+ عەلی ئۆرەماری     ناکۆکیێن دناڤبەرا تورکیا و روسیا لسەر ئدلب ،سەرەرای چەندین کۆمبوونێن راستە راستێن دناڤبەر ئەردوغان و پۆتین سەروکێ روسیا ، لسەر کێشەیا سوریابگشتی  و رۆژئاڤایێ کوردستانێ یان باکورسوریا یان ڕۆژ هەلاتێ فوراتێ لسەر زمانێ ئەردوغانی کۆ چ رۆژ نینە بهەلکەفت وبێ هەلکەفت هێرشی نەکەتە سەر ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ و تەخت کرنا وێ لگەل ئاخێ بتایبەتی ، ناکۆکیێن تورکیا وروسیا چەند دچیت ئالوز و نێزیکی تەقینێ دبن ،بتایبەت لسەر چەوانیا چارەسەرکرنا ئدلب ، ئەو باژێرێ سوریێ پڕ ژ گڕۆپێن تیرورستیێن بەرەی نوسرە و ئەحرار ئەلشام وپاشمایێن داعش و ڕۆژانەژی تورکیا هێزێن لەشکەری لسەر سنورێ رۆژئاڤا زێدەتر دکەت ،لسەر ئدلب روسیا وتورکیا دناکۆکن ، روسیا رۆژانە پشتەڤانیا رژێما ئەسەد دکەت وروژانە باژێرێ ئدلب و دەردورێن وێ تۆپ باران دکەت ، و گەڤێن هێرشکرنێ لسەر ئدلب دکەت و ژناڤبرنا وان گروپێن تیرورستی و ڕادەستکرنا ڤی باژێری ب دەستهەلاتا سوریا ، زێدەباری ئدلب ژی نهو جار ب جار روسیابابەتێ داگیرکرنا عەفرین ژی تینیتە زمان ،کۆ دەبیت تورکیا دوماهیکێ بداگیرکرنا عەفرینێ بینیت و ڕادەستی سوریا بێتەکرن ،ئەڤە ل رەخەکی و رەخێ دیتر روژ بۆ رۆژ ناکۆکی دکەڤنە دناڤبەرا ئەمریکا وتورکیادا  ،نەخاسمە پشتی تورکیا پشت دایە گەڤێن ئەمریکا  لسەر کرینا سیستەمێ ٤۰۰ێ روسی و،جێ بەجێکرنا پڕۆژەیێ دانانا سیستەمێ ٤۰۰تا دەست پێکێن سالا بهێت ،و زێدەباری ناکۆکیێن ئەمریکا وئەورووپا لسەر کولانا لێگەریانا گازو پەترولێ ل دەریایا سپی و پشت دان ل هەمی وان گەفێن ناتو وئەوروپال تورکیا دکەن ، وەک دیار بێ بەهرکرنا تورکیا ژ فروکەین ئف ۳٥ئەمریکی ناشیایە رێکێ ل تورکیا بگریت کۆ بازارێ خۆلگەل روسیا بهەڵوەشینیت ، دنهودا زێدەباری ڤان هەمی ناکۆکیان لگەل روسیال رەخەکی و ئەمریکا وئەورووپا ل رەخێ دیتر دیسان ئەردوغان هەرەشا داگیرکرنێ ل رۆژ هەلاتێ فوراتێ وجار ب جار ل  باشۆرێ کوردستانێ ژی دکەت ،ل ڤێرە پرسیار ئەوە ئەرێ گەفێن تورکیا بو سەر ڕۆژهەلاتێ فوراتێ و بەزاندنا سنورێ هەرێمێ ،تنێ رازیکرنا روسیایە بو رێکەفتنەکێ لسەر ئدلب و بێدەنگکرنا  ئەمریکایە لسەر سیستەمێ ٤۰۰ێ روسی یان ژی بێدەنگ کرنا هێزێن دژو ئۆپزسیوونانافخۆی یا تورکیا ،وەک هەرجار بهێجەتاشەرێ تیرورێ لبن رەهندەکێ نەتەوەیی بێدەنگرنا ئوپزسیوونێ یە.

 + هیوا سەید سەلیم        تا دێت هەڕەشەكانی حكومەتەكەی ئەردۆغان بەمەبەستی فراونكردنی شەڕی زەمینی  لە باشوور كوردستان بۆ وەك خۆیان دەیڵێن كۆتایهێنان بە  PKK  و داگیركردنی قەندیل، هەروها هێرشكردنە سەر رۆژئاوای كوردستان زیاتردەبن.  لە باشوور كەشی سیاسی بۆ ئەو شەڕە لەبارە،  رۆژانە فڕۆكەكانی توركیا بە بیانووی هەبوونی هێزەكانی  PKK بۆردومانی ناوچە سنووریەكان دەكەن، لە دەڤەری خواكورك دەمێكە ئۆپراسیۆنی سەربازی لە لایەن سوپای توركیا دەستی پێكردووە، بەڵام توركیا  هێشتا بەهیچ یەك لەمانە دڵی ئاوی نەخواردۆتەوە،  بگرە مەبەستیەتی مەیدانی شەڕ فراوانتر بكات و كارەكتەری دیكەش لەو شەڕ بەشداری پێبكات. ڕووداوەكەی هەولێر و كووشتنی كارمەندێكی میتی سەر بە كونسڵیەی توركیا،  ئاسانكاری بۆ تەشەنەسەندنی ئەو شەڕە دەكات، چونكە ئەو رووداوە گرژی زیاتری خستۆتە نێوانی PKK و پارتی،  كە ئەگەر بە هۆشمەندیەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو بارودۆخە نەكرێت،  نزیكە كە خەونی توركیا لە فراونبوونی مەیدانی جەنگەكە بێتەدی، ئەوسا كۆنتڕۆلكردنی دۆخەكە لەدەست كورد دەردەچێت. هەموو لایەك دەزانین كە ئەردۆغان و حكومەتەكەی مەبەستیەتی لە ڕووی سەربازی و لۆجستی هەروەها سیاسی،  كەلێنێك بخانە نێوان هەریەك لە باشوور و باكوور لە لایەك و رۆژئاوای كوردستان لەلاكەی دیكە، بۆیەشە باس لە ئۆپڕاسیۆنی دەشتایی دەكات لە باشوور،  هەروەها هەڕەشەی هێرش بۆسەر رۆژهەلاتی فوڕات لە رۆژئاوای كوردستان دەكات. تا ئێرە بەڕوونی دیارە كە ئەردۆغان لەبەرامبەر رۆژئاوادا بەنیازی چییە؟ چونكە بەرپرسانی توركیا هەرگیز نیەتی خۆیان لەبەرامبەر رۆژئاوا نەشاردۆتەوە ، ئەوان ئەوی هەیە لە رۆژئاوی كوردستان پێیان قەبوول ناكرێت.  بەڵام ئەوەی كە تا ئێستا دیار نیە هەڵوێستی وڵاتانی هاوپەیمانیە لە بەرامبەر هەرەشەكانی توركیا بۆ پەلاماردانی رۆژئاوا، بۆیە دەپرسین دەبێت ئایا هەمان ئەزموونی داگیركاری عەفرین لە رۆژهەڵاتی فوڕاتیش دووبارە بێتەوە  یان نا ؟ . ئایا توركیا ئەمجارەشیان چرای سەوزی بۆ داگیركاری باقی ناوچەكانی رۆژئاوا بۆ هەڵدەكرێت؟  یان ئەو هەڕەشانەی ئەردۆغان كاردانەوەیە لەبەرمبەر شكستی دانوستانی توركیا- ئەمریكا پەیوەست بە ڕۆژئاوای كوردستان و دامەزراندنی ناوچەی ئارام. زانیاریەكان ئەوەمان پێدەڵێن كە ئەمەریكا نایەوێت سیناریۆی عەفرین دووبارە ببێتەوە،  هەر بۆیەشە لەبەرامبەر لەشكركێشی توركیا  ئەمەریكا هێزەكانی بردۆتە دەروازە سنووریەكانی نێوان باكوور و رۆژئاوای كوردستان لە هەریەك لە شارەكانی (گرێ سپی و كۆبانێ و سەرێكانیێ)  و دەروازەكانی دیكەش. بەڵام لە باشووری كوردستان ئەو گرەنتیە شك نابەین،  كە هێزێك هەبێت ڕێگری لە سیاسەتی شەڕفرۆشی توركیا بكات، ئەوەی كە زۆر گرنگە ئەوەیە كە لە ئاستی كوردستانی  فەشەل بە پلانی ئەرۆغان بهێنرێت و جارێكی دیكە نێوماڵی كورد بە ئاگری شەڕی ناوخۆ نەسوتێنرێت، ئەگینا هەموومان دەنگی ئەو تەپڵە دەبیستین كە ئەرۆغان بۆ هەڵگیرساندنی ئەو شەڕە لێیدەدات.

+ لەتیف شێخ مستەفا   کاتێک سەرۆکی حکومەتی نوێ کارنامەکەی خوێندەوە بەندەو خەڵکانی تریش لە چاو ئەوانەی پێش خۆی پێمان باش بوو ،ھەروەھا زمانی وتارەکەش باش بوو کە شێوەیەک لە ئەمر یان فەرمانکردن بوو نەک داواکردن یان پاڕانەوە ،بەڵام وتمان گرنگ جێبەجێ کردنە چونکە قسە ھەژارەو ھەموو کەس پێی دەوێرێ ،بەڵام لەوە دەچێ لە کردەییدا جیاوازی ئەوتۆی نەبێ لەگەڵ حکومەتەکانی پێش خۆی.  یەکەم خاڵی بەرنامەکە ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی و گەندەڵکاران بوو ،دیارە ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵ کاران بەوە دەبێ بدرێنە دادگاو سزا بدرێن نەک دوبارە چاوپۆشیان لێ بکرێ یان داوایان لێبکرێ و لەبەریان بپاڕێنەوە کە ئەو گەندەڵیەی کردویانە بیگێڕنەوە. لە کۆتایی وەڵامەکەی وتەبێژی حکومەت بۆ وەزیری پێشوی کشتوکاڵ دەڵێ « داواکارین لە وەزیرەکانی کابینەی ھەشت ئەوانەی ئوتومبێل یان کەلو پەلو شتی دەوڵەتیان لایە بیگێڕنەوە » لە کاتێکدا بردنی کەلو پەل و موڵکی دەوڵەت تاوانەکانی ئیختیلاس و بردن و ھەڵسوکەوت بەماڵی دەوڵەت تەشکیل دەکات ،ھەر وەزیرێک یان خاوەن پۆستێک بردبێتی تاوانبارەو دەبێ داوا لە داواکاری گشتی و دەستەی نەزاھە بکرێ لێکۆڵینەوەو ئیجرائاتی لەگەڵ بکرێ نەک داوای لێبکرێ بیگێڕێتەوە ،تەنانەت ئەگەر بیشیان گێڕێتەوە ھەر تاوانە مادام لەگەڵ خۆی بردویەتی ئەگەر بۆ ماوەیەکی کەمیش بێت دەبێ سزای خۆی وەربگرێت ، چونکە ھەموو ھاوڵاتیەک نەک ھەر وەزیر پاساوی نیە بڵێ نەمزانیوە کە ئەو شتە تاوانە یان سەرپێچی یاسایە ،ھەروەھا ئەوەش پاساو نیە بوترێ لە پێشوو ھەروابوە بۆیە بوە بە عادەت ،ئاخر ئێوە بە تێۆری وتتان ئێمە ئەمجارە جیاواز دەبین ،وەک وتمان جیاوازی ھەر بەقسە نیە بەڵکو کردارە. چاودێری وردی کردارەکانتان دەبین بزانین لەگەڵ قسەو بەرنامەکەتان جیاوازی ھەیە یان نا ؟لە کوێ بینیمان جیاوازی ھەیە بۆ خەڵکی ڕوندەکەینەوە،ئەترسم ئێوەش درێژە پێدەری ھەمان سیاسەت و لۆژیکی ڕابردووبن کە دەیانوت « پیاوەکانی خۆمان عەیب دار ناکەین و نایاندەین بەداگا»

+ عەدنان زێباری  سیاسەتكرنێ‌ دا هەر كەس و لایەنەكێ‌ ئامانجەك دیاری كری هەیە ، هەر لایەنەك سیاسەتەك تایبەت ب خو هەیە بۆ سەرخستنا بەرنامە و پروگرامێ‌ دارێتی ، لێ‌ گرنگە ئەنجام و بەرهەمێ‌ ڤێ‌ سیاسەتێ‌ گرنگی بهێت وەرگرتن ، هەلسنگاندنەكا لوژیكی بو بهێت كرن نەك عاتفی , هەردەما بەرهەم و دەسكەفتیێن باش هەبون كە خزمەت مروڤاتی بكەت دیارە سیاسەتەك سەركەفتیە ، بەروڤاژی هەردەما زوورترین زەرەر هەبوو دیارە سیاسەتەك فاشلە و پێتڤی پێداچونە. یا مەبەست ئەوە ئەگەر بەرێخودانێ‌ بو سیاسەتا (پەكەكە و هەدەپە) باكورێ‌ كوردستان بكەی دێ‌ بینی دەمەكێ‌ دا پێشڤەچوون خودیتیە و تا ئاستەكێ‌ باش دەسكەفتی هەبونە ، نمونە پشتی دەستیری دان حكومەتا توركیا ب بەشداریا هێزێن كوردی هەلبژارتنان دا ڤێرە هەدەپە ب رێكێن مەدەنی شیا بەشداری هەلبژارتن بكەت ، ب رێكێن هەلبژارتنان شیا وەكێ‌ هێزەكا باندور تا ئاستەكێ‌ باش رولێ‌ خوە بگێریت و دەسكەفتی هەبوون ، شیا ناڤا جەرگێ‌ پەرلەمانی ئەنقەرە خەباتێ‌ بێ‌ ترس بكەت , چەندین پلەیێن بلندێن ئیداریی ناڤا حكومەتێ‌ وەرگرتن , هەر دیسان بگرە پروسا ئاشتی كە زوور مافێن كوردان تێدا دیاری كربوون كە بەرێ‌ هێلا سوور بوون , ژ بلی ڤێ‌ مفا بو پارچێن دیێن كوردستانێ‌ هەبوو ، بەروڤاژی چەك هەلگرتن ژ لایێ‌ پەكەكە كە جارەكا دی ڤەگەریان بو ناڤا چیاێن هەرێما كوردستان زەرە كریە ، راستە لایەنێ‌ دەسەڵاتدار توركیا تیشی كێشە و شەپرزەی كریە تەنانەت زەرەر كریە وەكی چەوا ئاكپارتی هەلبژارتنا چوی باژێرێ‌ ئەستمبول دەست دا ، پرسیار ئەوە  نەمانا پارتا ئاكپارتی چارەسەرە بۆ كێشا كوردی؟ بەروڤاژی هەتا نوكە سەر بیت چ بەدیلەكێ‌ باشتر ساحێ‌ نیە , دیارترین وان زەرەو زیانێن شەری 1-هزاران كەس بینە قوربانی ، دەهان هزار كەس باكورێ‌ كوردستان دەربەدەر بوون  2- هەر باژێر و گوندێن كوردان وێران بوون 3- پەكەكە خەلكێ‌ باكورێ‌ كوردستان دیر كەفت 4- تیروور ناساندنا پەكەكە ناڤا توركیا و دەرڤە 5-  كێمبونا دەنگێن هەدەپە و دیسان دەستەسەركرنا سەروك و ئەندامێن وان گومان تێدا نیە ئەڤ سیاسەتا نها یا توركیا جهێ‌ قەبیل كرنێ‌ نیە ، یا هەمیێ‌ خرابتر هەر روژ سنورێن هەرێما كوردستان ب هەبونا گەریلایا بومبەباران دكەت كە تێدا خەلكێ‌ مەدەنی دبیت قوربانی ، لایەكێ‌ دی  هێرشێن وان بو سەر روژئاڤایێ‌ كوردستان و داگیركرنا عفرین جهێ‌ شەرموزاریە ، ئەڤە هەمی ژ ئەنجامێ‌ ڤێ‌ شەری ناڤبەرا پەكەكە دگەل توركیا كە ئازراندیە كە دەست پێكێ‌ وان شەر دەست پێكر ب كوشتنا دوو پولیسێن حكومەتێ‌ . گرنگە بێژین ئەگەر نەشێی دوژمنی خوە دڤێت دوژمناتی لێ‌ نەكەی! یا باشتر ئەوە بكەی هەڤاڵی خوە  دا پتر زەرەێ‌ نەكەی و بشێی مفایی لێ‌ بینی .  دەمێ‌ پروسا ئاشتی باكورێ‌ كوردستان كە روژەك مێژووی و زێرین دهات دیتن كە مام جلال و مسعود بارزانی تایبەت رولەكێ‌ دیار تێدا هەبوو ، پروسا ئاشتی ژ بلی كە شەر و خوین رێتن هات راوستاندن ، كە بەرێ‌ سەدان هزار كەس بینە قوربانی ، هەر ڤێ‌ پروسێ‌ وەكر كە حكومەتا توركیا هێدی هێدی دان پێدان مافێن كوردان بكەت هەرچەندە ئاستەنگی مەزن دهاتن درووست كرن ژ لایێ‌ بەشەك توركێن نەتەوە پەرست ، ئەڤە دبیە واقعەك یا ڤێ‌ پتر دسەلمینت ئالایێ‌ كوردستان ئاشكرایی دهات بلندكرن هەتا كوچكا كمال ئەتاتوركی ئالایێ‌ كوردستان ژ بوی سەرەدانێن بەرپرسێن هەرێم دهات دانان , ئەڤە پێنگاڤەك گرنگ بوو وی دەمی دا لێ‌ ئەڤە بەس نیە. پرسیار ئەوە بوو دەهان ساڵێن شەری هەدارێ‌ دكێشین بەس دان و ستاندن و رێكێن ئاشتی هەدارێ‌ ناكەین؟ كە دەمێ‌ بوری شەری دا خراب و خرابتر ئەنجامێ‌ وێ بوو چ دی لێ‌ زێدە نەبوو , بەس رازی نابین هەلبژارتنا باش كە تێدا چاڤەرێ‌ بكەین بەلكی داهاتی باشتر ببیت. ئەگەر بێژین دەمەكێ‌ كورت هەمی داخازیێن كوردا بهێن جه وەڵاتەكێ‌ وەكی توركیا كە تژی مینن ئەڤە خەونە چونكی وەڵاتەكێ‌ وەكی عێراقا لاواز باشورێ‌ كوردستان نەشیایە ڤێ‌ بكەت . جهێ‌ پەكەكە نە ئامێدی یە بەلكی ئامەدە ، ژبەر هندێ‌ گرنگە سیاسەتا خودا بچیتەڤە ، لایەنێ‌ سیێ‌ هەبیت كە رولێ‌ ناڤبژیوانی رابیت بو ڤەگەراندنا رەوشێ‌ بۆ بەرێ‌ ئەویش حكومەتا هەرێم وەكی لایەنەكێ‌ نزیك و بەرژوەندی هەڤبەش .  گرنگە بزانی تە چ دەست خستیە دەسكەفتیان بژمێری ، نە ب تنێ‌ مژغولی ژمارتنا زەرەر و زیانێن خوە و بەرامبەر بی كە ئەنجام دا چ بەرهەم نەبیت . پرسیار ژ پەكەكە و هەدپە ئەوە كە ساڵا 2013 كیڤە بوون و ساڵا 2019 كیڤەنە؟   

+ عەبدولستار مەجید     لە کابینەی ھەشتەمدا بەندە وەزیری کشتوکاڵ بووم، ئێستا کە کابینەی نوێ دەستبەکاربووە، ھاوشێوەی ڕابردوو بەفیڕۆدانی سامانی گشتیی لە بەرژەوەندی کەمینەیەک بەناوی (بەخشین و دیاریی)ـەوە ڕەنگە ھەر بەردەوام بێت . پێمخۆشە دوو نمونە باس بکەم کە لەسەردەمی وەزیری خۆمدا بووە و بە کردەیی ڕێگریم لە بەفیڕۆدان و تەخشان و پەخشانی سامانی گشتیی کردووە . یەکەم: ھەر وەزیرێک کە دەستبەکار دەبوو، بڕی (٣٠.٠٠٠) سی ھەزار دۆلاری وەک (دیاری) پێدەدرا، کاتێک سکرتێری بەڕێز بەڕێوەبەری نوسینگەی بەندە پارەکەی ھێنا و باسەکەی کرد، وتم "دەتوانم بیبەخشم بە خەڵک ؟" بەتایبەت کە قەیرانی دارایی سەریھەڵدابوو، موچەش دوو مانگ جارێک دابەشدەکرا . وتیان " نەخێر ئەوە بۆ کڕینی پێداویستی ناوماڵە" منیش ڕۆژی دواتر پارەکەم گێڕایەوە و پێموتن من پێویستم بەوە نیە و وەرگرتنی ڕەتدەکەمەوە برای بەڕێزم کاک عبدالرحمان عبدالرحیم یش بەھەمان شێوە . دووەم: بۆ ھەر وەزیرێک بەناوی (نەسریە ـ مینحە)ەوە مانگانە جگە لە موچەکەی خۆی (٧.٥٠٠.٠٠٠) ی پێدەدرا . ئەوەندەی پەیوەندی بە منەوە ھەبوو لێژنەیەکی سێ کەسیم لە وەزارەت دروستکرد بە سەرۆکایەتی بەڕێز بەڕێوەبەری ژمێریاریی و دوو ئەندامی دیکە . ڕامسپاردن کە ھەر فەرمانگەیەک پێداویستییەکی ھەبوو داوایلێکردن لەو پارەیە بۆی بکڕن . دیسان لەو مینحەیە ھاوکاری سەدان کەسی ھەژار و نەخۆش و پێشمەرگەمان کرد، لە ھەمووی گرنگتر نەمھێشتووە ھیچ فەرمانبەرێکم لەو کاتە سەختەدا پێویستی بە ھیچ ھەبێ، ھەر بەو مینحەیە. ئێستاش بەڵگەنامە و سەرجەم داتاکاکان لە وەزارەتن و ھەر ڕۆژنامەنوسێک یان کەسێک بیەوێ وردەکاریی خەرجکردنەکە بزانێ، دەتوانێ بچێت و لە ژمێریاریی داوای بکات .

حەسەن بارام   دەوڵەتی توركیا بەڕێبەرایەتی ئۆردوگان ستراتیژێتی لەناودان وبچوككردنەوەی هەر بون وئەزمونێكی سیاسی ودەسەڵاتدارێتی كوردی لەسەر ئەم هەسارەیە كردووەتە بەردەبنەمای سیاسەتێكی گشتگیر ، سەرەتا دەیویست لەڕۆژئاوای كوردستان هەموو بون ودەسەڵاتێكی كورد بسڕێتەوە ، بەڵام ڕێگرییەكانی ئەمریكا وڕۆژئاوا وای كرد سوپای توركیا لەو شاڵاوە سەربازییە بوەستێنێت ، لەبەرانبەردا ماوەیەكە ئۆردوگان ئاراستەكەی گۆڕیوە ولەژێر ناوی لێدانی پارتی كریكارانی كوردستان ، بەبەردەوامی هێز ڕەوانەی باشوری كوردستان دەكات ولەئێستادا پەلامار وهێڕشەكانی بۆ سەر بارەگاكانی pkk چڕ كردووەتەوە ، لەگەڵ ئەم هێڕشەیدا هەست بەبونی پیلانێك دەكرێت بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگە یان هێزی هەر لایەنێكی سیاسی لەباشور بگلێنن بەشەڕی براكوژییەوە ، خوانەخواستەش ئەگەر ئەم گومان وپیلانانە ببن بەڕاست وجارێكیتر لەسەر دەستی براكان خۆینی ڕۆڵەكانی كورد بڕێژرێت ، ئەوە ئەبێتە شكست وماڵوێرانییەكی تر بۆ هەموو كورد ، كەبێگومان لەسەر ئاستی هەرچوار پارچەی كوردستان باجەكەی قورس دەبێت . لێرەوە ڕووی دەمم لەهێزە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان دەكەم بەتایبەتی ئەوانەی هێزی چەكداریان هەیە ، بەوریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم پیلانەدا بكەن وبەئاسانی نەكەونە داوی ئۆردوگان وئاكپارتییەوە . دەبێت هەموو لایەك ئەو ڕاستییە باش بزانین ، دەوڵەتی تورك تەنها ئامانجی pkk نییە ، بەڵكو هەموو جوڵە ودەستكەوت وبونێكی كوردی بەڕاستەوخۆ وناڕاستەوخۆ كردووەتە ئامانج ، بەڵام بەقۆناغ وپلەبەندییە ، بەدیقەتدانیش لە ماجەرای سەر شانۆی سیاسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، ئۆردوگان حاڵی زۆرباش نییە وناكرێت هێزە كوردییەكان بچنە گەمەیەكی دۆڕاوەوە ، بۆ؟ یەكەم: دروست دەبێت ئەوە بزانین ئاكپارتی ئامانجی ستراتیژی لەناوبردنی هەر ئەزمون وقەوارەیەكی سیاسی ونەتەوەیی كوردە ، ئەگەر لەباشوری ئەفریقاش بێت ، كەواتا گریمان بەنەمانی پارتی كرێكاران ، ئەوجا گوشارەكان بۆ سەر هەرێمی كوردستان دەست پێدەكات . دووەم: ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبەردەم گۆڕانكاری ڕیشەیی وچارەنوسسازدایە ، دەبێت كورد خۆی بۆ ئەو پێشهات وگۆڕانكارییانە ئامادە بكات ، نەك بچێتە بەرەی هێزێكی داگیركەرەوە . سێهەم:خودی ئۆردوگان وئاكپارتی لەقەیرانێكی قوڵی نێوخۆیی وهەرێمایەتی ونێودەوڵەتیدایە . بەڕەچاوكردنی لانی كەمی ئەو سێ خاڵەی سەرەوە ، دەبێت سەركردایەتی كورد لەباشور بەهەند ماجەرای ڕووداوەكان لەبەر چاو بگرن  وا بەئاسانی نەكەونە داوی دەوڵەتی توركیاوە ، چونكە ئێمەمانان نایشارینەوە هەست بەبونی ئەگەری دروستبونی شەڕی براكوژی دەكەین لەنێوان هێزەكانی هەرێم هاوشانی سوپای توركیا بەرانبەر بە pkk ، ئەگەر ئەمەش ڕوو بدات زەرەرمەندی یەكەم وكۆتایی هەر كورد دەبێت ، مێژووش ڕەحم بەكەس ناكات.  

بەكر سدیق   كونگرە رۆژنامەوانیەكەی بەریز مەلا بەختیار ، كە ناونیشانی پرۆژەیەكی تایبەتی خۆی بوو  بۆ چارەسەركردنی ، دوخی ناو یەكێتی و سیستمی حوكمرانی لە هەرێمدا ، زۆرێك لە رەخنەی جدی ، سیاسی  هەلدەگرێت كە بروادەكەم لە وتارێكی كورتی ئەوهادا جیێ نەبێتەوەو پێویستی بە دیبەیتێكی فراوان هەیە بۆ خستنە رووی  ئەو هەموو هەڵە سیاسی و نا رونیەی لە تێگەیشتنی بەریز مەلا بەختیاردا هەیە بۆ دوخی ژیانی حیزبایەتی ناو یەكێتی لەلایەك لەلایەكی تریشەوە ، كارەساتێكی گەورەیە كە كاك بەختیار لەناو دەستپێشخەریەكەیدا كەناوی ناوە پرۆژە ، خالیە لە خستنە رووی كەمترین تێگەیشتن و سیناریۆی وەرچەرخانی سیاسی و یاسایی لە سیستمی حوكمرانی هەرێمەكەماندا . بەشیوەیەكی خیرا لە م وتارەدا ، چەند رەخنەیەكی بونیاتنەرانە دەخەینە روو هیوادارم جەنابی دور لە رقی سیاسی وەریانگرێت .   یەكەم : سەرنجە گشتیەكان  1-پرۆژەكەی كاك بەختیار ، ئەوەندەی رۆچۆتەناخی ناكۆكیە كەسیەكانی خۆی، لەگەل كاراكتەرێكی وەك دكتۆر بەرهەم صالح ،ئەوەندە نەچۆتە سەر قولایی ئەو هۆكارانەی كە یەكێتی نیشتیمانی كوردستانیان خزاندۆتە ناو زۆنێكی بچوكەوە. كە بەداخەوە پیشتریش هەموو تەركیزی سیاسەت و لێدوان و كاركردنی  كاك بەختیار بۆ كەم بایەخكردنی رۆلی رەوانشاد نەشیروان مستەفا، تەرخانكردبوو . 2-پرۆژەكەی كاك بەختیار زیاتر كۆبەندی ئەو تورەبون و رقە سیاسیە یە كە لە ناخی كاك بەختیاردا دەمێكە لە داخی ئەو سەركردانە هەلیگرتوە و پەنگی خواردۆتەوە ، كەنایەڵن كاك بەختیار ، تەفەرود بە بریاری یەكێتیەوە بكات . 3-پرۆژەكەی كاك بەختیار لەروی زانستیەوە كەمترین بنەماكانی زانستی لە خۆگرتوە ، چونكە لە پرۆژەكەدا بەشیوەیەكی زانستی باسی ئەو فاكتەرانە نەخراونەتە روو كە كام باگراوندە سیاسی و حیزبیە ، كام هۆكارە سیاسی و جوگرافیە ، كام پاڵنەرە سیاسیە ناوخۆییانە ، بونەتە هۆكاری دروست بون و بەردەوامی ئەو ناكۆكی و ململانێ دەرون حیزبیانە ی یەكیتی .  4- كاك بەختیار لە پرۆژەكەدا ، خۆی لە قەرەی ئەو هۆكارانە نەداوە كە لە هەناوی سیستمی حوكمرانی نەشازی هەرێمەكەمانەوە كاریگەری راستەخۆیان لە هەناوی ژیانی حیزبایەتی یەكێتی نیشتیمانی كودستان كردوە . 5-كاك بە ختیار نەهاتوە كاریگەری پارتی دیموكراتی كوردستان لە ململانێكانی نەك هەر ناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەلكو لە كۆی زۆنی سەوز و نیلی ، باس و شەن و كەو بكات . بە پێچەوانەوە ، بەرای نوسەر یەكێك لە كێماسیە سەرەكیەكانی ناو پرۆژەكەی كاك بە ختیار ، كە تارادەی نابوتكردن  كاریگەری بەسەر پرۆژەكە یەوە هەیە، بێلایەنكردنی پارتی یە لەو كێشانەی ناو یەكێتی . چونكە پارتی دیموكراتی كوردستان ، نە لە كێشەی دروستبون و سەرهەلدانی گۆران تەوەری لاوەكی بوە . نە لە دروستبونی ناوەندی بریارو دواتر هاوپەیمانیشدا دورە پەرێزبوە. باشترین بەلگەی ئەم تیگەیشتنەی نوسەری ئەم بابەتە ش دوخالی سەرەكیە : یەك :هەتا گۆران نەبوە 12 كورسی پەرلەمانی و لە باوەشی یەكێتی نەهاتە دەرو نەكرایە هاوپەیمانی پارتی ، پارتی لە گورز وەشاندن لە بزوتنەوەی گۆران نەكەوت . چونكە كەس ناتوانێ ئینكاری ئەوە بكات كە پارتی نەبا، كاك مەلا بەختیار خۆشی هەوڵەكانی بۆ رێگرتن لە رێكەوتنی دەباشانی یەكێتی و گۆران، بێئاكام دەمانەوە  كە بەئاشكرا كاك بەختیار خۆی دژی ئەو رێكەوتنە بو بەجۆرێك كە بە ئەندازەی دژایەتی پارتی بۆ رێكەوتنەكە جەنابی دژی هەلوێستی گرت . دوو : كە ناوەندی بریار دروست بوو ، وە دواتریش هاو پەیمانی ، پارتی بەیەك چاو سەیری یەكێتی و هاو پەیمانی دەكرد بەلام كە هاوپەیمانی هەڵوەشایەوە و كاك دكتۆر بەرهەم،  هاتەوە ناو یەكێتی و كرایە كاندیدی ئەو حیزبە  بۆ سەرۆكایەتی كۆمار ، پارتی هەراسان بوو . وە تا ئیستاش ئاسەواری بێزاری پارتی لەو پرسە بەزەقی  دیارە . هۆكاری نارازیبونی پارتی لە كاندید بونی كاك دكتۆر بەرهەم بۆ سەرۆكایەتی كۆمار ، پێناچی بەرێكەوت لە گەل ئەجێندای كاك مەلا بەختیار یەكانگیربوبن ! خۆ ئەگەر كاك بە ختیار پێی وابی كاندیدبونەكە جەزرەبەی لە یەكێتی داوە ، ناشێ پارتی بۆ هەمان مەبەست دژ بوبێ. ئەگەر پارتیش بۆ ئەوە دژ بوبێت كە پێی وابێ یەكێتی قازانجی لێدەكات بۆ یە رەتی دەكردەوە ، كە پارتی لەمەدا حەقیەتی وابكات هەربۆیە ، پارەیەكی ئەستور و دوسالی سەرۆكایەتی حكومەتی دا بە یەكێتی تا دكتۆر بەرهەم دەست بەرداری سەرۆكایەتی كۆماربێت ، لەمەیاندا دەبو كاك بەختیار لەگەل كاندید بونەكەدابا ، تا كەس بەلای خانەی گومانی ئەوەدا نەڕوا ، كە بۆچی كاك مەلا بەختیار و پارتی،  لە هەموو ئەو ئەجیندایانەدا هاو جوتن لە بیركردنەوەو هەڵویستی سیاسیدا ، كە بەشی زۆری پەیوەستەبە یەكێتی و سەركردە كارامەكانی وەك كاك نەوشیروانی رەحمەتی و كاك دكتۆر بەرهەمەوە  . 6-كۆی پرۆژەكەی كاك بەختیار ، مامەلەكردنێكی لۆكالیانەیە لە گەل سیاسەت و حیزبایەتی و حوكمرانی ، چونكە سەرلەبەری رەخنەو رایەكانی لەفەلەكی یەكێتی یەكی تایبەت بە زۆنی سلیمانی دەسورێنەوە . بەرای نوسەری ئەم بابەتە ، كێشە ناوخۆییەكانی حیزبی كوردی لە هەرێمی كوردستاندا ، رەنگدانەوەی رادەی ئەو دەسەلات و پاوەرو داراییەیە ، كە حیزبی كوردی هەریەكەو بەرێژەی جیاواز هەیەتی ، ئەگەر پاوەرو پارە تێری دەسەلاتی جەمسەرەكانی ناوحیزبی كرد و جوگرافیاو قەلەمرەوی سیاسی بەشی جەمسەرەكانی ناوحیزبی كرد ، ئەوا حیزب توشی قەیرانێكی ئەوها نابیت كە بیكاتە چەند پارچەیەكەوە .  هەمووئەو حیزبانەی لەكوردستان توشی پارچە پارچەبون و داخوران هاتون هۆكارەكەی پوكانەوەی پاوەرو پارەو قەلەمرەوی حوكمرانی بوە ، نمونەی حیزبی سوسیالیست و پارتی گەلی و ئالای شۆرش و زەحمەتكیشان و بزوتنەوەی ئیسلامی و هتد .   یەكێتی نیشتیمانی كوردستان تا ئەورۆژەی هەولێری بەدەستبوو هەر فراوان دەبوو ، بەلام كە پارتی هەولێری بۆخۆی مسۆگەر كرد ، خۆی لەداخورانی ئەبەدی قوتاركردو یەكێتی خزاندە ناوسلیمانی و زۆنەكەیەوە . بەلام بەزیرەكی ئەوسای رەوانشادان تالەبانی و نەوشیروان مستەفا وەك دیفاكتۆیەك ، دامەزراندی ئیدارەی سلیمانی ، یەكێتی لەمەرگی موحەققەق پاراست ، تا ئەوكاتەی ئیدارەكان بونەوەیەك ، ئەوسا ناومالی یەكێتی بەتەقینەوە و دوكەرتبون ، ئاوس بوو .  7- كاك بەختیار بەتەنیا خۆی پرۆژەكەی خستە ناو رای گشتیەوە ، ئەوەش بەخالی لاوازی خودی كاك بەختیارو ئەجینداكەی لەقەلەم دەدرێ ، جا ئەوە هیچ جیاوایەك نیە ، خۆی كەسی پشكدار نەكردبێت یان نەیویستبێ كەس هاوەلی بێت ، بەلام كاتی بەراوردی بزاوتەكەی رەوانشاد كاك نەوشیروان و كاك بەرهەم دەكەین ، دەبینین لە پشتی هەریەكێكیان نەك هەر دەیان سەركردەو كادر، بەلكوو هەزاران خۆبەخش،  پشتی پرۆژەكانیان گرتن و هاتنە مەیدانەوە لە گەلیاندا .بەلام پێناچیت كاك بەختیار ئەو پشگیریە جەماوەریە شك بەرێت . 8- هەرپرۆژەیەك ، بۆ گۆرانكاری ، بخرێتە روو ، جگە لەوەی كە پێویستە سیمای لۆكالیبون تێبپەرێنێت ، پێویست دەكات ، زمانی ئاشتەوایی زالبێت بەسەر پرۆژەی ئامادەكراوو ، دەبێت پرۆژەی سیاسی ، زامنی ئاشتەوایی بكات بۆ ئەو ئۆرگانەی پرۆژەكەی بۆ دەخرێتە روو . كەچی پرۆژەكەی كاك بەختیار زۆربەی سەركردەكانی یەكێتی بەشەیتان و قین لە دل و پیلانگێر دەچوێنی ! . ئەوەش نەك خالی لاوازی پرۆژەكەی كاك بەختیارە بەلكو ، نیشانەی خالیبونەوەیەتی لە هەموو زەمانەتێكی پەسندكرنی لە ناوكایەی سیاسی یەكێتی دا .پرۆژەی چاكسازی پێویستی بە رەگەزەكانی سەقامگیری و ئاشتەوایی هەیە نەك بەشەیتانكردنی ئێلیتی سیاسی . 9-لە ناو پرۆژەكەیدا كاك بە ختیار ستایشی جەنابی مام جلال دەكات لە میهرەبانی و كارامەیی ئەو پیاوەدا ، بەلام كە دێتە سەر تەسكیەكردنی دوو جێگرەكانی یەكێتی لە كۆنگرەی 3 دا ، كاك بەختیار داخ و پەستیەكی زۆر بەرامبەر ئەم كارەی جەنابی مام جلال هەلدەرێژی ، ئەوەش راستگۆیی كاك بەختیار بەرامبەر رابەری كۆچكردوو دەخاتە ژێر گومانەوە . دوەم : سەرنجە تایبەتیەكان  1-كاك بەختیار لە سەرەتای پرۆژەكەیدا ، ئاماری جیاوازی دەنگەكانی یەكێتی لە هەلبژاردنە جیاوازەكاندا دەخاتە روو ، وەك بلیێ تازە بە تازە دیراسەی ئەم هەلكشان و داكشانەی دەنگدانەكان دادی چارەسەری قەیرانی یەكێتی بدات !  لەراستیدا ، لای نوسەری ئەم بابەتە بەكارەسات دەزانرێت ئەگەر كاك بەختیار بیەوێ وای دەربخات كە پرۆسەی دەنگدان لە هەرێمدا پرۆسەیەكی سروشتی و دیموكراسیانەیە ، و لێیەوە سیاسەتەكانی حیزب دادەرێژرێتەوە . لە راستیدا  كاتێك بە پێوانە ی دەنگی هاولاتی  رادەی هەلكشان و داكشانی متمانەی حیزب لە ناو جەماوەردا ، هەلدەسەنگێدرێت ، كە سیستمی سیاسی ولات و سیستمی هەلبژاردنەكان و ئیدارەی هەلبژاردنەكان و قۆناغەكانی هەلبژاردنەكان ،بە پێوەرەكانی دەولەتی دەستوری و رێساكان و پایەكانی دەولەتی دەستوری راوەستاو بوبن . سیستمی هەلبژاردنی ئیمە لە سالی 1992 وە تا ئیستا نەك گۆرانی بەسەردا نەهاتوە ، بەلكو ئەوەندە پاشەكشەی كردوە كە بواری ساختەكاری یەكجار زۆر ئاسان كردوە ، بروادەكەم كاك بەختیار ئەم راستیە باش بزانێت . 2- كاك بە ختیار لە پرۆژەكەدا لە ژێر ناونیشانی لەروی ئابوریەوە ، لە جیاتی هەلسەنگاندنێكی بابەتیانە بۆ شكستی پلانی ئابوری هەریم ، بخاتە روو ، (كە جەنابیان دەزانن پلانی ئابوری هەریم كێی لەپشتەو كەی دەستی پێكرد ؟ ). دێت هەمان ئەو تێروانینە دەخاتە روو كە لە كاتی ناوەندی بریاردا ، دەهات دەیوت كابینەی حەوت بەرپرسە لە شكستی ئابوری هەریم و ئەستۆ پاكی بەكابینەی 8 دەبەخشی  !  بەرای من لە مەیاندا كاك بەختیار سەركەوتو نەبوە لە دەرخستنی نیازپاكی لە خستنە روی پرۆژەكەی چونكە لە كابینەی 7دا  ئابوری كوردستان بەهێزو پرۆسەی سولفەی عەقارو تواناسازی بەچەشنێ پێهەلاچوبون كە هەمیشە رەوانشاد مامجلال و خودی دكتۆر بەرهەمیش شانازی پێوەدەكەن . 3- كاك بەختیار لە باسكردنی گەندەلی و گەندەلكاراندا ، دەركەوتوە زانیاری كەمی هەبێ لە سەر روبەرو بونەوەی گەندەڵی ، دەنا نەیدەوت یەكێتی وەك پارتی گەندەلكارانی خۆی محاسەبە نەكردوە .چونكە گەندەلی هەستیار ترە لەوەی پێت وابێت محاسەبە نەكردنی كەسانیك كە بەگەندەل وینادەكرێن لە تێروانینی نەیاری ئەو كەسانەدا ، ئەمە چارەسەرە ! لەراستیدا كاك بەختیار ئەورپا زۆر گەراوەو لە سەركردایەتی سوسیال ئەنتەرناسیونالیشدا زۆر بەشداریكردوە ، ناشێت نەزانێت كە روبەروبونەوی گەندەلی  لە سیستمیكی سیاسیدا كاتێك بەرجەستەدەبیت كە پایەكانی دەوڵەتی دەستوری تیایدا بەر قەرار بوبن كە بریتین لە مانەی خوارەوە : یەك –بونی دەستوریكی دیموكراسی گەل بەسند  دوو- راگیر بونی پرنسیپ و سیستمی لێك جیاكردنەوەی دەسەلاتە سەرەكیەكان  سێ- راگیربون و پیادەكردنی چاودێری توندی دادوەریی لە سێبەری دەسەلاتێكی دادوەریی سەربەخۆدا . چوار-راگیر بون و پیادەكردنی پرنسیپی دەستاو دەستكردنی ئاشتیانەی دەسەلات . هەتا سیستمی سیاسی هەریمی كوردستان وەك ئیستا بیت ، حیزب دەبێتە خاوەنی بازارو پاوەرو پارە و دەیان كەس شیرینی نەوت دەخۆن و هەتا خەلكی وەك كاك بەختیار هەبن هەر لە لوتكەی دەسەلاتدا دەمێننەوە ئەوسا هەركەسێك محاسەبە بكرێت لە سەر گەندەلی ، ئەو خەلك و سەركردانە ناگرێتەوە،  كە خاوەنی راستەقینەی بازارو بریاری سیاسی و دارایی هەرێمەكەمانن . چونكە  خاوەن بریارە سیاسیە گەورەكان لە سەروی ئەو دەسەلاتەوەن،  كە مەفروزە بریاری سزادانی گەندەڵكارەكانیان هەبێ ، كە دەسەلاتی دادوەریە . 4-كاك بەختیار نەدەبو بڵی هیچ هیزیك بە ئەندازەی یەكێتی بەرپرسەكانی بەئاشكراو نهێنی لێدوان نادەن و رای گشتی چەواشەناكەن، بوختان هەلنابەستن و سایتی نهێنی و پەیجی سەیرو سەمەرەی شكاندن و تومەت هەلبەستنیان نیە . لە راستیدا لەوەدا كاك بە ختیار نەیپێكاوە كە دەلێت هیچ هێزیك بە ئەندازەی یەكێتی ، چونكە تەنانەت دەركەوت كە شاسوار عبدالواحید لەوبوارە پێش یەكێتی كەوتۆتەوە ، و پارتی و گۆرانیش لە یەكێتی ئەگەر زیاتر نەبن كەمتر نین . بەلام ئاخۆ كاك بەختیار پارەی یەكێتی بۆ دەزگای چاودێر بەكار نەهێناوە ؟ ئایا كاك بەختیار خۆی پەیجی نهێنی نیە ، ئەگەر نیەتی ، ئەو وتارەی لە كوێ دۆزیەوە كەلەسەر كاك بەرهەم لە كاتی هەلمەتی هەلبژاردنەكانی 12/5/ 20187 ئامادە كرابوو و دواتر چاودێر هەستا بلاویكردەوە ؟ 5- كاك بەختیار لە پرۆژەكەیدا لە برگەی پەیوەندی یەكێتی و لایەنەكان ، ئەسەفی ئەوەدەخوازی كە لە هاوپەیمانێتیكردن لە گەل پارتی چوینەتە دەرەوە ، ئەمەشی بە وە لێكداوەتەوە كە هاوپەیمانێتی لە گەل پارتی سودی بۆ ئەزمونەكەو یەكیتی هەبوو . كەچی دۆستایەتی لایەنەكان كێشەی جۆراو جۆریان لێدەكەوتەوە . كاك بەختیار هەمیشە كە بابەتێك ببێتە هۆی روشاندنی پارتی ، دێت بە وشەسازی دایدەپۆشی و خۆی لێ لادەدا دەنا ؛ یەك –ئەگەر سیستمی سیاس سەقەت و نا یاسایی نەبێت ، تەزویر لە هەلبژاردنەكاندا نەكرێت ، حیزبی كوردی بە هەق ببێتە حیزبی پەرلەمانی ، چ پێویستیت بە هاوپەیمانی هەیە ؟ لە كاتێكدا هاوپەیمانێتیكردن بۆ بەشداری لە پرۆسەكانی هەلبژاردنەكاندا ، لە دەولەتە دەستوریە دیموكراسیەكاندا ، نزیكایەتی و هاوبەشی لە تیروانین و بەرنامەی حوكمرانی و كارگیری ، دەكرێتە پاساوی هاوپەیمانێتیكردن ، بەلام هاوپەیمانێتیكردن بە وچەشنەی كاك بەختیار بانگەشەی بۆكردوە ، بۆئەوەیە كە یەكێتی پاڵبداتەوەو  كورسیەكانی نزیك بن لە پارتی ، بەلام دەركردنی یاساو بریارە سیاسی و كارگێریەكان و دابەشكاری و پشكە بەشەكانی حوكمرانی بەدلی پارتی بن ، پێدەچێت لای كاك بەختیار كێشە نەبوبن . دوو- دروستكردنی هاوپەیمانێتی لەگەل لایەنی تر - كە پێدەچێت كاك بەختیار مەبەستی بزوتنەوەی گۆران بوبیت– چ كێشەیەكی دروستدەكرد جگە لە هەلمژینی ئەو نارەزایەتیەی بزوتنەوەی گۆرانی پێ لەسەر پێكەوتبوو ؟! بەلام راستیەكەی ئەوەیە كە ئەو كێشە جۆراوجۆرانەی لە هاوپەیمانێتیكردن لە گەل حیزبەكانی تردا دروست دەبون، تەنها تورەبونی پارتی بوە لەو كاتەو لە ئێستاشدا ، بەلام كاك بەختیار خۆی لە قەرەی ئەم دانپیانانەدا نەداوە . 6- لە باسی پەیوەندی یەكیتی و پارتیدا ، كاك بەختیار هۆكاری شەری ناوخۆ بۆ نوسەرە هەلپەرستەكان دەگەرێنێتەوە ، كە بروادەكەم كاك بەختیار خۆی قەناعەتی بەم پاساوە نیە و هیچی تر نالیم .  7-لە باسی دیاردە دزێوەكانیشدا كاك بەختیار بە جورئەتەوە باسی ناشرینی سێ تەكەتولەكەی ناو یەكێتی دەكات كە هی كاك كۆسرەت و كاك نەوشیروان ومام جەلال بون  ، كەچی تێناگەم بۆ هێندە بەحەزەرەوە لە باسكردنی پارتی و سیاسەتەكاانی ئەوحیزبە لە كوردستان و عیراق و ناوچەكەدا ، لە عیلاقاتە ئیقلیمیەكانی پارتیدا ، هێندە بە حەزەر قسەدەكات ؟ 8-لە پرۆژەكەیدا كاك بەختیار پێی وایە دوای بەستنی ئەو كۆنگرەیەی ئەو ناوی لێناوە كۆنگرەی گۆرانكاری ، دوسال كەمتری ناوێ هەلەكانی راستبكاتەوە ، رەخنە لە خۆی بگرێ ، دژایەتی گەندەلی بكات ، بەر پرسە لەبەرچاوكەوتوەكان وكاربەدەستە مشەخۆرەكان لەخۆی دوربخاتەوە . بەلام : یەك ؛كاك بەختیار ئەوەی رون نەكردۆتەوە دژایەتی گەندەلی كام میتۆدو چ ئامرازێكی پێویستە ؟ لەكاتێكدا بزوتنەوەی گۆران بە ماشێنێكی میدیایی گەورەوە و بە رێبەرێكی ناودارو كاریزمایی كاك نەوشیروانەوە ، دژایەتی گەندەلی راگەیاند بەلام ، بزوتنەوەی گۆران لە ئێستادا جیگەی ئێرەیی پێبردنیش نیە ! دوو؛كاك بە ختیار رونی نەكردۆتەوە بەرپرسە لە بەرچاو كەوتوەكان و كاربەدەستەمشەخۆرەكان ، كامانەن ؟ هیچ معیاریكی بەیاننەكردوە كە چۆن بتوانرێت ، بەرپرسە مشەخۆرو لە بەرچاو كەوتوەكان لەگەل پاكیزەكان و دلسۆزوو موستەزعەفەكان لەیەكتری جیابكرێنەوە !لەكاتێكدا ، رەنگە هەروەك چۆن لە تێروانینی كاك بەختیار و ئەوانەی وەك خۆی بیردەكەنەوە لە ناو یەكێتیدا ، هەندیك بەرپرس بە لەبەرچاو كەوتوو ، و مشەخۆر بزانن ، بەهەمان ئەندازە دوورنیە ،ئەو ئاراستانەی كە كاك بەختیار لە ناو پرۆژەكەیدا پەلاماریان دەدات ، وە رەنگە بەشێك لە كۆمەلانی خەلكیش ، خودی كاك بەختیار و دەوروبەری بە لەبەرچاوكەوتوو بزانن ، چونكە مادام حیزب خاوەنی پاوەرو پارەبێت ، چ جیاوازیەك لە نێوان پاوانكردنی دەسەلاتی ناو حكومەت و پاوانكردنی دەسەلانتی ناو حیزب هەبێت ، لە كاتێكدا هەتا پرۆسەی گەرانەوەو كاندیكردنی دكتۆر بەرهەم نەهاتە گۆری ، خودی كاك بەختیار، بیستو قسور ساڵی رەبەقە لە لوتكەی دەسەلاتی یەكێتیدا دوای رەوانشاد مام جلال، خاوەن بریاری سیاسی و كارگێری و دارایی بوە !! سێیەم : سەرنجەكان لەسەر بەشێكی گەلالە نامەكە  كاك بەختیار كەمترین بەشی پرۆژەكەی بو پرسی سیستمی سیاسی  تەرخان كردوە ، كە ناوی لێناوە گەلالەی ئەركەكانی قۆناغ و برگەیەكی بچوكی لێ تایبەتكردوە بە مەسەلەی حوكمرانی ، ئەمەش لە تیروانینی نوسەری ئەم وتارەدا لاوازترین خالی ناوپرۆژەكەیەتی. چونكە كورتكردنەوەی قەیرانی حوكمرانی لە چەند راسپاردەیەكی ئینشاییدا ، یان دەبێت كاك بەختیار خەمی سیستمی حوكمرانی نەبێت ، یان كەمترین زانیاری لەسەر ئەو سیستمی حوكمرانیە گەلالەكردوە  ، كە توانای چارەسەركردنی جۆرەكانی گەندەلی سیاسی و كارگێری و دارایی هەبێت .  باسكردن لە قەیرانی حوكمرانی ، جیاوازە لە ئەركەكانی حوكمرانی ، كاك بەختیار پەیوەست بە مەسەلەی حوكمرانی چەند تەوەرێكی هەستیاری لە چوارچێوەی دارشتندا خستۆتەروو بێئەوەی تیایاندا قولبوبێتەوە . كاك بەختیار پێی وایە ئەمانەی خوارەوە ئەركی حوكمرانین ( نوسینەوەی دەستوری گەلپەسند ،، چەسپاندنی سیستمی هاوچەرخ بكرێتە سیستمی پەرلەمانی دیموكراسی ،دادپەروەری بكرێتە بنچینەی یاساو پەرە پێدانی مەدەنیەت و ئازادی و سەربەستیەكانی ژن . ریشەكێشكردنی گەندەلی و لێپێچینەوەی یاسایی ، لە گەندەلكاران و سزادانیان ....هتد ) . سەبارەت بەم چوار تەوەرە ئەم سەرنجانە دەخەینە بەر دیدی خودی كاك بەختیار و خوێنەران : 1-سەبارەت بە نوسینی دەستور ، پرسێكی هەروا ئاسان نیە ، بەو جۆرەی كاك بەختیار خستویەتیەروو ، لە تەمەنیات دەچێت ، لەكاتێكدا ئەوپرسە دەمێكە بوەتەقەیرانی نێوان ، لایەنەسیاسیەكان بەتایبەت بزوتنەوەی گۆران و پارتی . بەلام لە ئێستادا لە سێبەری زۆرینەی پەرلەمانی ئێستای پارتی و لەقالبدان و پاشەكشەی سیاسی بزوتنەوەی گۆران و بەم حالەی ئێستای یەكێیەوە ، دەستور بەدلی پارتی و بێدەنگی هەموولایەنەكان پەسندی گەلی بۆمەیسەردەبێت و پارتی روحم بە هێزو لایەنەكان نەكات ، خشەشی لێنایەت . ئایندەش ئەمە رونتر دەكاتەوە . 2- لە تەوەری دوەمدا ( چەسپاندنی سیستمی هاوچەرخ بكرێتە سیستمی پەرلەمانی –دیموكراسی ) رستەیە كی زۆر نامەفهومە ، جا یان هەلەی چاپە ، یان كاك بەختیار لە وبابەتە بیخەمبوەو قولنەبۆتەوە تیایدا . چونكە : یەك :-رستەكە هێندە بەهەلە نوسراوە بۆ لیكدانەوەنابێت . دوو:- سەبارەت بەسیستمی سیاسی ، كە كاك بەختیار دەیەوێت بكرێتە سیستمی پەرلەمانی –دیموكراسی ، ئەدی بۆچی لە سەردەمی رەوانشاد كاك نەوشیرواندا پشگیری بزوتنەوەی گۆرانی نەدەكرد و ئێستا كەپارتی بریاریداوە لەسەر سیستمی پەرلەمانی ، چ پێویستدەكات كاك بەختیار باسی بكات؟ سێ:-لە تیروانینی نوسەری ئەم بابەتەدا ، نەئێستا سیستمی سیاسی هەریمەكەمان پەرلەمانیە و نە سیستمی پەرلەمانیش بۆ ئێمە گونجاوە ،چونكە :- أ-كورد نابێتە خاوەنی سیستمێكی سیاسی تایبەت بەخۆی هەتا حیزب خاوەنی پاوەرو پارەبێ  ب-سیستمی پەرلەمانی دیموكراسی بۆ هەریمی كوردستان لە سێبەری بونی دو زۆنی سەوزو زەرد و دو هێزی حەفتا و هەشتاو دو دەزگای ئەمنی جیاواز ، گونجاو نیە و پێویستمان بە سیستمێكە كە بالانسی نیوان یەكێتی و پارتی بە م خسوسیاتەی ئێستایانەوە ، تا ئەوكاتەی سیستمی دەوڵەتی مەشروعیە یان دیموكراسی دەستوری پایەكانی راگیردەبن ، بپارێزێت . ئەو وەرچەرخانە لە سیستمی سیاسی دا كە بۆ هەرێمی كوردستان پێویستە ، نوسەری ئەم بابەتە لە لێكۆلینەوەیەكی یاسایی و سیاسیدا بەعەرەبی نوسیویەتی و لە ماوەیەكی نزیكدا بلاو دەبێتەوە . چوار:-كاك بەختیار باس لە چەسپاندنی دادپەروەری و ریشەكێشكردنی گەندەلی دەكات . جێی خۆیەتی لە كاك بەختیار بپرسین ، مەبەستت لە دادپەروەری چیە ؟ كوا پایەو رەگەزەكانی دادپەروەریی ؟! هەروەها كاك بەختیار رونی نەكردۆتەوە كە چ سیستم و میتۆدێكی سیاسی و یاسایی ، گەندەلی ریشە كێش دەكات و گەندەلكاران سزادەدات؟ اگەر بیزانیبا ، بروادەكەم یان دەیخستە روو ، یان باسی ئەو بابەتەی نەدەكرد ، چونكە یەكێك لە جۆرەكانی گەندەڵی، گەندەلی سیاسیە ، كە لە ئاكامی پاوانكاریی سیاسیەوە سەرچاوەدەگرێت ، كە بواری لێپیچینەوەو سزادانی ئەوانە نادات كە بریاری سیاسیان بەدەستە ، كە ماوەی بیست و قسور ساڵە جەنابی كاك بەختیار بەشێكە لە پاوانكارانی دەسەلات .بەلگەی ئەم قسەیەش ئەوەیە هەر بەنمونە ، ئایا ، لە سەر دابەزینی دەنگەكانی یەكێتی لە هەلبژاردنەكان ، كەمبونەوەی رۆلی ریكخراوە دیموكراسیەكان لە ناو یەكێتیدا ، هیچ ئالیەتێك هەبوو تا جەنابیان سزا بدات .كە خۆی زۆر جار دەیوت ئێمە بەرپرسیاریتی هەلدەگرین ، بێ ئاگا لەوەی هەلگرتنی بەرپرسیاریًَتی ، یان سزادانە لە لایەن دەسەلاتێكی سەروترەوە ، یان وازهێنانە  لە و ئەرك و بەرپرسیارێتیە . بەكر سدیق 

+ جیهاد موحەمەد    هەڵەی ستراتیژیی، هەڵەیەکی کوشندەیە، دەبێت بە نەخۆشیەکی درێژخایەن، هەتا ژیانی سیاسیی ئەو حیزبە، یان ئەو بزووتنەوەیە، یان هەڵگرانی ئەو فەلسەفە و دیدگایە بمێنێت لە کۆڵیان نابێتەوە، وەک دەڵێن هەتا مردن لەگەڵ نەخۆشەکەدایە و نەخۆش ناتوانێت خۆی لێ ڕزگار بکات. هەڵەی تاکتیکیی، کە زۆر جار دەشێت ئەم هەڵەیەش کوشندە بێت، شکستهێنەر بێت، وەلێ ئاسانترە لە هەڵەی ستراتیژیی و دەتوانرێت لە قۆناغێکدا حیزبی هەڵەکار خۆی لێ دەربارز بکات. هەڵەی ستراتیژیی لە دەستدانی دەرفەت و بواری جێبەجێکردنی دیدگا و جیهانبینیە بەلسەفییەکانە، بۆ هەرچ حیزب و بزووتنەوەیەکی هەڵەکار. جگە لە لەدەستدانی دەرفەت و بوار و دەریچەکانی ڕزگاری و ئازادی و سەرفرازی چین، یان نەتەوەی چەوساوە، کە حیزب و بزووتنەوە هەڵەکارەکان هەڵگری ئەو دروشمانە بوون،لە پێناویاندا هاتوونەتە ئاراوە. جار هەبووە حیزبی هەڵەکار خاوەنی خەباتێکی دوورودرێژ بوون و بە مەلاین خەڵکی ستەمدیدەی چینە چەوساوەکان، یان نەتەوە چەوساوەکانیان کردووە بە سوتەمەنی خۆیان، بەڵام بە هەڵە ستراتیژییە سیاسییەکانیان، چ لە تیۆرییدا، یان لە پراکتیکیدا، هەرچییان کردووە و هەرچیان هۆنیوەتەوە و چنیویانە بە جارێک هەڵوەشێنراوتەوە و، هەموو خەڵکە ستەمدیدەکەش بوون بە ئاردی ناو دڕک و پەرت و پەرتەوازە بوون لە یەکتری. ئیتر ئەم دەردە کوشندەیە دەیان ساڵی خایاندوە و بێ متمانەیی و بێ باوەڕیەکی زۆر گەورە لە ناو خەڵکدا تەشەنەی کردووە، هەم بە ڕابەر و پێشەوا و حیزبە سیاسییەکان، هەم بە ئیرادەی خۆیان. ئەم بێ متمانەیی و بێ باوەڕیە تەنها خودی حیزبەکانی نەگرتووتەوە، بەڵکو درێژەی کێشاوە بۆ بێ متمانەبوون بە فەلسەفە و جیهانبینیەکەیان، بە ئایدۆلۆژییەکەیان، بەو بنەما تیۆریانەی کە لەسەری کاریان کردوە. بۆ نموونە حیزبە ناسیۆنالستیەکانی کوردستان، جگە لەوەی خۆیان کرد بە ئامانج و مەسەلە نەتەوەییەکەیان کرد بە ئامڕاز بۆ خۆ دەوڵەمەندکردن و درێژەدان بە حوکمڕانییەکی هەتا بڵێی خراپ و نادادپەروەر و نایەکسان، کە ئەمە هەڵەیەکی ستراتیژیی گەورە بوو کردیان. جگە لەم هەڵە ستراتیژیە ئیداریی و سیاسییە، هەڵەیەکی ستراتیژیی سیاسیی گەورەتریان کرد، بە دانانی سەرۆکی حیزبەکانیان بە فریادڕەس و کاریزمایەک بە وێنەی "خواوەند" بۆ پەرستن. کاتێکیش کە سەرۆک و ڕابەرە فریادڕەسە خواوەندیەکەیان تووشی شکستی سیاسیی دەبێت، وەک مەلا مستەفای بارزان، یان تووشی مردن و نەخۆشی کوشندە دەبێت وەک جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا، ئیتر حیزبەکانیان تووشی شکستی گەورەی سیاسیی و ئیداری دەبن و خۆیان بۆ ڕاست ناکرێتەوە، ئاخر کە "خوا" مرد، لە نێوان خەلیفەکاندا بۆ مێراتگریی و جێگرەوە جەنگ بەرپا دەبێت. ئەم حیزبە ناسیۆنالیستانە، وەک پارتی و یەکێتی و لەم دوایانەشدا بزووتنەوەی گۆران جگە لە قسەکردن بۆ چاکسازی و هەوڵدانێکی بێ سوود بۆ گەڕانەوە بۆ حیزبێکی مەدەنی سیاسیی، بە هیچ جۆرێک ئەم قسەکردنانەیان بۆ ناکرێت بە پراکتیک و ناتوانن ڕزگاریان بێت لەو تەنگەژە سیاسی و فەسادیەی تووشی بوون. ئەوەتا نەک هەر ناتوانن دوای ئەو ئامانجە بکەون کە لە پێناویدا دروست بوون، بەڵکو خودی حیزبەکانیشیان تووشی گەندەڵی و دەستەگەریی و ناکۆکیی گەورە بوون لە نێوان خۆیاندا. هەرچ دەستە و گروپێکیان، هەرچ سەرکردە و کەسی دیاریان ناچار بۆ خۆ پاکردنەوە، کە ناتوانن خۆیان پاکبکەنەوە، دەستە و گروپەکانی تر و کەسەکانی تر تۆمەتبار دەکەن و دەستی چەوری خۆیان بەیەکتری دەسڕن.   حیزبە ناسیۆنالستیەکانی کوردستان، دوو دەیە و نیو زیاترە بەردەوام هەڵەی ستراتیژیی دەکەن، بەردەوام وازیان لەو ئامانجە هێناوە کە لە پێناویدا دروستبوون، خودی خۆیان و حیزبەکانیان بوون بە ئامانج، خەریکی خۆدەوڵەمەندکردنن. خۆ دەوڵەمەندکردن و گوێنەدان بە هیچ ڕەخنەیەکی خەڵک، وای لێکردن تووشی دەیان فەسادی ئیداری و سیاسیی و حیزیی بوون، خەڵکیان تووشی دەردیسەری کردووە، بە هەمان شێوەی خۆیان خەڵکیان تووشی فەساد کردووە، بە تایبەتی چینی بازرگانەکان و دەوڵەمەندەکان و کاسپکارانیان تووشی فەسادی کردووە. ئێستا وا خەریکە لەسەر دەوڵەمەند بوون و پێگە فەسادیە گەورەکەیان دەبێت بە شەڕ و ئاژاوەیان، هەرچ رۆژە و لە کەناڵێکەوە کەسێکی سەرکردە بە ئاشکرا دەردەکەوێت و دەیەوێت خۆی بکات بە فریادڕەسی حیزبەکەیان و خەڵکی کوردستان. ئەم حیزبانە بە تایبەتی یەکێتی و پارتی ناتوانن هیچ جۆرە چاکسازییەک بکەن، ناتوانن ببن بە حیزبی مەدەنی و سەردەمیانە لەگەڵ دنیای سەردەمدا بڕۆنە پێشەوە. هەرچی دەیڵێن و دەیکەن هەمووی وەک بڵقی سەر ئاو دوای ماوەیەک فش دەبێتەوە.  یەک ڕاستی هەیە کە ئەتوانم بڵێم هەموو کەس لە کوردستاندا ئەگەر خۆی گێل نەکات دەیزانێت! ڕزگاربوون لە فەسادی ئیداری و حیزبیی و ماڵیی، ئەم حیزبانە بچووک دەکاتەوە و ئەم قەوارە گەورە زەبەلاحەیان نامێنێت، ئەمەشیان پێ قبووڵ ناکرێت، بۆیە ناتوانن خۆیان و حیزبە فاسیدەکانیان ڕاستبکەنەوە. ئەمان ناتوانن ئەم هەنگاوانە هەڵبنێن: ١- لە پێش هەموو فاسیدەکانی کوردستاندا، خۆیان بچنە بەردەم دادگایەکی عادیلانە و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت و پرسیاریان لێ بکرێت"ئەم دەوڵەمەندی و بزنسکاریی و بازرگانیەتیەت لە کوێوە هێنا؟" ٢- دەست هەڵبگرن لە دەیان و سەدان پرۆژەی بازرگانێتی. ٣- واز لە دەیان کەناڵی تەلەفزوێنی و ڕۆژنامەی ڕاستەوخۆ و سێبەر بهێنن. ٤- واز لە دەیان هەزار موچەخۆری بندیوار بهێنن، کە بوون بە لەشکرێکی گەورە لە هەڵبژاردنەکاندا بەکاریان دەهێنن بۆ دەنگدان بەم حیزبانە. ٥- دەستبەرداری فڕوفێڵی سیاسیی و ئەژنۆ شکاندنی یەکتری بن. ٦- واز لە تێکەڵکردنی دەستی چەپەڵیان بهێنن لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەر و عێراقدا. ٧- درۆ نەکەن و ڕاستگۆیانە داوای لێبوردن بکەن لە خەڵکی کوردستان، هەرچیان هەیە لە پارەوپول و سەروەت و سامانی دزراو و قایمکراو لە ناو بانکەکانی ئەوروپا و دەوڵەتانی دەوروبەردا بگێڕنەوە بۆ خەڵکی کوردستان. ٨-  یاسا سەروەر بکەن و خۆشیان وەک هاوڵاتی ئاسایی یاسا بەسەریاندا جێبەجێ بکرێت. ٩- لە هەڵبژاردنەکاندا ساختە نەکەن. ١٠- یاسای هەڵبژاردنەکان بگۆڕن بە  یاسایەکی دیموکراتیانە. ١١- باج و خەراج بە شێوەیەکی دادپەروەرانە بخەنە سەر هەموو بازرگان و دەوڵەمەندەکان. ١٢- ژێرخانی ئابووری ببوژێنەوە١٣/ دیموکراتی بن لەگەڵ هەموو هاوڵاتیاندا وەک یەک ١٤- فەزڵی حیزبییەکانی خۆیان، یان سەرکردەکانی خۆیان نەدەن بەسەر خەڵکی تردا ١٥- پاکسازی بکەن لە زیاتر ٤٠٠٠چوار هەزار ڕێکخراوی بەناو مەدەنیدا، کە لە سەدا ٩٧ی ئەم ژماریە فاسیدە و هی خۆیانە. ١٦- کێشەکانیان لە گەڵ پەکەکە و حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتدا بە شێوەیەکی عەقڵانی و سیاسیانە چارەسەر بکەن.١٧-  پەروەردەیەکی دیموکراتی و نوێ دامەزرێنن کە بنەمای ئیدارە و حوکمڕانی و دیموکراتی پێشکەوتووە. ١٨- واز لە تووندووتیژی بهێنن١٩- دیموکراتیانە لەگەڵ خۆپیشاندەراندا مامەڵە بکەن٢٠-  لە خودی خۆیانەوە وەک سەرۆکی هەرێم و سەرۆکی حکومەت و سەرۆکی حیزبەکانیانەوە دەستپێبکەن بە چاکسازی و پاکسازی و لێپرسینەوە. ئەمەی ئەمان کردویانە لەماوەی حکومڕانیاندا، هەڵەی ستراتیژیی گەورەیە، خۆیان بۆ ڕاستناکرێتەوە، ناتوانن بۆ هەتا هەتایە خۆیان لەو نەخۆشییە کوشندەیە ڕزگار بکەن.   

+ عەبدولڕەحمان مەولود     لە ئێستادا ڕێوشوێنی حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستان ، حكومەتی مەسرور بارزانی، جیاواز  دەردەكەوەی لەوەی پێش خۆی. مرۆ دەتوانێ لەم سیاسەتە نوێیە ئەوە بخوێنێتەوە كەوا حكومەتی هەرێمی كوردستان خەریكە هەنگاو بەهەنگاو لە چەمانەوەی  بێمانەوەو بێسوودی بەردەم توركیا خۆی دوور دەگرێت.  ئەمە كارێكی دروستەوە پێویستی بە پشتیوانی هەموانە.  ڕاستیەكەی تێگەیشتن لەوەی هەرێمی كوردستان پێویستی بە سیاسەتێكی هاوسەنگ هەیە لەگەل عیراق و توركیا زۆر سادەیەو هیچ مێشك گوشینی ناوێت. خەلك لە باشوری كوردستان ئەو هەمو سالە خەبات دەكات و قوربانی دەدات بۆ ئەو نەبوو لە عێراق رزگاری بێت و ببێتە ژیردەستەی توركیا.  حكومەتی هەرێمی كوردستان پێویستە بیری لای بەرژەوەندی نەتەوەی كورد بێت بەگشتی و خەلكی هەرێمی كوردستانیش بەتایبەتی.  بۆ ئەم مەبەستەش، توركیا ئەو قیبەلەیە نییە میللەتی كورد رووی تێبكات. تەنها كەسانێك دەتوانن ئەم ڕاستیانەی سەروە نەبینن، ئەو سیاسیانەن كە سوودمەندن لە ژێرچەپۆكی كورد بۆ توركیا. لەم بارەیەوە، نێچیرڤان بارزانی سەرقافلەی هەموانە. پێگەی سیاسی نێچیرڤان بارزانی لە كوردستان و ناو پارتی دەرئەنجامی پەیوەندی گوماناویەتی لە گەل ئاك پارتی، ئوردوگان و حكومەتی توركیا.   بەدوركەوتنەوە هەرێمی كوردستان لە توركیا، نێچیرڤان بارزانی هیچ كارتێكی بەدەستەوە  نامێنیت سیاسەتی پێبكات. ئاخر كوا كۆمۆ كەی ؟ كوا ئەو پارەیەی لە داهاتی نەوت بریار بوو بیداتە خەلكی كورستان؟  ئەو كە لەماوەی ڕابردوو ئەندازیاری شكستی هەرێمی كوردستان بوو، لە ئێستادا دێت باسی چیدەكات بۆ خەلكی كوردستان؟ دیارە توركیا، هەروا بە سانایی ڕازی نابێت یەكێك لە دلسۆزترین پیاوەكانی، واتە نێچیرڤان بارزانی،  لە سیاسەت دوربخرێتەوە یان كەنارگیر بكرێت. توركیا پاشەكشەی نێچیرڤان بارزانی بەپاشەكشەی خۆی دەزانێت و لێی بێدەنگ نابێت.  هەر بۆیە، بۆ ڕووبەرووبوونەوەی هەڵویستی دوژمنكارانەی توركیا كە لە ماوەی داهاتوو ڕوونتر بەرچاو دەكەویت پێویستە ناومالی كورد یەكگرتوو بێت.  لە ڕاستیدا دەستوپێوەندەكانی توركیا لە هەرێمی كوردستان هەرشەی توند دەكەن لەو كەسانەی كە دەیانەوێت هەرێمی كوردستان زۆر نزیك نەبێت لە توركیا. هەرشەكان تا ئەو ڕادیە كە یەكگرتوویی پارتی دەخەنە مەترسیەوە، ئەوان لە ئێستادا باس لە دوو جەمسەری جیاوزاو بالباێنی ناو  پارتی دەكەن.  خەلكی كوردستان هیچی قازانج نەكرد لە چەند جەمەسەری یەكێتی تاكو  ئەوەی پارتیشی بێتەسەر. هەر بۆیە، ئەگەر چەند جەمسەریش هەبێت لە ناو پارتی، دەبێت كار بۆ ئەوە بكرێت چارەسەر بكرێت لە كۆنترۆل دەرنەچێت نەك پێچەوانەكەی. سەبارەت بە سیاسەتی پارتی وەك حیزب ڕای تۆ هەر چۆنێ بێت، پێویستە لە ئێستادا كەس نەكەوێتە داوی توركیا و  كاركردن بۆ سەرهەلدانی ئەم بابەتە. لە ئێستادا باسكردن لە دوو جەمسەری پارتی تەنها بۆ ئەوەیە ئالوگۆر لەسیاسەتی شكستخواردوی دەساڵی ڕابردوو نەكرێت. ئەم رەوتە دژ بەبەرژەوەندی گشتی كوردە پێیوستە زوو ڕێی لێبگێرێت پیش ئەوەی تەشەنە بكات و دواتر كۆنترۆل نەكرێت  

+ هونەر تۆفیق    برادۆستیەکان هۆزێکی کوردی نیشتەجێ ی سنوری نێوان عێراق -ئێران - تورکیان . ڕۆڵی دیاریان لە مێژووی کوردستاندا هەبووە . شەڕی قەڵای دمدم کە قەڵای برادۆستیەکان بووە لەگەڵ سەفەویەکاندا ناوبانگێکی مێژوویی تایبەتی لەناو کوردەکاندا هەیە . لە شۆڕشەکانی سمکۆی شکاک و شەمزینیەکاندا بەشداری بەرچاویان هەبووە . لەپاش ناکۆکیەکی چەندین ساڵەیان لەگەڵ بارزانیەکاندا ، لە شۆڕشی ئەیلولدا پشتیوانی مەلا مستەفابوون . لە حکومەتەکانی عێراقدا لە سەردەمی شانشینەوە تا کۆمارەکەی سەدام حسێن توشی بەریەککەوتن و ڕێکەوتن بوون . میر مەحمودخانی برادۆستی ئەندامی پارلەمانی شانشینی عێراق بووە . لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا مەحمود بەگ پارێزگاری هەولێربوو . لە سەردەمی جەنگی عێراق - ئێراندا ، گوندەکانی برادۆست ڕاگوێزراوە بۆ سیدەکان و دەوروبەری هەولێر . ماڵی میری برادۆستیەکان میر سەلام کەریم خانی برادۆست لەهەولێر نیشتەجێن . جگە لە سەرپەرشتی هۆزەکەیان ، کاری بازرگانیەکی گەورە دەکەن لە هەرێمی کوردستاندا .  ناوچەی برادۆستی برادۆستیەکان لە ناوەڕاستی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردووەوە بەهۆی هەڵکەوتەی لە سێ گۆشەی نێوان عێراق - تورکیا - ئێراندا بۆتە ناوچەی بەریەک کەوتنی سەربازی سوپای تورکیا و گەریلاکانی پەکەکە . لەبەر ئەوەش هەرێمی کوردستان کەمترین ئاوەدانی لەوناوچەیەدا کردووە . لەماوەی ساڵی ڕابردوودا زۆربەی هێرشەکانی تورکیا بۆسەر ناوچەی برادۆست بووە . نێو ماڵی برادۆستیەکان کە پێکهاتوون لە بنەماڵەی لۆلانیەکان و سەرپەرشتی خانەقا و کاروباری ئاینی برادۆستیەکان دەکەن ، هەروەها بنەماڵەی خانەکان کە سەرپەرشتی سیاسی هۆزەکەیان دەکەن . لۆلانیەکان دژ بە بوونی پەکەکەن لەناوچەکەیاندا و هێزێکیان ڕاگەیاند کە ڕێگری لەبوونی پەکەکەبکات لەو دەڤەرەدا . بەڵام زۆرینەی برادۆستیەکان دژ بەبوونی سوپای تورکیان لە ناوچەکەیاندا و پێیان وایە تورکیا گوند و زەوی و زارەکەیانی داگیرکردووە .  لە سەرەتای ئەمساڵدا ٢٠١٩ لەپاش بۆردمانەکانی تورکیا ، لە شیلادزە و دێرەلوک گەنجان هێرشیان کردە سەر بنکە سەربازیەکانی تورکیا و سوتانیان .  لە سەرەتای حوزەیرانی ئەمساڵدا ٢٠١٩ ، کەتیبەی برادۆست لەلایەن چەند گەنجێکی نەناسراوەوە ڕاگەیاندرا و بڵاویانکردەوە کە دەست لە جاسوس و هاوکارەکانی سوپای تورکیا ناپارێزن و هەڕەشەی کوشتنیان لێکردن .  ئەو ڕووداوانە لە دۆسیەکەی هۆقەبازدا ڕەهەندێکی تری هەیە کە وەک ڕاگەیەندرا برای میری برادۆستیەکان ( میر سەلام خان ) سدقی کەریم خانی برادۆستی دەستگیرکراوە بە تۆمەتی تێوەگلان لە کوشتنی جێگری کونسڵی تورکیا لەهەولێر .  گرتنی برای میری برادۆستیەکان پێشهاتێکی ئاڵۆز و تۆڵە یان تەڵە ئاسایە بۆ هۆزی برادۆستیەکان کە ناوچەکەیان لەلایەن سوپای تورکیاوە داگیرکراوە . گۆڕانکاری ڕیشەیی بەسەر پەیوەندی دۆستایەتی نێوان هۆزی بارزانی و برادۆستیەکاندا دێنێت .

+ دانا حەمە عەزیز    بۆ دوو هەفتە ئەچێ کاربەدەستێکی تورك و دوو پیاوی کورد لە ڕوداویکی گوماناویدا لە ریستۆرانتێکی تورکیی تایبەت بە بزنسمانەکان، لە هەولێر کوژراون.  دەزگا ئەمنیەکانی هەولێر هێشتا ڕاستیی وردەکاریی ڕووداوەکەیان ڕوون نەکردۆتەوە. لەم دواکەوتن و بێدەنگی یەدا، بێگومان خەڵك و میدیاکان مافی خۆیانە قسە و لێکدانەوەیان هەبێ.   دەستدرێژیی و کوشتنەکانی هەولێر، لە سیاسی و ڕۆژنامەنوسەوە تا هاوڵاتی ئاسایی، گوماناویین، چونکە دەستگەیشتن بە چەك و دەسەڵاتی تەقەکردن تەنها مافی دەزگا ئەمنیەکان و ئەوانەیە کە سەر بە پارتین. بۆیە هەمووجارێ  سیناریۆکانی پارتی بۆ ڕواداوەکانی هەولێر کە ٢٣ ساڵە نوزەی ئازادیی لێبڕاوە،  ئەبنە مایەی توڕەبوون و  زیادکردنی گومان لای خەڵک.   کوشتنەکەی ئەمجارە، ئاسایی نیە و خەڵکی نائاسایی و  بەرپرسی زل لە شوێنی کوشتنەکە بوون.  بێگومان چاو لەسەر کابرای تورکە و، وەك هەمیشە خوێنی دوو پیاوە کوردەکە لای دەزگا ئەمنیەکان، ئەوەندە گرنگ نیە.  کابرای تورك پایەدارە و، بەپێی ڕێوڕەسمی پرسەکەی لە ئانکەرە و سەغڵەتیی دەزگا ئەمنیەکانی هەولێر و دواکەوتنی سیناریۆکەیان، ئەشێ بەرپرسیاریەتی کاری گەورەی هەواڵگریی یان  سەربازیی هەبووبێ و  لەگەڵیشیدا بزنسی بەلاشی لەسەر پارەی دزراوی کوردوستان بەرکەوتبێ.  دەزگا ئەمنیەکانی پارتی وردەکاریی تەواوی ڕووداوەکەیان لایە کە ڕەنگە ئاڵۆزبێ و سیناریۆی تایبەت بخوازێ کە تیایدا تورکیا بەدەسکەوت و پارتیش بێ شەرمەزاریی لێی دەربچێ.    سیناریۆی ئەم ڕوداوە هەرچۆنێ لە خزمەتی تورکیا و پارتیدا دابڕێژرێ،  ئەنجامی باشی لێناکەوێتەوە بۆ خەڵك،  سەرەنجام ئەویش ئەنجامەکەی ئەبێتە مەینەتی بۆ خەڵکی کوردوستان و لەوانەیە بیانوی باشتر بدا بەدەست توركیاوە بۆ  بەکارهێنانی گوشار و پەلاماردانی زیاتر لە هەردوو دیوی کوردستان.

+ سۆران عومەر    بڵاوبونه‌وه‌ی گرته‌یه‌كی ڤیدۆیی گوایه‌ ریستورانی هۆقه‌بازه‌ له‌ ئه‌كاونتی تویته‌ری ئارانسی فورات نیوزی په‌كه‌كه‌، پاشان بڵاوكردنه‌وه‌ی ڕونكردنه‌وه‌یه‌كی له‌لایه‌ن ئه‌و ئاژانسه‌وه‌ به‌وه‌ی ئه‌و ئه‌كاونته‌یان هاك كراوه‌و گرته‌ی ڤیدیۆیی ڕوداوه‌كه‌ی 17ی ئه‌م مانگه‌ی هه‌ولێری تێدا بڵاوكراوه‌ته‌وه‌ گومانی زیاتر دروست ده‌كات! چونكه‌ پێشتر میدیای توركیا گرته‌یه‌كی دیكه‌یان بڵاوكرده‌وه‌! له‌سه‌ره‌تای ئه‌م ڕوداوه‌دا ناوی مه‌تین دلۆڤان بارزانی هێنراو ده‌ركه‌وت ناوبراو له‌و ریستۆرانته‌ بووه‌! پاشان وترا جێگری قونسوڵی توركیا كورژراوه‌، دوو هاوڵاتی هه‌رێمی به‌ركه‌وتوون و كوژراون. ئه‌لمۆنیته‌ر له‌ڕاپۆرتێكدا ئاشكرایكرد ئه‌و توركه‌ی كوژراوه‌ جێگری قونسوڵ نیه‌، به‌ڵكو له‌هه‌واڵگری توركیایه‌و بۆ ماوه‌یه‌كی دیاریكراو له‌هه‌رێم بووه‌!  دوو هاوڵاتیه‌كه‌ یه‌كێكیان پاسه‌وان و ئامۆزای ئازاد جوندیانیه‌، ئه‌ویتریان هاورێیه‌تی و له‌سۆرانه‌وه‌ بۆ جه‌واز چونه‌ته‌ هه‌ولێر! دژه‌ تیرۆری هه‌ولێر وێنه‌ی دوو به‌شداربووی كرده‌وه‌كه‌ی بڵاوكرده‌وه‌و دواتر ڕایگه‌یاند ده‌ستگیركری كردون! گوایه‌ یه‌كێكیان برای په‌رله‌مانتارێكی هه‌ده‌په‌یه‌! میدیای توركیا وێنه‌ی دوو ئۆتۆمبیلی مه‌ده‌نی هه‌رێمی بڵاوكرده‌وه‌ گوایه‌ به‌ بۆردومانی فڕۆكه‌ پلان داڕێژه‌رانی كرده‌وه‌كه‌ی هه‌ولێریان كوشتووه‌ !  هه‌مان كات باهۆز ئارداڵ به‌رپرسی سه‌ربازی په‌كه‌كه‌ ده‌ڵێ ئه‌وه‌ی كوژراوه‌ له‌ریستۆرانته‌كه‌ی هه‌ولێر به‌رپرسی هه‌موو ئۆپه‌راسیۆنه‌ هه‌واڵگریه‌كانی دژ به‌ په‌كه‌كه‌ بووه‌ له‌باشور و به‌كرده‌وه‌یه‌كی پیرۆز ناوی دێنێ ڕه‌دیشی ده‌كاته‌وه‌ ئه‌وان بن به‌لام پێی دڵخۆشن و ده‌ست خۆشی له‌ئه‌نجامده‌رانی ده‌كه‌ن! له‌لایه‌كی تره‌وه‌ په‌كه‌كه‌ دانپیانانی چه‌ند گه‌ریلایه‌كی بڵاوكرده‌وه‌ كه‌ ده‌ستگیری كردون گوایه‌ سیخۆڕیان بۆ هه‌واڵگری توركیا كردووه‌، وه‌ك چۆن پێشتر كه‌سێكیان له‌نزیك دوكان ڕفاند به‌رپرسێكی بالای هه‌واڵگری توركیا بوو بۆ داڕشتنی پلانی كوشتنی سه‌ركرده‌یه‌كی په‌كه‌كه‌ له‌ڕێگه‌ی چه‌ند كه‌سێكی ناو په‌كه‌كه‌وه‌ له‌سلێمانی بوو! دوای تیرۆركردنی دیار غه‌ریب په‌كه‌كه‌ به‌ئاشكرا هه‌ڕه‌شه‌ی كرد و وتی ده‌زانین كێ زانیاری هه‌واڵگری داوه‌و بۆته‌ هۆی تیرۆری دیار غه‌ریب بۆیه‌ تۆڵه‌ ده‌كه‌ینه‌وه‌ دواتر كه‌س گله‌یی نه‌كات! له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌دا ئه‌و ده‌یان كامێره‌ی ناو ریستۆرانت و ده‌ره‌وه‌ی ریستۆرانت لای ده‌زگای ئه‌منی هه‌ولێر، به‌ڵام پاش 10 ڕۆژ له‌و ڕوداوه‌ ڕێگه‌ی هێشتۆته‌وه‌ بۆ ئه‌و هه‌موو گومان و لێكدانه‌وه‌و قسه‌له‌سه‌ر كردنه‌ به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕای گشتی دڵنیا بكه‌نه‌وه‌ له‌وه‌ی چییه‌ ئه‌مه‌ی ڕویداوه‌؟  كێ به‌رپرسه‌ له‌وه‌ڵام دانه‌وه‌ی ده‌یان پرسیارو ناڕونی و گومان له‌سه‌ر ئه‌و ڕوداوه‌؟ به‌دڵنیاییه‌وه‌ ده‌زگای ئه‌منی كه‌له‌هه‌رێمی كوردستان ده‌زگای تاك لایه‌نه‌ی حزبین و پێشتر متمانه‌ی خه‌ڵك لاوازه‌ به‌ لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌و ڕوداوانه‌ی كه‌ ڕه‌هه‌ندی سیاسی و هه‌رێمی له‌پشته‌، كاتی خۆی ڕوداوی ته‌قینه‌وه‌كه‌ی به‌رده‌م كه‌ناڵی ڕوداو وایكرد گومان زیاتر بكه‌وێته‌ سه‌ریان. له‌م كه‌یسه‌دا پێوسیته‌ به‌زویی ڕای گشتی دڵنیا بكه‌نه‌وه‌ له‌وه‌ی ڕویداوه‌ چونكه‌ تا كات بڕوا گومانه‌كان زیاتر ده‌بن له‌سه‌ر ڕوداوه‌كه‌.

  + هه‌وراس شوانی   به‌گوێره‌یی ماده‌ (116) له‌ ده‌ستوری عێراقی ساڵی 2005 دا، سیسته‌می فیدراڵی ‌له‌ عێراقدا له‌ سێ ئاستی سه‌ره‌كی پێك دێت، كه‌ بریتیه‌ له‌ حكومه‌تی ناوه‌ند، حكومه‌تی هه‌رێم، پارێزگاكان( قه‌زا، ناحیه‌ گوند)، وه‌هه‌ر ئاستێك له‌م ئاستانه‌ یاسای تایبه‌ت به‌ خۆیی هه‌یه‌ بۆ رێكخستن وهه‌ڵبژاردن وبه‌رێوه‌بردنی كاره كانیان له‌ چوار چێوه‌ی سیاقیكی ده‌ستوریدا. ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق، وه‌كو یه‌كێك له‌م سێ ئاسته‌، له‌ چوار چێوه‌ی هه‌نده‌سه‌یه‌كی یاسایی  تایبه‌ت به‌ خۆییداهه‌ڵده‌ستێت به‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامه‌كانی بۆ به‌رێوه‌بردن ورێكخستنی كاروباری پارێزگاكان به‌ باشترین شێوه‌. ئه‌وه‌ی ئێمه‌ لێره‌دا مه‌به‌ستمانه‌ ته‌نها شه‌ن و كه‌و كردن وتیشك خستنه‌ سه‌ر هه‌مواری یاسایی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانه‌، كه‌ به‌(یاسای هه‌لبژاردنی ئه‌نجمومه‌نی پارێزگاكان و قه‌زاكان ) ژماره‌ (12) ی ساڵی (2018) ناسراوه‌. به‌خویندنه‌وه‌یی ئێمه‌ له‌سه‌ره‌تادا خودی ناوی یاساكه‌ هه‌ڵه‌یه‌، چونكه‌ یاساكه‌ بۆ هه‌لبژاردنی ئه‌نجومه‌نی سه‌رجه‌م پارێزگاكانی عێراق نیه‌، به‌ڵكو ته‌نها ئه‌و پارێزگایانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ له‌ چوار چێوه‌یی هه‌رێمدا رێكنه‌خراون، واتا هیج كام له‌ پارێزگاكانی هه‌رێمی كوردستان ناگرێته‌وه‌ ئه‌مه‌ له‌ لایه‌ك، له‌ لایه‌كی تره‌وه‌ ده‌سته‌واژه‌یی قه‌زاكان له‌ یاساكدا به‌كار هاتوه‌، پرسیاره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌ ئایا هه‌لبژاردن بۆ ئه‌نجومه‌نی قه‌زاكانیش ده‌كریت یاخود نا، ئه‌گه‌ر بۆ ئه‌نجومه‌نی قه‌زاكان ده‌كریت ده‌بی یاسایی تایبه‌ت به‌ خۆیی هه‌بێت بۆ رێكخستنی هه‌لبژاردنه‌كه‌، وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌لبژاردن بۆ قه‌زاكان ناكریت بۆ لێره‌دا ناوی( قەزاكان) هاتوه‌ به‌ ته‌نها، ئایا بۆ ناوی ناحیه‌كان نه‌هاتوه‌؟! پاشان به‌ گوێره‌ی هه‌مواریی تازه‌یی یاساكه‌، مه‌رجی خۆ كاندید كردن بۆ كه‌سێكه‌ كه‌ ئه‌هلیه‌ی ته‌واو بیت و له‌ رۆژی هه‌ڵبژاردندا ( فی یوم الاقتراع) ته‌مه‌نی (28) ساڵ. به‌بۆچونی ئێمه‌ ئه‌م مه‌رجه‌ ئامانج لێ ی خنكاندنی وزه‌و توانایی گه‌نجانه‌، بۆیه‌ باشتر وابوو كه‌ ئه‌م ته‌مه‌نه‌ كه‌م بكرایه‌ته‌وه‌ بۆ (25) ساڵ، هه‌روه‌ها ڕۆژی هه‌لبژاردنیش( یوم الاقتراع) لاببرایا، چونكه‌ لێره‌دا له‌ ڕوی هونه‌ریه‌وه‌ كۆمسیۆنی باڵایی هه‌ڵبژاردن توشی كێشه‌ی زۆر ده‌بیت ، به‌تایبه‌ت له‌و  كاتانه‌ی ڕازیی ده‌بێت له‌سه‌ر كاندید كردنی كه‌سێك و پاشان  به‌هۆی پێشخستنی ماوه‌یی هه‌ڵبژاردندا شه‌رعیه‌تی كاندید كردنی نامێنیت ومافی خۆ كاندید كردنی ئه‌كه‌وێته‌ ژێر گومانه‌وه‌ و له‌حاڵه‌تی سه‌ركه‌وتنی كاندیدشدا ئه‌كرێت به‌ پاساویی به‌رجه‌سته‌ نه‌بوونی مه‌رجی ته‌مه‌نه‌وه‌ له‌ پۆسته‌كه‌یی لاببرێت. مه‌ترسی هه‌مواری یاساكه‌ له‌سه‌ر كه‌ركوك چیه‌؟ له‌ هه‌مواری تازه‌یی یاساكه‌دا، نوێنه‌ره‌كانی عه‌ره‌ب وتوركمان له‌ رێگه‌یی فێلی یاسایه‌وه‌ توانیویانه‌ كۆمه‌لێك مینی ته‌وقیتكراو بۆ كوردی كه‌ركوك دابنێن وچاوه‌ڕوانده‌كریت له‌ ڕۆژی هه‌لبژاردندا یه‌ك له‌ دوایی یه‌ك له‌ كه‌ركودا پێمان بته‌قێته‌وه‌ زیانێكی زۆرمان پێبگه‌یه‌نن، وه‌ ته‌نها لایه‌نه‌ چاكه‌كانی ئه‌م هه‌مواره‌ بۆ كه‌ركوك ئه‌وه‌یه‌  كه‌ هه‌ڵبژاردن له‌ كه‌ركوكدا ده‌كرێت هاوشێوه‌ی پارێزگاكانی تر، هه‌روه‌ها ژماره‌یی كورسی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگایی كه‌ركوك هاوشێوه‌یی پارێزگاكانی تر كه‌مكراوه‌ته‌وه‌ له‌ (41) كورسیه‌وه‌ بۆ (14) كورسی، ئه‌مه‌ش خۆیی له‌ خۆیی دا كه‌مكردنه‌وه‌ی خه‌رجی ده‌وڵه‌ت وكه‌مكردنه‌وه‌و به‌هه‌ده‌ردانی سامانی گشتیه‌. به‌ڵام لایه‌نه‌ خراپه‌كانی ئه‌م یاسایه‌دا له‌وه‌دا خۆیی ده‌بینێته‌وه‌، كه‌ بارودۆخێكی تایبه‌ت دراوه‌ به‌ كه‌ركوك وجیاكراوه‌ته‌وه‌ له‌سه‌رجه‌م پارێزگاكانی تر، به‌شێوه‌یه‌ك ته‌نها له‌ پارێزگایی كه‌ركوكدا ورد بینی  له‌ تۆماری ده‌نگده‌راندا ده‌كریت، له‌ كاتێكدا له‌سه‌ر جه‌م پارێزگاكانی تردا بێ وردبینی كردن له‌ تۆماریی ده‌نگده‌راندا پرۆسه‌یی هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام ئه‌دریت.  هه‌روه‌ها له‌ برگه‌ (4)ی ماده‌ (5) ی یاساكه‌دا هاتوه‌ كه " پێویسته‌ ده‌نگده‌ر لیستی ده‌نگده‌ران تۆماركرابێت "، به‌ڵام  ئه‌م ده‌قه‌هه‌موار كراوه‌ ، وه‌ له‌ هه‌مواره‌كه‌دا هاتوه‌ كه‌" پێویسته‌ ده‌نگده‌ر ناوی تۆمار كرابێت له‌ لیستی ده‌نگدان، وه‌ بیتاقه‌ی هه‌ڵبژاردنی تازه‌ی هه‌بێ (واتا بایۆمه‌تری ماوه‌ درێژی) هه‌بێت، له‌ حاڵه‌تی ئه‌وه‌ی كه‌ رێژه‌ی دابه‌شكردنی بایۆمه‌تری نه‌گه‌یشته‌ (75%) له‌ هه‌ر دائیره‌یه‌كی هه‌ڵبژاردن ئه‌وا پشت ده‌به‌سترێت به‌كارتی ئه‌لكترونی و هه‌ویه‌ و فۆرمی خۆراك و جنسیه‌ عێراقی". له‌ ڕاستی دا هه‌مواری ئه‌م ماده‌یه‌ به‌م جۆره‌ سیاغه‌ یه‌ زۆر ترسناكه‌ بۆ كورد چونكه‌ زۆربه‌ی زۆری ناوچه‌ عه‌ره‌بیه‌كان تاكو ئێستا بایۆمه‌تریان نه‌كردوه‌ و له‌ رۆژی هه‌ڵبژاردندا زۆر به‌ئاسانی به‌ كارتی ده‌نگدان وهه‌ویه‌ وفۆرمی خۆراك  ده‌توانن ده‌نگ بده‌ن وبواریی ساخته‌كاری زۆرتریان بۆ ده‌ره‌خسێت. وه‌ له‌ هه‌مووی مه‌ترسیدار تر بۆ كورد وئاینده‌یی كورد له‌ كه‌ركوك، ده‌ست بردنه‌ بۆ هه‌مواریی ماده‌ (35) ی یاساكه‌، له‌ رێگه‌یی زیادكردنی دوو برگه‌ بۆ ماده‌كه‌ ئه‌وانیش برگه‌(7) و برگه‌ (8) ه‌، به‌واتایه‌كی تر چاندنی دوو مینی ته‌وقیتكراوی گه‌وره‌ی تره‌  بۆ كورد له‌ كه‌ركوك، به‌شێوه‌یه‌ك له‌ برگه‌ (7) هاتوه‌" كه‌ پێویسته‌ كۆمسیۆنی باڵایی هه‌ڵبژاردنه‌كان هه‌ڵبستێت به‌ وردبینی كردن له‌ لیستی ده‌نگده‌ران له‌ پارێزگایی كه‌ركوك به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ فۆرمی خۆراك وناسنامه‌ی باری شارستانیه‌كه‌ی هاوتایی یه‌ك بن، له‌ حاڵه‌تی نا هاوتاییدا ئه‌و ناوه‌ بسڕدریته‌وه‌ له‌ لیستی ده‌نگده‌ران و مافی ده‌نگدانی نه‌بێت له‌ كركوك  ئه‌م رێوشوێنه‌ش هه‌تاكو به‌ردواری (31) ی كانونی دوه‌می ساڵی 2020 ده‌بێ ته‌واو بكرێت". لێره‌دا به‌گوێره‌یی زانیاریه‌كان، نزیكه‌ی 40 هه‌زار ده‌نگ ده‌ری كوردی دانیشتویی ناوچه‌ی ته‌ق ته‌ق و چه‌مچه‌ماڵ، كه‌رلار، كفری، پێبازو شوێنه‌كانی تر مافی ده‌نگدانیان نامێنیت له‌ كه‌ركوك، كه‌ پێشوتر له‌ كه‌ركوكدا ده‌نگیان داوه‌. هه‌روه‌ها له‌ برگه‌یی (8) ی ماده‌ (35) هاتوه‌ كه‌ له‌سه‌ر كۆمسیۆنی باڵایی هه‌لبژاردنه‌كانه‌ كه‌ هه‌ڵبستێت به‌ جیاكردنه‌وه‌ و ژماردنی ده‌نگه‌كان له‌ رێگایی ده‌ستی بۆ ئه‌و سوندوقانه‌ی كه‌ سكاڵایی لێ ده‌درێت. ئه‌م برگه‌یه‌ش خۆیی له‌ خۆییدا جێگایی مه‌ترسیه‌، چونكه‌ له‌ كاتیی په‌نابردن بۆ جیاكردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كان  به‌ ڕیگایی ده‌ستی، بواریی ساخته‌كاریی زیاتری تێدایه‌، چاوه‌ڕوان ده‌كریت  له‌م ریگایه‌وه‌ عه‌ره‌ب په‌نا بۆ ساخته‌كاریه‌كی زۆر ببات. * خوێندكاری دكتورا له‌ یاسا

+ رەزوان یاڵانپێی   نەریتی ئەکادیمی لە عێراقدا تازەو نوێیە لە چاو وڵاتانی ئەوروپیدا، لە بیستەکانی سەدەی بیستەم کە دەوڵەتی عێراقی دامەزرا هەندێ کۆلێجی جیاوازی دامەزراند وەک یاسا، پزیشکی و ئەندازیاری، دوای ڕوخانی پاشایەتی و دامەزراندنی کۆماری لە عێراق زانکۆی بەغداد کرایەوە. یەکێ لە خواستەکانی کورد و بەشداری لە چواردەی تەموزدا کردنەوەی خوێندنگەی جۆراوجۆر و زانکۆ بوو، یەکەمین زانکۆ لە کوردستان زانکۆی سلێمانی بوو لە ساڵی 1968 و دوای چەند ساڵێک توانی جێگەی خۆی بکاتەوە لە ناو زانکۆکانی عێراقدا و گەشەی کرد. گەرچی بەعس هەوڵێکی جدی خستە گەڕ بۆ بەبەعسی کردنی خوێندکارانی کورد لە ناو زانکۆی سلێمانیدا، بەڵام سەکەوتو نەبو و دواتریش ئەم زانکۆیە گوازرایەوە بۆ هەولێر و ناوەکەشیان گۆڕی بۆ زانکۆی سەلاحەدین. دای ڕاپەرینی مەزن و دامەزراندنی پارلەمان و حکومەتی هەرێم سەرکردایەتی سیاسی بایەخێکی تەواوی داوە بە کردنەوەی زانکۆکان و زانکۆی نوێ، ئەوە بوو دو زانکۆی نوێ کرانەوە بەناوەکانی (زانکۆی سلێمانی و زانکۆی دهۆک) کردنەوەی ئەم دو زانکۆیە ئەوەندەی پێویستیەکانی خەڵکی بوو، ئەوەندەش هۆی هۆی سیاسی لە پشتەوە بوو. لە هەر شارو شارۆچکەیەک زانکۆ دەکرێتەوە بۆ دابین کردنی پێداویستیەکانی کۆمەڵە لە بواری جیاجیادا، پاشان توێژینەوەی زانستی ، هەڵسەنگاندنی توانای جێبەجێ کردن و ئامادەکردنی پێویستیەکانی. جێی ئەسەفێکی زۆرە کورد بە لاسایی کردنەوەی بەعس لەسەر حسابی پشت گوێ خستنی توانای لاوەکان و بەهرەی مامۆستاکان هەوڵیداوە زانکۆ بکاتە مەڵبەندی حیزبایەتی، حیزب بۆ مەبەستی سیاسی ، زانکۆی نوێ، کولێجی نوێ، بەشی نوێ دەکاتەوە، بێ ئەوەی گوێ بداتە دابین کردنی پێداویستەکانی. حیزبی دەسەڵاتدار سەرۆکی زانکۆ، ڕاگرەکان، سەرۆک بەشەکان تەنانەت هەندێ جاریش کارمەند و فەرمانبەران دائەنێت، لە ڕێگەی ڕێکخستنی حیزبی و لە ڕێگەی خوێندکاران و قوتابیانەوە دەست ئەخاتە ناو کاروباری زانکۆوە، تەنانەت حیزب ڕۆڵێکی نەرێنی خراپ دەگێڕێت لە دیاری کردنی خوێندکارانی باڵای ماجستر و دکتۆرا. بە پێی ڕاپۆرتێکی شیکاریی تێروتەسەلی ئەنستیتۆی پەی کە لەمانگی یەکی ٢٠١٩ ئەنجامدراوە دانانی پۆستەکان لە زانکۆکانی کوردستان  بەدەر لە یاساو ڕێنماییەکان جێبەجێ کراوە لە چوار ساڵی ڕابردوودا. ئەوەی جێگەی داخە لە زانکۆی ھەڵەبجە ڕێژەکە ٪۱۰۰، کە ئەمە ئاماژەیەکی ترسناکە، بە واتایەکی دی بەبێ گوێدانە توانا زانستی و ئیدارییەکان پۆستەکان پڕ دەکرێنەوە لە زانکۆی هەڵەبجە. هەندێ لەسەرۆک زانکۆکان ڕۆڵێکی خراپ دەگێڕن و دەزگای مەعریفی زانکۆ ئیفلیج دەکەن بە گەندەڵی و فەسادی ئیدارییەوە، وەها خۆیان دەردەخەن کە ئەوان گەورەو و سەرمایەدارن و ئەوانەی دەوروبەریشیان کوێلە و بەردە، لە چوارچێوەی زانکۆدا کە ڕێ دەکات چوار دەوری تەنراوە و بە کەسانی چاکەت و پانتۆڵ و بوێنباخ و عەینەک لەچاو، کە کارەکەشی تەواو دەبێت یا دەردەکرێت لە زانکۆ کەس فرمێسکی بۆ ناڕێژێت، بەڵام زەرەرمەندی سەرەکی خوێندکار و فەرمانبەرو مامۆستایە بەگشتی و زانکۆ بەتایبەتی.   +مامۆستای زانكۆ 

+ د. نیاز نەجمەدین    سەربەخۆیی چیتر چەمکێک نییە بە کەڵکی کوردی عێراق بێت، لەبەرئەوەی لە دەستوردا دانپێدانراوە و بەشە بودجە و پۆستی هەیە، هتد.  بەڵام جیابونەوە هەمیشە مافی خۆیەتی. وەک چۆن ژن و مێرد کە حەز و ئارەزوو و بەرژەوەندییان پێکەوە نەگونجا، مافی خۆیانە بەڵکو رەنگە باشتر بێت جیا ببنەوە، هەروەهاش هەرێمی کوردستان و ‌وێراق.  جیابونەوەیەک لەسەر رق بیناکرابێت، سەختە ئاسودەیی و بەختەوەریی بهێنێت. جیابونەوە پێویستی بە بەرهەمهێنانی رق نییە بەرامبەر بە عێراق. دەوڵەتی عێراق چەند بۆ کورد خراپ بووە، هێندەش بۆ عەرەب، چەند بۆ سوننە خراپ بووە، هێندەش بۆ شیعە. ئەگەر "عێراقییبوون بۆ کورد شەرمەزاریی بێت" وەک د.ئارام رەفعەت ئەڵێت، ئەوا بۆ عەرەبیش شەرمەزارییە. بە هەمان مانا، سورییبونیش بۆ سورییەکان و تورکبون بۆ تورکییەکان شەرمەزارییە.  جیاوازی ئەم دوو دیدگایە هێندەی ئەرز و ئاسمانە. پێکەوەژیان و جیابونەوە (لە نێوان ژن و مێردێک یان دوو دڵداردا وەک دوو دەوڵەت) تەنیا لەسەر حەز و ئارەزوو نەوەستاوە، بەڵکو پەیوەندیی بە بەرژەوەندییەوە هەیە. لە دوا لێکۆڵینەوەمدا (جیابونەوە بەرامبەر بە یەکگرتنەوە)، ئاماژەم بە تیۆرییەک لە بواری کێشمەکێش و ململانێ کردووە.  سەرتانی پێوە نائێشێنم، کورتەی تیۆرییەکە ئەوەیە کە لایەنیك، کە ناونراوە ئالانگار (لەم نمونەیەی ئێمەدا هەرێمی کوردستان دەگرێتەوە) دژایەتیی لایەنەکەی تر دەکات، با ناوی بنێین ئامانجەکە(Target)، کە لەم نمونەیەدا عێراقە)، بەڵام دەرچون لەم پەیوەندییە تێچووی ئابوریی هەیە. دەرچون لە پەیوەندییەکە لایەنی ئالنگار (متحدی، واتە هەرێم) ئەخاتە بەردەمی مەترسیی. لە چ کاتێکدا؟ لەو کاتەدا کە:  لایەنی ئالانگار (هەرێمی کوردستان لەم نمونەیەدا) دەستی بە بازاڕ نەگات، رێگای بازرگانیی لێ بگیرێت و موڵکەکانی نێوانیشیان جوڵەپێکراو(واتە قابیلی گواستنەوە) نەبێت. ئەم دۆخە پێی دەڵێن هاوسەنگیی قەیراناویی (Crisis equilibrium).  ئەگەر دەستی بە بازاڕ بگات، رێگای بازرگانیی هەبێت، و موڵکەکانی نێوانیاشیان قابیلی گواستنەوە بێت، ئەوە ئەگەری بەرز ئەوەیە لایەنی ئامانجەکە (واتە عێراق) چۆکدابدات. ئەمەیان پێی دەوترێت (A bargaining power equilibrium).  ئەم تیرۆییە تەنانەت بۆ نێوان ژن و مێردەکانیش راستن. لە پەیوەندیی ژن و مێردا، مناڵ و موڵکەکانی تر کاریگەرییان لەسەر بڕیارەکە و ئاستی سەرکەوتن هەیە، لە پەیوەندیی نێوان عێراق و هەرێمدا ناوچە کێشە لەسەرەکان ئەو موڵکانەن کە هەمیشە جێی ململانێ و کێشمەکێشن و ئاسان قابیلی گواستنەوە نیین و نابن.  نەگبەتییەکە ئەوەیە کە کورد هەمیشە رێگای یەکەمی هەڵبژاردووە، کە پڕ بووە لە دڕک و داڵ، لەوسەرەوە بە تێکشکاویی چۆتەوە بەردەمی لایەنی ئامانجەکە و توشی هاوسەنگیی قەیراناویی بووە.  تێیینیی دەکەیت؟ زانست یارمەتییمان دەدات بەرچاومان رونبێت لە کاتێکدا حەماسەت و رقدروستکردن و سۆزجوڵاندن کوێرت ئەکات، ئەکەویتە چالێکەوە کە ئاسان نییە دەربێیتەوە و ژیانت بەرەودوا دەگەڕێتەوە. بە تەنها گەشەکردن گرنگ نییە، خۆپاراستن لە قەیرانیش گرنگە.  با بۆچونەکەم بە شێوەیەکی تر داڕێژمەوە.  لە زانستی ئابورییدا، دوو پرەنسیپ لە بڕیارداندا گرنگن. یەکەم، بەردەوامێتییە (ٍSustainability). ئەتەوێت بزنسێک دابنێیت، یان ئوتومبێلێک بە قەرز راکێشیت، یان حزبێک و دەوڵەتێک دابمەزرێنیت، لە خۆت بپرسە: ئایا پلانەکەم توانای جێبەجێکردن و بەردەوامیی دەبێت؟ واتە بیربکەرەوە بزانە هەنگاوی دووەم چیی روودەدات. کە نەتتوانی بەردەوام بیت، یەک دونیا کێشە دروست دەکەیت، لەوانە لە دەستدانی متمانە بە خۆت، یان لاوازکردنی متمانەی خەڵک بە پرۆژەکانت. ئەمە رێك ئەوە بوو بەسەر شاسوار عەبدولواحید و زۆر سەرکردەی تردا هاتووە.  دووەم پرەنسیپ تێچووی هەلی ئاڵتەرناتیڤە. رێگایەک، یان کەسێک، حزبێک یان ئیشێک هەڵدەبژێریت، رێگایەک، یان کەسێک، حزبێک یان ئیشێکی ترت لە کیس چووە. تێچووی بڕیارەکەت چەندە؟ تەنیا ئەوە نییە کە بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەکەت خەرجت کردووە، بەڵکو ئەوەشە کە لە کیست چووە. ئەتەوێت جیاببیتەوە، بیرت لەوە کردەوە کە چیی لە دەست دەدەیت؟  دەمێنێتەوە بڵێم زانییاریی نیوەناچڵە، وەک پێویست لەبەردەستدا نییە، بۆیە ئاساییە هەڵە بکەیت. بەڵام وەک چۆن فڕۆکە کاتی خۆی هەیە بۆ بەرزبونەوە و فڕین، دەرچون لە پەیوەندییەکیش کاتی خۆی هەیە و کەم تا زۆر پێویستی بە خۆسازکردن و خۆئامادەکردنە ( لە زەمەنێکی دیاریکراودا، رەنگە مانەوە باشتر بێت). هەر ئەوەی دەتەوێت بفڕیت بەس نییە، فڕین باڵ و وزە و رەزامەندیی ئەوانەشی دەوێت کە بە ئاسمانیاندا دەفڕیت، دەنا دەتخەنە خوارەوە..