.gif)
د. هەردی مێد لهم رۆژانه‌ی پێشوو به ڕێكه‌وت له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان ئه‌م كاریكاتێره‌م به‌رچاوكه‌وت، كه له لای خواره‌وه دایده‌نێم. گرنگی و هێزی ئه‌م كاریكاتێره له‌وه‌دایه زۆر نایابانه كۆی ئه‌و ململانێیه‌ی كه له ساڵی ٢٠٠٥ه‌وه سیسته‌می سیاسی و كۆمه‌ڵگا به‌یه‌كداده‌دات به پوختی نیشانده‌دات. له بیرمان نه‌چێت له ساڵی ٢٠٠٥ هه‌م موچه‌ی په‌رله‌مانتاران زیاد ده‌كرێت، هه‌م یاسای خانه‌نشینیان بۆ داده‌نرێت، هه‌م بودجه بۆ ئۆتۆمبیل و بۆ جوڵان و كاری فه‌رمیان، هه‌مش خانوو و شوێنی حه‌وانه‌وه له هه‌ولێر. له ٢٠٠٥ وه تا ئه‌مڕۆ، پاشان له‌گه‌ڵ نزیكبونه‌وه‌ی هه‌ر هه‌ڵبژاردنێكی په‌رله‌مان و ماوی هه‌ڵبژاردنه‌كان به‌شێكی زۆری ناوه‌ڕوه‌كی رۆژنامه و ماڵپه‌ڕه‌كان ته‌رخان ده‌كرێت به ره‌خنه‌گرتن و سه‌ركۆنه‌كردنی موچه و نازونیعمه‌تی په‌رله‌مانتاران. بێگومان دیارده‌ی ره‌خنه‌گرتن و سیخوڕمه‌گرتن له موچه و دۆخی ماددی په‌رله‌مانتاران هه‌ر په‌یوه‌ند نییه به كوردستان به‌ڵكو یه‌كێكه له‌و دیاردانه‌ی له زۆرینه‌ی وڵاتان به‌دیده‌كرێت. له ١٩٠٦ وه‌ختێ په‌رله‌مانی فه‌ره‌نسا موچه‌ی په‌رله‌مانتاران زیاد ده‌كات، هاوتا بودجه‌ی تایبه‌ت بۆ كار و چالاكیه‌كانیان ته‌رخان ده‌كات، رۆژنامه‌كانی فه‌ره‌نسا ته‌ژیده‌بن له ره‌خنه و سه‌ركۆنه‌كردن له دژی ئه‌م بڕیاره، تا ئه‌و شوێنه‌ی له هه‌ندێ شوێن خۆپیشاندانش ساز ده‌كرێت بۆ ئه‌م مه‌به‌سته. ئه‌م ره‌خنه و سه‌ركۆنه‌كردنانه دوور له بیری عه‌وام و حوكمی به‌ها بریتیه له ململانێی نێوان كۆمه‌ڵگا و كایه‌ی سیاسی. كۆمه‌ڵگا ده‌یه‌وێت كایه‌ی سیاسی و ئه‌كته‌ره‌كانی، پاشان دینامیكی كایه‌كه و لۆژیكه‌كانی ملكه‌چ بكات به پرانسیپ، نۆرم و به‌هاكانی خۆی. كۆمه‌ڵگا نایه‌وێت كایه‌ی سیاسی سه‌ربه‌خۆ و ئۆتۆنۆم بێت و به پێی لۆژیك و نۆرمه‌كانی خۆی بچێته‌ڕێوه. كۆمه‌ڵگا ده‌زانیت گه‌ر پیاوه سیاسیه‌كان له رووی ئابورییه‌وه سه‌ربه‌خۆبوون و كایه‌كه بێده‌ربه‌ستی و ئازادی ئابوری به‌ده‌ستهێنا، هه‌روا ئیتر مل بۆ كۆمه‌ڵگا و به‌هاكانی نادات. بۆیه كۆمه‌ڵگا هه‌میشه له شه‌ڕێكی ده‌سته‌ویه‌خه‌دایه بۆ ئه‌وه‌ی كایه‌ی سیاسی ده‌سته‌مۆ بكات و به‌هاكانی خۆی به سه‌ردا بسه‌پێنێت. وه‌لێ له به‌رامبه‌ر په‌له‌مار و هه‌ڵمه‌تی كۆمه‌ڵگا، كایه‌ی سیاسی ده‌یه‌وێت ئۆتۆنۆم بێت و ملكه‌چ و وابه‌سته‌ی به‌ها كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان نه‌بێت. كایه‌ی سیاسی ده‌یه‌وێت خۆی بڕیار له ڕێساكانی چونه‌ڕێوه‌ی خۆی بدات، هه‌ر خۆشی نۆرم و یاساكانی دروست بكات. ئه‌مڕۆ، نه‌ك هه‌ر له كوردستان به‌ڵكو له خۆرئاوا و زۆرینه‌ی وڵاتانی دی كایه‌ی سیاسی به ئاقاری سه‌ربه‌خۆبوون و ئازادیدا ده‌چێت و هێدی هێدی به‌رامبه‌ر سیسته‌می كۆمه‌ڵایه‌تی و كۆمه‌ڵگا بێده‌ربه‌ست ده‌بێت. بۆردیۆ هه‌میشه جه‌ختی له‌وه‌ده‌كرده‌وه كه كایه‌ی سیاسی هه‌ر هیچ نه‌بێت له فه‌ره‌نسا كایه‌یه‌كی داخراوه. واته له لایه‌ك ئازاده به‌رامبه‌ر به نۆرمه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، له لایه‌كی دیش ئه‌كته‌ره‌كانی نێوی بونه‌ته پیشه‌مه‌ند و كایه‌كه‌یان داگیركردوه. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی بۆردیۆ پێیوایه كایه‌ی سیاسی خاوه‌ن دونیابینی، ئێتۆس و هابیتوسی خۆشێتی. به هه‌رحاڵ، كۆمه‌ڵگا ده‌توانێت ڕێ له هه‌ندێ ڕێكاری و پێودانگی په‌رله‌مانتار بگرێت، به‌ڵام باوه‌ڕ ناكه‌م بتوانێت ڕێ له‌وه بگرێت كه په‌رله‌مانتار نه‌بێت به په‌رله‌مانتێر.
.gif)
ئومێد حەمەعەلی ئەوەی ئێستا روودەدات تەنیا گرێدراوی ژمارەی کورسی پەرلەمانی نییە, راستە پارتی زۆرینەی پەرلەمانی هەیە و دەتوانێت بەدەنگدان پرسە یاساییەکان یەکلابکاتەوە. بەڵام دۆخی حوکمڕانی و دامەزراوەیی و, هاوکێشەی سیاسی هەرێمی کوردستان بەشیوەیە پێکهاتووە, کە رەوایەتی سیاسی بۆ دەسەڵاتی پارتی پێویستی بە شەرعییەتپێدانی زیاتر لەدەنگی پەرلەمانە, ئەمەش تەنیا لەرێگەی هاتنی هێزە سیاسییەکانی دیکەوە دەبێت بۆ ئەو گۆڕەپانی یاریکردنەی ئەو حیزبە دەستنیشانی دەکا و هەڵیدەبژێرێت. بەهەر پاساوێکی سیاسییەوە بچیتە چوارچێوەی یاری سیاسی سیستەم و دەسەڵاتەوە ناتوانیت لەخزمەتی ئەو دەسەڵاتە خۆت بدزیتەوە. دەبێ بڵێین, کاتێک دەسەڵاتی پارتی قەبوڵی دەکات و رێگەت پێدەدات بەشداری بەشێک لە جوڵە بچوکەکانی ناوەوەی ئەو سیستەم و دەسەڵاتە بکەیت, بەدڵنیایی لەجیگەیەکەوە خزمەت, یان شەرعییەتی سیستەمەکە زیاددەکەیت. قایمترین پایەی هەژمونی پارتی, بەبڕوای من, ئەوەیە هێزە سیاسییە رکەبەرەکانی پارتی لە کات و جێیەکدا, بەتەواوی پاشەکشەدەکەن لەوەی خۆیان وەک بەدیلی دەسەڵاتی ئەو حیزبە پیشانبدەن. ئەم پاشەکشەیەش لەسەر دوو ئاستە, ئاستی یەکەمیان دووبارەکردنەوەی هەمان مۆدێلی حیزبایەتییە لەناوخۆی خۆیاندا, کە خۆی لە ئەزمونی ناشیرینی تەوریسی سیاسی و تەعامولی فاشییانەدا بەرانبەر رەخنە و دیدی جیاوازدا, دەبینێتەوە . دووەمیان رۆیشتنیانە بۆ ناو چوارچێوەی سیاسەت و سیستەمی دڵخوازیی ئەو حیزبە و نوخبەیەکی سیاسی خۆسەپێنی خێڵەکییەوە.
زانا عەبدولڕەحمان داویی دوو هەڵبژاردن سەرئەنجام سەركردایەتی و ئەندام ولایەنگرانی یەكێتیی مەرگی تاڵەبانی رێبەری وكارێزمایی رۆژهەڵاتی ناوەراست یان بە ناچاری قبوڵ كرد، ئەو كە پاڵەوانی دانوستان و پێك هاتن و هەستانەوە و ئاراستەكردنی حیزبەكەی وئەوانی تریش بوو، ئیستا بەتەواوی هەست بە بۆشایەكەی ئەكەین . تاڵەبانی كە دەیان جار حیزبەكەی و كوردستانی لە لێواری هەڵدێر و نەمانی حەتمی رزگاركردوە،ئەوانەی كە هاورێ و هاوخەباتی بوون چی لێ فێربوون ؟ چیبكەن تا یەكێتیی لەم قوناغەش دەربازبكەن ؟ تاڵەبانی لەداوی هەموو مەترسی و كەوتنێك كە ئەهاتەوە مەیدان یەكەم كار میدیاو مەكتەبی راگەیاندنی رێك ئەخستەوە بەجۆرێك كە لەگەل قۆناغەكە بسازێت و بتوانێت بە خێرایی كاریگەری لەسەر ئەندام لایەنگرانی یەكیتیی دروست بكات ئامادەیان بكات بۆ پێشهاتە نوێكان دەیان كۆبونەوەی لەگەل كارمەندانی راگەیاندنی یەكێتیی ئەكرد باوەریی تەواوی بەهێزی راگەیاندنی حیزبەكەی بوو بۆیە ئەركی سەركردایەتی یەكێتیی و ماڵی تالەبانی ئەوەیە قوناغێكی میدیایی نوێ بۆ یەكێتیی دروست بكەن بە خێرایی گۆرانكاری بكەن لە شێوازی بەرێوەبردنی دەزگاكانی راگەیاندنی یەكێتیی و ستراتیجی نۆێ دابرێژین تا ئەو هێز و سەرەوەتە مرۆیەیی كە ئیستا لە ناو دەزگاكانی راگەیاندنی یەكێتی خەفەكراون وبێ ئەرك و ستراتیج مانەتەوە ناچار نەبن بچنە میدیایی لایەنەكانی تر دژی بەوپرسیپ ومەبدەئەی پێ گوشكراون كاربكەن. هیچ كاتێك وەكو ئیستا راگەیاندنی یەكێتیی لەبەردەم دارمان و داروخان نەبووە كە بە هەموو دەزگا میدیایە و ئەوە هەموو كادرە لێهاتوە ناتوان بچوكترین پەیام و نامەی حیزبكەی بگەێنێتە ئەندام لایەنگرانی ، كە تەنها یەك هۆكاری هەیە ئەوەش خراپی بەرێوەبردن و گۆڕانكاری نەكردن لەناو دەزگاكان، نەك پارە و نەبوونی بودجە ،كە زۆر جار بۆ پاساو هێنانەوە بۆ مانەوەی ئەم دۆخەی میدیایی یەكێتیی باسی لێوە ئەكرێت.بۆیە دەبێت سەكردایەتی یەكێتیی لەوە بگات میدیاكەی ستراتیجی نیە نەك پارە ، دەزگاكانی خراپ بەریوەئەبرێن دەنا سەدان كادریی لێهاتوو هەیە هەتا میدیایی یەكێتیی راست نەكرێتەوە.یەكێتیی توانی پاراستنی كارێزماكانی نابێت كە هەر رۆژە پەلاماری یەكێكیان ئەدرێت و هەموو هێزی میدیایی ئەوانی تر خراوەتە خزمەتی شكاندن و ناشیرنكردنی یەكێتیی،چونكە هەموو دڵنیان كە تەنها یەكێتیی ناتوانیت لە روو میدیایی بەرگری خۆی و سەركردەكانی بكات. تەنانەت ئێستا دەست بۆ كارێزمای تاڵەبانیش ئەبرێت هەمووشی بێوەڵام تێپەریوە لەكاتێدا لەسەردەمی تاڵەبانی میدیایی یەكێتیی سەنگەر بوو بۆ هەموو ئازادیخواز و ئەوانەی كە زوڵمی لایەنەكانی تریان قبوڵ نەبوو كەچی ئێستا ئەوە زوڵمی لێ ئەكرێت یەكێتیی و مام و مێژووەكەیەتی هاورێكی كۆنی ناو راگەیاندنی یەكێتیی بۆ گێرامەوە ووتی لە كاتی شكان و پاشە كشەمان بۆ سنور لە ٣١ ئاب تاڵەبانی جیهازی بۆ كردین ووتی هەمووشت جێبهێڵن تەنانەت چەكەكانیشتان بەس جیهاز و پێداواستی رادیۆكە بهێنن هاورێكەم. ئەیوت مام پێوابوو هێزی هەستانەوەیەی یەكێتیی میدیایەكەتی نەك چەكدارەكانی چونكە ئەگەر میدیایەك نەبێت هیزە چەكدارەكەی ئاراستەبكات و وورەیان بداتێ و كادرو لایەنگرەكانیان بۆ جۆش بدات چۆن یەكێتیی هەڵئەسێتەوە پرسیار ئەوەیە ئیستا سەركردایەتی یەكێتیی چی بۆیان گرنكە میدیا یان شتێكی تر ؟ ماڵی مام بەجێ پێ تاڵەبانی ئەرۆن یان جێ پێ خۆیان ؟
.gif)
دانا سۆفی برایم یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان خۆی بە ھێزێکی ئایدۆلۆژیایی میانڕەو و مۆدێرنی ئیسلامی لە کوردستانی باشور خۆی ئەنوێنێت، تەمەنی ئەم ھێزە سیاسییە چارەگە سەدەیێکە و ھەردووک بژاردەی چوونە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنی تاقیکردۆتەوە بۆ کابینەی نۆیەمیش ھەر زوو به‌رهه‌ڵستكار بوونی خۆی راگەیاند،! بەشێکیش لە ھێزە سیاسیەکانی تریش بە ھێزێکی ئیخوانی و نزیک لە پارتی و پارتی داد و گەشەپێدانی تورکی (ئاک پارتی) فه‌رمانڕه‌وای ولاتی توركیا ناوزەنگکراوە و دەکرێت. یەکگرتوو و جه‌ماوه‌ر و پارتی لە دوای ساڵی ٢٠١٣ لە پێکھێنانی کابینەی (٨) ھەشته‌م یەکگرتوو خاوەنی (١٠) دە کورسی پەرلەمانی بوو دوایی 4 چوار ساڵ له بوونی ئۆپۆزسیۆندا بڕیاریدا بچێتە حکومەتەوە بە کۆمەڵێک بڕیاری قەبەوە! ئه‌م هێزه به سیاسه‌تێكی ئاپۆریا(ئالۆز و نارۆشن) له شه‌قام ناوده‌برێت، به‌ڵێنه‌كانی یه‌كگرتوو ئه‌وه‌نده قه‌به‌بوون ته‌نانه‌ت ھێزە فەرمانڕەواکانیش توانای جێبەجێکردنیان نەبوو، بەڵام پێشتر ئەم ھێزە سیاسیە بژاردەی ئۆپۆزسیۆن بوونی تاقیکردبۆیەوە، بە کۆمەڵێک خەونی خۆش و قوڵ و خەیاڵیشەوە بەژداری کابینەکەی کرد. یه‌كگرتوو ویستی هه‌ر زوو متمانه‌ی ده‌نگده‌رانی كه پێدراوه جێبه‌جێی بكات، به‌ڵام بێ ئاگا له‌وه‌ی خه‌ونه‌كه‌ی له‌بار ده‌برێـ و سه‌قفێكی زه‌مه‌نی و رێككه‌وتنێكی كۆنكرێتی بۆ واژوو نه‌كاربوو، ئه‌و كات له كابینه‌كه‌دا وه‌زاره‌تێكی پێدارا ئه‌ویش وه‌زاره‌تی كاره‌با بوو، له سه‌ره‌تادا ئاماژه‌كان و هه‌وڵی وه‌زیرای كاره‌باكه‌ی یه‌كگرتوو ئه‌وه بوو ئه‌وه‌ی یه‌كێتی و پارتی پێیان نه‌كرا ئه‌وان بیكه‌ن!، به‌ڵام وه‌ك پێشتر ئاماژه‌مان پێدا هه‌ر زوو خه‌ونی ئه‌م پارته له گۆڕنرا و وه‌زیره‌كه‌شی ده‌ستی له كار كێشایه‌وه، ئه‌مه‌ش هیچ نه‌بووبێـت بوو به یه‌كه‌م وه‌زیر له كایبنه‌ی رابردوو ده‌ست له كاربكێشێته‌وه به هۆی هاوكاری نه‌كردن و كێشه دروستكردن بۆی. تا ده‌هات یه‌كگرتوو زیاتر له كابینه‌كه به نزیكی پارتی و رێكه‌وتنی بێده‌نگبوون ناوزه‌نگ ده‌كرا، ده‌نگده‌ر و شه‌قامیش تا ده‌هات لهم هێزه سیاسیه زیاتر ده‌كشانه‌وه و متمانه‌یان كه‌م ببۆیه‌وه، یه‌كێكی تر له‌وه‌ی لهم هێزه لێی بۆته به‌ڵا مۆته‌كه به‌سه‌ر شانیه‌وه یاسایی هه‌مواری سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بوو كه نیوه به نیوه دابه‌ش بوون له په‌رله‌مان، هێزه ئیسلامیه‌كه نه‌ی توانی ئارگۆمێنیتی خۆی بۆ جه‌ماوه‌ر و پارتی یه‌كلای بكاته‌وه، به‌ڵام یه‌كگرتووه باجی ئه‌م دابه‌ش بوونه‌ی دا به توره بوونی چه‌ند سه‌ركردایه‌تێك و نیوه‌ی ده‌نگده‌ری خۆی كه پایه‌ی و كۆڵه‌كه‌ی هه‌موو هێزێكی سیاسی ده‌نگده‌ریه‌تی، ئه‌م هێزه‌ش وه‌ك دابه‌ش بوونی ئه‌ندامانی فراكسیۆنه‌كه‌ی ئه‌و كات له په‌رله‌مان بوو به نیوه له واقعیه‌تی ئێستای له‌سه‌ر میتۆدی كاری رابردووی له حكومه‌ت و په‌رله‌مان. كابینه‌ی (9) نۆ و یه‌كگرتوو هه‌ر زوو ئه‌م هێزه سیاسیه بڕیاریدا ئه‌نجامی هه‌ڵبژارده‌نه‌كان قه‌بووڵ ناكه‌ن،! به‌ڵام داواتر بینیمان قه‌بووڵیان كرد!؟ وتیان ده‌بینه ئۆپۆزسیۆنێكی كارا،! ئه‌مه‌ش وه‌ك پێشتر باسمان كرد جه‌ماوه‌ر و شه‌قام ئه‌م هێزه‌ی كرد به نیوه، جارێ زووه باسی ئه‌م هێزه بكه‌ین له ئۆپۆزسیۆن، چونكه ناكرێت بیان شوبهێنین بۆ سالی 2009 ئه‌و كات كه‌سایه‌تیێكی سیاسی عه‌سكه‌ری نوێنه‌رایه‌تی شه‌قام و ئۆپۆزیسیۆنی ده‌كرد ئه‌ویش ره‌وانشاد نه‌وشیروان مسته‌فا بوو وه رێژی كورسی ئۆپۆزسیۆنیش زیاتر بوو له چاو ئێستا كه زیاتر كاریگه‌ریان هه‌بوو ڕیالیزمی ئێستادا، له ئێستادا نه‌وه‌ی نوێش هێزێكی سیاسیی نوێیه و ئۆپۆزسیۆن بوونی خۆی راگه‌یاندووه، هه‌رزوو ئه‌م دوو هێزه دانوویان پێكه‌وه نه‌كوڵاو له میدیا و سۆشیاڵ میدیاوه هێرشیان كرده سه‌ر یه‌ك و پردی كاركردنی نێوانیان رووخاند. پارتی و یه‌كگرتوو پێشتر له میدیاوه وه پیشانده‌درا په‌یوه‌ندێكی تووند و تۆڵیان هه‌بێـت، به‌ڵام وه نه‌بوو په‌یوه‌ندیێكی نیمچه حكومه‌تداریان هه‌بوو، له كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان خولی پێنجه‌میش له رۆژی 26/2/2019 سه‌باره‌ت به كارا كردنی لیژنه‌كانی په‌رله‌مان به تایبه‌تیش لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مان ئه‌وه‌مان بینی پارتی یه‌ك ئه‌ندام لیژنه‌ی یاسایشی به‌م هێزه ڕوا نه‌بینی و ئه‌ڵته‌رناتیڤێكی تری له جێگای یه‌كگرتوو دانا ئه‌ویش هێزه توركمانه‌كان بوون. لێره‌وه تێگیشتنێكمان بۆ دروست ده‌بێـت له‌سه‌ر یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستان كه خۆیان بوون به‌وه‌ی ئێستا هه‌ن و سیاسه‌تی دوێنێیان زه‌ڕبه‌ی لێدان بۆ ئه‌مرۆ و دۆسته‌كانیشان پشتییان تێكردن و به ته‌نیا له‌سه‌ر رێگایێكه‌ی تاریك و درێژ مانه‌وه و كه پێشتر هیزه‌كانی تر ئه‌مه‌یان به‌م هێزه سیاسیه ده‌وت كه به‌جێهێڵدراو هاوڕێ و هاوخه‌باتی نیوه رێگا بوون، به‌ڵام ئێستا هه‌م له شه‌قام و هه‌میش لای دۆسته‌كه‌یان له حكومه‌ت پشتگوێخران و له هه‌ردوولاشه‌وه زه‌ره‌دمه‌ندی بوون و له چاوه‌ڕوانی مانه‌وه. پرسیارێك دێته پێشمانه‌وه ئایا یه‌كگرتوو لهم رێگا و یاریگا تاریكه بۆ 4 ساڵی داهاتوو به ته‌نها چۆن سیاسه‌تی خۆی وه‌ك خۆی ده‌ڵێـت یاریكه‌رێكی میانڕه‌وانه جێبه‌جێ ده‌كات و به‌ره‌و سه‌رو‌تر یان به‌ره‌و خوارتر هه‌نگاو ده‌نێت؟!
.gif)
عەبدوڵای مەلا نوری لە رابردودا بە پلەی یەکەم یەکێتی بە پاشکۆیەتی و لاوازی خۆی دەرفەتی تەواوی بۆ گەورەکردن و بەهێزکردنی پارتی لە زۆربەی جومگەکانی حکومڕانی و دەسەڵاتدا رەخساند. لەم خولەی پەرلەماندا، گۆڕان درێژەی بە کارە کۆنەکەی یەکێتی بۆ پارتی دا. بۆ پارتی جۆری سیستەم گرنگ نیە، بەڵکو دەسەڵات گرنگە. کام سیستم هێزو دەسەڵات و سەقامگیری و هاوسەنگی بۆ بنەماڵەی بارزانی و پاشان پارتی دەستەبەر بکات، ئەوە سیستمێکی دڵگیرو پەسەندە. لە سەردەمێکدا کە پارتی لە پەرلەماندا زۆرینەی رەهای نیە، هەر لەم کاتەدا کە بەرژەوەندی بنەماڵەو حیزب وا دەخوازێت مەسعود بارزانی وەک تاکمەرجەع لە لوتکەی دەسەڵاتدا بێت، ئا لەم کاتەدا سیستمی سەرۆکایەتی دڵخوازی پارتیە. لەم قۆناغەدا لە پاڵ پارتیدا ئەو لایەنەی تر کە گۆڕوتین و هێز دەبەخشێتە پرۆژەکەی پارتی یەکێتیە. یەکێتیە یاسای سەرۆکایەتی هەرێم بە دەسەڵاتێکی رەهاو پێگەیەکی بەهێزەوە بۆ مەسعود بارزانی دەشەرعێنێ، یەکێتیە کەمپینی هەڵبژاردن بۆ بارزانی دەکات، یەکێتیە ویلایەتی مەسعود بەرزانی درێژ دەکاتەوە، یەکێتیە سەرچاوەی هەمەڕەنگکردنی شەرعیەتدان بە پرۆژەکەی پارتی، کە لە مەسعود بارزانیەکی دەسەڵاتداردا خۆی دەبینێتەوە. لەم قۆناغەدا راستە لە پاڵ مەسعود بارزانیدا نێچیرڤانی برازاش هەیە، بەڵام نێچیرڤان جگە لە سێبەری مەسعود بارزانی هیچی تر نیە. واتە بون و نەبونی نێچیرڤان بارزانی لە پرسە گرنگەکاندا جێی بایەخ نیە. وەلێ لە قۆناغێکی تردا کاتێک ژمارەی کورسیەکانی پارتی لە پەرلەماندا هەڵدەکشێ و، پێشتریش مەسعود بارزانی لە بەشداری دەسەڵاتە فەرمیەکان دور کەوتوەتەوەو، پێویستی و هاوکێشەو هاوسەنگی هێز لە ناو پارتیدا گۆڕانی بە سەردا هاتوە، لەم کاتەدا بەرژەوەندی پارتی و بنەماڵە وا دەخوازێت نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی پێکەوە وەک دوانەی دەسەڵاتدار بێنە پێشەوەو، پێکەوە کارەکەی مەسعود بارزانی تەواو بکەن. لەم قۆناغەدا ئەم دوانە هیچیان سێبەری ئەوی تریان نیە، بەڵکو پێویستی بنەماڵە وا دەخوازێت لە هەردوکیاندا پێگەو دەسەڵاتەکانی مەسعود بارزانی بەرجەستە بکرێت. ئیدی ئەم پێشهات و گۆڕانکاریە نوێیە پێویستی پارتی لە سیستمی سەرۆکایەتیەوە، لە هەڵبژاردنی سەرۆک لە ناو خەڵکەوە دەگۆڕێت بۆ درۆی سیستمی پەرلەمانی و، درۆی لێکتێگەیشتن. کە لە بنچینەدا ئەمە نەک لێکتێگەیشتن نیە بەڵکو پرۆژەو تاکتیکی ئەم قۆناغەی پارتیە بۆ درێژەدان بە حاکمیەتی خۆی لە فۆرمێکی تردا. لە قۆناغی یەکەمدا کە یەکێتی شەرعیەت بە دەسەڵاتدارێتی بنەماڵەی بارزانی و سەقامگیری پارتی دەدات، لە قۆناغی ئێستادا ئەوە گۆڕانە پرۆژەو هەیمەنەی پارتی و بنەماڵە لە ژێر ناونیشانی سیستمی پەرلەمانیدا بۆ پارتی درێژە پێدەدات. ئەم شوێنگۆڕکێیەی یەکێتی بە گۆڕان جگە لە تاکتیک و گۆڕینی ئامرازەکانی درێژەدان بە حکومڕانی مۆدێلی پارتی لە ژێر ناوی جیاجیادا هیچی تر نیە! گۆڕان و پارتی لە رابردودا لە پرسە جەوهەریەکانی حکومڕانیەکی خەڵکسالاردا خاڵی هاوبەشیان زۆر کەمبو. بەڵام کاتێک خەونی گۆڕان لە پرۆژەی بەدیلی حکومڕانیەوە دەگۆڕێت بۆ خەونی شوێنگرتنەوەی یەکێتی و پاشکۆیەتی پارتی ، ئیدی ئەم پاشەکشێیەی گۆڕان ئۆتۆماتیکی یەکسانە بە رازیبون بە براگەورەیی و هەیمەنەی پارتی، یەکسانە بە دروستبونی خاڵی هاوبەش لە نێوان پارتی و گۆڕاندا، رازیبونە بە یاساو رێساکانی حکومڕانی بەوجۆرەی پارتی نەخشەی بۆ دەکێشێ. بۆ گەیشتن بە شوێنەکەی یەکێتی ئاسانترین رێگا ئەوەیە، ئەوەی پێشتر یەکێتی بۆ پارتی دەکرد ئێستا گۆران بیکات. پارتی کاتێک هەست بەم پاشەکشەیە دەکات لە هێزێکی رادیکاڵی وەک گۆراندا، بێگومان ئیدی چاوی لەوەیە گۆڕان بکات بە بەدیلی یەکێتی. چونکە بەمە جگە لەوەی لە ئاستی حکومرانیدا بۆشایی یەکێتی بۆ پارتی بە هێزێکی تەڕو تازە پڕ دەکاتەوە، هاوکات تەسلیم بونی هێزێکی رادیکاڵ واتە بێهیواکردنی خەڵک، واتە کوشتنی روحی بەرانگاربونەوەو نەخێرکردن لە ناو هاوڵاتیاندا. لەوەها دۆخێکدا بۆ پارتی چەندە تەسلیمبونی گۆران وەک حیزب بۆ گرنگە، هێندەو زیاتریش کپبون بێهیواکردنی خەڵکی ناڕازی و کوشتنی دەنگی زیندوی شەقام گرنگەو، سەقامگیری زیاتر بۆ حکومڕانیەکەی جوت ئامۆزا دەستەبەر دەکات. بەشداری و بێدەنگی زۆرینەی فراکسیۆنەکان لە دانیشتنەکانی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی پەرلەمان و لیژنەی یاسایی بە قازانجی پارتی، ئاماژەیەکی رونن بۆ سەرەتای قۆناغێکی نوێ لە حکومڕانی ڕەهای ئەو حیزبە. بەڵام تەمەنی ئەم دۆخە نوێیە چەند درێژ دەبێت، ئەمە پرسێکی ترەو پێموانیە زۆر بڕ بکات. ۲٦/۲/۲٠۱۹
.jpg)
ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌شید هەڵبژاردنی لیژنە پەرلەمانییەکان لەنێوان هەرێم‌و عێراقدا ستەمە لەیەکگرتو هەرپەرلەمانێک بۆ رایکردنی کاروبارەکانی لەبواری یاسادانان‌و چاودێریدا پشت دەبەستێت بەلیژنەکانی، هەتا دەگاتە ئەوەی رۆڵی کاریگەری لێژنەکان یەکلاکەرەوەیە بۆ زۆربەی بابەتەکان بەبابەتە جیاوازو هەستیارەکانیشەوە، چونکە کاتیک لیژنەیەک تاوتوێ بابەتێک دەکات‌و دواجار بڕیاری کۆتایی دەدات و هەندێ جاریش بریارەکانی لێژنەکان بەرێکەوتن ئەنجامدەدرێن بۆ ئەوەی بریارەکان تەعبیر لەرای تەواوی پەرلەمان بکەن، بەمەش تەواوی حیزبە سیاسیەکان بەشدار دەبن لەو بڕیارەدا. بەدیوەکەی تریشدا ئەگەر بابەتێک راجیایی لەسەر هەبوو ئەوا نوێنەری پارت‌و لایەنیکی سیاسی دەتوانیت رای پارتە سیاسیەکەی تەرجەمە بکات لەو بابەتەدا و بەراشکاوی رۆلیان هەبیت لەتیپەراندن یان تینەپەراندنی یاسایەک یان بابەتیکی دیکە، بۆیە دەبێت لێژنەکان رەنگدانەوەی پیکهاتە سیاسی‌و نەتەوەیی وهەتا مەزهەبیش بێت تاهەموان بەتەواوەتی بتوانن لەپرۆسەی بڕیارداندا رۆڵیان هەبیت، چونکە یاسا لە هەروڵاتیک واتای سەقامگیریەو دواجار یاساکان دەبێت مۆرکی تەواوی یان زۆرینەی هیزەکانی پیوە بێت، بون لەلیژنە جیاوازەکان ئینتیمای پارت و لایەنی سیاسی زیاتر دەکات بۆ کۆی پرۆسەکە خۆ ئەگەر هێزە زۆرینەکان بەنیازن یاسان تەنها رەنگدانەوەی ئەوانی پێوە بێت ئەوا پێویستان بەپەرلەمان نیەو حوکمی قەرەقوش جێبە جێبکەن. ئەگەر موقارەنەیەکی فراکسیۆنی ئیمە کە تەنها دوو ئەندامین لە پەرلەمانی ئیتیحادی و ئەو قیاس و حسابات و کیتاباتە بکەین کە لیژنەکانی پی دادەنریت ئەوا (۲۸) لیژنەی پەرلەمانیمان هەیە هەرلیژنەیەکیش لە (۷) کەمتر نابیت ولە (۲۱) زیاتر نابیت ئیمە لە دوو لێژنەی هەرەگرنگ دانراوین کە لیژنەکانی یاسایی و داراییە و یەکگرتووی ئیسلامیش کە تەنها دوو ئەندامن لە دوو لێژنەی گرنگی دارایی و پەیوەندیەکاندا ئەندامن بۆیە هەمیشە هەست بەوە دەکەین کە پەرلەمانی فیدراڵ زیاتر ریگە دەدات بەشداری کردن فراوان بێت، بەپیچەوانەوە ئەوەی ئەمڕۆ لە پەرلەمانی کوردستان رویدا بەتەواوی مانا قۆرخ کردنەو هیچی ترو بەدیوەکەی دیکەدا ستەمە لە هیزیکی سیاسی وەک یەکگرتوو کە نەیانهێشتوە ئەندامی هەبێت لەو لێژنەیەدا.بەرتەسکردنەوەی بەشداریکردنی زۆربەی هیزە سیاسیەکان لە لێژنەکاندا ئەوەمان پیدەڵێت دیموکراسی بۆ هەموان نیەو مۆنۆپۆلکردن زاڵە بەسەر عەقلیەتی هیزە زۆرینەکانی کوردستاندا، لەراستیشدا ئەو هیزە زۆرینانە دڵنیان زۆرینەکەیان ساختەیە بۆیە ئامادە نین بەشداری راستەقینەی هیچ هیزیک بکەن.
.gif)
ئاسۆ حاجی یەکێتی تا دێ بە گژ ھەموو ئەو دروشمانەی خۆیدا دەچێتەوە کە چل ساڵ زیاترە بە خەڵکی دەفرۆشنەوە، لە پرسی مافی چارەنووسەوە بگرە کە لە شازدەی ئۆکتۆبەر لە ئاوێیان کرد تا پرسی دیموکراسیەت کە ئێستا بەھەموو ھێزیەوە لە دژی وەساتوەتەوە و تەنھا لە بەر ئەوەی لە ھەڵبژاردن نیوە کەمتر لە کورسیەکانی رکابەرە تەقلیدیەکەی خۆی پارتی دیموکراتی کوردستانی ھێناوە خەریکە بیانگە بە دار و بەرد بگرێ و رێگری بکا لە پێکھێنانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان بە گوێرەی بەرکەوتەی ھەر ھێزێک کە دەرئەنجامی ھەڵبژاردن پێی بەخشیوە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان کە لە ھەردوو ھەڵبژاردنی پەڕلەمانی عێراق و پەڕلەمانی کوردستان زۆرترین تەزویری بەسەر ساغ بۆوە ئەوجا قەبارەکەی وەک ئەوەی ئێستا ماوەتەوە، ئێستا پەنا بۆ ھەندێک دەستەواژە دەباتەوە کە پێشتر بەخۆی رەخنەی لێدەگرت و بە حیساب لە دژیان بوو، یەکێتی بەھێنانەوە گۆڕێی پرسی شەرعیەتی شۆڕشگێڕی و مێژووی خەبات و ژمارەی شەھیدان و قوربانی دان کە بۆی بخرێتە سەر ژمارەی کورسیەکانی لە پەڕلەمان و بەوە ژمارەکەی بۆ زیاد بکرێ تا ڕادەی پەنجا بە پەنجا لەگەڵ پارتی، ئەوە لە پوچ کردنی ھەلبژاردن و پڕۆسەی دیموکراسی و بەگژداچوونەوەی بڕیار و ئیرادەی خەڵک زیاتر نیە. یەکێتی بە درێژایی تەمەنی ھەڵگری دروشمی ئەوەندە قەبە و خواستراو و داتاشراو بووە کە ئێستا شانی لە بنیانەوە خوار بووە و جۆڕکی دیرۆکەکەی کوون بووە و ھێدی ھێدی ئەو دروشمانەی بە پاشەڵی دا دێنەخوارێ، یەکێتی لە سەرەتای دروست بوونی و دواتر بە دەنگی بڵند بانگەشەی بۆ ئەوە دەکرد کە ئەوان دژی حیزبی بنەماڵەیین،بانگەشەی ئەوەشیان دەکرد کە لە ناو یەکێتی ئازادی بۆچوون ھەیە و بڕیاردان بە شێوازێکی دیموکراسیە، بەڵام ئێستا بە راست و چەپیان خۆزگە بە گۆپاڵەکەی مام جەلال دەخوازنەوە تا بگەڕێتەوە سەرپشتیان و لە ترسی گۆپاڵەکە وەک برا بن لەگەڵ یەکدی، ئێستا یەکێتی نەک حیزبی بنەماڵەیەکە بەڵکو حیزبێکە بنەماڵەکان ئەوەندە لێکیان ڕاکێشاوە شەنگیان لێ بڕیوە، ئازادیەکەشیان تا ئەو ڕادەیە کە ھەموو کەس لە نێو یەکێتی ئازادە رەخنە لە نەیارانی یەکێتی بگرێ و جوێنیان پێبدا وخۆپیشاندانیان لە دژ بکات،بەڵام بینیمان کاتێک مامۆستایان بۆ موچە ھاتە سەر شەقام و ناوی یەکێتی و ئەندامانی بنەماڵەی تاڵەبانی بوونە بەشێک لە دروشمی ناڕەزایی مامۆستایان بە کەمتر لە نیو کاتژمێر زیاتر لە سەت و سی کەسیان ڕاپێچی زیندان کرد، ئەوەشمان بینی چۆن بارەگا و بنەکەی تەڤگەری ئازادی سەر بە پەکەکەیان پێچایەوە و لە سلێمانیان وەدەرنان. ھەڕەشە و چاوسوورکردنەوەکانی یەکێتی ئێستا کە لە گۆڕانی دەکا بەوەی رێککەوتنی لەگەڵ پارتی کردووە بۆ چوار ساڵی ئایندە بەبێ پرسی یەکێتی، ھەروەھا ھەڕەشەکانی لە پارتی کە ئەگەر بە خواست و ویستی یەکێتی رازی نەبێت ئەوە دۆخەکە باش نابێ و ئاڵۆز دەبێ،ھەروەھا لە ھەموویان سەیرتر ھەڕەشەکانی یەکێتی لە خەڵک و قەوارەی دەستووری ھەرێمی کوردستان بەوەی ئەگەر پارتی و گۆڕان لە بەغدا پاڵپشتی نەکەن بۆ وەرگرتنی وەزارەتی داد و لە کەرکوک پارێزگارێکی یەکێتی لە گرووپی سازدەی ئۆکتۆبەر و لە ھەولێریش ھەر پەنجا بە پەنجای جاران نەبێ ئەوە یەکێتی دوو ئیدارەیی بە چارەسەرێکی گونجاو دەزانێ و کاری بۆ دەکا! بە وردبوونەوە لە مێژووی یەکێتی و ھەڵوێستەکانی رێک ئەو گووتنەی بۆ دەشێ کە دەربارەی سیاسەتی ئینگلیز گوتراوە، کە دەڵێ:"ئامادەم ھەموو دونیا بسوتێنم تا ھێلکەیەک بۆ خۆم بکوڵێنم".
.gif)
رێبوار کەریم وەلی (1) ئەڵبەتە جارێ لانیكەم تا چوار ساڵی دیكەش پارتی بیر لەوە ناكاتەوە كە بەبێ یەكێتی (وەك شەریكێكی سەرەكی) حكومەت پێكبێنێ و حوكمڕانی بكات. بۆیە ئەمجارەش یەكێتی دوای شكستی لە دانوستاندنەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەت، وەك ساڵی 2014 دەبێتە (بەشێك) لە حوكمڕانی. لە كاتێكدا كە دەبوو رێككەوتنی سیاسی پارتی و یەكێتی ببێتە بناغەی حوكمی كوردستان، ئێستا رێككەوتنەكەی گۆڕان و پارتی حوكم دەكات و، هەر رێككەوتنێكی دیكە لە نێوان پارتی و یەكێتیدا ئیمزا بكرێ، دەبێ بە پاشكۆی ئەو رێككەوتنەی گۆڕان و پارتی. لە دوای دووی ئۆكتۆبەرەوە كە یەكێتی تاكلایەنە پۆستی سەرۆك كۆماری بەغدای برد، پارتیش بەهەمان نەزمی یەكێتی یاری دەكات؛ كارتی بەغدای لە دەست یەكێتی دەرهێنا. بەشێوەیەك كە ئێستا حزووری سەرۆككۆمار لە بەغدا بۆ یەكێتی هیچ دەستكەوتێكی نییە و ناتوانێ وەزیرێك بۆ یەكێتی دابنێت. لە دانانی پارێزگارێكی یەكێتیش بۆ كەركووك فەشەلیان هێنا، عاقیبەت لە هەردوو بابەتەكەدا پەنایان هێنایەوە بەر پارتی. 18ی شوباتیش ئیسپاتی كرد كە یەكێتی لەسەر ئاستی كوردستان هێزێكی بێ پەنایە و تەنها وجودی پارتییە كە مانا بە یەكێتی دەبەخشێت. ئەوەی لە 19ی ئابی 2015 ویسترا دەرهەق بە پارتی بكرێت و سەری نەگرت، ئەمجارەیان زۆر بە ئاسانی لە 18ی شوبات دەرهەق بە یەكێتی كرا. مەبەستی پارتی تەنها نیشاندانی هێز سیاسیی خۆی بوو. ویستی بڵێ كە بەبێ یەكێتیش دەتوانم، چونكە پارتی زۆر لەوە دڵنیایە كە یەكێتی نە دەتوانێ لە دەرەوەی دەسەڵات بێت و نە دەشتوانێ (تەنانەت ئەگەر لە رووی نێودەوڵەتیشەوە رێگەپێدراو بێت) دوو ئیدارەیی رابگەیەنێت. بۆیە ئەو گەمە مەترسیدارەی سەركردایەتی یەكێتی بەناوی هەستانەوەی یەكێتی و مل لەبەر مل نانی پارتی دەیكات، تەنها و تەنها بریتییە لە تەسفیە حیساباتی پێش و پاش شانزدەی ئۆكتۆبەر و نیشاندانی ئەوەی ئەمڕۆ قسەی ئەوەڵ و ئاخیر لای بازنەیەكی ناو سەركردایەتییە كە هەمیشە 38 ئیمزایان حازرە و، مەكتەبی سیاسیش بەدوای خۆیاندا پەلكێش دەكەن. یەكێتی زۆر لەوە وێرانترە كە خۆشیان مەزەندەی دەكەن. 112 رۆژ بەسەر سوێندخواردنی ئەندامانی پەرلەماندا تێپەڕی نەیانتوانی لەسەر كاندیدێك بۆ سەرۆكی پەرلەمان رێكبكەون (ئێستا گوایە دوو ساڵ بە دوو ساڵ بۆ رێواس و بێگەرد دەبێ)! ئەوەش خەتای پارتی بوو؟ ئینجا ئەگەر یەكێتی راست دەكات، با دوای پێكهاتنی حكومەت بوێرێ كۆنگرە ببەستێ، ئەوجا دەردەكەوێ كە یەكێتی ماوە یان نا؟ پارتی دێتە پێش (2) بیانووەكانی یەكێتی كۆتاییان نایەت و پارتیش ناچارە نەرمی بنوێنێ. سەیرترین شت ئەوەیە كە یەكێتی لە مەسەلەی دانانی پارێزگاری كەركووك بە شێوەیەك رەفتار دەكات وەك ئەوەی پارتی موسەبیبی شانزدەی ئۆكتۆبەر بووبێت و، پارتی نەجمەدین كەریمی لادابێت (تەنانەت هەوڵی كوشتنیشی دابێت) و راكان جبووریی لە جێگە دانابێت! بەڵام دیسانیش پارتی ئەم داوایەی یەكێتی قەبوڵ دەكات و هەوڵی بیانووبڕكردنی یەكێتی دەدات. سیغەی پارتی بۆ رێككەوتن لەسەر ئەو بابەتە ئەوەیە كە ئەو باسە تەنها پەیوەست نییە بە پارتی و یەكێتی و پێكهاتەكانی دیكەش دەبێ تێیدا بەشدار بن. ئەڵبەتە من لەجیاتی پارتی بام، رەزامەندیم لەسەر ئەوە دەدا كە یەكێتی كێ دەكاتە پارێزگار (تەنانەت ئۆكتۆبەرچییەكانیش) ؛ ئەو كاتە دەردەكەوت كە یەكێتی بە چ مەرامێك بەردی كەركووك و موڵكدارێتیی ئەو شارە لە سینگی خۆی دەدات! شینی یەكێتی بۆ كەركووك نییە و بۆ تەنكەرە نەوتەكانیەتی، ئەگەرنا بە دەیان خەڵكی تێكۆشەری كوردپەروەر هەن كە دەتوانن كەركوك لەو دۆخە نەخوازراوەی ئێستا رزگار بكەن. یەكێتی تا پێش 18ی شوبات وایدەزانی پارتیی بەگیر هێناوە و دەتوانێ هەموو شەرتەكانی خۆی بەسەردا فەڕز بكات، بەڵام دەركەوت پارتی وا بە ئاسانی تەسلیم نابێت. بۆیە نەرمی دەنوێنێ، بەڵام ملكەچی هیچ ئەمری واقیعێك نابێت كە یەكێتی بیەوێ بەسەریدا بسەپێنێ. یەكێتی لە ئاستانەی پارچە پارچە بوونێكی دیكەدایە كە دوور نییە گەورەترین كوتلەیان بەقەدەر ئێستای گۆڕان بێت. هەر لەبەر ئەوەشە كە پارتی گۆڕانێكی 12 كورسیی راستەقینەی پێ لە یەكێتییەكی 21 كورسی باشترە. پارتی مار و یەكێتی شوان (3) حیكایەتێك هەیە دەڵێ كابرایەكی شوان هەموو رۆژێ قاپە شیرێكی لەپێش كونی مارێك دادەنا و مارەكەش كە شیرەكەی دەخوارد، لیرەیەكی زێڕی بۆ لەبەردەمی كونەكەی دادەنا. رۆژێك كابرای شوان نەخۆش كەوت و كوڕەكەی چووە بەر مەڕان، باوكی پێیگوت هەمان كاری ئەو بكات. كوڕە تەماحی لێ نیشت و گوتی بۆ مارەكە نەكوژم و بە یەكجار هەموو لیرەكان ببەم؟ بە قەسدی كوشتن پەلاماری مارەی دا و كلكی قرتاند، مارەش پێیوەدا و كوشتی. كە كابرای شوان چا بووەوە، دیسان بە رەسمی جاران قاپێك شیری لەبەردەم كونی مارە دانا، مارە شیرەكەی خوارد و لیرەیەكی دیكەی دایە، بەڵام گوتی چیدیكە شیرم بۆ مەهێنە. شوانە گوتی: بۆ؟ گوتی: نە من ئازاری كلكی قرتاوم لە بیر دەچێتەوە و نە تۆش ئازاری كوڕی مردووت.! راستە پارتی و یەكێتی مەحكومن بەوەی پێكەوە ئەو وڵاتە بەڕێوەبەرن، بەڵام بە راستی برینی هێندە قووڵ لە نێوانیان درووست بووە كە وا بە ئاسانی لەبیرناچنەوە و بچووكترین پریشك بەسە بۆ ئەوەی ئاوڕێكی وای لێ بكەوێتەوە كە دانەمركێ.
محەمەد گەردش ساڵانێ بوو دانیشتوانی شاری سلێمانی ئەیان ناڵاند بەدەس کێشەی نەخۆشخانەی فریاکەوتنەوە، کێشەکەش لەوەدابوو کە ئەم نەخۆشخانەیە هەم بچوک بوو لەڕووی ڕووبەرەوە کە نەدەکرا ژمارەیەکی زۆر قەرەوێڵە لەخۆبگرێ، هەم ژمارەی کارمەندەکانی بەگوێرەی قەرەباڵغیەکەی نەبوو. لەگەڵ ئەمانەشدا تەنیا نەخۆشخانەیەک بوو لەم شارە گەورەیەدا کە تایبەت کرابوو بە حاڵەتی کت وپڕی وەک ڕووداوی هاتوچۆ و فیشەک و چەقۆ و شکستەوە.. هتد، ئەمە سەرەڕای ئەوەی ببووە نەخۆشخانەیەکی سەربازیش کە لەبری نەخۆشخانەکانی شۆڕش کاری دەکرد، ئەم بارگرانیەش زۆر بە زەقی دەرکەوتبوو لەکاتی شەڕی نەگریسی داعشدا. ئەوکاتانەو ئێستەشی لەگەڵ بێ هاوارەکان بۆئەوە بوون کە بوونی تەنها یەک نەخۆشخانەی لەوجۆرە فریای خەڵکی شارەکەو میوانەکانی ناکەوێ، بەڵکو پێویستە لەسەر بەرپرسانی شارەکەو کەرتی تەندروستی کە بیرێکی جدی و بەپەلە بکەنەوە لەوەی دوو یان سێ نەخۆشخانەی فریاکەوتن لەم شارەدا دابنێن، کە بەوشێوەیە لەڕووی زانستی یەوە هاوتای ژمارەی دانیشتوان دەبێتەوە. جا ئیتر نان لەدەمی هەرکەسێک ئەگرنەوە یان لەهەرکوێ بودجەی بۆئەهێنن با بیهێنن چونکە ئەمە بووەتە پێویستیەکی حەتمی و بەپەلە. ساڵ هات و ڕۆیشت نەخۆشخانەی شار ( چوارسەد قەرەوێڵەیی ) کرایەوە، کە هەموان بەهیوابوون ئەم نەخۆشخانەیە لەپاڵ نەخۆشخانەی فریاکەوتندا ببنە دوو نەخۆشخانەی تایبەت بە حاڵەتی کت و پڕ. کەچی نەک هەروا دەرنەچوو بەڵکو زۆرجار بەهەرهۆکارێک بووبێ ئەبوایە نەخۆش، پاش چوونی بۆ شار، دووبارە بۆ چارەسەر یان پشکنین بگەڕێتەوە بۆ نەخۆشخانەی فریاکەوتن، ئەم حاڵەتەش ئەوەندە دووبارە بــبووەوە کە وای لێهاتبوو بە نەخۆشخانەی فریاکەوتن بووترێ (مــاڵە گــەورەکە). هەرچۆنێک بێت نەخۆشخانەی شار بەشی فریاکەوتنی تیاکرایەوە کە تاڕادەیەک بارگرانیی لەسەر خەڵک و کارمەندان هەڵپەساردبوو، هەرچەن نەخۆشخانەی شار بەتەنها تایبەت نەکرابوو بە وەرگرتنی حاڵەتی کت وپڕ بەڵام بە شار و ماڵەگەورەکە ئەرکی سەرشانی خەڵکیان ئاسان کرد . بەڵام ئەوە بۆ ماوەیەکە ماڵەگەورەکە خەریکە ئەڕمێ، چونکە دەنگوباسی تێکدان یان تەعمیرکردنەوەی لەئارادایە و هیچ ئاسۆیەکی ڕوونیش بەدی ناکرێ لە دووبارە بنیاتنانەوەی، نەک هەرئەوە بەڵکو واباس دەکرێ کە ئەو زەویەی نەخۆشخانەکەی لەسەر بنیاتنراوە بکرێتە شتێکی تر یان پرۆژەی بازرگانی. ئەم دەنگوباسە ڕاست بێ یان نا بەقەد ئەوە گرنگ نیە کە سلێمانی دووبارە گەڕاوەتەوە خاڵی سەرەتا، بەوەی دیسان شارەکە دەبێتەوە خاوەنی تەنها یەک نەخۆشانەی فریاکەوتن لە ئێستادا، هەرچەن بوونی نەخۆشخانەی ئەهلی شوێنی ئەم جۆرە نەخۆشخانانە ناگرێتەوە لەبەر گرانیی نرخەکانیان لەسەر گیرفانی بەتاڵی خەڵک . بەهەرحاڵ تەنهایی نەخۆشخانەی شار و هەڵکەوتەی شوێنەکەی کە لە دەروازە سەرەکیەکانی شاردا هەڵنەکەوتووە، دیسان ئاستەنگ بۆ گەیاندنی حاڵەتی کت و پڕ دروست دەکاتەوە، چونکە سەرەڕای گۆڕینی ئاڕاستەی هەندێ لە شەقامەکانی سلێمانی، بەڵام هێشتا ئامبولانسەکان بەخێرایی پێویست ناگەنە شار، کە ئەمەش بۆ خەڵکی ئاسایی کە بە ئوتومبیلی خۆیان دەچنە نەخۆشخانە سەختترە. جا پرسیارەکە لەوەدایە کە چارەنوسی ماڵەگەورەکە چی دەبێ ؟! یان ئایا بەرپرسانی کەرتی تەندروستی و سلێمانی لێ ئەگەڕێن دووبارە شار تەنها بکەوێتەوە ؟! یان پلانی خێرایان هەیە بۆ ئەم کێشەیە. وەیان دەبێ لەمەولا بەمەحزونی بەنزیک شوێنی ماڵەگەورەکەیا تێپەڕبین و گۆرانیەکەی هونەرمەندی کۆچکردوو (ڕەفیق چالاک )مان بیربێتەوە کە دەیوت: دووئاوانەکەی شوێن ماڵەگەورە سەرەوخوار ئەڕۆن بە پێچ و دەورە
.gif)
کاوە محەمەد پێشکەشە بەوانەی کاک نەوشیروانیان هەر نەناسی جارێ قسەم لەسەر رێککەوتنەکەی گۆڕان و پارتی نیە و حەواڵەی رۆژگاری دەکەم، بەڵام ئەو هەموو بەشانوباڵ هەڵدان و شانامەیەی میدیای گۆڕان بەسەر رێککەوتنەکەدا دەیهۆنێتەوە (لەکاتێکدا پارتی و میدیاکەی مێش میوانی نیە)، لەرووی سایکۆلۆژیای راگەیاندنەوە دەتوانین بڵێین دەرخەری ئەوەیە گۆڕان خۆی بەدگومانە لەرێککەوتنەکە، هەم گومان لەوەی بڕیارەکەی لەگەڵ پرەنسیپ و ئامانجە سیاسییە دوورمەوداکانی تەبابێت و هەم گومان لەوەیش پارتی راستگۆیانە هاتۆتەپێش و دەیەوێت رێککەوتنەکە جێبەجێی بکات. سەیرەکەیش لەوەدایە کە زۆربەی ئەوانەی مەدح و سەنایەکی زۆری رێککەوتنەکە دەکەن و تیۆریزەی دەکەن، ئەو فیگەرانەن کە پێشتر لەهەمووان دژە پارتی-تر بوون و هەمیشە کە قسەیان لەسەر دۆخی هەرێم دەکرد، بەقەد سەری دەرزیش مەجالی نزیکبوونەوە لەپارتی-یان نەدەهێشتەوە، ئێستاش تەواو پێچەوانە، دنیایەکی هاوبەشی گوڵگوڵینی وایان لەنێوان گۆڕان و پارتی نەخشاندووە، کە قەد پێشبینی نەکرێت ئەو دنیایە تۆزی لێ بنیشێت. واتە نە لەشەڕدا بواری ئاشتی دەهێڵنەوە و نە لەئاشتیشدا، بواری شەڕ دەهێڵنەوە، هەر بۆیەش ئێستا لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا هەر بە بەراوردکردنی قسە و لێدوانەکانی پێشوو و ئێستایان، جیاوازیی جەوهەری و مەبدەئی لەهەڵوێستەکانیان دەردەخەن. ئینجا ئەوەی لەو هەڵمەتە ئیعلامیەدا مەترسیدارە، ئەو نەفەسەیە کە بەشێک لەو هاوڕێیانە رێک وەک پارتی و یەکێتی قسەی پێ دەکەن و هەرچی نووسەر و رۆشنبیر و رۆژنامەنووس و کەناڵی میدیایی هەیە لێیان بۆتە دوژمنی گۆڕان و پێیانوایە ئەوانەی رەخنە لەرێککەوتنەکە دەگرن، دەستی خەڵکانی دیکە لەپشتیانەوەیە و پیلان لەگۆڕان دەگێڕن و بوونەتە پیاوی ئەم لایەن و ئەو لایەن ! لەکاتێکدا بەشێکی دیاری ئەو نووسەر و رۆشنبیرانە نەک هەر لەسەرەتاوە پشتیوان و رێنیشاندەری گۆڕان بوون، بەڵکو ئەسڵەن گۆڕان لەسەر زەمینەی فکریی ئەوان دروستبوو کە هەر لەسەرەتای نەوەدەکانەوە خاوەنی خوێندنەوەیەکی رەخنەگرانەی کایەی سیاسی و کاری حزبی بوون و رۆژ بەرۆژ بە پرۆژەی فکری وەک (رەهەند) و میدیای ئازادی وەک (هاووڵاتی و دواتریش ئاوێنە و هیدیکە) برەویان بە گیانی رەخنەگرانەی ناو کۆمەڵگای کوردستانی دا، هەر بۆیەش رەوانشاد نەشیروان مستەفا لەهەموو کەس زیاتر قەدری ئەو رۆشنبیرانەی دەزانی و بە کەسانی هەرە نزیکی خۆی و گۆڕانی دادەنان و بە را و رەخنەکانیان خۆشحاڵ دەبوو، بەڵام بەداخەوە بە ماوەیەکی کەم دوای کۆچی دوایی ئەو، میدیای گۆڕان بە رێنمایی هەندێ ناوەندی بڕیاربەدەستی بزووتنەوەکە، کەوتنە کاردانەوەی ناجۆر بەرامبەر رەخنەی هەندێ لەرۆشنبیر و رۆژنامەنووسانی ئازاد و ئەهلی و دیوارێکیان لەنێوان گۆڕان و ئەواندا هەڵچنی، ئەویش لەبەرئەوەی ئەوانەی لەدوای کۆچی دوایی رەوانشادەوە بڕیاری بزووتنەوەکەیان کەوتە دەست (چ هاوڕێ کۆنەکانی، چ کوڕەکانی و چ ئەو گەنجانەی بە ئێستاشەوە خۆیان بە نەوشیروانی ناوزەد دەکەن) لەکاک نەوشیروان (وەک فکر و دنیابینی) نەگەیشتن کە بۆ چی سیاسەت دەکات و دەیەوێ بە چی بگات..باشترین و سادەترین بەڵگەش ئەو هەناسەسواریەیە کە ئەو گروپە لەگۆڕانخوازان تێیکەوتوون بەرامبەر بەو رەخنانەی لەگۆڕان و بەتایبەت لەرێککەوتنەکەی لەگەڵ پارتی دەگیرێت، لەکاتێکدا کاک نەوشیروان نەک بە رەخنە تووڕە نەدەبوو، بەڵکو بەردەوام خەریکی دروستکرنی رەخنەگر بوو و ئەوەیشی بە وەزیفەی گۆڕان دەزانی، چونکە بەلای ئەوەوە (رەخنە و گۆڕان) دووانەی راستەوانەی یەکتر بوون (هەریەکەیان ئەویدیکە بەهێز دەکات و هێزی لێ وەردەگرێت)، ئەوانەی هەمنشینی بوون باش دەزانن کە ئەو هێندە بە رەخنە خۆشحاڵ دەبوو و گوێی لەکەسانی رەخنەگر دەگرت، هێندە دڵی بە موجامەلە نەدەکرایەوە و گوێی لەکەسانی ماستاوچی نەدەگرت. بۆیە هیوادارم ئەو هاوڕێ گۆڕانخوازانە، ئەگەر رێککەوتنەکەی گۆڕان و پارتی-یان زۆر پێ باشە، ئاساییە با دوور لەزیادەڕۆیی و خۆشخەیاڵی-ەوە باسی( باشییەکان)ی بکەن، بەڵام گوێش لەرەخنە و راکانی دیکە بگرن و نەیانکەن بە شەیتان و موئامەرەچی، ئاخر بەدڵنیاییەوە بەشێکی ئەو رەخنانەی ئەو رۆشنبیر و گۆڕانخوازانە لەگۆڕان و رێککەوتنەکەی دەگرن، لەخەم و پەرۆشییانە بۆ گۆڕان (وەک گەورەترین پرۆژەی رەخنەگرانەی کوردی)، وەکچۆن بەشێکیش لەپیاهەڵدانەکان بە رێککەوتنەکە، لەخەمی شەخسی-ەوە سەرچاوە دەگرن، نەک خەمی گشتی.
د. شایان عەسکەری هەرچەندە من یەکێک بووم لەوانەی کە بژاردەی ئۆپۆزسیۆنم پێ باشتر بوو بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و کارم بۆ دەکرد، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو رێکەوتنەی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان و پارتی دیموکراتی کوردستان بەسەرکەوتن دەزانم بۆ بزوتنەوەی گۆڕان، ئەم رێکەوتنە خۆی لە خۆیدا سەرکەوتنی خەباتی مەدەنیە کە مەبدەئی بزووتنەوەکەیە. لە ساڵانی نەوەدەکان هەرکاتێک پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان رێک نەکەوتنایە دەبووە هۆی هەڵگیرسانی شەری ناوخۆ و بە کوشتدانی گەنجی کوردستان. بەڵام لە دەسپێکی دامەزرانی بزووتنەوەی گۆڕان هیچ کاتێک چەکی هەڵنەگرتووە دژی هیچ حزبێک تەنانەت لە کاتە زۆر سەختەکانیش. لە کاتێکا بۆ نەوشێروان مصطفى چەک هەڵگرتن کارێکی ئاسان بوو بەتایبەتی کە خەلکێکی زۆر ئامادەباشی دەربری بۆ ئەو مەبەستە. لێرەدا بزووتنەوەی گۆران بروایەکی بۆ خەڵکی کوردستان دروست کرد کە بە دیهێنانی ئامانجە سیاسیەکانی حزب بۆ خزمەتی بەرژەوەندی گشتی پێویست بە هەڵگرتنی چەک ناکات لە رێی خەباتی مەدەنیەوە دەتوانێ ئامانجەکانی بپێکێ. گومانی تێدا نیە ئەم رێکەوتنە تەواوی خاڵەکانی لە بەرژەوەندی گەلی کوردستانە، دیارە پارتی دیموکراتی کوردستان زۆر بە پەرۆش بوو بۆ بەشداریکردنی بزووتنەوەی گۆڕان لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، هیوادارم بە هەمان نەفەس کار بکات بۆ جێبەجێ کردنی خاڵەکانی رێکەوتنەکە. پەندێکی مصرى دەڵێ هەر کارێک سەرەتاکەی مەرج و رێکەوتن بێت کۆتاییەکەی رووناکی دەبێت. ئەوەی کە زۆر گرنگە بە دیدی من بیرکردنەوەی جەرگ سووتاوەکانی حەڤدەی شوباتە بەرێز باوکی شەهید سورکێو وباوکی شەهید ئومێد کە فەرموویان ئەو رێکەوتنەمان پێ باشە، گەر بە بیرکردنەوەی ساڵی نەوەدەکان بوایە دەبوایە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن و تۆڵە سەندنەوە بوونایە.... بەڵام لەگەڵ هاتنی بزووتنەوەی گۆڕان ئەم جۆرە بیرکردنەوانەی تۆڵە سەندنەوە کۆتایی پێهات. بزووتنەوەی گۆران بووە بە هەوێن بۆ خەباتی مەدەنی و کاریش بۆ ئەوە دەکات.
.gif)
مەجید ساڵح (1) گومان لەوەدا نییە لەم هەلومەرجەدا چارەنووسی یەکێتی پارتی هەر رێکەوتنە، سازشێک لەم یان ئەو هیچ لەمەسەلەکە ناگۆڕێ، چونکە بەدیلی رێکنەکەوتنیان یان دوو ئیدارەییە، یاخود هەڵگیرسانەوەی شەڕی ناوخۆیە. پێم وا نییە ئاوەزای سیاسی و بەرژەوەندییە ئابوریی و سیاسییەکانی زۆرێک لەسەرکردە و بنەماڵەکانیان رێگەیان پێ بدات یەکێک لەو دوو بژاردەیە هەڵبژێرن. جگەلەوە هەلومەرجی ناوچەکە و بەرژەوەندی وڵاتانی دەرودراوسێ لە ئێستادا لە گەڵ هەڵگیرسانەوەی شەڕێکی دیکەدا ناگونجێ..بۆیە ئەگەری رێکەوتن لە نێوان پارتی و یەکێتی زۆرترە یان رێکنەکەوتن. (2) یەکێک لە دەردرە دێرینەکانی کورد ئەوەیەکە دایم (دوودڵن پیسن لە گەڵ یەک شێت و شەیدای عانە)ن، رۆشنبیرەکانی سەرەتای سەدەی بیستەم هەموویان رایان لە گەڵ ئەو بۆچوونەی فایەق بێکەس بووە، بۆیە لە شیعر و نووسینەکانیاندا هەوڵیان داوە ئەو کرمی دوو دڵی و پیسی و ناکۆکییە لە ناو کۆمەڵگای کوردی دەربهێنن بۆ ئەوەی پێکەوە داری ئازادی ئاو بدەن. ئەوان خۆیان پشتیان لە عانە کرد و بەرووتی و رەجاڵی ژیان تەنها بۆ ئەوەی قسەیەکیان هەبێ لە ناو کۆمەڵگادا کاریگەر بێ. بەداخەوە لەم سەردەمەدا هەندێ لە رۆشنبیران بە نووسین و قسەکانیان کۆمەڵگای کوردی کرمەژەن دەکەن و دوودڵی و ناکۆکی دروست دەکەن. زۆرێک لەوانە لەکاتی رێکەوتنی گۆڕان و یەکێتیدا هیچیان نەوت و کاتێکیش یەکێتی عیبرەتی وەرنەگرت و رێکەوتنەکەی جێبەجێ نەکرد، نوزەیان لێوە نەهات.. کەچی ئێستا زمانیان پژاوە و دژی رێکەوتنی گۆڕان و پارتین ەکە لەدژی هیچ لایەنێک نییە و بەنهینی نەکراوە و خاڵەکانی هەمووی لە بەرژەوەندی خەڵکدایە. رۆشنبیری راستەقینە بەدوای خاڵە هاوبەشەکاندا دەگەڕێ و خاڵەناکۆکەکان دەستنیشان دەکات و چارەسەریان بۆ دەدۆزێتەوە.. نەک زەقکردنەوەیان. (3) کێشەیەکی دیکەی کۆمەڵگای کوردی ئەوەیە پارتی و یەکێتی عیبرەت لەمێژوو وەرناگرن و تا ئێستاش خۆیان بە حزبی قائید و پێشرەو دەزانن. ئەم بیرکردنەوەیە بە تایبەتی پارتی زۆر زەقە، پارتی پێی وایە دەتوانێ لە دهۆکەوە ئیدارەی سەرەتاسەری کوردستان بکات. درێژەدان بەم بیرکردنەوەیە وای کردوە هیچ کات سەقامگیری لە کوردستاندا دروست نەبێ. پارتی دەبێ بزانێ لە ئێستادا کۆمەڵگای کوردستان دەیان رەوت و بیرکردنەوەی جیاجیای تێدایە و بەشی زۆریشیان ناکوکی قووڵیان لە گەڵ عەقڵییەتی ئەواندا هەیە، ئەمەش وای کردوە بەگومانەوە تەماشای هەر رێکەوتنێک لە گەڵ ئەوپارتەدا بکرێ.. ئەگەر پارتی بەراستیەتی دەیەوێت کوردستانێکی بەهێز و سەقامگیرمان هەبێ، پێوسیتە لەوە تێبگات بەتەنها کوردستانی بۆبەڕێوە نابرێ.. دەبێ لەگەڵ (گۆڕان)دا بەڵێنەکانی بباتە سەر و خاڵەکانی رێکەوتننامەکەیان جێبەجێ بکات، لەوەش گرنگتر دەبێ سازش بۆ (یەکێتی)یش بکات و لە پێناوی پوست و پلە و پایەی بۆ ئەم و ئەو، قەزیە گەورەکە کە کوردستانە نەدابەفەتارەتدا. بەدیلی ڕیکنەکەوتن چییە؟ مەرج نییە شەڕ بێ، بەڵام لەشەڕ خراپتر هێشتنەوەی دۆخەکەیە وەک خۆی. ئەزموونی چەندین ساڵەی کوردستان پێمان دەڵێ رێکەوتن لەگەڵ یەکتری لانی کەم خوێنی تێدا ناڕژێت و جۆرێک لە سەقامگیری کۆمەڵایەتی دروست دەکات.
.gif)
فەرید ئەسەسەرد سەرەڕای پێنج خولی دانوستان بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، هێشتا هەواڵەكان بە ئاكامی خوازراو نەگەیشتوون. بە دڵنیاییەوە ئەم دۆخە دۆخێكی نموونەیی نیە، بەڵام دەبێ دان بەوەشدا بنرێ كە مەرج نییە پێكهێنانی كابینەی تازە هەموو جار بە ئاسانی بەڕێوە بچێ. ئەوە بۆ خۆی بەڵگەیە كە پێكهێنانی كابینەی چوارەمی ئەنگیلا مێركل لە ئەڵمانیا، شەش مانگی خایاند. كابینەی ئەم دواییەی سەعد حەریریش لە لوبنان پاش زیاتر لە هەشت مانگ لە دانوستان پێك هێنرا. لە هەندێ هەلوومەرجدا دەبێ دانوستانكاران پشوو درێژ بن بۆ ئەوەی بتوانن كابینەی تازە لەسەر بناغەیەكی پتەو پێك بهێنن. دروست نییە بەو جۆرە سەیری پێكهێنانی كابینە بكرێ كە تەنها دابەش كردنی پۆستە وەزارییەكانە بەسەر لایەنە پێكهێنەرەكاندا. دیارە مەسەلەكە لەوە ئاڵۆزترە و پێویستی بە كۆششی زۆرترە. هەموو ئەو لایەنانەی بەشدار دەبن لە پێكهێنانی كابینەی تازەدا مافی خۆیانە داوای بەشدارییەكی راستەقینە لە پرۆسەی دروست كردنی بڕیاری سیاسی و ئابووریدا بكەن و رۆڵێكی كارایان لە داڕشتنی سیاسەتە گشتییەكاندا هەبێ، هەروەك مافی خۆیانە گەرەنتی لەم رووەوە بەدەست بێنن بۆ ئەوەی هەڵە و كەموكوڕییەكانی كابینەی هەشتەم دووبارە نەبنەوە. دەبێ سڵ لەوە نەكەینەوە كە هەڵسەنگاندنێكی رەخنەگرانەمان بۆ كابینەی پێشوو هەبێ چونكە لایەنێكی سیاسیی بەشدار لە كابینەكە بە شێوەیەكی نایاسایی دوور خرایەوە و پەرلەمان بۆ ماوەی دوو ساڵ پەك خرا، هەروەك كابینەی هەشتەم لە ناو هەموو كابینەكاندا تاكە كابینە بووە كە نەیتوانیوە موچەی فەرمانبەرەكانی بدات و بەدڵنیاییەوە لە دوای خۆی قەرزێكی زۆر بۆ كابینەی نۆیەم بەجێ دێڵێ. كابینەی تازە پێویستی بە پەیكەربەندكردنەوەی سیاسەتی گشتی و دام و دەزگا حكومییەكان هەیە كە ئەمەش دەبێ پێشوەخت بە تێر و تەسەلی تاوتوێ بكرێ و رێككەوتنی لەسەر بكرێ. لایەنە پێكهێنەرەكان بۆ ماوەی چوار ساڵی داهاتوو پێكەوە وڵات بەڕێوە دەبەن و پێكەوە سیاسەتە گشتییەكان دادەڕێژن و پێكەوە جێبەجێی دەكەن، بۆیە دەبێ هەم لەوە دڵنیا بن كە بەشداری راستەقینە دەبن لە لێپرسراوەتیدا هەم دەبێ لەوە دڵنیا بكرێنەوە كە سیاسەتی پەیڕەوكراوی كابینەكە رەنگدانەوەی گیانی لێپرسراوەتیی هاوبەش دەبێ و داهاتەكان بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بەسەر هەموو ناوچەكاندا دابەش دەكرێن. ئەمەش بەم واتایە دێت كە دەبێ هەمووان رۆڵێكی راستەقینەیان لە داڕشتنی سیاسەتی پەرەپێداندا هەبێ و هەموو دەسەڵاتەكان لە ناوەند چڕ نەكرێنەوە. بەدڵنیاییەوە زۆر گرنگە هەموو ناوچەكان بەشدار بن لە لێپرسراوەتیی هاوبەش لە بواری پەرەپێدان. هێنانە دی كابینەیەكی بەهێز دەوەستێتە سەر ئەندازەی تەبایی لایەنە پێكهێنەرەكان. جوگرافیای تەباییش تەنها هۆڵی كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران ناگرێتەوە، بەڵكو سەرتاسەری هەرێم و دەرەوەی هەرێمیش دەگرێتەوە، بە تایبەتی ناوچە جێناكۆكەكان. فراوان كردنی جوگرافیای تەبایی بە چەشنێك كە هەرێم و كەركوك و بەغدا بگرێتەوە، مەرجی سەرەكیی هاتنە دیی كابینەیەكی بەهێز و تۆكمەیە و لە هەمان كاتدا مەرجی سەرەكیی سەركەوتنی كابینەكەشە، بە تایبەتی كە ئەزموونی كابینەی هەشتەم نیشانی داوە كە كێشەی نێوان لایەنە پێكهێنەرەكان لە هۆڵی كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران سەر هەڵنادەن، بەڵكو لە دەرەوەی هۆڵەكە دروست دەبن، لە شەقامدا و لە ناو دامودەزگاكاندا، لە ناو سەندیكاكان و زانكۆكاندا، هەروەها لە كەركوك و بەغدا. پاشان سنووری جوگرافیی خۆیان دەبەزێنن و لە ناو هۆڵی كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران رەنگدانەوەیان دەبێ. ناتوانرێ نكوڵی لەوە بكرێ كە دواكەوتنی پێكهێنانی كابینەی تازە رەنگدانەوەی قەیرانی بێ متمانەییە. بەڵام ئەگەر بە چاویلكەیەكی گەشبینەوە سەیری مەسەلەكە بكەین، دەتوانین وا لە دۆخەكە بڕوانین كە سەركەوتنی لایەنەكان لە گەیشتن بە فۆرمێكی گونجاو بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەم، خۆی لە خۆیدا و لە هەمان كاتدا دەرفەتێكە بۆ گێڕانەوەی متمانە و چەسپاندنی و رەواندنەوەی نیگەرانییەكان بۆ ئەوەی هەموو لایەنە بەشدارەكان پێكەوە لێپرسراوەتییەكە بە هاوبەشی بگرنە ئەستۆ. رێگای كابینەی نۆیەم مینڕێژكراو نەكراوە، بەڵام تەگەرەی لەبەردەم دایە. ئەو تەگەرانە تەنها بە دەستەبەركردنی بەشدارییەكی راستەقینە لە دەسەڵات و بڕیار و بەڕێوەبردن و پەرەپێدان رادەماڵدرێن.
.gif)
سامانی وەستا بەکر ڕەخنە بۆ باشترکردن و هاندان و پێشخستنە هەر ڕەخنەش بۆ وێران کردن و سارکردنەوەو چەقبەستنە. هێرش کردن ڕەوایە بۆ خۆپارێزی و بەرگری کردن و تەسلیم نەبوون و ئازادیی و بەش پارێزییە، هەر هێرشیش بۆ داگیرکاری و داپڵۆسین و تەسلیم بوون و دەستەمۆکردن و بەش خورادنە. پیاهەڵدان ودەستخۆشی و چەپڵە بۆ هاندان و سوپاسگوزاری و ڕەوایدان و پشتگیری و گیراکرن و دووبارەکردنەوەی کاری باشە، هەر پیاهەڵدان و دەستخۆشـی و چەپڵەش بۆ خۆنزیک کردنەوەو خۆ‌هەڵواسین و ماستاوکردن و ڕەوایدان بە خراپەکاری و پاڵپشتـی کاری نەشیاو گومڕاکردن و دروست کردنـی دیکتاتۆرە. هاوڕای و هەماهەنگـی و دەستگیرۆی و یارمەتـی و چاوڕوانـی بە هۆشیاری و لێکۆڵینەوەو پەلەنەکردن بۆ دەستکەوت و سەرکەوتن و پێکانـی ئامانجە، هەر هاوڕای و هەماهەنگـی و دەستگیرۆی و یارمەتـی و چاوڕوانـیش بەبێ لێکۆڵینەو بەنەزانـی و بەپەلکردن هۆکارە بۆ کەوتن و دەستبەتاڵـی و لە ئامانج دوورکەوتنەوە. ھەرکاتێ نێوانی حیزبەکان سارد و ئاڵۆز و ھێرشی ڕاگەیاندن ڕووبەڕووی یەکتر ئەکەن خەڵکی بێزراو توڕەدەرەکەون و تووشی دڵەڕاوکێی ئەبن و باس لە خراپی ئەگەری شەڕی ناوخۆ ئەکەن و ڕاستەخۆ فەیس بووک ئەبێت بە گۆڕەپانی ڕووبەڕووبوونەوەو ئیتر لەوەودوا خەڵکی خۆیان یان باشتر بڵێین ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان ئەبنە زمان حاڵ و تا ئەو ئاستەی بۆیان بکرێ فوو لە گڕی ئاگرێک ئەکەن کە خودی حیزبەکان بەنیازنین دایگیرسێنن! خۆ ئەگەر مەزاجی ئەکاونتەکانی فەیس بووک پێوەربووایە بەو ئاڕاستەیە ھەڵسوکەوت بکرایە ئەوە لەدوای کۆتای ھاتنی شەڕی ناوخۆی ساڵی ١٩٩١وە چەندین شەڕی ناوخۆیی تر ھەڵئەگیرسا. ھەرکاتێکیش ڕێکەوتن یان ھاوپەیمانی نێوان دوو حیزب یان زیاتر ڕائەگەیەنرێ دیسان خەڵکی مەزاجی تێکەچێ و تووڕە و بێزاردەرەکەون و ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان دەست بە ھێرش کردنە سەر ڕێکەوتن یان ھاوپەیمانیەکە ئەکەن و ڕاستەخۆ ئەو ڕێکەوتن و ھاوپەیمانیانیە بۆ بەرژەوەندی حیزبی کەسی و دزینی سامانی گشتی ئەگێڕنەوە ئەگەرچی کاتی ڕێکەوتن یان ھاوپەیمانیەکە لە ڕۆژی یەکەم و سەرەتاشیبێ و جارێ چاوی ڕووناکی نەبینیبێ! لە دوای شەڕی ناوخۆی یەکێتی و پارتی لە ساڵی ١٩٩٢ یەکێک لە ھۆکارەکانی درێژەپێنەدانی ئەو شەڕە نەگلیسە خودی کۆمەڵگە بوون کە ڕەچاوی ئاشتی کۆمەڵایەتی و ھاوخوێنی و ھاوبەشی ژیانیان ئەکرد و لەبری ھاندان و کەمترکردنی شەڕەکە ھەمیشە ھەوڵئەدرا ئاو بکرێ بەگرەکەیا "لەگەڵ چەند نمونەیەکی پێچەوانەی کەمیش" کە ئەمەش ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی خەڵکی ڕووبەڕوو و ڕاستەوخۆ گفتوگۆیان لەگەڵ یەکتر ئەکرد و تێکەڵی و سەردان و کۆبوونەوەی شوێنە گشتیەکان زیاتر لەیەکی نزیک ئەکردنەوە. بەڵام بەراورد بە ئێستای سەردەمی فەیس بووک ئەبینرێ ھەمیشە کۆمەڵگە لە "جەنگی سارد"ا ئەژی و لەگەڵ ھەر گۆڕانکاریەکیشا کۆتای بە جەنگی ساردی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان نایەت و بگرە سوود لە ھەر گۆڕانکاریەک وەرەگیرێ تا بازاڕی خۆ ناساندن و کۆکردنەوەی (پەنجەکەڵ- لایک) گەرمتر بکرێ و ئەوەی سەیریشە ئەوەیە ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان حیزب و حکومەت و دەسەڵات بە ھەلپەرست و خۆپەرست و بەرژەوەندی کەسی تۆمەتبارەکەن لەکاتێکا ھەر خودی ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان ساڵانێکە بۆ بەرژەوەندی کەسی و خۆبە ئەفسانەکردن و خۆناساندن و کۆکردنەوەی "پەنجەکەڵ- لایک" ساڵانێکی زۆرە شەڕێکی سارد بەڕێوەئەبەن. گرنگە کۆمەڵگە بە گشتی و ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان بەتایبەتـی بوارێک بۆ پێکەوە ژیان و ھەماھەنگی بھێڵنەوە و لەبری ھێرشی ڕاستەوخۆ بۆ ھەر گۆڕانکاریەک بە ڕێکەوتنی سیاسی حیزبەکان و دروستکردنی حوکمەتیشەوە و دانەبەخۆدابگرن تا هەنگاوە کردەییەکان شوێن پێـیان دەرەکەوێت. ئەگەر شەڕ یان ئاشتـی و هەڵچون و ئاژاوە یان هێمنـی ودانەبەخۆداگرتـن دوو پرسیاربن ئاڕاستە بکرێن گومانـی تیانیە مرۆڤە بیـر پێگەشتوو جێگیـرو ڕەفتار هاوسەنگەکان هەمیشە یەکەم هەڵەبژێرن و ئەوانەی دووەمیش هەڵەبژێرن کە هەمیشە کەمینەیەکـی هەلپەرست و شەڕەنگێزن کەسانێکـی تێکشکاو دەروون نەخۆش و خۆپەرستن. ئەگەرچـی ئەکاونتە نادیارو بێ خاوەن و گومان لێکراوەکانـی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان کە سەر بەبەرەی دووەمن و کەمینەن بەڵام مەزاجـی زۆرینەی بەرەی یەکەمیان ماندوو توڕەو بێتاقەت و تا ئاستێکیش ڕەشبین کردووە و هەندێک جار بەبـێ ئاگا لەو شەڕە ساردەی ساڵانێکە بەرەی دووەمـی کەمینە بەڕێوەی ئەبەن ئیتـر بە پاڵشتـی حیزب، سەرکردەی حیزب و بازرگانـی چاوچنۆکبـێ یان تەنانەت بۆ کۆکردنەوەی "پەنجەکەڵ-لایک"یشبێت تێوەئەگلێـن و ئەبنە پاڵپشت و چەکـی دەستـی ئەوە بەرە کەمینەیەو سەرەنجام وێنەیەکـی زۆرینە لای خوێنەرو سەردانکەرانـی ئەو تۆڕەکۆمەڵایەتییانە دروست ئەکەن. ئەگەر پشتگیری کارێک کرد یان دەنگدا بە حیزبێکێکـی سیاسـی یان هاوکاری کارێکـی خێـرخوازی یان وەبەرهێنان....هتد گرنگە پشت بە هۆشیاری و بە لێکۆڵینەوەو بە کات ببەستـی خۆ ئەگەر ئەنجامەکەی وەک چاوڕوانـی کراو دڵخواز نەبوو ئەودەمە بڕیاردان دروست ئەبێت و ئەکرێ هاوکاری ڕاگیری و وەبەرهێنان بوەستێرێ و دەنگیش بە حیزبە سیاسیەکە نەیرێت. بوونـی هۆشیاری بۆ تێگەشتـن و لێکدانەوەو شـڕۆڤەکردنێکـی بابەتیانە و پرسیارکردن و گەران بەدوای سەرچاوەی دیارو باوەڕپێکراو پەلە نەکردن لە بڕیاردان کلیلـی چارەسەر و کۆتایـی شەڕی ساردی ئەو تۆڕەکۆمەڵایەتییانەیە کە بۆتە دیاردەیەک کۆمەڵگە بەئارەزووی کەمینەیەکـی نادیار هەنگاوئەنـێ و هێدی هێدی بەها جوانەکانـی کۆمەڵگە تەسلیم بە کلیکێک ئەکرێن.
.gif)
لاوک سەلاح سادەترین پێناسە بۆ چەمکی بەدامەزراوەیکردن خوڵقاندنی پرۆسەیەکی پیشەیی پێداچوونەوەیە بە کۆی کاری دامەزراوەیەکدا بە مەبەستی بەدیهێنانی ئەو بەها و ئامانجە ستراتیژیانەی کە، لە بنەچەدا، لە پێناویدا دامەزراوە، وردتر قسە بکەین باشترکردنی سیاسەترێژی و پەیامی ستراتیژی و رەفتاری پیشەییە و کارکردنی بەردەوامە لە سەر ئاستی جیاواز و بە قۆناغی جیاواز بۆ ئەوەی بکرێنە چالاکی رۆژانە. کاری لەم جۆرە دەبێتە هێنانەکایەی کەلتوورێکی سیاسی و ئیداری و حکومڕانی جیاواز بە پەیرەوکردنی هەیکەلیەتێکی نوێی کارکردن. یەکەم هەنگاو بەرەو بە دامەزراوەیکردنی پیشەیی لە خوڵقاندنی پرۆسەیەکەوە دەستپێدەکات بۆ گۆرین و باشترکردنی یاساکان لەگەڵ هێنانەکایەی جۆرێک لە گەرەنتی بۆ پیادەکردنیان. دیسانەوە، کۆی ئامانجی سەرەکی لەم پرۆسەیە گۆرینی رەفتاری سیاسی و ئیداری و کەسایەتییە کە دواجار یارمەتی پیادەکردنی پرۆگرام و پرۆژە دەدات و ئاستی خزمەتگوزارییەکان باشتر دەکات و بواری گەندەڵی بە مانا گشتییەکەی کەم دەکاتەوە. رەنگە ئەم جۆرە تێروانینە، لای هەندێک کەس، بۆ دۆخی ئێستای کۆمەڵگەی کوردی بە مەحاڵ لە قەڵەم بدەن، هۆکاری ئەو بێ ئومێدییە ئەوەیە ئێمە هێشتا لە دۆخ وئاساورەکانی جەنگدا دەژین، بەڵام ،لانی کەم، هەر دەبێت تروسکاییەک لە هیوا مابێت بۆ کارکردن و بەخشینی بەردەوامی بە ژیان. لە پرۆسەی بەدامەزراوەیکردندا، دەستەڵات و هێز دابەش دەکرێنەوە بە شێوەیەک کە، دواجار، کۆمەڵگە خۆی بەرپرسیارە لە بەرێوەبردنی خۆی، دەستکەوتەکان بۆ هەمووانە و سەرنەکەوتنەکانیش نابنە تۆمەت و گوناه لە ملی یەک کەسدا یان یەک ئەکتەری سیاسی دیاریکراودا. لە "پرۆسەی بەدامەزراوەیکرندا" حکومەت و کۆمەڵگە دەستەجمعیانە لە رێگای میکانیزمی دیار و راشکاوانەوە بڕیار دەدەن و رۆڵی ئەکتەری سیاسی و حکومی دەستنیشان دەکرێن. ئەمە زەمینە خۆش دەکات بۆ ئەوەی پەیوەندی نێوان دەوڵەت وهاوڵاتی بە یاسا رێکبخرێت بۆ پاراستنی شەرعیەتی دامەزراوەکان. رەنگە ئەوەی زیاتر بۆ کۆمەڵگەی کوردی شیاو بێت یاخود ئەولەویەتی کار بێت لە ئێستادا ئەوەندەی پەیوەستە بە خوڵقاندنی پرۆسەی بەدامەزراوەیکردنی کۆمەڵگە رەفتار و کەلتووری سیاسی بێت کە پێویست دەکات چوارچێوەیەک بۆ کاری سیاسی هەر لە ناو پارتە سیاسییەکانەوە تا دامەزراوە حکومییەکان دابرێژرێت بۆ رێگرتن لە سەرکێشی رەفتاری سیاسی دیاریکراو و پاراستنی ئەو بەها سیاسی و کەلتووری و کۆمەڵایەتییە باو و ستاندەردانەی کە هەموومان کۆ دەکاتەوە. لە پرۆسەی بە دیموکراسیکردنی هەر کۆمەڵگەیەکدا دەبێت وریای ئەو رەوتە کەلتوورییە بین کە کاریگەری هەیە و دەبێت هەندێ رێکاری یاسای راشکاو هەبن بۆ پاراستنی دامەزراوە لە هەر پێشێلکردنێکی سیاسی یان ئیداری یان حکومی بە شێوەیەکی دادپەروەرانە. هەمیشە گرفت و ئاڵەنگەری سەرەکی بە تایبەتی بۆ ئەو کۆمەڵگەیانەی کە بە چەندان جەنگدا تێپەربوون وەک کۆمەڵگەی کوردی نەبوونی ئیرادە و ئامادەکارییە بۆ خوڵقاندنی ئەو پرۆسەیە کە رەنگە لاواز بێت یا هەر نەبێت چ لە ناو پارتی سیاسیدا یان دامەزراوەی حکومەتدا. هەمیشە پرۆسەی بەدامەزراوەیکردن لە بەرئەوەی قۆناغی گواستنەوەیە بۆ ژینگەیەکی سیاسی نوێ، پرۆسەکە وەک هەرەشە لە بوونی پارت سیاسییەکە یان هەیکلە حکومییەکە یان لەبەر بەرژەوەندییەکی سیاسی و ئابووری تایبەت تەماشا دەکرێت. هەر لەبەر ئەوە پرۆسەی بەدامەزراوەیکردنی پارتی سیاسی و پتەوکردنی هەیکەل و دارشتنەوەی سیاسەتی حکومەت پرۆسەیەکی ماراسۆنییە بە یەک پارتی سیاسی و بە تەمەنی حکومەتێکی چوارساڵەش نایەتە دی، بەڵام دەکرێت کۆڵەکە سەرەتاکانی بۆ پاراستی سەرتاپا کۆمەڵگە بینا بکرێت. دیسانەوە ئەو پرۆسە ماراسۆنییە پێویستی بە پێشین و زەمینە خۆشکردن هەیە بە پەیرەوەکردنی پلانی قەیران بە تایبەتی لە سەرەتادا بۆ دابەشکردنی دەستەڵاتەکان، نموونەیەکی دیار؛ هەڵبژاردنی ساڵی پار، سەرباری هەموو کەڵێن و کورتی و نشوستییەکانی، نەخشەی هێزەکانی بە جۆرێکی دیکە رێکخستەوە و ئەنجامەکانی کە بە ناچاری لە لایەن هەموو پارتەکانەوە قبووڵکران کاریگەری لە سەر بنکە و دەستەڵاتی هێزەکان و پرۆگرامیان کرد وناچاریکردن دەست بە پێداچوونەوە بە خۆیاندا بکەن. ئەو هاوپەیمانێتە سیاسیانەی کە ئێستا لە گۆرەپانی عێراق و کوردستاندا روودەدەن ئەنجامی هەستکردنە بە هەرەشەی دەرەکی و ناوخۆ و درککردن بەوەی کە دەبێت لە ئاستی تەحەداکاندابن. ئەوەی لە ئێستادا روودەدات بە کەمترین و کورترین پێناسە دابەشکردنەوەی سەرچاوەکانی هێز و دەستەڵاتە، هەموو لایەک نیگەرانن لەو بنکە و سەنگەی کە درزی تێکەتووە و کاریگەری لەسەر مانەوەیان لە ئاییندەدا دەکات. بۆ هێنانەدی رەفتاری دامەزراوانە، کە بەشێکە لە پرۆسەی پەرەسەندی کەلتووری سیاسی، زۆر جار پێویستت بەو کەسانەیە کە لە بنەجەدا کەسایەتییان ئامادەییان تێدایە دامەزراوەیبن، زۆر جار هەست دەکەیت ئەوە توانا و بەهرەی کەسەکەیە بەر لەوەی کارامەیی بێت کە لە رێگای خوێندن و راهێنانەوە بەدەست هاتبێت، بەداخەوە سیستمی خوێندن لەلای ئێمە بەهۆی جەنگی بەردەوامەوە تا هاتوە لاواز بووە. لە ساڵانی رابردوودا دونیایەک رێکخراوی نێودەوڵەتی و نیشتمانی کاریان لە سەر مەسەلەی بەدامەزراوەکردنی حکومەت و بەرجەستەکردنی حکومرانی شەفاف و دادپەروەرانە کردووە، پرۆسەکە نە ئامانجەکەی بە نیشتمانیکردن تەواو بووە، نە حکومەتی دامەزراندۆتەوە، زۆر جار، رەنگە، ئەوە ئامانجە سەرەکییەکە نەبوو بێت یان بە هەر پاساوێک و بەهانەیک بوو بێت ئەنجام نەدراوە، بۆ نموونە، رێکخراوێکی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گەشەپێدان کاری لەسەر ئەم پرسە کردووە بەڵام نەتوانراوە پرۆگرامەکە بکرێتە پرۆگرامێکی نیشتمانی لە بەرئەوەی حکومەتێکی نیشتمانی لاوازمان هەبووە لە سەر ئاستی دارایی و لەسەر ئاستی توانای کادرەکانی. پرۆسەی بە نیشتمانکیردن بە کارمەندێکی نێودەوڵەتی نایەتە دی کە شەش بۆ دوو ساڵ لە کوردستاندا بمێنێتەوە لەهەمان کاتدا حکومەتێكی نیشتمانیت نەبێت موحاسەبەی پرۆگرامەکەی بکات و دێر بە دێری پرۆگرامەکەی لەگەڵدا تاوتوێ بکات، ئەمە سەرباری زیانەکانی جەنگ و نەبوونی بودجە و فشاری ئاوارە و پەنابەر و فشار لەسەر دامودەزگاکانی دەوڵەت و گەندەڵی ئیداری کە کاریگەری کوشندەیان هەبووە، هەروەها رێگربوون لە بوونی "پرۆسەی بەدامەزراوەیکردن" ئەم پرۆسەیە دەبێت لە هەناوی کۆمەڵگە خۆیەوە دەستپێبکات، هیوادارم ئێستا ئەو ساتە بێت کە هەست بکەین ئێمە لەبەردەم دووریانێکی سەختی سیاسیداین لە جۆرێکی دیکە، ئێمە لەبەردەم ئاوێنەیەکداین دەبێت دان بە رەفتارە ناشرین و قێزەوەنەکانی خۆمان بنێین بۆ ئەوەی بەهای نیشتمانی بە جوانی دامەزرێنینەوە
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
