+ د. شۆڕش حاجی      ئەڵقەی دوەم: ئۆرگانە سەرکردایەتییەکانی گۆڕان بزوتنەوەی گۆڕان لە رۆژی سەرهەڵدانیەوە شێوازێکی جیاوازی لە کاری حیزبی‌‌و پەیکەری رێکخراوەیی پەیڕەو کردوە. کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان لە سەرەتاوە هەوڵیاندا گۆڕان وەک حیزبەکانی تری کوردستانی عیراق کار نەکات. بۆ نمونە، بزوتنەوەی گۆڕان حیزبی هەڵبژاردن بێ، نەک حیزبی دەوامکردن لە بارەگا. هەروەها شێوازی ئاسۆییمان بۆ نوێنەرایەتی‌ لە سەرکردایەتی گۆڕان دانا، نەک شێوازی ستونی هاوشێوەی حیزبە سێنتڕاڵ‌و شێوە ستالینیەکان، کە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و کوردستان باوە. ئەمەش لە ئەنجامی دیراسەکردنی ئەزمون‌و پەیکەری رێکخراوەیی زۆر حیزب‌و رێکخراوی سیاسی لە ئاسیاو ئەوروپاو ئەفریقا. بەمەش گۆڕان داهێنانێکی تری خستە سەر خەرمانی نوێخوازی لە کاری سیاسی، حیزبی‌‌و جەماوەریدا. سەرکردایەتی گۆڕان لە چەند ئۆرگانێک پێکهاتوە. جڤاتی نیشتیمانی باڵاترین ئۆرگانی سەرکردایەتی‌و بڕیاردانە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان‌و لە نوێنەری گۆڕانخوازانی هەمو شارو دەڤەرەکانی کوردستان‌، فراکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان‌‌و ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‌، ئەنجومەنی پارێزگا، تیمە حکومییەکان‌و ژورەکانی گۆڕان‌ پێکهاتوە. هەر یەک لە ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی ئەرکێکی دیاریکراوی بۆ ماوەیەکی دیاریکراو هەیەو هەر کاتێک ئەو کارو ئەرکەیان نەما لە سەرکردایەتی گۆڕان نامێنن. خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی باڵاترین ئۆرگانی جێبەجێکارە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکانی جڤاتی نیشتیمانی لە بوارە جیاکانی کاری گۆڕان‌. جڤاتی گشتی شانبەشانی جڤاتی نیشتیمانی وەک ئۆرگانێکی راوێژکاری چاودێری کارو چالاکییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان دەکاو، پێشنیارو راوێژ پێشکەش بە جڤاتی نیشتیمانی دەکات. میکانیزمی هەڵبژاردنی هەر یەک لەو دەزگایانەو ماوەو ئەرکەکانیان لە دەستوری ناوخۆی بزوتنەوەی گۆڕان باسکراوە. خاڵی هەرە جەوهەری لە دەستوری ناوخۆو پەیکەری رێکخراوەیی گۆڕان‌ ئەوەیە کە ئەندامانی هیچکام لەو ئۆرگانە سەرکردایەتییانە لە کۆنفرەنسی نیشتیمانی هەڵنابژێردرێن، بەڵکو رێکارو میکانیزمی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆیان هەیە. هەر بۆیە هەڵبژاردن‌و گۆڕینی ئەندامانی دەزگا سەرکردایەتییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەکاتی خۆیدا کارێکی ئاسان‌و کەم سەرئێشەیە.  بەڵام وەک هەمو شتێکی نوێ‌و لەبەر کۆمەڵێک هۆکار نەتوانراوە هەمو ئەو نەخشەو پلانەی کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان بۆ جومگەکانی ئەم حیزبە دامانناوە تا ئێستا جێبەجێ بکرێ. جێبەجێ نەکردنی هەمو پرەنسیپە رێکخراوەییەکان‌و، هەندێ جاریش، بایەخ نەدان بە جۆرایەتی لە ئاستی سەرکردایەتی گۆڕان، تا کاک نەوشیروان مابو کێشەیەکی ئەوتۆ نەبو. چونکە وجودی ئەو زاتە بەشێکی زۆری کەموکوڕییەکانی بزوتنەوەی گۆڕانی داپۆشیبوو خۆی ئەو کەلێنانەی پڕکردبۆوە. بەڵام کۆچی دوایی کاک نەوشیروان هەلومەجێکی نوێی هێنایە پێش، کە دەبێ هەڵوەستەیەکی جیدی لەسەر بکرێ. جێگای سەرنجە کە تا ئێستاش هەندێ لە گۆڕانخوازان، لە هەمو ئاستە رێکخراوەییەکان، لە گرنگی‌و بایەخی ئەو پەیکەرە رێکخراوەییەی گۆڕان تێنەگەیشتون؛ بەشێکی تریان، کە لەسەر شێوازی کارکردن لە حیزبی تر راهاتون، ئاسان نیە بتوانن لەگەڵ ئەم مۆدێلە نوێیەی کاری حیزبایەتی رابێن. هەروەها ئاستی هوشیاری‌و توانای شەخسی لە هەندێ جومگەی گرنگی گۆڕاندا بونەتە قوربانیی ئەو شێوازەی ئێستا لە دانان یان هەڵبژاردنی ئەو کەسانە لە جومگە سەرکردایەتییەکانی گۆڕان. ئەمەش وایکردوە هەندێ جار توانای بڕیاردان لە کاتی خۆیداو هەڵوێستی گۆڕانخوازانە سەبارەت بە روداوەکان‌ لەلایەن ئۆرگانە سەرکردایەتییەکانی گۆڕانەوە لە ئاست چاوەڕوانی گۆڕانخوازان‌و هەلومەرجی ئێستای کوردستان نەبێ. بەمەش متمانەی رێژەیەکی هاوڵاتیان بە بزوتنەوەی گۆڕان‌ لاواز بوە. هەمو ئەمانە کاریگەری خراپیان لەسەر کۆی پرۆسەی سیاسی لە هەرێم دروست کردوە. بزوتنەوەی گۆڕان هێزێکی خۆنەویست‌و بوێر بوەو لەسەر پرسە نەتەوەیی‌و چارەنوسسازەکان هێزێکی خاوەن هەڵوێستی نیشتیمانیە‌و هەرگیز سڵی لە هیچ بڕیارو هەڵوێستێک نەکردۆتەوە، کە لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان بوبێ. هەروەها سەرسەختانە بەرگری لە داواکارییەکانی هاوڵاتیان کردوە‌. هەر ئەمانە وایانکردوە بزوتنەوەی گۆڕان ببێتە جێگای ئومێدی زۆربەی خەڵکی کوردستان‌. بەڵام کاتێک هاونیشتیمانیان لە بزوتنەوەی گۆڕان نیگەران دەبن‌و ناچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان، تەرازوی هێز لە هەرێم دەگۆڕێ. ئەمەش وادەکا هاوڵاتیان لە دوبارەبونەوەی ئەزمونە تاڵەکانی رابردو بترسن. هەر بۆیە لەمڕۆداو لەسەروبەندی هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی‌و بڕیاری بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی، کۆی پەیامی گۆڕان‌و ئامانجەکانی ئەم جوڵانەوە جەماوەرییە لەبەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازدایە. لێرەدا جڤاتی نیشتیمانی ئەرکێکی مێژویی قورسی لە ئەستۆدایە، چونکە بڕیاری یەکلاکەرەوەی ئەم دو بابەتە هەستیارو گرنگە لای ئەوانە. گۆڕانخوازان چاوەڕێی ئەوە لە جڤاتی نیشتیمانی دەکەن کە لە ئاست ئەو ئەرک‌و بەرپرسیارێتییەدا بن کە پێیان سپێردراوە. ئەرکی جڤاتی نیشتیمانی لە ئێستادا بریتیە لە یەکەم: خۆئامادەکردن بۆ بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی، کە لەلای زۆربەی حیزبەکانی کوردستان بە کۆنگرە ناو دەبرێ. لە کۆنفرەنسی نیشتیمانیدا پێداچونەوە بە دەستوری ناوخۆو بەرنامەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان دەکرێ‌و، ئەدای ئۆرگان‌و فراکسیۆنەکانی گۆڕان‌ بە وردی هەڵدەسەنگێنرێن‌و نەخشە بۆ چوار ساڵی خەباتی ئایندەی بزوتنەوەی گۆڕان دادەڕێژرێ. دوەم:  هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن، کە وا بڕیارە پێش بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی ئەنجام بدرێ. خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی باڵاترین ئۆرگانی جێبەجێکاری بزوتنەوەی گۆڕانە. لە دوای هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندنەوە لە ٢٥/٧/٢٠١٧، زۆرترین رەخنە روبەڕوی ئەم ئۆرگانە بۆتەوەو لەزۆر بۆنەدا بە هۆکاری سەرەکی کەمکردنی دەنگەکانی گۆڕان‌ یاخود لاوازبونی گۆڕان تاوانبار کراون. ئەگەرچی دەسەڵاتی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن بەپێی دەستوری ناوخۆ تەنیا جێبەجێکردنی بڕیارەکانی جڤاتی نیشتیمانیە، بەڵام خەڵک بەچاوێکی تر تەماشای رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن دەکەن‌و چاوەڕوانی رۆڵی زیاترو گرنگتریان لێدەکەن. بۆیە دەبێ ئەو ئۆرگانە وەک تیمێکی چالاک‌و تۆکمەو بەهێز کار بکاو رێکخەرو کۆکەرەوەی هەمو گۆڕانخوازان بن. هەروەها پێویستە نوێنەرایەتی هەمو گۆڕانخوازان بکەن‌ – لە تێکۆشەری دێرین‌و بەئەزمون لەگەڵ گەنج‌و نەوەی نوێی بەتوانا. ئەگەر بە وردی کار لەسەر هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن نەکرێ ئەوا لە ئایندەدا گۆڕان توشی کێشەو شکستی گەورەتر دەبێ. هەر بۆیە زۆر گرنگە پرۆسەی هەڵبژاردنی بەربژێرەکان لەسەر بنەمای تواناو لێهاتویی‌و سەرکەوتویی لە کاری رابردوی ئەو تێکۆشەرانە بێ، نەک بە عەقڵیەتی دەستەگەری‌، کە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی پاشەکشەی جەماوەری‌ هەر حیزب‌و رێکخراوێکی سیاسی. کاک نەوشیروان زۆر جار کە باسی کەموکوڕییەکانی کاری حیزبایەتی لە کوردستانی عیراق دەکردو رەخنەی لە ئەدای هەندێ هەڵسوڕاوی گۆڕان دەگرت حیکایەتێکی دەگێڕایەوە. یادی بەخێر دەیگوت: دەڵێن سەردەمێک لە گوندێک نەخۆشی سیل بڵاوبۆتەوەو زۆر لە خەڵکی گوندەکە بەهۆی ئەو دەردەوە مردون. دواجار خەڵکی گوندەکە کۆدەبنەوەو دەڵێن ئەگەر لێرە بمێنینەوە بەردەوام خەڵکمان لێ دەمرێ تا هەمومان لەناو دەچین. بۆیە وا چاکە بڵاوەی لێبکەین‌و هەر چەند خێزانێکمان بچینە یەکێک لە گوندەکانی ئەم دەوروبەرە. خەڵکەکە لە بری ئەوەی لە گوندەکەی خۆیان چارەسەری نەخۆشەکانیان بکەن‌و ئەو نەخۆشیە بنبڕ بکەن، بەسەر گوندەکانی ناوچەکە بڵاو دەبنەوە. بەمەش دەردەکەیان لەگەڵ خۆیان بردوە بۆ ئەو گوندانەی بۆی چون‌و خەڵکی ئەو گوندانەشیان، وەک خۆیان، توشی هەمان دەرد کردوە.

سالار مەحمود ململانێی هێزە سیاسیەكانی عیراق لە مانگی ئەیلولەوە پێدەنێتە قۆناغێكی نوێوە. كابینەی عادل عەبدولمەهدی لەبەردەم فشارێكی زۆردایە بەشێكیان پەیوەستە بە داخوازی رەواو بەشێكی تریان پەیوەستە بە خستنی كابینەكە یا بۆ دەنگ كۆكردنەوەیە بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاكان. بەشێك لەو ململانێیانە لەناو پەرلەمانی عیراقەوە سەرهەڵدەدەنەوە. كورد لەكام بەرەدا خۆی ببینێتەوە. لە چوار ساڵی رابردوو كە بودجەی كوردستان بڕا حكومەتی عەبادی ئەو بڕینەی لەچیدا خەرجكرد ئایا بو بە خزمەتگوزاری بۆ پارێزگاكانی تری عیراق یان ئەو بودجەیەش بەگەندەڵی بەهەدەر درا؟ لەم ساڵدا كە د عادل لە سەركارە موچەی موچەخۆرانی كوردستان دەدرێ، هەوڵی زیاتر هەیە بۆ بەهێزكردنی پێگەی كوردستان لە عیراقدا. بەشێكی زۆر لە دژەكانی عەبدولمەهدی لەوەوە سەرچاوە دەگرێ كە بۆچی بودجەی كوردستان دەدات یا بۆ پەیوەندیەكان لەگەڵ هەرێم دەباتەوە شوێنی ئاسایی و دەستوریی. ئایا بەدیلەكان كێن؟ تاقیكراونەتەوە پێشتر؟ لەم روانگەیەوە پێویستە كورد خۆی كۆبكاتەوە. هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكان دروست بكات لەناو پەرلەمانی عیراق. پشتگیری لەم حكومەتە بكات بۆ بەردەوام بوون لەسەر نەهجی مسۆگەركردنی بودجەی كوردستان لەداهاتوو رێكەوتن لەسەر چارەسەری پرسە دەستوریەكانی ترو كاراكردنەوەی مادەی ۱٤٠ پشتیوانی بۆ چاكسازیی و دژایەتیكرنی گەندەڵی و گەڕانەوە بۆ خەڵك. لەم بەرەبەندیەی دروست دەبێ، كوردستان ناتوانێ بێلایەن بێ. لەسەر بنەمای بەرژەوەندی كوردستان و خەڵكەكەی پشتگیری مانەوەی ئەم كابینە بكات و بەدەستهاتوەكان بپارێزێ و داخوازیەكانی تر بەیەك تیمی بباتە پێش. هەر بۆشایەكی سیاسی و قانونی دەرفەت دەڕەخسێنێ بۆ هاتنەژورەوەی ململانێی ئیران_ئەمریكا بۆ ناو خاكی عیراق و هەرێمی كوردستان. متمانە سەندنەوە لەم كابینە، عیراق بەرەو بۆشایی دەبات و دواجار بێچوەكانی داعش بەناوی نوێوەو بەهێزی زۆرترەوە دەردەكەونەوە.

+  د. دانا حەمەعەزیز   کۆتایی مانگی ئایاری 1967, جەمال عەبدولناسر, هێزێکی گەورەی لە خەلیجی عەقەبە کۆکردەوە، تەنگەی تیرانا ی لە لە کەشتیەکانی ئیسرایل قەدەغە کردو هەڕەشە ی پەلاماردانی دەوڵەتی عیبریی کرد. هێشتا هیچ نەبو بوو, ناسر پەنجەی سەرکەوتنی بەرز ئەکردەوە, سەدان هەزار عەرەبی بە چەپڵە و دەهۆڵ و زوڕنا و هوتافکێشان لەدژی جولەکە هێنابوە سەرجادە. ئەمریکاو ئەوروپاییەکان تکایان لە ناسر کرد ئارام بگرێ و شەڕە نەکا, چونکە جگە لەتێکدانی ئاسایشی ناوچەکە, میسر زەرەری لێ ئەکا. بەڵام ناسر زیاتر لەخۆی بایی بوو، بەقسەی کەسی نەکرد! ئیسرایل نەیئەویست ئەو شەڕە بکا، بەڵام کاتێ ناسر هەر سوور بوو لەسەر هەڕەشەکانی، سەعات سێی بەرە بەیانی پێنجی حوزەیران، لە ژێر گوشاری جەنراڵەکانی سوپادا، کنێستی ئیسرایل بە نهێنی کۆبۆوە و بڕیاری شەڕی دا، هەر ئەو بەیانیە هێرشی ئاسمانی ئیسرایل، تەواوی هێزی ئاسمانی مسری لەناوبرد، لە ماوەی 72 سەعاتیشدا هەموو نیمچە دوورگەی سینای میسر ی داگیرکرد. بەبێ گەڕانەوەش بۆ(لێڤی ئێشکۆڵ) سەرۆک وەزیر, موشی دایان (وەزیری بەرگری ئەوکات) فەرمانی بە سوپا کرد بەرەو باکور و خۆرهەڵات بجوڵێ و، لەماوەیەکی زۆرکورتدا سوپا، جۆلانی سوریا و کەناری خۆراوای بە (قدس ی خۆرهەڵاتیشەوە) داگیرد.  بەر لەم شەڕە, ئیسرایل ئامادە بوو مافی فەلستینیەکان بسەلمێنێ, لەوانە دامەزراندنی دەوڵەتی فەلستین کە پایتەختەکەی قودسی خۆرهەڵات بێ و گێڕانەوەی هەمو ئاوارە فەلەستینیەکانی نیشتەجێی وڵاتانی عەرەب کە لەساڵی 1948 وە لە ئیسرایل هەڵکەندرابوون. ئەوکاتە نە جۆلان و نە باشوری لوبنانیش داگیر نەکرابوون, پەڕ و باڵی سوپای میسر و سوریاش نەکرابوو.  ئەگەر سازشی عاقڵانەی سادات و خراپیی ئاستی جەماوەریی ناوخۆی جیمی کارتەر نەبوایە بەهۆی کەوتنی ڕژیمی شای ئێرانەوە لە ساڵی 1979 دا, ڕێکەوتنامەی کامپ دەیڤد نەدەکراو, نیمچە دورگەی (سینا) ش بەدەردی قودس و جۆلان ئەچوو.  ئەوەی ئێستا ئیسرایل بە هاتنەدی خەون و خەباتی جولەکە ناوی ئەبا, هەڵە و لەخۆبایی بونی عەرەب بوو کە پەنجا و دوو ساڵ لەمەوبەر جەمال عەبدولناسر کوێرانە بڕیاری لەسەرداو, (موشی دایان) و (ئەزرا وایزمان) و (ئاریال شارۆن) و جەنراڵەکانی تری ئیسرایل چاوتیژانە قۆستیانەوە, جولەکەش بۆهەتایە, نەوە دوای نەوە شانازی پێوە ئەکا. دوای پەنجا ساڵ، هەڵە و لەخۆبایبونی جەمال عەبدولناسر لە کوردوستان دووبارە بۆوە، کورد ڕیفراندۆمی کرد و خەونی سەربەخۆیی زیندەبەچاڵ کرد.

ململانێی ئەمریكاوئێران بەرەوكوێ؟  ئەبو كاروان مێژووی پەیوەندییەكانی ئەمریكا و ئێران لە ھەڵكشان و داكشاند بووە، ساڵانێك ھاوپەیمان و ھاوكار و ھاریكاری یەكتربوون، به‌چه‌شنێك ناودێر ده‌كرا به‌ په‌یوه‌ندیه‌كی زۆر باشی نێوان(پیاوی به‌هێزی ئه‌مه‌ریكی و پۆلیسه‌ به‌هێزه‌كه‌ی كه‌نداو)، ساڵانێكیشە لەململانێی و كێشە و گرفت و ئەگەری بەرپابوونی شەڕدان و بۆەتە قه یران و مه‌ترسی بۆ وڵاتانی دونیا و ناوچەكە. دەرگای نزیكبونەوەی ئەمریكا لەئێران لەو كاتەوە ده‌ستپیدەكات كە به‌ریتانیا بڕیار دەدات لە ڕۆژھەڵاتی ناوڕاست بكشیتەوە یەكێكیش لە ھوكارەكان دەگەڕیتەوە بۆ شكستی شەڕی كەناڵی سوێس له‌ میسر، ئەم بڕیاری كشانەوەیە مایەی نیگەرانی ئەمریكییەكان بوو چونكە بەلایانه‌وه‌ قورسبوو ده ستبه‌رداری و كشانه‌وه‌ی له‌كه‌نداو ناوچه كه به‌تایبه‌تی ئه‌مریكا ئه‌و كاته له‌جه‌نگدا بوو به‌رامبه‌ر ڤێتنام و ئاماده‌ش نه‌بوو ئه‌و ناوچه‌یه به‌جێبهێلێت سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی نەیدەویست ڕاسته‌وخۆ بوونی خۆی لەوێدا ئاشكرا بكات، ھەر بۆ ئەو مەبەستە باشترین ده‌وڵەت بۆ مانەوەی نفوزی لە ناوچەكه‌ ئێرانە و لەوێوه‌ چیرۆكی پەیوەندییەكانی ئە مریكاو ئێران و ھاوكاری شا دەستیپیكردوو لە زۆر ڕووداوی جۆراوجۆردا یەك ھەڵویست و ھاوكاری یەكتر بوون تا ڕووخانی شای ئیران و گوڕانكاری له‌سیسته‌می ئه‌و وڵاته‌. تێكچونی پەیوەندییەكانی ئەمریكاو ئیران لەساڵی ١٩٧٩ و دوای ڕوخانی شای ئێران و دوای شۆڕشی ئێران دەستی پێكردو كه ھەر لەسەرەتاوە گەمارۆی سەفارەتی ئەمریكایانداو دیبلۆماتكارەكانیان بەبارمتە دەسگیر كرد، لێدوانی خومەینی بۆ ناردن و فراوانكردنی شۆڕشی ئیسلامی بۆ وڵاتانی دونیا و ناوچەكە بووە ھۆی مەترسی وڵاتانی كەنداو ناڕەزایەتی ئەمریكا. ئەمریكا تا ئێستا تاكە زلھێزی جیھانە و وەك تاكجەمسەرێش مامەڵەی كردوە و كاریكردووە بۆ بە ھیزبوونی ھەژمونی خۆی لە دونیاو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی و پەرەپێدانی، ھەر بۆیە ھەرجوڵە و كاركردنێك و سیاسەتكردنێك دژی بەرژەوەندییەكانی بەتوندی وەڵامی ھەبوە و ڕێگری كردوە لەپەرەسە ندنی و سنووری بو داناوە. ئێران لای خویه‌وە دەوڵەتێكی بەهێزە و كاریكردوە ھەژمونی خۆی بەھیز بكات لەناوچەكەو بەكرداریش سە لماندوویەتی ئەمەش بمانەوێ و نەمانەوێ لە دوولایەنەوە سوودی ھه‌بووە بۆ ئێرانییەكان، لە لایەكەوە شەڕەكەیان تاڕادە یەك دوورخستوەتەوە لە ناوخۆی خۆیان و لەلایه‌كیترەوە پێگەیانی بەھێزكردووە لە گفتووگۆكاندا، دیارە ئەم شێوازە كاركردنە جێی ناڕەزایەتی ئەمریكایە و ئەنجامەكەی پێقبوڵ نەكراوە و ناكرێت و لێرەوە شێوازەكانی كارو فشاری ئەمریكا ساڵانێكە دەستیپێكردووە. ئەم ململانێیە ڕەھەندی نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمایه‌تیشی هه‌یه‌،ڕاستە ئێران دەوڵەتێكی مەزهه‌بی-یه به‌ڵام له‌سه نگه ر و هاوپه‌یمانی رووسیاو و چین و كوریای باكورو، توركیا، سوریا، عیراق، حوسیه كانی یه‌مه‌ن ، فنزویلا، جه‌زائیر و چه‌ندین وه‌ڵاتی تردایه . ئه‌م دەوڵەتانه‌ دەیانەوێ سنورێك بۆ تاكجەمسەری و زیادەڕوی ئەمریكا دابنێن و كاری جدیان كردوە لە ڕیگریكردن لە كار و كردارەكانی ئەمریكا. لێرەدا پرسیارێك دروست دەبێت ئایا دەتوانن تا دوا مەودا بەردەوام بن لەم ئاراستە كاركردنە، بە تایبەتی زۆربەی زوریان پەیوەندییان لەگەڵ ئەمریكادا ھەیە و بەرژەوەندی جیاوازییانیش ھەیە؟ چی ڕوودە دات و ھوكاروو ئامانجە كان چیین؟ ئەمریكا دەوڵەتێكی سیستماتیكە (كونگرس، c.l.A ،بنتاگون، F.B.l، وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌) هه‌موویان ڕوڵیان دیارە و سنوردارە و دەبێت پێكەوە بریاڕ بدەن. لە ئەمریكا سەرۆك ناتوانێ بریاری شەڕ بدات و دەبێت ھوكارەكان ئەوەندە بەھیزبن تاكو قه‌ناعه‌ت به‌كونگریس بكات له‌كاتێكدا خودی ترامپ كیشەی ھەیە لەكۆنگریس لەگەڵ دیموكراتیەكان و بەئاسانی موافقه ت ناكه‌ن له‌سه‌ر شه‌ڕكردن ئەگەر حماقەتی زیاتری ئێران نەبێت كەدوور نییە لەعقلییه‌تی ئیرانییه‌كانه‌وە بەھەمان شێوەی سەدام حوسەین مامەڵە بكەن. كەواتا ئەمریكا ھەموو تواناكانی بەكاردێنێت بەھاوكاری ئیسرائیل، مصر، سعودیه‌ ئیمارات، به‌حرین، كوێت لەژێر ناوی دیفاعكردن و دوور خستنه‌وه تداخلی ئێرانی لە ناوچەكە و ته‌نازلكردنی و وابەستەیی بەڕێككەوتنەكانەوە ، گەر پابه‌ندنەبێت بە داواكارییەكانی ئەمریكا و ئەو دوازدە خاڵه‌ی ئاراستەیان كردوون ئەوا تە نھا دوو بژاردە لەبەردەم ئێراندا دەمێنیتەوە: یان قبوڵكردنی شەرتەكان و یان گەیشتن بەوەی كە دەبێت باش بزانن لێیان قبوڵناكرێ. ئەمریكا لە ئاسمانەوە دونیای كونتروڵكردوە، شەڕی دەروونی و ھێز دەكات و پێنج ھەزار فروكەی بێفروكە وانی لە ئەفغانستان، پاكستان، ئۆزپاكستان، عێراق، سعودیه‌، ئیمارات ئامادەیە لە ڕێگای مانگه‌ دەستگردەكانەوە، ھەموو پەیوەندییە ناوخۆیی و دەرەكیەكان دادەبڕینن وه كو (فرۆكه ، موشك به‌هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه، پەیوەندی سوپاو حرس پوری ...)لەكاتی دروستبوونی شەڕدا. شەڕكردن و پەلاماری ئیران بەبێ ڕەزامەندی ڕوسیا زەحمەتە، كەتوانای ئێستای ڕوسیا لەكاتی یەكیتی سوڤیەتی جاران زیاترە لە ھەموو ڕوویەكەوە، دەبێت ئەمریكا كۆمەڵی سازش بكات بۆ ڕوسیا ئەوەش تێپەڕاندنی ئاسان نییە لە كونگیرس، ھەر چەندە من بڕوام وایە جۆرێك لەڕیككەوتن لە نێوان ئەمریكا و ڕوسیا ھەبوبَیت و ڕوسیا دەستبەرداری ئێران بووبێت بەرانبەر ئەوەی ئەمریكا دوور بكەویتەوە لەڤه‌نزویلابۆ نمونە، ئاخر چۆن دەبێت ئەو ھەموو توانا سەربازی و سیاسیی و ئیعلامییه به كاربێنی بو داكوكێكردن له سوریا كه چی لێدوانیكی كورتیشی نه‌بێت له‌ به‌رانبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌كانی ئه‌مریكاو په‌لكێشكردنی هێز بۆ ناوچه‌كه ته‌نها هه‌ڵوێستی روسیا ئه‌وه بێت كه‌ داوا بكات ئێران ناوه‌ڕۆكی ڕیككه‌وتنه‌كه‌ جێبه‌جێ بكات، هه‌ر چه‌نده هه‌موو لایه‌ك ئه‌وه ده‌زانن هه‌موو ئه‌و كێشه و پرسانه گریدراون به‌یه‌كه‌وه له ڕوژهه‌ڵاتی ناوڕاست لە به‌ھاری عه‌ره‌بیه‌وه بۆ داعش، ئه‌فغانستان، سوریاو توركیاو ئێران، یه‌مه‌ن و وه‌لاتانی كه‌ندا و عێراق و لیبیا و سودان.  كەواتا لە ھەموو حاڵەتێكدا ئەمریكاو ڕوسیا بەردەوام دەبن لە گفتووگۆ كردن و سازیش ده‌كەن بۆ یەكتری و بە شداری شەڕی ھاوپیمانەكانیان ناكه‌ن . ڕوسیا كار دەكات بۆ ئەوەی ئێران كۆمەڵی ته‌نازولات بكات و گەر نەیەتە ژێربار ئەوا لەسەرەتاوە بەچەند گورزێكی كوشندەلیان ده‌دریت. ئه‌مریكا به‌ئاشكرا ڕایگەیاند كە دیوار دروست دەكات به‌هه‌مان شێوه‌ی دیواری به‌رلین له‌ نێوان ئێران و عێراق ماناكه‌یشی ئه‌وه‌ییه كه ده‌ستبه‌رداری عێراق نابن و هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته سه‌ردانی به‌غدایان كردو ئاگه‌داری (عادل عبدولمهدی) سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقیانكردو. دواتر (عبدولمهد و عه‌بادی و مالیكی و حیكمه ) كوبونه‌وه‌ به‌مه‌به‌ستی یه‌كخستنی هه‌ڵویستیان كە زه‌حمەتە ڕێكبكەون چونكە دوو ئاراستەی جیاوازن كە ئَیستا بەشیعه‌ی ئیران و شیعه‌ی ئه‌مریكا ده‌ناسرێن و بڕوام وایە عێراق بۆ ئه‌مریكا یه‌كلا دبێته‌وه كەله سه‌نگەری ئێران نامێنێ. لە كوتاییدا دەڵیم و دووپاتی دەكەمەوە كە دوو ئه‌گەر لەبەردەم ئێراندا ھەیە یان جێبەجێكردنی شەرتەكانی ئەمه‌ریكا یان خۆ ئامادەكردن بۆ ئەگە ر و فشارە جۆراوجۆرەكانی ئەمریكا كە ئەنجامەكەی لەبەرژەوەندی ئێراندا نابێت.

+ جیهاد موحەمەد    دەستخۆشیش بۆ هەموو ئەوانەی هانی پەکەکە و تورکیا دەدەن بۆ ڕێکەونت. من وەک هاوڵاتیەکی کورد و وەک مرۆڤێکیش، کە هەمیشە ئازاری مرۆڤەکانی تر، یان کوشتن و بڕین و خوێنڕشتنی مرۆڤەکان زۆر ئازارم دەدات، دەمێکە بڕوام بەوە نەماوە کە تەنها بە شەڕ و پێکدادان چارەسەری کێشەکان ناکرێت. لێدوان و ڕاگەیاندنەکەی عەبدوڵلا ئۆجەلان دڵخۆشم دەکات، کە دەڵێت" دەتوانم لە یەک هەفتەدا شەڕ ڕابگرم و ئامادەم لەگەڵ تورکیادا ڕێکبکەوم". دنیایەک دڵخۆشم بەم ڕاگەیاندنە، ئەگەر گەلی کورد، زەرەریش بکات، لە هەندێک دەستکەوتی نەتەوەیی بەو ڕێکەوتنەی عەبدوڵلا ئۆجەلان دەستپێشخەریی بۆ دەکات،  زۆر باشترە لەوەی دوای دەیان ساڵی دیکە، ڕێکەوتنێک بکرێت و هەندێک دەستکەوتی زیاتری تیا بەدەست بهێنرێت، چونکە درێژەدان بە شەڕ و پێکدادان لانی کەمی زیانەکەی خوێنڕشتی هەزاران مرۆڤە، چ  لە گەلی کورد، چ لە گەلی تورکیا. ڕێککەوتنێک ئەمڕۆ بکرێت بە دەستکەوتێکی کەمەوە، زۆر باشترە لە ڕێکەوتنێک کە هەندێک دەستکەوتی زیاتری تیا بەدەست بێت، کە لە پێناویدا خوێنڕشتن و دەربەدەری و هەڵتەکاندنی ژێرخانی ئابووری و لە دەستدانی عەقڵی لە پێناودا دەدرێت. دەستکەوتێکی کەم و زیانێکی کەمتر، نەک دەستکەوتێکی زۆرتر و زیانێکی گەلێ گەورەتر، کە لە قەبارەی دەستکەوتە زیاترەکە، دەیان جار گەورەتر و زیانبەخشتربێت. چارەسەری کێشەی گەلی کورد لە ناوچەکەدا، مەرج نییە تەنها لە ڕێگەی شەڕ و پێکدادانەوە بەدەست بێت، هەروەها مەرجیش نییە بە ڕوخانی ڕژمێک لە ڕژێمە فاشیەکان دەستکەوتی زیاتر بە دەست بێت بۆ گەلی کورد، بە تایبەتی ئەوەی لە مێژووی دوور و درێژی ئەم دەوڵەتە فاشیانەدا ئەزموونمان وەرگرتووە، ڕووخانی ئەم ڕژێمانە نەبووەتە هۆکاری گۆڕانکاری بنەڕەتی، وەک گۆڕانکاری لە مێنتالیەت و عەقڵیەت و کولتووری سیاسییدا، بە پێچەوانەوە زۆر جار ئەنجامی ڕوخانی ئەم دەوڵەتە فاشیانە خراپتر بووە بۆ گەلی کورد و سەرجەم گەلانی دیکە.  لە ڕاستیدا تووندوتیژیی و شەڕ و پێکدادان بۆ سەندنی ماف، هەرچەندە سوودی هەبێت، ناگات بەو زیانەی کە جگە لە خوێنڕشتنی مرۆڤەکان، جگە لە ماڵوێرانی، جگە لە دەربەدەری منداڵ و ژن و گەورەساڵان، عەقڵیشی تیا لە دەست دەدرێت. کاتێک کە عەقڵ نەما، بیرکردنەوە نەما، ئیتر بمانەوێت یان نا، وێرانی بە دوای خۆیدا دەهێنێت. کاتێک عەقڵ لە ئارادا بوو، بیرکردنەوە لە ئارادا بوو، چەند پێشێلکاریش هەبێت، وەلێ ئەو پێشێلکاریانە، بەو جۆرە نابێت کە ترس و تۆقاندنی ئەوەی لە دواوە بێت، کە ڕۆژ بە ڕۆژ و ساڵ بە ساڵ و دەیە دوای دەیە، چاوەڕوانی وێرانکاری زیاتر بین.  ئێمەی کوردی باشور، ئەگەر زاکیرەمان لاواز نەبێت، ئەگەر خۆمان نەخەڵەتێنین، ئەگەر دوای قسەی زلی پارتی و یەکێتی نەکەوین، ئەزموونێکی زۆرمان هەیە لەوەی شەڕ و پێکدادانەکان یەجگار زیانی لە گەل و نەتەوە و نیشتیمان داوە، ئەو "دەریا خوێنەی" پارتی و یەکێتی کردوویانە بە "سەرمایەیەکی ڕەمزی"، کوا ئەنجامکەی؟ خۆ ئەوەتا تا ئێستاش کەرکووک و ناوچە دابڕاوەکان بە هەمان شێوەی جاران هەڕەشەی لەسەرە و خوێن لە پێناویدا دەڕێژرێت، پارتی و یەکێتیش بازرگانێتی پێوە دەکەن، نموونەش ڕیفراندۆمە عەنتیەکەکە بوو.  هەندێک کەس، ڕەخنەی ئەوەیان هەیە، گوایە عەبدوڵڵا ئۆجەلان وتوویەتی"ئێمە دەوڵەتمان ناوێت"، بە بڕوای من دەمێکە سیاسەتی پەکەکە لەسەر دەوڵەت و داواکردنی دامەزراندنی دەوڵەت گۆڕدراوە. وا هەست دەکەم ئەو کەسانە لە سیاسەتی پەکەکە باش تێنەگیشتوون.  پڕۆژەی "دیموکراتی گەلان" پڕۆژەیەکی سیاسیی هێندە گەورەیە، زۆر لەم دەوڵەتە فاشیانە گەورەترە، زۆر زیاتر خەڵکی لە پەنای ئەم پڕۆژەیەدا دەحەسێنەوە و دەگەن بە کۆمەڵێک مافی بنەڕەتی. ئەم پڕۆژەیەش مەرج نییە تەنها لە ڕێگەی شەڕ و پێکدادانەوە بە دەست بێت.  ئەگەر ورد بیربکەینەوە، پێدراەوکان باش هەڵبەسەنگێنین، لە دنیادا و بە تایبەتی لە ڕۆهەڵاتی ناویندا، دەیە دوای دەیە، ئەم جۆرە لە سیستمی حوکمڕانی کە هەمیشە فاشیەت و ڕەگەزپەرستی بەرهەم دێنێت، وردە وردە بەسەر دەچێت و ئێستا بیر لە پڕۆژەی سیاسی گەورەتر دەکرێتەوە، بۆ ئەوەی خەڵک خودی خۆی بتوانێت خۆی بەڕیوەبەرێت، واتە ئەوەی پێی دەڵێن "حوکمی خۆسەری". "حوکمی خۆسەری" حکومێکە بە عەقڵ و بیرکردنەوە و پڕۆژەی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی دێتە ئاراوە، نەک بە شەڕ و پێکدادان. حوکمی خۆسەری واتا پێکەوە ژیان و حوکمی دیموکراتی ڕاستەوخۆی خەڵک، کە لە خواری خوارەوە خەڵک خۆی ڕێکدەخات و ئاسۆیانە حوکمڕانی خۆیان دەکەن، نەک دەسەڵاتی سەپێنراو بە ناوی دەسەڵاتی هەڵبژێردراو و پەرلەمانەوە.  دوا قسەم بۆ ئەوانەی ڕەخنەیان لە ڕاگەیاندنەکەی عەبدوڵلا ئۆجەلان هەیە، ئیحراجی سیاسیی لە بەردەم ڕای گیشتیدا، یەکێکە لە باشترین هەنگاوی سیاسی. ئەم بیرمەندە کوردە، باش بیری لەم مەسەلەیە کردووەتەوە، باشیش دەزانێت تورکیا و ئەردۆغان و ئاکپارتی دەستپێشخەریەکە قبووڵ ناکەن، وەلێ ئەوە ئیحراجی سیاسی دەوڵەت و حکومەتی تورکیایە لەبەردەم ڕای گشتیدا. بەم ئیحراجی سیاسییە، گەلی کورد و بەرەی ئازادیخواز و دیموکراتیخواز دنیایە دۆستی گەورەی بۆ دروست دەبێت لە دنیاندا.      

+ چیا عەباس    لە مێژوی شەست ساڵی رابوردودا پارتی هێزێکی گەورە و کاریگەر بوە  لە ئاراستەکردن و یەکلاکردنەوەی پرسەکان لە قۆناغە جیاکانی بزافی کوردایەتی لە باشور. دوای شکستی هەڵمەتی جەلالی لە ئاکامی رێکەوتنی ١١ ئازاری ١٩٧٠ خوالێخۆشبو مەلا مستەفا و پارتی بە مامەڵکردنی نەرم و سنگفراوان لە گەڵیدا توانیان تا شکستی شۆرشی ئەیلول رابەرایەتی بێ رکابەری کوردایەتی و شۆرشەکەی لە باشور بکەن. پێگە و دەسەڵاتی پارتی دوای شکستی شۆرشی ئەیلول و کۆچی دوایی مەلا مستەفا لاواز بون، بۆ ساڵانێکی درێژ کونجی قەناعەتیان لە سایەی رژێمی شا و کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەڵبژارد. دروستبونی یەکێتی و بەرپاکردنی شۆرشی هەڵساندنەوە بۆ پارتی هۆکاری گرنگ بون دەست بە جموجۆڵ بکاتەوە، بە تایبەت کەوتە کێشە دروستکردن و تەحەداکردن ورێگریگرتن لێرەو و لەوێ لە هێزەکانی یەکێتی، روداوەکانی هەکاری بەرچاوترین و بەهێزترین نمونەی ئەو قۆناغەن.  خولەکانی شەری ناوخۆ لە سەردەمی خەباتی شاخ و دوای راپەرینیش سەلماندویانە ویست و هەڵوێستی پارتی لە شەر و رێکەوتن و ئاشتی یەکلاکەرەوە بون، هەرچەندە هێزەکانی تریش فریشتەی ئاشتی نەبون بەڵام کەم یاخود زۆر سیاسەت و هەڵوێستی پارتی ئەوانەی ئەمانیشی دیاری کردوە. زۆربەی دەستپێشخەری و پرۆژەکانی یەکێتی و هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکان بۆ کۆتایی هێنان بە شەری ناوخۆ لە بەردەم پارتیدا چەقیان دەبەست، تا لە ژێر فشار و هەرەشەی جدی ئەمریکا رێکەوتنی واشنتۆن بۆ راگرتنی شەر واژۆ کرا.  دوای راگرتنی شەری ناوخۆ و روخاندنی سەدام زمامی موبادەرە و بریارە یەکلاکەرەوەکان زیاتر کەوتنەوە دەستی پارتی. وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆمار لە لایەن مام جلال و پۆستی سەرۆکی هەرێم لە لایەن مسعود بارزانیەوە و رێکەوتنی ستراتیژی هاوسەنگیەکی روکەشی نێوان ئەو دو هێزەیان لێ بەدیدەکرا، بەڵام ئەو هاوسەنگیە رەنگدانەوەی ئەرزی واقیع نەبو. لە گەڵ ئەوەشدا پارتی زۆر نەرمانە و بە سەبرو تەحەمولێکی درێژخایانی دراسەکراو توانی ئەو دۆخە رابگرێت و بە بەرژەوەندی خۆی دۆخەکە ئاراستە بکات. پارتی لەو پرۆسەیەدا دژایەتی خواست و داواکانی جەمسەرەکانی یەکێتی لە حوکمرانی و دەسکەوت و پلە و پایە نەدەکرد و دڵیشیانی رادەگرت، چەندین جاریش لە سەر ئاستی باڵا رایاندەگەیاند بەدیلی یەکێتی بۆ پارتی هەر یەکێتیە.  لەو ساڵانەدا هێزێکی ئۆپزسیۆنی کارا و بەهێز لە هەرێم بونی نەبو، دەنگە نارەزا لاوازەکانی ناو یەکێتی و جموجۆڵە پەرتەوازەکانی شەقام رێگر و رادعێکی کاریگەر نەبون بۆ ئەو دەسەڵاتە رەهایەی پارتی.  پارتی بەهۆی کۆنترۆڵکردنی پرسەکانی نەوت و پەیوەندیە نێو دەوڵەتیەکان و جومگە بنەرەتیەکانی حوکمرانی هەرێم لە حزبێکەوە بوە هێزێکی گەورە کە زیاتر خەسڵەتەکانی نیمچە کیانێکی دەسەڵاتداری سنورداری لە ناو هەرێمێکی پەرتەوازە و ناتەباو و لەتبودا هەبو.   کاتێک گۆڕان وەک هێزێکی ئۆپزسیۆن و بە رابەرایەتی سەرکردەیەکی خاوەن کاریزما و مێژویەکی بێگەردی خەبات پێگەی بەهێزی خۆی لە گۆرەپانەکە سەلماند ئیتر سەرجەم هاوکێشەکان شێوان و ریتمە کلاسیکیەکانی سیاسەت وفەرمانرەوایی کاریگەریان لاواز بو، دەسەڵاتداران کەوتنە خۆیان و سەرقاڵی دۆزینەوەی هاوکێشەیەکی نوێ بون بۆ بەرەنگاربونەوەی دۆخەکە. کاتێک نەوشیروان مستەفا وازی لە یەكێتی هێنا، دەسەڵاتداران دەیان زانی ئەو هەروا دانانیشێ و سەیرکەر بێت. بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەگەرەکانی ئایندە دەستیان بە هەنگاوە سەرەتاییەکان بۆ دارشتنی رێکەوتنی ستراتیژی کرد، بۆ ئەو بەرەنگاربونەوەش هیچ درێغیەکیان نەکرد. رێکەوتنی بە ناو ستراتیژی رێکەوتنی سەرکردەی دو حزبی دەسەڵاتدار بو بێ گەرانەوە بۆ بنکەی حزبی، رێکەوتنەکە بەشە گرنگ و هەستیارەکەی دەسەڵاتەکانی هەرێم و پرۆسەی سیاسی و حوکمرانی بە پارتی بەخشی. هەرچەندە ئەو رێکەوتنە چەند سودێکی هەبو، بەڵام کاتێک توێژینەوەیەکی زانستیانە و ورد بۆ ئەو رێکەوتنە بکرێت دەشێت بە یەکێک لە هۆکارە بنەرەتیەکانی تێكچونی هاوسەنگی و ئارامی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و سەرهەڵدانی خەستی گەندەڵی و قۆرخکاری و دامرکانەوەی بە دیموکراتیزەکردن و پێشێلکردنی ئازادی لەو قۆناغەی کوردایەتی لە باشور بدرێتە قەڵەم، هەر بۆیە لە دوا مەتافدا بێ قرە و برە دامرکایەوە. لەو باوەرەشدام پارتی پەرۆش نەبو بۆ زیندو راگرتنی، تایبەت کە مام جلال بە هۆی نەخۆشیەوە حزوری سیاسی و فەرمانرەوایی نەمابو. پارتی بە سود وەرگرتن لە رێکەوتنەکە، بە هۆکاری نەخۆشکەوتنی مام جلال و پەرتەوازەبونی خەستی نێو ماڵی یەکێتی، دواتر لە سایەی شەری داعش و پێویستی نێودەوڵەتی بە رۆڵی پارتی، بە بەشداربونی گۆڕان لە کابینەی هەشتەمدا، بە شکستی پرۆژەی هەموارکردنەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم، بە دورخستنەوەی گۆڕان لە حوکمرانی و بێدەنگی نێودەوڵەتی و هێزەکانی تر و لە سایەی پشتگیری کاتی تورکیا بۆی، توانی کۆنترۆڵی دۆخەکە و ئاراستەکانی بکات. کودەتاکەی پارتی بەسەر پەرلەمان و حکومەت، شکستی سەربازی داعش، شکست هێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ئۆکتۆبەر پارتیان روبەروی چەندین ئاکامی نەخوازیار و  زەرەربەخشیش کردەوە و لە لایەن گەمەکەرە زەبەلاحەکانەوە پەراوێز کرا. بە تەنیشت ئەم روداوە گرنگ و هەستیارانەشدا شکستی بە ناو سەربەخۆیی ئابوری، کێشەی خەستی بودجە و موچە لە گەڵ بەغدا، پاشەکشەی زەقی گوزەرانی و گەشەکردنی ئابوری هەرێم، خەستبونەوەی نارەزایی خەڵک، شکستی حوکمرانی لە بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی دەسەڵاتدارانی پارتیان بە ئاگا هێنایەوە گەر کاری جدی نەکرێت کار لە کار دەترازێت. کۆچی دوایی خوالێخۆشبوان نەوشیروان مستەفا و دواتر مام جلال دو روداوی گرنگی تر بون کە پارتیان بە ئاگا هێنایەوە کە غیابی مەرجەعێکی بەهێز لە زۆنەکانی دەرەوەی دەسەڵاتیان  باشوری کوردستان بەرەو دۆخێکی زۆر ئاڵۆز و ناجێگیر دەبات. پارتی دەرکی بەوە کرد دەبێت  دەرئەنجامە نەرێنەکانی حوکمرانی و سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و پەیوەندیەکانی دو سێ ساڵی رابوردو بە مەنتقی هێزی نەرم کۆنترۆڵ بکرێن و بە هەمان مەنتیق مامەڵە لە گەڵ روداوەکان و ئەگەرەکان و هێزەکان بکەن، دەسەلاتە گرنگەکانی هەرێم بە روکەشیش بێت دابرێژرێنەوە و شەراکەتێکی هاوسەنگی پێوە دیاربێت بەرجەستە بکرێت، مامەڵەی بێلایەنی لە گەڵ زلهێزە نێودەوڵەتی و ئیقلیمیەکان بکرێت و گرنگتریش رو لە بەغدا بکرێت بۆ دابینکردنی داهاتێکی چەسپاو بۆ هەرێم و دامرکاندنەوەی نارەزایی خەڵک. بەشیکی زۆری ئەم هەڵسەنگاندن و ئاراستە نوێیانەی پارتی لە دروستکردنی کابینەی نۆ و دارشتنەوەی سەرۆکایەتی هەرێمدا بەدی دەکرێن. ئامادەیی پەلەی دەسەڵاتدارانی گۆران بۆ بە دەنگەوەچونی ئەو سیاسەت و ئاراستە نوێیانەی پارتی فرە لایەن بو، بۆ خۆ قورتارکردن لە چەمکی ئۆپزسیۆن و لە هزری گۆرانکاری و چاکسازی کە پێیان ناکرێت، بۆ دەرپەراندنی بەرەی نارەزای ناو بزوتنەوەکە کە گومانیان لە رێکەوتنی حوکمرانی هەبو و بۆ دابینکردنی سەرچاوەیەکی دارایی بۆ گۆڕان و مولحەقەکانی. ئەم کارەی گۆڕان دەرفەتێکی باشی بۆ یەکێتی رەخساند گەمەکەیان درێژخایانتر و توندتر بکەن، پارتی گوێی لە پێداگری دەستەجەمعی یەکێتییەکان لە چەند داواکاریەک گرت و زۆربەشیانی پەسند کرد و یەکێتی بە چەوری لێی دەرچو. هەرچۆنێک بێت کابینەی نۆ لەو کەش و هەوا و جەڕحەبلەدا دروستبوە، هێشتا زوە حوکمێک لە ئەدای کابینەکە بدرێت، بەڵام بەرەی نارەزای میللەت دەبێت بە چاوێکی ئۆپزسیۆنبون سەیری ئەداکەی بکات و هەڵسەنگاندنی دروستی بۆ بکات. واقیعی و دروستترە گۆرانخواز و هەڵسوراوە نارەزاکانی گۆڕان بە هەمان نەفەس چاودێری حوکمرانی بکەن، چیتر زیاتر یەخەی گۆڕان و سەرکردایەتیەکەی بۆ چاکسازی و گۆرانکاری ناو گۆڕان نەگرن و وەک بەشێک لە دەسەڵات سەیری بکەن و لەو روانگایەوە حوکمی بەسەردا بدەن، توانا و وزەکانیان بخەنە گەر بۆ ئۆپزسیۆنێکی چالاکی دەرەوەی پەرلەمان، بۆ ئەو مەبەستەش لە گەڵ سەرجەم بەرەی نارەزای میللەت بکەونە گفتوگۆ و هەماهەنگی و خۆ ئامادەکردن بۆ دارشتنی چوارچێوەیەکی جەماوەری فەرمی و کارنامەیەکی نیشتمانی و نەتەوەیی واقیعی لە گەڵ ئامادەسازی بۆ ئەگەرەکانی ئایندە. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٩ی ئۆگۆستی ٢٠١٩                         

 + ئومێد خۆشناو  گه‌نده‌ڵی و پیسخۆری، ئه‌و دیارده‌ کرێت و ناشرینه‌یه‌ زۆربه‌مان له‌سه‌ری کۆکین که‌ نه‌خۆشیه‌کی هێنده‌ پیسه‌ ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ری نه‌کرێت، وڵات به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌بات. وه‌لێ ئه‌وه‌ی جێگای هه‌ڵوه‌سته‌ له‌سه‌رکردنه‌ ئه‌وه‌یه، ئه‌رێ مه‌رجه‌ هه‌رچی له‌ کایه‌ی سیاسی و حزبی و ئیداری و حوکمڕانی و به‌رپرسیاریه‌تیه‌ک بێت، گه‌نده‌ڵ و پیسخۆربێت!؟. به‌داخه‌وه باوه‌ڕی من وایه‌و به‌به‌ڵگه‌وه‌ش قسه‌ ده‌که‌م، که‌مینه‌یه‌ک گه‌نده‌ڵه‌و زۆرینه‌و گشتیش باجه‌که‌ی ده‌دات، بۆیه ئێستا ڕه‌ش و سپی پاک و پیس، خاوێن و دژوون، به‌ویژدان و بێ ویژدان، بێگه‌رد و پڕگه‌رد، هه‌موو به‌یه‌که‌وه‌، مادام کارێکی به‌ده‌سته‌و له‌ پڕۆسه‌ی سیاسی و ئیداری به‌شداره‌، به‌چاوی پیسخۆر دیقه‌تی ده‌درێتێ. ئه‌مه‌ش کارێکی گه‌ل خراپ و شه‌رم هێنه‌، ئاخر چۆن ده‌بێ، که‌سێک به‌ باوه‌ڕه‌وه‌ دژه‌ گه‌نده‌ڵ بێ و که‌سێکیش به‌ ئیمانه‌وه‌ پسخۆربێت، له‌نێو یه‌ک وه‌زنی ته‌رازووی ژیان سه‌یر بکرێن؟. بۆیه‌ من پێموایه باشترین کار بۆ جیاوازکردنه‌وه‌، گه‌نده‌ڵکارو دژه‌گه‌نده‌ڵ بکرێ ئه‌وه‌یه‌ که‌، ساڵانه‌ له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو حزب و دامه‌زراوه‌کان مه‌راسیمی پاداشتکردنی ئه‌و که‌سانه‌ بکرێ که‌ ساڵێکی پاقژیان له‌به‌رپرسیاریه‌تی به‌ڕێکردوه‌، مادام ناشتوانین گه‌نده‌ڵکاران سزابده‌ین خۆ ده‌توانین به‌ پاکه‌کان بڵێین ئافه‌رین و ده‌ستان خۆش. نایشارمه‌وه‌و ڕاستبێژانه‌ قسه‌یه‌کی دڵی خۆم ده‌که‌م، خه‌ریکه‌ ئه‌وانه‌ی به‌رپرسیاریه‌تێکمان هه‌یه‌ له‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌ شه‌رم بکه‌ین و هه‌مووان به‌ یه‌ک چاو سه‌یرده‌کرێن، بۆیه‌ پێموایه ده‌بێ هه‌ڵمه‌تێکی ناساندن و ئاشکراکردنی باش و خراپه‌کان بکرێ و ته‌ڕو ووشک به‌یه‌که‌وه‌ نه‌سوتێ.! من به‌ش به‌حاڵی خۆم ئاماده‌ی به‌رده‌م هه‌ر لێپێچینه‌وه‌و کۆڵینه‌وه‌یه‌کم و بێباکم له‌ هه‌رچی هه‌مه‌ و کردوومه‌و ئاماده‌ی ئاشکراکردن و به‌رچاوو ڕوونیم، نه‌ک ئێستا سه‌د ساڵیتریش بێمنه‌ت و ده‌نگ زووڵاڵم و باکم نیه‌ له‌به‌رده‌م دادگا بیسه‌لمێنم که‌ چۆنم، چونکه‌ له‌وه‌ته‌ی فامم هه‌یه‌ له‌به‌رده‌م دادگای خودای باڵا ده‌ست و وویژدانی مرۆبوونه‌وه‌ سه‌ربه‌رز وه‌ستاووم. به‌ڵام به‌ڕاستی چیتر حازرنیم له‌به‌ر چه‌ند به‌رژه‌وه‌ندخوازێک و گه‌نده‌ڵێک، له‌ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ باج بده‌م و له‌ ئاستی گشتیشه‌وه‌ زۆرینه‌یه‌ک ببینه‌ قوربانی که‌مینه‌یه‌کی گیرفان وویست.

+ کاوە شێخ عەبدوڵا   سێ هۆکاری بەرچاو هەن کە وادەکەن ئیتر یەکێتی و گۆڕان، قورسایی سیاسی خۆیان بگوازنەوە بۆ پایتەخت و چیتر لەم دوورەوە چاوەڕێی گۆڕانکارییەکانی پایتەخت نەبن. یەکەمیان ئەوەیە: ئێستا ئیتر نێوانی هەولێر و بەغدا بەرەو ئاساییبوونەوە دەچێ، تا کاغەزی هەولێر وەستابێ بەغدا بە وردی و حساب بۆکراوی کاغەزی تر ناخوێنێتەوە. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش، کونسوڵخانەی وڵاتان زۆربەی لە پایتەخت کۆبوونەتەوە. بۆیە بە هەموو پێوەرێک هەولێر شوێنی نەشونماکردنی سیاسەتە. دووربوون لە هەولێر دووربوونە لە گەورەبوون. دەبێ یەکێتی و گۆڕان کۆتایی بەوە بێنن شاند و میوانە نێودەوڵەتییەکان هەرکە هاتنە کوردستان، دەبێ وێستگەی دووەمیان سلێمانی بێ. هەمیشە وێستگەی یەکەم سەنگ و قورسایی دیاری دەکات.  دووەمیان: یەکێتی و گۆڕان دەنگ و لایەنگرێکی زۆریان لە هەولێر و دەوروبەری هەیە، ئەم لایەنگر و دەنگدەرانە هەمیشە خۆیان بە بێ پشتوپەنا دەزانن کاتێ دەبینن، سەرکردایەتییەکەیان لە مەڵبەندە هەستیارەکەی سیاسەت دوورە. سێەمیان: نابێ ئەم دوو هێزە تەنیا لە سلێمانی گرمۆڵە ببن. پارتی بۆ ئەوەی بەشدارییان پێ بکات لە حکومەت، وەکو میوان و خانەخوێ لە سلێمانی چاوی پێیان دەکەوێ. گفتوگۆ قورسەکانی نێوان پارتی لەگەڵ گۆڕان و یەکێتی لە سلێمانییە. کەچی دەسکەوتە قورسەکان لە هەولێر دابەش دەکات لەگەڵیاندا. سلێمانی لە دوو هەڵبژاردنی نزیکدا... ١٢ی ئایار و ٣٠ی ئەیلولی ٢٠١٨.. رێژەی دەنگدەرانی لە ئاستێکی کەمدابوو بە بەراورد بە هەولێر و دهۆک، پارێزگای دهۆک 61٪ بوو، پارێزگای هەولێر 58٪ و پارێزگای سلێمانیش 54٪ کە وترا لەم رێژەیە زۆر کەمتر بەشداری کراوە. لەڕووی خزمەتگوزاریی گشتییەوە، سلێمانی بەڕادەیەکی زۆر پاشەکشەی کردووە. بێ دوودڵیی دەتوانی بڵێی، ململانێ توند و بەردەوامەکانی گۆڕان و یەکێتی، رۆڵێکی زۆر زۆر گەورەی هەبووە بەسەر سستی و پاشەکشەی کەرتەکانی ئابووری و بازرگانی و کۆمەڵایەتی و ئیدارییەوە.  ئەم پاشەکشێیانە راستەوخۆ کاریکردووەتە سەر پاشەکشەی بەشداری خەڵک لە سیاسەت و پشتگیری ململانێکەران. سلێمانی تا ئاستی بڕست لێبڕان ماندوو کراوە، بۆیە گرەوکردن لەسەر متمانە جەماوەرییەکەی، گرەوکردنە لەسەر بەلەمێکی کوون تێبوو کە راوچییەک دەیەوێ پێی بچێتە ناوەڕاستی دەریاچەکەوە. هەر یەکێتییەک یان گۆڕانێک ئەم پێشنیازە بخەیتە بەردەمی، خێرا ئەم وەڵامە دەداتەوە " ناکرێ ئەم دوو هێزە کە قوڵایی پێگەی سیاسی و جەماوەرییان سلێمانییە، بە تەواوی جێی بهێڵن!"  دەتوانی بەم نموونە سادەیە بۆی بسەلمێنێ کە ئەمە ناکاتە جێهیشتنی جەماوەرەکەت.  پارتی لە ساڵی ١٩٩١ـەوە، بە دەنگی لایەنگر و دەنگدەرانی خۆیەتی لە دهۆک، هەمیشە لە هەڵبژاردنەکاندا ژمارەی گەورە تۆمار دەکات. پارتی دەنگی لە دهۆکە، بەڵام سەنگی لە هەولێرە. دەکرێ یەکێتی و گۆڕانیش بارگە بگوازنەوە بۆ هەولێر، بۆ خەڵکی خۆیانی بسەلمێنن دەنگیان لە سلێمانی بدەنێ، لە هەولێر سەنگیان بۆ دێننەوە. بەڵام هەمیشە مانەوە لە سلێمانی، گرەنتی ئەوەیان دەداتێ هەمیشە لە خوارەوەی دەسەڵات دەبن. میوانداریکردنی پارتی لە سلێمانی بۆ گفتوگۆ، هەمیشە وەکو میوانێک دەیانهێڵێتەوە لە ئەنجومەنی وەزیران و هاوکێشە سیاسییەکانی پایتەخت.    

 هیوا سەید سەلیم پرسی بەناو ناوچەی ئارام و هەڕەشەكانی ئەردۆغان بۆ هێرشكردنە سەر رۆژئاوای كوردستان،  لە رێگەی ئەو دانوستانەی كە سێ رۆژە لە نێوانی بەرپرسانی سەربازی ئەمریكی – توركی لە ئەنقەڕە بەڕێوەدەچێت مەترسی جەنگێكی گەورەی لەسەر رۆژئاوایی كوردستان ڕەواندەوە،  بە تایبەت ئەگەر لایەنی ئەمریكی لەسەر هەڵوێستەكانی خۆی لە رێگری لە داگیركاری سوپایی توركیا بۆ رۆژئاوایی كوردستان بەردەوام بێت،  وە توركیاش لەو رێكەوتنامەیە پەشیمان نەبێتەوە كە لەگەل ئەمریكیەكان لەسەری رێككەوتوون.  لە رێكەوتنی دوو لایەنی ئەمریكی – توركیدا،  هەردوولا  لەسەر سێ خاڵ گەیشتونەتە رێكەوتن، كە هیچیان ئەو داوایانە نین كە توركیا داوای دەكرد.  توركیا بە قوڵایی 34 كیلۆمیتر وە بە درێژایی 400 كیلۆمەتر لەسەر سنووری خۆی لەگەڵ رۆژئاوایی كوردستان داوای ناوچەیەكی ئارامی دەكرد، هەروەها داوای دەكرد كە تەواوی ئەو ناوچەیە تەنیا لە ژێر چەتری خۆی دابێت، بیانووی توركیاش لە دامەزراندنی ئەو ناوچەیە دوو خاڵ بوو یەكەمیان پاراستنی بوو لە هەڕەشەكانی یەپەگە و دووەمیشیان گیڕانەوەی ئاوارە سووریەكان.  بەڵام خاڵی یەكەم كە لە رێكەوتنامەكە هاتووە ئەوە نیە كە توركیا دەیوویست بگرە رێكەوتنامەكە دەڵێت:   ( وەرگرتنی پێوەرو رێوشوێنی پێویست بۆ لەبەرچاوگرتنی مەترسیەكانی توركیا)  هەموو لایەك بە تایبەت ئەمەریكیەكان دەزانن كە توركیا زۆر موبالەغە بە پرسی مەترسیەكانی دەكات لە لایەن رۆژئاوایی كوردستان، بەڵام بۆ ئەوەی ئەم كارتە لەدەست توركیا دەربهێنرێت لەسەر پێشنیاری هێزەكانی سوریای دیموكرات بۆ ئەمریكیەكان بە پێی زانیاریەكان ئەو خاڵە بەم شێوەیە لە رێكەوتنامەكە هاتووە : (ناوچەی ئارام بە قوڵایی 5 كیلۆمەتر دەبێت و ئەو ناوچەیە شارەكان ناگرێتەوە و هەروەها هەسەدە بە درێژایی مەودای چەكە قورسەكان ئەو چەكانە لەسەر سنوور دووردەخاتەوە)  ئەوەی سەردانی رۆژئاوایی كوردستانی كرد بێت دەزانێت ئەو چەكانە لەو شوێنانە بوونیان نیە، ئەو ناوچەیە لەژێر چاودێری هێزی هاوبەش دەبێت نەك هێزەكانی توركیا وەك ئەوەی توركیا داوایی دەكرد. خاڵی دووەم دامەزراندنی ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبەش دەبێت لە نێوانی ئەمەریكا و هاوپەیمانان و توركیا كە ئەمەشیان خەونی داگیركاری توركیا لەو قۆناغە لەباردەبات. خاڵی سێیەم بریتیە لە كردنەوەی دەروازەیەك بۆ گەڕانەوەی ئاوارە سوریەكان كە تا ئێستا لە توركیا ئاوارەن، بەم كارەش توركیا كارتی ئاوارەكان دەدۆڕێنێت كە هەمیشە لەبەرامبەر ئەورپا هەڕەشەی پێدەكات . خاڵەكانی ئەو ڕێكەوتنامەیە ئەگەر وەك خۆی جێبەجێبكرێت سەركەوتە بۆ رۆژئاوایی كوردستان چونكە لە لایەك شكست بە ئامانجی داگیركاری توركیا دەهێنێت وە توركیاش دەستی بە تەواوەتی ئاشكرا دەبێت بەوەی ڕاست نیە كە دەڵێت ئەو ناوچەیە هەڕەشەیە بۆ سەر ئەوان. دواجار دەڵێین ئەگەر ئەمەریكا لە ئێستادابەشێكی داخوازیەكانی توركیایی قەبوول كردبێت، بەڵام لەسەر پرسی پشتكردنە هێزەكانی هەسەدە نەك ئەوەی نەكرد كە توركیا دەیەوێت، بگرە لە رۆژانی دانوستانی لەگەل توركیا كاروانی هاوكاری بۆ رۆژئاوا بەڕێكرد و لە نێو قامشلۆ نمایشی پێدەكرد و دەنگۆی ئەوەش هەیە پنتاگۆن داوای لە كۆنگرس كردبێت میزانیەی هاوكاری هەسەدە بۆ 360 ملیۆن دۆلار زیادبكات و هێزەكانی هەسدەش كە ئەو هاوكاریە دەیانگرێتەوە لە 100 هەزار كەس بكرێن بە 110 هەزار كەس. ئەمانە هەموو پەیامن دەبێت توركیا و خەڵكی تریش تێبگات رۆژئاوا كە لە ئێستادا 10 هەزار دیلی داعشی لەبەر دەستە  ئاسان نیە گورگان خواردی بكرێت وەك ئەوەی توركیا دەیەوێت.    

+ ئارام سەعید    "رۆژێک لە رۆژان ئەبێت شەربکەن لەگەڵ ئەوەی ئێستا ئاهەنگ بۆ دامەزراندنی دەگێڕن" راستیان وتوە،  واتە هەمیشە بەدڵخۆشیەوە و هەست بە کامەرانیەکی زۆر دەچنە ناو هێزێکی تازەوەو دواتر دەبێت بکەونە خەبات بۆ لەناوبردنی هەمان هێز کە بەشداربون لە دروستکردنیدا، ئەم نمونانە لە مێژویی کوردستاندا زۆرە، سەیری مێژوو بکەین دەبینین مام جەلال چەند کادرێکی بەتوانای پارتی بوو بەڵام دواتر چۆن خەباتی دەکرد بە دژی ئەو حزبەی کە لە ئاست خەونەکانیدا نەبوو، ئیبراهیم ئەحمەدیش هەروا، نەوشیروان موستەفا بە هەمان شێوە کارەکتەری گرنگی مێژویی خەباتی یەکێتی، بەڵام دواترخەباتگێرێکی سەرسەخت دەرچوو لە دژی یەکێتی و سیاسەتەکانی. رەنگە دەیان نمونەی تر هەبن کە ئێستا دەرفەتی ناوهێنانی هەموی نیە.  لە شەستەکانی سەدەی رابردوەوە و تەنانەت پێشتریش لەناو حزبی کوردیدا ململانێی سیاسی و جیابونەوەو لێکترازانی ناوخۆیی حزب هەبوە، لەسەردەمی مەلامستەفای بارزانی (پارتی دیموکراتی کوردستان) و دواتر دروستبونی باڵی جەلالی و پاشان جیابونەوەی بچوکتر و وازهێنان و بەجێهێشتن رویداوە، هیچ حزبێک بەدەر نەبوە لەو کێشانە، لەناو ئیسلامیەکاندا و حزبی شیوعیش بەهەمان شێوە. هەر جیابونەوەکانی ناو یەکێتی  حسک و زەحمەتکێشان و دواترینیان کە کاک نەوشیروان بریاریدا بە دروستکردنی هێزێکی تازە، پاشان دامەزراندنی هاوپەیمانی لەلایەن د.بەرهەم ساڵحەوە.گەر سەرنجی وڵاتانی تریش بدەین هەر لە ئاسیا و ئەوروپا و کیشوەرەکانی تر بە هەمان شیوە چەندین ئینشقاقی سیاسی دەبینین. تەنها لە ئەوروپا دوای جەنگی جیهانی دووەم زیاتر لە ٤٠٠ حاڵەتی ئینشیقاق لە حزبەکاندا هەبوون.  هۆکارەکان:  " مێژوو پێمان دەڵێت کۆکردنەوەی هەموو دەسەڵاتەکان لای یەک کەس یان گروپیک مانای ئەوەیە ئەوانی تر دەسەڵاتیان لێوەرگیراوەتەوەو دەسەلاتیان کەمی کردوە لەوەی پێویستە هەیان بێت، هەربۆیە لە سیستمی دیموکراسیدا بەردەوام تەئکید لە جیاکردنەوەی دەسەلاتەکان دەکرێت لەگەل ریگرتن لە خراپ بەکارهێنانی دەسەلاتەکان و پاراستنی ئازادی هەموان"   ئەوکاتانەی ئەندامانی حزبێک بیر لە جیابونەوەو وازهێنان دەکەنەوە بریتین لە:  1.    ئەندامان داواکاری سیاسیان هەیە وهەست دەکەن دەسەلاتی پێویستیان نیە،یان وەڵامی داواکاریەکانیان نیە. ئەوکات دەرفەتی تەواو دروست دەبێت بۆ دروستبونی هێزێکی نوێ لەناو حزبەکەدا. 2.    کاتێک گروپێک یان کەسیک لەناو هەیکەلی حزبدا  نوسینگەو شوینە گرنگەکانی ، دارایی ،رێکخستن، کۆنترۆل دەکەن و بەمەش سەرکردەکانی تر هەست بە مەترسی دەکەن. لەوکاتەدا لەناو خودی حزبەکە ئەو ئەندامانەی کە ناڕازین بۆ سەرکردەیەک دەگەرێن کە لەدەوری کۆببنەوە کە توانای سەرکردایەتی کردنی ئەو نارەزایەتیەی هەیە و پاشان بەجێهێشتنی حزب دەستپێدەکات. 3.    هەندی جار فاکتەری ناوخۆیی حزبە کە هەڵوێستی بەرامبەر هاوپەیمانیەک یان روداویکی سیاسی جیاوازی دروست دەکات.   4.     هەندێ جار فاکتەری ترە وەک  هەڵبژاردن کاتێک حزب لە هەڵبژاردن دەنگ ناهێنێت، کە ئەویش کاردەکاتە سەر پێگەی حزب و هەندی لە ئەندامان بێئومید دەبن و دەڕۆن. 5.      لادانی سەرکردەکان لە دروشمی سەرەکی کە ئەوەش وێران بونە و سەرلەنوێ هەلسەنگاندنەوەی دەوێت کە لەسەر چ بنەمایەک دامەزراویت و ئێستا بەچی گەیشتویت واتە ناکۆکی ستراتیژی دروست دەبێت. 6.     رەنگە لە سوچێکدا غروری سەرکردەیەک تێرنەکرابێت، نەرجسیەتەکەی تەواو تێر نەبوە و هەست دەکات ئەو گرنگیەی پێ نادرێت، بۆیە بیر لەوە دەکاتەوە کە بەرەیەکی نارازی بۆ خۆی دروستبکات، یان سەرکردەیەک بەرژەوەندیە داراییەکانی دەکەوێتە مەترسیەوە بەهەمان شیوە دەبیتە نارازی. یان تەماحی بەرزی سەرکردەیەک بەوەی گرنگیەکی سیاسی ئەوتۆی پێ نادرێت و بۆیە حزبەکەی بەجێدەهێڵێت بۆ تەماحێکی گەورەتر و دەستکەوتی زیاتر دەڕوات. کەواتە سەرەتا نارەزایی، دواتر بێ ئومیدبون لە بەدیهاتنی داواکاریەکان و دواتر جیابونەوە. دەرئەنجام:  نارازیەکان چەند بژاردەیەکیان دێتە بەردەم: 1.    بەجێهێشتنی حزب و گفتوگۆ لەگەل حزبێکی تر بۆ ئەو داواکاریانەی هەیانە. 2.     چاوەروانیی تا ئەو کاتەی کە خوازیارن حزبە ئەسلیەکەیان بە دەنگ داواکاریەکانیانەوە بێت. 3.    بێلایەن بوون و دورکەوتنەوە لە سیاسەت.  4.    دەستگرتن بەسەر حزبەکەدا کە دەکرێت بە کودەتا ناوی بەرین.  5.     خۆسەرقاڵکردن بە دروستکردنی حزبێکی نوێوە.  دروستکردنی حزبی نوێ ئەرکێکی ئاسان نیە و دۆزینەوەو کارکردن لەسەر ئەو دەرفەتە پێویستی بە وردبینی و خوێندنەوەی واقیعیی هەیە، چونکە خەلک ئارەزو و حەزی بۆ هیچ هێزێکی تازە نابێت و دەنگی بۆ نادات تا پێی نەڵێت لەجیاتی ئەمەی ئێستا چی دادەمەزرێنیت، واتە بەدیلی ئێستای دەبێت بگوترێت و شیبکرێتەوە.بەومانایەی کە باسی خەباتی مەدەنی و گۆڕینی سیستمی سیاسی و بەریوەبردن دەکات دەبێت لە جیاتی ئەو سیستمیک هەبێت کە هاوڵاتی بروای پێبکات، لەسەروو هەمو ئەمانەشەوە بودجەو میدیای دەوێت، کەواتە پێویستە هەمو ئەو لایەنانە رەچاوبکرێت.  کاک نەوشیروان سەرەرای هەبونی بەرنامە و خەونی گۆڕین بۆ ئەوەی حزبێکی نوێ دروستبکات پێویستی بە پارە بوو بۆیە دوای دابینکردنی ١٠ ملێۆن دۆلاروژمارەیەک مولک لە مام جەلال لەگەڵ هاوڕێکانی بریاری دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕانیدا. دیارە بۆ نەوەی نوێش بەهەمان شێوە کە بریاردرا بە دامەزراندنی، پارەو میدیای شاسوار عەبدولواحید هانیدا ئەو حزبە دابمەزرینێت لەگەل هاورێکانی، دواتریش د.بەرهەم ساڵح بەهەمان شیوە سەرەرای بەرنامەو ستراتیژی نوێ ، توانای دارایی و میدیایی هەبوو کە بڕیاری دامەزراندنی حزبی نوێی دا لەگەڵ ئەندامانی تر. بەڵام  هەردوو حزب کە سۆسیالیست و زەحمەتکێشانە بەهۆی نەبونی ئەو فاکتەرە گرنگانە کە لە حاڵەتەکانی تردا هەن بە لاوازی مانەوە.   دیارە هەموو ئەو پاساوانە مانای ئەوە نیە حزبی دایک باشە و ئەوانەی لایان داوە خراپن،یان بە پێچەوانەوە، بەڵکوو سیاسەتکردن و ململانێی سیاسی هەندێک جار دەگاتە ئەو ئەنجامەی جیابووەکان دەچنەوە سەرهەمان سیاسەتکردنی حزبی دایک چونکە لەئەنجامی ململانێی زۆر و بەکارهێنانەوەی هەمان ئامرازەکانی حزبی دایک ولە ئەنجامی ئەو لاسایکردنەوەیە دەبنەوە بە هەمان بیرکردنەوەو بەرنامە لە جەوهەردا. بەڵام ئەگەر جیابوەکانیش بە بەرنامە ستراتیژی نوێ کاربکەن ئەوا ململانێکان بەرهەمدار دەبن و دەبنە هێزی کاریگەر لە کۆمەڵگادا، سەرەتای بزوتنەوەی گۆڕان بە نمونە، هەروەها لێرەدا دەتوانین سەرەتاکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە نمونە بهێنینەوە کە تا ئەوکاتەی ناسنامەی خۆی هەبوو لە ئاستی کۆمەڵگادا هێزێکی کاریگەر بوو لە ئاستی هەرێمی کوردستان و عێراقیشدا.

+ سه‌لام عەبدوڵڵا    تا (16)ی ئۆكتۆبەری 2017 هەرگیز نە حكومەتی عێراق و نە عەرەب نە توركمان لە كەركووك، نەك داوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگایان نەدەكرد، بەڵكو بە ئاشكرا دژایەتیشیان دەكرد، كەچی دوای (16)ی ئۆكتۆبەر كە زۆرینەی خەڵكی رەسەنی كەركووك دەرپەڕێندرا، بە خێرایی پڕۆسەی تەعریب و نیشتەجێ بوونی نایاسایی جارێكی تر دەستیپێكردەوە كە لە ماوەیەكی كورتدا خەریكە تەواوی دیموگرافیای كەركووك لە بەرژەوەندی خۆیان دەگۆڕن، بۆیە وا بە پەلە پرۆزێ داوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان بەتایبەتی لە كەركووكدا دەكەن، ئەمەش دوای ئەوەی كە بە هەزاران عەرەبی هاوردەیان هێنایەوە كە قەرەبووش -لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە -كرابوون و بە خواست و رەزامەندی خۆیان كەركووكیان بەجێهێشت و بۆ شارو گوندەكانی خۆیان گەڕابوونەوە، بەڵام هەر دوای ئەو كارەساتەی بەسەر كەركووكدا هێنرا، ئەوا بە بڕیاری راكان جبوری و خودی حكوومەتی عێراقی، هەموو ئەوانە مۆڵەت بە گەڕانەوەیان دراو داوا لە خەڵكە رەسەنەكە دوای چەندین ساڵ نەهامەتی گەڕابوونەوە سەر زێدی باو باپیرانیان كە موڵك و ماڵی خۆیان چۆڵ بكەن. جا نەك تەنیا ئەمە، بەڵكو كۆمەڵێ هەوڵی دوژمنكارانە درا بۆ ناچاركردنی جوتیاران و دانیشتوانی گوندە كوردەكانی نزیك كەركووك، ئەویش بە سووتاندنی دەغڵ و دانیان كە بژێوی ساڵانەی خۆیانیان پێ پەیدا دەكرد، ئەوانیش ناچار كران كە گوندەكانیان بەجێبهێڵن. پڕۆسەی تەعریب زۆر بە خێرایی بەردەوامەو رۆژانە عەرەبی هاوردە و خەڵكانی تر دەهێنرێتە كەركووك و هەر بە وتەی كۆمپانیای خۆراكی كەركووك لە ماوەی ئەم (7) مانگەدا چل هەزار كەسی تازە ناوی لە كەركووك تۆمار كراوەو كە مافی دەنگدانی پێدەدرێت. بۆیە حزبە كوردییەكان و دانیشتوانی رەسەنی كەركووك بەهیچ جۆرێك نابێ قبوڵی ئەو هەڵبژاردنە بكەن تا بارودۆخی كەركووك بە تەواوی ئاسایی دەكرێتەوەو هەموو ئەو بڕیارە چەوتانەی رژێمی دیكتاتۆری پێشوو لەپێناو بە عەرەب كردنی كەركووك و دەورووبەریدا دابووی پووچەڵ دەكرێتەوەو سەرژمێری 1957 دەكرێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی دانیشتوانی رەسەنی كەركووك. دەنا بەم شێوەیەی ئێستا كە رۆژ لە دوای رۆژ كورد كەمدەكرێتەوەو عەرەب زیاد دەكرێت ئەوا هەر لە ئێستاوە ئەنجامەكان ئاشكرایە كە لە بەرژەوەندی عەرەب و حكوومەتی عێراق دەبێ، هەرچەند حكوومەتی عێراق دەڵێ با جارێ هەڵبژاردن بكرێ و پاشان بە تۆماریی دەنگدەراندا بچنەوە كە بڕیارێكی چەوت و بێ مانایە، لێرەدا دەڵێین گەر توركمانەكان وا دەزانن بەم هەڵبژاردنە نائاساییە سوودمەند دەبن زۆر هەڵەن، چونكە لە كۆتاییشدا ئەوانیش زەرەرمەند دەبن، چونكە حكوومەتی عێراقی هیچ حیسابێكیان بۆ ناكات و كەركووك بە شارێكی عەرەب لە قەڵەم دەدات، هەموو بیرمانە هەڵوێستی تاریق عەزیز لە توركیا لە كۆتایی ساڵی هەشتادا كە چۆن لە ئەنقەرە لە وەڵامی رۆژنامەنووسانی توركدا گوتی: ((لە عێراقدا توركمان نییە)).. و لە زەمانی بەعسیشدا دەبوو توركمان نەتەوەكەیان بە عەرەب بگۆڕن گەر دەیانەوێت لە كەركووك بمێنن.

+ هونه‌ر حاجی جاسم    یەکێک لە فاکتەرەکانی نوێبونەوەی پڕۆسەسی سیاسی؍ کۆمەلایەتی؍ ئابوری و فەرهەنگی هەبون و پێشکەشکردنی مەشروعی بەدیلە. بەو مانایەی کە ئەگەر ئەو میکانیزمەی کاری پێ دەکرێت نەیتوانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت ئەوە پێویستی بە بەدیلێکی باشترە!. هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکردووه‌ یەکێک لە تایبەتمەندیە دیارە و گرینگەکانی گەشەپێدانی پڕۆسەسی سیاسی بریتی بێت لە ئەبدێتی سیاسی Political Update یان بە مەنایێکی تر خۆ نوێکردنەوە. ئەم خۆ ئەبێدێتکردنەوەش پێویستە دەستبەجێ  Alternative ئەلتەرناتیڤێکی باشتر بێنیتە پێشەوە.  له‌ چارێگە سەدەی رابردوو نەتوانراوە نوخبەیێکی سیاسی یان فۆرمێکی سیاسی؍ یانیش هێزێکی سیاسی ببێتە بەدیلی حوکمڕانی سیاسی دوو هێزە سیاسیەکەی هەرێمی کوردستانی عێراق، چونکه‌ نزیک بە سی سالی رابردوو نە سولتەی سیاسی حوکمڕان توانیوەتی ببێتە بەدیلی حوکمرانیێکی خاوەن دامەزراوەی نیشتمانی؍ نە ئۆپۆزسیۆنیش توانیوەتی ببێتە ئەلتەرناتیڤی مۆدیڵێکی سیاسی بۆ پڕۆسەسی سیاسی هەرێمی کوردستانی عێراق.  هه‌رچی تایبه‌تیشه‌ لە ماوەی دە سالی رابردوو لە ئەدای ئۆپۆزسیۆنی سیاسی هەمان فۆڕمی سیاسن Political   Form دوبارە کردۆتەوە؍ یان بە مانایێکی تر هەمان مەدرەسەی سیاسی پارتی و یەکێتی پراکتیزە کردووە، به‌لکو زۆرجاریش له‌ ئه‌داکردنیان زۆر نێگه‌تیڤتر بووین  له‌ سولته‌ی سیاسی. بۆیە دەتوانین بلێین ئەگەر دوو هێزی سیاسی دەسەلاتدار نەیان توانیە مۆدیلێکی سیاسی  جیاوازتر لەوەی هەیە پێشکەش بکەن. ئه‌وه‌ هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانیش نەیان توانیە پڕۆژەیێکی فکری و ستراتیژی  سیاسی جیاواز پێش بخەن. کە بە مانای کلیمە جیاوازتربێت لەوەی کە هەیە لە ئەرزی واقیعدا.  نەتیجەش ئەوەمان پێ دەلێت نە هێزە ئۆپۆزسیۆنیە سیاسیەکان نە هێزە دەسەلاتدارەکان خاوەن مەشروعی سیاسی بەدیل نەبوینە بۆ پڕۆسەسی سیاسی؍ تاکو ئەم ساتە وەختەش بە ئامانجی پێشکەشکردن بەدیلی سیاسی واقیعی و جیاوازتر کە فاکتەر بێت بۆ گەشە و هێزی سیاسی و جیۆستراتیژی Geo-strategic هەرێمی کوردسانی عێراق.  ئەلتەرناتیڤی ئۆپۆزسیۆنێکی سیاسی Political Opposition خاوەن مەشروعی ستراتیژی و جیۆسیاسی تەنیا بە قسە ئەستەمە بکرێت!. هەروەها ئەلتەرناتیڤی حوکمرانێکی دامەزراوەی نیشتمانی خاوەن ناسنامەش تەنیا بە دروشم ناهێتە بوون؍ بەلکو پێویستی بە فۆرمێکی سیاسی خاوەن فکری هەیە؍ تاکو بتوانێت لە کردەوەدا بە خوێندنەوەی واقیعی دیفاکتۆی هەرێم و سیاسی هەرێمی و نێودەولەتی مەشروعێکی بەدیل بێنتە پێشەوە؍ ئەمەش پێویستی بە هێلێکی سیاسی فراوان هەیە. کە ستراتیژیان بۆ ئایندە بەسترابێتەوە بە هەبوونی مەشروعێکی سیاسی بەدیلی ئێستای سولتەی سیاسی و هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێستای هەرێمی کوردستانی عێراق.  به‌ مانایێکی تر هه‌رێمی کوردستان پێویستی به‌ مه‌نۆفێستێکی سیاسی ته‌واو جیاواز هه‌یه‌، که‌ له‌ ئێستادا نزیکه‌ی 70% خه‌لکی هه‌رێمی کوردستان خواستی له‌سه‌ر هه‌بوونی به‌دیلێکی زۆر ڕاستقینه‌ هه‌یه‌!. وه‌ بتوانێت ئه‌و بێ هیوای و بێ متمانه‌ی خه‌لک هه‌یه‌تی به‌رامبه‌ر پڕۆسسه‌ی سیاسی دروستی بکاته‌وه‌. ئه‌وه‌ی ئێستا خواستی و پێویستی خه‌لکی‌ هه‌رێمیشه‌ هه‌بوونی مه‌شروعێکی ستراتیژی دوورمه‌ودایه‌، که‌ ببێته‌ جێگره‌وه‌یێکی باش بۆ پشخستنی ژیانی گشتی، ئه‌م خواسته‌ش پێویستی به‌ دیراسه‌ی فکری و ستراتیژی زۆر هه‌یه‌، وه‌ هه‌وروه‌ها میکانیزمی نوێی سیاسی مۆدێرنی بۆ به‌رجه‌سته‌ بکرێت تاکو بتوانرێت پرۆژه‌یێکی سیاسی خاوه‌ن به‌دیل به‌ ئه‌نجام بگریت!

+ هێڤیدار ئەحمەد   دەڵێن کاتی خۆی کە بارزانی نەمر لە ئەمریکا بوو دۆخی تەندروستی باش نەبوو، ئەو کات لەنێو پارتییەکان و خەڵکی دیکە کە لە ئێران بوون، گوتیان دوای نەمانی مەلا مستەفا بارزانی، پارتی و کورد لەنێودەچن و کوڕەکانی بەتایبەت کاک ئیدریس و کاک مەسعود لەگەڵ یەکدی تەبانین و هەردووکیان شەڕیانە لەسەر ئەوەی کێ شوێنگرەوەی بارزانی نەمر دەبێت؟ بەڵام دوای کۆچی بارزانی نەمر، کە کاک مەسعود گەڕایەوە و کۆنگرەی حیزب کرا، ئەو بنەماڵەیە ئەوەندە تەبابوون، کاک ئیدریس یەکسەر گوتی، کاک مەسعود دەبێتە کەسی یەکەمی حیزب و هەرواش بوو. ئەوەی چاوەڕێی لەنێوچوونی پارتی بوون، خەونەکانیان بەتاڵ بوون. ئێستاش ئەو قسەیە هەر دەکرێت، دەڵێن دوای جەنابی سەرۆک بارزانی کوڕەکانی کاک مەسعود و کاک ئیدریس کودەتا لەسەر یەکدی دەکەن! هەندێ راستی بە چاوی خۆم بینیومە، لێرە باسی دەکەم و دەینووسم. فەرماندەیەکی سەربازیی پارتی شەوێک لە بەرەکانی شەڕی دژ بە داعش لە دەورووبەری شنگال بەمنی گوت "لە کۆنگرەی 13ی پارتی کە لە کۆتای ساڵی 2010 لە هەولێر کرا، پێش بەستنی کۆنگرە زۆرترین قسە لەسەر بوونی ناکۆکی نێوان کاک نێچیرڤان و کاک مەسروور هەبوو، منیش رۆژێک چوومە لای جەنابی سەرۆک و پێمگوت قوربان ئەم قسانە هەیە و بۆ ئێمە زۆر ناخۆشە. ئەو سەرکردەیە گوتی "جەنابی سەرۆک بەمنی گوت با پێتبڵێم، کاک نێچیرڤان ئێستا دێت لەبەردەرگای من پاسەوانی من دەبێت، کاک مەسرووریش پاسەوانی کاک نێچیرڤان دەبێت". ئەم قسەیە لە کۆتای کۆنگرە، جەنابی سەرۆک بارزانی خۆی کرد و گوتی "منداڵەکانی کاک ئیدریس وا پەروەردەنەکراون گوللە بۆ کوڕی من بێت، کوڕی ئیدریس خۆی نەداتە بەرێ، یان بۆ کوڕی ئیدریس بێت و کوڕی من خۆی نەداتە بەری". ساڵێک لەمەوبەر، برادەرێکی من سەردانی کاک مەسرووری کردبوو، باسی پەیوەندییەکانی نێوان ئەو و کاک نێچیرڤان کرابوو، کاک مەسروور گوتبووی "لەم دنیایە تەنیا من بە کەڵکی کاک نێچیرڤان دێم و تەنیا کاک نێچیرڤان بە کەڵکی من دێت". ئەوانە راستی بوون و نووسینم رۆژی 31-7-2019 یەکەمجارە بەشداری مەراسیمی یادی ئەنفالەکانی بارزانییەکان دەکەم لە بارزان. کە گەیشتمە ئەوێ، تیمی پاسەوانەکانی کاک نێچیرڤان و کاک مەسروور پێکەوەن و شوێنی مەراسیمەکە دەپارێزن، تیمی پڕۆتۆکوڵی هەردووکیان پێکەوە بەخێرهێنانی میوانەکان دەکەن و شوێنیان بۆ دابیندەکەن. تەنانەت دوو برادەرم بینی، یەکێک لە ئۆفیسی کاک نێچیرڤان و ئەوی دیکە لە ئۆفیسی کاک مەسروور بوو، کە یەکدییان بینی سەرشانی یەکدییان ماچکرد. ژن و منداڵ و نەوەکانی ئەنفالکراوەکانی بارزانییەکان لەوێ بوون، ئەوان بۆیە ئەنفالکران، چونکە کوردبوون، لەنێو کوردیش بارزانی بوون، بەڕاستی چونکە دڵسۆزی بارزانی نەمر بوون. ئێستا دوای کوڕەکانی بارزانی نەمر، نەوەکانی جڵەوی دەسەڵاتی کوردستانیان لەدەستە، خەڵک لەبەرئەوان لەوێ بوون، ئەوانیش لەبەر خەڵکی خۆیان کە پشت و پەنای ئەوانن لەوێ بوون. ئەوەی لەنێو پارتیدا کاربکەت، ئەو بیروباوەڕەی بۆ دروستدەبێت، کە دەسەڵات لەدەستی بنەماڵەی بارزانیدا بێت، ئەوا کوردستان لەدەستێکی ئەمیندایە. لە 2013 دیپلۆماتکارێکی گەورەی ئەمریکا سەردانی منیکرد و دوای دوو کاژێر لە گفتوگۆکردن لە کۆتای بەمنی گوت "گەورەترین کێشەی ئێمە لە عێراق، مەسعود بارزانییە، چونکە زۆرجار بە ئێمە دەڵێ (نە) و خەڵکیش گوێی لێدەگرن". بۆیە لەکاتی پێشکەشکردنی گوتارەکەیدا لە 36ـەمین ساڵڤەگەڕی یادی ئەنفالی بارزانییەکان، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان گوتی، یەکەمجارە لە مێژووی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بۆمبی ناپاڵم لە دەڤەری بارزان بەکارهات "عەرەب، تورک، فارس و ئینگلیزەکان هەموویان هەوڵی لەناوبردنی بارزانییەکان داوە، بەڵام خودا حەقە و بەشێوەیەکی بەهێز هێشتوویانەوە''. کاک نێچیرڤان بارزانی لە گوتارەکەیدا ئەوەشی باسکرد "خودانی بارزان (شێخ ئەحمەدی بارزان) دوای 9 ساڵ لە زیندان ئامادەنەبوو نامەیەک بو مەلیک بنووسێ و داوای لێبووردنی لێبکات". ئەمە بەکردەوە و لەسەردەمی خۆشمان لە بارزانییەکان بینییوە، دوای ساڵێک لە رووداوەکانی 16ی ئوکتۆبەر، جەنابی سەرۆک مەسعود بارزانی سەردانی بەغدای کرد، خەڵک وایزانی بارزانی دەچێتە بەغدا و دەڵێت توو خوا ببوورن و هەڵەمکرد! کە گەڕایەوە نووری مالیکی، سەرۆکی حیزبی دەعوە کە دوو خول سەرۆکوەزیرانی عێراق بوو، گوتی "بارزانی بەرامبەر بە جیابوونەوە لە عێراق هیچ نەگۆڕاوە و هەر لەسەر بیرکردنەوەی خۆیەتی".  دوای دەستبەکاربوونی کابینەی نویەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، قسە و باسی زۆر کرا، کە کاک مەسروور دەیەوێت کۆتایی بە سەردەمی نێچیرڤان بارزانی بهێنێت. گوتیان گوتارەکەی بەشێوەیەک بوو، کاک نێچیرڤانی ناڕەحەت کردووە! تەنیا بو زانیاری بەڕێزتان، ئەو گوتارە پێش ئەوەی کاک مەسروور بیخوێنێتەوە بۆ کاک نێچیرڤانی ناردبوو. بەبێ یەکدی هیچ بڕیار نادەن و هەردووکیشیان بەبێ جەنابی سەرۆک بارزانی هیچ هەنگاوێک نانێن. 

د.كامەران مەنتك   هاوكێشه‌كانی ناوچه‌كه‌ ئێجگار ئاڵۆز بووه‌و سیسته‌می جیهانی به‌ كرده‌یی وا گۆڕانكاری به‌سه‌ر دادێت، ئه‌وه‌ی جێگای داخه‌ خه‌ریكه‌ هاوسه‌نگیه‌كان به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی كورد له‌ هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان یه‌كلایی ده‌بێته‌وه‌. ئه‌و هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ سێلایه‌نیه‌ی له‌ نێوان روسیاو توركیاو ئێران به‌ شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ و چین به‌ شێوه‌یه‌كی نا راسته‌وخۆ دروست بووه‌، پێده‌چێت تێكشكاندنی هه‌ژموونی ئه‌مریكا له‌ ناوچه‌كه‌ له‌ تێكشكاندنی كورد و ئه‌زموونی كوردی له‌ هه‌موو كوردستان بدۆزنه‌وه‌!. به‌ داخه‌وه‌ ده‌وڵه‌ته‌ ئه‌وروپیه‌كانیش، به‌ تایبه‌تی ئه‌ڵمانیا، ئه‌ویش به‌ هه‌ڵوێسته‌كانی به‌رامبه‌ر كوردو مه‌سه‌له‌ ئالۆزه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، ده‌یه‌وێت تۆڵه‌ی هه‌ردوو جه‌نگی یه‌كه‌م و دووه‌می جیهانی له‌ ئه‌مریكا بكاته‌وه‌، له‌ كاتی ئێستادا به‌ شێوه‌یه‌كی نا راسته‌وخۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ ستراتیژیه‌كانی خۆی له‌ به‌ره‌ی ئۆراسیا ده‌دۆزیته‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ك هه‌وڵی شاردنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ ده‌دات!.  ده‌وڵه‌ته‌ هه‌رێمیه‌كان، مه‌به‌ستم ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌یه‌، كه‌ كوردستانیان به‌سه‌ر دابه‌شكراوه‌، توركیا وه‌ك به‌شێك له‌ هاوپه‌یمانی ناتۆ پێشڕه‌واه‌یه‌تیان ده‌كات بۆ لێدان و سڕینه‌وه‌ی كورد، هه‌وڵده‌درێت ئه‌مجاره‌یان له‌سه‌ر بنه‌مای گۆڕینی دیمۆگرافیای كوردستان، كوردستان دابه‌ش بكرێته‌وه‌ و دیواری مرۆیی له‌ نه‌ته‌وه‌یی جیاواز له‌سه‌ر سنووره‌ ده‌ستكرده‌كانی دوای جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی دروست بكرێت!. كه‌واته‌ مه‌ترسی ئه‌م قۆناغه‌ به‌ ته‌نیا مه‌ترسی نیه‌ له‌سه‌ر خاك، به‌ڵكو مه‌ترسیه‌ له‌سه‌ر بنه‌ما ئه‌تنیكیه‌كان و مرۆڤبوونی كورد. توركیا له‌سه‌ر دوو ئاست ئه‌م شه‌ڕه‌ ده‌كات، ئاستێكی راسته‌وخۆ، كه‌ سوپا چه‌كداركراوه‌كه‌ی به‌ چه‌كی ناتۆو به‌ پله‌ی یه‌كه‌م ئه‌لمانیاو ئه‌مریكا، به‌م دواییه‌ روسیا، له‌سه‌ر سنووره‌كانی رۆژئاوای كوردستان كۆكردۆته‌وه‌و هه‌ڕه‌شه‌ی داگیركردنی ده‌كات.  له‌ باشوریش ‌ به‌درێژایی سنووره‌كان رۆژئاواو باشوری كوردستان، ناوچه‌یه‌كی زۆری داگیركردوه‌و ئیراده‌ی خه‌ڵكی باشووری هه‌وسار كردووه‌. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی نیوكه‌وانه‌ییه‌كی هه‌واڵگری و سه‌ربازی له‌ ده‌وروبه‌ری شه‌نگال – به‌عشیقه‌ - خه‌بات (كه‌له‌كی یاسین ئاغای) – تا مه‌خمور و له‌ وێشه‌وه‌ بۆ كه‌ركوك و ناوچه‌كانی ده‌ڤه‌ری سه‌وزئاماده‌كردووه‌. له‌ لایه‌كی تر كار له‌سه‌ر خۆشكردنی شه‌ڕی ئاگرێكی تری كوردی – كوردی ده‌كات، بۆ ئه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌كه‌ بكاته‌ مه‌سه‌له‌یه‌كی ناوخۆیی كوردو ره‌هه‌نده‌ سیاسی و جیۆپۆله‌تیكیه‌كانی بشارێته‌وه‌. ئه‌مه‌ی له‌م قۆناغه‌دا رووده‌دات مه‌ترسی زۆر جدین، ئه‌گه‌ر ڕیگای پێینه‌گیرێت و ده‌وڵه‌تانی رۆژئاواو به‌ تایبه‌تی ئه‌مریكا رێگا به‌و كاره‌ساته‌ نه‌گرن، پێویسته‌ كورد هه‌وڵبدات چوارچێوه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ فراوان بكات و چیتر ناوماڵی خۆی نه‌كاته‌ گۆره‌پانی شه‌ڕ. پێم وایه‌ ناكرێت له‌ ترسی دایسانی جه‌نگێكی تری جیهانی رێگا بدرێت كوردستان بكرێته‌ قوربانی!. ئه‌گه‌ر بڕیار بێت ئه‌و جه‌نگه‌ هه‌ر رووبدات با فراوان بێت و هه‌موو ئه‌وانه‌ش بسوتینێت، كه‌ ده‌یانه‌وێت كوردستان بسووتێنن. له‌ دۆخێكی ئاڵۆزی هاوسه‌نگی هیزی وه‌كو ئێستای ناوچه‌كه‌، ئه‌گه‌ر له‌كورد بدرێت، ره‌نگه‌ زۆر گران نه‌بێت بۆ كورد، كه‌ هه‌وڵ بدات چوارچێوه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ فراوان بكات!. باهه‌موو ناوچه‌كه‌ به‌ ده‌ردی كورد بچێت. ده‌بێت له‌و باره‌یه‌وه‌ بڕیاری بوێرانه‌ بدرێت. كه‌ شه‌ڕ كه‌وته‌ سه‌رخاكی ئێمه‌ با بكه‌وێته‌ سه‌ر خاكی ئه‌و وڵاتانه‌ش، كه‌ ده‌یانه‌وێت شه‌ڕه‌كه‌ بگوازنه‌وه‌ ناو ماڵی كورد.

+ د. شۆڕش حاجی ئەڵقەی یەکەم: بەشداریکردن لە حکومەت سەرهەڵدانی بزوتنەوەی گۆڕان وەک جوڵانەوەیەکی سیاسی کۆمەڵایەتی لە ساڵی ٢٠٠٩ بەرجەستەبونی هزری گۆڕانخوازی بو، کە چەندین ساڵ بو بە شێوازی جۆراوجۆر لەلایەن تاک‌و گروپی جیاجیاوە لە باشوری کوردستان هەوڵی بۆ دەدرا. گۆڕان بە ئامانجی گۆڕانکاری ریشەیی لە سیستمی حوکمڕانی‌و، چاکسازی‌و بنبڕکردنی گەندەڵی‌و، باشکردنی بژێوی هاوڵاتیان‌و، سەروەری یاساو، دادی کۆمەڵایەتی‌و، گێڕانەوەی کەرکوک‌و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان بۆ سەر هەرێمی کوردستان‌و، بەنیشتیمانیکردنی هێزی پێشمەرگەو هێزەکانی ناوخۆ‌و پاراستنی شکۆی تاکی کورد دامەزرا. دامەزرێنەرانی گۆڕان لە سەرەتاوە نەخشەی بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەیان داڕشت. کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان لە پێش ٢٥/٧/٢٠٠٩ هەڵسەنگاندنێکی وردی بارودۆخی ئەوسای کوردستانیان کردو ئەو ئامانجانەیان دەسنیشانکرد کە لەسەرەوە ئاماژەیان پێدرا. تێکۆشەری دێرین‌و خاوەن ئەزمونیان‌ لەگەڵ گەنج‌و لاو کردە هێزی مرۆیی جێبەجێکردنی ئەو ئەرکە قورسەو، شێوازێکی جیاوازی کاری حیزبی‌و پەیکەری رێکخراوەییان هەڵبژاردو، خەباتی مەدەنی کرا بە شاڕێی گۆڕانکاری‌‌.  خەباتی پەرلەمانی‌و ململانێی ناو پەرلەمان‌ لە مینبەری ئۆپۆزیسیۆنەوە داهێنانێکی کەموێنەی بزوتنەوەی گۆڕان بو لە کایەی سیاسیدا.  دواتریش بەشداریکردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەت هەوڵێکی تری بزوتنەوەی گۆڕان بو بۆ گەیشتن بە هەندێک لە ئامانجەکانی بۆ خزمەتی هاونیشتیمانیانی کوردستان. بەڵام لەمڕۆدا پەیامی گۆڕان لەبەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازدایە. هەندێ چاودێری سیاسی‌و گۆڕانخواز پێیان وایە لە ئێستادا بزوتنەوەی گۆڕان نە دەستپێشخەری‌و گوتاری سیاسی‌ ماوەو، نە بیری لای هەڵسەنگاندن‌و بەخۆداچونەوەو نەخشەدانان‌و خۆرێکخستنەوەیەو، نە بەرنامەیەکی تۆکمەی هەیە بۆ ئاشتکردنەوەی هەڵسوڕاوە دڵسۆزە نیگەرانەکانی. بەڵکو تەنیا خەم‌و کاری سەرکردایەتی گۆڕان‌و هەڵسوڕاوان بریتیە لەوەی‌ کێ چ پۆستێک لە حکومەتی هەرێم وەربگرێ. وەک ئەوەی گۆڕان بە هەمو ئامانجەکانی گەیشتبێ‌و تێکرای پەیامەکانی بەدیهاتبێ‌و تەنیا شتێک کە مابێ ئەوەیە چۆن گۆڕانخوازان بەری رەنج‌و ماندوبونی چەند ساڵەیان بە وەرگرتنی پۆستی حکومی بچننەوە. ئەو چاودێرانە پێیان وایە هەندێ لە دەسەڵاتدارانی گۆڕان، هاوشێوەی حیزبەکانی تر، لە هەوڵی ئەوەدان وەلای بەشێک لە هەڵسوڕاوان بە پێدانی پۆستێکی حکومی بۆ خۆیان مسۆگەر بکەن. هەر بۆیە بەشێکیان کار لەسەر ئەوە دەکەن پۆستەکان لەسەر ئەساسی مەنسوبیەت‌و مەحسوبیەت‌ دابنێن، نەک لەسەر بنچینەی شارەزایی‌و پسپۆڕی‌و دڵسۆزی بۆ پەیامی گۆڕان. ئەمە لە کاتێکدایە کە پێشتر گۆڕان بەڵێنی دابو خۆنەویست‌و پشودرێژ بێ لە هەوڵەکانی بۆ هێنانەکایەی ئاسودەیی‌و خۆشگوزەرانی‌ بۆ هەمو هاوڵاتیانی کوردستان. بێگومان مافێکی سروشتی هەمو مرۆڤێکە خۆی‌و خێزانەکەی ژیانێکی خۆش‌و گوزەرانێکی باش‌و دواڕۆژێکی دابینکراوی هەبێ. هەروەها ئەرکی هەمو هێزێکی سیاسییە ژیانێکی پڕ لە کەرامەت بۆ ئەندام‌و کەسە دڵسۆزو ماندوەکانی دابین بکات. بەڵام مەرج نیە حیزب تەنیا لە رێی پێدانی پۆستی حکومییەوە پاداشتی خەڵکە ماندوو خۆنەویستەکانی بداتەوە، بەڵکو زۆر رێکاری گونجاوی تر هەن بۆ ئەو مەبەستە. هەروەها دەبێ هەموان ئەو راستییە بزانن کە خەباتی گۆڕان بۆ هێنانە کایەی حوکمڕانییەکە کە لە سایەیدا خۆشگوزەرانی بۆ هەمو هاونیشتیمانیانی کوردستان دەستەبەر بکرێ‌و چیتر هیچ کەسێک لە پێناوی ژیان‌و گوزەراندا ملکەچی هیچ کەس‌و تاقم‌و حیزبێک نەبێت.  لە هەمو ئەوانەش گرنگتر ئەوەیە بزوتنەوەی گۆڕان لە ئێستادا لە سەرەتای کاروانی خەباتی چاکسازی‌و گۆڕانخوازیدایەو ئەرکی ئەندام‌و هەڵسوڕاوو سەرکردایەتییەکەی بریتیە لە نەخشەدانان‌و کارکردن بۆ سەرخستنی پەیام‌و بەرنامەی بزوتنەوەی گۆڕان. ئەمەش لە رێی هەڵسەنگاندنی کاری رابردوو تاووتوێکردنی هەلومەرجی ئێستاو خۆرێکخستنەوەو خۆئامادەکردن بۆ ئاییندە بە تواناو دیدێکی سەردەمیانەوە، کە لەگەڵ هەلومەرجی ئەمڕۆدا بگونجێ. بەشداریکردنی گۆڕان ئەمجارە لە حکومەت بۆ بەدیهێنانی هەندێ لەو بەڵێنانەی  چاکسازییە کە بە هاوڵاتیانی داوە. هەر بۆیە بزوتنەوەی گۆڕان‌و ئەو بەرپرسانەی گۆڕان لە حکومەت لەبەردەم سەنگی مەحەکدا دەبن‌‌و لە لایەن هاوڵاتیان‌و گۆڕانخوازان‌و فراکسیۆنی گۆڕانەوە لە پەرلەمانی کوردستان چاودێرییەکی ورد دەکرێن. ئەدای گۆڕان‌ لەم قۆناغە هەستیارەداو ئەنجامی ئەم تاقیکردنەوە قورسە بۆ گۆڕان بابەتێکی چارەنوسسازە.  لە ساڵی ٢٠١٤ و لە سەروبەندی بەشداریکردنی ئەوسای بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەتی هەرێم، سەرلەبەیانییەک وەک هەمو رۆژێکی تر لە گردی زەرگەتە چومە ژوری کۆبونەوەکانی ئێستای بیناکەی خوارەوە. کاک نەوشیروان هەمو رۆژێک بەیانیان زو پێش زۆربەی هەڵسوڕاوان لەو ژورە دادەنیشت‌و بەدەم جگەرەکێشانەوە چاوەڕێی گەیشتنی هەڵسوڕاوو بەرپرسەکانی گۆڕانی دەکرد. ئەو رۆژە کاک نەوشیروان زۆر بێتاقەت هاتە بەرچاوم. پرسیارم لێکرد کە بۆچی ئەوەندە بێتاقەتە. سەرەتا نەیویست وەڵامم بداتەوە، بەڵام لێم دوبارە کردەوە کە پێم بڵێ. ئینجا وتی: تۆ دەزانی هەر کەسێک کە لە گردەکەو لە ماڵەوە دێت بۆ لام‌ سی ڤی‌یەکی بەدەستەوەیەو داوای پۆستی حکومەت دەکات. زۆر خەم لەم حاڵەتە دەخۆم…… ئەگەر ئەو هەمو خەڵکە بچنە حکومەت‌و پۆست وەرگرن ئەی کێ لەم حیزبە بمێنێتەوەو کار بکا؟ کێ گۆڕان ببا بەڕێوە؟ …. ئەو برادەرانە وا دەزانن کاری ئێمە تەواو بوە " وە تەوەللا، بو بە مەلا "….. نازانن کە کاری لەمەودوامان زۆر قورستر دەبێ لە هی پێشو.