+ رێبوار کەریم وەلی   (1) تورك پەندێكیان هەیە دەڵێ: "لە پڕەكەی بكەم، جێگەی نابێتەوە. لە بەتاڵەكەشی بكەم، پڕنابێتەوە"! تاوەكو نووسینی ئەم وتارە، چوار رۆژ بەسەر رووداوەكەی هەولێردا تێدەپەڕێت. هێشتا لەو بیست كامێرای چاودێرییەی كە لە دەرەوە و ناوەوەی رێستورانتی (هۆققەباز)دا هەبوون، یەك چركەش بڵاونەكراوەتەوە و دەڵێن دوای رووداوەكەش رێستورانتەكە جممەی دێت لە مشتەری! رووداوەكە هەر چۆنێك بووبێت، ئیتر لێرە بەدواوە دوای ئەو هەموو قسەوباسەی بڵاوكرانەوە، راستیی مەسەلەكە بەشێوەیەكی زۆر جیدی زیانی پێگەیشتووە. بێدەنگی دەزگا ئەمنییەكان و سستییان لە گەیاندنی زانیاری، رۆژ بە رۆژ ئەو گومانەی قووڵتر كردەوە كە شتێك روویداوە و دەبێ دابپۆشرێت. هەم میدیا و هەم پارتی، لە تەمومژی سەر رووداوەكە بەرپرسیارن. بەشی زۆری میدیا هەوڵیدا رووداوەكە وەكو كەماسییەك و خاڵی لاوازیی سەرۆكوەزیران و حكومەتە نوێیەكەی وێنا بكات، یانیش وەك ململانێیەكی ناوخۆیی پێشانی بدات كە ئەوە ئەسڵ و ئەساسی نییە. بەڵام كاردانەوەی پارتیش بۆ دۆزینەوەی گیسكی گوناح زۆر ناشیانە بوو. خەڵكێكی زۆر لەدوای ئەو رووداوەوە دەبنە قوربانی، دوور نییە هەدەپەش لە توركیا دابخرێت و رێگەی كاری سیاسی لێبگیرێت. دوور نییە هێرشێكی بەرفراوانی زەوینیش بۆ سەر پەكەكە بكرێت. دوایی دەردەكەوێت كە هەمووان باجی نەگوتنی راستییەكان دەدەن. پڕۆژەكەی مەلا بەختیار تاڵەبانی (2) ئەخیرەن ماڵی تاڵەبانی دوای شكستە یەك لەدوای یەكەكانیان بۆ دەستبەسەرداگرتنی یەكێتی، بۆیان دەركەوت كە ئەو مەلا بەختیارەی خۆیان چ نیعمەتێك بووە و ئەوان وا بە ئاسانی كردوویانەتە قوربانیی سەرەڕۆییەكانی خۆیان. پڕۆژە راگەیێندراوەكەی مەلا بەختیار شتێكی تازەی ئەوتۆی تێدا نییە، جگە لە لێدان و كوتانی نەیارە مێژووییەكانی خۆی لەناو یەكێتیدا. ئەگەرچی مەلا بەختیار ناتوانێ سەركۆنەی كەس بكات لە هەڵگەڕانەوە لە یەكێتی و رێبازی تاڵەبانی (چونكە خۆی یەكێكە لەوانەی پێش هەمووان لە یەكێتی جیابووەتەوە)، بەڵام پڕۆژەكەی بەشێوەیەك نووسیوە وەك ئەوەی خۆی خاوەنی یەكێتی بێت. لەڕاستیدا، ئەوە پڕۆژەی هاوبەشی (قوباد تاڵەبانی، بافڵ تاڵەبانی و شانازی برایم ئەحمەد)ە و، ئامانجیش لێی بەرزەفتكردنی ناوەندی بڕیاری یەكێتییە كە لەم ماوانەی دواییدا بەتەواوەتی كۆنترۆڵی یەكێتییان كردووە. ئەگەرچی مەلا بەختیار عەڕابی تێكدان و سەرنەگرتنی رێككەوتننامەی 17ی مایسی 2016ی نێوان گۆڕان و یەكێتی بوو، بەڵام وا خۆی نیشاندەدات كە ئەو تەنانەت لە رابردووشدا فریادڕەسی گۆڕان بووە! لەكاتێكدا لە دوای نەخۆشكەوتنی تاڵەبانی لە 2012 وە، هەموو هەوڵی مەلا بەختیار بۆ ئەوەبوو لەسەر دەستی ئەو و وەك دەمڕاستی بنەماڵەی تاڵەبانی رێككەوتنێكی نوێی ستراتیژی لەنێوان پارتی و یەكێتیدا ئیمزا بكرێت. پڕۆژەكە چەندی رووی لە یەكێتی بێت، دوو ئەوەندە رووی لە پارتییە و پارتیش هەموو دەمێ دەرگەی بەسەر مەلا بەختیاردا كراوەیە، چونكە پێیانوایە نوێنەری بەرهەقی بنەماڵی تاڵەبانییە. ماڵی تاڵەبانی لە ئاست ئەو نەزمە نوێیەی كە لەناو یەكێتی هاتووەتە گۆڕێ دەستەوستانن و جارێكی دیكە هانایان بۆ مەلا بەختیار بردووە، بەڵام دیسان پارتی دەكەوێتە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی گرنگ كە ئایا تەعامول لەگەڵ ئەمری واقیع دەكات یان دەیەوێ لەگەڵ رابردووی یەكێتیدا بژیت؟ مەولوودی كودەتا (3) یەكێك لە سەرنجڕاكێشترین رووداوەكانی هەفتەی رابردوو ئەو مەولوودە بوو كە لەلایەن كونسوڵخانەی توركیا لە هەولێر (لە مزگەوتی سەواف) خوێندرایەوە. لەگەڵ مەولوودەكەشدا مەراسیمی پرسە بۆ كوژراوەكانی رووداوەكەی 15ی تەممووز دانرا. لە هەمووشی خۆشتر ئەوەبوو كە مەولوودخوێنەكان بە كوردی و بەدەم دەف لێدانەوە سڵاویان بۆ كوژراوە توركەكان دەنارد! ئەوەش لە كاتێكدا بوو كە هاوكات لە ترابزۆنی توركیا لەسەر وێنەگرتن لەگەڵ ئاڵای كوردستان، هاووڵاتیی كورد پەلامار درابوون و لە قەرەقۆل قایم كرابوون! هەموو ئەوانە بۆ پیرۆز راگرتنی رۆژی 15ی تەممووز بوو كە گوایە توركیا لە هەوڵێكی كودەتا رزگاری بووە. راستییەكەی هەڵبژاردنی هەولێر و خوێندنەوەی مەولوود لەو شارە بێ هۆ نییە. چەندی گەڕام نەمدیت لە شوێنی دیكە كاری لەو بابەتەیان كردبێت و تازییەیان دانابێت، دیارە لەبەر دوو شت بووە. یەكەمیان هەولێر توركمانی لێییە و دووەمیشیان هێشتا ئاسەواری خوێندنگەكانی جەماعەتی خزمەت (فەتحوڵڵا گولەن) لە هەولێر ماوە. تاوەكو راددەیەكیش سۆزی خەڵكیان بۆ لای خۆیان راكێشاوە كە حكومەتی توركیا لەو پەیوەندییە رووحییە دەترسێت.

+ ژوان ئەحمەد      لەدوای راگەیاندنی پرۆژەكەی مەلا بەختیار بۆ كۆنگرە‌و چارەسەری كێشەكانی یەكێتی بە دیاری كردنی ئەركەكانی قۆناغەكە، لێرەو لەوێ چەند دەنگێك، كەوتونەتە وەڵامدانەوە، كە كۆی نوسینەكان هێندەی تۆمەتبار كردن‌و هەوڵی بەلارێدا بردنە، هێندە هەڵسەنگداندنێكی عەقڵانی‌و لۆژیكی نیە بۆ ناوەرۆك‌و جەوهەری پرۆژەكە، كە ئایا لە سودی یەكێتی یە یاخود نا. گشت ئەوانەشی كە وتاریان نوسیوە وەك وەڵام، تەنیا ئەوانەن كە هاودیدی كاك بەرهەم ساڵح بون لە هاوپەیمانێتیەكەی‌و بە ئێستاشەوە كەسیان بە رەسمی گەرانەوەی خۆیان بۆ ناو یەكێتی رانەگەیاندوە، بەڵام ئەوەی سەمەرەیە وەك یەكێتیەكەی ساغ سەلیم‌و عەیارە بیست‌و چوار خۆیان نمایش دەكەن، وەك ئەوەی ئەوان نەبوبێتن كە تۆمەت‌و وتەی ناشرینیان ئاراستەی یەكێتیەكەی مام جەلال كردبێت. لە هەموو بوارێكی ژیاندا،  ئەندازیاری، تەندروستی، پەروەردە،.. هتد، بۆ ئەوەی چارەسەری كێشە‌و نەخۆشیەك بكەیت، پێویتسە سەرەتا هۆكار‌و نیشانەكانی نەخۆشیەكە دیاری بكەیت‌و پاشان دەست بە چارەسەری ئەو كێشە‌و هەڵەو نەخۆشی یە بكەیت، سیاسەتیش وەك هەموو ئەو بوارانەی تر پێویستی بە دیاری كردنی هەڵەو كێشەكان‌و دەست خستنە سەر برینەكانە بۆ ئەوەی چارەسەری گونجاویان بكەیت. ئەو بەرێزانەی وەڵامنامە بە ئیعازەكەیان داوەتەوە، ئاشكرایە كە هەمویان موچەخۆر یان دەست لەپشتدراوی كاك بەرهەم ساڵحن، بۆیە رەنگە ئاسایی بێت بە پرۆژەكە نیگەران بن‌و راستەوخۆ بەبێ خوێندنەوەی دەست بە تۆمەت بەخشینەوە بكەن. یەكێك لەوانە، وتارێكی نوسیوە بەناوی گەرانەوە لە كەلاوەكانی دەوروبەرەوە، خۆی تا ئێستا هەر یەكێتی نیە كەچی لێمان بۆتە مامەڕیشەی سەردەم‌و بەرگری لە یەكێتی دەكات، دڵنیام ئەگەر پرۆژەكە ناوی بەرهەم ساڵحی تیا نەبوایە، بە یەك ووشەش نەیدەخوێندەوە، جگە لەوەی كاكی نوسەر باسی ئەوەمان بۆ ناكات لەو كەلاوەیەوە كە باسی دەكات ( سێ جار تكای كرد ببێت بە كاندیدی یەكێتی، قبوڵ نەكرا، بۆیە بوو بە هاودید). یەكێكی دیكە، كاك گۆران عەلی كەریمە، كە وەك ئەوەی زۆر پەرۆشی یەكێتی بوبێت، باس لەوە دەكات كە ئەم پرۆژەیە نائومێدتری كردوە، بۆ كەسێكی نامۆ ئەگەر بیخوێنێتەوە، پێی وایە كاك گۆران لە نەهامەتیەكاندا فرمێسكی وەك دەریا بۆ یەكێتی هەڵرشتوەو قەڵغان‌و سپەری یەكێتی بوە، نەك ئەوەی لەگەڵ بەرهەم ساڵح چوبێتە دەرەوەو لەوێوە بێحورمەتی نەما بە یەكێتی نەكەن‌و لە تەنگەبەرێكی زۆر پڕ شەرمەوە هاتبێتنەوە ناو یەكێتی. بۆ ئەوەی نائومێدی بزانی چی یە، پێویستە نائومێدیت بینیبێت‌و تاقیت كردبێتەوە: پێویستە تاقیت كردبێتەوە كەسێكی بە ئەمەك بوبیت بۆ پەیرەوی حزبەكەت‌و لەبەر چاوی خۆت دەیان‌و سەدان هاودید پلەیان بەرز كرابێتەوەو تۆش مەراقت لێ خواردبێت پێویستە تاقیت كردبێتەوە تۆ خەمت بۆ دابەزینی دەنگی یەكێتی خواردبێت‌و هاودیدەكانیش پێكەنیان پێـ هاتبێت پێویستە تاقیت كردبێتەوە كە كاتێك پەیڕەو دەكرێتە پەرۆیەكی پیس‌و فڕێ دەدرێت‌و مەحسوبیەت‌و مەنسوبیەت ‌و دەستەگەری دەكرێتە بنەمای رێزلێنانت، چ ئازارێكت پی َدەگەیەنێت پێویستە تاقیت كردبێتەوە چەند بە ئازارە لوتكەی هەرەمی حزبەكەت كە جێگری سكرتێری گشتی یە بە چەپڵە‌و تەسكیە لە كۆنگرەدا دەربچوێنرێت. دوا نائومێدی خەڵك بە چەپڵە دەرچێنرا‌و دواتر جیابۆوە، تەزیر لە كۆنگرەدا كرا، هاودیدان بە پیلانگێڕی هێنرانەوەو بەلێشاو پلەیان دەدێتێ‌و دڵسۆزان خراونەتە كونجێكی تاریك، ئەمانە هیچی نائومێدیە گەورەكە نیە، نائومێدی گەورە ئەوەیە دوای خولێكی دیكەی هەڵبژاردن، ئەگەر یەكێتی چارەسەری كێشەكانی نەكات، كۆنگرەی گۆرانكاری نەبەستێت، ئەوا یەكێتی هەرەس دەهێنێت، ئەو كاتە نائومێدی گەورەی یەكێتی یە دڵسۆزەكان دەست پێ دەكات كە دەبینێت حزبەكەی مردوە، لەولاشەوە بەرپرسە گەندەڵەكان، بازرگانە سیاسیەكان، ئەوانەش كە بێ ئەمەك بون بەرامبەر بە مام جەلال، لە گەركەی پرسەی یەكێتیدا پێ دەكەنن، وەك چۆن لەكاتێك مام جەلال نەخۆش كەوت‌و لە سەرەمەرگا بوو، لە سالۆنی نەخۆشخانەكە بە نوكتە دەتریقایەوەو هەفتەیەكیشی نەبرد داوای جێگەی مام جەلالی دەكرد.

+ ئاشتی عەبدوڵڵا    کاتێک لەسەر بابەتێکی رەخنەیی و سیاسەتی حزب قسە دەکەم، سەرەتا وەک قەڵەمێک و دواتر وەک دۆستێکی یەکێتی، پێویستە ئاماژەش بەوە بدەم کە لەئێستادا لەھیچ ئۆرگان و دەزگایەکی حزبیدا کارناکەم و ھیچ تەعریفەیەکی حزبیشم نیە، گەرچی بۆ پەرلەمانی عیراق کاندیدی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بووم و وەک پابەندبوون بە بەرنامەکانی یەکێتی و ئەرکی ئەخلاقی ئەو بەرپرسیارێتیە، ئەرکەکانی خۆم لەپێش ھەڵبژاردن و کاتی ھەڵبژاردن و دوای تەواوبوونی پرۆسەکەش جێبەجێ کردوە،  دوورکەوتنەوەو دانیشتنم لەئێستادا جگە لەوەی پەیوەستە بەوەی کەنیگەرانین لەدۆخی یەکێتی، نیگەرانیشین لەوەی کە نە بەڵێنەکانی بەخەڵکماندا جێ بەجێکرا کەبەشێکی بریتی بوو لە نوێبوونەوەی یەکێتی و چاکسازی نێوخۆیی وخزمەتکردن و ھەروەھا بەشێکیتریشی ئەوەیە، کە نە مافی ئەو ھەزاران خەڵکەدرا کەبەڵێنمان پێدان نە مافی خۆشمان درا، مافی خەڵک و ئێمەش کرا بەدەستەو دیاری بۆ ئەوانەی کە سەنگەریان لەیەکێتی گرتبوو. ھەتا ئەم ساتەی ک ەبابەتەکە دەنووسم کێشەکان نەک چارەسەر نەکراوە، بەڵکو خراپترە.   دەمەوێت زۆر راشکاوبم، رەنگە ئەم راشکاویەش وەک چۆن پێشتر بەھۆیەوە باجم زۆرداوە  ئەمجارەش باجیتر بدەم، ھەروەک ئێستا بێ بەش بکرێم لەئیستحقاقی خۆم، بەڵام ئیتر روئیاو قەناعەتی مرۆڤ دەستبەرداربوونی ئاسان نییەو دەست گرتن بەکڵاوەوە ئیشی ئێمەومانان نیە. دەمەوێت راشکاوم بم لەسەر خاڵێک بوەستم، کەکێشەیەکی گەورە بەرۆکی ئەم حزبەی گرتووەو رۆژبەرۆژ پاشەکشەی پێ دەکات و لە بنەما سەرەکیەکانی خۆی لایداوە.  گەر نموونەیەک وەرگرین لەسەر ئەو پاشەکشەیە، ئەوا شێوازی دیاریکردنی بەشێک لەکاندیدەکانی ھەردوو پەرلەمانی عیراق و کوردستان و دواتریش  دیاریکردنی کاندیدەکان  بۆ پۆستە حکومیەکانە، کەزۆرێک لەھەڤاڵانمان باسیان لەلاوازی ھەندێک لەکاندیدەکان کرد و راشکاوبوون لەو بۆچوونەدا، بەڵام من دەمەوێت لەروویەکیترەوە قسە لەسەر ئەو بابەتە بکەم، ئەویش زیندە بەچاڵکردنی ئەو دیموکراسیەتەیە کە یەکێتی پێ دەناسرایەوە، چ لەناو خۆی کاری حزبی و چ لەدەرەوەی حزبیش، لەنێو ساحەی سیاسیدا بۆن و سیمای  دیموکراسیەتەکەی یەکێتی جیاوازبوو ، ئەو دیموکراسیەتەی کەپراکتیزەکردنی لەرابردوودا ھەزاران دۆست و کادری لەدەوری یەکێتی کۆکردەوەو لەئەرک و مافدا تارادەیەکی زۆر ھەمووان یەکسان بوون، بەڵام چەرخ وەرگەڕاو لەنێو خۆی حزبەکەدا پەڕو باڵی دیموکراسی کراو، کراسێکیان پێ دووری پڕبەباڵای باڵەکان. سەرەڕای درکاندنی بەشێک لەم راستیانە لەلایەن ئێمەو زۆرێک لەھەڤاڵانمان، بەڵام ھێشتا زۆرێکیتریش دێن و دەڵێن لەنێو یەکێتیدا باڵ و دەنووک بوونی نییە، پێدەچێت ھەندێک لە ئەوانەی ئەم رایە دەڵێن  لەخەمی یەکێتیدا بن و بیانەوێت کێشەکان  بشارنەوە، ھەندێکیتریشیان یان راشکاونین یان خۆشخەیاڵن. راستە بۆ چارەسەری کێشەکان و بەدامەزراوەکردنەوەی یەکێتی، کۆنگرە   تاکە چارەسەرە، بەڵام پێش کۆنگرە دەست خستنە سەر برینەکان و راشکاوی و ھاتنە دەرەوە لەو بازنەی خۆشخەیاڵیە فاکتەرێکی بەھێزی سەرکەوتنی کۆنگرەیە، ناکرێت بێ خەمبن لە دووبارە بوونەوەی سیناریۆی پەرلەمان و حکومەت لەناوکۆنگرەشدا. لەئێستادا ھەموو سیاسیەکانی یەکێتی دەڵێن کۆنگرە، بەڵام لەراستیدا زۆرێکیان ھەر باسی کۆنگرە نزیک دەبێتەوە لەئەرزی واقیعدا تووشی تای کۆنگرە دەبن و  ریسەکان دەکەنەوە بەخوری، چونکە دەزانن کۆنگرەیەکی بێ تەوافوق بە چ دەردێکیان دەبات . ئەوەی ماوەتەوە لەکۆتایدا ئاماژەیەکی پێ بدەم بەگرنگیشی دەزانم ئەوەیە، کە ئاکاری سیاسی تەندروست و حورمەتی سیاسی ئەوەیە، کە تا ئەم ساتەی بەندە وەک دۆستێک و یەکێتیەک بەبێ تەعریفەیەکی حزبی ماومەتەوە، بەپێویستی دەزانم کە لەئێستادا راشکاوبم و دەست بخەمە سەر برینەکانی ئەو حزبەی کەدەمەوێت خۆی نوێبکاتەوە و ببێتەوە ئەو حزبەی کەخەڵکی کوردستان لەژێر سێبەری کارو بەرنامەکەیدا ھەم لەدەوری کۆببنەوەو ھەمیش خزمەت بکرێن، نەک ھەر کات وازمھێنا قسەبکەم ، پێموایە قسەکردن لەبابەتێکی وەھادا جگە لەبوێری سیاسی، ھەڵوێستێکی سیاسیە  لەپێناو داھاتووی یەکێتی، ھێشتا باوەڕمان وایە کەدەکرێت دەست بەرداری ھیوا نەبین بۆ چاکسازی لەنێو یەکێتیدا.

+ شێخ محەمەدی سەرگەڵو    كاك بەختیار بەكەسێكی خوێنەوار و بەئەزمون ناسراوە، بۆیە نەدەبوو بەرنامەكەی  پربوایە لەخۆ جوان كردن و ناشرین كردنی هاورێكانی، كەس شك نابەیت لەكوردستان گەر بەئەمەكەوە بدوێت دنیایەك عەیب و عاری حوكمرانی پارتەكانی كوردستانت بۆنەخاتە روو، گرفتەكە لە نیشاندان نییە، گرفتەكە ئەوەیە خۆت باڵادەست بیت و ناشرینیەكان بەخەڵكی تردا هەڵبواسیت، گرفتەكە ئەوەیە تۆ لەپۆستی باڵا و دەسترۆیشتوو بیت و نەتوانیت  شتێك بۆ راستكردنەوەی خراپەكارییەكان بكەیت.   دیارە ئەوەی لەبەرنامەكەی كاك بەختیاردا  هاتوە، تازە نییە و بەئاشكرا سالانێكە لەرۆژنامەكان بەزیادەوە ئەخوێنرێنەوە و بڵاوكراونەتەوە، خۆ گەر ئەركی رۆژنامەنووس نیشاندانی ناشرینیەكان بێت، ئەوا ئەركی سیاسییەكان چاككردنیەتی نەك عەیبەكان بكرێتە كراسەكەی عوسمان بۆ شەری ئەوی دی بەكاربهێنرێت. خوێنەری بەرنامەكەو جەماوەری یەكێتی هەقی خۆیانە بپرسن، ئەگەر ئێوە هیچتان پێنەكراوەو گوێتان لێ‌ نەگیراوە، ئیتر بۆ لە میدیاكانەوە راستیەكانتان بەخەڵك نەوتوەو بۆ هەڵوێستان نەبووە و دەستبەرداری پۆستەكەتان نەبوون ، ئایا هەر ئەوەی كە لەبەرنامەكەدا باسكراوە، بایی ئەوەنیە شەرعیەت بدەیت بەدەنگە نارازیەكانی یەكێتی بۆ هەڵوێست وەرگرتن،  گەر وایە بۆ ئێستا باسی هەڵگەرانەوە لەیەكێتی  دەكرێت و تۆمەتبارانی ئەوانەی پێدەكرێت كە ویستویانە بەهەڵوێستەكانیان یەكێتی بگرێنەوە سەر ئاراستە جوانەكەی خۆی.  كاك بەختیار بەناوی پێشكەش كردنی بەرنامەوە، كەسی لەناو یەكێتی نەهێشتۆتەوە تۆمەتباری نەكردبێت لە دروستكردن و درێژە پێدەری دۆخە نەخوازراوەكە، جگە لەخۆی، ئی گەر دڵسۆزی بۆیەكیتی درێژەدان بێت بەو دۆخە، ئەوا ئەو دڵسۆزییە پێشكەشی ئەوانە بێت كەشانازی بە ناشرینییەكانی یەكێتیەوە دەكەن.  دكتۆر بەرهەم لەبەرنامەكەی كاك بەختیاردا  پاڵەوانی خراپەكارییەكانە، بەڵام هەموان دەزانن، شەری ئەو لەگەڵ بەرهەم ساڵح لەسەر ناشرینیەكان نییە، بەڵكو لەسەر ئەوەیە كە ئاراستەكەی ئەو سەركەوتوو نەبوو لە دەنگدانی سەركردایەتی بەوەی رێگری بكرێت لەوەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار، كە بەداخەوە بەدیلەكەی كاك بەختیار كە پشتیوانی لێكردو شەری لەسەر كرد، كاندیدی پارتی بوو نەك یەكێتیەكی تر كە لەبەرهەم ساڵح شایستە تربیێت بۆ ئەو پۆستە، خۆ گەر شەری ئەو لەسەر خراپەكارییەكان بوایە دەبوو ئاخر كەس یەخەی دكتۆر بەهەم بگیرایە.   ئەگەر كەموكورتی بەنامەكە  هەڵەی گێرانەوەی ناراستی روداوەكان نەبوایە، دەكرا بێدەنگەی لێ بكرایە، بەڵام كە بەرنامەكە خاڵی بێت لەویژدان و پربێت لەناحەقی، ئیتر بێدەنگ بوون وەك رازیبونە بەوناهەقیانەی دەرهەق بەمێژووی یەكێتی وتێكۆشەرەكانی دەكرێت، بۆیە بەندە وەك پێشمەرگەیەكی دێرین كە لەنزیكەوە ئاگاداری روداوەكان بووم و تارادەیەك ماوەیەكی زۆر لەمام جەلالیش نزیك بووم، ئەو راستیە ئەخەمە روو كە پێچەوانەی حیكایەتەكانی ناو بەرنامەكەیە.  بەداخەوە دەبوو كاك بەختیار لەم كاتەدا شتێكی تری بخستایەتە روو، كە ئاماژە بوایە بۆ نیەت پاكی و دڵسۆزی و هانی كۆكردنەوەی یەكێتیەكانی بدایە، نەك هۆنینەوەی بەرنامەیەك، گەر گوێی لێبگیرێت، ئەنجامەكەی ماڵوێرانییەو  ئەوەشی كەهەیە دەیخاتە بەردەم لەتبوون و دروست بوونی بەدگومانی لەسەر هەموان، جگە لە نوسەری بەرنامەكە. هەرەشەكەی مەلابەختیار.. كاك بەختیار لەبەشێك، كە پێدەچێت خراپترین بەشی بەرنامەكەی بێت، باسی هەرەشەكانی خۆیی دەكات و بەزەقیش دەنوسێت، "هەرەشە"، ئێمە هەمومان دەزانین بەرێزیان ئوستادی وشەسازین دەیتوانی لەبری هەرەشە بینوسیاسە، هۆشداری، ئاگادركردنەوە، هەڵوێست وەرگرتن، نەك هەرەشە،  پاشان ئەو كەتوانی ئاوا هەرەشە بكات، یان توانایی هەرەشەی واقورسی هەبوە، ئەی بۆ لەهەمان بەرنامەدا نوسیویەتی (زیاتر لە 50 )جار، لەكۆبونەوەكانی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی و دانیشتن لەگەڵ جێگری سكرتێری گشتی و كارگێڕدا، باسی ئەو دیاردانەم كردووە. بەڵام نەك گوێم لێنەگیراوە، بەڵكو بە نەخشە، ئەو دیاردە دزێوانە پەرەیان پێدراوە). باشە كە بروای بەهەرەشە هەبوو لەدژی دكتۆر بەرهەم بەكاری بهێنێت و گوێش لەهەرەشەكەی گیراوە وەك خۆی دەیڵێت، ئەی ئەوكاتە بۆ فریای یەكێتی  نەكەوت،  بۆ هەرەشەی نەكرد لەوانەی رێگری لێدەكەن بۆ چاكسازە، یان هەرەشەكانی بۆ كەی هەڵگرتبوو؟. جیاوازی نێوان گەرانەوەی دكتۆر بەرهەم و كاك بەختیار...  ئەو دەنوسێت (ئەگەر پرۆسەی یەكخستنەكە، سروشتی ئەنجامبدرایە، وەكو یەكگرتنەوەكانی تر، دڵخۆشی لێدەكەوتەوە. بەراوردی بە پێشوازیەكەی یەكگرتنی (ئاڵای شۆڕش)و یەكێتی ناكەم، كە لە یاریگای سلێمانیدا، هەزاران كەس ئاهەنگیان بەئامادەبونی مام(و ئێمەمانان بۆ گێڕا)، بەڵكو بەراوردی دەكەم بە، پێشوازیەكەی حزبی (ئایندە) كە هۆڵی شەهید شازاد جمەی دەهات لەباوەش بۆكردنەوەیان. بەڵام رۆژی هاتنەوەكەی سەرۆكی هاودیدەكانمان لە مەكتەبی سیاسی لەبیرمە، دەتگوت: تەعزیەیە! بۆیە، سەرجەم پرۆسەكەم پێ هەڵە بوو.....چونكە تەواوی سیناریۆی دامەزراندن و گەڕانەوەی بەشێكی هاوپەیمانی و پۆست پێبەخشینیان، لە گەمەی سێرك دەچوو، نەك یەكخستنی سیاسی!! لە هێنانەوەی بەشێكی كەمی (هاودیدەكان)دا، تەنها دەمەوێ ئەم راستییانە بۆ مێژوو بڵێم: سەرۆكەكەیان هەتا توانی مـانـۆڕی كـرد، وەكـو كاندیدی سەربەخۆ، بكرێتە كاندیدی سەرۆك كۆمار. بەندە پێمداگرت: ئەگەر نەیەتەوە ناو یەكێتی بەرەسمی، بەیاننامەی دژ دەردەكەم. ئەوەبوو هەڤڵان: عیماد، ئەرسەلان، بافڵو لاهور، پێیانراگەیاند دەبێ بێتەوە ناو یەكێتی. ناچار، بۆ یەكەمین جار، دوای ئەم هەڕەشەیە، لەناو (هاودیدەكان)یدا، رایگەیاندبوو، دەڕۆمەوە ناو یەكێتی و نامەی هاتنە ریزی یەكێتی بە دەست خەت نوسیبوو....). لەراستیدا هەر بۆ مێژوو بەندە ئاگادار بووم ماوەی شەش مانگ ئەندامە دڵسۆزەكانی یەكێتی  سەركردە دیارەكانی، لەگەڵ دكتۆر بەرهەم خەریكی ئەوە بوون بیگێرنەوە بۆ ناو یەكێتی، نەك وەك ئەوەی باس دەكرێت پرۆسەكە چەند سەعاتێك بووبێت. سەبارەت بەگەرانەوەی ئاڵای شۆرش و پێشوازی گەرمی خەڵك و جەماوەری یەكێتی،  بۆ مێژوو ئەو سەردەمەی كاك بەختیار دەیویست بگەرێتەوە ناو یەكێتی،  كاك نەوشیروان تەلەفۆنی بۆكردم وتی" مەلابەختیار بەنیازە بێت بۆلام بەراستی نازانم باسی چی لەگەڵ بكەم سوپاست دەكەم گەر تۆش بێت" بۆیە پێكەوە لە لەندەن، سەردانی كاك نەوشیروانمان كرد، لەو دانیشتنە، كاك بەختیار تكای لێكرد قسە لەگەڵ مام جەلال بكات تا رێگر نەبێت بۆ گەرانەوەی ناو یەكێتی و ئاسانكاریان بۆبكات بۆ گەرانەوە، ئەمە لەگەڵ ئەوەی ئاڵای شۆرش بەیەك قۆناغ و بەیەك ئاراستە نەگەرایەوە ناو یەكێتی، چەند گروپێك دوای گەرانەوەی مەلا بەختیاریش لەگەل مام جەلال دانیشتن و بەجیاگەرانەوە، ئەمە جگەلەوەی بەشێكیان چونە ناو زەحمەتكێشان بەشێكی تریشیان تا ئێستاش لەدەرەوەی كاری حزبی مانەوە و لەگەڵ هەنگاوەكەی ئەو نەبوون. دیارە رووداوەكانی نێوان ئاڵای شۆش و هاوپەیمانی لە زۆر روەوە جیاواز بوون، لەوانە كاك بەختیارو چەند سەركردەیەكی تری ئالای شۆرش كە خۆی یەكێك بوو لەوانە ماوەیەكی زۆر لای یەكێتی زیندان كران و تەنانەت خوێنرشتنیش لەنێوانیاندا رویدا، بەپێچەوانەوە، تەنانەت لەهەڵمەتی هەڵبژاردنی 12/5 لەلایەن هاوپەیمانییەوە هێرش نەكرایە سەر هیچ سەركردەو كەسایەتیەكی یەكێتی و  بەشێوەیەكی راقی و دور لەتەشەنوج، هەڵمەتەكان بەرێوە چوو. بەڵام بەداخەوە هەڵوێستی كاك بەختیار لەسەر دكتۆر بەهەم زیاتر لەهەڵوێستی ئەو سەركردانەی ئەوكاتەی یەكێتی ئەچێت كە نیگەران بوون بە گەرانەوە بۆ ناو یەكێتی، بەپێچەوانەی ئەوەوە، وەك كاك دڵیری سەید مەجید ئەڵێت" یەكێتی بێ‌ بەرهەمی حاكم ئەحمەد، توانای بوژانەوەی نییە" كە دڵنیام ئەوە رەئی زۆرینەی سەركردەكانی تریشە. بەپێچەوانەوە كاك بەختیار بۆ گەرانەوەی بۆ ناو یەكێتی حزبی زەحمەتكێشانی بەكارهێناو لەو رێگەیەوە گەرایەوە، وەك ئەوەی بڵێت لەدەرگاوە رێگەم نەدەن لەپەنجەرەوە یەمە ژورەوە، هەروەك بە ئیعترافی خۆشی گەرانەوەی دكتۆر بەرهەم بۆ ناو یەكێتی بە گوشارو ( هەرەشەكانی ) كاك بەختیار بوەو بەتەكلیفی هەڤاڵە دڵسۆزەكانی ناو یەكێتی بووە. هەر بۆیە لەكۆمیەتەی سەركردایەتی بەزۆرینەی رەها دەنگی پێدراو كاندیش كرا بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار.  ناحەقیەكی تری گێرانەوەی چیرۆكی ناو بەرنامەكە ئەوەیە، كە باسی هەڤاڵانی كاك بەرهەم دەكات كە پۆستیان پێدراوە و بەسەریاندا بەخشراوەتەوە، بەبێ‌ ئەوەی بتوانێت،  ناوی یەك كەس بخاتە روو كە لەپرۆسەی گەرانەوەكە پۆستی پێدرابێت، بەپێچەوانەوە هەموو ئەوانەی لەگەڵ كاك بەختیار گەرانەوە بە زووی پۆستیان بۆدیاریكراو جێگیر كران. ئەوەی ماوەتەوە بیڵێن ئەوەی كە نەدەبوو كاك بەختیار بەوزمانە بەرنامەیەك بۆ ئاشتی و بۆ هەستانەو راستكردنەوەی دۆخی یەكێتی دارێژێت، چونكە ئەو زمانە خۆی وتەنی جگەلەوەی باوی نەماوە تارادەیەكیش جێگەی پێكەنینیشە كە (دیموكراتخواز و سۆسیال دیموكراتێك) شانازی بەهەرەشەكانی خۆیەوە بكات و خۆی مەتح و سەنای رۆڵی خۆی بكات و لەبەرنامەی چاسازی حزبەكەی بایەخی پێبدات.  

+ هێمن مەحمود   مرۆڤ ئەگەر کەمێک بەویژدانەوە بڕوانێت دەبێت دانبەوەدا بنێت پرۆژەکەی کاک مەلابەختیار بۆ دۆخی یەکێتی لەدوای پرۆژەکانی کاک نەوشیروانەوە باشترین پرۆژەن کە تا ئێستا پێشکەشکرابن. یەکێتی نیشتیمانی بەحوکمی ئەوەی لەم ناوچەیەدا هێزی سەربازی و ئەمنی هەیە و کاریگەری راستەوخۆی بۆ سەر ژیانی خەڵکی هەیە، هەر پرۆژەیەک بۆ چاکسازیکردن لەم هێزەدا لەبەرژەوەندی تەواوی خەڵکی هەرێمی کوردستانە، هەر تێکچون و هەڵوەشانەوەو پێکدادانێکی باڵەکانیشی بەزیانی خەڵکی تەواودەبێت جا پێمانخۆشبێ یاخود پێمانناخۆشبێ، هەربۆیە بۆ ئێمەیەک کە لەئێستادا یەکێتی نین و ساڵانێکی پێشوتر دەنگمان بەو حزبە داوە حەقی خۆمانە پرۆژەکانی چاکسازییان بخوێنینەوەو رەخنەو سەرنجی خۆمانی لەسەر بڵێین. پرۆژەکەی کاک بەختیار لەوەدا راستگۆیە کە تەواوی کێشەکانی حومکڕانی و گەندەڵی و ئابوری و حزبایەتی خستۆتە روو، دەستی لەسەر برینەکان داناوە، سڵی نەکردۆتەوە لە باڵ و کەسایەتیە سیاسیەکانی حزبەکەی، بەکورتیەکەی دانی بەوەدا ناوە حزبەکەی و دەسەڵاتەکەی و حوکمڕانیەکەی لەکێشەو گرفت و قەیرانێکی قوڵدایە. بەڵام ئەوەی پرۆژەکەی کاک بەختیاری کوشتووەو نەیارە سیاسیەکانی لەئێستادا لەدژی بەکاریدەهێنن و پرۆژەکەی بێ ئەهمیەت دەکەن، جوملەیەکی ناو پرۆژەکەیەتی کە ئەویش ئەوەیە گوایە ئەو شەوەی پارتی ویستویەتی پەلاماری گردەکەی گۆڕان بدات لەدوای روداوەکانی 17ی شوبات کاک نەوشیروان لەماڵی برادەرێکی بووە! جارێ یەکەم نەوشیروان مستەفا خۆی لەژیاندا نەماوە تاوەڵامی ئەو قسەیە بداتەوە، دوەمینیش ئەوەی نەوشیروان مستەفای ناسیبێ نەلەشاخ و نەلەشار سڵی لەهیچ نەکردۆتەوەو حسابی نەک بۆ جەبەروتی حزبی بەعس نەکردووە، بەڵکو حسابی بۆ نەیارە سیاسیە کوردیەکانیشی  نەکردووەو ساڵانێکی زۆر کە دژی دوو حزبی چەکداری دەسەڵاتدار وەستاوەتەوە نە شوێنی خۆی گۆڕیوەو نەشێوازە سادەکەی ژیانی خۆشی گۆڕیوە. هەربۆیە هەڵە گەورەکەی ناو پرۆژەکەی کاک بەختیار باسکردنی بێ موناسەبەی کاک نەوشیروانە، بەمەش هەم گۆڕانخوازەکانی بێتاقەتکردووەو هەم نەیارە سیاسیەکانی ناو حزبەکەی خۆشی لەدژی جوڵاندووە و تەرکیزیان خستۆتە سەر ئەو جوملەیەی کاک نەوشیروان و لەدژی بەکاریدەهێنن. بەبڕوای من پرۆژەکەی کاک بەختیار ئەگەر تێکەڵەیەک نەبوایە لەبیرەوەری و کڕوزانەوەی بێ سود بەوەی ئەها چیم وتوەو ئەها چیمکردووەو هەندێ جوملەی زیادەی لەجۆری ئەوەی کاک نەوشیروان تیانەبوایه، هاوکات مەیلی زیاتری بۆ پارتی و خەفەتخواردن بۆ هەڵوەشانەوەی رێککەوتننامەی ستراتیژی نێوان ئەو دوو حزبەی تیانەبوایە، هەربەتەنها پرۆژەیەک بوایە تایبەت بەیەکێتی و بۆ چارەسەری راستەقینەی دۆخی یەکێتی بوایە ئێستا وانەدەکەوتە بەر رەخنەو سوکایەتی ورەنگە (ئەویش زۆر بەدڵنیاییەوە نا) شوێنێکی بگرتایە!.

+ گۆران عەلی كەریم     زۆرکەس لایان وابوو دوای ئەوماوەیەی کاک بەختیار دورکەوتبۆوە ،جارێکی تر بەپرۆژەو بەرنامەیەکی جیاواز لەرابردوو دێتەوە مەیدان، بەڵام گەر بەدیقەتەوە بابەتەکەی بخوێنرێتەوە دەبینرێت زیاتر بابەتەکانی تەرخان کردبوو بە باسکردن و گێرانەوەی رابردوو. هیچ پێشنیارێکی گرنگ و تایبەتیشی تیا نەبوو بۆ ئێستای یەکێتی، تاوەکو یەکێتی و یەکێتیەکان بەرەو ئامانجێکی تایبەت ڕێنوێنی بکات، چونکە دەبێت ئەوە بزانرێت سیاسییەکان ئامانجیان هەیە نەک خەون، کاک بەختیاریش خەونی دادپەروەری و یەکسانی وەک بەرنامەی سۆسیالیستی کردۆتە بنەمایی پرۆژەکەی و لەپاڵ ئەوەشدا زۆری نەماوە کە هەموو عەیبەکانی یەکێتی بخاتە سەر شانی هاورێکانی و خۆی لەروداوەکان و ناشرینییەکان بێ بەری بکات. هەموو کەس دەزانن کاک مەلابەختیار ٩ مانگە تارادەیەک دورکەوتۆتەوە و ئەو روداوانەی باسیشی دەکات هی چەند ساڵ لەمەو بەرن و تەنانەت سەردەمانێکیش باس دەکات کە مام جەلال لە تەندروستی باشدا بووە، بۆیە دەبوو پێش هەرکەس رەخنەی ئاراستەی خۆی  بکردایە، چونکە خۆی لەوکەسانە بوو کە زۆرترین  بریاری یەکێتی لای ئەو بووە، یان دەکرا بەڕنامەکەی بەوجۆرە دابرشتایە باسی رابردوی نەکردایەو خاڵی بخستایەتە سەر ئەو وشانەی کە دەکراو دەلوێت بۆ ئێستای یەکێتی و لەلای خەڵک و جەماوەری یەکێتیش بەگرنگ دەزانرێت. ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانی هەمولایەکە ئەوەیە کاک مەلا بەختیار سازشیکی زۆر بۆ پارتی دەکات و هەڤاڵانی حیزبەکەی و تەنانەت گۆڕانیش تۆمەتبار دەکات لەبەردەم پارتیدا، ئەوەتا بەهانە ئەهێنێتەوە بۆ روداوی پەکخستنی پەرلەمان و وەدەرنانی سەرۆکی پەرلەمان و وەزیرەکانی گۆران، ئەو دەیەوێت بلێت پارتی لەبەرسەرخستنی حکومەت گۆڕانی دەرکردوە نەک لەسەر پرسی سەرۆکایەتی هەرێم  بۆیە دەلێت  پارتی کەزانی حکومەتی بنكەفراوان!! سەرناكەوێ، گۆڕانی وەدەرنـــا. پێش وەدەرنـانـی گۆڕانیش، لەکۆبونەوەیەکی داخراودا و لەکۆبونەوەیەکی ئاشکراشدا بەڕێکخەری گشتی گۆڕان و وەفدەکەیم گوت: پارتی دەرتان دەکات، گوتیان ناتوانن، گوتم دەیکەن، کاک عومەری سەید عەلی گوتی: گەر پارتی وایانکرد ئێوە چی دەکەن، گوتم دژی دەبین، بەڵام لەگەڵ پارتی لەسەر ئێوە تێکی نادەین، دژیشی بوین.  بەڵام راستیەکەی شتێکی تر دەڵی کەپێویستە لێرەوە بۆ خوێنەرانی ئاشکرا بکەم، ئەوکاتە یەکێتی ئەیتوانی پارتی راگرێت و دۆخەکەش ئارام بکاتەوە، وابیستراوە لەناو خەڵکدا کە هێرۆخان هەڵوێستی هەبوە، بەڵام کاک بەختیار چوەتەلای و قەناعەتی پێکردوە کە ئەوە بۆیەکێتی باش نییە پشتگیری لەگۆران بکرێت لەبەرامبەر پارتیدا، بەمەرجیک ئەو پرسە ئەوەندەی پەیوەندی بەچەسپاندنی دیموکراسیەت و راگرتنی قەڵەمڕەوی پارتییەوە هەیە، ئەوەندە پەیوەندی بەگۆڕانەوە نەبوە. لە نوسینەکەیدا ئەوە دەردەکەوێت کاک بەختیار وەک یەکێتی هەر خۆی بریاریداوە کە لەگەڵ پارتی تێکی نەدەن لەسەر گۆران، . پرسێکی تر کە جێگەی سەرنجە کاک بەختیار بەرنامەکەی بۆ ئەستۆپاکی  پارتی هۆنیوەتەوە ئەوەتا دەلێت:زۆرجــار هەوڵمانداوە، دۆخـی سیستەم و حوكمڕانی و ســـەروەری یاسا،پاکسازی و چاکسازی بکەین، لەکۆبونەوەکاندا بڕیارمان لێداوە، پرۆژەو بەرنامەمان نوسیوە، لەکۆبونەوەکانی پارتیدا باسمان کردوە وپرۆژەکانمان پێشکەش کردوە. کاک بەختیار هێندە بەشان و باڵی پارتیدا هەڵدەدات مرۆڤ سەری لێتێک دەچێت کە ئایا ئەمە کارگێری مەکتەب سیاسی پارتییە یان یەکێتی؟. چونکە دەکرا کاک بەختیار گلەی لە حیزبەکەی بکات کەخۆی ڕۆڵی سەرەکی هەبوە تێیدا بەبێ هەڵدان بەشان و باڵی حیزبێکی تردا. کاک بەختیار لەدریژەی ئەو بابەتەیدا دەڵێ: تەنانەت بەرنامەی گرتنی تاوانبارانمان هەبوو بەڵام لەزۆنی سەوزدا داڵدە دراون. گومان لەوەدا نییە تاوانباران لەلایەن بەرپرسانی یەکێتیەوە داڵدە دەدرین، بەڵام با وێنەکە بۆ کاک بەختیار ئاشکراتربێت کەزۆنی زەرد و پارتی لە دوای راپەرینەوە جێگە و لانکەی تاوان باران بوە، ئایا ئەو هەمو سەرۆک جاش و تاوانبارانەی بەعس کێبو داڵدەی دان؟ لە ئێستاشدا گەر حکومەتی عێراقی بیەوێت کەسێک بەتاوان سزابدات هەموان دەزانین لەکوێ دەگیرسێنەوە، بەداخەوە لەکاتێکدا سلێمانی پشتو پەنای کاک بەختیاربوە نەدەبو ئەو وێنە ناشرینانە بەزۆر دابتاشێت بەسەر ئەم شارەدا یان گەرمیانی شەهید و ئەنفال بچوک بکاتەوە لەچاو جێگایەکی تر کە شوێنی لەدایک بونی خۆیەتی. حیزب نییە لەرۆژهەڵاتی ناوەراستدا هێندەی یەکێتی بەرپرسەکانی بە ئاشکراو نهێنی، تەسریح بدەن و ڕای گشتی چەواشە بکەن و بەرنامەی حیزبەکە تێک بدەن و بوختان هەڵبەستن،باوەڕیش ناكەم، حزبێك هەبێ، بە پـارەی دەزگاكانی، بەئەندازەی یەكێتی سایتی نهێنیو پەیچی سەیروسەمەرەی شكاندنو تومەت هەڵبەستنی هەبێ!! هەمووشی بۆ تەكەتولەكان دەكرێ نەك بۆ یەكێتی. ئەمانە گوتەی بەڕێزیانە، بە بۆچونی کاک بەختیار یەکێتی هۆکاری سەرەکی نادادی و هەموو ناشرینیەکانی تری کۆمەڵگەیە بە گەندەڵیشەوە، بەڵام هەقە جەماوەری یەکێتیش بپرسێت، حزب لەدنیا هەیە سەرکردە و کارگێری مەکتەبی سیاسی ئاوا باسی حزب و سەرکردەکانی خۆی بکات، خۆگەر ئەمە بەرنامەیە بۆ چاکسازی ئەوەندەی نائومێد کردنە بە یەکێتی ئەوەندە ئومێد بەخش نییە بە ئایندەی حزبێک کە سەرکردەکانی خەریکی سەرانەو بازرگانی بن و هۆکاری ناشرینینیەکانی کۆمەڵگە بێت، لەهەموشی سەیرتر، ئەوەیە کە کاک بەختیار باسی لێدوانی زۆری بەرپرسەکانی یەکێتی دەکات، بەڵام لەناو یەکێتیدا ئەستەمە کەسێک بدۆزرێتەوە بەوتەبێژەکانی یەکێتیشەوە هێندەی خۆی بۆمیدیاکان قسەی کردبێت و رەئی جیاواز و لێدوانی پێچەوانەی ئاراستەی حزبەکەی خۆی وتبێت، نمونەی زیندوش بۆ ئەو قسەیە بڵاو کردنەی ئەم بەرنامەیەی ئێستایەتی کە جگە لەبێئومێد کردن و هێرش کردنە سەر هاوسەنگەرەکانی  خۆی شتێکی تازەی تێدانییە.

+ محه‌مه‌د حسێن    روبه‌ری خاكی رۆژئاوا، ئه‌و ناوچانه‌ی ئه‌مڕۆ ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی ‌باكورو رۆژهه‌ڵاتی سوریا به‌رێوه‌ی‌ ده‌بات ٥١،٥٥٤ كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه‌و (٢٧.٨٤%) هه‌موو خاكی سوریا پێكدێنێت. له‌هه‌رێمی كوردستانی عێراق گه‌وره‌تره‌ كه‌ ٤٠،٠٠٠ كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه‌. هه‌روه‌ها گه‌وره‌تره‌ له‌ ١٢٤ وڵاتی سه‌ربه‌خۆی ئه‌ندامی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان‌، له‌ناویاندا دانیمارك، سلۆڤاكیا، هۆڵه‌ندا، سویسرا، به‌لجیكا، لبنان، ئیسرائیل، قه‌ته‌ر، به‌حره‌ین، كۆیت، تایوان، فه‌له‌ستین، سه‌نگافۆر، قوبرس‌و ته‌یموری خۆرهه‌ڵات هه‌یه‌‌.  به‌هۆی به‌شداریكردنم له‌كۆڕبه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی ده‌رباره‌ی داعش (كه‌ ناوه‌ندی رۆژئاوا بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ ستراتیجیه‌كان له‌ شاری عاموده سازی كردبوو) بۆ ماوه‌ی حه‌فته‌یه‌ك له‌ رۆژئاوا ژیام. له‌ نزیكه‌وه‌ ئاشنای هه‌موو ئه‌و هیواو نیگه‌رانیانه‌ بووم كه‌ ئه‌زمونی سیاسی و ئیداری ئه‌م به‌شه‌ی كوردستان له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵیگرتووه‌. ئه‌و خاكه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی شه‌ڕڤانانی رۆژئاوادایه‌و ناوه‌ فه‌رمیه‌كه‌ی (‌ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی ‌باكورو رۆژهه‌ڵاتی سوریا)یه‌ كه‌متر له‌ ٥ ملیۆن كه‌سی تیا ده‌ژی به‌ كورد، عه‌ره‌ب، ئه‌رمه‌نی، چه‌ركه‌سی، چیچانی، و توركمانه‌وه‌.  ئه‌مانه‌ نزیكه‌ی ٢٠%ی‌ دانیشتوانی سوریا پێكدێنن به‌ڵام خاكه‌كه‌یان زیاد له‌ ٧٥%ی سه‌رچاوه ئابوری و ‌سروشتیه‌كانی سوریای له‌ خۆگرتووه‌ وه‌ك نه‌وت و گازی سروشتی و ئاو و زه‌وی به‌ پیت بۆ كشتوكاڵ، هه‌ربۆیه‌ ئه‌مڕۆ رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌د چاوی له‌وه‌یه‌ سه‌ركردایه‌تی رۆژئاوا به‌رهه‌مه‌ نه‌وتیه‌كان و ئاوی له‌گه‌ڵدا دابه‌شبكات نه‌ك به‌ پێچه‌وانه‌وه‌.  ئاستی بژێوی تاكه‌كان له‌ رۆژئاوا هێنده‌ جیاوازو باشتره‌ له‌ ناوچه‌كانی تری سوریا وه‌ك ئه‌وه‌ی دوو وڵاتی ته‌واو جیاوز بن؛ ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدایه‌ رۆژئاوا هیچ دانپیانانێكی فه‌رمی و نێوده‌وڵه‌تی به‌ده‌ستنه‌هێناوه‌و له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی رۆژانه‌و به‌رده‌وامی دوژمنه‌كانیدایه‌، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌د شه‌رعیه‌تی ناوخۆیی و پشتیوانی نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه و هه‌زاران میلیشیای ئێرانی، عێراقی و لبنانی و سوپای روسه‌كان شه‌ری بۆ ئه‌كه‌ن‌. هه‌ڕه‌شه‌و مه‌ترسیه‌كان رۆژئاوا له‌هه‌رچوارلاوه‌ به‌ دراوسێی خراپ و دووژمن ئابڵوقه‌دراوه‌. هه‌رێمی كوردستانی عێراق (كه‌ ئه‌وان به‌ باشور ناوی ده‌به‌ن و وه‌ك ماڵی برایه‌كی دراوسێ ده‌یبینن) دراوسێ خراپه‌كه‌یه‌. توركیا، رژێمی ئه‌سه‌د، گروپه‌ چه‌كداره‌كانی سه‌ربه ‌توركیاو ئۆپۆزسیۆنی سوریا دووژمنه‌كانن. سوپای توركیا له‌ پێگه‌كانی خۆیه‌وه‌ له‌سه‌ر سنوره‌وه‌ نزیكه‌ی ٢٠٠ مه‌تر دوره‌ له‌ ناوه‌ندی شاری قامیشلۆ. له‌ناو ده‌زگای په‌یوه‌ندیه‌ دیپلۆماسیه‌كانی رۆژئاواوه‌ ئاڵای توركیا دیاره‌و ده‌شتوانیت ده‌موو چاوی هه‌ر سه‌ربازێكی تورك بناسیته‌وه‌ كه‌ له‌ بن ئاڵاكه‌دا ده‌وه‌ستێت. هیچ چیاو روبارو دۆڵ و بیابانێك نیه‌ له‌ نێوان سوپای توركیاو ناوه‌ندی شاره‌ سه‌ره‌كیه‌كانی رۆژئاوا.  به‌ته‌نیشت ئه‌و جاده‌یه‌ی ئێمه‌ له‌ قامیشلۆوه‌ ده‌چوین بۆ عامودا شۆفڵ و حه‌فاره‌ كاریان ده‌كرد و خه‌نده‌قیان لێده‌دا. له‌ناو شاری قامیشلۆش هه‌ر دیسان خه‌نده‌قلێدانم بینی و هاوڕێیه‌كی خه‌ڵكی شاره‌كه‌ پێی وتم كه‌ تۆڕێكی به‌رفراوانی تونێل و خه‌نده‌قی ژێرزه‌مینی له‌ژێر شاره‌كه‌دایه‌، ئه‌مه‌ش به‌شێكه‌ له‌و ئاماده‌كاریانه‌ی شه‌ڕڤانانی رۆژئاوا له‌ دژی دوژمنه‌كانیان ده‌یكه‌ن. یه‌كێك له‌و دیپلۆماتكارانه‌ی رۆژئاوا كه ‌به‌ درێژایی رۆژانی كۆڕبه‌ندیه‌كه‌ هاوڕێ و رێنیشانده‌ری گروپه‌كه‌ی ئێمه‌ بوو‌ پێی وتم، “ ئێمه‌ش حه‌زمان ده‌كرد ئه‌و ره‌نج و پاره‌یه‌ی له‌م خه‌نده‌قلێدانه‌دا خه‌رجی ده‌كه‌ین بۆ ڕێگاوبان و قوتابخانه‌و خزمه‌تگوزاریه‌ گشتیه‌كان بێت، به‌ڵام چی بكه‌ین‌؟” ئابوری رۆژئاوا رۆژئاوا له‌ روی ماده‌ خۆراكیه‌ سه‌ره‌كیه‌كانه‌وه‌، وه‌ك گه‌نم، جۆ، رۆن، گۆشت و هه‌ندێك به‌روبومی كشتوكاڵی تر توانای پشتبه‌خۆبه‌ستنی هه‌یه‌، به‌ڵام كێشه‌ی نه‌بوونی بازاڕی هه‌یه‌ بۆ ساغكردنه‌وه‌ی ئه‌و به‌شه‌ی به‌روبومه‌كانی كه‌ له‌ ئاستی پێداویستی ناوخۆ زیاتره‌. بڕێكی كه‌می نه‌وته‌كه‌یان به‌ چواریه‌كی نرخی بازاڕه‌ جیهانیه‌كان له‌ ڕێگای هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ ده‌فرۆشن، به‌ڵام رێگه‌یان پێنادرێت به‌روبومه‌ كشتوكاڵیه‌كانیان هه‌نارده‌ی هه‌رێم بكرێت. توركیاو هێزه‌كانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا هه‌موو ده‌رگاكانیان به‌ ڕودا داخستوون.  به‌ڵام به‌ گشتی دۆخی ئابوری رۆژئاوا به‌راورد به‌ ناوچه‌كانی تری سوریا زۆر باشه‌‌، ئه‌م جیاوازیه‌ش له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا گه‌وره‌تره‌ له‌و جیاوازایانه‌ی له‌ێوان دوو كیشوه‌ری جیاوازدا هه‌ستی پێده‌كرێت.   موچه‌ی مانگانه‌ی مامۆستایه‌ك له‌ شاری دیمه‌شقی پایته‌ختی سوریا به‌لای زۆره‌وه‌ ده‌گاته‌‌ ٣٨٠٠٠ لیره‌، به‌ڵام له‌ رۆژئاوا ئه‌و مامۆستایانه‌ی كه‌ له ‌لایه‌ن ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی ‌باكورو رۆژهه‌ڵاتی سوریاوه‌ دامه‌زراون، كه‌مترین موچه‌یان له‌ ٦٠،٠٠٠ لیره‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات. موچه‌ی ئه‌فسه‌رێك به‌ پله‌ی ره‌قیب (وه‌ك ئه‌فسه‌ری یاریده‌ده‌ر) له‌ سوپاكه‌ی ئه‌سه‌د ٥٣،٠٠٠ لیره‌یه‌، به‌ڵام له‌ناو سوپاكه‌ی رۆژئاوادا١٣٠،٠٠٠ لیره‌ وه‌رده‌گرێت.  كرێی ده‌ستی رۆژانه‌ی كرێكارێك له‌ دیمه‌شق له‌ ٥٠٠ لیره‌ تێپه‌ڕناكات، به‌ڵام له‌ شاری قامیشلۆ‌ له‌ ١٥٠٠ لیره‌ كه‌متر نیه‌. له‌ قامیشلۆ خه‌ڵكی شارو ناوچه‌كانی تر ده‌بینیت بۆ كاركردن هاتوون و كێشه‌ی بێكاریی نیه‌، به‌ڵام له‌ دیمه‌شق بێكاری ئێستا یه‌كێكه‌ له‌ هۆكاره‌كانی كۆچكردنی خه‌ڵك، به‌تایبه‌تی ئه‌و كوردانه‌ی چه‌ندین ده‌یه‌یه‌ له‌وێ ده‌ژین. یه‌ك لیتر به‌نزین له‌ دیمه‌شق ١٦٠٠ لیره‌یه‌، به‌ڵام له‌ قامیشلی ٤١٠ لیره‌یه‌. یه‌ك بتڵ غاز له‌ دیمه‌شق ٢٠،٠٠٠ لیره‌یه‌‌، به‌ ڵام له‌ قامیشلۆ ٢٠٠٠ لیره‌یه‌. یه‌ك كلیلۆ نانی ئاماده‌كراو له‌ دیمه‌شق ٧٠ لیره‌یه‌‌، به‌ڵام له‌ قامیشلۆ ٢٠ لیره‌یه. ‌له‌ دیمه‌شق، به‌رزترین مۆدێلی ئۆتۆمبیله‌كانیان  ٢٠٠٩ یه‌، به‌ده‌گمه‌ن ئۆتۆمبیلێمی له‌وه‌ تازه‌تر ده‌بینرێت، به‌ڵام له‌ قامیشلۆ ئۆتۆمبیلی ٢٠١٩یش هه‌یه‌. نرخی ئۆتۆمبیل سێ به‌رامبه‌ر گرانتره‌ له‌ به‌شه‌كانی تری سوریا به‌راورد به‌ رۆژئاوا به‌ هۆی سیاسه‌تی گومركی رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌ده‌وه‌.   دیموكراسیه‌ته‌كه‌ی رۆژئاوا ‌له‌رۆژئاوا دیمۆكراسیه‌تێكی ساوای پڕ ئاله‌نگاری له‌دایك بووه‌. له‌ شاری قامیشلۆ سه‌ردانی ده‌زگایه‌كمان كرد ناوی ته‌ڤده‌م بوو نوێنه‌ری نزیكه‌ی ٥٥ حیزبی سیاسی بوو. ئه‌م ژماره‌یه‌ جۆرێك له‌ پاشاگه‌ردانی سیاسی ده‌رئه‌خات، به‌ڵام هێزه‌ سیاسیه‌ كاریگه‌رو خاوه‌ن نفوزه‌كان ژماره‌یان له‌ په‌نجه‌كانی ده‌ست تێپه‌ڕناكات و  هه‌موشیان دابه‌شده‌بنه‌ سه‌ر دوو به‌ره‌دا، به‌ره‌ی ئه‌نه‌كه‌سه‌ كه‌ ئه‌و حیزب ولایه‌نانه‌ له‌ خۆ ده‌گرێت كه‌ پارتی دیموكراتی كوردستان پشتگیریان ده‌كات و ئۆپۆزسیۆنی ئیداره‌ی رۆژئاوان، به‌ره‌ی په‌یه‌ده‌و هاوپه‌یمانه‌كانی كه‌ دامه‌زرێنه‌ری ئیداره‌كه‌ن.  سه‌ركرده‌ سیاسیه‌كانی رۆژئاوا جلی برانده‌ گرانبه‌هاكان و ئۆتۆمبیلی مۆدێل به‌رزیان پێ نیه‌. ناسنامه‌و پاسپۆرتی ئه‌وروپاو ئه‌مریكایان له‌ گیرفاندا نیه.‌ بۆ قوماركردن منداڵه‌كانیشیان ناچن بۆ لاسڤێگاس. له‌راستیدا ئاستی بژێویان زۆر جیاواز نیه‌ له‌ چینی ناوه‌ڕاستی قامیشلۆ و به‌رزترین موچه‌ی وه‌زیرو سه‌ركرده‌كانیان له‌ ٢٧٠ دۆلار (نزیكه‌ی ١٦٥٠٠٠ لیره‌) تێناپه‌ڕێت به‌ وته‌ی به‌رپرسی به‌شی په‌یوه‌ندیه‌ دیپلۆماسیه‌كانی هه‌رێمی جه‌زیره‌. هه‌ندێك جار وه‌رگێڕێك یان فیكسه‌رێكی كه‌ناڵه‌ بیانیه‌كان موچه‌كه‌ی سێ جار زیاتره‌ له‌ موچه‌ی وه‌زیرێكی كانتۆنه‌كانی رۆژئاوا.  هه‌ر له‌ناو ده‌زگاحكومیه‌كانیشدا كارمه‌ندی ته‌كنیكی واهه‌یه كه‌ موچه‌كه‌ی زیاتره‌ له‌ موچه‌ی وه‌زیره‌كانیان‌. له‌وانه‌یه‌ ئێره‌ ته‌نها شوێنێك بێت له‌م سه‌رزه‌مینه‌دا كه‌ وه‌زیره‌كانی ده‌وڵه‌ت له‌ خه‌ڵكه‌ پیشه‌وه‌ره‌ ئاساییه‌كه‌ كه‌متر وه‌رده‌گرن، یان هه‌ر له‌هه‌مان ئاستدا بن. ئامانج له‌م موچه‌كه‌مییه‌ی سیاسیه‌كان رێگرتنه‌ له‌گه‌نده‌ڵی و هه‌ڵاوسانی بازاڕ ئه‌گینا رۆژئاوا هێنده‌ درامه‌تی هه‌یه‌ تا‌ بتوانێت وه‌زیره‌كانی به‌ باشی بژیه‌نێت، ئه‌م سیاسه‌ته گرفتی ئابوری و دارایی خۆی هه‌یه‌ كه‌ ئێره‌ شوێنی باسكردنی نیه‌. ئه‌و جیاكاریه‌ جێنده‌رییه‌ی له‌رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا‌ هه‌یه‌، له‌رۆژئاوا تا راده‌یه‌كی زۆر كاڵكراوه‌ته‌وه‌. ئاستی به‌شداریكردنی ئافره‌تان له‌داموده‌زگا سیاسیی، ئیداریی، سه‌ربازیی، ئه‌منیی‌و روناكبیریه‌كانی ئه‌م وڵاته‌دا‌ ئه‌وه‌ت نیشانده‌دات كه‌ رۆژئاوا به‌ستانداردی ئه‌وروپاو ئه‌مریكاش زۆر هه‌نگاوی جدی ناوه‌ به‌ره‌و كه‌مكرنه‌وه‌ی نایه‌كسانیه‌ جێنده‌ریه‌كان. هه‌رچه‌نده‌ ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری و رۆشبنیری كۆمه‌ڵگای كوردی و عه‌ره‌بی و كه‌مایه‌تیه‌كانی ناوچه‌كه‌ هێشتا نه‌گه‌یشتۆته‌ ئه‌و ئاسته‌ی كه‌ ئه‌م به‌شداریه‌ چالاكه‌ی ئافره‌تانی لێبكه‌وێته‌وه‌، به‌ڵام ئایدۆلۆجیای ڕێكخراوه‌ سیاسیه‌كانی كار‌یگه‌ر به‌ بیروباوه‌ڕه‌كانی ‌ئاپۆ ( عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان، رێبه‌ری زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان- PKK) ئه‌م گه‌شه‌كردنه‌ی دروست كردووه‌.    هیواو نیگه‌رانیه‌كانی رۆژئاوا كه‌ ده‌چیته‌ رۆژئاوا‌ هه‌ست ده‌كه‌یت له‌م وڵاته‌دا هیچ خاوه‌نماڵ و سه‌ركرده‌یه‌ك‌ نیه‌ جگه‌ له ئاپۆ، ته‌واوی ئه‌زمونه‌ سیاسیه‌كه‌ی ئه‌وێ له‌سه‌ر بیرو باوه‌ڕه‌كانی ئاپۆ دروستكراوه‌. له‌وێ سیسته‌مێكی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری لۆكاڵی هه‌یه‌و له‌خواره‌وه‌ بۆ سه‌ره‌وه‌ ده‌سه‌ڵاته‌كان شه‌رعیه‌ت و شێوه‌و فۆرم وه‌رده‌گرن و هیچ مه‌ركه‌زیه‌تێكی سه‌رتاپاگیر به‌دیناكرێت.  ئه‌م سیسته‌مه‌ ناهێڵێت دیكتاتۆرو مافیای ئابوری و بنه‌ماڵه‌یی دروست ببێت وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ هه‌رێمی كوردستانی عێراقدا هه‌یه‌. هه‌میشه‌ ده‌رفه‌تی به‌شداری كه‌مینه‌كان و گروپه‌ جیاوازه‌كان به‌ كراوه‌یی ده‌هێڵێته‌وه‌. به‌ڵام پێئه‌چێت هه‌ر ئه‌م سیسته‌مه‌ لامه‌ركه‌زیه‌ نه‌هێڵێت داموده‌زگای به‌هێزو سه‌قامگیری نیشتمانی دروست ببێت. له‌پرۆسه‌ی نه‌ته‌وه‌سازیدا (Nation-State Craft ) بوونی داموو ده‌زگای نیشتمانی سه‌روی حیزبه‌ سیاسیه‌كان و یه‌كه‌ ئیداریه‌ لۆكاڵیه‌كان پێویسته‌. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌وان له‌ خه‌می دروستكردنی مۆدێلێكی جیاواز له‌ ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یین، به‌ڵام مه‌ترسی ئه‌وه ‌هه‌یه‌ ئه‌م لامه‌ركه‌زیه‌ته‌یان ده‌رفه‌ت به‌ دروستكردنی ده‌زگای نیشتمانی به‌هێز  نه‌دات.  بۆ نمونه‌ ئێستا ئیداره‌ی رۆژئاوا سێ كانتۆنه‌و له‌وانه‌یه‌ ٢ كانتۆنی تریش زیادبكرێت به‌هۆی ناوچه‌ عه‌ره‌بیه‌كانی ره‌ققه‌ و دێره‌زوره‌وه‌. ئه‌گه‌ر ده‌زگایه‌كی نیشتمانی یاسادانان نه‌بێت هه‌موو ئه‌و كانتۆنانه‌ كۆبكاته‌وه‌و چاودێرییان بكات ئه‌و پێنج ئه‌نجومه‌نی راوێژكاریه‌ی هه‌یانه‌ ده‌سه‌ڵات و هه‌یبه‌تی ئه‌وه‌یان نابێت وه‌ك ده‌زگای نیشتمانی گشتگیر مامه‌ڵه‌بكه‌ن. بۆ گه‌شه‌ی ئابوری و سیاسی بوونی ده‌ز‌گای به‌هێزی له‌مجۆره‌ له‌ ئۆكسجین پێویست تره‌. لایه‌نێكی تری سه‌رنجڕاكێشی ژیانی سیاسی رۆژئاوا هه‌بوونی خه‌ڵكانێكی زۆری خۆبه‌خشه‌ كه‌ بۆ خزمه‌تكردنی ئه‌م ئه‌زموونه‌ سیاسیه‌ له‌وێن. له‌ كاتی كۆڕبه‌ندیه‌كه‌دا كجێكی گه‌نجی توركم ناسی كه‌ ئه‌ندامی رێكخراوێكی كۆمۆنیستی توركیابوو به‌ڵام بۆ خزمه‌تكردن هاتبووه‌ ئه‌وێ. كه‌ له ‌قامیشلۆ بوین دوو پیاوی ته‌مه‌ن مامناوه‌ندی وریاو خوێنده‌وار هاتن بۆ لامان و داوایان لێكردین هاوكاری زانینگای رۆژئاوا بكه‌ین (كه‌ زانكۆیه‌كی تازه‌ دامه‌زراوی كوردیه‌ له‌ قامیشلۆ)، ئه‌وانیش خه‌ڵكی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان بوون. له‌وێ خه‌ڵكی ئه‌رمینیا و هه‌رێمی كوردستانی عێراق و فه‌ره‌نسام بینی كه‌ بۆ خزمه‌تكردنی خۆبه‌خشانه‌ هاتبوون. له‌پشت هه‌موو ئه‌م گیانی فیداكاریه‌وه‌ ته‌نها یه‌ك نهێنی هه‌یه‌ ئه‌ویش ئه‌و سیسته‌مه‌ سیاسیه‌ كراوه‌و له‌ خۆگره‌ (Inclusive)ه‌یه‌ كه‌ له‌ بیروباوه‌ڕه‌كانی ئاپۆوه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌. به‌ پێی ستاندارده‌ سیاسی و مرۆییه‌كانی كۆمه‌ڵگا پێشكه‌وتووه‌كانی خۆرئاوای ئه‌وروپاو ئه‌مریكا، رۆژئاوا تا ئێستا به‌ باشی هێناویه‌تی و له‌ هه‌ربوارێكدا كاریان كردبێت وێنه‌ی دیمۆكراسیه‌ته‌ ساواكه‌یان دره‌وشاوه‌تر كردووه‌. به‌ته‌نیشت ئه‌م گیانی خه‌باتكردنه‌ی خۆبه‌خشه‌كانه‌وه‌‌، هێشتا بڕێكی زۆری دانیشتوانی رۆژئاوا ئاواره‌و په‌ناهه‌نده‌ن و له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌كه‌ی خۆیان ده‌ژین. متمانه‌یان به‌و دۆخه‌ نیه‌ كه‌ له‌وێ دروست بووه‌. "كه‌ شه‌ڕ ده‌ستی پێكرد، پێش هه‌موو كه‌س خوێنده‌وارو شاره‌زاو ته‌كنۆكراته‌كان هه‌ڵهاتن و جێیانهێشت” ئه‌مه‌ وته‌ی یه‌كێك له‌و پیاوه‌ رۆژهه‌ڵاتیانه بوو كه‌ به‌ په‌رۆشه‌وه‌ ده‌یانویست زانینگای رۆژئاوا پێشبخه‌ن. ‌  له‌ ئێستادا رۆژئاوا وێنه‌ی دورگه‌یه‌كی دیموكراسی، له‌ناو جه‌نگه‌ڵێكی پڕ له‌شه‌ڕو كاولكاریدا، بۆ خۆی دروستكردووه. ئه‌م وێنه‌یه‌ تا راده‌یه‌كی زۆر یارمه‌تی به‌رده‌وامی ئه‌و پشتیوانیه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌ ئه‌دات ئه‌مڕۆ رۆژئاوا هه‌یه‌تی. به‌ڵام دیموكراسیه‌ته‌كه‌ی رۆژئاوا پێویستی به‌ كرانه‌وه‌ی سیاسی زیاتر هه‌یه‌. پێویستی به‌وه‌یه‌ زیندانی سیاسی و ئۆپۆزسیۆنی له‌وڵات به‌ده‌رنراوی نه‌بێت، ئه‌گه‌ر هه‌یبێت وه‌ك رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌دی لێدێت و یه‌كه‌مین ده‌ره‌نجامیشی دۆڕانی دۆست و پشتیوانیه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی ده‌بێت.  پێویسته‌ سیسته‌مێكی سیاسی له‌خۆگرو كراوه‌ (inclusive)ی هه‌بێت كه‌ جێگای ئه‌نه‌كه‌سه‌ و هه‌موو ئه‌و حیزب و لایه‌نه‌ سیاسیانه‌ی  تریشی تیا بێته‌وه‌ كه‌ دیدێكی سیاسی جیاوازیان له‌ (PYD) هه‌یه‌. سه‌ره‌ڕای نیگه‌رانیه‌ ئه‌منیه‌كانیان و هه‌ڕه‌شه‌ی به‌رده‌وامی دووژمنه‌كانیان، هه‌رگیز نابێت دوودڵی بكه‌ن له‌ فه‌راهه‌مكردنی ئه‌و ژینگه‌ سیاسیه‌ی ده‌نگوڕه‌نگه‌ جیاوازه‌كانی رۆژئاوا ئازادیه‌كانی خۆیانی تیا ئه‌دۆزنه‌وه.‌ هه‌بوونی رۆژئاوا ده‌ستكه‌وتێكی گه‌وره‌یه‌ بۆ كوردو هه‌موو ئه‌و میلله‌تانه‌ی تر كه‌ ئێستا له‌ سایه‌یدا ده‌ژین. ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ مه‌زنه‌ به‌ ره‌نج و خوێن و عاره‌قی ده‌یان هه‌زار جه‌نگاوه‌رو شه‌هید و برینداری ناوچه‌كه‌و جیهان بونیاتنراوه‌. بێگومان جێپه‌نجه‌ی پارتی یه‌كێتی دیموكراتی (PYD) و رێكخراوه‌كانی نزیك له‌ (PKK) دیاره‌ به‌ هه‌موو ئه‌م ده‌ستكه‌وتانه‌وه‌. هه‌ركه‌ به‌هاری عه‌ره‌بی و شۆڕشی گه‌لانی سوریا ده‌ستی پێكرد، ئه‌م ڕێكخراوه‌ سیاسیانه‌ هاتن شوێنی رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌دیان گرته‌وه‌و داموده‌زگاكانی ده‌وڵه‌تیان گرته‌ده‌ست و حكومه‌تی لۆكاڵیان پێ دروستكردو زیره‌كانه‌ش خۆیان له‌شه‌ڕی ئه‌سه‌د به‌دوور گرت. دواتر بوو به‌م رۆژئاوایه‌ی كه‌ ئه‌مڕۆ هه‌یه‌.  له‌ راپه‌ڕینه‌كه‌ی به‌هاری ١٩٩١ی هه‌رێمی كوردستانی عێراقدا، هه‌موو ده‌زگا حكومیه‌كان تاڵانكرا هه‌ركه‌ ده‌ستی شۆڕشگێڕه‌كانی پێگه‌‌یشت. دواتر سه‌ركرده‌ حیزبیه‌كان به‌ شێنه‌یی كه‌ره‌سته‌ گرانبه‌هاكانی ده‌وڵه‌تیان دزی و له‌ ئێران فرۆشتیان. ئه‌م دوو ده‌ستپێكردنه‌ جیاوازه‌ی هه‌رێم و رۆژئاوا ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات كه‌ رۆڵی سه‌ركردایه‌تی و رێكخراوی سیاسی خاوه‌ن روئیا چه‌ند گرنگ و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌یه‌ له‌ ئیداره‌دانی سه‌ركه‌وتن و قه‌یرانه‌كاندا.         تێبینی: هه‌موو ئه‌و زانیاری و ژمارانه‌ی له‌م باسه‌دا هاتووه‌ له‌ ده‌زگاو ئاماری فه‌رمیه‌وه‌ وه‌رنه‌گیراون، به‌ڵكو راسته‌وخۆ له‌خه‌ڵكی ئاسایی قامیشلۆ و عامودا وه‌رگیراون، له‌گه‌ڵ چه‌ند ئاواره‌یه‌كی شاری دیمه‌شق كه‌ ئێستا له‌ رۆژئاوا ده‌ژین. هه‌ركه‌سێ ژماره‌و داتای جیاواز (یان ناكۆك له‌وه‌ی منی هه‌بێت، زۆر سوپاسیه‌كه‌م له‌رێگای ئه‌م ئیمه‌یڵه‌وه‌ ([email protected]) هه‌ڵه‌كانم بۆ راست بكاته‌وه‌.

+ كامیار سابیر    لەم چەند هەفتەیەدا، سێ قیادیی یەکێتیی، سەنای ماڵی بارزانیی و پارتیی دەکەن! هەندێ گەنج داوای ئەوە دەکەن، شتێکی لەسەر بنووسم( ئەو دیاردەیەی بە لوغمەکانی پارتیی لە ناو حیزبەکانی تردا دادەنرێت). بە زمانی شەعبیی هەر ئەم چەند دێڕە دەنووسم و لە خوارەوەش، نووسیینێکی وابەستە بەم باسەوە، دادەنێم. راستییەکەی بە زمانی شەعبیی، مەلا ئەوەندە پارتیی بەختیار کردووە کە ئەم پیاوە شەرم لە رابردووی خۆیشی ناکات، رۆژگارێک کە زۆر شانازیی پێوە دەکات و هاوڕێی بە ئەمەکی شەهید ئارام بووە، کەچیی ئێستا رێک رۆڵی فرانسۆ هەریریی دەگێڕێت. مەلا فەتوای ئەوە دەدات، یەکێتیی قاتوقڕی تووش دەبێت ئەگەر وەکو خۆی، بە دڵسۆزیی و بە دەستی یەک، غوڵامیی بۆ پارتیی نەکات! یەکێکی تر لەوانەی سیاسەتسالاریی بۆ پارتیی دەکەن، کۆنە پارێزگاری سلێمانیی و قاتلی بێکەستریین شاعیری کورد( بەکر عەلیی)ە کە تەجلیلی ئەمجادەکانی بنەماڵەی شاهەنشای وەهمیی کوردستان دەکات و داوای داتاشیینی مەقامێکی عولیا بۆ سیاسییەکی بێکار( بارزانیی) دەکات! هاوکات، شێرە سۆشیال عەشایەرەکەی یەکێتیی ئەوەی بە زمانی تورکیی پێیدەگوترێ ئارسڵان، تەجەلای وەهمێکی سیاسیی بۆ بنەماڵەیەکی سیاسیی دەکات و داوای ئەوە دەکات بیانکات بە حاکمی موگڵەقی کوردستان.... هەموو ئەمانە ئەو لوغمانەن کە پارتیی لە ناو هەموو حیزبەکاندا دایناون و خەڵک و شەقامیان پێ بێئومێد دەکات. نە دەڵێم ئەمانە مورتەزیقەن و نە دەڵێم کڕدراون، بەڵکو ئەمانە بەرهەمی ئەو صەنعەتەن کە بەشی هەرە زۆری سیاسییەکانی کورد، حیزبەکانی کوردستان و نوخبە جۆراوجۆرەکانی کورد، بە خورافەی سەربەخۆیی ئابووریی شاگەشگە بووبوون. ٥ پێنج ساڵ لەمەوبەر، ئەمەی خوارەوەم لەسەر ئەم خۆرە سیاسییە پرۆکسییانە نووسییوە، ئەمە لە کاتێکدایە، یەکێتیی بە باڵەکانیەوە، بە قیادییەکانیەوە، بە بنەماڵەکان و سیاسییەکانیانەوە، هەموویان دوای بیزنسی نەوت و چەتەگەریی ئابووریی کەوتبوون و کەوتوون. ویلایەتی تاڵانچیی و پرۆکسیی تورکیا ئەمە بەشی سێیەمی زنجیرە وتاری" مەترسییە ستراتیژییەکانی ویلایەتی رەیعیی" ە. زیاتر جەخت لەسەر پێترۆمۆنیاڵیزمی بنەماڵەی بارزانیی، ویلایەتی قۆنتەراتچیی نەوت و کڕینی وەلائی ئیڵیتەکان و هەموو ئەوانە دەکات کە وەهمیان بە سەربەخۆیی ئابووریی و ویلایەتی کوردیی لەناو ویلایەتی موصڵدا هەیە. بە شێوەی تێکست، لەخوارەوە دایدەنێم:- ویلایەتی تاڵانچیی و "پرۆکسی"ی تورکیا  بەشی سێیەم لە  مەترسییە ستراتیژییەکانی ویلایەتی رەیعیی دەوڵەتی رەیعیی، بە پارەی زۆری پێترۆدۆلار، سیستەمی کۆمەڵایەتیی سیاسیی، ئەوەی پێیدەگوترێ ستراکتۆری سۆسیۆسیاسیی، فۆرمۆڵە دەکات و دەوڵەت لەدەست کەمینەیەکی خێزانییدا بەهێزتر دەکات. لەوەش خراپتر، دەوڵەت بە میکانیزمی ویلایەتێکی پرۆکسیی کاربکات و رۆڵی مورتەزیقە ببینێت، رۆڵی سوخرەکێشیی بۆ عوسمانییە نوێکان بگێڕێت و کرێخۆرییەکەی لەدەرەوە بە دەستی دوودا( تورکیا) بۆ بێت. هاوکات، کۆمپانیا نەوتییەکان، لەرێگەی میتی تورکیاوە، یان لای کەم بە پێی بەرژەوەندییەکان و ئاگایی تورکیا، کۆنترۆڵ بکرێت، ئیدی سەرجەم رەهەندە ئابووریی و بازرگانییەکانی تر لە هەرێمی کوردستاندا، بەرهەمی ناوخۆییان کەم دەبێتەوە و داینامیکی سیاسیی بە قازانجی بنەماڵە نەوتفرۆشەکان و ئابوورییە چەتەگەرییەکەی نەوتی کوردستان، ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت. لێرەشەوە، رۆڵی مورتەزیقەیی و بەیعەتچییەکەی خۆی، زوو زوو دەبێ دەمەزەرد بکاتەوە. مەترسییەکانی ویلایەتی رەیعیی ئەوەیە کە پارەیەکی زۆر خەیاڵیی دێتە دەستیانەوە، ئیڵیتێکی زۆری پێ دەکڕێ و لە زۆر بواردا ئەم ئیڵیتە دابەستەیە، بە بێدەنگیی و سەرکزییەوە داکۆکیی لە دیکاتۆرییەت و نەجابەتی بنەماڵەی فەرمانڕەوا دەکەن. پارتیی و دامودەسگا میدیاییەکانی، نووسەرە رانتخۆرەکانی، ئەکادیمیستە کرێخۆرەکانی و سەرەنجامیشس هەموو ئەو نوخبە بەرینەی بەهۆی داهاتەکانی ویلایەتی رەیعییەوە، لە تەڕ دەخۆن و لە وشکانیی دەخەون، بەردەوام داکۆکیی لە ناسیۆنالیزمێکی بەتاڵ و حەتاڵ دەکەن، داکۆکیی لە فاشیزمی کوردایەتیی دەکەن، مۆدێلی شکستخواردووی دەوڵەتی نەتەوەیی( Nation State) بە ڤێرژنی دەوڵەتی کوردیی و کڵاوکڵاوێنی کوردایەتیی، بە شەقامی کوردییدا تەسویق دەکەن. سەرەنجامیش وەکو رۆس Ross, 2010 پێیوایە، سەردارانی ویلایەتی رەیعیی، ئەو پارە زۆرەی ئابووریی چەتەگەریی نەوت و ناسیۆنالیزمی تاڵانیی بۆ دەمچەورکردنی ئۆپۆزیسیۆن و نەیارانی سیاسیی، وەکو ئیغرائاتی ماددیی material inducements بەکاردەهێنێت و زۆرینەش رام دەکات. مرۆڤ سەیری بەشێکی زۆری ئەو سەرکردە و کادیرانەی یەکێتیی دەکات کە رێک وەکو پارتیی بیردەکەنەوە و خزمەتی پرۆژەکانی ئەو دەکەن، ئەم کڕین و فرۆشتنە بە ئاسانیی دەبینێت. ئەمە لەناو هەندێ کادیری گۆڕان، ئیسلامییەکان و چەپەکانیشدا بوونی هەیە. "کەمتەرغەمیی لە دامودەسگاییکردنی دارایی ( لێرەدا مەبەست لە Fiscal ە) و شاردنەوەی داهاتی نەوت و غاز لە کۆمەڵانی خەڵک و هاووڵاتییان، کڕینی ئاگایی و ویژدانی ئیڵیتەکان و دواتریش بەکارهێنانیان بۆ دروستکردنی رای گشتیی، یەکێک لە صیفاتە دزێوەکانی زۆرینەی دەوڵەتە رەیعییەکانی دونیایە"(Luciani, 1990, p.72 ). لەم رێگەیەشەوە، ویلایەتی سوخرەکێشی نیۆعوسمانییەکان، خورافەی سیستەمێکی پیاوسالاریی سیاسیی لەناو کۆمەڵگەدا دروست دەکات کە ئەگەر بنەماڵە و عەشیرەتی ئەوان نەبن، ئەگەر سەرداریی و حیکمەتی ئەوان نەبێت، ئەگەر مەلحەمەکانی ئەوان نەبێت، نیشتمان لافاو دەیبات، میللەت گورگ دەیخوات و داعشی هاوپەیمانی ئەردۆغانیش، هەولێر لەسەر زەویی دەسڕێتەوە. لەم روانگەیەشەوە و لە زمانی وێبەرەوە، دەکرێ ئەم پیاوسالارییە سیاسییە، بە زمانی سیاسیی نوێ، بە نیۆپیاوسالاریی Neopatrimonialism ناوببرێت. دیارە پیاوسالاریی سیاسیی و سیستەمی پیاوسالاریی لە دەسەڵاتی سیاسییدا، لای وێبەر، راستەوخۆ پێوەندیی بە دزیی، تاڵانیی، گەندەڵیی و حکومەتی خراپ و ...تاد نەبوو، بەڵکو جۆرێک بوو لە شەرعییەتدان بە دەسەڵاتی ساسیی خۆیان و لەم روانگەیەشەوە، هەموو چەک و جبەخانەیەکی سیاسیی، فیکریی و کولتوورییان بەکار هێناوە. Weber, 1947 quoted in Pitcher, Moran and Johnston, 2009: 126). ئەم سیستەمە نیۆپیاوسالارییەی سیاسەتی کوردیی، بەتەواویی لە عەقڵییەتی ئاغاواتیی و رابەرانی ویلایەتی رەیعییدا رەنگی داوەتەوە. بەپێی خورافاتە سیاسییەکانی ئەوان، حیزبەکەی ئەوان، دەبێ هەموو جومگە هەستیار و کاریگەرەکانی دونیای دیپلۆماسیی، سیاسیی، ئابووریی و هەژموونی کایەکانی تری بەدەستەوە بێت وهەموو ئەوانی تر، بە جەماوەری هەموو پارچەکانی کوردستانیشەوە، گوێ لە فاشیزمی کوردایەتییە خێڵەکیی و ناسیۆنالیزمە نەوتییەکەی ئەوان بگرێت. تەنانەت، ویلایەتی رەیعیی، لەکاتی قەیرانەکانیشدا، لە کاتی دابەزینی نرخی نەوتیشدا، رۆڵی موهەڕیجەکان و بەیعەتچییەکانی لەبیر ناچێ. بێ ئەوان، میرەکانی ویلایەت، ناتوانن، درێژە بە حوکمڕانیی بدەن. هەرکاتێ نرخی نەوتیش دابەزی، ئیتر دەوڵەتە رەیعییەکان، خۆیان دەخەنە ژێر قەرزی دەرەکییەوە بۆ ئەوەی دەمدرێژیی رانتخۆرەکان، وەلائی ئیڵیتەکان و پێوەندییە سیاسیی کۆمەڵایەتییە و ئابوورییەکانی خۆیان بە کۆمەڵگەوە درێژە پێبدەن، بەردەوام دەمی ئەمانە چەور دەکرێت. لەم نێوەندەشدا، ئەوەی زیان دەکات تەنیا جەماوەری رەشوڕووت و چینی مامناوەندە. بەپێچەوانەوە، سەرمایەدارە گەورەکان، دزە گەورەکانی نەوت، مافیا سیاسییەکانی نەوت و حیزبە دەسەڵاتدارە خێڵەکیی و بنەماڵەییەکان، جاهیلەکانی کوردایەتیی و لەشکری ئیڵیتە رانتخۆرەکان، ئەمەیان پێخۆشە و باشتر هەلومەرجی تەوڤیفکردنی سیاسەت و ئەجێنداکانیان جێکەوت دەبێ. پێترۆمۆناڵیزمی بنەماڵەی بارزانیی بەشێکی بەرچاو لە سۆسیۆلۆجیست و ئەنپرۆپۆڵۆجیستە جیهانییەکان، هەنوکە چەمکی نیۆپاتریمۆنیاڵیزمی نەوتیی، یان پێترۆڵیۆم بۆ بنەماڵە سیاسییە خێڵەکییەکان، ئۆلیگارشییەکان و دیکتاتۆرییەکانی جیهان بەکار دەهێنن. بەکارهێنانی ئەم چەمکە بۆ ئیدارەی سیاسیی ناو ماڵباتی موصگەفا بارزانیی، تەواو پڕ بە پێستی خۆیەتی. ئەم نیۆپاتریمۆنیاڵیزمەی ماڵی بارزانیی، مەترسیی گەورەی بۆسەر ئاییندەی سیاسیی پارچەکانی تری کوردستان بە گشتیی و هەرێمی کوردستانی ئێستا و کەرکوک دەبێ. ئەم کەڵەگاییە سیاسیی و ئابوورییەی ئەوان دەیکەن، جا بەهۆی تەنازولات و خۆبچووککردنەوەی یەکێتییەوە بووبێت، یان لەم دوو ساڵەی رابردوودا، گۆڕان و هێزە ئیسلامییەکان، مژیان لە نای ناسیۆنالیزمە تاڵانییەکەی پارتیی( کوردایەتیی) دەدا و بەفەنتازیای ناسیۆنالیزمی نەوت، گوایە دەوڵەتی کوردییان بۆ رادەگەیەنێت، سەرگەرم بووبوون. بەمشێوەیە، باجی ئەم نیۆپاتریمۆنیاڵیزمە، چەندین نەوەی دواتری خەڵکی کوردستانیش، دەبێ بیدەن. هەندێ لە شارەزایانی زانستی سیاسیی لە کرۆکی کۆنتێکست و لەسەر وەزنی پاتریامۆنیاڵیزمەکەی وێبەرەوە، واتە لەسەر ناوەڕۆک و وەزنی پاتریامۆنیاڵیزم، چەمکی پێترۆ-مۆنیاڵیزم Petro-Monialism بەکار دەهێنن. یەکێک لەوانە پسپۆری کایە سیاسیی و ئابوورییەکانی ئەفریقا، دۆگڵاس یاتێسە Douglas Yates کە بەفراوانیی ئەم چەمکەی بۆ کۆنترۆڵکردنی سامانی سروشتیی وڵاتی گابۆن لەلایەن حوکمڕانانی ئەو وڵاتەوە، لەلایەن کوڕ و نەوەکانیەوە بەکارهێناوە کە چۆن دەستیان بەسەر سامانی سروشتیی ژێرخاک و سەرخاکدا گرتووە و وەکو قۆنتەراتچیی سەیری نیشتمان و ئابووریی وڵات دەکەن. هەمان چەمکی پێترۆمۆنیاڵیزم بۆ ئەو هەموو چەتەیی، دزیی و تاڵانییەی بە سامانی سروشتیی کوردستانەوە دەکرێ، بۆ ئەو بێباکیی، نەدانیی و نەزانییەی نێچیرڤان بارزانیی کە ٥٠ ساڵ کۆنتراکتی تاڵانیی و ناشەفافی لەگەڵ تورکیادا، بە موبارەکەی مامی( مەسعود بارزانیی) ئیمزا کردووە، بۆ ئەو حەماقەتە سیاسیی و ئابوورییەی غازی هەرێمی کوردستان دەکەن بە ئاڵتەرناتیڤی غازی روسیا کە بڕبڕەی پشتی ئابووریی روسیایە، تەواو دەگونجێ و لەگەڵ دیکتاتۆرەکانی گابۆندا، مەنجەڵ و سەرقاپی یەکترن. Natural gas and oil politics  سیاسەتی نەوت و غازی سروشتیی، راستەوخۆ کاردەکاتە سەر ستراکتۆری سۆسیۆئابووریی و سوسیۆسیاسیی ئەو وڵاتە. ئەگەر بە زمانی خاکیی و شەعبیی، دەوڵەتی رەیعیی بناسێنرێت، بەو دەوڵەتانە دەگوترێ کە ئابوورییەکەیان بە قۆنتەراتی جۆراوجۆر بە کۆمپانیا زەبەلاحەکانی نەوت دەدەن و لەبەرامبەریشدا، گەلەکەیان بە مەمرە و مەژیی، بە کرێخۆریی دەژیەنن. ئەم کرێخۆرییە، پارەی کاش وەرگرتنە کە نرخێکی زۆرکەمە لەبەهای ئەو نەوت و غازەی دەردەهێنرێت، لەبەرامبەریشدا بەم کرێیە، دەسەڵات خۆی قایم دەکات و چەندین ئیڵیت و توێژی کۆمەڵایەتیی دەکڕێ و وەلائیان پێ ساغ دەکاتەوە و بەیعەت لەسەر بەیعەیتان لێ وەردەگرێ. زۆرجار ئەم بەیعەتدانە، مەرج نییە هەر بە ئیمزاکۆکردنەوە بۆ بە نووحکردنی سەرۆک بێت، یان بۆ قیڕەقیڕی ناسیۆنالیزمی جەبانی کوردیی و فاشیزمی کوردایەتیی بێت، بەڵکو بۆ بێدەنگکردن و سەرقاڵکردنی ئیڵیتەکانە بە تەکنەلۆژیا، ئەکادیمیا، پانێل، کۆڕ، پرۆژەی فەلسەفیی و زانستیی ...تاد، باسی هەرچییەک دەکەن بیکەن، بەڵام باسی تاڵانیی و چەتەییەکانی بواری نەوت و سامانە سروشتییەکان نەکرێت. باسی توڕەهاتەکانی کوردایەتیی و مانیفێستە سیاسییەکەی ئەم ویلایەتە سوخرەکێشە نەکرێ، چونکە مافیاکانی نەوت، دەیانەوێ لەڕێگەی ئەو ناسیۆنالیزمەوە، درێژە بەم قۆرغکاریی و قۆنتەراتچییەتییە بدەن کە نرخەکانیان دەیان بیلیۆن دۆلار دەبێت.

د.حلمی رەسول رەزا بەرنامە یاخود گەڵاڵە نامە نووسین، لە كەسی دڵسۆزو پەرۆشەوە بۆ چاكسازی و دەربازبوون لە دۆخێكی چەقبەستوی وەك كوردستاندا بەتایبەتی بۆ حزبێكی ماندو و شەكەت و دڵسۆزی وەك یەكێتی نیشتمانی كوردستان، ئەگەر لە ناخێكی پاك و بێ گەردو بێ مەبەستەوە دەربچێت پێویست بە هەڵدانەوەی قەتماغەی برینەكان ناكات، بەڵكو پێویستی بە دەرخستنی نیەت پاكی و دەربازبوونە لە رووگیری بەرانبەر ئەوەی لە رابردوودا گوزەراوە. بەوەی سەرو كارم لە گفتوگۆكردندا لەگەڵ كاك بەختیار دەردەچێت و لە ساڵی 1992 ەوە خوێنەرێكی باشی وتارو كتێب و چاودێرێكی باشی گوتەو گوفتارو رەفتاری ئەو سەركردەیەی نێو جوڵانەوەی كوردم، هەرچەندە لە تەمەنی ئەودا نیم و شاهید حاڵی رووداوەكانی ژیان و هەنگاوەكانی جەنابیان نیم، بەلام خوێنەرێكی تا رادەیەك باشی ئەو چەند ساڵەی هەڵگیرسانەوەی شۆرشی  نوێ و رۆڵی ئەوم و كەم و زۆر لە كۆڕو كۆبونەوەكانی ئاگادارم. بۆیە لە پاش خوێندنەوەی گەڵالەنامەكەی كاك بەختیار تەنها چەند خاڵێكی جێ سەرەنج بە ئەكادیمی و دوور لە هەموو پێداهەڵدان و زەمكردنێك شەن و كەو دەكەم. سەرەتا بۆ چاكسازی راستەقینەو واقیعی لەسەراپای پەیكەری یەكێتیدا پێویستی بە ئیرادەیەكە، رابردوو بە هەموو چاكەو خراپەكانیەوە تێپەڕێنێ،  یان وەك خۆی ئەڵێت ئەزمونی لێوەربگیرێت، چونكە هەموو سەركردایەتی یەكێتی بەبێ جیاوازی بەشدارە لە سەركەوتن و شكستەكانیدا، لێرەدا ئەوەی جێگای سەرەنجی بەندەیە، كە كاك بەختیار خۆی لە لووتكەی دەسەڵاتی ئەو حیزبەدا بوەو زۆرترین بۆچون و بڕیاریش لە دانوستانەكاندا جەنابیان پشكی شێریان هەبوە و لێرەدا خۆ دەرخستن بە بێ تاوان و خاوەن بیرۆكە جوانەكان و دەرخستنی ئەوانی دی بە پلانگێڕو هەڵگیرسێنەری شەڕی ناوخۆ و دزی و فزی و .. تد، سەراپای گەڵاڵەنامەكە دەگاتە جێگای گومان، لەبەرئەوەی ئەگەر نەوەی تازە ئاگاداری رووداوەكان نەبن بەڵام خاوەن تەمەن و كەس و كارەكانمان لە دوور و نزیك و بە شێوەیەك لە شێوەكان رووداوەكانی سەرەتای هەشتاكانیان لە بیرەو دەزانن داڕێژەر و سەرەتای دەست پێكردنی ئینشیقاق و ئەملاولاو  تەكەتول بازای لە كێوە دەستی پێكردوە. دیارە هەموومان وەك یەك دەزانین بە بێ جیاوازی كە یەكێتی دۆخی خراپەو بە ئەنجامێكی خراپ گەیەنرا، و راستیەكەشی لەوە زیاتر نیە كە بۆ ماوەی سی ساڵی رەبەقە ئەو سەركردایەتیەی هەیەتی نەیهێشتوە گەنج و خوێنی نوێ بچێتە شادەمارەكانی ئەو حیزبەوە. لەلایەكی ترەوە دیسانەوە باس كردنی شەرعیەتی شاخ لەلایەن كاك بەختیارەوە دژ یەكە لەگەڵ بەرنامەكەی ئێستای، بەوەی جەنابیان تەنها رەخنە لەم 9 مانگەی دوایی دەگرێت كە بەشدار نەبوە لە دروست كردنی بڕیاردا بۆیە  بە هۆكاری سەرەكی پاشەكشەی یەكێتی دەزانێت. ئەو قسانەی ئێستا كاك بەختیار دەیانكات سەبارەت بە دۆخی نەبەستنی كۆنگرەو نەمانی دیسپلینی حزبی و گوێڕایەلی سەركردەو بنكەكان بۆ یەكتری، بۆچی لە ماوەی حەوت ساڵی رابردوودا نەیدەخستە روو، یان هەڵوێستی لەسەر وەرنەگرتوە، مەگەر بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی ئەو حیزبە نەبوو، یان وەك چۆن ماوەیەك باسی لە ئاوسانی ژێر زەمینەكان دەكرد بە دۆلار و پاشان لێی بێ دەنگ بوو، ئەمەش پەرچەكردارەو هیچی تر.  پێشبینیەكانی كاك بەختیار بۆ چەند ساڵی ئایندەی یەكێتی بە جدی جێگای تێڕامانە و بەتایبەتی پێنوێنی ئەوە دەكات پشێوی دروست ببێت و پارتی لە نمرە چوارەوە بەرەو نمرە یەك بجوڵێ لە دەڤەری سەوزدا، خۆ گەر ئەمە رووبدات، ئەوا بەدڵنیاییەوە بە هاندانی پرۆ پارتیەكانی نێو یەكێتی دەبێت نەك لێهاتویی پارتی خۆیی. ئەوەی زۆر جێگای داخە گەڵاڵە نامەكە پڕیەتی لە كینەو كردنەوەی تۆڵە بەجۆرێك لە جۆرەكان، بەتایبەتی سەبارەت بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار لەلایەن د.بەرهەم ساڵحەوە و پێدەچێ ئەو شوێنە بە شیاوی فۆاد حسێن بزانێت و بە ئاراستەی وەرگرتنی ئەو پۆستە دواوە لەلایەن ركابەرەكەی یەكێتی یەوە كە پارتی دیموكراتی كوردستانە.  سەیر لەوەدایە وەك دەوترێت شەركەر خۆی دەستی هەڵگرتوە بەڵام ناوبژیوان دەستبەردار نابێت، ئێستا كە پارتی تارادەیەك ئەوەیان قبوڵ كردوە، ئیتر مەبەست چییە كاك بەختیار بەشێكی بەرنامەكەی بۆ ئەو خاڵەتەرخان بكات، تۆ بڵێت كاك بەختیار دكتۆر فوادی لاپەسەندتر بێت لەد كتۆر بەرهەم بۆ ئەو پۆستە، یان مەسەلەكە رازیكردنی دڵی پارتییە لەسەر حسابی یەكێتی و كورد؟. سەبارەت بە لەت لەت كردنی جەستەی یەكێتی، ئەگەر یەكێك بە وردی بیرەوەریەكانی كاك محمدی حاجی مەحمود بخوێنێتەوە دەبینێ رۆڵی كاك بەختیار چۆن و چی بوە، كە لەسەرەتای هەشتاكاندا رۆڵێكی كاریگەری هەبوە لەوەی كاكە حەمە لە غیابی مام جەلالدا لەناو یەكێتی بتارێنێ، ئەم قسەیە بۆ جیابونەوەكانی پێشووتریش هەر راستن، ئەوكاتە بەناوی كۆمەڵەوە دژایەتی هەموو رەنگێكی جیادەكرا لەناو یەكێتی بەمام جەلالیشەوە، كاك بەختیاریش خۆی تیۆریستی ئەم تێزە بوو. ئەگەر بێینە سەر جیابونەوەی خوالێخۆشبوو كاك نەوشیروان مستەفا، بەهەمان شێوە كاك بەختیار رۆڵی سەرەكی هەبوە لە تارازندنی ناوبراو بەوەی رێكخستنی لەناو یەكێتی دروست كردوە و زانیاری زۆر هەڵەیان بە مام جەلال دابوو سەبارەت بە كاك نەوشیروان، بۆیە لە جیابونەوەشیدا رەوانشاد بەجۆرێك لە رێكخستن بێزار بوبو ئەسڵەن ئەو ئۆرگانەی لە ناو بزوتنەوەكەیدا دروست نەكرد. هەر ئەو قسانەی لەو كەین و بەینەدا دەكران وای كرد خێزانی مام جەلال و هەندێ بەرپرس دڵیان بەرانبەر كاك نەوشیروان و كاك بەرهەمیش كرمێ ببێت و بەدان پێدانانی زۆر كەس و خودی كاك نەوشیروان هەر جەنابیان بوون كە رۆڵی باشیان نەگێڕا لە نزیككەوتنەوەی یەكێتی گۆران و رێككەوتنەكەی نێوانیان بەموبارەكەی پارتی پەكخست.  دەربارەی هەڵوێستی كاك بەرهەم رون و ئاشكرایە كە دەیویست ئەو دۆخە خراپەی لە ماوەی غیابی ئەودا دروست بوبو تێی بپەڕێنێ و هاودیدەكانی خۆشی سەرپشك كرد وەك ئاكارێكی ئەخلاقی لە گەڕانەوەیان یان نەگەڕانەوەیان بۆ ناو یەكێتی، ئێستاش بەشێك لە رێگریەكان كە ماوەی هەشت مانگە لیستی ناوی هاودیدەكان دراوە بە مەكتەبی رێكخستن بۆ گەڕانەوەیان بۆ ناو یەكێتی كەچی رێگری زۆر هەیەو هەر رۆژەی بەهانەیەكیان پێ دەگێرێت كە ئەمە لە بنەڕەتدا دروست كردنی رۆحیەتی تەكەتولاتە نەبا پێگەی دكتۆر بەرهەمی پێی بەهێزتر بێت لەئایندەدا. هەرچی دیاریكردنی ئەندامەكانی حكومەتە لەلایەن یەكێتیەوە، بە شایەدی زۆربەی زۆری سەركردایەتی یەكێتی كاك بەرهەم رۆڵی سەرەكی هەبوە لە بچوككردنەوەی كێشەكان، كاتێ گومانی ئەوە دەكرا یەكێتی نەتوانێت  كاندیدەكانی بۆ حكومەت دیاری بكات، بەڵام یەكێتی تەحەدای كردو لە ماوەیەكی زۆر كورتدا توانی ئەو پرسە یەكلا بكاتەوە، جا ئەگەر كاك بەختیار رۆڵی نەبووە لەوەدا ئەوە پەیوەندی بەو خۆسست كردنەوە هەیە كە خۆی بۆ خۆیی دیاریكردوە، بۆیە هەق وابوو بەرنامەكەی بەدەستخۆشی ئەو هەڤاڵانە دەستی پێبكردایە كە توانیان لەغیابی ئەو جیاواز لەجاران گفتوگۆیەكی سەركەوتویان لەگەڵ پارتی ئەنجامداو گورو تینێكیان خستەوە ناو ئەندامانی یەكێتی و لاسەنگییەكەی سەردەمی ئەویان راست كردەوە.

+ د. هەردی مێد   Pour une reconnaissance politique et économique du travail domestique به‌ بڕوای من یه‌كێك له‌ كاره‌ هه‌ره‌ نایاب و گرنگه‌كانی خه‌باتی په‌رله‌مانتاری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان هێنانه‌ پێشه‌وه‌ی (كاری كابانی ماڵ) بوو. به‌ داخه‌وه‌. له‌ كات و ساتی ورووژاندنی ئه‌م بابه‌ته‌، زۆرێك به‌ گاڵته‌جاڕی و به‌ چاوێكی نزمه‌وه‌ له‌م ده‌ستپێشخه‌رییه په‌رله‌مانیانه‌یان ڕوانی. مخابن‌، په‌رله‌مانتارانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان-ش نه‌یانتوانی له‌ سه‌ر ئه‌م كاره‌ به‌رده‌وام بن و درێژه‌ی پێبده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ببێت به‌ گره‌وێكی سیاسی و حكومه‌ت له‌ ئه‌ستۆی بگرێت. پێشنیاری یاسایی كابانی ماڵ باشترین ده‌ستپێك بوو بۆ‌ (ناساندنی) خه‌بات و ته‌قه‌لای تاقه‌تپڕوكێنه‌ری ژنان له‌ ماڵه‌كانیان وه‌ك (كار). سه‌ره‌ڕای، سه‌ختی، دووباربونه‌وه‌ی، داخراوی، كاری ماڵ، كه‌چی هێشتا وه‌ك كار نه‌ناسێنراوه‌ و به‌ بێ هیچ دانپێدانێك ماوه‌ته‌وه‌. داننه‌نان به‌ كاری ماڵ و تێكۆشانی ژن، له‌ راستیدا داننه‌نانه‌ به‌ ژن و خه‌بات و به‌شداری ئه‌و له‌ كۆمه‌ڵگا. بۆیه‌ سه‌رگرتنی پێشنیاری یاسای كابانی ماڵ باشترین هه‌نگاوبوو بۆ داننان به‌ كارێك كه‌ تاوه‌كو ئێستا به‌ نه‌فیكراوی و په‌رده‌پۆشی ماوه‌ته‌وه‌. داننانبوو به‌ كارێكی له‌بیركراو و فه‌رامۆشكرا. هاوكات به‌ ژنی ماڵ وه‌ك كرێكارێكی نه‌ناسرا و وون. هیوادارم، له‌م خوله‌دا كار بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی ئه‌م پێشنیاره‌ یاساییه‌ بكرێت له‌ پێناو ناساندن و داننان به‌ <كاری> ناو ماڵی ژنان.

+ کاروان عەلی شامار    ھیچ ھێزێکی شۆرشگێڕ نییە لە ناوچەکەدا بە رۆژھەلاتی ناڤینەوە بارتەقای یەکێتی نیشتیمانی کوردستان مێژویەکی جوان و پرشنگداری ھەبێ، ئەم فاکتەرەش بووە بەھۆی مانەوەو قەتیسبونی حیزبەکە لەچوارچێوە مێژوییەکەیدا، باشتر بڵێین تا ھەنوکە نەیتوانیوە تەوزیفی مێژووەکەی بکا بۆ بنیادنانی ئایندەیەکی جوانترو باشتر! یەکێتی بۆ ئەوەی لەھەمبەر مێژوەکەی بەگەورەی بمێنێتەوە، پێویستە لە ئاست خزمەت و داواکانی کۆمەڵانی خەلکی کوردستاندا بێت بۆ ئەمەش پێویستی بەھەنگاوی کردەیی و ئەنجامدانی کۆمەڵێک ئاکتی ئانیە لە دەڤەری سەوزدا، وەلێ بەپێچەوانەوە ناوچەکە دەرگیری ئاڵنگاری زیاتر دەبێتەوە! لێرەیا بەکورتی ئاماژە بەھەندێک لەو ئاکتانە دەکەین.. (1) ماوەی زیاتر لە دە ساڵە (ی ن ک) کۆنگرەی نەبەستووە بۆیە ئەنجامدانی ئەو پرسە لەم کاتەیا گرنگی خۆی ھەیە بۆ ئەوەی ئەو حیزبە بتوانێ بەدیدو پلانێکی نوێوە جارێکی تر بێتەوە گۆرەپانی سیاسی و گۆرانێکی نەوعی لە ھەیکەلەو ستراتیجی خۆیدا بکا. خالێکی تر کە پێویستە یەکێتی ئەنجامیدا گۆرانکاریە لە بەرپرسە ئەمنی و ئیدارییەکانیدا، سلێمانی ھەمیشە لەروی ئەمنیەوە پێش شارەکانی تربوە ئێستا بەھۆی تێکه‌ڵاوی ھەندێکیان بە کاری بزنس کە دواترینیان (ھاوردەی ھێلکەی بەسەرچوو بوو!)، خەریکە دەلاقە لەسەر ئەمنیەتی شارەکە دروست دەبێ! ھەروەھا پێویستە یەکێتی پشکەکانی لە حکومەتدا پرکاتەوە زیاتر لە سێ ساڵە چەندین پۆستی گرنگی ئەو حیزبەیە لە حکومەتدا به‌تاڵن و بەوەکالەت لەلایەن حزبەکانی ترەوە بەڕێوەدەبرێن! سەرباری ئەوانەش دەیان بەرێوبەری گشتی و قایمقام و بەرێوبەری ناحیە ھەیە کە ساڵاھایە لە پۆستەکانیان ماونەتەوە. یەکێتی بۆ ئه‌وه‌ی دڵی جه‌ماوه‌ره‌که‌ی به‌ده‌ست بێنێته‌وه‌و خزمه‌تی زیاتری خه‌ڵک بکا، ده‌بێ گۆڕانکاری له‌ پۆسته‌ ئیداری و سه‌ربازییه‌کانیدا بکاو که‌سانی گه‌نج و شایسته‌‌و ته‌کنۆکرات بێنێته‌ پێشه‌وه‌. (2) تا ساڵی ٢٠٠٦ ھیچ پارێزگایەک ھێندەی سلێمانی خزمەتگوزاری بۆ نەکرابوو بەجۆرێک لە باشترین و پرکارترین شارەکانی عیراق بوو، له‌ دوو کابینه‌ی ڕابردوو شارەکە لە روی خزمەتگوزاریەوە پاشەکشەی به‌رچاوی بەخۆوە بینیوە‌. ده‌بێ لە پێشینەی کارەکانی یەکێتی بوژانه‌وه‌ی سلێمانی بێ ئه‌ویش لەرێگەی ھاوردەکردنی کۆمپانیا بیانیه‌کان و هه‌روه‌ها هاندانی کۆمپانیا ناوخۆییەکانەوە له‌وانه‌ش گرنگتر ھێنانی بەشێک لە وەزارەتەکان و نوێنەرایەتی کونسڵخانەکان بۆ شاری سلێمانی ئەمەش بۆ کەمکردنەوەی بیرۆکراسیەت و ئاسانکردن و رایکردنی کاروباری ھاولاتیانی ناوچەکەیە‌! یەکێتی ھەنوکە لە حکومەتە خۆجێیەکاندا ھیچ پۆستێکی گرنگی بەدەستەوە نییە بە پارێزگاری سلێمانیشەوە، سه‌رده‌مێک گۆران زۆرینە بوو لە شارەکەدا یەکێتی لە پرۆسەیەکی تەواو دیموکراتیدا پارێزگاری رادەستی بزوتنەوەکه‌ کرد، رێکەوتنەکەی نێوانیان کە دوو ساڵ بە دوو ساڵ بوو کۆتای ھاتووە کاتیەتی ئەو پۆستە وەرگرێتەوەو کاندیدێکی بەھێز دەستنیشانبکا بەجۆرێک ره‌زامه‌ندی خه‌ڵک و یه‌کێتیه‌کانی له‌سه‌ربێ، بتوانێ به‌هه‌ماهه‌نگ له‌گه‌ڵ دڵسۆزانی شارەکە کۆمەلێک پرۆژەی ستراتیجی وەک شەقامی (100) مه‌تری شاری پیشەسازی چه‌مچه‌ماڵ و به‌دوسایدکردنی ڕێگاکانی ده‌ره‌وه‌ی شارو هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵیک پرۆژه‌ی تر که‌ ببنه‌ سه‌رمایه‌ی نیشتیمانی بۆ ناوچه‌که‌ ئه‌نجامبدا‌. (3) هیچ کات میدیای بینراوی شاری سلێمانی هێنده‌ی ئێستا لاواز نه‌بووه‌ رۆژگارێک تیڤی و میدیاکارانی ده‌ڤه‌ره‌که‌ سه‌رمه‌شقی راگه‌یاندن بوون لێ هه‌نوکه‌ بۆشاییەکی گەورەی میدیایی ھەیە ھەردوو کەنالی (کوردستان24 و ڕوداو) توانیویانە زۆرێک لە پێشهات و روداوە سیاسیه‌کان ئاوەژوکەنەوە به‌ قازانجی پارتی، وە ھەر لەرێگای میدیاکانیانەوە توانیویانە وابکەن لە خەلکی سلێمانی ته‌نانه‌ت شۆپینگ و بزنسه‌کانیان ببه‌نه‌ شاری هه‌ولێر، مۆلەکانی ئه‌وێ جمەیان دێ لە خەڵکی سلێمانی! بەمەش دروستکردنێکی میدیایەک کە خزمه‌ت به‌ده‌ڤه‌ره‌که‌و گوزارە لە ھەموو رەنگەکان بکا بۆته‌ پێویستیەکی ھەنوکەیی‌، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ له‌ ئاست پەرپەچدانەوەی تەخوین و شایعەی میدیاکانی پارتیدا بێتو روداو پێشهاته‌کان وه‌ک خۆی پیشانی بینه‌ر بدا!  (4) ناوچەکانی سلێمانی و گەرمیان و چەمچەماڵ لە ٦٥٪‏ سامانی سروشتی کوردستان پێکدێنن واتە زۆرینەی یه‌ده‌کی نه‌وت و سامانی سروشتی لەژێر قەلەمرەوی یەکێتیدان، لێ بەھۆی کارنەکردن لە کێڵگە نەوتیەکان بری بەرھەمھێنانی نەوت لە ناوچەکانی پارتی بەچەن ھێندە لەم دەڤەرە زیاترە! بۆیە گرنگە یەکێتی بتوانێ بره‌وی زیاتر به‌ بەرھەمھێنانی نەوتی ناوچه‌کە بدا، بۆ ئەوەی وەک سەرچاوەیەکی گرنگ و داھاتێکی باش بۆ خه‌ڵکی ناوچەکە بەکار بھێنرێ. خولاصه‌، لە ئێستادا زاڵبونی ھەژمونی پارتی لەکۆی سێکتەرەکانی حکومەت و دارایی و نەوتدا بەتەواوی رەنگی داوەتەوە ئاکتی ئانی و گرنگتر لە ھەموو ئەو خاڵەکانی تر ئەوەیە کە پێش بەو گەورەبونە نێرگزیەی پارتی بگیرێ و پارسەنگی ھێز بۆ ناوچەکە بگەرێتەوە ئەمەش تەنھا بە یەکێتی دەکرێ، وە خەلکیش تەنھا ئەمەی لە یەکێتی دەوێ!

+ د. دانا حەمەعەزیز    وەك خەڵك لە میدیاكانەوە بافڵ تاڵەبانیم بینیوە، وەك خەڵكیش شایەتی سەرزەنشت و توانجی سۆشیاڵ میدیا و میدیاكانی نەیاری بووم.  بەڵام ئەوەی لە گرتە ڤیدیۆكەی لەندەندا بینرا، ناساندنی كەسایەتیكی دیكە بوو، جیاواز لەوەی تا ئێستا باسكراوە. مام جەلال سەركردەیەكی دڵفراوان بوو، سەرباری توڕەبوونەكانی، كۆمەڵایەتی  و  بەخشندە بوو، بەڵام ئەوەی لە بافڵم بینی، لە هێمنیی دا لە مام جەلایش جیاوازتر بوو. ژنێك دوژمنكارانە هێرش ئەبا، پیاوێك  ئاڵایەكی لەخۆیەوە ئاڵاندوە و  كامێرایەكیش بە كواڵتی بەرزەوە ئامادەیە.  ژنەكە،  جنێو ئەدا و تاوانی ئاخوندەكانی تاران دژ بە كوردی ئێران ئەخاتە ملی ئەم، بافڵ هێمن و لەسەرخۆیە، نەك كاردانەوەی توندی (وەك مرۆڤ) بەرامبەر ئەم ژنە نیە، بەڵكو ڕوو بە پێكەنین لەسەر ئەو جادەیە ئامادەی وەڵام و  روونكردنەوەیە. ژنەكە دەرفەتێكی باشی بۆ هەڵكەوتبوو، ئەیتوانی گفتوگۆیەكی باشی لەگەڵدا بكا و بیكا بە دوكیومێنتیكی مێژوویی، بەڵام ژنكە كارەكەی تەواو كرد وەك ئەوەی ئەوەندەی پێسپێردرابێ!  گرتە ڤیدیۆییەكە بەشیوەیەكی بەرفراوان بڵاوكرایەوە، نەیارەكانی بافڵ و،  زۆربەی بەرهەڵستكارانی سیستەمی سیاسی داڕزیوی هەرێمیش وەك دەسكەوت دەستاو دەستیان پێكرد، بێ ئاگا لەوەی كە هەڵمەتی دژایەتی گەندەڵكارانیان خستە ژێر پرسیارەوە و، باشترین هەلیان بۆ بافڵ ڕەخساند بۆ ناساندنی خۆی وەك كارەكتەرێكی ئیجابیی. حزبەكەی بافڵيش بەپێی دەسەڵات و قەڵەمڕەوی سیاسی و ئیداریی، بەشێكە لە سیستەمی گەندەڵی هەرێم. بەڵام هەڵمەتی  تۆمەتباركردنی ئەم حزبە بە پشتیوانی تاران دژی كوردی ئێران و بزوتنەوە سیاسی و چەكداریەكەی، جێگەی گومانە! كەس هێندەی مام جەلال  پشتیوانی كۆمەڵە و دیمۆكرات و حزبەكانی دیكەی كوردوستانی ئێران نەبوە،  كەسیش هێندەی یەكێتی لەم پشتیوانیەدا زەرەرمەند و نمەك بەحەرام نەبوە. سەرباری نالەباریی جوگرافیا كە تەنها سنوری بە ئێرانەوە هەیە، بارەگای هەموو حزبەكانی كوردوستانی ئێران لە ژێر دەسەڵاتی یەكێتین و هەمووشیان پشتیوانی ماددی لە یەكێتی وەرئەگرن.  كەم گروپ و كەسایەتی سیاسی و هونەریی و ئەدەبیی و كۆمەڵایەتی كوردوستانی ئێران هەیە جێگەی حەوانەوەی سلێمانی نەبێ و راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، بەئاشكرا یان بەنهێنی كۆمەكی ماددی و مەعنەویی نەكرێ.  لەبەرامبەریشدا، لە شۆڕشی ئەیلول و ڕۆژانی رەزمەندگانی موسڵمانی عێراقی و شەڕەكانی ناوخۆشەوە تا ئەمڕۆ، كەس هێندەی نەیارەكانی یەكێتی، پشتیان بەئێران نەبەستوە، زەرەریان  لە بزوتنەوەی سیاسی و چەكداریی كوردوستانی ئێران نەداوە!  

+ عه‌تا شێخ حەسەن    ڕه‌نگه‌ دروست بێت ئه‌گه‌ر بڵێین کابینه‌ی نوێی  حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌ره‌نجامی مرونه‌تی پارتی دیموکراتی کوردستان و پشوودرێژی سه‌رکردایه‌تیه‌که‌ی بوو، چونکه‌ پارتی توانی پاش زیاتر له ‌( ٢٨٠) ڕۆژ لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانڕابکێشێته‌ ناوبڕیاریک که‌به‌رژه‌وه‌ندی باڵای خه‌ڵکی کوردستانی تێدا بێت و، دیالۆگیش وه‌ک مۆدیلێکی نوێ و مه‌قبول بکات به‌ نه‌خشه‌ڕێگای پێکه‌وه‌ژیانی سیاسی و ئاینی له‌کایه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ووڵاتدا . ئه‌نجامدانی چاکسازی و ڕاوه‌ستانه‌وه‌ دژی گه‌نده‌ڵی و، به‌میحوه‌ر کردنی هاووڵاتی و، فره‌یی له‌سه‌رچاوه‌کانی داهاتدا که‌کارنامه‌ی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانه‌، ئه‌گه‌ر به‌رئه‌نجامی ڕێکه‌وتنی سیاسی نێوان پارتی و لایه‌نه‌ به‌شداربووه‌کانی حکومه‌تیش بێت، ئه‌وا فاکتگه‌لێکی نوێن که‌زامنی به‌هێز کردنی دامه‌زراوه‌ ده‌ستورییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان و، زامنی به‌رجه‌سته‌کردنی حکومه‌تی به‌هێزو حوکمرانی باش و له‌ڕێگه‌ی ئه‌ویشه‌و بونیادی کۆمه‌ڵگه‌ی به‌هێزو کوردستانێکی به‌هێزه‌، که‌ئامانجی پارتی دیموکراتی کوردستانه‌ .  ساڵانێکه‌و هه‌تا ئێستاش کوردستان به‌شێکه‌ له‌ژینگه‌ی جه‌نگی تیرۆریزم و، تروریستانیش سنورێکی زۆر فراوانیان له‌گه‌ڵ کوردستاندا هه‌یه‌، به‌لام به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ عێراق و سوریا ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی ناوچه‌که‌ که‌خاوه‌نی سه‌روه‌ری و ئه‌زمونی ده‌وڵه‌تدارین و ئیمکانیه‌تیکی گه‌وره‌شیان بۆ موکافه‌حه‌ی تیرور له‌به‌رده‌ست بوو، دۆخی ئاسایشی هه‌رێمی کوردستان به‌ڕاده‌یه‌ک پاریزراو بوو، که‌له‌ئاستی دونیادا جێگه‌ی سه‌رنج بوو، دیاره‌ سه‌روه‌ری ئه‌وئاسایش و سه‌قامگیریه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ( مه‌سرور بارزانی ) که‌ له‌ڕۆژگاری سه‌ختی میحوه‌ره‌کانی ڕوبه‌ڕوبونه‌ودا وه‌ک ێیشمه‌رگه‌یه‌کی سه‌نگه‌رو، له‌شه‌ونخونی شاریشدا په‌یامی پاراستنی سه‌روماڵی خه‌ڵکی به‌شه‌رتی کردار سه‌لماند . پێش ئه‌وه‌ی پارله‌مان متمانه‌ به‌کابینه‌ی نوێی حکومه‌تی هه‌رێم بدات، گه‌لی کوردستان ئامانه‌تی به‌ڕیوه‌بردنی کوردستانی به‌پارتی دیموکراتی کوردستان به‌خشیبوو، دیاره‌ دروشمی کوردستانێکی به‌هێزیش له‌بازنه‌ی خه‌ڵک سالاری و به‌میحوه‌ر کردنی هاوڵاتیاندا به‌رجه‌سته‌ده‌بێت‌، بۆیه‌ ‌ناوه‌رۆکی کارنامه‌ی ( مه‌سرور بارزانی ) ه‌ بۆ حوکمڕانی داهاتووی هه‌رێم . ئاخر پارتی مالێکی گه‌ووره‌یه‌ که‌نه‌وای ده‌نگه‌ سه‌ربه‌خۆکان وخانه ‌و لانه‌ی بی نه‌وایانیش بووه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر حیزبی سه‌رده‌می مقاوه‌مه‌تیش بێت، ئه‌وا له‌ ئێستادا که‌سه‌رده‌می بچوک بونه‌وه‌ی جیهان و داهێنان و کۆنترۆلکردنی فه‌زای ئاسمان و ژێر ده‌ریاو سه‌رزه‌وی و بن زه‌وییه‌، پارتی توانیویه‌تی متمانه‌ی گه‌ل به‌ده‌سته‌وه‌ بگرێت و له‌ناو فه‌زای پێکه‌وه‌ژیانی سیاسی و ئاینیدا پێناسه‌یه‌کی مه‌ده‌نیانه‌ بۆ سه‌روه‌ری سیاسی گه‌ل و، بۆ به‌ڕێوه‌بردنیش میکانیزمی مۆدێرن بکاته‌ نه‌خشه‌ ڕێگا، ئاخر کوردستان له‌ڕووی بونیادی سیاسی وسه‌ربازی و کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی و ئابورییه‌وه‌ به‌جۆرێک به‌رده‌وامه‌، که‌بووه‌ به‌ به‌شێک له‌دونیای نوێ، بۆیه‌ فره‌یی له‌سه‌رچاوه‌ی داهاتی کوردستان، وه‌گه‌رخستنی ئه‌وهێزه‌ مرۆییه‌یه‌، که ‌له‌به‌ر بێکاری و خراپی دۆخی ژیان و گوزه‌ران، خه‌ریکه‌ ئینتیمای نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی له‌ده‌ست ده‌دات . دیاره‌ وه‌گه‌ڕخستنی ئه‌و هێزه‌ مروییه‌ش که‌گه‌وره‌ترین سامانی نیشتمانیه‌، سه‌ر‌پێخستنه‌وه‌ی ئینتیمای نیشتمان پاریزی و ڕێکخستنی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌، که‌ لۆژیکی مه‌ده‌نیانه‌ی سیاسه‌ته‌.

+ سه‌ردار عه‌بدوڵا   كێشه‌ی هه‌ره‌ گه‌وره‌ی مرۆڤ له‌ كاتی بڕیاردان له‌هه‌ر شتێك به‌رچاوڕوونی و تێگه‌یشتنه‌، هه‌ربۆیه‌ هه‌ر كه‌موكورتییه‌كی له‌م بابه‌ته‌ بێ سێ و دوو حوكم و بڕیاری نادروستی لێده‌كه‌وێته‌وه‌ و زۆرجاریش بێ ئه‌وه‌ی به‌خۆی بزانێ گه‌وره‌ترین خزمه‌تی به‌ خۆڕایی پێشكه‌ش به‌ نه‌یار یان دوژمنه‌كه‌ی كردووه‌. ئه‌وه‌ی زۆر مایه‌ی سه‌رنج و جێی داخیشه‌ كه‌ نه‌خۆشییه‌ به‌شێكی یه‌كجار زۆری سه‌ركرده‌ و ڕۆشنبیر و میدیاكاری ئێمه‌ و له‌وێشه‌وه‌ به‌شێكی زۆری چالاكه‌كانی فه‌یسبوكیشی گرتۆته‌وه‌. زۆر به‌داخه‌وه‌ كه‌ نموونه‌ ئه‌و نه‌خۆشییه‌ی سه‌ره‌وه‌ یه‌كجار زۆرن، به‌ڵام ته‌نها به‌سی تازه‌ترینیان ده‌كه‌ین، كه‌ به‌شی خۆی ترسناكه‌. دوێنێ له‌ هه‌ولێری پایته‌خت ته‌قه‌ كرا، جێگری سه‌ركونسوڵی توركیا و چه‌ند كارمه‌ندێكی كونسوڵخانه‌كه‌ و هه‌روه‌ها چه‌ند هاووڵاتیه‌كی كوردستانیش بوونه‌ قوربانی. یه‌كسه‌ر بازاڕی شایی و لێدوان و ته‌حلیل و به‌زمی سه‌یروسه‌مه‌ره‌ وه‌ك هه‌میشه‌ گه‌رم بوو. ١- هه‌ندێ له‌ دڵسۆزان، كه‌وتنه‌ شایی و باسی تۆڵه‌كردنه‌وه‌ی شه‌هیدكردنی هه‌ڤاڵی سه‌ركرده‌ دیار غه‌ریبیان كرد، كه‌ ئه‌مه‌ بێ ئه‌وه‌ی به‌خۆیان بزانن تۆمه‌تباركردنێكی بێبه‌ڵگه‌ و خراپی (PKK) بوو. ٢- كۆمه‌ڵه‌كی دیكه‌ یه‌كسه‌ر كه‌وتنه‌ ته‌حلیلی خه‌یاڵیی و ده‌زگای پاراستنیان تاوانبار كرد، ئاخۆ ئازیزان، ده‌بوو یه‌ك تۆز به‌دیققه‌تتر بوونایه‌، داخۆ بواری هه‌ره‌ سه‌ره‌كیی كه‌ تێیدا تا ئێستا پارتی، مه‌سروور بارزانی وه‌ك سه‌ركه‌وتوو و به‌هێز پیشانداوه‌، بواری ئه‌منی و پاراستنی ئه‌منییه‌ته‌، داخۆ چۆن له‌ یه‌كه‌م هه‌فته‌ی ده‌ستبه‌كاربوونیدا وه‌ك سه‌رۆكوه‌زیران له‌ بواره‌كه‌ی خۆیدا زه‌بری وا گه‌وره‌ی لێده‌ده‌ن؟ ٣- به‌شێكی دیكه‌ دیسانه‌وه‌ له‌وپه‌ڕی په‌رۆشیی و دڵسۆزییه‌وه‌ قسه‌یان كرد، كه‌وتنه‌ باسی ئه‌گه‌ر و سیناریۆ چاوه‌ڕوانكراوه‌كان، لێره‌شدا باسی خراپترین سینارێۆكانیان كرد، دیاره‌ ئه‌م زاتانه‌ مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌ بوو كه‌ نابێ بیانوو بده‌یه‌نه‌ ئه‌ردۆغان و میت و ده‌وڵه‌تی توركیا، تا په‌رچه‌كرداری خراپیان هه‌بێ، به‌ڵام كێشه‌ی ئه‌م گرووپه‌ش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ نازانن ئه‌م كاره‌ش خزمه‌تێكی خۆڕاییه‌ كه‌ پێشكه‌ش به‌ میتی توركیا ده‌كرێ. ده‌پرسن چۆن؟ بفه‌رموون له‌گه‌ڵ ته‌نها یه‌ك لایه‌نی خراپی ئه‌مجۆره‌ ره‌فتاره‌تان: هه‌ر ده‌زگایه‌كی موخابه‌راتی پێشكه‌وتو، دیراسه‌ی هه‌موو ره‌فتار و په‌رچه‌كردارێك ده‌كات، هی سه‌ركرده‌كان، میدیا، خه‌ڵك، لێره‌وه‌ ده‌توانێ بزانێ به‌رامبه‌ر چۆن بیر ده‌كاته‌وه‌؟ چاوه‌ڕوانییه‌كانی چین؟ چی قبووڵ ده‌كات؟ چی قبووڵ ناكات و په‌رچه‌كرداریی چۆن ده‌بێت؟ له‌وه‌ده‌ستهێنانی وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ و ده‌یان پرسیاری دیكه‌، ئه‌و ده‌زگایه‌ لێره‌شدا باسی میت ده‌كه‌ین، ده‌توانێ بزانێ كورد چۆن بیر له‌م ڕووداوه‌ ده‌كاته‌وه‌؟ جه‌بهه‌ی داخیلی كوردستان چۆنه‌؟ كورد ئاماده‌یه‌ سازش بكات یان نا؟ ئایا كورد چ وه‌ك میلله‌ت و چ وه‌ك میدیا و سه‌ركرده‌ سیاسییه‌كان تاچه‌ند چاوه‌ڕێی په‌لاماری سه‌ربازیی ده‌كه‌ن و تا چه‌ندیش قبووڵی ده‌كه‌ن. ئایا هه‌موو ئه‌مانه‌ خزمه‌تێكی خۆڕایی نین، كه‌ ئه‌گه‌ر خۆمان وا به‌خۆڕایی پێشكه‌شیان نه‌كه‌ین ئه‌وا به‌ده‌یان ملیۆن دۆلاریان پێوسیت نیه‌ تا وه‌ده‌ستی دێنن؟ لێره‌وه‌ هه‌مووتان ده‌پرسن: ئه‌ی چی بكه‌ین؟ پرسیاره‌كه‌شتان زۆر ڕه‌وا و عه‌قلانییه‌. له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێم: تكایه‌ كه‌مێك ئارام بن تا ته‌پوتۆزی به‌زمه‌كان ده‌نیشنه‌وه‌. ئێوه‌ چوزانن كرده‌وه‌كه‌ ده‌ره‌نجامی كێشه‌یه‌كی دیكه‌ی دوور له‌ سیاسه‌ت نیه‌؟ منیش نایزانم. ئێوه‌ چوزانن، ئه‌مه‌ پیلانێكی توركیایه‌ و هاوكاری ناوخۆییشی هه‌یه‌؟ ئێوه‌ چوزانن (PKK) له‌ تۆڵه‌ی هێرشه‌ دڕندانه‌كانی توركیایه‌ بۆ سه‌ر باشوور؟ له‌ دۆخی وادا كه‌سێتی و سه‌ركرده‌ و تاكی به‌هێز و دانا و ژیر ناكه‌وێته‌ ناو شه‌پۆله‌كه‌وه‌ و ته‌حلیل و ته‌فسیر بڵاو ناكاته‌وه‌، ده‌بێ بۆ خۆی و بۆ ناوخۆ بیكات، ئه‌ویش به‌مه‌به‌ستی وه‌ده‌ستهێنانی به‌رچاوڕوونی و تێگه‌یشتنی ته‌واو كه‌ ده‌بێته‌ مایه‌ی گه‌یشتن به‌ حوكم و بڕیاری عه‌لانیی كه‌ ته‌نها و ته‌نها خزمه‌ت به‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ باڵاكانی خۆمان بكات، نه‌ك دوژمنان. ئاخر ئازیزان له‌ دۆخی وادا نابێ دوژمن بزانێ تۆ چۆن بیرده‌كه‌یته‌وه‌، چاوه‌ڕوانی چیت، ده‌بێ به‌ بێده‌نگییت دوچاری حه‌په‌سانێكی بكه‌یت، كه‌ هه‌زار ویه‌ك حیساب بۆ هه‌ر په‌رچه‌كردارێكی خۆی بكات.. ڕێز و حورمه‌ت خۆشه‌ویستیی بێپایانم بۆ یه‌ك به‌ یه‌كتان، تكایه‌ له‌مجۆره‌ دۆخانه‌دا با كه‌مێك ئارام بین، تا ته‌پوتۆزه‌كه‌ ده‌ینشێته‌وه‌ به‌ڕوونی كێشه‌كه‌ و ورده‌كارییه‌كانی ده‌بینین، ئینجا به‌به‌رچاوڕوونیه‌وه‌ ده‌زانین چی بكه‌ین.  

+ ئاسۆ حاجی  - هەموو ئاماژەکان بۆ پەکەکە دەچن،پەکەکە گوتی ئەوان ئەو کارەیان نەکردووە،خۆ ئەگەر نەشیان کردبێ ئەوە گەفەکانی پەکەکە لە تورکیا و راگەیاندنی کەتیبەکانی پاراستنی جەوهەری باشوری کوردستان ئەو کەلێنەی دروست کرد لایەنی دیکە دەست بوەشێنن و ئامانجی خۆیان بپێکن و کردە تیرۆرستیەکەش بە سەر پەکەکە ساغ بکەنەوە. - لە دوای پەکەکە شیمانەکان بۆ ئێران دەچن چونکە وەک دەڵێن ئێران بە هەبوونی پەیوەندی بەهێزی نێوان هەولێر و ئەنقەڕە قڵسە،بۆ ئەنجامدانی کارێکی وا ئێران ئەگەر بە خۆشی ئەنجانی نەدا ئەوە کەس و لایەن هەن وەک ئەرک ئەو کارە بۆ ئێران دەکەن. - ئەولایەنەی کەس باسی ناکا دەزگای موخابەڕاتی عێڕاقیە کە رەنگە ئەنجامدانی کارێکی وا خزمەت بە ستراتیژی ئەو لایەنانە بکات کە لە عێڕاق باڵا دەستە و قسەی دەڕوا،ئامانجەکەش ناشیرین کردنی حکومەتی کوردستان بێ و دۆخی سەقامگیر و ئارامی بخرێتە ژێر پرسیار و جگە لە هەوڵدان بۆ تێکدانی پەیوەندی نێوان ئەنقەڕە و هەولێر ئامانجی دیکەیان ئەوەیە کە نوێنەرایەتی وڵاتان لە کوردستان بترسێنن. - هەر سێ ئەو لایەنەی سەرەوە ئێران و عێڕاق و پەکەک لە خاڵێک دەگەنەوە یەکدی کە لەو ناوچەیە تەواوکەری یەکترن و ئامانجی هاوبەشیان هەیە و پێکەوە کار دەکەن و تەواوکەری یەکترن،بۆیە ئەوەی وەک پرسیار دەمینێتەوە ئەوەیە کامە لایەن کارەکەی جێبەجێکردووە؟