لەم کۆمەڵگەکەی داتا و زانیاری و تەکنەلۆجیایە دەژێن و مامەڵە بە زانیارییەکان دەکەن و بوونەتە خاوەنی ئەزموون، ئەمان لە مێژە قۆناغی سەرسامی و شۆکیان تێپەراندەوە و بیر لە سوود و بەکارهێنانە خراپەکانی دەکەنەوە، وێڵن بە دوای دارشتنی یاسایەکی نوێ بۆ راگرتنی ئەو کاریگەریە قووڵانەی لە سەر هەموو پەیوەندییەکانی کۆمەڵگە هەیانە هەر لە دامەزراوەکانەوە تا ئەندامی خێزانەکان، بە تایبەتی کە تێکەڵ بە کەلتووری سیاسی و کۆمەڵایەتی جیاواز دەبێت و هەریەکەیان ڤێرژنی خۆی لە گرفت و ئالەنگەری دەردەخات. کۆمپانیا زەبەلاحەکانی تەکنەلۆجیا وەک ئەمەزۆن و فەیس بووک و تویتەر و گوگڵ و ئەمستگرام و هەموو ئامراز و سۆفتوێرە تەکنەلۆجیاکانی دیکە کە بە شێوەیەکی شاراوە بەکاردێن بوونەتە "برا گەورەکەی جۆرج ئورویل" بەسەر ئێمەدا، ئێمە چەند سوودیان لێدەبینین، ئەوان دوو هێندە. لە ساڵی ٢٠١٨ دا، رۆژانە ئەپڵ ٦٠٠ هەزار ئای فۆنی فرۆشتووە، ئەمەزۆن زیاد لە ٥٠٠ بلیۆن دۆلاری پەیدا کردووە، نزیکەی ١.٤٧ بلیۆن کەس چوونەتە سەر فەیس بووک و ٣.٥ بلیۆن کەس گوگڵیان بەکارهێناوە. ئەپڵ لە ساڵی ١٩٧٦ دامەزراوە و ئامرازەکانی دیکە بەر لە دە ساڵ لە ئێستا ئەو رەواجەیان نەبووە، بەڵام ئێستا ئەگەر بۆڕی ئەپڵ نەدەنەوە لە رێزی ئەودان. ئەوەی کە هەمیشە باوە، هەر کۆمپانیایەک بەو خێراییە گەشە باکات دەبێتە هۆی نیگەرانی و هەرەشە بۆ هەموو لایەک،. فەیس بووک گەورەترین پلاتفۆرمی جیهانە، کە بە ئاسانی دەتوانێت زانیاری ژەهراوی بکات، ئەمەزۆن بۆتە سەرچاوەی هەرەشە بۆ بازرگانەکان و فرۆشیارەکان، ئەو هێزەی گوگڵ لە گەڕان و پشکنین و گەیشتن بە هەموو جۆرە زانیارییەکی گشتی و تایبەتی هەیەتی هەموو دونیای ناسەقامگیر و شپرزە کردووە. ئینتەرنێت بە گەورەترین سەرچاوەی مۆنۆپۆلکردنی زانیاری دەژمێردێت لە هەموو سەدەی رابردوودا. لە ئێستادا ئەندام پەرلەمانەکانی دونیا، رێکخراوە مەدەنییەکان و کەسایەتییەکان بە ئەندازەیەکی زۆر نیگەرانن و داوا دەکەن کە رێ لە دەست تێوەردانی ئەم کۆمپانیا تەکنەلۆجیایانە بگرن لە بەرئەوەی هەموو زانیارییەکی وردیان لەسەر هەموومان هەیە و دەیفرۆشنەوە. زانیاری سەبارەت بە کەسایەتیمان، حەزەکانمان و پەیوەندییەکانمان و شوێنەکانمان. ئەوان دەڵێن دەبێت سنوورێک بۆ ئەم دەست تیۆەردانە دابنرێت بۆ ئەوەی بە ئاسانی یاری بە زانیارییەکانمان نەکەن، ئەوەش بە دارشتنی یاسای نوێ یان کەرتکردن و جیاکردنەوەیان لە یەکتر. ئەو عە‌قڵەی لە پشت گوگڵەوە کار دەکات تا ئەندازەیەکی زۆر هەر وەک عە‌قڵی سیاسی شەستەکان و هەفتاکانی سەدەی رابردوو کار دەکات، سیخۆری بەسەرمانەوە دەکات. هەموو هەست بەو مەترسیە دەکەن کە جۆرێکی دیکە لە تۆتالیتاریەت هاتۆتە ئاراوە بە "تۆتالیتاریەتی تەکنەلۆجیا" ناو دەبرێت و کار لەسەر سروشت و سەرچاوەکانی مرۆڤ دەکات، مرۆڤ بۆتە کەرەسەیەکی خاو و ئەوان بە ئارەزووی خۆیان زانیارییەکانی ئێمە بەکار دەهێنن و قازانجی گەورە دەکەن و ژیانی ئێمەیان کردۆتە جۆرێک لە شتومەک و داتا و دوور لە هەموو ئەو ئازار و ئەندیشە و یادگار و رۆح کێشانەی رۆژانە هەستی پێدەکەین. ئەو کارەی دەیکەن نەوەک هەر پێشێلکردنی سەروەری دەوڵەت و دامەزراوەکانە بەڵکو سەروەری کەساکانیشە کە تەنانەت لە دۆخی ئێستادا ناتوانن بە چرپەش لەگەڵ خۆیاندا بدوێن، جاران لە تارمایی دامەزراوە ئەمنییەکان دەتۆقیین ئێستا لە باڵادەستی و دیکتاتۆریەتی تەکنەلۆجیا. ئەوەندەی پەیوەستە بە کۆمەڵگای ئێمەوە، با پرۆسەی هەڵبژاردنەکانی ساڵی پار وەک نموونە وەربگرین ئەو سۆفتوێرەی کە پێمان فرۆشرا لە جۆرە هەرە خراپەکان بوو کە بە ئاسانی دزەی تیا دەکرا بۆ بەکارهێنانی بۆ مەبەستی تایبەت، ئەوەندەی سەرچاوەی بەگێلکردنی کۆمەڵگە بوو ئەوەندە یارمەتیدەر نەبوو پرۆسەی سیاسی سەربخات، ئەمە ئەوە راستییە دەگەیەنێت کە مەرج نییە پەرەسەندنی تەکنەلۆجیا ببێتە فاکتەرێک بۆ گەشەسەندنی ئاستی تواناکان و بڕواهێنان بە بنەماکانی پەرەسەندنی سیاسی کۆمەڵگە. هەر بۆیە دواجار هەموو پارتە سیاسیەکان میراتی سیاسی خۆیان کردە بنەمای قسەکردن لەگەڵ یەکتر و داوای سەنگی خۆیان دەکرد. بەداخەوە پرۆسەیەکی وا گەورە کە بە سەرپەرشتی حکومەتە گەورەکانی دونیا و رێکخراوە نێودەوڵەتەکان ئەنجامدرا شکستی هێنا لەوەی یەک خشت بخاتە سەر بیناکردنی پرۆسەی دیموکراسی لەم وڵاتەدا. ئەمە ئەو راستییە دووپات دەکاتەوە، کە کۆمەڵگە پێویستی بە ساتی گەشەسەندی مێژووی خۆی هەیە کە تیایدا ئامادە دەبێت تیۆر و پراکتیک رەنگدانەوەی راستەقینانەی یەکتربن. بەداخەوە خەڵکانێکی زۆر گرەویان دەکرد کە بوونی شەفافیەت رێگرە لە پێشلکارییە سیاسی و یاساییەکان، ئەمە تا ئەو ئاستە راستە کە توانا و بڕوا و ئیرادەی کۆمەڵگە راستگۆیانە بۆ بەرژەوەندی گشتی کار بکات. هەر بۆیە دەبێت رەچاوی رەوتی مێژووی ئەو ژینگەیە بکەین کە کۆمەڵگەیەکی دیاریکراو پێیدا تێدەپەرێت.

عەدنان عەلی  رەنگە هیچ كاتێك بەراورد بەدۆخی ئێستا , كەركوك لەبەدەم چارەنوسێكی نادیار و تاریكدا نەبوبێ‌, هیچ ستراتیژێكی یەكگرتووی كوردی نیە بۆ ئەو شارە, شكاندنی شكۆ و بێ‌ بایەخكردنی دامەزراوەكانی هەرێم و پەرتەوازەیی لایەنە سیاسیەكان و نەبونی یەك مەرجەع و دامەزراوەی بڕیاردانی سیاسی لە كوردستان كاردانەوە خراپەكانی بۆ ناوخۆ چەند بێت بۆ ناوچە كوردستانیە دابڕاوەكان چەند بارەیە, پارتی و یەكێتی لەسەر ئەرز كەركوكیان بە بەغداد دۆڕاندووە بەڵام لەسەر مێزی دانوستان ململانێیانە لەگەڵا یەكتریدا, تا ئەو دوو حزبە خۆیان بە نوێنەری ئەو شارە بزانن و  كارتی دانوستانی كورد بۆ كەركوك لەدەستی ئەواندا بێت ئەبێ چاوەڕوانی قۆناغی زۆر خراپتر لە قۆناغی دوای 16ی ئۆكتۆبەر بۆ كەركوك و ناوچە كوردستانیە دابڕاوەكان بكرێت, لە ئێستادا داواكاری پارتی و یەكێتی لە بەغداد چڕكراوەتەوە لەسەر ئەوەی دۆخی كەركوك ئاسایی بكرێتەوە, بە شێوەیەك بگەڕێنرێتەوە بۆ قۆناغی پێش (10/6/2014) و هاتنی داعش, نەك ئەو ئاساییكردنەوەیەی لە دوای 2003ەوە كورد داوای دەكات و لە دەستور و ماددەی 140 دا دیاریكراوە, تەماشاكە خواستە نەتەوەییەكە چەند پاشەكشەی پێ‌ كراوە, كە ئەمە رێك دیوێكی تری ئاشكرابوونی ئەو گوتارە ناڕاستە نەتەوەییەی یەكێتی و پارتیە كە تا ئەم ساتەش خۆیان بە نوێنەری راستەقینەی پرسە نەتەوەییەكان دەزانن . یەكێتی كەركوك بەناوچەی جێنفوزی خۆی دەزانێت, بەڵام بەهۆی خراپی دۆخی ناوخۆی خۆی و سازشە گەورەكانی بۆ پارتی لەماوەی ئەو 14 ساڵەی كە حاكمی یەكەم لەو شارە كورد بوە, پارتی راكابەرییەكی توندی لەگەڵدا كردووەو لە زۆربەی قۆناغە سیاسیەكاندا یەكێتی بێ‌ پارتی نەیتوانیوە هیچ هەنگاوێك بنێت, وەك ئێستاش دەبینین پارتی رێگری یەكەمە پارێزگارێك لە یەكێتی بۆ كەركوك دابنرێت. یەكێتی رەنگە نەیەوێت ئەزمونی تاڵی رابردووی خۆی لە كەركوك دووبارە بكاتەوە, كەسێك لە پشكی ئەو بكرێتە پارێزگار و دواتریش بكەوێتە ژێر  هەیمەنەی پارتی, هاوشێوەی دوو پارێزگارەكەی تر.  تەنها عەبدولرەحمان مستەفا و نەجمەدین كەریم نین كە بە پارتی بون تۆمەتبار دەكرێن ئەوە رێبوار تاڵەبانی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاشە لە یەكگرتووی ئیسلامیە و لەقەبی تاڵەبانیشی هەڵگرتووە بەڵام ئەگەر پارتیەكیش لەو پۆستەدا بوایە رەنگە هەر ئەوەنە خزمەتی بە سیاسەتی پارتی بكردایە, هاوكات تاوەكو پارتی نەهاتە ژێرباری ئەنجامدانی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا رێبوار تاڵەبانی داوای كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای نەكرد. بە خوێندنەوەی دابەشكردنی پۆستەكانی هەرێم و بەغداد لە نێوان یەكێتی و پارتیدا پارێزگاری كەركوك بۆ یەكێتی ئەبێت, بەڵام رێگریەكانی پارتی بۆ دانانی كاندیدێكی یەكێتی بۆ ئەو پۆستە بەردەوامەو زۆرجار پارتی ئاماژەی بۆ ئەوەكردوە ئەوان دەنگ بە پارێزگارێك نادەن لە "گروپی 16ی ئۆكتۆبەر" بێت, یەكێتیش بە دیاریكراوی بنەماڵەی تاڵەبانی وا دەردەكەوێت بیانەوێت پارێزگارێك دابنێن تا رادەی دڵنیایی یەكلاكەرەوە متمانەیان پێی هەبێت و لە نیوەی رێگادا بۆ پارە پشت لە حزبەكەی نەكات و نەكەوێتە ژێر هەیمەنەی پارتی و بنەماڵەی بارزانی. هیچ كاتێك ئەو دوو حزبە بە تێڕوانینی نیشتیمانیانە مامەڵەیان لەگەڵا پرسی كەركوك و ناوچە كوردستانیە دابڕواوەكان نەكردوە, ئەگەر وایە بۆچی لەسەر پارێزگارێك بۆ كەركوك رێكناكەون؟! و  كەركوك خاڵێكی ناكۆكی ئەو دوو حزبەیە و كاریگەریشی لەسەر دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت لە هەرێم دروستكردووە, بۆ بیرهێنانەوە لەماوەی رابردوودا دوای كۆبونەوەیەكی حزبە كوردستانیەكان لە كەركوك نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی لە پرسێك كۆنفرانسێكدا لە تێڕوانینی گەشبینیانەی بۆ كۆبونەوەكە, وتی: حەق وایە ئیتر هەرچی كۆبونەوەی حزبە كوردییەكان هەیە بهێنینە كەركوك! بەڵام ئێستا كەركوك نەك فاكتەری كۆكەرەوەیە بەڵكو خاڵێكی جەوهەری ناكۆكی حزبەكەیەتی لەگەڵا یەكێتی دا. بۆیە نە داواكاری یەكێتی بۆ هەڵبژاردنی پارێزگارێكی كورد و نە بیانوەكانی پارتیش لە بەرژوەندی خەڵكی پارێزگاكەو پرسی نەتەوەییە لە كەركوك, بەڵكو ململانێكانیان تەواو حزبیەو لەناو هەردوو حزبیشدا ململانێی دوو گرپی دەسەڵاتدار و بەژوەندی خوازە.  

گوڵاڵە سدیق  موچە و دەستەکەوتەکانیان لە عێراقی دوای ٢٠٠٣ چیە؟    لە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی یەکەمی کەنداو و دەرکردنی هێزە شکست خواردوەکانی عێراق لە وڵاتی کوەیت، لە ساڵی ١٩٩١ ڕاپەڕینی جەماوەری زۆربەی پارێزگاکانی باکور و ناوەڕاست و خواروی عێراقی گرتەوە. ئەو ڕاپەڕینەی لە ساڵی ١٩٩١ هەرێمی کوردستانی گرتەوە، بەهەمان شێوە لە ناوەڕاست و خواروی عێراق لە زۆربەی پارێزگانی عێراقدا ڕاپەڕین دژی ڕژێمی پێشوی عێراق سەری هەڵدا، بەڵام بە پێچەوانەی ڕاپەڕینەکەی هەرێمی کوردستان ڕێگە درا بە ڕژێمی پێشو، کە هەمو جۆرەکانی توندوتیژی بەکاربهێنێت بۆ کپ کردنەوە و نەهێشتنی ڕاپەڕینی ناوەڕاست و خواروی عێراق. ڕێگەدرا دەوڵەتی عێراق فڕۆکە بەکاربهێنێت، بۆ بۆردومان کردن و ڕاونانی خەڵکە ڕاپەڕیوەکە و کەسوکاریان، ئەمەش وایکرد کە خەڵکە ڕاپەڕیوەکە و کەسوکاریان دەوڵەتی عێراق بەجێبهێڵن و ڕوبکەنە وڵاتی سعودیە. حکومەتی سعودیە لە شوێنێک کە ناوی ڕەفحا بو، ئەم ئاوارانەی کۆکردەوە و کەمپێکی بۆ دروست کردن کە ١٢ کم دووربو لە سنوری نێوان سعودیەــ عێراق لای پارێزگای موسەناوە. ژمارەی ئەم ئاوارانە لەسەرەتادا ٢٣ هەزار کەس بو، بەڵام لەساڵی ١٩٩٢، دە هەزار خێزان و عەسکەری تری عێراقی ڕویان لە کەمپی ڕەفحا کرد بەمەش ژمارەیان زیادی کرد. کەمپی ڕەفحا وەک هەمو کەمپەکانی تر، لەلایەن ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانەوە سەردان دەکران و لە کەموکورتی و کێشەکان دەکۆڵینەوە و هاوکاری خۆراک و جلوبەرگ و پزیشکییان بۆ دەبردن. لە ساڵی ١٩٩٥ ژمارەیان کەم بویەوە بۆ ١١ هەزار کەس، چونکە لەلایەن ڕێکخراوەکانەوە زۆربەیان ڕویانکردە وڵاتانی ئەمریکا و ئەوروپا و ئوسترالیا. کەمپەکە لە ساڵی ٢٠٠٨ بەتەواوەتی داخرا پاش گەڕانەوەی سەرجەم ئاوارەکان بۆ زێدی خۆیان. موچەو دەرماڵەی ڕەفحاوییەکان لەساڵی ٢٠٠٦ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یاسای زیندانیانی سیاسی دەرکرد، وە ئامانج لەم یاسایە قەرەبوکردنەوەی زیندانیەکان و گیراوەکان و شۆڕشگێڕەکان بو لە سەردەمی ڕژێمی پێشو. لەم یاسایەدا پێناسەی زیندانی سیاسی بەم شێوەیە کراوە ( هەرکەسێک حەبس یان سجن کرابێت بەهۆی بەرهەڵستکاری کردن لە ڕژێمی پێشو، لە هەڵوێست یان بیروڕا یان لایەنداری سیاسی یان مەیلداری بەلای ئۆپۆزسیۆن بون یان یارمەتی دانی شۆڕشگێڕەکان). لە هەمان یاسادا هەمان ئیمتیازاتی زیندانیانی سیاسی دراوە بە ڕەفحاوییەکان، وە پێناسەی ڕەفحاوییەکان بەم شێوەیە کراوە ( ئەو خەڵکە ڕاپەڕیوەن لە ساڵی ١٩٩١ کە باری سیاسی ناچاریکردن وڵات بەجێ بهێڵن ڕوبکەنە وڵاتی سعودیە، وە خێزانەکانیان و هەر مناڵێک لەو کەمپە لەدایک بوبێ، وە هەمو قوربانیانی هەڵەبجە کە ڕویانکردوەتەوە جمهوری ئیسلامی ئێران بەهۆی بۆردمانی کیمیایی ڕژێمی پێشو بۆ سەر هەڵەبجەییەکان). لەم یاسایەدا ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق مامەڵەی زیندانی سیاسی لەگەڵ ڕەفحاوییەکان و هەڵەبجەییەکان کردوە، واتە هەمان ماف و موچەی زیندانیانی سیاسی دەیانگرێتەوە وەک قەرەبوەیەک بۆ ئەو ساڵانەی کە لەدەرەوەی عێراق بەسەریان بردوە. یاساکە بڕی ٢ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار دیناری بڕیوەتەوە بۆ هەر تاکێکی ڕەفحا وەک خانەنشینی، لەگەڵ ٣٠ ملیۆن دینار وەک منحەی خانوبەرە و پارچەیەک زەوی. ئەمە لەکاتێکدایە کە بەپێی یاسای نوێی خانەنشینی کەمترین بڕی پارەی خانەنشینی مەدەنی ٤٠٠ هەزار دینارە، بەڵام ڕەفحاوییەک تەمەنی یەک ساڵ بێت بڕی ٢ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار وەردەگرێت لەگەڵ ٣٠ ملیۆن منحەی خانوبەرەو پارچەیەک زەوی! وە مافی سەفەرکردنی هەیە بۆ دەرەوەی وڵات لەسەر حسابی زیندانیانی سیاسی و مافی خوێندنی لەدەرەوەی وڵات هەیە بۆ زەمالە و لێکۆڵینەوەکان. ئەم یاسایە مشتومڕێکی زۆری خستووەتە ناو شەقامی عێراقیەوە چونکە دەڵێن نابێت ڕەفحاوییەکان وەک زیندانی سیاسی مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت، چونکە ئەوان لەناو ئەو کەمپانەدا بێ هیچ ئەشکەنجەدانێک لەگەڵ ماڵو منداڵ و کەسوکاری خۆیان ژیانیان کردوە، بەڵام زیندانیانی سیاسی ڕوبەڕوی جۆرەها شێوازی ئەشکەنجەدانی جەستەیی و دەرونی بونەتەوە. وە هەرخێزانێکی ڕەفحا چەند سەر خێزان بوبن لە سعودیە، ( ژن و مێرد و هەرتاکێک لە کەمپەکە ژیابێت وە هەر تاکێک لەوێ لەدایک بوبێ، بە تاکێکی ڕەفحا هەژمار دەکرێت)، واتا خێزانێکی ٥ کەسی، پێنج دوو ملیۆن و دووسەد هەزاری وەردەگرن، لەگەڵ پێنج (30) ملیۆنی وەک منحەی خانوبەرەو 5 پارچە زەوی! لێرەدا پێویستە هەڵوێستە لەسەر چەند خاڵێک بکرێت: ١ـ لە یاسای ڕەفحاوییەکان، هەڵەبجەییەکان وەک ڕەفحاویی هەمان ماف و ئیمتیازیاتیان پێدراوە و وەک زیندانی سیاسی ناسێنراون، ئایا هەڵەبجەییەکان ئەم موچەو ئیمتیازاتانەی ڕەفحاوییەکانیان وەردەگرن؟ ٢ـ ئایا موچەی زیندانیانی سیاسی هەرێمی کوردستان وەک ئەوەیە لە یاسای زیندانیانی سیاسی عێراقی پەسەندکراوە؟ ٣ـ ئەو زەمالانەی چەند ساڵێک لە کوردستان پەیڕەو کرا، هەر ئەو مافەی زیندانە سیاسیەکان و هەڵەبجەییەکان نەبو وەک ڕەفحاوییەکان بەڵام بەجۆرێکی تر بە خەڵکی کوردستان فرۆشرایەوە؟

ئاسۆ حاجی یەکێتی ئیستا دوو ڕێگای لە پێشە ئۆپۆزسیۆن بوون و بەشادریکردن لە حکومەت کە بروا ناکەم هیچیان دادی بدەن ئەگەر خۆی لە نێوان کوردستانی بوون و عێڕاقی بوون یەکلانەکات هەڵسوکەوت و لێدوان و خۆگرخاندنی یەکێتی بە مل نەدان بە دەرئەنجامی هەڵبژرادنی پەڕلەمانی کوردستان،هەمان هەڵسوکەوت و لێدوانەکانه پێش رووداوەکانی شازدەی ئۆکتۆبەرمان وەبیردێنەوە، بە ترساندنی لایەنەکانی دیکە کە ئەگەر هەموو شتێک بە دڵ و داخوازی یەکێتی نەبێت ئەوە نیوەی هەرێمی کوردستان واتا زۆنی کەسک بە دەردی کەرکوک دەبردرێ و رادەستی بەغدا دەکرێتەوە. بەستنەوەی کەیسی دانانی پارێزگارێکی یەکێتی بۆ کەرکوک و بەخشینی وەزارەتی داد لە بەغدا بە یەکێتی بە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەرخەری ئەو راستیەن کە یەکێتی لە کەرکوک و بەغدا دۆڕاوە. دەبووایە باڵی دەست رۆیشتووی یەکێتی پەند لە رووداوەکانی رابردوو وەربگرن بەوەی پشت بەستن بە هێزی دەرەکی لە یەکلایی کردنەوەی کێشە ناوخۆیەکان زیاتر بێ هێزیان دەکا و وێنەیان لەبەر چاوی خەڵکی کوردستان تەڵخ تر دەکات،یەکێتی دەبێ لەوە تێبگا ئەگەر هێزە ئیقلیمیەکان لە پاداشتی رادەستکردنەوەی کەرکوک بە حەشدی شەعبی و پاسداران لە هەردوو هەڵبژرادنی عێڕاق و هەرێمی کوردستان دەرفەتی تەزویڕێکی یەکجار زۆریان بۆ دروست کردن تا ئەو ڕادەیەی هەموو چەکدارانی حەشدی شەعبی لە حەویجە دەنگیان پێ بدەن و لە سلێمانی بە دڵی خۆیان سندوقەکان پڕبکەنەوە،بەڵام تەزویڕاتەکەش نەیتوانی باری کەوتووی یەکێتی لە شازدەی ئۆکتۆبەرەوە راست بکاتەوە. لە بەغداش بە دانانی سەرۆک کۆمار بە دەنگی زۆرینەی عەرەب ئێران هەوڵیدا یەکێتی لە وێنەی سەرکەوتو نیشانی خەڵکی کوردستان بداتەوە،بەڵام هەڵبژرادنی هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە حەقیقەتی یەکێتی نیشاندایەوە کە وێڕای تەزویڕێکی لە ڕادەبەدەر بەڵام نەیتوانی نیوەی کورسیەکانی پارتیش وەدەست بێنێ کە خەونی گەورەی یەکێتی و تاکە ئامانجی لە پەنجا ساڵی رابردوو ئەوە بووە جارێک بەسەر پارتی سەربکەوێ. یەکێتی کە ئێستا لە دژی ئیرادەی خەڵکی کوردستان وەستاوەتەوە و لە جیاتی قبوڵکردنی بڕیاری خەڵک کە لە رێگای سندوقی دەنگدان یەکێتیان بە جیاوازی بیست و چوار کورسی لە خانەی دووەم لە دوای پارتی داناوە،هەڕەشەی نەهێشتنی قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستان دەکات ڕێک وەک رۆژانی دوای شازدەی ئۆکتۆبەر کە بەناوی دامەزراندنی حکومەتی ئینقاز و نەمانی شەرعیەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان و قەوارە دەستووریەکەی دەیانوویست دەست بەسەر هەموو هەرێم دابگرن و رادەستی بەغدای بکەنەوە و خەبات و قوربانیدانی سەت ساڵەی خەڵکی کوردستان بکەنە شاباشی لە ناو بردنی پارتی. یەکێتی بە هەموو ئەو کارانەی لە دژی هەولێر و بۆ بەرژەوەندی بەغدا کردنی بۆی دیار بوو کە بەبێ پاڵپشتی پارتی و شەخسی بارزانی ناتوانێ شتێک بە شتێک بکات،لە کەرکوکیش بە هەمان شێوە ئەگەر پارتی هاوکاری نەبێ ئەوە دەبێ هەر بە دەست راکان جبوری ناڵەیان بگاتە ئاسمان. بۆ یەکێتی باشترە لە هەولێر لە خانەی دووەم دابێ و کار بۆ هەڵسانەوەی خۆی بکا نەک لە بەغدا بە سەرۆک کۆمارێکی بێ بڕیار و لە ترکزە حیسابی لیوایەکی حەشدی شەعبی بۆ نەکرێ،باشترە بۆ یەکێتی هەولێر بکاتە چەقی یەکلایی کردنەوەی کەیسی کەرکوک و بە پاڵپشتی هەولێر پارێزگارێکی نوێ دابندرێ نەک لە بەغدا کار بۆ لادانی پاریزگارێکی کورد و سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگارێکی کورد بکرێ و بیاندەنە دادگا بە تاوانی کورد بوون و بەرگریکردن لە ئاڵا و کوردستانی بوونی کەرکوک وەک ئەوەی بەرامبەر نەجمەدین کەریم و رێبوار تاڵەبانی کردیان. پرسی پەنجا بە پەنجا و دابەشکردنی هەرێمی کوردستان بەسەر دوو زۆن کۆتایی هاتووە و یەکێتی هەرچی بکات ناتوانێ کات بۆ دواوە بگەڕێنێتەوە بەتایبەتیش کە بۆ دە ساڵ دەچێت یەکێتی لە سلێمانی و گەرمیانیش تاکە هێز نیە و ئەگەر تەزویڕات و ئێران هاوکاری نەبووان ئەوجارەش نەیاندەتوانی تەجاوزی بزووتنەوەی گۆڕان بکات و وەپێشی بکەوێتەوە. بۆیە یەکێتی لە کۆبوونەوەی هەژدەی شوبات بەشداربێ یان نا،پێش وەختە لەگەڵ پارتی رێک بکەوێ یان نا ئەوەی بۆ ناچێتە سەر دۆڕانەکانی لە بەغدا و کەرکوک لە هەولێر قەرەبوو بکاتەوە،بۆیە باشترە مل بۆ حەقیقەتی و قۆناغی نوێی سیاسی هەرێمی کوردستان بدا کە ئەو لە کۆی سەت و یازدە کورسی تەنها بیست و یەک کورسی هەیە،حەقە لەوەش تێبگات ئەو نەرمی نواندنەی پارتی لە بێ چارەیی و لاوازی پارتی نیە کە بە تەنیا چل و پێنج کورسی هەیە و هەر کاتێک بیەوێ دەنگەکانی دەگەینێتە رێژەی زۆرینە بۆ یەکلایی کردنەوەی پرسەکان،ئەو کات ئەگەر یەکێتی هەڕەشەی شەڕ و دوو ئیدارەیی بکات ئەوە رووی راستەقینەی جوانتر بۆ خەڵکی کوردستان و دنیاش وەدیار دەکەوێ کە لە هێزیکی عەسکەرتاری زیاتر نیە و مل بۆ دیموکراسیەت و ئیرادەی گەل نادا. یەکێتی ئیستا دوو ڕێگای لە پێشە ئۆپۆزسیۆن بوون و بەشادریکردن لە حکومەت کە بروا ناکەم هیچیان دادی بدەن ئەگەر خۆی لە نێوان کوردستانی بوون و عێڕاقی بوون یەکلانەکاتەوە. هەردوو رێگا یەکێتی دەباتەوە سەر سازدانی کۆنگرە کە چاوەڕوانی زیاتر پەرت بوونیان لێ دەکرێ نەک خڕبوونەوە،بە تایبەتیش کە ئێستا شەڕی جێگرتنەوە تاڵەبانی گەیشتۆتە ناو ئەندامانی بنەماڵەکەیان و ئەوجارە نەک یەکێتی بنەماڵەکەش کەرت دەکا.

دڵشاد ئەنوەر . زۆربەی ئەوانەی لە بادینان دەستگیرکراون لایەنگری پەکەکەن ، یاخود کادیر و نزیکی پەکەکەن ، هەندێکیشیان خەڵکی سەربەخۆ و ئازادیخوازن. ئەسڵەن، پاساوی پارتی بۆ هێشتنەوەی دەستگیرکراوەکان لە زیندان دا ئەوەیە، گوایە خۆپیشاندانەکەی شیلادزێ پلانێکی گەورەتر بووە و هەوڵدراوە بۆ دهۆکیش بگوێزرێتەوە. واتە بەهەموو پێوەرەکان ، زیندانیەکان گەر بەشێکیان باجی بوێری و دلێری و ئازایەتی و وەستانەوە بەڕووی ستەم دا بدەن، ئەوا بەشێکی تریان باجی نزیکایەتی یاخود ئینتیمابوون بۆ پەکەکە دەدەن. سەیر لەوێدایە، هەرچی خەڵکی ئازادیخواز و سەربەخۆ هەیە هاتونەتە خەت و داوای ئازاد کردنی گیراوەکان دەکەن ، کەچی ئەم هێزە بێدەنگی هەڵبژاردووە! کاتێک لە سلێمانی بارەگاکانی تەڤگەر دادەخرێ ، پەرلەمانتاری گۆڕان دەرواتە نێو بارەگا گەمارۆ دراوەکانیان و هەڵوێست دەنوێنن، کاتێک لایەنگرانیان لە بادینان دەگیرێت ، پەرلەمانتارانی گۆران دەچنە زیندان بۆ لایان و داوای ئازاد کردنیان دەکەن . پرسیاری من ئەوەیە، ئەم هێزە یاخود تەڤگەر بۆبچوکترین شت ، هەفتا بۆ هەشتا کەسێک دێنێتە سەر جادە ، ئەی ئێستا کوان ؟ پەکەکە یاخود تەڤگەر خۆی پەرلەمانتاری لەبەغدا هەیە، لایەنگرەکانیان دەنگیان پێداوە تا نوێنەرایەتی راستەقینەیان بکات، ئەی لەکاتێکدا پەرلەمانتاری لایەنی تر لەسەریان دێتە جواب، ئەی نوێنەری خۆیان لە کوێ یە ؟  ئەی بۆ لە رێگەی پەرلەمانی عێراقەوە واژۆ کۆ ناکاتەوە و داوای هەڵوێست لە حکومەتی عێراق بکات لەبەرانبەر دەستگیرکردنی ژمارەیەک کوردی باشور ، کە داوای چونە دەرەەەی هێزی وڵاتێکی بێگانەیان کردووە ؟ ئەی کوا خۆ تەنها پەرلەمانتارەکەیان پێش بوونی بە پەرلەمانتار ، شەو و رۆژ لەسەر جادە دەیقیژاند ، ئەی ئێستا کە کاتی هاتنە دەنگیەتی ، لە کوێ یە ؟

گۆران قادر- ماستەر لە زانستە سیاسيیەکان لامەرکەزی ئیداری وەك شێوازێکی گرنگ لە شێوازەکانی ڕێکخستنی ئیداری هەژماردەکرێت وهەروەك چۆن بە بناغەیەکی پتەو بۆ حوکمڕانی عەقڵانی وڕەشید دادەنرێت، وهەروەها ئامرازێکیشە لە ئامرازەکانی چاکسازی ئیداری. لامەرکەزی ئیداری سیستەمێکە بەهۆیەوە هاوڵاتی لەهەر کۆمەڵگەیەکی لۆکاڵیدا دەتوانێت بەشدارییەکی کارا وڕاستەقینە بکات لە ئیدارەدانی کاروباری گشتی ناوچەکەی خۆیدا، ئەمەش بۆ زامنکردنی پێشکەشکردنی زۆرترین بڕ وبەرزترین ڕێژەی خزمەتگوزاری، جگە لە دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی بنەمای لێهاتوویی ولێپرسینەوە.     جێگەی زانینە کە گەشەپێدانێکی هاوسەنگی گشتگیر وبەردەوام، لە چوارچێوەی چەمکی فراوانی گەشەپێداندا، بەدی نایەت بەبێ جێبەجێکردنێکی ڕاست ودروست وواقیعیانەی بیرۆکەی لامەرکەزی ئیداری ودارایی، بەتایبەتی لە دۆخی هەڵنەسانی حکومەت (واتە ئەو حکومەتەی سەنتراڵیانە بیر دەکاتەوە ولە ئەنجامدا سەنتراڵیانە بڕیار دەدات وسەنتراڵیانەش بڕیارەکانی جێبەجێ دەکات) بە ئەرکەکانی یاخود بێ توانایی حکومەت لە جێبەجێکردنی ئەو ئەرك وبەرپرسیارێتیانەی دەکەونە ئەستۆی، وهەروەها پابەند نەبوون وجێبەجێنەکردن وپشتگوێ خستنی بەڵێنەکان ودابین نەکردنی پێداویستیەکانی کۆمەڵگە وهاوڵاتیان، وبەتایبەتی تریش لە باری زیادکردنی ژمارەی دانیشتوان لەلایەك، وخراپ بەکارهێنانی سەرچاوە سروشتی ومرۆییەکان لەلایەکی ترەوە.   لامەرکەزی ئیداری خۆی دەبینێتەوە لە دابەشکردنی ئەرکە ئیدارییەکانی دەوڵەت لە نێوان حکومەت (لە پایتەخت) وئەنجومەنی لۆکاڵی هەڵبژێردراو لەلایەن هاوڵاتیانەوە بەپێی یاسا، وە یان دەستە وکەسایەتی مەعنەوی گشتی بە مەبەستی لە ئەستۆگرتنی بەشێك لەو ئەرکە ئیدارییانە، بێگومان ئەوانەی پەیوەندیان بە ناوچە (پارێزگا)کەوە هەیە، بە شێوەیەکی سەربەخۆ وبەشێوازێکی یاسایی لەژێر چاودێری حکومەتدا، وئەمەش بە مەبەستی سوککردنی باری شانی حکومەت وئاسانکاری کردن بۆ هێنانە پێشەوەی کەسانی لێهاتوو وە سودوەرگرتن لە شارەزایی ولێهاتووییەکانیان لە بە ئەنجام گەیاندنی ئەرکە ئیدارییەکاندا لە ماوەیەکی کورت وخێرادا، بە مەرجێك بارودۆخ وتواناکانی ئەو ناوچە (پارێزگا)یە بەهەند وەربگیرێت وڕەچاو بکرێت.   لامەرکەزی ئیداری سێ ڕوکنی سەرەکی هەیە کە ئەوانیش بریتین لە : ١- بوونی بەرژەوەندی لۆکاڵی وگرنگیپێدانی تایبەت بەو ناوچە (پارێزگا)یە. ٢- بوونی ئەنجومەنی لۆکاڵی هەڵبژێردراو کە ڕاسپێردراو بن بۆ ئیدارەکردن وبەدیهێنانی ئەو بەرژەوەندییە لۆکاڵییانە (ناوخۆییانە)ی ئاماژەی پێدرا. ٣- بوونی چاودێریی حکومەت لەسەر ئە ئەنجومەنانە بۆ دڵنیابوون لە ئەنجامدانی ئەرکەکانیان بەشێوەیەك لە چوارچێوەی یاسا تایبەتەکان لەمبارەیەوە تێنەپەڕێت.  لەمەوە دەردەکەوێت کە بیرۆکەی سەرەکی ودەسپێکی سروشتی دروستبوونی لامەرکەزی دانپێدانە بەوەی کە هەندێك بەرژەوەندی تایبەتە وسروشتێکی لۆکاڵی هەیە بەشێوەیەك بە ئاشکرا دەبینرێ کە کاریگەری ئەو بەرژەوەندییانە لەسەر کۆمەڵگە لۆکاڵیەکە زیاترە وەك لە کۆمەڵگەی نیشتمانی بە گشتی. بۆیە لە بەر ڕۆشنایی ئەم زانیارییانە باشتر ولەبارتر وایە کە لامەرکەزییەت لە هەرێمدا لەسەر ئاستی پارێزگاکان جێبەجێ بکرێت، وکاروباری بەڕێوەبردنی ئەو شوێنانە بەجێبهێڵرێت بۆ خەڵکی ناوچە (پارێزگا)کە خۆیان، چونکە ئەوان لە هەمووان زیاتر بە پەرۆشترن وزیاتریش سودمەند دەبن لەو بەرژەوەندی وپێداویستیانە، بۆیە زۆر باشتر دەبێت کە کاری بەدیهێنانی ئەو ئامانج وتێرکردنی خواستەکانی خۆیان بەجێبهێڵرێت بۆ خۆیان، وە لە ڕووی یاساییشەوە هەمواری پێویست بۆ یاسای ژمارە (٣)ی ساڵی (٢٠٠٩) بکرێت بەشێوەیەك کە دەستەبەری لامەرکەزی ئیداری ودارایی تەواو بکرێت بۆ پارێزگاکانی هەرێم، وهەروەها ڕەچاوی دروستبوونی پارێزگای نوێ بکرێت لە داهاتوودا.    

فایەق مستەفا (لم يعد الصمت ممكنا) هەمیشە لەگفتو گۆ و لەنوسینیشدا هەوڵم داوە هەتا لەتوانادابێت ووشەی کوردی بەکار بێنم ،بەڵام پێم وایە ئەو دەستەواژەیەی سەرەوە زیاتر بەزمانی عەرەبی ئەتوانێ دەربڕی ئەو هەڵوێست و هەستە بێت لەئاست ئەو بابەتەی کەمەبەستمە بۆچوونی خۆم لەبارەیەوە بخەمەڕوو. * بزوتنەوەی گۆڕان گەورەترین هەڵە دەکات ئەگەر بیەوێت لەپێکهێنانی حکوومەتدا ببێتە کارتی فشاری دەستی پارتی لەبەرامبەر یەکێتی و هەموو پڕەنسیپەکانی بزوتنەوەکە بکاتە قوربانیی حەز و ئارەزوو و بەرژەوەندیە کەسیەکانی چەند کەسێکی بەرژەوەند خواز و پۆست پەرست و بیەوێت لەچوارچێوە و بەسوود وەرگرتن لە ململانێی ئەو دوو هێزە پێگەیەک بۆخۆی بەدەست بهێنێتەوە کەهۆکارگەلێک بوونە هۆی لەدەستدانی!! . * پارتی ئەگەر بیەوێت هەمان ئەزمونی ساڵی ٢٠١٤ دووبارە بکاتەوە بەپێکهێنانی حکوومەت بەبێ یەکێتی و پێی وابێ یەکێتی لەدوای ئەوە بەناچاریی مل کەچ ئەبێ و بەناچاریی بەشداریی حکوومەت دەکات و دەبێتە خاڵی لاواز بۆی هەڵەیەکی گەورە دەکات و بەبۆچونی من ئاسەوارەکانی کاردانەوەی یەکێتی لەوەها بارودۆخێکدا بەجۆرێک ئەبێت کەکاریگەریی بۆسەر بارودۆخی هەموو خەڵکی کوردستان دەبێت و ئەو کاتەش بەرپرسیارێتی ئەو بارودۆخە لەئەستۆی ئەوانە دەبێت کە یەکێتی ناچار بەوەها کاردانەوەیەک ئەکەن،بەڵێ ئەم بارودۆخە زۆر خراپە بەڵام لەمەش خراپتر هەیە!!! * گرنگە ئەوەمان لەبەرچاوبێت یەکێتی وێڕای خراپیی بارودۆخی ناوخۆیی لەپرۆسەی ململانێ لەگەڵ پارتی لەبابەتی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارەوە پێی نایە قۆناغێکی ترەوە و خاڵی وەستاندنی بۆ ئەو زنجیرە سازشە دانا کە ماوەیەکی زۆربوو لەسەری بەردەوام بوو لەبەرامبەر پارتی (سەرەڕای بەرژەوەندی جۆرا و جۆری هاوبەش و لێک ئاڵاوی لەگەڵیدا). بۆیە پێویستە گۆڕان لەبەر ڕۆشنایی ئەو پڕەنسیپە بنەڕەتیانە هەنگاوبنێ کە بزوتنەوەکەی لەسەر پێکهات و قوربانیی زۆری لەپێناودا دراوە نەک ئەو پڕەنسیپانە بکرێنە قوربانی بەرژەوەندیە کەسیەکانی چەند کەسێکی هەلپەرست و پۆست و بەرەژەوەندیی خواز. ئەمە بەرپرسیارێتیەکی مێژویی هەستیارە!!!.

 لەتیف فاتیح فەرەج  دڵنیام كاك ئاراس بە سنگی فراوانەوە ئەو سەرنجەم لێ‌ وەردەگرێت و تێدەگات من چی دەڵێم ، هەڵبەت زۆریشم حەز دەكرد ئەم كورتە نوسینە لە سبەی دابەزێت ، لێ‌ لە بەر ئەوەی ئێستا بابایەك بە سەر هاوڕێیانی سبەیەوە دانراوەو بیانووی هەیە هەندێ‌ كەس لەوێ‌ نووسینیان دابەزێت ، ناچاربووم لە شوێنی دیكەی دابەزێنم . لەم نوسینە كورتەدا لە سەر دوو خاڵ قسەدەكەم و هیچی تر ، كاك ئاراس دەڵێت " پارتی دیموكراتی كوردستان بە زۆربەی بەرنامە چاكسازیەكەی گۆڕان رازیەو كەمترین بەریەككەوتن و خاڵی ناكۆك هەبووە " من لام وایە ئەم ئومێدە زۆرە بە پارتی جۆرێك لە خەیاڵ پڵاوی پێوەیە، لەبەر ئەوە ی گۆڕان ئەزمونە پێشتری زۆر تاڵی لە تەك پارتیدا هەیە كاتێك پەیامی چوار ساڵی ئارامی بزوتنەوەی گۆڕان بە دەستی پارتی پەڕاش پەڕاش كراو هەڵوەشێنرایەوە ، ئەگەر وایە لەبری كاك ئاراسی وەلی و گۆڕان دەبێت پارتی ئەو قسەیە بكات و بەنووسراویش بڵاوی بكاتەوە كە بە زۆربەی بەرنامە چاكسازیەكەی گۆڕان رازیە ،هەرچەند ئومێد بەستن بەوەش ئەستەمە ، چونكە ئێستا گەمەكە گەمەی بەرژەوەندی و سەرقاڵكردنە . ئاراس وەلی باس لە نوسینەوەی دەستورێكی باش دەكات " جەخت لە نووسینەوەی دەستورێكی باش دەكەین " لە ساڵی 1992ەوەوە هەمیشە لەمپەرو بەربەست دەخرێتە بەردەم نوسینەوەی دەستور ،كاتی خۆی  دكتۆر نوری تاڵەبانی و خەڵكی تریش ئامادەیی ئەوەیان دەر بڕی دەستورێكی باش ئامادە بكەن ، نەكرا نوسینەوەی دەستور مایەوە تا ئێستا ، سەدان وتار لە سەر دەستور نوسرا ، سەدان تەنزو رەخنە ، خۆم چەندین وتارم لە سەر دەستورو پرسی كەركوك نووسی ، وەك پڕۆژەو بەرنامە دامانە پارلەمان و لایەنەكان ، نەكراكاتێ‌ گۆڕان لە پارلەمان و حكومەتا بوو هەوڵی زۆر درا دەستورەكە تەواو بكرێت دیسان وێرانكرا ، ئێستا ئەم ئومێدە لە پای چی ، ئاخۆ دنیاكە بەو جۆرە گۆڕاوە كە لە ئامادەیی مام جەلال و نەوشیروان مستەفادا شتناكرا ئێستا بكرێت كوردەكە دەڵێت " خوا بكەم ". من  تەنها یەك شتم لە كاك ئاراسی وەلی دەوێت با داوا لە پارتی بكەن بەڵێن بدات پابەند بێت بە بەرنامە هاوبەشەكەوە نەك ئەوەی گۆڕان ، هەروەها ئەوەشی پێبڵێن كە نەگۆڕان و نەیەكێتی لێبوكی ئەو نین ، تا هەوڵی ئەوە بدات بیانكاتە ئەڵتەرناتیفی یەكتر بۆ تێكدانی پەیوەندی نێوان ئەو دوو لایەنە  وەسەلام   

هیوا سەید سەلیم بودجەی ئەمساڵی عێراق هەموو رێوشوێنە یاسایەكانی لە پەرلەمان و تەنانەت لە حكومەتیش تێپەراند،  لە نێو ئەو بودجەیەشدا پشكی هەرێمی كوردستان لە مووچەی فەرمانبەران و پێشمەرگە بە روونی جێگای بۆ كراوەتەوە و بڕیاریشە لە مانگی یەكی 2019 بچێتە بواری جێبەجێكردن. ئەوەی ئەمجارەیان بۆ مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە میزانیەی ساڵ گرنگە،  ئەوەیە كە بەغدا پرسی مووچەی ئەوانی نەبۆستۆتەوە بە پرسی نەوت و ئەو كێشانەی كە ساڵانێكە لە نێوانی حكومەتی ناوەند و هەرێمی كوردستاندا هەیە. دوای پەسندكردنی بودجەی ناوەند بەشێك لە پەرلەمانتارانی كورد لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێن:  بەغدا تۆپەكەی هەڵداوەتە گۆڕەپانی حكومەتی هەرێم، بۆیە واچاكە هەرێم پابەند بێت بەو خاڵانەی كە دەكەوێتە ئەستۆی بە تایبەت هەناردەكردنی ئەو بڕە نەوەتەی كە پێویستە حكومەتی هەرێم لە رێگای سۆمۆڕادەستی بەغدای بكات كە بریتیە لە 250 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا. جگە لەو داوایەی كە هەموولایەك لە هەرێمی دەكات،  پرسێكی تریش بۆتە رۆژەڤی باسی لایەنە پەیوەندیدارەكان،  ئەویش هەڵگرتنی دەسبەجێی پاشكەوتی مووچەیە لە لایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان. شایانی باسە ئەو ژمارانەی كە سەبارەت بە داهاتی ئەمساڵ بڵاودەكرێنەوە بە تایبەت ئەو بڕە پارەیەی كە لە بەغداوە بۆ هەرێم دێت،  هیچ بیانوێك لەبەردەم حكومەتی هەرێم ناهێڵێتەوە كە چیتر درێژە بە سیاسەتی پاشەكەوتی مووچە بدات، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو پێشەوەچوونانەش سەبارەت بە چارەسەری قەیرانی دارایی،  هێشتا مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان هەر بە گومانن. مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بەهۆی ئەو ئەزموونە تاڵەیان لەگەل حكومەتی هەرێم گومان دەكەن كە حكومەت پاشەكەوتی مووچە هەڵگرێت و قەرزی رابردوویان بۆ بگێڕێتەوە، بۆیە لەسەر حكومەتی هەرێم پێویستە كە ئەو گومانانەی لای مووچەخۆران درووست بووە بڕەوێنێتەوە،  وە لە ئێستاوە رێوشوێنی هەڵوەشاندنەوەی پاشەكەوت بگرێتەبەر. خۆ ئەگەر حكومەتی هەرێم بەو كارە هەلنەستێت و درێژە بە سیاسەتی زاڵمانەی پاشەكەوت بدات،  یان لەژێر ناونیشانی تر درێژە بەو سیاسەتە بدات،  دەبێت مووچەخۆرانی هەرێم ئەو زوڵمە قەبوول نەكەن و هەموو جۆرە فشارێكی خۆیان ئەنجام بدەن. جاران ئەگەر دەوترا با قووتی خەڵك نەخرێتە نێو ململانێ سیاسیەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، ئەوا ئێستا بەغدا هەنگاوێكی باش هاتۆتە پێش و ململانێكان بەرەو چارەسەر دەچن، بە چارەسەر بوونی ئەو كێشەیەش هەرێم هیچ بیانوێكی نامێنێت، پارەیە هەیە، نەوتە نرخەكەی بەرزە، شەری داعش نەماوە، كە جاران ئەمانە بیانووبوون بۆ سەپاندنی پاشەكەوت بەسەر مووچەخۆران.   بۆیە دەبێت بەرپرسانی هەرێم لەوە تێبگەن لە چەند ساڵی رابردوو خەڵكی كوردستان  بە گشتی و مووچەخۆران بەتایبەتی قوربانی زۆری سیاسەتەچەوتەكانی ئەوانیان داوە،هەر ئەوەش وایكردووە خەڵك هەمیشە لە حكومەتی هەرێم بە گومان بێت، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە ئەو گومانانەی لای مووچەخۆران درووست بووە ئەوان بیرەوێنەوە. 

د. ئیسماعیل نامیق  هەمومان بیرمانە لەکاتی کێشەی سەرۆکایەتی هەرێمدا رەوانشاد نەوشیروان مستەفا ووتی: (( ئێمە سیستمێکی پەرلەمانیمان ئەوێ هاوشێوەی بەغداد )). ئاشکراشە پۆستی سەرۆکی کۆمار لەسیستمەکەی بەغدادا پۆستێکی تەشریفاتیە وئەرکەکەی بریتیە لەکۆبونەوە، میوانداریکردن، میوان بەڕێکردن، واژۆی رۆتینی لەسەر یاساکانی ئەنجومەنی نوێنەران ونوسراوەکانی ناوکۆشکی سەلام ولەکۆتاییدا وێنەگرتنی هەموو ئەوانە. ململانێ وشەڕی دوو ساڵی گۆڕان لەگەڵ پارتیدا وسەرەنجام دەرکردنی سەرۆکی پەرلەمان ووەزیرەکانی، هەمووی لەسەر ئەوە بوو ئێمە دەمانووت: پێویستە سەرَوکی هەرێم لەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت ودەسەڵاتی تەشریفاتی هەبێت ولەبەردەم پەرلەمانیشدا بەرپرسیار بێت، لەبەرامبەردا پارتی دەیووت: بۆئەوەی وڵاتێکی بەهێز بوونی هەبێت، پێویستە سەرۆکێکی بەهێز هەبێت، بۆ ئەوەی سەرۆکیش بەهێز بێت پێویستە راستەوخۆ لەناو خەڵکەوە هەڵبژێردرێت ودەسەڵاتی تەواو وراستەقینەی هەبێت. بەڵام لەئێستادا کەباسی ئەوە دەکرێـت پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم بدرێت بەگۆڕان، پرسیارە جدیەکان بریتین لە: 1) ئایا گۆڕان دەیەوێت سەرۆکی هەرێم هەموو ئەو دەسەڵاتە زۆر وزەوەندانەی ئێستای هەبێت؟ بەدڵنیایەوە نەخێر، چونکە رازیبون بەمە تەواو دژ دەوستێت لەگەڵ پرەنسیپی گۆڕان بۆ مامەڵەکردن لەتەک ئەم پرسەدا. هەرچەندە پارتی لەئێستادا و بۆ راگرتنی هاوسەنگی هێز لەنێوان جەمسەرەکانی بنەماڵەی بارزانیدا بەوە رازی دەبێت سەرۆکی هەرێم لەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، بەڵام ئایا بەتەنها ئەمە بەسە؟ ئایا بەتەنها هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەپەرلەمانەوە ولەبەر بارودۆخی ناوپارتی، مانای وایە داواکاریەکانی گۆڕان لەم پرسەدا لەبەر چاوگیراوە، وەکو پێشتر ئەندازیارانی پرۆژە یاسای درێژکردنەوەی هەڵپەساردنی دامەزراوەی سەرۆکایەتی هەرێم بانگەشەیان بۆ دەکرد؟ ئایا وەرگرتنی جێگری سەرۆکێکی لەوشێوەیە سیستمێکی پەرلەمانی هاوشێوەی بەغداد لەهەرێمدا جێگیر دەکات؟ ئایا ئەگەر نێچیرڤان بارزانی لەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت هیچ دەستەبەریەک هەیە بۆ ئەوەی پەرلەمان بتوانێت بانگهێشتی بکات ولێپرسینەوەی لەگەڵدا بکات؟ ئایا لەو ماوە درێژەی کە ناوبراو سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بوو، پەرلەمان جگە لەمیوانداریکردن، چەند پرسیاری لێکرد وچەند جار بانگهێشتی کرد بۆ پرساندن؟ ئەی ئەم خولە کە پارتی خاوەنی 45 کورسیە وزۆر بەئاسانی دەتوانێت زۆرینەی رەها بۆ هەر بابەتێک دروست بکات، کێ جورئەت دەکات باسی لێپرسینەوە و پرساندن لە ناوبراو وئامۆزاکەشی بکات؟ 2) گریمان پارتی هەموو داواکاریەکانی گۆڕانی جێبەجێکرد ورازی بو بەکاراکردنەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم وهەموارکردنەوەی بەشێوەیەک سەرۆکی هەرێم لەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت ودەسەڵاتەکانیشی تەشریفاتی بن، ئایا داواکاری دەنگدەرەکانمان وخەونی گۆڕانخوازان بەوە بەدیدەهێنرێت کەجێگری سەرۆکی پۆستێکی تەشریفاتی وەربگرین؟ بەکورتی ئەمەوێت بڵێم، ئێمە پێشتر شەڕی ئەوەمان کردوە کە سیستمێکی پەرلەمانی باش لەهەرێمدا جێگیر بکرێت، هەموو قوربانیەکیشمان لەپێناویدا دا، واتە شەڕی ئێمە شەڕی سیستم بوو، نەک شەڕی کەس، چەندین جاریش ئەوەمان دووپاتکردۆتەوە گرنگ نیە کێ سەرۆکی هەرێم دەبێت، ئەوەی گرنگە سەرۆکێک بێت، خاوەن دەسەڵاتی تەشریفاتی بێت ولەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت وپابەند بێت بەیاساکانەوە. بۆیە زۆر بەڕونی رایدەگەیەنم، رازیبوون بەجێگری سەرۆکێکی بەهێز دژ دەوەستێت لەگەڵ پرەنسیپ وگوتارەکانی پێشووی گۆڕاندا، وە رازیبوون بەجێگری سەرۆکێکی خاوەن دەسەڵاتی تەشریفاتی تەواو ناکۆکە لەتەک داواکاری وخەونی دەنگدەران وگۆڕانخوازاندا، کەواتە لەهەردوو بارەکەدا وەرنەگرتنی باشترە لەوەرگرتنی. هیوا دارم کەس گریمانە بەناوی رەوانشاد نەوشیروان مستەفاوە نەکات، بێت وپێمان بڵێت فڵان رۆژ وای ووت، یان ئەگەر خۆی بمابا وایدەکرد، ئەمانە هەمووی بیدعەو قسەهەڵبەستنە، بەڵام ئەگەر بەنووسین یان بەووتن رایەکی پێچەوانەی ئەمانەی هەیە ئاسایە بخرێتە روو جگە لەوە هیچ شتێک بەناوی رەوانشادەوە قبوڵکراو نیە. لەکۆتاییدا پێویستە ئاماژە بەراستیەکی تاڵ بکەم، ئەویش ئەمەیە: پارتی بەژمارە زۆر شتی بردۆتەوە، ئێمە بەژمارە هەندێک شتمان لەدەستداوە، ئەمە کۆتایی دنیا نیە ودەکرێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا ئێمە براوەو خاوەن ژمارەی زۆر وگەورە بین، بەڵام بەمەرجێک دەست بگرین بەگوتار وقەزیە جەوهەریەکان وپابەندبین بەپرەنسیپەکانمانەوە. نابێت لەژێر کاریگەری هیچ بیانوو بارودۆخێکدا دەستبەرداری قەزیە وگوتار وپرەنسیپەکانمان بین، لێنەگەڕێین هیچ هێزێکی تر شەڕی ئەوانەمان لێبەرێتەوە.

ئەبو کاروان گەر بەمیژووی تێکۆشانی حزبەکان و سە رجەم لایەنەکانی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلەکەماندا بچینەوە، بەتایبەتی ئەوانەی لەشاخ ھێزی پێشمەرگەیان بووە، دەبێنرێ لەپاڵ ھەموو سەروەرییەکانیاندا چەندین ڕووداوی شە ڕی یەکتر کۆژی بوونەتەوە کە زیانی بەحزبەکان و بزوتنەوەکەمان و خۆدی ئە ندامان و پیشمەرگەی لایەنەکان کەوتووە، یەکێک لەڕووداوەکان شەڕی پارتی و حزبی شیوعی بووە لەساڵەکانی ١٩٧٣-١٩٧٤ کە لەو شەڕانەدا بەشێک لە کادر و پێشمەرگە بوونەتە قوربانی ئەو شەڕە نەگریسە کە لیرەدا کاتی باسکردنی ھۆکارەکانی نییە. ئەو ڕووداوانە لەساڵانی پێشترو دواتر دووبارەو سێ بارەبوونە تەوەو قوربانییەکانیان وەکو شەھید لەوەزارەتی شەھیدان تۆمار کراون، ئەوەش مافی ئاسایی خانەوادەکانییانە چونکە گەر ھەڵەی سیاسیش کرابێت ئەوا ھەڵەی نێو حزبە سیاسییەکانی بزووتنەوەکەمانە نەوەک ئەو کادرو پێشمەرگانەی کەشەھید بوونە ، بۆیە ناکریت و ڕەوا نییە کەخانەوادەی شەھێدانی حزبی شێوعی لە سنووری پاریزگای ھە ولێر و دھۆک مەحروم بکرین لە مافەکانیان . دیارە لێرەدا دەمەوی بەڕوون و ڕاشکاویی ڕایگەینم کە چۆن لەسنووری گەرمیانەوە تاکو قەڵادزی خانەوادەی ئەو شەھیدانە ھەموو مافەکانیان دابینکرا، ئەویش بەم شیوەییە :- لە ڕۆژی ٢٠٠٠/٤/٤ سە ردانی یادی به خێر بە ڕیز مام جلال-م کرد، جگە لەچەند پرسێکی تر داوای مافی شەھیدانی حەفتاکانم لێکردو لەوەڵامدا وتی ( پارتی قبوڵ ناکات) منیش ڕاستەخۆ پێموت 'بەشێکی زۆری شەھیدانی پارتی کەلەوە زارەت تۆمارکراون شە ھیدی شەڕی براکوژین و ئیتر بۆچی قبوڵناکەن؟' ، ئینجا پێموت' مام تائیستا لەھەرێمی کوردستان دوو حکومەت، دوو ئیدارە ھەیە و ئێوە لێرە بڕیار بدەن و لە ھەولیرێش لەگەل پارتی قسە دەکەین'. پاشان وەڵامێکی کورتمی دایەوە، منیش پێموت 'مام بۆچی شەھیدانی شەست و شەش شەھیدن و ئەوانەی حزبی شیوعی شە ھید نەبن؟' لە وەڵامدا بە سکرتیرەکەی وت پارچەیەک وەرەقەیەکم بۆ بێنن و ھەموویان بكرينە شەھید و مافەکانیان پێبدرێت مادام ابوکاروان ئە وندە ڕاستگۆ و جەریئە. دەقی نوسراوەکەی مام بۆ دەزگای شەھیدان لەخوارەوە بڵاودە کە ممە وە.  لە کۆتاییداو لە ساڵیادی ڕۆژی شەھیدی شیوعیدا داوا لە سە رۆکی ئە نجومو نی وە زیران و پارتی دیموکراتی کوردستان ده كه م بریار بدە ن بۆ گیڕانە وە ی مافی خانە وادە ی ئە و شەھیدانە و چێتر بەردەوام نەبن بەرانبە ر ئەو غەدرەی لە خانەوادەی ئەو شەھیدانە دەکرێت و بۆچی دە بێت سەرجەم شەھیدانی برا کۆژی پارتی شە ھیدبن و ئەوانەی حزبی شیوعی شەھیدنەبن!

د. هەردی مێد  ئابوری سوڕانه‌وه‌ یه‌كێكه‌ له‌و چه‌مكانه‌ی له‌م ده‌یه‌ی دوایدا شوێن و پێگه‌یه‌كی گرنگی له‌ زانسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان به‌ ده‌ستهێناوه‌. مه‌به‌ست له‌م چه‌مكه‌ گوزارشت كردنه‌ له‌ ئابوریه‌ك كه‌ ده‌یه‌وێت خاشاك، كاڵا و شمه‌كی فڕێدراو‌ …سه‌ر له‌ نوێ زیندوو بكاته‌وه‌ و بیانخاته‌وه‌ خزمه‌تی به‌كاربردن و جێگه‌ی سودی كۆمه‌ڵایه‌تی. له‌م یه‌ك دوو ده‌یه‌ی دوایی له‌ خۆرئاوا، زۆرترین بابه‌ت و بڵاوكراوه‌ له‌ سه‌ر ئه‌م جۆره‌ له‌ ئابوری نوسراوه‌ به‌ شێوه‌یه‌ك كه‌ ئه‌م فۆرمه‌ له‌ ئابوری توانیویه‌تی ببێته‌ خودان گریمانه‌، مێتۆد، چه‌مك و زاراوه‌ و گوزارشتی تایبه‌ت به‌ خۆی. بۆ نمونه‌، ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ سه‌رقاڵی كۆكردنه‌وه‌ی خاشاك و شمه‌كه‌ فڕێدراوه‌كانن به‌ <هه‌ڵگره‌وه‌> ناویان ده‌بات و چالاكیه‌كانیشیان وه‌ك به‌شێك له‌ ئابوری سوڕانه‌وه‌، هاوكات خزمه‌تكردن به‌ ژینگه‌ و پاراستنی له‌ پیسبوون له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دات. لایه‌نگرانی ئابوری سوڕانه‌وه‌ كاری هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی شمه‌كه‌ فڕێدراوه‌كان، ریسكلاكردن و به‌كارهێنانه‌وه‌یان به‌ هه‌وڵ و خه‌باتێكی گرنگ و به‌ كه‌ڵك بۆ ژینگه‌ و ئابوری ته‌ماشا ده‌كه‌ن. هه‌ر بۆیه‌، ورده‌ ورده‌ له‌ زۆرێك له‌و وڵاتانه‌ی چالاكی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ و ریسكلاككردنی تێدایه‌ هۆشیاری و گوتارێكی نوێ دروست ده‌بێت له‌ به‌رژه‌وه‌ندی بكه‌ر و كاركه‌رانی ئه‌م بواره‌. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ئابوری سوڕانه‌وه‌ نه‌ك هه‌ر له‌ ئه‌وروپا، به‌ڵكو له‌ ئه‌فریقیا، رۆژهه‌ڵاتی ناوینش هێدی هێدی ده‌بێته‌ سه‌كته‌رێكی چالاكی زیندوو و گرنگ. توركیا، میسر و چه‌نده‌ها‌ وڵاتی دی ئه‌مڕۆ بونه‌ته‌ خانه‌ی ئه‌م ئابوریه‌، به‌و پێیه‌ی بازاڕی تایبه‌ت، كارخانه‌ی تایبه‌ت، ده‌ستی كار، گوتار ژینگه‌یی… به‌ ده‌وری ئه‌م فۆرمه‌ له‌ ئابوری تێیاندا دروست بووه‌. هاوكات، له‌ زۆرێك له‌م وڵاتانه‌ وێنا و روانگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیش له‌ گۆڕاندان و خه‌ڵك به‌ چاوێكی نزم و بێنرخه‌وه‌ له‌و كه‌سانه‌ ناڕوانن كه‌ له‌م جواره‌ سه‌كته‌رانه‌ كار ده‌كه‌ن. به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، وه‌ك ژینگه‌پارێز و به‌ بایه‌خ بۆ رزگاركردنی ژینگه‌ و زه‌مینه‌ی شار له‌ خاشاك هه‌ژماریان ده‌كه‌ن. له‌ هه‌ندێ شوێنشدا، وه‌ك میسر بۆ نمونه‌، وه‌ك جێگره‌وه‌ی شاره‌وانی و ده‌وڵه‌ت له‌ به‌رامبه‌ر ته‌حه‌دای زبڵ و خاشاك ته‌ماشا ده‌كرێن. مه‌به‌سته‌مه‌ بڵێم گۆڕانێكی گرنگ له‌ دیدی كۆمه‌ڵایه‌تی به‌رامبه‌ر به‌مان له‌ ئارادایه‌. ئه‌م چالاكیه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستانش به‌ تایبه‌تی له‌ ناوه‌ندی ساڵانی ١٩٩٠ كانه‌وه‌ هه‌یه‌ و به‌ دیده‌كرێت. چالاكی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی قوتی، كاڵای پلاستیكی، فافۆن، مس، شوشه‌، تد له‌ هه‌رێم به‌ دوو قۆناغی جودادا تێپه‌ڕ ده‌بێت. له‌ ١٩٩٠كانه‌وه‌ تا ناوه‌ڕاستی ساڵانی ٢٠٠٠كان كۆی ئه‌م شمه‌ك و كاڵا كۆكراوانه‌‌ ده‌برێنه‌ ئێران و توركیا و له‌ ناوه‌وه‌ی هه‌رێم نه‌ بازاڕ، نه‌ كارخانه‌، نه‌ زانیاری پێویست به‌ سودلێوه‌رگرتنه‌وه‌ و ریسكلاكردنی نیه‌. وه‌لێ له‌ دوای ئه‌م به‌رواره‌وه‌‌، هێدی هێدی بازاڕی تایبه‌ت، كارخانه‌ و ورده‌ بازرگان دروست ده‌بن به‌ ده‌وری ئه‌م چالاكیه‌وه‌، هاوتا كولتوری ریسكلاكردنش ورده‌ ورده‌ خۆی به‌ كوردستان ده‌كات و بڵاوده‌بێته‌وه‌. ئه‌مڕۆ، له‌ زۆرێك له‌ شار و شارۆچكه‌كانی كوردستان خه‌ڵكانێك سه‌رقاڵی كۆكردنه‌وه‌ی كاڵا و شمه‌كه‌ فڕێدراوه‌كان و به‌ ورده‌ بازرگانه‌ ناوخۆییه‌كانیان ده‌فرۆشنه‌وه‌، پاشان هه‌ر له‌ كوردستانش هه‌وڵی ریسكلاكردنیان ده‌درێت. به‌ڵام، ئه‌مه‌ به‌و مانایه‌ش نایات كه‌ هێشتا‌ ئه‌م شمه‌ك و كاڵایانه‌ به‌ بڕێكی زۆر نا‌برێنه‌ ده‌ره‌وه‌ی كوردستان، به‌ تایبه‌تی بۆ توركیا. سه‌ره‌ڕای زیادبوون و فراوانبوونی ئه‌م چالاكیه‌ له‌ هه‌رێم، زانیاریه‌ به‌راییه‌كانم وا ده‌ریده‌خه‌ن كه‌ هێشتا هۆشیاریه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی پێویست له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌م كاره‌ به‌ ته‌واوه‌تی دروست نه‌بووه‌ و زۆرێك به‌ كار و چالاكی نزم و بێنرخ له‌ رووی كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ ته‌ماشای ده‌كه‌ن. به‌ شێوه‌یه‌ك یه‌كێك له‌ وانه‌ی ئه‌م كاره‌ ده‌كات بۆی گێڕامه‌وه‌ و ده‌ڵێت : <خه‌ڵك پێم ده‌ڵێین به‌م كاره‌وه‌ به‌ نیازی بچیت بۆ داوای ژن>. واته‌، هێشتا نه‌ گوتارێكی ژینگه‌دۆستی و نه‌ دیدێكی كۆمه‌ڵایه‌تی شه‌رعی به‌ ده‌وری ئه‌م كاره‌وه‌ دروست نه‌بوه‌، نه‌ وه‌ك به‌شێكش له‌ ئابوری سوڕانه‌وه‌ ده‌ناسێنرێت. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی، ئه‌وه‌نده‌ی بزانم هێشتا هه‌ر خودیی ئابوری سورانه‌وه وه‌ك چه‌مك‌ نه‌ گه‌شتۆته‌ هه‌رێم و هێشتا لێیبێئاگایان.