+ سالار مەحمود   لەهەرسێ ئاستی سیاسی و ئابوری و یاساییدا هێشتا گرفت و ئاسۆی دەربازبوون لە ئاستەنگیەکان هەیە. گرەنتی دەربازبوون گەڕانەوەیە بۆ گفتوگۆی راشکاوو نیازی گەیشتن بەچارەسەر بەلەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی خەڵک و بەردەوامی موچە و دەستکردن بەچاکسازیی.. لەدوایین دوو سەردانی سەرۆکی هەرێم بۆ لای سەرۆککۆمارو پەیامی فرەنساو بەریتانیا بۆ گەیشتن بە رێکەوتن لەنێوان بەغداو هەرێم دەلاقەی  نوێی لەنێوان هەردوو لادا کردۆتەوە. دۆخەکە بە تێڕوانینی رابروو سەختە بەردەوام بوونی. دانانی پارێزگارێکی کورد بۆ کەرکوک و پڕ کردنەوەی پۆستەکانی کورد لەبەغدا دوای دانانی وەزیری داد و دروستکردنی ژووری هاوبەش لایەنە کوردستانیەکان لەبەغدا و بەتایبەتی هاوپەیمانی لایەنە کوردستانیەکان لەپەرلەمانی عیراق پێگەی کوردستان بەهێز دەکات. لەهەمان کاتدا گرەنتی بەردەوامی پشکی کوردستان لە بودجەی عیراقدا دەکات کە بەم جۆرەی ئێستا بەشێک لەهێزە عێراقیەکانی نیگەران کردوە. دورخستنەوەی بەڵای ململانێی ئێران و ئەمریکا پەیوەستە بە یەکگوتاری هەرێم و بەغدا، جوڵە دیبلۆماسیەکانی سەرۆک کۆماری عیراق لەناوچەکەو جیهان و سود وەرگرتنی کوردستان لەو پێگە دەستوریە کوردستان دەباتەوە ناو مەحفەلی نێودەوڵەتی و دەستێوەردانەکانی وڵاتان ئەستەم دەکات. پەیوەندی نێوان هێزە عیراقیەکان بەناسنامەی مەزهەبی و تایفیانەوە لە ئاڵۆزیەکی قوڵدایە، ئەمەش وای کردوە نەتوانن گەلەکۆمەی مەترسیدار لەسەر مافە دەستوریەکانی هەرێم بکەن، بەڵام هەر کۆدەنگیەکی کوردستان ئەوان کۆدەکاتەوە وەک ئەوەی لەکەرکوک لەخۆپیشاندانی کۆنە بەعسی و شۆڤێنیەکاندا خۆی بینیەوە. لەبەر ئەوە گرتنەبەری دیبلۆماسیەتی نەرم میکانیزمێکی گونجاوترینە بۆ سود وەرگرتن لە دەرفەتەکان. دەستگرتن بەچارەسەری دەستوریەوە بەشێک لە لەدەستچوەکانی ناوچە دابڕاوەکان دەگەڕێنێتەوە.  دۆخی ئێستای عیراق دەرفەتی گەورەو ئاستەنگی گەورەی تێدایە، بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی نیشتمانی لەلایەن هێزە کورستانیەکان بەتایبەتی دوو هێزە باڵا دەستەکە، دەرفەتەکان زاڵ دەکات بەسەر ئاستەنگە هەمیشە بەردەوامەکاندا.

+ جەعفەر عەلی   فەرھاد پیرباڵ، ناوێکی  دیاری ناوەندی ئەکادیمی، ئەدەبی، ھونەری و رۆشنبیری کوردستانە. لەم چەند ساڵەی دواییدا ئەم ناوە ھەرچی زیاتر زەقبۆتەوەو خەریکە دەگۆڕێ بۆ دیاردەیەکی جیاواز لە بنەڕەتە ئەکادیمی و ئەدەبی و رۆشنبیرییەکەی.  لە ئێستادا فەرھاد لە یەککاتدا پێماندەڵێت؛ ئەخلاق و بەھا گرنگن دەبێ پارێزگاریان لێبکرێ، کەچی پەلاماری دوور لەو بەھا ئەخلاقیانە دەکاتە سەر دەرەوەی خۆی. بۆ من گرنگ نییە دەرەوەی خۆی کێیە، سەر بە چ نەتەوەو ئایین و حیزبێکی سیاسییە، ئەوەی گرنگە، پەلاماری دوور لە بەھای مرۆیی و ئەخلاقییە بە مانا کۆمەڵایەتییەکەی. فەرھاد نوسەرە، نوسەرێکی دیاریش، دەیان کتێبی ئەدەبی و مێژوویی و رۆژنامەوانی نوسیووە، بەڵام لە بری پاراستنی کتێب، بە دەبەی پڕ لە بەنزینەوە پەلاماری بەھای کتێب و ماڵی کتێب دەدات، گڕ لە جوانی وشە و رستە و باڵای کتێب بەردەدات. لەوە تێدەگەم فەرھاد بۆ ھەر یەکێک لەم کارانەی دەیکات پاساوی خۆی ھەیە، بەڵام ئەم پاساوانە ناتوانن بە فۆرمی بیرکردنەوە و پەلامارەکانی ئەو رازیمان بکەن و ئەستۆپاکی و بێگوناھی ئەومان لە بەرامبەر ئەم کارە نەشیاوانەی بۆ بسەلمێنن. ئەگەر فەرھاد لە دەرەوەی کۆنتڕۆڵی ناوەکی خۆی، وەک پەرچەکرداری دۆخێکی دەروونی ناجێگیر پەنا بۆ کاری لەمجۆرە دەبات، ئەرکی دەزگا کۆمەڵایەتی و تەندروستییەکانی ھەرێمە، چارەسەری بۆ بدۆزنەوە. ئەگەر گەرەکییەتی لەڕێی ئەم ستایلی کارکردن و ھێرشکردنەوە، شتێک لە دونیای سیاسی و کۆمەڵایەتی و دادوەری ھەرێم بگۆڕێت و ناچار بە گوێگرتن لە داوا و مافەکانی بکات (کە بەردەوام جەخت لە پێشێلکردنی مافە کۆمەڵایەتی و دارایی و رۆشنبیرییەکانی دەکاتەوە)، دیسان ئەم فۆرمی کارکردنە ھێزی ناچارکردنی ئەم پنتانەی دەسەڵاتی بە ھێنانە ژێربار نابێت، نەک بۆ چارەسەرکردن، بگرە بۆ گوێگرتن لە کێشەکانیشی، چونکە ئەو، کاتێک پەلاماری نێچیرڤان دەدات، ھەمانکات خۆی بە قوربانی مەسعود بارزانی دەکات و لەگەڵ ناوھێنانی ھەڵدەستێتە سەرپێ و وەک باوکی خۆی دەیناسێنێ. لە ئێستادا پیرباڵ بەرەو ئەوە ھەنگاو دەنێت وەک مرۆڤێکی دەروون نەخۆش بچێتە نێو مێژووی ئێمە و دوور نییە ھەر بەم ھۆکارەش بچێتە دونیاکەی ترەوە، وەک چۆن بەشێک لە بیرمەند و فەیلەسوف و ھونەرمەندانی گەورەی جیھان، کۆتاییەکانی ژیانیان بە شڵەژانی دەروونی و دواتریش شێتی و ئینجا مردن بەڕێکرد. بە دووری نازانم پیرباڵ، نێگەتیڤانە نمایش، یان مەشقی کۆپیکردنەوەی ئەم ستایل و فۆرمی ژیانە بکات. بۆ فەرھاد زۆر گرنگە بەردەوام چاوەکان، زومی کامێراکان لەسەر قسە و جوڵەکانی ئەو بن، رووبەرە فراوانەکەی سۆشیال-میدیا داگیربکات و ھەموو سەرنجەکان لەسەر جوڵەکانی ئەم بوونەوەرە کۆببنەوە، کە خەریکە دەبێ بە تازەترین دیاردەی ناو کۆمەڵگەی ئێمە و ناوی (فەرھاد پیرباڵ)ە.  ئەو ئیتر بۆی گرنگ نییە چی دەڵێت، جنێو بە کێ دەدات، لە کوێ لە ناوەڕاستی شەقامێکدا دەوەستێ و پڕ بە زاری ھاوار دەکات، لە کام بەرنامە دەبێتە میوانی ناوەخت و ئاگر لە چی و لە کوێ بەردەدات. ئەوەی لە ئێستادا بۆ ئەو لە ھەر بابەتێکی دیکە گرنگترە، ئەوەیە؛ باس بکرێ، خۆی پاڵەوانی یەکەم و بێ رکابەری نێو رووداوەکان بێت، سەردێر و ناوەندەدێر و دوادێر ھەر خۆی بێت. گومان لەوەدا نییە، ھەڵسوکەوت و کارەکانی ئێستای فەرھاد، لە کاری مرۆڤێکی ئاسایی ناچن، حاڵەتێک، دۆخێکی دەروونی ناجێگیر لە پشتی پاساودانەوەی رەفتار و قسەکانیدا ئامادەن. ئەگەر ئەوە راست بێت، واتە پیرباڵ لە دۆخی نێوان (نەشێتی) و (نەعاقڵی)دایە، ئەو ھەنگاو بەرەو لە دەستدانی عەقڵ دەنێ و پێویستی بە چارەسەرە، چارەسەری ئەویش بەم دەسەڵاتەی کە ھەیە ناکرێ، چونکە خودی دەسەڵات خۆی لە دۆخێکی عەقڵی باشدا نییە و پێویستی بە چارەسەرە. گرنگە دۆست و ھاوڕێ نزیکەکانی فەرھاد لەم دۆخەدا ئەگەر کارێکیان بۆ دەکرێت، یان دەتوانن بە قازانجی ئارامکردنەوەی دەروونی و کۆمەڵایەتی ئەو کارێک بکەن، ھاوکار و یارمەتیدەری بن. پیرباڵ قەڵەمێکی دیاری ناو دونیای رۆشنبیری ئێمەیە، ئەو لە ئێستادا مرۆڤێکە لە نێوان دونیای شێتی و عاقڵیدا دێت و دەچێ، لە یەککاتدا دەشێت قسەکانی ھەم وەک قسەی مرۆڤێکی ئاسایی، ھەم وەک قسەی مرۆڤێکی نائاسایی وەربگیرێت، ئەو لە ئێستادا، نە لەگەڵ دەسەڵات، نە لە دەرەوەی دەسەڵاتدایە، ئەو لە ھەر شتێک زیاتر خەریکی لەناوبردنی خۆی و سوتاندنی دونیا تایبەتەکەی خۆیەتی، خەریکی گەورەکردنەوەی ئەم رۆحی تۆڵە و پەلامارەیە، کە بە جۆرێک لە جۆرەکان لە دونیای دەرەوەی خۆیەوە پەلاماری دونیا تایبەتەکەی ئەویان داوە.  ھەستکردن بە ستەم لەلای پیرباڵ بۆتە بابەتێکی ھەمیشە ئامادە و ھێزی زاڵبوون بەسەر ئەم بابەتە و پشتگوێ خستنی نییە، ئەو کاتێک لە قوڵایی ئەم ھەستکردن بە ستەمەوە دەزگایەکی قەزایی سەربەخۆ و ئازای بێلایەن نابینێ بۆ گێڕانەوەی مافەکانی (وەک خۆی دەڵێت), ئیدی بە شێوازی تایبەتی خۆی و بە ھێزی دەست و بازوو و شەخسی خۆی، رووبەڕووی ستەمکار دەبێتەوە. ئیدی بۆ ئەو بایەخێکی نابێ ستەمکار ناوی چییە، کوڕی کێیە، سەر بە کام بنەماڵە و ماڵی سیاسییە، دەشێت ئەم ستەمکارە سەرۆکی حکومەت، یان ژنێک، یان ماڵی وەفایی بێت. واتە فۆرمی رەفتار و قسەی فەرھاد، بریتییە لە دادگاییکردنی سیستمێکی قەزایی، کە ھێزی بەرگری لە مافی ستەملێکراوانی لە دەستداوە، راستتر ئەم ھێزەی ھەر نەبووە.  ئەو خەریکە دەبێتە مرۆڤێکی جیاوازتر، جیاواز لە پیرباڵەکەی جاران، جیاواز لە فۆرم و ستایلی کارکردن، جیاواز لە دەرکەوتن و خۆدەرخستن، جیاواز لە نمایش و گوزارشت لە راستی و حەقیقەت. زمان، قسە، رەفتار، فۆرمی ئەم رۆحی یاخیبوونەی کە ھەیبوو، ھەموویان جیاوازترن. ئەو کوڕی کۆمەڵگەکەیەتی، لە نێو ئەم پەروەردە و کولتورەدا ھاتووە و گەورە بووە، دیارە بەڕێکردنی بەشێکی تەمەن و چەند ساڵ خوێندن لە وڵاتێکی ئەوروپایی راقی، مانای کۆتاییھێنان و دابڕانی یەکجارەکی لەم پەروەردە و کولتورە داخراو و نەریتییە نییە، کە ھەیە، ھەروەکچۆن بوونی ئەم کولتورە داخراوەش پاساوی ئەوە ناداتەوە، کە ھەمووان ببین بە پیرباڵ.  لە بڕوای مندا، پیرباڵ پێویستی بە سەرلەنوێ دروستکردنەوە ھەیە، دەبێ بگەڕێنرێتەوە، نەک ئازار بدرێ و ھێندەی دی وێران بکرێت. ئایا دەسەڵات و کۆمەڵگەی ئێمە ھێزی ئەوەی دەبێ، پیرباڵ لەم دۆخە ناجێگیرە دەروونی و کۆمەڵایەتییە دەرباز بکات و فەرھادی مامۆستای زانکۆ و نوسەر و ئەدیبمان لە فۆرمە راستەقینە و رۆحە پڕ لە یاخیبوونە جوانەکەی خۆی پێببەخشێتەوە.

+  لوقمان حاجی قادر     بەدەر لە پێداهەڵدان، دكتۆر بەرهەم كەسایەتییەكی سیاسی و دپلۆماتكارێكی سەركەوتووە، لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە و جیهانیش تاڕادەیەكی زۆر هەروا ناسراوە، بەڵام بەپێچەوانەی ئەوەی كە كورد لەهەمووكاتێك زیاتر پێویستی بەكەسانی دبلۆماتكاری سەركەوتووە،  دەبوایە  دكتۆر بەرهەم و هاوشێوەكانی لەدەرەوەی ئاراستە باوە حزبیەكە، بایەخێكی زیاتریان پێدرابایە و هاوكاری بكرانایە، بەڵام بەداخەوە هەندێك لەسیاسییەكان لەم سەركەوتنەی ئەو، تووشی فۆبیا بوون و هەندێكی دیكه‌شیان زیاتر لەوە تووشی كینەیەكی موزمین بوون، هەر بۆیە دژی دكتۆر به‌رهه‌م، به‌ زه‌ڕه‌بینه‌وه‌ بە شوێن هەنگاوەكانیه‌وه‌ن، تا ڕقی خۆیان لە ڕێگەی دژایەتی كردنییەوە بڕێژن.    ئەشێت لەناو سیاسییەكان و لەدونیای حزبایەتی لەباشوور پربێت لە كێبەركی و ناشەریفانە و بۆ لەمەحەكدانیش بەرژەوەندی و گیانی تۆڵەكردنەوە و ئیره‌ییبردن سەرچاوەی ئیلهام بێت، بەڵام گرفتی گەورە لەوێوە دەست پێدەكات، كە كەسە خۆ بەئەكادیمیست و ناڕازییەكانیش بكەونە جوینەوەی قسەی ئەو سیاسیانەی كە بەردەوام شەڕی سەپاندنی شەرعیەتی شۆرشگێری لەدژی خەڵك ئەكەن. بۆیە ئەبێت چەند جێگەی گاڵتەجاری بێت، دكتۆربیت و ڕەخنەی ئەوە لەدكتۆر بەرهەم بگریت كە بەشداری خەباتی شاخی نەكردوە، ئاخۆ ئەبێت چەند بێ ئەرزش بێت ئەو بۆچونانە لای گەنجێك كە سەرەتای ڕاپەرین تەمەنی  10 ساڵ بووبێت و ئێستا 35 ساڵ بێت و تۆ پێبڵێت، زێده‌ماف (ئیمتیاز)  و شۆرشگێرێتی بۆ فڵانە، چونكە بەشداری هەموو شەڕەكانی حیزبی كردوە بەشەری براكوژیشەوە، بەڵام فڵان جێگەی ڕەخنەیە، كە ڕۆڵی هەبووە لەوەی كە تاڵەبانی لە ڕێگەیەكەوە بگەرێتەوە بۆ كوردستان كە ببێتە هۆی كوژاندنەوەی شەری ناوخۆ. چەند ناشرین و قێزەونە ئەكادیمیستێك بنێشتی جوراوی دەمی سیاسییەكی فاشیل بجوێتەوە و بەنرخی ڕەخنەش بەخوێنەری بفرۆشێتەوە، چەند بەئازارە تۆ دژی سیاسەتی بەبنەماڵەییكردن بدوێت و ئەگەر سیاسییەكیش منداڵەكانی خۆی دوربخاتەوە، تۆ لەبری دەستخۆشی وەك گومان پرسیاری لەسەر دروست بكەی، چەند جێگای شەرمە، تۆ خۆت بەكەسێكی دیموكراتخواز بزانیت داوای تازەگەری بكەیت، بەڵام چاوت ئەوەنده‌ نەبینێت كە 28 ساڵە زۆربەی دەسەڵات لەدەست ئەوانەدایە كە بەشەرعیەتی شۆرشگیرێتی ئەم دۆخەیان دروست كردوە، كەنەك خەڵك تەنانەت خۆشیان ڕەخنەیان لێی هەیە.  من نازانم ئەو دۆخە بۆ وایكردووە هەندێك توشی فۆبیای دكتۆر بەرهەم بن و ناخیان پربێت لەڕق و كینە و كوێرانە دژایەتی بكەن، لەوەش تێناگەم ڕیزبەندی گەندەڵكاران سەرباری ناكۆكییەكانیان چۆن ئاوا سەركەوتوون لە یەكبوونیان لەدژی ئەو، بەڵام وەك ڕۆژی ڕووناك لێم دیارە،  ئەوان دەزانن كە دكتۆر بەرهەم تاوه‌كو ئێستا له‌ خانووە كۆنەكەی ماڵی باوكی ئەژی، لێم دیارە و زەڕبینەكانی ئەوانیش دەستەوسانن هیچ شتێكی دیكه‌و له‌وه‌ش زیاتریان نییە بۆ ووتن. لەڕابردوو لەهەموو تەمەنی حكومەتی هەرێم، دكتۆر به‌رهه‌م دووساڵ شانسی ئەوەی هەبوو سەرۆكی حكومەتی بەربكەوێت، ئەو دووساڵەی ئەو بەنیوەچڵی حوكمڕانی كرد،  جگە لەوەی بەشێكی زۆری پارتی و نیوەی حزبەكەی خۆشی دژی بوون، بەڵام لەهەموو كابینەكان سەركەوتوتر بوو، لە چەند مانگی ڕابردووی پۆستی سەرۆك كۆماریش، بەشاهیدی دۆست و نەیاران،  نموونەیەكی سەركەوتووی نیشان داوە، بەڵام سەرباری ئەو ڕاستیەش لە دووساڵی كابینەی حكومەتی هەرێم، تەنانەت ئەوانەش لە ئۆپۆزیسۆن دژی وەستانەوە كە بەردەوام بەناو شەڕی دەستاودەستكردنی دەسەڵاتییان كردبووە درووشمی سەرەكییان، ئەوان كەڕەخنەی ئەوەیان دەگرت ئەبێت دەسەڵات لەبندەستی بنەماڵە بارزانی دەرێنن، دیسان لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار بەشێكی زۆری ئەوەی خۆیان بەخاوەنی تێزی دەستاودەستكردنی دەسەڵات دەزانی. چوونە سەنگەری پارتییەوە لەدژی، ئێستاش سەرباری ئەو دابەشكارییە حزبییە، سەرباری درێژه‌دان بە بێ‌ موچەیی و نەبوونی ئاسۆیه‌كی ڕوون، سەرباری ئەو هەموو گەندەڵییەی نكۆڵی ناكرێت، سەرباری ئەوەی خەڵك بەفەلاكەت براوە و كوردستان پڕكراوە لەدەرمانی ئیكسپایەر و بەبەرچاوی خەڵكەوە داهاتی ژێرزەمین و سەرزەمینی ئەم ووڵاتە دەبرێت، سەرباری ئەوەی سیاسەتی هەڵە، بووە هۆی لەدەستدانی لەسەدا پەنجای خاك، سەرباری بادانەوە بۆ بەغداد و ڕێككەوتن لەگەڵ حەشد، سەرباری بەفەنابردنی هێزی ئۆپۆزیسۆن و بێ‌ ئومێدكردنی دەنگی شەقام، كەسانێك هەموو خەمیان هاتۆتە سەر ئەوەی چۆن كون و كەلەبەرێك بدۆزنەوە و لەوێوە پلارێك بگرنە دكتۆر بەرهەم، جانازانم ئەمپلارگرتنە بۆ ڕازیكردنی دڵی خەڵكی دیكه‌یه‌، یان هەر بۆخاڵیكردنەوەی ڕق و كینەی ناخیانە، بەڵام هەرچۆنێك بێت و هەركامێكیان بێت، دڵنیام لەوەی تێكەڵ كردنی كارتەكان، خۆ خەریك كردنی خه‌ڵك له‌وه‌ی برەو بەگیانی ڕق كینە بدرێت، خزمەت بەتێپەراندنی ئەم دۆخەناكات و لە قازانجی دۆخی نەخوازراوە، بۆیە هەقە ئەوانەی بڕوایان بە خۆیان هەیە و ئامانجیان چاكەسازییە، ڕێگە بەخۆیان نەدەن ببنە بەشێك لەئەجیندای ئەو سیاسیانەی، نەبۆ ئایندەو نەبۆ ئێستاش، تڵپاتی ته‌ڕیان تێدا نه‌ماوه‌.  

+ هەردی عباس   وابیر بكەرەوە لە پڕێكدا هەواڵت پێبدەن و پێتبڵێن ئەوە ناوی بەڕێزتان لەلایەن سەرۆكی عالیمەقامی حیزبمانەوە، یاخود ئەولادەكانی ”خوالێخۆشبوو”، پەسەند كراوە بۆ دانیشتن لەسەر كورسی یەكەمی وەزارەت، مژدەبێ، داڵی وەزارەت لەسەرشانی بەڕێزتان نیشتوەتەوە. لێرەدا مرۆڤ گەر دارای لانیكەمی ئاوەز بێت، ڕاستەوخۆ بێ یەكودو پرسیار ئەكا، بێزەحمەت كام وەزارەت؟  ڕاستیەكەی زۆربەی وەزارەتەكانی حكومەت شەخسی وەزیر ڕەنگبێ تەنها پێویستی بە جۆرێك كارامەیی  لە بەڕێوەبردندا هەبێت، بۆ ئەوەی كاروباری وەزارەتەكەی بەڕێبخات، ” گەرچی لە دنیادا پسپۆڕی مەرجێكەو ناتوانرێت لەبیر بكرێت، مەگەر پەكیان لەسەر كەسیاتیەكی ئیداری دەگمەن كەوتبێت”. تۆ سەیركە كاری زۆربەی وەزارەتەكان تا ڕادەیەك ئاشكرایەو هێڵەگشتیەكانی كاركردن ڕوونن، بەنموونە بنەمای كاركردنی وەزیری ناوخۆ بریتیە لە پاراستنی ئاسایشی خەڵك و وڵات، هی كارەبا بریتیە لە دابینكردنی ئەو كارەبایەی كە خەون و مەرازی هەموو كوردێكە،  وەزیری داراییش ڕێك دەتوانێ زۆركردنی داهات و ڕێگریكردن لە گەندەڵی و بەفیڕۆدان بكاتە بنەمای كاكردن و، زۆربەی وەزارەتەكانی تریش هەروا، ئیتر چۆن و كەی، ئەوە وردەكاری و كاری ڕۆتینی ڕۆژانەی وەزارەت و وەزیرەكە دیاری دەكەن. ئەی وەزیر و وەزارەتی پەروەردە؟! بەڕاست هیچكێ هەیە بە ئاسانی و لەخۆوەڕا بتوانێ یا بزانێ بنەمای كاركردنی دروست بۆ وەزارەت و سیستەمە پەروەردەییەكە دیاری بكات؟ گەر كابرا خاوەن ڕوئیاو ستراتیجی تایبەتی خۆی نەبێت بۆ دامەزراوەی یەكەمی پەروەردە، كە بێشك لە ئەنجامی پرۆسەیەكی كاركردن و خوێندنەوەی دورودرێژەوە دێتە بەرهەم. وەڵامە حازربەدەستەكە دەبێ چی بێت؟ نەخوێندەواری ناهێڵی؟ ئەی، ڕێژەی دەرچوونی قوتابی بەرز ئەكەیتەوە؟ پرۆگرامی خوێندن ئەگۆڕی؟ دەی كەسێك كە خاوەن بیری پەروەردەیی دروست نەبێت لە باشترین دۆخیدا ئەوە وەڵامەكانی ئەبێت.  تۆ لە كایەی پەروەردەدا ئیش لەگەڵ عەقڵی ئینسان و چۆنێتی گەشەپێدان و گۆڕینیدا دەكەیت، قەرارە كاریگەری كاركردنی تۆ، ساڵەهای ساڵ ڕەنگبداتەوە لە بیرو ڕەفتاری تاكەكانی ئێستاو ئایندەی دوورمەودای وڵاتدا، ئەمە لە حاڵەتێكدا كە ئینسان بە سروشت بونەوەرێكی ئاڵۆزەو ژیانیش هەنووكە بەشێوەیەكی خێرا لە گۆڕاندایە. هەڵبەت لەبەرچاوگرتنی دۆخی تایبەتی كوردستان، كە هەزارجار زیاتر پێویستی بە كاركردنی بنەمادروست و لێبڕاوانەیە، ئەرك و بەرپرسیاریەتی كەسی یەكەمی پەروەردە چەند هێندەی تریش زیاتر دەكات. كایەی پەروەردە لە هەرێمی كوردستاندا پڕە لە شێواوی و نادادی، غیابی فەلسەفەیەكی پەروەردەیی شیاو بە دۆخی تایبەتی كۆمەڵگەی كوردستانی، كە وەڵامدەرەوەی ئەو پرسیارە جەوهەریە بێت، كە ئایا سیستەمی پەروەردەی ئێمە تاك بەرەو كوێ و چی ئاراستە ئەكات، ئەرێ ئێمە چیمان لەم دامەزراوەیە ئەوێت و چۆن؟ نەبوونی ئەم ڕوئیایە ڕیشەی كێشەكانە، ئاخر هەر لەوەدا كە پەروەردە كێشەی یەكەمی خەڵك و دەسەڵات نیە، ئیدی هەموومان ڕەنجبەخەسار چووین. ڕاستیەكەی ئەوەی لەوڵاتی ئێمەدا دەگوزەرێت جۆرێكە لە خۆخەڵەتاندن و، مومكین نیە بمانگەیەنێتە تۆسقاڵێك ئەنجامی دڵخوا، نەبوەو ناكرێ تۆ بە بیری حیزبی پەتی فرتوفێڵچی، بتوانی ئیدارەی سیستەمێكی پەروەردەیی سەردەمیانە بدەیت، ئاخر حزبایەتی و پەروەردە كوجا مەرحەبا؟! جا چ حزبایەتیەكیش! ئەمە سەرەڕای كێشە قووڵ و دووبارەبووەكانی  وەك خراپی بینای قوتابخانەو ئاستی پیشەیی و بژێوی مامۆستاو نەبوونی پرۆگرامی خوێندنی شیاو و جۆرەها كێشەی تر. تۆبڵێی جەنابی وەزیر لەگەڵ تیمەكەیدا دەمێكە سەرقاڵی لێكۆڵینەوەو دانی پلانی گونجاو بوبن بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخە قەیراناوییەی پەروەردە، یاخود دڵخۆشن بە كارو ڕاوێژی ئەو بەرپرسە بۆینباخدارانەی پەروەردە، كە جگە لە هەبوونی تەزكیەی كادرێكی ناوەنجی حیزب، دەم لە هەبوونی ”ئەزموون”ی دورودرێژیش ئەكوتن، ئەوانەی لە سێبەری حیزبداو بە ناوی خزمەتكردنی پەروەردەوە خەریكی سەفەركردنی موفت و تاڵانكردنی خەزێنەی گشتین. بەحەق یەكەم كاری وەزیر دەبێ دوورخستنەوەی ئەم مەخلووقانە بێت. ئەوەی لە پرۆسەی دانانی وەزیردا باسی نەبو پەرلەمان و  ”نوێنەرانی ڕاستەقینە”ی خەڵكن بوون”هەڵبەت بۆ هەموو وەزارەتەكان وابوو”، كە نەریت وایە ئەوان سیڤی كاندیدی وەزارەتەكانشەنوكەو بكەن. بەڕاست پەرلەمانتێرەكان بۆخۆیان وەزارەتی پەروەردەیان چەن بەلاوە گرنە؟ خۆشبەختانە ڕەچاوی وردو درشتی سیڤی و پاشخانی یەكبەیەكی وەزیرەكانیان كرد؟ یاخود گوێلەمستانە تەنها دەست بەرزدەكەنەوەو تەواو. بە ڕەچاوكردنی پسپۆڕی ئەندامانی لیژنەی پەروەردەی ئەم خولەی ئێستای پەرلەمان وەك بڵێی مانگەشەو سەرلەئێوارە دیاربوو! كەواتە بەس لەبەر ئەوەی پۆستی وەزارەت تیكەیەكی چەورەو  وەك شیرینی و مەكرەمە دەیدەن بە غوڵامی خۆیان، پێدانی جانتای وەزارەت بە كەسێكی ماقوڵ و لێهاتوو ئەگەرێكی قیچەك دوورە. ئێمە لەدڵەوە هیوای سەركەوتن بۆ وەزیری ئایندەی پەروەردە دەخوازین و چیمان لەدەست بێت بۆ پێشخستنی بواری پەروەردە قسور ناكەین، ئاواتەخوازین  پلان و ڕوئیای تەواوی هەبێت بۆ سەرپێخستنەوەی پەروەردەو لەو كەسانە نەبێت كە لە پڕێكا پێیان وترابێت ”سبەینێ دەتكەینە وەزیر”! * ڕاهێنەری پەروەردەیی

+ هیوا سەید سەلیم  بۆ بەشداری لە كۆنفڕاسێكی نێودەوڵەتی كە تایبەت بوو بە (داعش و هۆكاری سەرهەڵدانی و ستراتیژی ڕووبەرووبوونەوەی) كە لە لایەن ناوەندی لێكۆڵینەوەی رۆژئاوا بۆ چەندین كەسایەتی شارەزاو ئەكادیمی و سیاسی لەسەر ئاستی جیهانی رێكخرابوو،هەفتەی ڕابردوو چەند رۆژێك لە رۆژئاوای كوردستان بووین، لە ماوەی مانەوەمان لە رۆژئاوا چ لە چوارچێوەی كارەكانی كۆنفراس هەروەها بەدەر لە كۆنفراس زۆر كەس و لایەنمان بینی، لە نوێنەری شەرڤانەوە بگرە تا بەرپرسی گەورەی سەربازی و ئیداری لە لایەنەكانی ناو ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری وە هەروەها هێزەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری (ئەنەكەسە). لە یەكێك لە دیدارەكاندا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری،  داوایەكی ئاڕاستە كردین ووتی: تكادەكەین ئێوە ببنە باڵوێزی راستیەكان، ئەوەی لێرە بەچاوی خۆتان بینیوە وەك خۆی باسی بكەن و بۆ رای گشتی و خەڵكی تری بگوازنەوە. لە رۆژئاوای كوردستان حزبە كوردیەكان بەسەر سێ بەرە دابەش بوونە، بەرەیەكیان كە پشتیوان و بەشدارن لە ئیدارەی خۆبەرێوەبەری رۆژئاوا، ئەوانەن كە پێشتر لە نێو ئەنجومەنی گەل لە رۆژئاوای كوردستان بوون (تەڤدەم)، وە ئێستا بەرەیەكیان پێكهێناوە بەناوی ئەنجومەنی سوریای دیموكراتی ( مەسەدە) كە هێزەكانس سوریای دیموكرات ( هەسەدە) باڵی سەربازیەتی، وە بەرەی دووەم كە بریتیە لە ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی سوریا ( ئەنەكەسە) ئەوانەن كە دان بە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری نانێن،  بەرەی سێیەمیش كە لەگەڵ هیچ یەك لەم دووبەرەیە نین و دژ بە ئیدارە نین بەڵام بە كرداری تێیدانین وەك پارتی دیموكراتی پێشڤەڕۆ بە سەرۆكایەتی (حەمید دەروێش).  لێرەدا دەڵێین ئەگەر بڕیار بێت ئێمە رۆڵی باڵوێزی راستیەكان ببینین،  دەبێت هەموو ئەو شتانەی بینیومانەوە بیستوومانە وەك خۆی بیخەینەڕوو،  بە تایبەت خاڵی ناكۆكی ئەو لایەنانە، كە وا لێرەدا ئاماژەیان پێدەدەین و دادوەریەكەشی بۆ ئێوە جێدەهێڵین كە بریار بدەن ڕاستیەكان لای كێن؟ ناكۆكیەكانی نێوان دوو ئەنجومەنەكە وەك ئەوەی لە هەردوولامان بیست، بریتیە لە كێشە لەسەر مەرجەعیەتی سیاسی و بەشداری و هەلوێست لە ئیدارەی خۆبەرێوەبەری هێزی سەربازی. هێزەكانی ناو ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دەلێن ( ئەنەكەسە) ئامادە نیە دان بە ئیدارەی خۆبەرێوەبەری بنێت، لە بەرامبەریشدا ئەوەی دووەم دەڵێت داوای شەراكەتی ڕاستەقینە دەكەین و هێزی پێشمەرگەی رۆژ دەبێت بگەڕێتەوە رۆژئاوای كوردستان،  وە دەبێت تەڤدەم پابەند بێت بە یەكێك لە رێكەوتنامەكانی هەولێر یەك یان دوو یان رێكەوتنی دهۆك. ئەنەكەسە ئەندامە لە نێو ئیئتلافی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا كە لە لایەن توركیاوە پشتیوانی لێدەكرێت، بەڕای بەرەی بەرامبەر ئەو ئیئتلافە لە پشتی داگیركاری عەفرین بووە،  بۆیە دەبێت ئەنەكەسە هەڵوێستی خۆیان لەبەرامبەر ئەو ئیئتلافە و داگیركاری عەفرین یەكلابكاتەوە، لەبەرامبەر ئەو داوایەدا ئەنەكەسە دەڵێت: پەیەدە دیدگای سیاسیان ڕوون نیە لە نێوان رژێم و ئۆپۆزسیۆن دەبێت خۆیان یەكلابكەنەوە، ئەوان باوەڕیان بەو سیاسەتەی پەیەدە نیە كە ئیدعای خەتی سێیەم دەكات لە نێوان رژێم و ئۆپۆزسیۆن. خاڵێكی تری ناكۆكی نێوان ئەو دوو بەرەیە بریتیە لە بڕیاری تەجنیدی زۆرەملێ بۆ سەربازی پێكردنی هەر كەنجێكی كچ یان كور بۆ ماوەی ساڵێك و تێبینی ئەنەكەسە لەسەر خوێندن بە زمانی كوردی كە ئەوان لەژێر ناونیشانی ئەوەی بیری ئاپۆچیەتی تێدا زاڵە دژایەتی خوێندن بە زمانی كوردی دەكەن !  هەندێك ڕاستی دیكە كە ئێمە بە چاوی خۆمان لەو سەردانەمان بینیمان،  بریتی بوون لە پاراستنی ئەمنیەتی شارەكان لەلایەن دەزگا ئەمنیەكان وجولەیەكی لەسەرخۆی خزمەتگوزاریەكان و كرانەوە بەڕووی میوانانی دەرەوە بە تایبەت میدیای بیانی. دواجار دەڵێین هەموو ئەو كێشانەی رۆژئاوای كوردستان چارەسەریان ئاسانە ئەگەر خۆیان ملی بدەنێ و حساب بۆ دەستوەردانی دەرەكی نەكەن، كە ئێمە ئەوەمان بە هەموو لایەكیان ووت.

مەسعود حەیدەر حوکمڕانی کورد لە باشووری کوردستان زادەی ویست و ئیرادەی گەلی کوردستان و سەرکردەکانی بوو لە قۆناغێکی سەخت و پڕ لە ململانێ و بەرگری بۆ پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی کورد و ئازادکردنی خاکی کوردستان لە ساڵی ١٩٩٢. ئاڵنگارێکان لەو کاتەوە ھەبووە؛ لەسەر ئاستی ناوخۆ، کورد ئەزموونی حوکمڕانی نەبوو وە سیستمی کارگێڕی دەوڵەتی عێراقی وەکو میرات بۆ ماوەیەو بە قۆناغ بەندی ململانێ سیاسێکانی ناوخۆ رەنگدانەوەی گەورەی دروستکرد لەسەر دام و دەزگاکانی حکومەت و دەسەڵاتەکانی تر بە تایبەتی لە قۆناغی دروستبوونی دوو ئیدارەیی، لەسەر ئاستی دەرەوەش ھەرێمی کوردستان ھەمیشە لە ژێر ھەڕەشەی رژێمی پێشووی بەغداد بوو وە دوو ئابڵۆقەی ئابووری لەسەر بوو یەکێک لەلایەن بەغداد و ئەوی تر لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ھەموو ئەمانە کاریگەری راستەوخۆی ھەبووە لەسەر حوکمڕانی کوردی، جگە لەمانەش ئەحزابی کوردی تێڕوانینێکی ھاوبەشی درێژخایەنیان نەبووە بۆ ھەرێمی کوردستان جگە لە پاراستنی ئەو کیانە سیاسی و جوگرافیایەی کە ھەبووە. لە پاش ساڵی ٢٠٠٥ حکومەتی یەک ئیدارەیی ھەرێمی کوردستان تاوەکو ٢٠١٩ ھەوڵی چاکسازی و ریفۆرمی داوەو بە دوو قۆناغی گرنگ تێپەڕیوە؛ قۆناغی یەکەم گەشەی ئابووری و بوژانەوەو سەقامگیری، قۆناغی دووەم پاراستنی کیانی فیدراڵی ھەرێمی کوردستان و بەرەنگاربوونەوەی ھەموو ئەو ئابلۆقانەی لەسەر ھەرێمی کوردستان ھەبووە.  کابینەی نۆیەمی حکومەتی ھەرێمی کوردستان درێژە پێدەرو تەواوکاری ئیشوکاری کابینەکانی پێشوو دەبێت بە ئیرادەیەکی بەھێزو روئیایەکی نوێ بۆ حوکمڕانی کورد لەلایەن سەرۆک وەزیرانی حکومەتی ھەرێمەوە کە لە ھێڵە گشتێکانی کارنامەی حکومەت جێگیرکراوە. لەگەڵ ئاڵنگارێکان ھەلی زۆر باشیش ھەیە بۆ کابینەی نۆیەم بۆ جێبەجێکردنی کارنامەکەی، گرنگترین ئاڵنگاری ئەمانەی لای خوارەوەیە کە ئاماژەمان پێ کردوون؛ #یەکەم: گەورەترین ئاڵنگاری لە پێش کابینەی نۆیەم دروستکردنی ئاستەنگە بۆ جێبەجێکردنی یاسا بە ھۆکاری سیاسی لە ھەموو ناوچەکانی ھەرێمی کوردستان، بێ سەروەری یاسا پرۆسەی چاکسازی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی وەکو پێویست جێبەجێ نابێت. بۆیە دەبێت حزبەکان ( حکومەت و ئۆپۆزسیۆن) ئاستەنگی سیاسی دروست نەکەن و ئازاری ریفۆرم و چاکسازی قبوڵ بکەن و بەرژەوەندی نیشتمانی رەچاو بکەن. #دووەم: ئاڵنگاری ئابووری یەکێکی ترە لە ئاڵنگارێکان و دوو ئاراستەی ھەیە، لەسەر ئاستی ناوخۆ ، کەم کردنەوەی خەرجی و زیادکردنی سەرچاوەکانی داھاتە نا نەوتێکانە کە پێویستی بە بوژانەوەی کەرتە جیاوازەکانی ئابووری ھەیە، لەلایەکی ترەوە رێککەوتنی ئابووریە لەگەل بەغداد لەسەر ھەموو ئەو دۆسێیانەی بە کراوەیی ماوەتەوەو دەکرێت ببێتە یەکێک لە ھۆکارەکانی بوژانەوەی ئابووری ھەرێم.  #سێیەم: کارکردن لەسەر کەمکردنەوەی کێشەی نیشتەجێبوون ئاڵنگاریەو و لەھەمان کاتیشدا ھەلێکی زۆر باشە بۆ رەخساندنی ھەلی کارو بوژانەوەی کەرتی تایبەت.  #چوارەم: درووستکردن و بونیادنانی تاک زۆربەری سێکتەرەکانی حکومەت دەگرێتەوە و کارێکی لە ڕادەبەدەر قورسە، پەروەردەو فێرکردن بۆ پێگەیاندنی تاک، لە ھەمان کاتدا پەرەپێدانی مرۆیی لە گشت دامودەزگاکانی حکومەت پێویستەو ئاڵنگاریە بۆ داھاتوو. #پینجەم: ئاڵنگاری کارگێڕی ھیچ کەمتر نییە لە دارایی و پێکەوە گرێدراون و ئەم دوو بابەتە رەھەندی کۆمەڵایەتی و سیاسی گەورەیان ھەیەو پلانی دوورمەودای پێویستە و دەبێ بە قۆناغبەندی درێژخایەن جێبەجێ بکرێت. #شەشەم: فاکتەری سیاسی ناوخۆی عێراق و ململانێ ئقلیمی و نێودەوڵەتێکان لە گۆڕەپانی سیاسی عێراق . بونیادنان بە پەروەردە و فێرکردن دەستپێدەکات، بە پێ ی راپۆرتەکانی سندوقی دراوی نێودەولەتی ( IMF ) ئاستی پەروەردە و فێرکردن لە عێراق خراپترینە بەراورد بە ووڵاتانی ناوچەکە، دەبێ بایەخ بە بونیادنانی تاک بدرێت لە رێگەی پەروەردەو زانستەوە، لە ھەمان کاتدا پێویستە بایەخی زیاتر بە ئابوری بدرێت و کەمتر بە سیاسەت لەسەر ئاستی ناوخۆ. پێویستمان بە پێداچوونەوەیە بە بەرنامەی خوێندن لە زانکۆکانمان و ئەپدەیت کردنیان، پێویستمان بە زیادکردنی رێژەی سەوزایی ھەیە لە ووڵاتەکەمان تاکی کورد ژینگە دۆست بکەین. لەگەڵ ئەو دیموکراسیەی ھەمانە پێویستمان بە سستمێکە گونجاو بێت لەگەڵ بارودۆخی ناوخۆیی و بارودۆخی ناوچەکە، سستەمەکە ببێتە مایەی گەشەسەن دن لە گشت بوارەکاندا و دەستێکی پۆڵاینی ھەبێت بۆ چاکسازی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی.  بێگومان ئیشوکاری حکومەت لە سێکتەرە جیاوازەکانی تەندروستی وخزمەتگوزارێ پێویستێکانی ژیانی رۆژانەی ھاووڵاتیان و رێگاوبان .. ھتد ھەموو پێویستیان بە پەرەپێدان و باشترکردن ھەیەو و لەکارنامەی حکومەتی ھەرێم ئاماژە بە ھێلە گشتێکان کراوە. چاکسازی و ریفۆرمی کارگێڕی و دارایی پرۆسەیەکی فرە ڕەھەندە و پێویستە بکرێت بە سێ قۆناغ: کورت مەودا و مامناوەندە و دوور مەودا. پێوەری حکومەتی سەرکەوتوو دوو بنەمایە؛ ئابوریەکی گەشەسەندوو لەگەڵ سەقامگیری ئەمن و ئاسایش. سەرەرای ئاڵنگارێکان گەشبینم بە کابینەی نۆیەم لە سۆنگەی متمانە بوونم بە سەرۆک وەزیرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان.

+ ئەیاد سامەڕائی    ناوەندو هەرێم: دروستكردنی قەیرانەكان.. پەردەپۆشكردنی پێشێلكارییەكانە لە دەزگاكانی راگەیاندنەوە ئاگاداری ئەو هەڵمەتەم كە هەندێك پەرلەمانتار بەرپایانكردووە دەربارەی پرسی رادەستكردنی بڕێك لە نەوتی خاوی رێككەوتن لەسەركراو لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە، گلەیی من لە هەرێم ئەوەیە كە تائێستا بە رەسمی هەڵوێستی خۆی روون نەكردوەتەوە‌و راینەگەیاندووە، لە كاتێكدا نەیارانی پشتیان بە لایەنی یاسایی بەستووە. لە راستیدا ناكرێت كێشەكە بەش بەش چارەسەربكرێت‌و بەرپرسیارێتی بخەینە ئەستۆی هەرێم یان حكومەت یان یەكێك لە وەزیرە بەرپرسەكان‌و دەبێت بگەڕێینەوە بۆ بنچینەی بابەتەكە بۆئەوەی چارەسەرەكان لەسەر بناغەیەكی دروست بونیاتبنرێن. هەروەها داوا لە پێشكەشكاری پرۆگرامە تەلەفزیۆنەییەكان دەكەم لە گفتوگۆكانیاندا لەگەڵ میوانەكەنیاندا، پرسەكە بەتەواوەتی وەربگرن، بە شێوەیەك چارەسەری نەكەن كە سلبیاتەكانی زیاتردەكات‌و وەك پێویست چارەسەری ناكەن. سەرەتای چیرۆكەكە دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی نوسینەوەی دەستور، ئاشكرا‌و روون بوو كە هێزە كوردییەكان داوایان دەكرد ئازادبن لە وەبەرهێنان لە كێڵگە نەوتییەكانی ناوچەكانی هەرێم، بەڵام لە هەمان كاتدا ئەوانەی تر داوایان دەكرد بەشێوەی ناوەندیی ( مەركەزیی) بەڕێوەببرێن. ئەم مشتومڕە دورودرێژە دەقی لاستیكی‌و سروشت ناڕوونی لێكەوتەوە لە دەستوردا,كە روونكردنەوەی  بە سێ‌ یاسای تەواوەتی چارەسەری هەموو پرسەكان دەكات كە ئەمانەن: 1- یاسای نەوت‌و غاز. 2- یاسای كۆمپانیای نەوتی نیشتمانی. 3- یاسای دابەشكردن یان بەڕێوەبردنی سەرچاوە داراییەكان. بەڵام دەركردن‌و پەسەندكردنی ئەم یاسایانە پەكخرا. ئەنجومەنی وەزیران ساڵی 2007 سەركەوتوو بوو لە رەوانەكردنی یاسای نەوت‌و غاز بۆ پەرلەمان دوای ئەوەی پەسەندیكرد، بەڵام هاوپەیمانی كوردستانیی توشی شۆك بوو كاتێك ئەنجومەنی شورای دەوڵەت گۆڕانكاری تێدا كردبووە, گۆڕانكارییەكە كاریگەری هەبوو لەسەر كرۆكی رێككەوتنەكە، هاوپەیمانی كوردستانی پەسەندكردنی یاساكەی رەتكردەوە‌و هەستی بەوەكرد نیازێك هەیە بۆئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران گۆڕانكاریی لە یاساكەدا بكات بە پێچەوانەی ویستی هێزە كوردییەكانەوەو جیاواز لەو لێكتێگەیشتنەی كە لەكاتی ئامادەكردنی رەشنوسی یەكەمی یاساكەدا هەبوو، كاتێك نەتوانرا ئەم یاسایە تێبپەڕێنرێت، بەهۆی قەیرانی نەبوونی متمانە‌و لێكتێگەیشتنەوە تێپەڕاندنی یاساكانی تریش نەكرا. لەگەڵ تێپەڕینی كاتدا كێشەكە ئاڵۆزتربوو، هێزە سیاسییەكان پەرتبوون و هاوكێشەی هێز گۆڕانی بەسەردا هات، هەندێك پاشەكشەیانكرد‌و هەندێكی تر سەركەوتن كە هیچ باكیان بە لێكتێگەیشتنەكانی پێشوو نەبوو. بەمشێوەیە هیچ نەمایەوە جگە لە چەند دەقێكی دەستوری كە هەر كەسە چۆنی دەوێت ئاوا لێكدانەوەی بۆدەكات‌و چارەسەرەكان بوون بە پینەوپەڕۆ‌و رازیكردن‌و لە پێناوی تێپەڕاندنی یاسای بودجە مادەی تری بۆ زیادكرا تا هەرێم بڕێك نەوت بداتە وەزارەتی نەوت‌و هەرێمیش وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ پێشێلكارییەكانی تر رادەستی ناكات. لە پێناوی بەدەستهێنانی رەزامەندی رای گشتی‌و پەردەپۆشكردنی كێشەكانی تر، چەندین كێشەی تر دەوروژێنرێت كە ئەمە یەكێكیانە، لە پێناوی دۆزینەوەی پاساو بۆئەوەی كە دەوڵەت ناتوانێت چارەسەری كێشەكانی تایبەت بە ژیانی هاوڵاتیان چارەسەربكات، وتاربێژەكان لە قسەكانیاندا باس لەو بڕە نەوتە دەكەن كە ئەگەر حكومەت وەریبگرێت ئەوا كێشەكان چارەسەردەكرێن!، خۆیان بێئاگا دەكەن لەو لێدوانەی سەرۆك وەزیران كە دەڵێت: ئێمە بەشێك لە شایستە داراییەكانی هەرێم دەبڕین,  كە هاوتای بەهای ئەو بڕە نەوتەیە كە هەرێم رادەستی ناكات. لەلایەكی ترەوە بەرگریكاران لە هەرێم دەڵێن ئەو پارەیەی لە فرۆشی نەوتی هەرێم بەدەستدێت بۆ ئاوەدانكردنەوە تەرخاندەكرێت‌و بەڵگەكانیش لەبەردەستدان‌و ئەو نەوتەتان رادەستكەین بۆئەوەی بدزرێت‌و لەلایەن.... بەڕێوەببرێت كەچۆن لە رابردوودا گوزەراوە‌و ئێستاش دەگوزەرێت؟!، ئەگەر چوار ملیۆن بەرمیل نەوت دۆخی عێراقییەكانی پێ‌ چاكنەكرێت، چارەكە ملیۆنێك باشی دەكات یان وەك ئەوانی تر بە فیڕۆدەچێت؟...هتد. من نامەوێت بچمە ناو مشتومڕێكی نەزۆكەوە، هەموان نایانەوێت بگەنە چارەسەری پراكتیكی، هەندێكیان دەیانەوێت هەرێم ئیحراجبكەن‌و هەندێكیشان دەیانەوێت وەزیری نەوت‌و هەندێكی تر وەزیری دارایی ئیحراج بكەن‌و یەكێتی تر هەوڵدەدات كاری سەرۆك وەزیران ئیفلیج بكات وەك سەرەتاییەك بۆ لادانی‌و هەندێكی تر فشاردەكات بۆئەوەی ئەو دۆسیانە نەكرێنەوە كە دەیەوێت بە نهێنی بمێننەوە, بەڵام بە بۆچونی خاكیانەی من دووركەوتنەوە لە وروژاندنی كێشە ناوخۆییەكان‌و رووكردنە چارەسەركردنی كێشەكان لە بناغەوە بە چارەسەرەی زانستی‌و پراكتیكی كە لە سەرەتای ئەم وتارەدا روونمانكردەوە رێگا دروستەكەیە. ئێمە پێش هەموو شتێك پێویستمان بە ئاشتی ناوخۆییە، ئایا ئێمە بۆئەوە ئامادەین؟!   * ئەمینداری گشتی حزبی ئیسلامیی عێراق    

+ دانا مەنمی  بەتێپەڕبوونی کات هەنگاونان بۆ ئایندەی ژیان یەکێک لەگرنگترین ئەرکە فیکرییەکانی ڕۆشنبیرانی ڕاستگۆو ڕاشکاو لەناو پارتیدا ڕاوەستانێکی ڕەخنەییە لەبەردەم پێکهیێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم و حوکمی بنەماڵەیی بارزانیدا کە ڕووداو حیکایەتەکانی کابینەی هەشتەم هێندە شکستخواردوو شەرمنانەیە مرۆڤ شەرم دەکات بەفەخرەوە گەشبین بێت بۆ کابینەی نۆیەم و پیرۆزباییان لێبکات، ئێستاش بە شەرمەوە حیکایەتەکانی کابینەی هەشتەم و حوکمی سەرۆکی هەرێم و حکومەتێکی شکستخواردوو دەگێردرێتەوە کە بەهۆی ئابوری سەربەخۆو ڕیفراندۆمەوە خەڵکی کوردستانیان بەرەو تونێلێکی نادیارو مەترسیدار برد ،خەڵکی کوردستان لە خراپترین هەلومەرجی ژیاندا گوزەران بەسەر دەبەن ، هێرشێکی فراوانی برسیکردن و هەژارکردنیان له‌لایه‌ن پارتی و حكومه‌ته‌كه‌یه‌وه‌ په‌یڕه‌و ده‌كرێت . تەحەدای گەورەی مێژووی هەر هاوڵاتییەک لەکوردستان ڕزگاربوونە لەو مێژووەی کە پارتی لەسیاسەتدا بەرهەمی دەهێنێنتەوەو کابینە دوای کابینە شکست دوای شکست لەپێش کۆمەڵگادا قووتی دەکاتەوە ، هێشتا قەیرانگەلێکمان لەکابینەی هەشتەم بۆماوەتەوە کە بەشێکە لە ئایندەمان و بەرەو ڕووی دەچین و کابینەیەک نییە تێپەڕابێت ، ئەم مێژووە کە پارتی بنیاتی دەنێت نوقمە لە کێشەو ناکۆکی و شکست و هەڵهاتن و بچوکتر لەشوناسی نەتەوەیی بیر لە بەهێزکردنی شوناسی ناوچەیی و خێڵچێتی و بنەماڵەی دەکرێتەوە ، مه‌سعود بارزانی له‌ پشتی پارتییه‌وه‌ دەیەوێت ووردە ووردە شوێنی نەتەوە بە بنەماڵە پڕ بکاتەوە ، ئیدی حوکمی بنەماڵە بەدەزگای بکرێت و ببێتە بناغەی سیاسەت و ڕێکخستنی کۆمەڵگاو قسەو وێنە و خەیاڵی پاشاو شازادەی نەوە دوا نەوەی بنەماڵە بڵێینەوە ！ مه‌سعود بارزانی وه‌كو مەرجەعێك له‌ ناو پارتیدا  نەیتوانیووە قۆناغی ڕاپەڕین و خەون و خەیاڵی حیزب و بنەماڵە بگوازێتەوە بۆ قۆناغی قەڵەم و موراجەعات ! وە نەیشیتوانیووە ئامادەگی هوشیاری نەتەوەیی بەسەر گروهو ئایدۆلۆژیاو دیدی ناتەباو ناکۆکدا دابەشبکات بۆ تێپەڕاندن لە چوارچێوەی خێڵ و بنەماڵە ، ئه‌وه‌ی له‌ خه‌یاڵدانی مه‌سعود بارزانی و حیزبه‌كه‌یدا وونە چوارچێوەی نەتەوەییە کە بەناوو بەرگی نەتەوەییەوە خەیاڵی خێڵ و بنەماڵە پته‌و ده‌كه‌ن و له‌ به‌رگێكی نه‌ته‌وه‌یدا پێمان دەفرۆشنه‌وه‌،مەسعود بارزانی و حیزبەکەی لەڕیفراندۆم دا بەمانا سیاسییەکەی نه‌ك دەوڵەتی بۆ دروست نەکرا بەڵکو بناغەکانی دروستبوونی دەوڵەت و نەتەوەو شوناسی نەتەوەیشیان لاواز کرد ، لە دوای ڕیفراندۆمەوە کورد لەهەموو کات پارچە پارچەترەو لەغیابی ستراتیژی نەتەوەیی و چوارچێوەی یەکڕیزیدا دەژی . پارتی وه‌كو حیزبێكی بنه‌ماڵه‌ی هه‌ڵگری توخم و ڕه‌گه‌زو سیسته‌می خێڵایه‌تییه‌و هه‌میشه‌ به‌ شوێن ئه‌وه‌وه‌ بووه‌ كه‌ هه‌ندێك كاراكته‌ری ماڵباتی بارزانی بكاته‌ پاڵه‌وانی فریادره‌س و ڕزگاریكه‌ری كۆمه‌ڵگای كوردی ، له‌كاتێكدا ئه‌م پاڵه‌وانانه‌ بوونه‌ته‌ مایه‌ی كاره‌سات و به‌ هۆی سیاسه‌تی به‌رژه‌وه‌ندیخوازو كورت بینیانه‌وه‌ بێ ئومێدی لای خه‌ڵك دروست كردووه‌ ، پارتی له‌لایه‌ك له‌ناو وه‌همی دروستكردنی پاڵه‌واندایه‌ و له‌لایه‌كی تر وه‌ك حیزبێكی بورژوازی داهاتی خه‌لك و سامانی گشتی تاڵان ده‌كات ،ئازادییه‌كان له‌ ژێر پێ ده‌نێت و كادیرانی خۆی و فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی خستووه‌ته‌ ژێر باری قه‌رزێكی زۆره‌وه‌ و قه‌رزاری كردوون  بۆ ئه‌وه‌ی ببنه‌ پاشكۆو كۆیله‌و ژێر ده‌سته‌ی حیزب و بنه‌ماڵه‌ .  

+ هێمن سعید     مەبەست لە رێرەوی ئابوری چینی_پاكستانی(سیپاك_CEPC)، بریتیە لە پرۆژەی دروستكردنی شەبەكەیەكی گەورەی ئابوری لە نێوان چین و پاكستان لەڕێگەی دروستكردنی رێگایەكی وشكانی كە رۆژ ئاوای صین دەبەستیتەوە بە باكوری پاكستان كە بەدرێژایی ئەم ریرەوە چەندین پۆژەی ئابوری و پیشەسازی و گەشت و گوزار و گواستنەو و وزە لە خۆدەگرێت، ئەم پرۆژەیە پێكدێت لە رێگەیەكی وشكانی(هێلی ئاسنین و بۆری نەوت و پرد) بەدرێژایی (3000كیلۆمەتر) كە لەشاری شینجای چینەوە دەسپێدەكات و لەبەندەری گەوادر ی پاكستانی كۆتایی دێت.  مەبەست لەم پرۆژەیە گواستنەوەی شت ومەك و نەوت و غازە(بەرهەمی ناوخۆیی چین) بۆ دەوڵەتانی جیهان لەرێگەی بەندەری گەوادر، ئەم پرۆژەیە(CEPC) یەكێكە لە پرۆژە سەرەكیەكان لەچواچێوەی دەستپێشخەری (یەك رێگە و یەك پشتوێن)ی سەرۆكی چینی (شی جین بینغ).  لەڕوی جوگرافیەوە ئەم رێرەوە ناوچەی شینشیانغ لە باكوری رۆژئاوای چین دەبەستێتەوە بە بەندەری گەوادری پاكستانی و قولایی پرۆژەكە دەكەوێتە سەرخاكی هەرێمی بلوچستان لە باكوری پاكستان. بیرۆكەی ئەم پرۆژەیە وەرگیراوە لە نوسینێكی خەبیری جوگرافیای ستراتیجی (رۆبەرت كابلان) بەناوی (جوگرافیا و جوگرافیایی سیاسی) لە (گۆڤاری ئەتڵەسی) كە ساڵی 2009 بڵاوكراوەتەوە، لەو نوسینەدا كابلان ناوچەی گەوادر بەشوێنێكی جیوستراتیجی وەصف دەكات و بە خاڵی پێكەوە بەستنی هەمو كۆمارەكانی ئاسیای ناوەراست بە ناوچەی شینجیانغی چینی و بەستنەوەی چینیش بە رۆژهەلاتی ناوەراست و ئەفریقا و كورتكردنەوەی رێگەی 9هەزار كیلۆمەتری بۆ تەنها 3 هەزار كیلۆمەتر، هەر لەپاش دەرچونی گۆڤارەكە دەسەلاتدارانی پاكستانی دەستیانكرد بەكاركردن  لەسەر ئەو بیرۆكەیە و بەدرێژایی چوار ساڵ لە هەوڵدان كردیان بەپرۆژەیەك و لەگەڵ چین تاوتویانكرد تا لەساڵی 2013 لەلایەن سەرۆكی چینی (شی جین بینغ)وەك دەسپێشخەریەك لەچوارچێوەی پرۆژەی زەبەلاحی جیهانی (یەك رێگە و یەك پشتوێن) راگەیەنرا و پاشتریش لە ساڵی 2015 رێكەوتنیان لەسەر پرۆژەكە كرد كە( 51 )رێكەوتنی تر لەخۆدەگرێت. ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە (15) ساڵە و لە 2015 دەستپێدەكات بۆ 2030، وە تێچووی پرۆژەكە بە (46 ملیار دۆلار) خەڵمێنراوە و چین بەنیازە بەبەهای 64 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی تێدابكات. ئامانجی ئەم پرۆژەیە كورتكردنەوە و ئاسانكردنی رێگەی گواستنەوەیە بۆ گەیاندنی شت و مەكەكانی چین بەكەمترین كات و بە رێگەیەكی كورت بۆ ناوچەی خلیج و رۆژهەلاتی ناوەراست و ئەفریقا لەرێگەی بەندەری گەوادرە وە. پرۆژەكە  بە چوار قۆناغ جێبەجێدەكرێت، قۆناغی یەكەم، پێی دەوتریت قۆناغی دروستكردن و بونیادنان كەماوەكەی چوارساڵە و لە 2014 دەستپێدەكات بۆ 2018، قۆناغی دووەم بە قۆناغی نزیكیبونەوە ناودەبرێت، واتە دەركەوتنی ئیجابی پرۆژەكە، ئەم قۆناغە لە 2018 دەستپیدەكات بۆ 2020 ماوەكەی تەنها دوو ساڵە، قۆناغی سێیەم ناودەبرێت بە قۆناغی ناوەنجی و ماوەكەی پێنج ساڵە و لە 2020 دەستپیدەكات بۆ 2025، كۆتا قۆناغ كە بە قۆناغی كۆتایی ناودەبرێت ماوەكەی پێنج ساڵە و لە 2025 دەستپێدەكات بۆ 2030. باشیەكانی ئەم پرۆژەیە بۆ وڵاتی چین -    هەناردەكردنی بەرهەمی ناوخۆیی بۆ وڵاتانی جیهان بە ئاسانترین شێوە و كورترین رێگە. -    كرانەوەی چین بەروی جیهاندا وەك بەستنەوەی چین بە قارەی ئەفریقا و ئەوروپا و رۆژهەلاتی ناوەراست و خلیج. -    فراوانخوازی و هەژمونخوازی ئابوری چین تا دورترین ولاتانی جیهان و وەستانەوە بەرامبەر ركابەرە سەرەكیەكەی كە ئەمەریكایە، وەك چۆن دەوترێت سەدەی بیست و یەك سەدەی چینە. -    رەخساندنی هەلی كار بۆ 80 هەزار كاركەری چینی. -    كردنەوەی دەرگا بەروی وەبەرهێنەرە چینیەكاندا تاوەبەرهێنان بكەن لەم پرۆژەیەدا  -    وەبەرهێنان بەرێژەی %1.7 ملیار دۆلار  -    سەركوتكردن و وەدەرنانی موسڵمانانی (الایغور) لە شاری شینجیا. -    دەستگرتن بەسەر زیاتر لە 100 هیكتار زەویدا بۆماوەی 40 ساڵ كە وەك كرێ وەریگرتوە لە حكومەتی پاكستان كە بلوچیەكان بە داگیركەر ناوی دەبەن. - بەوتەی سەرۆك وەزیرانی پاكستان (نەواز شەریف) ئەم پرۆژەیە دەبێتە هۆی گۆڕینی بنەماكانی هاوسەنگی هێز لەناوچەكەدا لەبەرژەوەندی چین، چونكە ئەم پرۆژەیە هەرسێ باشوری ئاسیاو صین و ئاسیای ناوەراست پێكەوە دەبەستێتەوە. باشیەكانی ئەم پرۆژەیە بۆ وڵاتی پاكستان -    ژیانەوەی ژێرخانی ئابوری پاكستانی بەتایبەت هەرێمی بلوچستان كە ناوچەكەیان بەهۆی شەری گروپە توندرەوەكانەوە خاپوركرابوون بەوهۆیەشەوە توشی هەژاری و كەم دەرامەتی بونەتەوە. - هەناردەكردنی نەوت و غاز و بەرهەمە كانزاییەكانی وەك خەلوز و كبریت بە كورتترین ماوە و كەمترین تێچون، كە پێشتر بەهۆی دوری رێگەكەیەوە بەشێكی زۆری بەرهەمەكانی وڵاتی پاكستان خراپ دەبون. - كرانەوەی پاكستان بەروی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا و هەناردەكردنی سەرچاوە سروشتیەكانی لەرێگەی بەندەری گەوادر.  -   بەرزبونەوەی داهاتی سالانەی پاكستان بەرێژەی %5. - لەتبونی هەرێمی بلوچستان و لەگۆرنانی داخوازی سەربەخۆیی گەلی بلوچی، كە چەندین ساڵە لەوپێناوەدا تێدەكۆشن. - دامەزراندنی 70 هەزار كاركەری پاكستانی لەسەر پرۆژەكە. بەندەری گەوادر بەندەری گەوادر لەروی شوینی جوگرافیەوە دەكەویتە سەر (بەحری عەرەب) و سەربە هەرێمی بلوچستانە، نزیكە لە گەروی هورمزە و رێژەی سێ یەكی بازرگانی نەوتی پێدا تێپەڕدەبێت.  ئەم بەندەرە لە سالی 1797 تا 1958 لەژێر دەسەلاتی سەلتەنەی عوممان بوو، بەرێكەوتن لەسالی 1955 كە كۆمەلێك مەرج و هاوكاری دولایەنە لەخۆدەگرێت دەوڵەتی پاكستان  لە سەلتەنەی عوممانی كڕی بە بەهای 3ملیون دولار، ئەم بەندەرە هەتا سالی 2002 وەك خۆی مایەوە و كاری تێدا نەكرا، لەماوەی سالانی 2002 بۆ 2007 بەگوژمەی (248) ملیۆن دولار لەلایەن (پەرویز موشەرەف) سەرۆك وەزیرانی پاكستان كرایەوە. لەسالی 2015 پاكستان و چین گەشتنەرێكەوتن لەسەر ئەو پرۆژەیە و بۆماوەی 43 سال، واتە تا ساڵی 2059 وەك كرێ حكومەتی پاكستان فرۆشتی بە حكومەتی پەكین بەو مەرجەی حكومەتی پاكستان ئارامی ئەوشوێنە بپارێزێت لەرێگەی هێزێكی سەربازی كە پێكدێت 15هەزار سەرباز. بەندەری گەوادر شوێنێكی جیوستراتیجی گرنگە لەنێوان باكور و ناوەراستی ئاسیا و  رۆژهەڵاتی ناوەراست، وە بەشێكی گرنگە لەڕێگەی (حەریری كۆن) كە چین دەبەستیتەوە بە ئەوروپا و ئاسیا و ئەفریقاوە، وە رۆژئاوای چین دەبەستیتەوە بە(بەحری عەرەب)ەوە، ئەم بەندەرە ناو دەبرێت بە خاڵی پەرینەوەی ستراتیجی كە رێگەدەدات بەگواستنەوەی هەناردەی چین بەخێراییەكی زۆر بۆ  بازارەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە. پێشبینی دەكرێت سالانە چین بەرێژەی %1.6 ملیار دۆلار وەبەرهێنان بكات لەم بەندەرە و هاوكات لەگەل كۆمەڵێك پرۆژەی تر كە بڕیارە لەماوەی(5) ساڵی داهاتودا بونیاد بنرێت وەك فڕۆكەخانە و كەناراوی ئاویی و گەشتیاری و (29)پرۆژەی تر. دەستپێشخەری یەك رێگە و یەك پشتوێن  دەستپێشخەریەكی چینیە بۆ زیندوكردنەوەی رێگەی حەریر لە سەدەی بیست ویەكدا لە پێناو گەیاندنی چین بە هەموو جیهان، ئەم پرۆژەیە بەگەورەترین پرۆژەی ژێرخانی ئابوری دادەنرێت لە مێژووی مرۆڤایەتیدا كە لەلایەن سەرۆكی چینی (شی جین بینغ) لە مانگی نۆ و دەی 2013 خرایەرو، ناوەرۆكی پرۆژەكە وەبەرهێنانە لە ژێرخانی ئابوری و هێڵی ئاسنین و رێگەی خێرا و سەیارە و خانوبەرەو پێداویستی بینایات و پێگەیاندن و وزە و ئاسن و بەرد. پرۆژەكە زیاتر لە (68) دەوڵەت لەخۆدەگرێت كە رێژەی لە%65ی دانیشتوانی جیهان دەكات، وە رێژەی %40 ی كۆی داهاتی ناوخۆیی لە ساڵی 2017 لەخۆدەگرێت.   روانگەی بلوچیەكان لەسەر پرۆژەكە بلوچیەكان پرۆژەكە بە تیۆری گەلەكۆمێ(نڤریە المۆامرە) ناودەبەن و دەلێن ئامانجی پرۆژەكە بەدەرەجەی یەكەم داگیركاری چینە بۆ هەرێمەكەیان و بە بەپرۆژەیەكی ئابوری_سەربازی چینی دەزانن. هەروەها ئەم پرۆژەیە بەهەڕەشەیەكی گەورە دەزانن بۆ لەدەستدانی سەربەخۆییان كە چەندین ساڵە لەو پێناوەدا تێدەكۆشن و تائێستاش حكومەتی پاكستانی_بنجابی لەگەڵ حكومەتی ئێرانی بە داگیركەری خاكەكەیان ناودەبەن، بلوچیەكان ئەم پرۆژەیە بە مەترسی دەزانن بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیایی ناوچەكەیان ئەویش لەرێگەی هێنانی خەڵكی بیانی لە چینی و بنجابی بۆ سەرخاكەكەیان هەر ئەوەش بە مەترسی گەورە دەزانن بۆ گۆرینی ناسنامەیان و بەوهۆیەشەوە دەترسن ببن بەكەمینە لەسەر خاكەكەی خۆیان، چونكە دەڵێن حكومەتی پاكستان هەرێمەكەیان دابەش دەكات و هەروەها رێگە نادات كرێكاری بلوچی لەو پرۆژەیەدا كاربكات، بەڵكو لەهەرێمی بەنجاب كاركەر دەهێنن بۆ پرۆژەكە و تەنها رێگە بەوانیش دەدەن كاری تێدا بكەن كە ئەوەش واتە حسابكردن بۆ خەڵكی بلوچی بە پلە دوو. بلوچیەكان بۆیە نارازین پێیانوایە سەروەت و سامانەكەیان دەبرێت بەتاڵان و هەروەها هەویەی شوینەكەیان دەگۆردرێت بۆیە گەنجانی بلوچی دەستیان داوەتە چەك دژی كرێكارە چینیەكان و بە (هێزی احتلال) ناویان دەبەن و تێدەكۆشن بۆ وەدەرنانیان لە خاكەكەیان.  ئەوان پێیان وایە رێكەوتن كراوە لە نێوان پاكستان و چین بۆ روبەروبونەوە و دەركردنی بزوتنەوەی توركستانی رۆژهەلاتی ئیسلامی (الایغور) كە لە ناوچەی هەرێمی شینشیانغ جێگیرن و داوای مافی سەربەخۆیی خۆیان دەكەن. ئوسترالیا و یابان و هندستان ترسیان هەیە لە پرۆژەكە هندستان دەترسیت هاوكاری پرۆژەكە بكات، چونكە ئەو هێلە بازرگانیە بەشێكی بەناوخاكی هەرێمی كشمیردا تێپەڕ دەبێت كە جێگەی ناكۆكی چەندین ساڵەی نێوان هند و پاكستانە وە لەلایەكی ترەوە هند ترسی هەیە لە هەژموونی ئابوری چینی و پەلهاویشتنی بۆ ولاتەكەی كە كاریگەری نەرێنی بكاتە سەر ژێرخانی ئابوریەكەی. هەرچی ئوسترالیا و یابانە لە گفتوگۆی بەردەوامدان لەسەر ئەو یەكێتیەی كە چین پێكیهێناوە بۆ پشتگیری لە پرۆژەكە كە ئەوان بەمەترسی دەزانن بۆ سەر ئاسایشی ئابوریان. روانگەی ئیمارات و ئێران بۆ پرۆژەكە پێچەوانەی یەكترە ئیمارات بەهەڕەشەی دەزانێت بۆ بەرژەوەندی وڵاتەكەی بەهۆی بەندەری دوبەی كە زۆربەی بازرگانی جیهانی لەرێگەی بەندەری دوبەیەوە تێپەڕ دەبێت و ئەگەر پرۆژەی بەندەری گەوادر كۆتایی بێت ئەوا بەندەرەكەییان بایەخی جارانی نامێنیت هەربۆیە لەگەڵ ئەمەریكا هاوكاری بزوتنەوەی تالیبان دەكات بۆ لێدان لەپرۆژەكە. بەڵام ئێران بە پرۆژەیەكی باشی دەزانێت و لە دوو روانگەوە بەسودی دەزانێت بۆوڵاتەكەی، لەرووی سیاسیەوە پشتیوانی لێدەكات، چونكە بلوچستان دابەشكراوە لەنێوان ئێران و پاكستان، ئەگەر بەشێكی بلوچستان سەربەخۆیی وەربگرێت واتە ئەو بەشەكەی تریش سەربەخۆ دەبێت كە لەژێر دەسەڵاتی ئێراندایە. بۆیە لەروانگەی ئێرانەوە ئاسایشی پاكستان واتە ئاسایشی ئێران. لەرووی ئابوریشەوە لەوانەیە رێگەبدات بە چین بۆ بەرهەمهێنان لە بەندەری تشابهار و كۆتایی بە شەراكەتی بێنێت لەگەڵ هند لە پرۆژەی بەندەری تشابهار. ئەمریكا و رێكەوتنی لەگەڵ بزوتنەوەی تالیبان بۆ لێدان لەم پرۆژەیە ئەمریكا لەكاتی شەڕی قاعیدە لە ئەفغانستان، پاكستانی بەوە تۆمەتباردەكرد كە پشتیوانی و داڵدەی گروپە چەكدارە توندڕەوەكان دەدات، هەروەها پاكستان لەگەڵ روسیا بەشداری لە بەهێزكردنی سوپای ئێرانیدا كرد لەرێگەی بازرگانی چەك و راهێنان بە سوپای ئێرانیەوە، هەروەها لەگەڵ روسیا دەستیكرد بە بازرگانی كڕین و فرۆشتنی چەك، هەموو ئەوانە هۆكار بوون بۆ وەرچەرخانی روی پاكستان لە هاوپەیمانێتیە بەهێزەكەی كە ئەمریكا بو وەڕوكردنە هاوپەیمانێتیە نوێیەكەی كە چینە بەتایبەت دوای ئەوەی چین دەرگای بۆكردەوە كاتێك ئەمریكا رەخنەی لەسیاسەتەكانی پاكستان گرت بەداڵدەدانی تیرۆر، حكومەتی پەكین یەكەم دەوڵەت بوو ئیدانەی سیاسەتی ئەمریكای كرد و پشتیوانی لەپاكستان كرد و بە حكومەتێكی چالاك لەروبەروبونەوەی تیرۆردا وەصفیكرد. هەروەها داگیركاریە ئابوریەكانی چین خەریكە تەنگ بە هەژمونی سیاسی ئەمریكا دەهێنیت لەجیهان و ئەو پرۆژەیەش یەكێكە لەو هۆكارانەی تەنگ بە نفوزی ئەمریكا بهێنێت لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بۆیە ئەمریكا سیاسەتەكانی چركردۆتەوە لە ناوچەكە ئەویش بەگوشار خستنە سەر دەوڵەتانی هاوپەیمانی چین وەك ئێران و پاكستان لەرێگەی جەنگی بەوەكالەتەوە، یەكێك لەو ئامانجانەی كە دەیەوێت شكست پێبهێنێت پرۆژەی رێڕەوی ئابوری چینی_پاكستانسە، بەپێی چەند سەرچاوەیەكی جیهانی دووبارە ئەمریكا بەنیازە بزوتنەوەی تالیبان زیندوبكاتەوە بۆ دروستكردنی ئاژاوە و كۆتایهێنان بە فراوانخوازیەكانی نەیرەكانی بەتایبەت چین وەك چۆن پێشتر و لە ماوەی جەنگی سارددا بزوتنەوەی تالیبانی دروستكرد بۆ وەدەرنانی یەكێتی سۆڤێتی جاران لە ئەفغانستان ئێستەش واخەریكە دوبارە بەكاریان بهێنێتەوە بەڵام ئەمجارە بۆ نەیارێكی تری كەئەویش داگیركەری گەورەی ئابوری جیهان(چین). * خوێندكاری ماستەر لە زانستی سیاسەت  

+ كارزان سه‌باح هه‌ورامی   خه‌ڵكی كوردستان زۆر دڵخۆش بوون به‌وه‌ی له‌كاتی سوێند خواردنی به‌رێز كاك (مه‌سروور بارزانی)، سه‌رۆكی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، سۆزی دا به‌وه‌ی رووبه‌ڕووی گه‌نده‌ڵی ببێته‌وه‌ و كه‌سیش پۆستی حكوومی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی به‌كارنه‌هێنێت، ئه‌م په‌یامه‌ ره‌نگدانه‌وه‌یه‌كی باشی هه‌بووه‌ له‌سه‌ر خه‌ڵك، ره‌نگ بێت سه‌رجه‌م حزبه‌كانی كوردستانیش گه‌یشتبنه‌ ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه‌ دۆخێكی نوێ له‌ناوچه‌كه‌ هاتووه‌ته‌ ئاراوه‌، یه‌ك بوونیان له‌ دووركه‌وتنه‌وه‌یان باشتره‌. بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان، عاقڵانه‌ له‌ چوار چێوه‌ی گۆرانكاریه‌كانی كوردستان سیاسه‌تی كرد، و تیمێكی سه‌ركه‌وتوویی دانووساندی هه‌بوو له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراتی كوردستان، جیاله‌وه‌ی پشكی باشی له‌ حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان (كابینه‌ی نۆ) به‌ركه‌وت، له‌هه‌مان كاتدا خۆی وابه‌سته‌ی هیچ حزبێكی دیكه‌ نه‌كرد، ئه‌مه‌ش وایكرد كه‌ گۆڕان له‌ حزبی هه‌ژموونییه‌وه‌ بۆ سه‌ربه‌خۆی سیاسی هه‌نگاو بنێت, ئه‌م سیاسه‌ته‌ی له‌ كابینه‌كانی رابردوو جیاواز بوو, چونكه‌ گۆڕان ئه‌و كات نه‌یده‌ویست یه‌كێتی ببێته‌ ڕكابه‌ری و پێی باش بوو پاكێجی گفتووگۆكانی له‌گه‌ڵ پارتی هاوتای داواكاریه‌كانی یه‌كێتیش بێت، ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندی به‌ لۆژیكی جوگرافیا و ده‌نگده‌ری هاوبه‌شی هه‌ردووكیانه‌وه‌ هه‌بوو، ره‌نگ بێت بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان پارتیش ئه‌و (دوژمنه‌ سیاسییه‌ی)نه‌بێت كه‌ ساڵانی رابردوو بۆخۆی دروستی كردبوو، گۆڕان خۆی له‌ كۆت و به‌ندی ئه‌و ئیرهابه‌ داماڵی كه‌ پێی وابوو نابێت ملكه‌چی گفتووگۆبێت له‌گه‌ڵ پارتی، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ رێگا دروسته‌كه‌ هه‌ڵبژێردرا سیاسه‌تكردن  نه‌ڕقو كینه‌یه‌ و نه‌ سه‌نگه‌ر گرتنه‌ له‌یه‌كتری، به‌ڵكو گفتووگۆ و لێگه‌یشتنه‌، هه‌روه‌ك ئێستا له‌رێگای گفتووگۆوه‌ (سیسته‌می سیاسی كوردستان نیمچه‌ په‌رله‌مانییه‌ كه‌ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌وه‌ی ده‌ویست. وه‌زیری دارایی و جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمیش) پشكی گۆڕانه‌ و پرۆژه‌ی چاكسازی كه‌ پرۆژه‌یه‌كی هاوبه‌شی (گۆڕان و پارتییه‌)ده‌رخه‌ری گفتووگۆ و سیاسه‌تكردنی نوێن.  یه‌كێتیش جیا له‌رۆڵی گرنگی له‌ به‌رێوه‌بردنی كوردستان، ده‌بێت له‌وه‌ تێبگات كه‌ هاوبه‌شیكردنی له‌گه‌ڵ پارتی هیچ زیانێكی لێنادات, بگره‌ به‌هێزتری ده‌كات، چونكه‌ سایكۆلۆژیای ده‌نگده‌ری یه‌كێتی جیاوازه‌ له‌ گۆڕان و هێزه‌ ئیسلامییه‌كان ئه‌وان پابه‌ندن به‌سیاسه‌تی یه‌كێتی، بۆیه‌ ده‌رفه‌تێكی گرنگ هاتووه‌ته‌ ئاراوه‌ كه‌ یه‌كێتی رۆڵی به‌هێز خۆی ببینێت له‌ كابینه‌ی نوێ، زۆر هه‌نگاو ماوه‌ له‌به‌رده‌م یه‌كێتی، به‌ڵام ئارامگرتنیان و ده‌رفه‌تدان به‌نوێنه‌ركانیان له‌ حكوومه‌ت باشترین بژارده‌یه‌. ره‌نگ بێت پرسیاری خه‌ڵكیش ئه‌وه‌بێت چی ده‌گوزه‌رێت؟ دۆخی هه‌رێمی كوردستان به‌ره‌و كوێوه‌ ده‌روات؟ پێش وه‌ڵام دانه‌وه‌ ئه‌م پرسیاره‌، ده‌كرێت گۆڕانكاری ناوچه‌كه‌ بكرێته‌ پێوه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌ بدرێته‌وه‌، له‌ماوه‌ی چه‌ند رۆژی رابردوو سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، (عادل عه‌بدول مه‌هدی) بڕیاری دا سه‌رجه‌م هێزه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی، له‌ چێوار چێوه‌ی سوپای عێراق رێكبخاته‌وه‌ و سه‌رجه‌م پۆسته‌ وه‌كاله‌تییه‌كان پڕبكرێنه‌وه‌ و كابینه‌ی حكوومه‌ت ته‌واو بكرێت، داواشی له‌ هه‌رێمی كوردستان كردووه‌ به‌رده‌وامی به‌ گفتووگۆكان بده‌ن و لێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ به‌غدا دروست بكه‌ن، ره‌نگ بێت ئه‌مه‌ یه‌كه‌م په‌یام بێت بۆ هه‌رێمی كوردستان كه‌ گرنگه‌ له‌ كابینه‌ی نوێی به‌سه‌رۆكایه‌تی به‌رێز مه‌سروور بارزانی، له‌گه‌ڵ به‌غدا له‌سه‌ر پرسی بودجه‌ و پێشمه‌رگه‌ و كه‌ركووك بگه‌نه‌ رێككه‌وتن، پێیم وایه‌ یه‌كه‌م هه‌نگاویش ئه‌وه‌ده‌بێت. له‌ له‌نزیكترین كاتیشدا پێشمه‌رگه‌ ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ سنووری كه‌ركووك و حه‌شد ناوسه‌نته‌ری شاری كه‌ركووك چۆڵ ده‌كه‌ن و پارێزگاری نوێ بۆ ئه‌و شاره‌ ده‌ست به‌كارده‌بێت، ره‌نگ بێت به‌م هه‌نگاوه‌ (عادل مه‌هدی)، زه‌بری گورچك بڕی دابێت له‌ نه‌یاره‌كانی كه‌ ده‌یانه‌وێت په‌یوه‌ندی هه‌رێم و به‌غدا به‌ ئاقارێكی دیكه‌ ببه‌ن، یه‌كێك له‌ ئه‌گه‌ره‌ به‌هێزه‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ رێككه‌وتنی ئێستای هه‌رێم و به‌غدا بۆ چوار ساڵ درێژده‌كرێته‌وه‌ و به‌غدا ناچار ده‌كرێت به‌شێك له‌ شایسته‌ داراییه‌كانی پێشمه‌رگه‌ ره‌وانه‌ بكات، چونكه‌ به‌بێ هێزی پێشمه‌رگه‌ دۆخی سنووری ماده‌ی 140 ده‌كه‌وێته‌ مه‌ترسییه‌وه‌ و ره‌نگ بێت جوڵه‌ی ئه‌م دواییه‌ی داعش له‌و ناوچانه‌ (عادل عه‌بدول مه‌هدی) ناچار بكات بۆ رێككه‌وتنی نوێ له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان. كڕینی مووشه‌كی (s-400)ی رووسی له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی به‌رگری توركیاوه‌ دۆخێكی نوێ دێنێته‌ ئاراوه‌، واشنتن به‌مه‌ رازی نییه‌ و ناتۆش نیگه‌رانه‌، ره‌وشی ناوخۆی توركیا تادێت ئاڵۆزده‌بێت، پرسی په‌كه‌كه‌ مژاری به‌هێزه‌، ئۆپه‌راسیۆنی (په‌نجه‌)له‌ خواكورك و قه‌ندیل له‌لایه‌ن توركیاوه‌ له‌دژی په‌كه‌كه‌ درێژه‌ی ده‌بێت، له‌ماوه‌ی رابردوو كۆبوونه‌وه‌ی وه‌زیری به‌رگری توركیا و عێراق ئه‌نجام دراوه‌, سنووری كوردستان تاكه‌ قوربانی شه‌ڕه‌كه‌یه‌، ره‌نگ بێت حكوومه‌تی هه‌رێم به‌دوای چاره‌سه‌ری گونجاو بگه‌رێت، ئه‌مه‌ش پێویستی به‌ لۆژیكی گفتووگۆیه‌ له‌گه‌ڵ توركیا و عێراق، چونكه‌ ئه‌وان رێككه‌وتنی سنووریان له‌ ساڵی 1984 ئه‌نجام داوه‌، سه‌رجه‌م ئه‌گه‌ره‌كان ئاماژه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پارێزگاری له‌ ئارامی كوردستان ده‌كات، حكوومه‌تی نوێ ده‌بێت هه‌نگاو بهاوێژێت به‌سه‌ر ئه‌و گرفتانه‌دا به‌مه‌رجێك كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پاڵپشت بن. له‌م لاشه‌وه‌ ده‌بێت هه‌رچی زووه‌، هه‌نگاوه‌كانی یه‌كخستنه‌وه‌ی پێشمه‌رگه‌ پێش بخرێت, دیارنییه‌ ره‌وشی ناوچه‌كه‌ به‌ره‌و كوێووه‌ هه‌نگاو ده‌نێت، ره‌نگ بێت له‌ هه‌ر كاتێكدا داعش یان گروپه‌ توندره‌وه‌كان ببنه‌وه‌ گرفت بۆ سه‌ر ئه‌منییه‌تی عێراق و كوردستان، كاك (مه‌سروور بارزانی) له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌ خۆی پێشووتر راوێژكاری ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بووه‌، ره‌نگ بێت باشتر له‌و باره‌وه‌ درك به‌و گرفته‌ بكات و پشتیوانی سه‌رۆك (مه‌سعوود بارزانی) بۆ كابینه‌ی حكوومه‌ت سه‌پۆرتێكی باشه‌، چونكه‌ هێشتا رۆڵی سه‌رۆك (بارزانی) له‌ عێراقی دوای كابینه‌ی (حه‌یده‌ر عه‌بادی) باشتر ده‌رده‌كه‌وێت، ئه‌مه‌ش له‌ رێككه‌وتنی (سه‌رۆك بارزانی و عادل مه‌هدی )هات له‌سه‌ر پرسی ناردنی بودجه‌.  ره‌نگ بێت هێشتا ده‌نگێكی به‌هێزی نارازی هه‌بێت له‌ عێراقدا بۆ تێكدانی په‌یوه‌ندی هه‌ولێرو به‌غدا، ناكرێت هه‌وڵه‌كانی هه‌رێمی كوردستانیش له‌ناو خۆدا كه‌ له‌پێناوی موزایه‌ده‌ی سیاسی (دنه‌ی) ئه‌و سیاسه‌ته‌ده‌ده‌ن ده‌بێت كوردستان خۆی راده‌ستی به‌غدا بكات، به‌نادیده‌ بگیرێت، چونكه‌ كاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌ حكوومه‌تی هه‌رێم رۆڵی نوێنه‌رایه‌تی راسته‌قینه‌ ببینێت له‌جێگای نوێنه‌ری حزبه‌كان . به‌شێكی دیكه‌ی پرسه‌كانیش په‌یوه‌ندیان به‌ گرنگی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی به‌ هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌ له‌دوای ریفراندۆمی ساڵی 2017 ده‌یانه‌وێت بایه‌خێكی باشتر به‌ كوردستان بده‌ن سه‌ردانی ئه‌م دواییه‌ كاك نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ فه‌ره‌نسا ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كوردستان بتوانێت یاریه‌كی نوێ له‌ گۆرانكاری ناوچه‌كه‌ بكات.

+ دانا سۆفی برایم  ‎نەوەی دووەم لە حکومەت و حزبدا! ‎بافڵ تاڵەبانی و لاھور شێخ جەنگی       ‎دوای ھێنانوبردنێکی زۆر، دانیشتن و میوەخواردن، پێکەنین و کۆنگرەیه‌کی زۆر، بۆ ئاخیری گه‌یشتن بە ڕێککەوتن و کابینەی نۆی حکومەتی ھەرێم پێکات. ‎ئەوەی لای زۆربەمان جێگای پرسیاربوو، لە چوارگۆشەی زێڕین دوو سیاسەتوان لە حیزبی سەوز بەدی نەدەکران! کە ھەر یەکێکیشیان سەنگ و قورسایی خۆی ھەیە لە کوردستان و عێراق و ناوچەکە، پرسیار بۆ خەڵکی کوردستان ئەم دوو کەسایەتییە چیان لێھات و خەریکی چین؟! ‎دوایی بێ دەنگی و نەبوونی کاندیدی نزیک لەم دوو کەسایەتییە، لە کابینەی نۆ سەرەڕای بەھێزی و قسەی یەکلایکرەوە لە ناو حیزب و جەماوەرێکی زۆری سەربازی و مەدەنی، بۆ وەزارەت و پۆستە باڵاکان ئەمە خوێندنەوەیه‌کی تری بۆ ئەکرێت، بەم شێوەی خوارەوە؛ ‎دوایی ڕاگەیاندنی ناوی وەزارەتاکان، باڵی کۆشکی سەلامیش بە لاوازی بۆ سێیەم باڵ سەری ھەڵدا لەناو یەنەکە، کە ڕاستەوخۆ گوتاری لەسەر نوسراو دژایه‌تی بوونی راگەیه‌ندرا، ئەمەش ئاماژەیه‌کی باش نین بۆ ئەو باڵه‌. ‎ھەموان باسی ئەوەیان کرد کە باڵی کۆسرەت رەسوڵ عەلی گۆڵی کردووە و باڵی سێیەم دەرکەوتووە، بەڵام کەسێک نەھات باسی ئەوە بکات یەکێتی بە کۆبوونەوەیه‌ک کاندیدەکانی یەکلایکردوەوە، سەرەڕای جیاوازی و بوونی کاندیدێکی زۆر، ئەمەش دروستبوونی ناوەندی بڕیاردان لەم ھێزە دەردەخات. ‎باڵی سێیەم دوای بوونی بەرھەم ساڵح بە سەرۆککۆمار زیاتر دەرکەوت، ھەر زوو دەستی کردەوە بە کۆکردنەوەی ھاوڕێکانی و نەھێشتنی ڕقوكینەی ڕابردوو، دروستکردنی دۆستی نوێ، ئەمەش ھەندێک قسە ڕۆیشتووی ناو حزبەکەی و دژەکانی دوێنی و ئەمڕۆی زیاتر توڕەکرد. ‎باڵی سێیەم ھەر زوو جێگای کرایەوە! لە ناو کابینەی نۆیەم ئەمەش بۆ ئەوە بوو کە دووبارە ئەم کەسە بکەنەوە بە رەقەم لە ناو گۆڕەپانی سیاسی و شەقامدا، پرسیارەکەش ئەوەیە ئایا دەتوانن ئەم ئامانجە بپێکن و ڕێگاکە چیتر فراوان ئەکەن یان ستۆپی پێئەکەن؟! ‎بافڵ تاڵەبانی و لاھور جەنگی، ئەو دوو کەسایەتییە سیاسییەن زۆرترین جەماوەر و قسەڕۆیشتووی ناو یەنەکەن، بەڵام لەم کۆتاییە پێکھێنانی حکومەت سەره‌ڕای بوونیان لە ناو وەفدی پێکهێنانی حکومەت لەگەڵ شاندی پارتی، لە کۆتاییەکەیدا و کاتی ڕاگەیاندنی دیار نەمان! ‎بەلای چاودێران و ڕۆژنامەوانان و نوسەرانیش جێگای پرسیار بوو، ئەوەی ئێمەومانان لێی تێدەگەین بەم شێوەیە کۆدەنگییه‌ک ھەیە: ‎بۆ چوار ساڵی داھاتوو حکومەتمەداری تەسلیمی باڵەکانی تر دەکرێت و خەرمانیان بەدەر ئەکەوێت بۆ خەڵکی و یەنەکەش، ئەمەش دوو باڵەکەی تر کە جاران یەک بەیەک باڵ ناویان دەگات ئەرکیان قورستر ئەبێت و لەوەیە ببێتە کۆتاییان و خەرمانیان ئاگری تێبەر بێت! لەوانه‌شه‌ ئەدایه‌کی جوان و سەرکەوتوو پێشکەش بکەن! ‎یەکێتی و کەرکوک ئەو دوو بابەتەن زۆرترین قسەیان لەسەر ئەکرێت، بەتایبەتیش کۆنگرەی حزب، له‌سه‌ر کەرکوکیش گه‌یشتوون بە کۆتاییەکانی ئەم پرۆسەیە، ھەر دوای پێکھێنانی حکومەتیش، لاھور جەنگی لە پەیامێکیدا ڕایگەیاند، ئەبێت مەسەلەی کەرکوک یەکلایی بکرێتەوە بە زوویی، پێشتریش بافڵ تاڵەبانی گوتی، کەرکوک و کەرکوک و کەرکوک. ھەر دوای ئەم قسانەی دوای ٢٤ کاژێر مەکتەبی سیاسی یەنەکە و پەدەکە ڕێککەوتن لەسەر کاندیدێک بۆ پۆستی پارێزگار. ‎ئەمەش ئەوە دەردەخات مەسەلەی یەکێتی و کۆنگرە بۆ چوار ساڵی داھاتوو، راده‌ستی ئەم دوو فیگەرە کراوە، خەرمانی ئەوانیش بەدیاربکەوێت و لە قسەوه‌ بۆ کرداری ڕاستەقینە ھەنگاوبنێن. ‎ئەوەی دەمێنێتەوە بگوترێت، ئەم ڕێککەوتن و کۆدەنگی و ناوەندی بڕیاردانه‌ی ئێستای یەکێتی، تا کوێ و بڕ دەکات؟ کەسیان قسەی خۆیان ناشکێنن و یەکێتی ناو یەکێتی دەپارێزن، یاخود ئەوەتا ھەر خۆیان دەبن بە خەرمان سوتێنەری حزبەکەیان؟!  

+ گۆران عەلی کەریم   كاتێك رەخنە دەلكێت بە ئەجێندای بەرژەوەندی شەخسییەو و لینجی كین و بوغزی لێ دەتكێت، ئیتر ئەو نوسینە هەر چییەك بێت، نەك رەخنە نییە تەنانەت بارگاوییە بە هەموو شتێكەوە جگە خەمی رەخنەگر بۆ رخەگرتن لە ناشرینیەك. حەز دەكەم ئەوەش بلێم ئەوەی من دەینوسم، لەسۆنگەی بەرگریكردنەوە نییە لەكەسێك، چونكە هیچ كات من هێندەی كاك بەهرۆز لەكاك بەرهەمەوە نزیك نەبووم و هاوشانی دانەنیشتوم و هەوڵی پیاهەڵدانیشیم بۆی نەبووە. كاك بەهرۆز كە زیاتر هەڵپەیەتی و پەلەیەتی پێبگات و هەمیشە كەپر سەوزە و لە جێگەیەك ناسرەوێت، ئیدعای ئەكادیمیستی و رۆژنامەنووسی دەكات، ئێستا نوسینێكی كۆنی سێ‌ مانگ لەمەوبەری گەرم كردۆتەوە و لەواڵەكەی لەژێر ناوی" سه‌رۆك كۆمارو به‌خته‌ڕه‌شه‌كه‌ی كورد له‌به‌غدا"  بڵاوی كردۆتەوە، سەیر لەوەدایە لەماوەی ئەم سێ‌ مانگەدا دنیایەك گۆرانكاری هاتۆتە پێشەوە، گۆرانكارییەك كەبەشێكی زۆر لە رایەڵەكانی نوسینەكەی لەسەر ئەو باسانەی نوسراوە بەدرۆ دەخاتەوە، بەڵام چونكە مەبەستی بەهرۆز رەخنە نییە و مەبەستی رازیكردنی دڵی خەڵكی ترە، ئەركی ئەوەی نەكێشاوە تەنانەت پاكنوس لە نوسینەكەیدا  بكات كە بۆ حورمەتی خۆیی و نوسینەكەشی باشتر بوو، یان خۆدەكرا ئەوشتانەشی چاك بكردایە كە پێچەوانە بوەتەوە، بۆنمونە ئەوباسی ئەوە دەكات كە سەرۆك كۆمار ناتوانێ‌ بچێتە هەولێر، ئیتر نازانم بەرێزیان نایەوێت بروا بەچاوی خۆی بكات كە لەهەولێر فەرشی سوری بۆداخرا یان نایەوێت لەقسەی خۆی پەشیمان بێتەوە كەسێ‌ مانگ لەمەوبەر واینوسیوە. ئەو باس لە پەیوەندی تەلەفۆنی ئەكات لەگەڵ رۆژنامەنووسانی نزیك لەپارتی ئەنجام دراوە بەڵام ئەوەی بیرچوەتەوە كە پێشتر خۆی یەكێ بوو لەو كەسانەی لەلایەن كاك بەرهەمەوە پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵدا ئەنجامدراوە و بەشانازیشەوە لەناو كۆرو كۆبونەوەی خۆیدا باسی لەو تەلەفۆنانە كردوە، یان نازانم بۆچی باسی سەردانی نیچیرڤان بارزانی ناكات بۆ بەغداد و باسی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی مەسروبارزانی  و نچیرڤان بارزانی نادیدەدەگرێت. بەڵام پێدەچێت كاك بەهرۆز ئێستا لەوەتورەبێت كە وەك جاران وەڵامی تەلەفۆنی نادرێتەوە، بۆیە تا تێپەراندنی ئەدەبی سنوری نوسین قەڵەمەكەی بۆ رازیكردنی نەیارەكانی دۆستەكەی دوێنێی بەكار دێنێت.  لەشوێنێكی تر نوسیویەتی" یه‌كێك له‌ كۆڵه‌گه‌ گه‌وره‌كانی "سیاسه‌ت" بریتی یه‌ له‌ بونی "سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزی" تاكه‌ شتێك كه‌ ئه‌م سه‌رمایه‌ ڕه‌مزییه‌ به‌رجه‌سته‌ بكات "متمانه‌" یە، لەراستیدا سەرمایەی رەمزی تەنیا بۆ دنیای سیاسەت گرنگ نییە بەڵکو سەرمایەی ڕەمزی بۆ ژیانی ئاسایی و تەنانەت هاورێیەتی و ناو خێزانیش گرنگە، بۆیە رەنگە خەمە گەورەكەی كاك بەهرۆز ئەوەبێت، كە رەنگە كەم كەس لەژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی خۆیدا هێندەی ئەو بەهەڵبەزو دابەزی هەلێوستەکانی زیانی لەكەسایەتی خۆی دابێت، راسترین نمونەش ئەوەیە لە رووداوەکانی 17ی شوبات ئەو لەوكەسانە بوو كە هەموو هاورێكانی بەچاوی گومانەوە لەویان ئەروانی و تەنانەت كار گەیشتە كەنارخستنیشی لەهاورێیەتی. ئاخر متمانە چۆن وادروست ئەبێت كەسێك بیەوێت لەپاڵ دۆستێكیدا گەورە بێت بەڵام كەخۆی مقەوەماتی گەورەیی تیانەبێت ئیتر گوناهی دۆستەكەت چییە، چونكە هەندێك كەس لەپاڵ پیرەمەگرونیشدا بوەستێت هەر گەورە نابێت، كە بەهرۆز جەعفەریش بەداخەوە لەوكەسانەیە. لەراستیدا كاتێك كەسێك بۆ ئەوە رەخنە نەگرێت كە عەیبێك كەموكورتیەك شك بەرێت، بەڵكو رەخنەگرتن لەكەسێك بكاتە پرد بۆ پەرینەوە بۆ ئەو بەر تا خەڵك لەخۆی رازی بكات. (رەنگە ئەوە قسەی بەهرۆز جەعفەر خۆی بێت)، تا ئەو رەخنەی زەق و زبرەش نەگریت، ئەو متمانەیەی ئەو بەدوایدا دەگەرێت لەولا دەست نەكەوێت، جانازانم ئەو کەباسی متمانە ئەکات مەبەستی ئەو جۆرە متماتنەیەیە کە ئەو بەدوایدا وێلە؟. لەكۆتای نوسینەكەیدا بەهرۆز جەعفەر ئەنوسێت" ئایا خه‌ڵكی كوردستان ناپرسن بۆچی ئه‌م نوسینه‌ 180 پله‌ جیاوازه‌ له‌و نوسین و بۆچونانه‌ی پێشتر پێی داكۆكیمان له‌ناوبراو كردووه‌" نوسەر لێرە كەمێك فوی كردۆتە خۆی و باس لەوە ئەكات خەڵكی كوردستان پرسیار لەسەر نوسینەكانی ئەو بكات، بەڵام نەك خەڵكی كوردستان دۆستە نزیكەكانی ئەوانەی لەنزیكەوە دەیناسن هەموان هۆكاری ئەم تورە بون و هەڵچونە دەزانن، هەروەها ئەوەش دەزانن كەچ لایەنێك و كێ‌ لەپشتی ئەو نوسینانەوەیە، هەروەك پیرەمێرد دەفەرموێ:  ڕەسەن ڕێزت گرت شەرمەزار ئەبێ بەڵام ناڕەسەن تا بێ هار ئەبێ

+ رەعد رەفعەت   جیاواز لە گوتاری حكومەتەكانی پیشوو مەسرور بارزانی داكۆكی لەوەی كرد كە گەندەڵی نەبۆتە كەلتور لە كۆمەڵگەی كوردەواری وئەوەش خاڵێكی ئیجابیە وبۆیه بواری ڕووبەڕووبوونەوەی ھەیە . لە ڕۆژی چوارشەممە ١٠ ی تەمووزی ٢٠١٩، لە دانیشتنی پەرلەمانی كوردستان تایبەت بە ڕاگەیاندنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی ھەرێمی كوردستان، حوكمەتی ھەرێم چەند بەڵێنێكی وەكو مزگێنی بەخشییە خەڵكی كوردستان. نووسراوێكی ئینشائیی لە چەند وەرقەكەیەك كە ٢١١٨ وشە بوو ناوی نابوو ھێڵە گشتییەكانی بەرنامەی كاری كابینەی نۆیەمی حكومەتی ھەرێمی كوردستان ، بێ ئەوەی جارێكی دیكە نە حوكمەت و نە پەرلەمانیش دەستكاری بكەنەوە، یان لێپیچانەوەی بۆ بكەن، لە كاتێكدا كارنامەی حكومەت لەلایەن ئەو حزبانەی كە كابینەكە پێكدەھێنن گرنگییەكی زۆری پێدەدرێت رەنگدانەوەی بەرنامەی ھەڵبژاردنەكانیان دەبێت، كارنامەی حكومەت دەبێت بۆ ماوەی ئەو چوار ساڵەی حوكمڕانیكردنی كابینەكە بێت و گرنگی بدات بە چەند سێكتەر و بوارێك. دەبێت پلانی وردی جێبەجێكردنی ئامانجەكان لەخۆ بگرێت نەك تەنھا چەند بەڵێنێكی كاربۆنەكراو بێت. بۆیە دەبینین ووڵاتان لە كارنامەی حكومەتەكەیان گشت ووردەكاری سێكتەرەكانی ئامانجی حكومەت دیاری دەكەن، كارنامەی حكومەتی بەحرەین ٥٨ لاپەرەیە، ئوردەن ٩٠ لاپەڕەیە، كابینەكەی ڕحمد داود ئۆغلۆ گەیشتە (١٨٩) لاپەڕە. نمونە لەبەراوردی كارنامە: سێكتەری (تەندروستی) ھەرێم بەراورد لەگەڵ كارنامەی حكومەتی ئوردن و كوێت وەردەگرین، لە كارنامەكە بەچەند دێرێك وا ھاتووە: (كاردەكەین بۆ باشتركردنی كەرتی تەندروستیی گشتی و گەیاندنی خزمەتێكی باشتری تەندروستی بە ھاوڵاتیان و ھەوڵی جێگیركردنی سیستەمی بیمە یا خود دڵنییایی تەندروستی بە پێی پێوەری گونجاو بۆ دۆخی ھەرێمی كوردستان دەدەین. ھەروەھا كار دەكەین بۆ پێشكەشكردنی ڕەشنووسی یاسای مافی نەخۆش و رێكخستنەوەی ماف و ئەركی پزیشكان بۆ پاراستنیان لە ھەر دەستدرێژییەك.)… بابزانین كارنامەی حكومەتی ئوردونی بۆ كەرتی تەندروستی بۆ ساڵانی (٢٠١٢ تاكو ٢٠١٦) چۆن ھاتوە: دروستكردن و نۆژەنكردنەوەی چەند نەخۆشخانەیەك –كە ژمارەیان (١٠) دانەیە و ناو و شوێنی دروستكردنیان بە تێروتەسەلی ھاتووە لەكارنامەی حكومەتی ئوردون- بەجۆرێك بۆ ھەر (١٠٠٠٠) ھاوڵاتی (١٨) قەروێلە و بۆ (١٠٠٠٠) ھاوڵاتی (٢٦) پزیشكی پسپۆر. ھەرچی كارنامەی حكومەتی كوێتی بۆ كەرتی تەندروستی بۆ ساڵانی (٢٠١٣ تاكو ٢٠١٧): قەروێڵەی نەخۆشخانەكان زیاد دەكات لە (٧٩٩٠) بۆ (١١٤٣٩)، زیادكردنی سەنتەرەكانی پزیشكی لە (١٠١) بۆ (١٢٥)، باشتركردن و پەرەپێدانی خزمەتگوزاریە پزیشكیەكان، بەرزكردنەوەی ئاستی كادیری پزیشكی، پێكھێنانی سەنتەرێكی ھەرێمی بۆ نەخۆشیە درێژخایەنە نەگواستراوەكان…ئاوا حكومەتایەتیەو پەرلەمانیش ئاوا دەتوانێ لێپێچانەوە بكات . بۆیە لە ژێر رۆشنایی ئەو راستیانەی سەروە پێویستە بگوترێ: یەكەم: كارنامەی كابینەی ھەشتەم تەنھا یەك لاپەڕە بوو” بەڵام كابینەی نۆیەم لە ھەشت لاپەرەدا باسكراوە. دووەم: فەرامۆشكردنی منداڵ وھەرزەكار ومافەكانیان لە كارنامەكە، ھەروەھا فەرامۆشكردنی باسكردن لە سێكتەر وتەوەرە گرنگەكانی وەزارەتی ئەوقاف؛ ئەوە لەكاتێكدایە كە وەزیرەكەی سوێندی یاساییشی خواردوە. سێیەم: ھۆكاری ئەو جۆرە كارنامەی حكومەتە دەگەرێتەوە بۆ زیرەكی وئەزمونی حزبی دەسەڵات لە فریودان ونەشارەزایی حزبەكانی بەشداربوو لە حكومەت، ئەمە روویەكی، رووەكەی تری دەگەرێتەوە بۆ خولیا وتوێنویەتی حزبەكان بۆ پۆست وپارە وئیمتیازاتی دەسەڵات، كە وایان لێھات دەنگ ومتمانە بە حكومەتێك بدەن كە كارنامەكەی رەنگدانەوەی واقعی وزانستی قۆناغی ئێستای كوردستان نەبێت، بەڵكو تەنھا بەرنامەیەكی پڕ لە بەڵێنی رۆژنامەوانی بێت بۆ ھەر كات وشوێنێك بگونجێت. چوارەم: رۆڵی سەلبی ولاوازی ئەندامانی پەرلەمان زۆر بەئاشكرا رەنگی داوەتەوە لەو كارنامەی حكومەتە، لە چەپلە لێدانەكانیەوە..، چونكە پەرلەمان لەكاتی پێكھێنانی ھەر حكومەتێكی نوێ، بە پلەی یەكەم متمانە دەدات بە بەرنامەو كارنامەی حكومەت پاشان متمانە دەدات بە وەزیرەكانی كابینەكە ، بەڵام بەداخەوە ئیتفاقی حزبی بۆ پێكھێنانی حكومەتێكی بنكە فراوان چاوی ئەندامانی پەرلەمانی كەم بین كرد لەو راستیەو بنیاتنانی ژێرخانی كوردستان وخزمەتگوزاری وریشە كێشكردنی گەندەڵی و…ھتد كە ھەموو ئەوتەوەرانە بوون بە بابەتی لاوەكی بەرامبەر بە ئیستحقاقی ئینتخابی. پێنجەم: پێویستە پسپۆران ورۆژنامەنوسان وچاڵاكوانان ورێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی ومیدیا ئازادەكان و…ھتد رۆڵی مێژووی خۆیان ببینن لە چاودێری وراستكردنەوەی ھەڵە جەرگبڕەكانی ئەو كابینەیەو پەرلەمانەكەی. بۆیە دواجار ئەگەر ھەر حكومەتێك خاوەن پرۆژەی ستراتیژی نوسراو نەبێت بە داتا وئامار كە سەقفی زەمەنی ھەبێ بۆ چوارچێوەی كارەكانی و ھەروەھا جێ بەجێ كردنی بەڵێنەكانی, ئەمە راستیەك پیشان دەدات كە لەو وڵاتە دامازراوەی بەھێز و ستراتیژیەتی روون بونی نیە، ئەو سیاسەتە خۆشی لەپێناو خۆشاردنەوەیە لە بەدامەزراوەیی كردن، حكومەت ھیچ بەڵێنێكی چوارچێوەدار پێشكەش ناكات تا لەسەر ئەو بنچینەیە خەڵك و پەرلەمان لێپێچینەوەی لەگەڵ بكات، ھەر ئەو خاڵەشە بەرەنجامی شكستی حوكمڕانی كوردیە لە رابردوو. رەعد رەفعەت

+ د. هەردی مێد    به‌ ته‌ماشاكردنی CVی بڵاوكراوه‌ی كاك ته‌یب جه‌بار، كاندید بۆ پارێزگاری كه‌ركوك، خێرا سه‌رنجده‌ده‌یت كه‌ به‌ڕێزیان هه‌م شاعرن، هه‌م ئه‌ندازیار و هه‌مش فه‌رمانبه‌ری پله‌ باڵا، به‌و پێیه‌ی ماوه‌یه‌ك‌ جێگری وه‌زیر بونه‌. واته‌، به‌ڕێزیان به‌ لایه‌نی كه‌مه‌وه‌ هه‌ڵگری سێ شوناسن‌، یان بكه‌ری سێ ڕۆڵن. كه‌چی له‌ میدیاكانه‌وه‌ ته‌نها ئاماژه‌ به‌ شاعرێتی ئه‌و كرا و شه‌بقه‌ی شاعرێتی ئه‌و به‌رزكرایه‌وه‌. به‌ راستی، ئه‌مه‌ بۆ من خێرا بۆ به‌ پرسیار، گه‌لۆ بۆچی به‌ڕێز ته‌یب ته‌نها وه‌ك شاعیر خسترایه‌ سه‌ر شانۆی ناساندن؟ ئه‌كته‌ره‌ سیاسیه‌كان هه‌میشه‌ خستنه‌ڕووی شوناسیان به‌ پێی ئه‌و جه‌ماوه‌ری له‌ په‌یوه‌ندیدان له‌گه‌ڵیاندا ده‌گۆڕن. واته‌، هه‌میشه‌ شوناسێك پێشده‌خه‌ن كه‌ جێی قبوڵ و چاوه‌ڕوانی ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ بێت كه‌ له‌به‌رامبه‌ریاندایه‌. بۆ نمونه‌، له‌ كۆڕێكی رۆشنبیری له‌ به‌رده‌م خۆێندكارانی زانكۆ، ئه‌كته‌ری سیاسی وه‌ك خودان سه‌رمایه‌ی كولتوری خۆی نمایش ده‌كات، له‌به‌رده‌م جوتیار وه‌ك كوڕه‌ جوتیار، تد. وه‌لێ، ئه‌وه‌ی له‌ دۆخی ناساندنی ته‌یب جه‌بار روویدا شتێكی ده‌گمه‌ن و گرنگ بوو. ئه‌و خودی خۆی به‌شدار نه‌بوو له‌ زه‌قكردنه‌وه‌ی ئه‌و شوناسه‌ی به‌ سه‌ریدا سه‌پێنرا، به‌ڵكو میدیا و رۆشنبیران شوناسی شاعیرێتی ئه‌ویان زه‌قكرده‌وه‌ و وه‌ك سه‌رمایه‌ی ئه‌و نمایشیانكرد. نمایشی به‌رفره‌ی شوناسی شاعیرێتی ئه‌و به‌ رای من، له‌ لایه‌ك وابه‌سته‌ی ئه‌و راستیه‌یه‌ كه‌ هێشتا له‌ دونیای ئێمه‌ شاعیر و ئه‌ده‌بیه‌كان رۆڵێكی به‌رچاویان هه‌یه‌ و دونیای ئێمه‌ هێشتا <كۆماری شاعیره‌كان>ه‌، له‌ لایه‌كی دیش وابه‌سته‌ی ئه‌و گریمانه‌یه‌یه‌‌ كه‌ پێیوایه‌ شاعیر ده‌توانێت توندی په‌یوه‌ندیه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و جڤاتیه‌كان هێوربكاته‌وه‌ و له‌ زه‌بروزه‌نگ رزگاریان بكات، چونكه‌ شاعیر هه‌ڵگری هه‌ست و دونیابینیه‌كی دییه‌. واته‌، زۆرێك پێیانوایه‌ شاعیر ده‌توانێت رۆڵێك بگێڕێت كه‌ جودا بێت له‌ رۆڵی ناشاعیره‌كان و ئه‌و سیاسه‌ت به‌ شێوه‌یه‌كی دی بكات. منیش وه‌ك ئه‌وان چاوه‌ڕوان ده‌بم، بزانم كاك ته‌یب-ی شاعیر به‌ شێوه‌یه‌كی دی سیاسه‌ت ده‌كات؟ چی له‌ سیاسه‌ت و حكومڕانی له‌ كه‌ركوك ده‌گۆڕێت؟

+ د. سەنگەر سەیدقادر  ئەمڕۆ عەبدولفەتاح بورهانی سەرۆكی ئەنجومەنی سەربازی سودان چیرۆكی شەوی كودەتاكەی سەر بەشیر گێڕایەوە و ڕایگەیاند پێش نوێژی بەیانی چووم بۆ ماڵی عمر بەشیر و دواتر چوین بۆمزگەوت و لە دوای نوێژی بەیانی لەناو مزگەوتدا بڕیارەكەم پێ ڕاگەیاند كە لە كار دورخراوەتەوە و دەبێت دەستگیرت بكەین لەوكاتەدا بەشیر توشی سەر سوڕمان بوو -فریودانی خۆپیشاندەران: لە ڕۆژی ٧/٤ كە هاوكاتە لەگەڵ ڕۆژی كۆتایهێنان بە دەسەڵاتی ئیخوان لەمیسر و هەروەها ڕۆژی لەدایكبونی عەبدولفەتاح بورهانی سەرۆكی ئەنجومەی سەربازی سودانە ڕێكەوتنێك لە نێوان سوپاو نوێنەری خۆپیشاندەراندا كرا بە نێوەندگیری میسر و ئەسیوپیا ناوەڕۆكی ڕێكەوتنەكە بریتیە لە پیكهێنانی ئەنجومەنێكی سیادی كەلە ١١ كەس پیكدێت و ٥ كەسیان مەدەنی و ٥ دیكەیان لە سوپا و كەسێكی بێلایەن، بەڵام ئەوەی جێگای تێبینیە كە بە پێی ڕێكەوتنەكە سوپا سەرەتا بۆ ماوەی ٢١ مانگ كە دەكاتە نزیكەی دووساڵ سەرۆكایەتی سودان دەكات و دوای ٢ ساڵ دەسەڵات بۆ ماوەی ساڵ و نیوێك ڕادەستی نوێنەرانی خۆپیشاندەران دەكات بڕیاریشە ڕۆژی سێ شەمە بە ئامادەبوونی عبدالفتاح سیسی و سەرۆكی ئەفریقای باشور و سەرۆك وەزیرانی ئەسیوپیا ئیمزا بكرێت، بەڵام ڕێكەوتن لە سودان ئەستەمە بەتایبەت لەم ڕێكەوتنەدا خۆپیشاندەران فریودراون چونكە ئەگەر ئیستا ژەنڕاڵەكانی سوپا لەم لاوازیەیاندا دەسەڵات ڕادەست نەكەن چۆن دوای دوو ساڵ و بەهێز بوونیان دەستبەرداری دەسەڵات دەبن ؟ -دیمەنەكانی دوای كودەتا : لەدوای ئەوەی پێش مانگێك و لە ڕۆژی بڵاو پێكردنی خۆپیشاندانەكاندا لەلایەن ئەنجومەنی سەربازیەوە ئینتەر نێت و هێڵی پەیوەندی لە تەواوی سودان وەستێنرا، بەڵام ڕۆژی سێ شەمەی ڕابردوو و ئینتەرنێت و پەیوەندی خرایەوەكار هەر لەگەڵ كرانەوەی ئینتەرنێتدا سەدان ڤیدیۆی ڕۆژی بڵاو پیكردنی خۆپیشاندانەكان كەلە كۆتا ڕۆژی ڕەمەزاندا ڕویدا بڵاو كرانەوە و لە دیمەنەكاندا دەردەكەوێت چۆن هیزە ئەمنیەكان و میلیشیاكانی حمیدتی لەسەر شەقام دەستدرێژی سێكسی دەكەنە سەر كچان و خۆپیشاندەران ڕەمی دەكەن و هەڵیان دەدەنە ناو ڕووباری نیل دوای بڵاونەوەی ئەو دیمەنانە ناكۆكی كەوتوەتە نێوان محمد حمیدتی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی سەربازی و فەرماندەی میلتشیاكانی جەنجەوید و عەبدولفەتاح بورهانی سەرۆكی ئەنجومەنی سەر بازی چونكە حمیدتی پێی وایە عەبدولفەتاح بورهان و سوپا لە پشت دزە پێكردن و بڵاو كردنەوەی ڤیدیۆكانەوە بوون بۆناشیرینكردنی حمیدیتی و هێزەكانی -بەكورتی پوختی حمیدتی و بورهان شەڕ و ململانێیانە لەسەر گرتنە دەستی حوكم و دەسەڵاتی سودان دەكەن و خۆپیشاندەر و نوێنەری هێزە سیاسیەكانیش خەیاڵ پڵاوانە چاوڕوانن سوپا دەسەڵاتیان ڕادەست بكات.