عارف قوربانی رۆژ لەدوای رۆژ ئەو قسەیە زیاتر بەسەر كورددا دەچەسپێت كە دەگوترێ كوردەكان ئەوەی لە مەیدانی جەنگ بەدەستی دەهێنن، لەسەر مێزی گفتوگۆ لەدەستی دەدەن. هۆكارەكەش ئەوەیە كە (گفتوگۆ، دانوستاندن) هونەرە، ئەگەر كورد لە هونەری جەنگدا شەڕكەری ئازاش بن، لەم هونەرەدا كۆڵەوارن، بۆیە بەردەوام لە جەنگە هونەرییەكەدا شكست دەخۆن.   هەرچەندە هاوكێشەیەكی هاوتەریبە كە ئەگەر هێزێك لەسەر ئەرزی واقیع پێگەی بەهێز بوو، لۆژیك وایە لەسەر مێزی گفتوگۆش بەهێزبێت. بەڵام بۆ كورد زۆرجار ئەمە پێچەوانە بووەتەوە، جاری وابووە لەسەر ئەرزی واقیع باڵانسی هێز بەلای كورددا بووە، یان تا ئەندازەی یەكلابوونەوە كێشەكە لە بەرژەوەندیی كورد كەوتووەتەوە، بەڵام كە چووەتە گفتوگۆوە تووشی پاشەكشەی زۆر هاتووە.  ئەگەر تەماشای مێژووی نزیك بە سەت ساڵی ململانێ و خەباتی گەلی كوردستان بكەین لە عێراق، ئەم خەسڵەتە بەتەواوی بەرجەستە بووە. لە ساڵی 1925 ـەوە بە بڕیاری كۆمەڵەی گەلان لە چوارچێوەی ویلایەتی مووسڵدا باشووری كوردستان بووە بەشێك لە عێراق، دوای كەمتر لە پێنج ساڵ لەوە، خەبات لەپێناوی دانپێدانان بە مافەكانی گەلی كوردستان و دیاریكردنی سنووری نێوان كوردستان و عارەبستان دەستیپێكرد. لەو ساتەوە تا كەوتنی سەدام كە نزیكەی هەشتا ساڵی خایاندووە، كورد بەقۆناغی جۆراوجۆری مەینەتی و چەوساندنەوەدا تێپەڕیوە. لە تەواوی ئەو مێژووەدا هەمیشە تەرازووی هێز بەلای بەغدادا بووە. بەڵام سەرباری لاوازیی پێگەكەی، كورد هیچ رێگایەكی پەسەند نەكردووە كە ئەنجامەكەی حەقی داواكردنەوەی ماف لە كورد بسێنێتەوە.   لە دوای كەوتنی سەدام ئەم هاوكێشەیە بەقازانجی كورد دەگۆڕێت، ئەمریكا وەك دۆست و پشتیوانی كورد كۆنترۆڵی عێراق دەكات، هێزی چەكداری عێراق هەڵدەوەشێتەوە، سەرانی رژێمەكەی دەستگیردەكرێن، حیزبە عەرەبییە سوننە و شیعەكان و سەرۆك و سەركردەكانیان لاواز و ناكاریگەر دەبن. لەبەرانبەردا پێشمەرگە وەك هاوپەیمانی ئەمریكا دەردەكەوێ، سەركردە كوردەكان دەچنە بەغدا و رۆڵی یەكلاكەرەوە دەبینن لە سەركردایەتیكردنی ئەو قۆناغە، كورد دەبێتە هاوبەشێكی سەرەكی بنیاتنانەوەی عێراق، لە كەركووك و ناوچەكانی تریش، زەمینەی ئەوە خۆش دەكات كورد لەڕووی ئیداری و ئەمنی و ئابوورییەوە هەژموونی خۆی بەسەریاندا بسەپێنێ. بەڵام دەبینی كورد لە گفتوگۆ و دانوستاندنەكانی لەگەڵ بەغدای ئەوكات كە هیچكات بەو ئەندازەیە لاواز نەبووە، نەك نەیتوانی ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع بەدەستی هێناوە بیچەسپێنێ، بەپێچەوانەوە بەنەخشەڕێگای چارەسەرێكەوە هاتەوە كە لەمادەی 140ی دەستووردا داڕێژراوە و دوور نییە ئەنجامەكەی بەجۆرێك بێت دواجار حەقی داواكردنەوەی مافیش لە كورد بسێنێتەوە.   دەركەوت عەرەب لەكاتی نووسینەوەی دەستوور ئەگەر لەڕووی سیاسیشەوە لاواز بووبن، بەڵام لەڕووی یاساییەوە زۆر ورد و بەهێز بوونە. بەپێچەوانەشەوە كورد لە رۆڵبینینی سیاسی ئەوكاتی بەغدا چەندە بەهێز بوون، كەچی لەڕووی یاساییەوە نەشارەزا و لاواز بووە. دەركەوت عەرەب زۆر لە كورد ستراتیژیتر بیریان كردووەتەوە و بە نەخشەڕێیەكی دەستووری بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە عێراق دەستی كوردیان بەستووە لە دەستبردن بۆ هەر چارەسەرێكی تر و پابەندیان كردووە بە مادەی 140ـەوە. لە ناوەڕۆكی مادەكەشدا بەجۆرێك تەڵەیان بۆ كورد ناوەتەوە كە بە هیچ جۆرێك نەتوانێ‌ خۆی لێ دەرباز بكات. نەدەبوو بە هیچ جۆرێك كورد بەو چارەسەرەی مادەی 140 رازی بێت كە راپرسی لەسەر ناسنامەی خاك بكرێت. چ لۆژیكێك لەپشتی ئەوەوەیە كە بەشێكی نیشتمانەكەت بەدرێژایی دەیان ساڵ كەوتبێتە بەر سیاسەتی پاكتاوی رەگەزی و تەعریب، تۆ رازیبیت بڕیاردان لە ناسنامەی ئەو نیشتمانە ببەسترێ بە دڵی دانیشتووانەكەیەوە. با گریمانەی ئەوە بكەین كە باوەڕ وابووە بەجێبەجێكردنی ئەو مادەیە دوای گەڕانەوەی ئاوارە و چوونەوەی عەرەب بۆ زێدی خۆیان و گەڕانەوەی قەزاكانی چەمچەماڵ و كفری و كەلار و خورماتوو بۆ سەر كەركووك، لەو راپرسییەدا كورد دەتوانێ‌ دڵی ئەو خەڵكەی سەر خاكەكەی بەدەستبهێنێ، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە چۆن ئەوە بەسەر وەفدی كوردیدا لەناو لیژنەی نووسینەوەی دەستوور تێپەڕیوە كە چارەنووسی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی تر ببەسترێتەوە بە كێشەی ئیداریی بەغدا و تكریت و رومادی و دیالە و نەجەف و كەربەلاوە؟ لەكاتێكدا بۆ كەركووك ئەم گرفتە پەیوەندی بەناسنامەی نەتەوەیەكەوە هەیە و كێشەكە كێشەی خاكە، بەڵام هەموو گۆڕانكارییە ئیدارییەكانی تری عێراق كێشەی ئیدارین.  كورد دەیتوانی لە هەندێ‌ قۆناغدا مادەی 140 بۆ چارەسەری كێشەكان بە قازانجی خۆی بەكاربهێنێ، بەڵام دەرفەتەكانی لەدەستچوون و كێشەكان ئاڵۆزتر بوون. چەندە جێبەجێكردنی مادەكەش دوابكەوێ بە قازانجی عەرەبە. بە دەقیقی مادەی 140 وەك چارەسەرێكی پزیشكی وابوو بۆ نەخۆشییەكی درێژخایەن، ئەگەر لەكاتی پێویست بەكارنەبرێت و زۆر بمێنێتەوە، دەبێتە ژەهرێكی كوشندە بۆ نەخۆشییەكە. ئێستا دەبێت كورد لەوە تێبگات كە هێشتا كاركردن بە مادەی 140 كەمێك كاریگەری ماوە بە قازانجی كوردستان، بەڵام زۆر دواكەوتنی دەبێتە ئەو ژەهرە كوشندەیە.  ئێستا لە تەواوی ئەو ناوچە كوردستانیانەی دەرەوەی هەرێم كە مادەی 140 دەیانگرێتەوە، لە دەرئەنجامی خراپ سیاسەتكردن و خراپ ئیدارەدانیان كە 14 ساڵ بەدەستی كوردەوە بوون، هەروەها وەك لێكەوتەی رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، پێكهاتەكانی تر بەڕەهایی دەسەڵاتی كورد رەتدەكەنەوە. بەشێك لە كوردیش تا ئەو ئەندازەیە نیگەرانن كە مەیلی ئەوەیان نەماوە كورد حوكمیان بكاتەوە. جا مەترسییەكە لێرەدایە كە رۆژ لەدوای رۆژ ئەو ئاراستەیە باڵا دەكات. بەغدا هەركات دڵنیابوو لەوەی زۆرینەی دانیشتووانی ئەو ناوچانە لە راپرسیدا دەنگ بە مانەوە لەگەڵ بەغدا دەدەن، بەدڵنیاییەوە هێزی جێبەجێكردن و سەپاندنی ئەو مادە دەستوورییەی هەیە و بەزۆریش بێت جێبەجێی دەكات. كە زۆرینەش دەنگیان لە دژی ئەوەدا بخرێنە سەر كوردستان، ئەوكات بۆ هەمیشە كورد مافی داواكردنەوەی ئەو خاكەی نامێنێ.  لەوەش مەترسیدارتر ئەوەیە ئەوكات چەمچەماڵ و كفری و كەلاریش لە ئێمە دەستێننەوە و هەمان سیناریۆ بۆ پارێزگای دهۆك و ئاكرێش پەیڕەو دەكەن، چونكە كورد خۆی رازی بووە هەموو ئەو دەستكارییە ئیداریانەی لە دوای ساڵی 1968 بەمەبەستی سیاسی كراون، وەك پێشتریان لێ بكرێتەوە. واتا لەبری ئەوەی بەمادەی 140 خاكی زەوتكراو بخەینەوە سەر هەرێمی كوردستان، بەشێك لە خاكی هەرێمی كوردستانیش دەخرێتەوە سەر بەغدا و مەترسی دەكەوێتە سەر قەوارەی هەرێمەكەشمان. 

د. موئمین زەڵمی "هارمۆنیبوون لەهەموو كات زیاتر بۆ تاكی كوردی پێویستە، بەمانای ئەوەی ئیتر لەقاوغە حزبییەكە بێتە دەرەوە". هەرێمی كوردستان، لەگەڵ ئەوەی ئەزمونێكی فیدارڵییە لەناوخۆی عێراقەوە، بەڵام ئەزمونێكی دیموكراسیشی لەفرە حزبی تاقیكردۆتەوە‌و بەهەردوو لایەنی ئیجابی‌و سیلبی تێیپەڕاندووە، ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە ئەودیوی حزبایەتیش تاقی بكرێتەوە؟ حزب‌و حزبایەتی لەسادەترین تێگەشتندا كۆبوونەوەی گرۆی هاوڕێیانە‌و خێزانییە لەسەر كۆمەڵێك چەمك‌و دونیابینی، حزبایەتیش دەبێتە سیلەی رەحم بۆ ئەندامەكانی‌و لەمسەری وڵاتەوە بۆ ئەوسەری وڵات دەیانكاتە دۆست‌و نزیك‌و خەمخۆری یەكتر، ئاسایی ئەندامی حزبێك لەزاخۆوە كەدێتە هەورامان، دڵی بەئەندامێكیتری حزبەكەی دەكرێتەوە، ئەم مامەڵە خێزانییە تا رادەیەكی زۆر رەنگیداوەتەوە لەقۆناغە جیاوازەكانی حزبیشدا زیاتر‌و زیاتر تۆخ بووەتەوە. بەتەنیشتی ئەمەوە، كۆپی پەیستی بیرورا‌و قەناعەت‌و هەڵسوكەوت‌و جیهانبینی‌و تەنانەت بیركردنەوەكانیشی گرتۆتەوە‌و دەرفەتی بیركردنەوەی تاكەكانی تەسك كردۆتەوە، یانی ئەندامی حزب بیركردنەوەی زیاتر بەئەركی خۆی نازانێت، تەنانەت زۆرجار خوێندنەوەی زیاتر وتێفكرینی زیاتر‌و ... تاد دراوەتە پاڵی كەسی یەكەم یان گروپێكی باڵادەستی حزبەكە‌و ئیتر ئەندامانی خوارەوە بیركردنەوەیان بەكاری خۆیان نەزانیوە‌و كەسی یەكەم چی وتبێت كۆپی كراوە. ئەودیوی حزبایەتی چیە؟ چۆن تاقی بكرێتەوە؟ ئەگەر لەچوارچێوەیەكی حزبی‌و بیركردنەوەی حزبی‌و پابەندبوونی حزبی كەمێك دوورتر بروانین، دەردەكەوێت كەبەڵێ دەكرێت هەموو پێوانەكان پێوانەی حزبی نەبن، هەموو پاڵنەرەكان حزب نەیانجوڵێنێت، هەموو جامەكان حزب پڕیان نەكات، هەموو كێكەكان حزب دابەشیان نەكات‌و تەنانەت هەموو بەرژوەندییەكان‌و داهاتووەكانیش حزب قۆرخیان نەكات. هارمۆنیبوون لەهەموو كات زیاتر بۆ تاكی كوردی پێویستە، بەمانای ئەوەی ئیتر لەقاوغە حزبییەكە بێتە دەرەوە، ئاسایی بێت‌و ئەسڵیش ئەمەیە راستییەكان وەك خۆیان ببینێت، چاویلكەی حزب وەلا بنرێت‌و دونیابینی فراوانتر لەبەرچاو بگیردرێت، تاكێك بێت بۆ خۆی بخوێنێتەوە‌و بیر بكاتەوە‌و دەرفەتی گەورە بخولقێنێت‌و پارچە بچوكەكان كۆكاتەوە‌و هەر خۆشی وێنە گەورەكە دروست بكات. كە وامان كرد، ئیتر بیر لەبەرژەوەندی گشتی دەكەینەوە، ئاساییە ئەندامی چەند حزبێكی جیاواز پێكەوە لەچوارچێوەی پڕۆژەیەكدا خزمەت بكەن، سنور‌و كۆتە حزبییەكان تێپەڕێنرێن، تەنانەت لەكاتی هەڵبژاردندا ئاسایی ببێتەوە پڕۆژەكان یەك بخرێن، كاندیدەكان بازنەی سوریان لەسەر لاچێت، نوخبەیەكی باش‌و بەتوانا‌و سەركەوتوو پێش بخرێن،‌و خرمەتی گشتی ببێتە ئامانج، ئیتر رێگای جیاوازتر تاقی بكرێتەوە‌و لەو دیوی حزبایەتییەوە هەنگاوی گەورەتر بۆ ئامانجی گەورەتر بگیردرێتەبەر. ئەودیوی حزبایەتی، تاكە حزبییەكان دەگوزاێتەوە،‌و ئەندامانی حزبەكان رادەهێنێتەوە‌و بەرژەوەندییە حزبییەكان دەداتە قاڵب، ڕەنگەكان دەبنە هی  هەمووان نەك هەر پارچەیەك هەڵسێت‌و رەنگێك بۆ خۆی بەرێت، كەشێكی نوێ دێتە كایەوە،‌و لەنەبوونی خزمەتگوزاری گەڕەك‌و گوند‌و شارەكاندا، كامپەینە ڕەنگاورەنگەكان چالاك دەكرێن، ئاساییە هەموو پێكەوە لەسەر بنەمای هاوڵاتیبوون خەمی یەكتر دەخۆن‌و هەوڵی پاراستنی شكۆی یەكتر دەدەن، كاتێ ستەم له كەسێك دەكرێت هەمو پێكەوە پشتیوانی دەبن،‌و هەمووانیش پێكەوە دژی ستەمكار دەوستنەوە، هەموو پێكەوە پەسنی وەزیری باش‌و پەرلەمانتاری باش‌و نوێنەری باش دەكەن‌و پێكەوەش ناچالاك‌و خۆپەرست‌و ناباشەكان دەدەنە بەر نەشتەر، لەكۆی گشتیشدا هەمووان سودمەند دەبن نەك تەنها گروپێك یان ئەندامانی حزبێك  

.دڵشاد ئەنوەر نابێت مەرگی بریار بەسادەیی تەماشا بکەین، ناکرێ مەرگی بریار نەکەینە هەلێک بۆ قوڵ بوونەوە لە ئەسڵی کێشەکە. بریار هەمووانی گریاند، بریار هەمووانی هەژاند، بەڵام گەر تەنها بە شێوەیەکی عاتفی لە کۆچی بریار بروانین، ئەوا دوو سبەی تۆزی عاتیفەمان دەنیشێتەوە و بریارمان لە یاد دەچێت، دەیان بریاری تر بێ باوک دەبن. دەبێت تێبگەین، بریار تەنها منداڵ نیە، کۆچی باوکی گڕی لە ناخی بەردا بێت، دەیان منداڵە شەهیدی تر هەیە، شەو تا بەیانی ناخیان دەسوتێ، بێ باوکی دەیانکوژێت، بەڵام کەس پێیان نازانێت، چونکە زومی ئیعلامیان لەسەر نیە. دەبێت مەرگی بریار و سوتانی ناخی مناڵە شەهیدەکان بکەینە دەرفەت، تا پەنجە بخەینە سەر برینەکان و قسە لەسەر ئەسڵی کێشەکان بکەین، چونکە تا پەنجە نەخەینە سەر برینەکان، هەموو ساتێک دەبێت چاوەروانی بێ باوک بوونی دەیان جگەر گۆشەی تری وەکو بریار بکەین. لێرەوە دەبێت بپرسین؟ -ئەرێ ئێمە ٤٠٠ هەزار پێشمەرگەمان هەیە، بۆ سنورەکانی هەرێم واڵان بە ڕووی تیرۆردا و بە ئاسانی دەستیان دەگاتە کۆمەڵگەیەکی کورد نیشینی چەند هەزار کەسی ؟ - ئەرێ بۆ بەرپرسێکی ئاسایی، ٣٠ پاسەوانی هەیە و بە وەجبە پاسەوانێتی ماڵەکەی دەگرن، بۆ ناحیەیەکی گەورە و گران، چوار رەبیەی تۆکمەی لە دەوروبەر نیە؟ - ئەرێ بۆ باخی هەر مەسئولێک، چوار پێنج شێفی بۆ دانراوە و موچەکانیان لەسەر وەزارەتی پێشمەرگەیە، کەچی سنورەکان گرفتی بێ پاسەوانیان هەیە؟ - ئەرێ تاکەی پیشمەرگە ناکەنە هێزێکی نیشتیمانی؟ تاکەی مەشق و راهێنانیان بێ ناکەن ؟ تاکەی بە بێ چەک و تەقەمەنی و کەرەستە و کەل و پەل ، دەیانخەنە نێو کورەی ئاگرەکە؟ . ئاخر معقول نیە، رەبیەیەکی سنور چوار پێشمەرگەی تیا بێ، بەر ماڵی مەسئولێک ٢٠ دابەستەی تیابێ! یانی معقول نیە، هێرشی داعش کەبەچەند سەد چەکدارێکەوە هاتبنە هەولیر، بە بیست سی چەکدارێکەوە جلولا بگرن، ئەمە دەسەڵاتی کوردی رانەچڵەکاندبێ ! بۆیە دەبێت کۆتایی بە فرمیسک و گریانی کاتی بێت لەمەودوا قسە لەسەر ئەسڵی کێشەکان بکەین . دەبێت هێزەکان مەشق و راهێنانیان پێ بکرێ، پێشمەرگە لەنێو باخ و بەردەمی ماڵی بەرپرسان دوور بخرێتەوە و ئەرکە سەرەکیەکەی رادەست بکرێ کە پاراستنی نیشتیمانە، بێگومان گەر ئەمەش کرا، ئاسان نیە بۆ هێزێکی نامۆ، دزە بکاتە نێو ناحیەیەکی کورد نیشین و بریارەکان بێ باوک بکات.

هونەر تۆفیق ماوەی نیوسەدە زیاتر لە ١٩٤٨ -٢٠٠٣ ، سونەکان پێشەنگی بەرەی رووبەڕووبونەوەی ئیسرائیل بوون . سوننەکان سەرکردایەتی جەنگەکانی دژ بەئیسرائیلیان لە ١٩٤٨ ، ١٩٦٧ ، ١٩٧٣ و دواترینیان لێدانی ٣٩ رەکێتی سکودی عێراق ١٩٩١ کردووە .  لەو ماوەیەدا هەمیشە سونەکان هاوئایینەکەی خۆیان (شیعە )یان بەوە تۆمەتباردەکرد کە ژێربەژێر هاوکاری ئیسرائیلن . پیاوە ئایینیەکانی سونەش لە گێڕانەوەی مێژووی شیعەدا ، ئەو مەزهەبەیان بە دەستکردی جولەکە دەناساند . جەمال عەبدولناسر و سەدام حسەین و شا فەیسەڵی سعودیەی عەرەبی سەرسەخترین سونەکانی نەیاری بوونی قەوارەی ئیسرائیلی بوون . لە مەنهەجی خوێندنی سعودیدا منداڵە سعودیەکان وا فێردەکران کە گەورەترین مەترسی لەسەر ئیسلام بوونی جولەکەیە .  ئەم سەنگەرەی سونە لە بەرانبەر ئیسرائیلدا لە سەدەی بیست و یەکەمدا و لە ساڵی ٢٠٠٣ و کەوتنی کۆمارەکەی سەدام حسەینەوە چۆڵکرا و لە ئێستادا زۆرینەی وڵاتانی سونە مەزهەب بە سعودیەی عەرەبیشەوە لەئاستی جیاوازدا پەیوەندی دۆستانەیان لەگەڵ ئیسرائیلدا پەیداکردووە . شیعەکان شوێنی سەنگەرەکانی سونەیان دژ بە ئیسرائیل پڕکردۆتەوە . تاکتیکی سەربازی ئەو وڵاتانەی لە ناکۆکیە جیهانیەکان دەگەن ( لەوانەش ئێران ) لە قۆناغێکی نوێدایە کە دەکرێت پێ ی بگوترێت سەردەمی رەکێتە زیرەکەکان . روسیا مۆدێلێکی نوێ ی بۆ ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوە لە ستراتیژی سەربازیدا داهێنا کە مۆدێلی رەکێتە هایپەرسۆنیک Hypersonic کەکانیەتی . بەچاولێکەری روسیا ، ئێرانیش وەک سەرکردەی جیهانی شیعە ، توانا تەکنەلۆجیەکانی لە بەرهەمهێنانی ڕەکێتە زەمین -زەمینی ، زەمین - ئاسمانی ، دەریا - زەمینی ، چڕکردۆتەوە . ئەم لێهاتووەییەی ئێران لە کەرتی ڕەکێتدا ، بۆ لایەنگرەکانی بۆتە بەرەکەت و بۆ نەیارەکانیشی مەترسیەکی گەورەیە .  حیزبوڵای لوبنانی و حەماسی فەڵەستینی و سوپای سوریای ئەسەد و حوسیەکانی یەمەن و حەشدی شەعبی لە عێراق کە هەموویان بە عەقیدە و فەرمان بەستراونەتەوە بە ئێرانەوە و جۆرەها رەکێتی ئێرانی دوور و کورت مەودای ئێرانیان لەبەردەستدایە ، بەدەوری ئیسرائیلدا سەنگەرەکانیان تۆکمەکردووە . بەجۆرێک بەرەکەیان تێکەڵاوکردووە وەک تۆڕێکی پێکەوە بەستراو سنووری نێودەوڵەتی لە نێوانیاندا نەماوە . لەو چوارچێوەیەدا حیزبووڵا لە دیمەشقە ، سوپای قودس لە لوبنانە ،حەشدی شەعبی لە یەمەنە و حوسیەکان لە عێراقن ... نەرمی لەگواستنەوە وسانایی لە جوڵەی رەکێتەکانیان لەنێوان خۆیاندا گەورەترین مەترسی خستۆتە دڵی ئیسرائیلیەکانەوە .  ئەو کاتەی ئیسرائیل مەترسی لەبەرەی سوننە هەبوو چارەسەرکردنی ترسەکەی ئاسانتربوو وەک پرۆسەی ئۆپرا ١٩٨٠ کە کورە ئەتۆمیەکانی عێراقی وێران وخاپورکرد ، دەیتوانی خاڵی هێزی بەرانبەرەکەی بپێکێت و لەبەینی بەرێت . بەڵام لەم ستراتیژە تازەیەی شیعەدا خاڵی هێزیان لە پەرشبوونی رەکێتەکانیاندایە بەو وڵاتانەی بەدەوری ئیسرائیلەوەن . چارەسەرکردنی لەلایەن ئیسرائیلەوە ( بۆردمانەکانی سوریا و دواترینی عێراق - حەشدی شەعبی ) لەلایەکەوە گۆبەنگ نانەوەیە بۆ ئەمریکاییەکان لە عێراقدا و لەلایەکی تریشەوە دنەدانە بۆ ئەوجەنگەی هیوادارە لەنێوان ئەمریکا و ئێراندا ڕووبدات .  دوو ئەنجام چاوەڕوان دەکرێت لە سەرەتای ئەم جەنگەی نێوان شیعە و ئیسرائیلدا . یەکێکیان تەمەنی هەیمەنەی شیعە لەناوچەکەدا درێژدەکاتەوە و لەدنیای ئیسلامدا بەشەڕی کافر و موسڵمان وێنا دەکرێت کە ئەو سۆزە بۆ ئێران و شیعە دەبێتە دەستکەوت . ئەوی تریان بەتەواوی گیرۆدەکردنی ئەمریکایە لە عێراق و سوریادا تا ئاستی کشانەوە و جێهێشتنی بۆ ڕوسیا و ئێران .

د. دانا حەمەعەزیز لە ڕوی جوگرافییەوە، گەورەترین وڵاتی سەر زەوییە، ڕوبەرەکەی نزیکەی دوو ئەوەندەی چین یان ئەمریکایە، زۆربەی خاکەکەی ئەکەوێتە ئاسیاوە، بەڵام زۆرینەی خەڵکەکەی لە بەشە ئەوروپاییەکەیدا ئەژین، کۆی گشتی دانیشتوانەکەی ١٤٥ ملیۆنە. ڕوسیا، لە ڕوی سیاسیەوە بەدرێژایی مێژوو ولاتێکی نائارام و، لە ڕوی ئابوری و کۆمەلایەتیەوە هەمیشە ناجێگیر بوە. سەرکەوتنی شۆڕشی بەلشەڤی و کۆتایی هێنان بەدەسەڵاتی قەیسەریی، باری سەرشانی روسیای قورستر کرد و بەڵای بۆ مرۆڤایەتی هێنا، روسیای لە دەولەتێکی کشتوکاڵیەوە بردە پێشبڕکێەکی نابەرامبەر لەگەڵ خۆرائاوادا.  ڕوسیا، لە ڕوی تەکنۆلۆجیای سەربازیەوە، تا ڕادەیەك ململانێی خۆراوای کردوە، بەڵام بەدەرێژایی سەدساڵی رابردوو، جگە لەبەرهەمهینانی چەکی کۆمەڵکوژ و تانك و فرۆکەی جەنگیی، هیچ پێشکەوتنێکی بەدەستنەهێناوە. وەك ئەندرێ زاخارۆڤ ی زانای فیزیای ڕوسیی ئەڵێ، ڕوسیا یان سۆڤیەتی جاران لەڕوی زانستیەوە هێشتا زۆر ساوایە. لە ڕوی سیاسی یەوە، ڕوسیا ڕۆژ بەڕۆژ لە پاشکەشە دایە، دیمۆکراسیی کوژاوەتەوە، ئایندەی سیاسی وڵات ڕوو لە تاریکییە. ڕوسیا، خاوەنی گەورەترین سەرچاوەی وزەیە، بەڵام بەدەس قەیران و لەژێر باری سەختی ئابوریدا ئەتلێتەوە، خاوەنی ٦٠٠ ملیۆن دۆنم زەوی کشتوکاڵیی و گەورەترین هەناردەی گەنمە لە جیهاندا بەڵام خەڵكەکەی بەدەست برسێتی یەوە ئەناڵێنن. ئاشتی کۆمەڵایەتی لە مەترسی تەواودایە و بۆ هەموو ١٠٠ ژنێك، تەنها ٨٦ پیاو هەیە کە زۆربەیان ئالودەی کهول و مادە هۆشبەرەکانن. پەیوەندی کۆمەڵایەتی داتەپیوە و رۆژ بەڕۆژ ژمارەی دانیشتوان بەشێوەیەکی تراجیدی لەکەمبونەوەدایە.  لە سەد ساڵی ڕبردودا لە سایەی سەقەتیی حوکمڕانیی مۆسکۆ دا، ٢٢ ملیۆن کەس لە روسیا و کۆمارەکانی سۆڤیەتی جاران لەبرسا مردوون. ئێستا زۆرینەی خەلکی روسیا لەسەر یان لەژێر هیڵی هەژاریەوەن و بەدەس خراپی باری تەندروستیەوە ئەناڵێنن. جگە لە بۆمبە ئەتۆمیە مێگا تەنیەکانی، روسیا داهینانی نەهێناوەتە ناو کاروانی پیشکەوتنی زانستی و ئابوری، بەدریژایی سەد ساڵی ڕابردوو جگە لە نمایش وخۆبادان بە چەکە کۆمەڵکوژەکانیەوە، کارتێکی بەهێزی لەدەستدا نەبووە بۆ ململانێ و گوشار. دەستی لەهەر کێشە و قەیرانێك وەردابێ ئاڵوۆزتری کردووە، لەپیناوی بەرژەوەندی خۆی سەودای قێزەونی کردوە، هیچ بەهایەکی یاسایی و ئەخلاقی نەناسیوە و بێ سڵەمینەوە کارەساتی گەورەی بەسەر خەڵك وشوێنی تردا هێناوە، کۆریای باکور باشترین نمونەی شوێن پەرێزی روسیایە! ڕژێمە تۆتالیتاریەکانی وەك بەعس، لەسەر شێوازیی ڕوسیی وڵاتیان بەڕێوە بردوە و، ستایلی روسیی پرەنسیپی داپلۆسین و پاکتاوکردنی بەرانبەرە ناوخۆییەکانیان بوە. وڵاتە دواکەوتوەکانی دنیای سێ لە ئاسیا و ئەفریقاوە هەتا ئەمریکای لاتین، لەلایەن روسیاوە قۆستراونەتەوە و بەچەکی ڕوسیی شەڕی ناوخۆیان کردوە. ئەوروپای خۆرهەڵات گەورەترین قوربانی دەستی ڕوسەکانە، ترس و بێ متمانەیی و ڕەگەزپەرستیی هێشتا کەلتوری زۆرینەیە. ئەوروپای خۆرهەڵات دەیان ساڵی دیکەی ئەوێ بۆ ئاوێتە بوون لەگەڵ سیستەمی سیاسیی و ئابوریی و، ئاشنابوون بە کەلتوری خۆراوا. کە چوی بۆ ڕوسیا، بە مۆسکۆ هەڵنەخەڵەتێی، لە جادە و باڵەخانە و تێر و پڕیی شوێنە ڕاقیەکانی ئەم شارەوە مەڕوانە ئەو وڵاتە. بایەخەدان بە پایتەخت و فەرامۆشکردنی شوێنەکانی تر، خەسڵەت و سیمای ڕژێمە هەرە خراپەکانی دنیایە.

چیا عەباس  سەرهەڵدانی ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی لە کوردستان گۆرانکاریەکی نوێ بو و نامۆش بو بە کڵتوری سیاسی بزافی کوردایەتی. بە درێژایی مێژو هێزە کوردیەکان بۆ یەکلایی کردنەوەی جیاوازی و ناکۆکیەکانیان پەنایان بۆ چەک و شەرکردنی یەکتر بردوە، کاتێک بەم شێوازە سەرکەوتو نەبون بە رێکەوتنی لەرزۆک و کاتی ناکۆکیەکانیان بۆ ماوەیەک بە لاداون. ئەزمونەکانی هێزە سیاسیەکانی باشور لەم روەوە ئەوەندە زۆرن لە ئەژمارکردن نایەن، لە دوا مەتافیشدا میللەت باجێکی گەورەی ئەو سیاسەتانەی داوە. ئەگەرچی باڵی مەکتەبی سیاسی ( ناسراو بە جەلالی) زیاتر لە نیو سەدە لەمەوپێش وەک بەرەیەکی نارەزای ئۆپزسیۆن لە ناو پارتیدا سەری هەڵدا و بە قەتماغەیەکی تەنکی فکری ئاگرەکەی خۆشکرا، بەڵام لە جەوهەردا ئۆپزسیۆنبون و هزرەکەی بە زەرەرێکی زۆری میللەت شکانەوە چونکە هەر دو تەوەرەکە شەرێکی سەختی ناوخۆی لێکەوتەوە و داگیرکەرانی کوردستان بە کامل ئیستراحەت دۆخەکەیان قۆستەوە. پێشتریش  لە دوا ساڵەکانی پەنجای سەدەی رابوردو گروپێکی نارەزا ( ئۆپزسیۆن) لە ناو سەرکردایەتی پارتیدا دروستبو، بەڵام ئەمەیان بێ شەر دامرکایەوە.    دوای شکستی شۆرشی ئەیلول دروستبونی یەکێتی وەک نیمچە بەرەیەکی فرە منبەر و ئاراستەی جیاواز ئەزمونێکی نوێ بو، بەڵام هەر زۆر زو دەرکەوت لە لایەکەوە پارتی ئەم هێزە نوێیەی بە مەترسی گەورە لە سەر خۆی دەبینی و کەوتە دژایەتیکردنی سەرسەختی، لە ناو خودی یەکێتیشدا زو دەرکەوت کە دەنگی جیاواز و ئۆپزسیۆنبون تێیدا یەکسان دەکرا بە هەڵگەرانەوە و لادان و تەنانەت بە خیانەتیش ناوزەد دەکرا، هێزی چەکدار و توند و تیژی بۆ یەکلاکردنەوەی جیاوازیەکان بەکار هێنران. رەگ و ریشەی ئەقڵیەتی پاوانخوازی و قبوڵنەکردنی یەکتر لە چەمکە ئاینی و فکری وکۆمەڵایەتیە دواکەوتوەکانی کۆمەڵگای کوردەواریەوە هەڵقوڵاون، ئەم ئەقڵیەتە خەسڵەتێکی زەقی هێزە کلاسیکی و ئاینی و چەپرەو و فرە ئاراستەکان بوە، تایبەت ئەوانەی عەقیدە و بیر و باوەرێکی داخراوی چەقبەستو دینامۆی سیاسەت و کرداریان بون. ئەم ئیرسە مێژوییە، تا ئەم چرکەیەش، بزافی کوردایەتی لە باشور شەکەت کردوە، ئەزمونەکانی دوای راپەرین و ژیانی پەرڵەمانی تا دروستبونی گۆڕان دەریدەخەن جیاوازی و ناکۆکیەکان بەرگی ئۆپزسیۆنێکی فەرمی کاریگەریان بە بەردا نەکرابو، زیاتر بە میزاجی سیاسی و شەر و دو ئیدارەیی و دابەشکردنی دەسکەوت و داهات و لاوازکردنی رکابەر و فشارکردن لە دەسەڵات پراکتیزە کراوە، فیفتی بە فیفتی و شەری ناوخۆ و رێکەوتنی ستراتیژی نمونەی زەقن.  ئەمجۆرە لە ئۆپزسیۆنکردنی ئۆپۆرچینستانە لە پراکتیکدا کاریگەری سنورداری هەبوە لە دابینکردنی بەرژەوەندیەکانی میللەت و ئامانجە سیاسیەکانی، بە تەنیشت ئەمەشەوە نەک تەنها سەرکەوتو نەبوە لە گەشەکردنی هۆشیاری کۆمەڵایەتی و چوسپاندنی حوکمی یاسا بەڵکو دیاردەی قێزەوەنیشی لێکەوتۆتەوە، گەندەڵی کوشندە، موچەی بە قیست، قۆرخکاری بازار و ئابوری، قەرزی ملیارەها دۆلار، پێشێلکردنی ئازادی و مافەکانی مرۆڤ، کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەر، بێئومێدی و... تاد ئەو راستیە دەسەلمێنن. سەرهەڵدانی رەوتێکی چەپرەوی رادیکاڵی لەرزۆک و ناجێگیر لە باشور و باکور و دواتر لە رۆژهەڵاتی کوردستان گۆرانکاری گەورەی ئەو سەردەمانە بو، ئەم رەوتە بەرامبەر بە دوژمن و داگیرکەران هێزی بزوێنەر و پاک و تێکۆشەری کوردایەتی بو، بەڵام لە ئاستی ناوخۆدا بەهۆی قیرسچمەیی فکری و سیاسی و نیەتی سرینەوەی بەرامبەرەکانی ئەستەنگ و لەمپەر بو لە بەردەم گۆرینی هاوکێشە سیاسیە کلاسیکیەکانی بزافی کوردایەتی بەرەو ئاراستەکانی سەردەم. بە گشتی ئاراستە جیاکانی ئەم رەوتە تەنها خۆیان بە خاوەنی راستیەکان زانیوە و لەم دیدەشەوە خۆیان بە خاوەنی ئایندە زانیوە، بۆیە زۆربەی کات نەیان توانیوە لە گەڵ ئاراستە ناکۆک و جیاکانی تر بەیەکەوە وەک کورانی میللەت کاربکەن، چەندین ئەزمونی پارچەکانی کوردستان ئەم راستیە دەسەلمێنن. شێوازی مامەڵەکردنی ئەقڵیەتی ئاراستە بە ناو مۆدێرن و سەردەمەکان لە گەڵ جیاوازی و ناکۆکیەکان خۆ سەپێنەر و چاوچنۆک و زیگزاگ و کەم تۆلێرانسیش بوە، ئەوەی مایەی سەرسورمانێکی رەوایە توێژە بە ناو رۆشنبیرەکەی ئەم ئاراستانە لە ژێر کاریگەری هزرێکی سواوی بەسەرچو وەک تابوری پێنجەم پەلاماری رکابەرەکانیان داوە و هەزار و یەک داستانی پوچەڵیان بۆ فکر و کرداریان هۆنیوەتەوە. ئەم گروپانە، ئێستاشی لە گەڵدا بێت، پەلەیانە و مەبەستیانە لە ماوەیەکی کورتدا بەو مێتۆدانە ناکۆکی و جیاوازیەکانیان لە گەڵ ئاراستەکانی تر بە سود و سەرکەوتنی خۆیان یەکلایی بکەنەوە و تۆلەسەندنەوەی مێژوییش بکەنەوە.  ئێستا، کاتێک باسی ئەم دیاردەیە لە باشور بکەین، دەبینین لە گەڵ باڵادەستبونی ئاراستە کلاسیکیەکان ئەوانی تر نەک تەنها وەک بەفری بەر هەتاو هێدی هێدی تواونەتەوە، بەڵکو بونەتە پاشکۆ و لە سایەی رەحمەتی بەرەکەی تردا گوزەریان کردوە و دەیکەن. ئەم بێدەسەڵاتی و پاشکۆیەتیە ئاماژەی زەقن بۆ زەمینەی لەرزۆکی تێرامانیان بۆ پرسەکانی سیاسی و حوکمرانی و فکری و ئابوری و ژیانی پەرلەمانی، چونکە دەتوانن رێگەی ئۆپزسیۆن بگرنە بەر و لەو سەکۆیەوە خزمەتی میللەتەکەیان بکەن، بەڵام لە جەوهەردا ئەهلی ئەو کارە نین و چاوەکانیان بریوەتە دەسەڵات و دەسکەوتەکانی.        لە گەڵ دروستبونی گۆران و پێرەوکردنی سیستەمی ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی قۆناغێکی بێ وێنە لە بزافی کوردایەتی دەستی پێکرد. گەلەکۆمەی سیاسی و سەربازی هێزە کلاسیکیەکان لە گۆڕان و ئەزیەتدانی بە رێگە ئیستبدادی و نایاسایی و نادیموکراسیەکان جارێکی تر سەلماندیان کە لە هەمو سات و ئانێکدا ئەقڵیەتی خۆسەپاندن و خۆپەرستی و قبوڵنەکردنی جیاوازیەکان زیندوە و ئاسان دەبوژێتەوە و سەرئاو دەکەوێت، هەر بۆیەش نەوشیروان مستەفا نیو ساڵ پێش کۆچی دوایی رایگەیاند ژیانی پەرلەمانی لە هەرێم کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە. لە چەند ساڵی رابوردودا چەند روداو و گۆرانکاریەک لە دۆخ و پێکهاتەی سیاسی کوردستان رویان داوە، وەک وەفاتی نەوشیروان مستەفا و دواتر مام جلال، لاوازبونی داعش، شکستهێنان بە ریفراندۆم، کارەساتی ١٦ی ئۆکتۆبەر و شکانەوەی هاوسەنگی هێز بە بەرژەوەندی بەغدا. لە بەرامبەر ئەمانەدا هێزە کوردیەکان لە سەر دارشتنەوەی پێکهاتەی سیاسی و حوکمرانی بە شیوازێکی نەرم و گۆرینی چەند کاراکتەرێک رێککەوتون. سەرەرای ئەم نەرمیە ترس و گومانی هێزە هاوپەیمانەکانی حوکمرانی لە یەکتر راستیەکی حاشا هەڵنەگرن، وەک بەرەکانی شەرێکی درێژخایان دەرواننە یەکتر، رۆحی دو بەرەکی و دو ئیدارەیی زیندو دەکەنەوە، داوای هاوسەنگی ئیداری و دارایی و سەربازی و ئەمنی دەکەن، چاوەروانی و هەڵوێستەکانیان لە سایەی چەمکەکانی قبوڵنەکردنی یەکتر و خۆسەپاندن و دەریایەک لە گومان دادەرێژن.  گۆڕان وەک هێزێکی خاوەن ئەزمونێکی درێژی ئۆپزسیۆن ئێستا چۆکی داداوە، دەسەڵاتدارانی سەلماندیان ئەهلی چاکسازی و ئۆپزسیۆنبونیش نین، بەشیک لێیان بازرگانی فرە ئاراستەن و لە مێژوی نزیکیشدا لە گۆمی چەندین جۆری گەندەڵیدا غەرق بون، بۆیە داماو چاویان لە خێر و بەرەکەت و نیعمەت و رەحمەتی دەسەڵاتە، لە پێناوی ئەوەشدا پەیمانیان داوە دوالیزمی پەرلەمانی پێرەو نەکەن، ناکرێت پێیەکت لە ناو دەسەڵات بێت ئەوی تریش لە دەرەوەی بێت. بەهۆی ئەوەی گۆڕانی گردەکە ناتوانێت شەری ئۆپزسیۆنبون بکات و لە دەسەڵاتیشدا ناتوانێت شەریک و کاریگەر بێت، بۆیە لە دوا مەتافدا گۆڕانی گردەکە لە دو جەژنە دەبێت.            خاڵی هەستیار و گەورە لەم دۆخەدا غیابی ئۆپزسیۆنێکی میللی کاریگەرە لە پەرلەمان و دەرەوەشی، ئۆپزسیۆنێک بە کاراکتەری شایستەی متمانەی خەڵک، کارنامەیەکی واقیعی دور لە دۆگما و پۆپۆلیزم و هات و هاوار، بە نەخشە رێگایەکی فرە رەنگ و دەنگ پەنا بەرێتە بەر رێکارە یاساییەکان بۆ چەسپاندنی پێگەی خۆی لە ئاستی لۆکاڵی و هەرێم و عێراق، ئۆپزسیۆنێک خۆراگر بەرامبەر کاردانەوە و ستەمکاریەکانی دەسەڵات، پەنا بەرێت بۆ زەمینەی جەماوەری، هاوکاتیش بە زمانی لۆژیک و واقیعی پەیامی خۆی بە بەغدا و وڵاتە ئیقلیمیەکان و هێزە بایەخدارەکان بگەیەنێت. ئۆپزسیۆنیك بۆ خەڵکی کوردستان بسەلمێنێت کە بەیەکەوە دەتوانن وەرچەرخاندنی گەورە لە بونیادی بزافی کوردایەتی و ئایندەیدا بە دەست بهێنن.   رۆتەردام: ٢٣ی ئۆگۆستی ٢٠١٩                 

هونەر حاجی جاسم متمانه‌ یه‌کێك له‌ هه‌ره‌ پڕنسیپه‌کانی کایه‌ی سیاسه‌تێكی ته‌ندروست، چونکه‌ هیچ پڕۆژه‌یێکی ستراتیژی سیاسی دوور مه‌ودا به‌بێ بوونی متمانه‌ سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست ناهێنێت!. کاتێكیش متمانه‌ له‌ سیاسیه‌ت لاواز ده‌بێت!. پڕۆسسه‌ی سیاسی کێشه گه‌وره‌ی بۆ دروست ده‌بێت، بەمەش  ڕیگری ده‌کات له‌ چه‌سپاندنی پڕنسیپەکانی دیموکراسی و ترادسیۆنێکی سیاسی. هیچ کاتێک خه‌لکی هه‌رێم ئه‌وه‌نده‌ی ئێستا بێ متمانه‌ نه‌بووه‌، له‌ ته‌واوی شته‌کان ته‌نانه‌ت متمانه‌ی خێزانیش کێشه‌ی تێکه‌وتوه‌، چ جای متمانه‌ی سیاسی! که‌واته‌ خالی سه‌ره‌تا و کۆتایی بۆ دروستکردنی هێلێکی سیاسی جیاواز له‌م کات و ساته‌دا، ئه‌ویش نه‌بوونی متمانه‌یه‌. بۆیە له‌ ئێستادا کایه‌ی سیاسیه‌ت له‌ کوردستانی عێراق بێ متمانه‌ترینه!‌، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکردوه‌ هه‌مو کایه‌کانی زانستی و په‌روه‌رده‌ی، کایه‌ی کۆمه‌لایه‌تی، کایه‌ی ئابوری و دارایی، کایه‌ی رۆشه‌نبیری و کۆی کایه‌کانی تر بخاته‌ زه‌لکاوێکی زۆر گه‌وره‌ی بێ متمانه‌یی!. بۆیه‌ ده‌توانین بلێین کێشه‌ گه‌وره‌که‌ی پڕۆسه‌سه‌ی سیاسی ئێستا نه‌بونی متمانه‌یە لە نێوان دەسەلات و خەلک . وە گه‌ڕانه‌وه‌ی متمانه‌ش ته‌نیا به‌ قسه‌ و گوتار ناکرێت، به‌لکو پڕۆسه‌سه‌ێکی په‌روره‌ده‌ی و پڕۆژه‌یێکی سیاسی تۆکمه‌ی جیۆستراتیژی ده‌وێت له‌ هه‌مو ئاسته‌کان. هه‌روه‌ها هه‌تاکو متمانه‌ش بۆ عەملیەی سیاسی دروست نه‌بێته‌وه‌ کوردستانی عێراق له‌ هیچ کایه‌یێک ناتوانێت گه‌شه‌ بکات!.

شوان محه‌مه‌د زۆرجار دەڵێن کە مرۆڤ دەکەوێتە بەرخۆر، ئەگەر عەیب و عارێکی هەبێت، یان خاڵی بەهێز و جوانیشی هەبێت دەردەکەوێت، ئێستا مەسرور بارزانی کەوتۆتە بەرخۆر. ئەمڕۆ ٢٢ی ئابی ٢٠١٩ میدیاکان بڵاویان کردەوە کە مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەت داوای لە وەزیرەکانی کابینەکەی کردووە سەروەت و سامانیان بۆ دەستەی دەستپاکی ئاشکرا بکەن، ئەم هەنگاوە سەرۆکی حکومەت دەخاتە بەردەم مەحەک. پرسی گەندەڵی و نەبوونی شەفافیەتێکی راستەقینە یەکێکە لە پرسە هەرە گرنگ و هەنوکیەکانی هەرێم، ئەمەش لەو روانگەیەوە ئەگەر دەزگا رەقابییەکانی نێو هەرێم و چالاکوانانی کۆمەڵگاو بەرپرسانی هەرێم، ئەوانەی  ئاهێکی خێریان تیا مابێت، بیر لە چارەسەرێکی جدی ئەم کێشەیە نەکەنەوە، ئەم دەسەڵاتەی ئێستای هەرێم هیچ ئایندەیەکی نابێت. کاتێک دەستەی نەزاهە فۆرمی ئاشکراکردن دەخاتە بەردەم بەرپرسانی باڵای حکومی، ئەوان خۆیان زۆر باش دەزانن لەم دۆخە سیاسی و ئابوری و داراییە داخراوەی هەرێم ناگەنە حەقیقەتی سەروەت و سامانی بەرپرسان، چونکە تەنها تۆ کاتێک دەگەیتە ئەو راستەیە کە بەلایەنی کەمەوە سیستەمێکی بانکی پێشکەوتووهەبێت و سەروەت و سامانی بەرپرسان و حیزب و کۆمپانیان بەتەواوی شەفافبن، ئەوا ئەو دەمە کارەکانی دەستەی نەزاهەو هەموو دەزگا رەقابییەکانی دی زۆر ئاسان بەڕێوە دەچن. جگە لە دۆخی دیموکراسی و شەفاف و هەبوونی سیستەمێکی ئەلکترۆنی بانکی، بۆ وڵات گەلێکی وەک ئێمە فاکتەرێکی تر هەیە، ئەویش مۆراڵی نیشتمانی ( ئەخلاقی نیشتمانی )، لەم دۆخەدا بەرپرسانی حکومەت دەتوانن بەمۆراڵێکی بەرزی نەتەوەی و نیشتمانی خۆنەویستەوە هەنگاو لەم بوارەدا بنێن، ئەویش یەکەم هەنگاو دەبێت لە خۆیانەوە دەستپیێبکەن. ئەو هەنگاوەش ئەو ساتە دەستپێدەکات کە سەرۆکی حکومەت مەسرور بارزانی لەو مۆراڵە نیشتمانی و خۆنەویستییەوە تێکڕای سەروەت و سامانی خۆی ئاشکرا بکات، ئەزموونی گەلانیش زۆرن کە بەرپرسێکی نیشتمانی بۆتە خاڵی وەرچەرخان لە کۆمەڵگاکانیاندا، هەروەک " بارک تشونگهی " سەرۆکی کوریای باشور کە لەساڵی ١٩٦١دا،  وڵاتی لە دواکەوترین دۆخەوە گۆڕی و، سەرەتایەکی دانا بۆ بنیاتنانی وڵاتێکی بەهێزی ئابوری و، ئێستا ئەو وڵاتە یەکێکە لە وڵاتە بەهێزە ئابوریەکان و خاوەنی دیموکراسیەتێکی پێشکەوتووە، یان سەرۆکی سەنگاپوورە " کی کوان یو " کە لەساڵی ١٩٦٥ دا بەردی بناغەی وڵاتێکی فرە کەلتوری و ئابوریەکی بەهێزی داڕشت، یان سەرۆکی بەرازیل "لولا داسیڤا" کە لەساڵی ٢٠٠٢دا بەرازیلی لە وڵاتێکی هەژارەوە وردە وردە کردە ولاتێکی بە‌هێزو، جیاوازی نێوان هەژاران و دەوڵەمەندانی بەشێوەیەکی بەرچاو کەمکردەوە.  هەڵبەتە ئەگەر بمانەوێت هەرێم بەرەو پێش بچێت و لەم بازنە داخراوە رزگاری بێت، دەبێت خالێک بێتە پێشەوەو ئەم وەرچەرخانە رووبدات، ئیستاش ئەوەی دەبێت مەسرور بارزانی  بیکات، تا ببێتە سەرەتای ئەو خاڵەی ئەو وەرچەرخانەی تیا روودەدات، فەرموو ئێوە وەک بەرپرسێکی ئەو وڵاتە زۆر راستگۆیانە سەروەت و سامانی خۆتان ئاشکرا بکەن، ئەوە نا کە بەرپرسانی پێشوو لە فۆرمی دەستەی نەزاهەدا ئیعلانیان دەکرد، بەڵکو سەروەت و سامانی راستەقینەی خۆت، با هەندێک نموونەی سەروەت و سامانەکەتان کە چەند نموونەیەکی کەمە و هەموو کەس دەیزانێت ئاشکرای بکەین، کە ئەویش کەناڵی کوردستان ٢٤ و رۆژنامەو ماڵپەڕی باسە، دەتوانن بۆ دەستەی نەزاهەو پەرلەمان و رای گشتی ئاشکرا بکەن کە ئەو پارە زۆرەی بۆ ئەو دوو میدیایەی خەرجی دەکەن لە کوێتان بووە و چەندە..؟ ئەگەر ئەمەتان ئاشکرا کرد، ئەوا ئەو موڵک و ماڵەی هەتانە  یەک لە دوای ئاشکرای بکەن و، ببنە هەڵگری درووشمی شەفافیەت لەهەرێمدا. مەسرور بارزانی کە کوڕەزای مەلا مەستەفایە، با ئەو خاڵە لەسەری دێڕ دابنێت و لە خۆیەوە دەستپێبکات و، چی سەروەت و سامان هەیە ئاشکرای بکات، ئەو با ببێ بەو سومبلەی کە باپیری گەورەتر بکات، ئەوەی من لەسەر باپیری ئەو خوێندومەتەوەو لەخەڵکانێکم پرسیووە، کەسێکی زاهیدبووەو موڵک و ماڵی ئەوتۆی نەبووە عەیب داری بکات، تۆ ئەو دەرفەتەت لەبەردەمدایە کە وەک کوڕی بەرپرسەکانی تری نێو حیزب و بنەماڵەکەت و بەرپرسانی یەکێتی  و گۆڕان مەبە کە زۆربەیان باوک و باپیریان لەبەر سەروەت و سامان و دەسەڵات بچووک کردۆتەوە.. فەرموو تۆ باپیرت گەورە  بکە..!  

سەرکەوت شەمسەدین بنەمای کاری ئۆپۆزسیۆن و کێبرکێکردنی لەگەڵ حکومەت بریتیە لە جیاوازی روئیای سیاسی و روبەروبونەوەی گەندەڵی. سەردەمی بەعس هیچ هێزێکی سیاسی لەسەر بنەمای نەبونی خزمەتگوزاری گرفتیان نەبوو لەگەڵ بەعس، بەڵکو خاوەن روئیای جیاواز بوون، کورد لەگەڵ بەغداد تا ۲٠٠۳ گرفتی دەستوری و مافی هەبوو  نەک نەبونی نەخۆشخانە و قوتابخانە، ئەگەر گرفتی خزمەتگوزاریش هەبوبێت پەیوەندی بەسیاسەتی جیاکاری و شۆڤێنیەتی بەعس ەوە هەبووە. ئێستاش هەندێک وەک نوکتە باسی مەرجێکی مستەفا بارزانی دەکەن لەمفاوەزاتی لەگەڵ بەغداد کە بریتی بووە لە دووسایدکردنی رێگاکانی نێوان شارەکانی تری کوردستان و ناوچەکانی تری عێراق، چونکە کەس هێندە ساویلکە نیە خۆی لە پێناو جادە و پارک و قوتابخانە  خوێنی خۆی برژێت و شەهد بدات، بەڵکو لە پێناو ماف و ئازادی تێدەکۆشن. لە کوردستانیش گرفتی سەرەکی ئێمەلەگەڵ دەسەڵات بە تەنیا بریتی نیە لە نەبوونی شەقام و پارک، کە ئەوە ئەرکێکی سەرەکی حکومەتە خۆجێیەکانە و دەتوانرێت لەرێگەی فشاری کۆمەڵگەی مەدەنی دەسەڵات ناچاربکرێت بە باشترکردنی خزمەتگوزارییەکان، بەڵام ئەوە داواکاری خۆپیشاندەرانی ۱۷ شوبات و رۆژانی دوایی نەبوو، ئەوە شەری کاوە گەرمیانی و سۆرانی مامەحەمە و ویدات و سەردەشت عوسمان نەبوو، بەڵکو شەرەکە لەسەر سیستمی وحوکمرانی بنەماڵەییە کە دەیەوێت کوردستان بکات بە میرنشینی چەند بنەماڵەیەک و بەوشێوە دەستبگرن بەسەر چارەنوسی هاوڵاتیانی کوردستان و سەروەت و سامانی کوردستان کۆنترۆڵ بکەن. شەقامەکانی ئیمارات و قەتەر زۆر لەوانەی نیوۆرک و پاریس و لەندەن جوانترن، پرد و بینا سەیرو سەمەرەکانی شەنگەهای لەوانەی کالیفۆرنیا سەرنجراکێشترن، بەڵام جیهان چاوی لە ئیمارات و قەتەر نیە بۆ ژیان و وەرگرتنی دەرفەت و خەونی مەزن.   هەڵبەت ڕوبەروبونەوەی گەندەڵی دەبێت ستراتیژی کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیای ئازاد و هێز و  دەنگە ئۆپۆزسیۆنەکان بێت، چونکە گەندەڵی تەنیا بریتی نیە لە نەبونی خزمەتگوزاری، بەڵکو هۆکارە بۆ زۆر کێشەی  وەک نادادگەری کۆمەڵایەتی،  لاوازبونی دامەزراوەکانی دەوڵەت و دروستبونی بۆشای ئەمنی، و دواتریش هەرەسهێنانی دەوڵەت. لەگەڵ دژایەتی کردنی گەندەڵی ،ئێمە تەبەنی  روئیایەکی نوێی سیاسی دەکەین کە دەرفەتی یەکسان بۆ تاکەکان دروستبکات لەسەر بنەمای لێوەشاوەیی  نەک قۆرغکردنی پێگەگرنگەکانی دەوڵەت و سەرچاوەکانی داهات لەلایەن چەند بنەماڵەیەکەوە. ئێمە روبارێک خوێنمان نەرشتوە تەنیا بۆ ئیمپایەر ۆڵد و شاری ئیتاڵی و ئەڵمانی، بەڵکو گێرانەوەی شکۆ بوو بۆ تاکی کورد، بۆ بەدەستهێنانی ئازادی و فەراهەمکردنی مافی دەستوری لەم وڵاتە. رەنگە زۆرێکمان هەستمان بەوە کردبێت گرفتی رێگەوبان لە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی پارتی کەمترە وەک لە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی یەکێتی_گۆڕان،   بەڵام سەرکوتکاری و دڕندەیی سیستمەکەی پارتی و داخستنی فەزای گشتی و تاساندنی دەنگی ئازاد و کۆمەڵگەی مەدەنی  روخساری دەسەڵاتی بارزانییە نەک بونی رێگاوبانەکانی. بۆیە ئێمە لە کوردستان شەری بنیاتنانی سیستمێکی سیاسی دیموکراتی دەکەین لەبەرامبەر نەیارەکانمان کە شەری دامەزراندنی سیستمێکی بنەماڵەیی وستەمکارانە دەکەن.  هەرکەس کە بەشداری کایەی سیاسیە دەکات لە کوردستان دەبێت سەر بەو دوو گروپە بێت؛ ـ  گروپی بەرگریکردن لە سیستمێکی دیموکراتی ئازاد، ئەو خەونەی دەیان هەزار کورد شەهید بوو لە پێناوی. ـ گروپی دامەزراندنی سیستمی بنەماڵەیی یان ئەوەی کاک مەریوان  و کاک ئاراس ناویان ناوە "سوڵتانیزم" ئەوەش دونیایەکە کە دەبێتە بەهەشتی کەمئنەیەکی کەم و زۆرینەیەکمان دەبینە هاوڵاتی پلەدوو و سەرکوتراو.   لەدەرەوەی ئەوە، هەر هەوڵێکی تر هیچ نیە جگە لە ژاوە ژاو و لابردنی سەرنج لەسەر ئەم شەرە مێژویی و ستراتیژی یە کە ئایندەی هەرێمی کوردستان دیاریدەکات بۆ چەند دەیەی داهاتوو، دەسەڵاتیش دەیەوێت بەو شەرە لاوەکییە سەرقاڵمان بکات، بەڵام ئێمە لێبراوانە لە بەغداد یان لە لەندەن یان واشنتۆن دەرفەت بە فیرۆنادەین بۆ تەحقیکردنی خەونەکانمان دژی حوکمی بنەماڵەیی و ئامادەین ژیانیشمان لەو پێناوە دابنێین. دڵنیاشم کۆمەڵگەکەی ئێمە بژاردە دروستەکە هەڵدەبژێرێت بەڵام  ئەوە ئەرکی ئێمەیە و دەبێت ئێمەو مانان متمانەیان بەدەست بێنین و گلەی لەخەڵک نەکەین.  

لەتیف فاتیح فەرەج  لادانی سەرۆك شارەوانیە هەڵبژێردراوەكانی " ئامەدو وان و مێردین " و لە جێیدا دانانی پیاوەكانی ئەردۆغان ، جگە لەوەی هەڕەشەیەكی گەورەیە لە دیموكراسی ،سوكایەتیەكی گەورەشە بە هەموو ئەو پڕوپاگەندەیانەی لە توركیا لە بارەی ئازادی و هەڵبژاردنەوە دەكرێن ، ئەم هەنگاوە درێژكراوەی كۆی  هەنگاوە قێزەون و ناشرینەكانی ئەردۆغانە ، ئەو پیاوەی لە گەڵ غلۆربوونەوەی خۆیدا توركیاش بەرەو هەڵدێر دەبات ، ئەم كارە سوكایەتی گەورەیە بە هەموو حزبەكانی توركیا ، بە هەموو دەنگدەرانی توركیا ، هەڕەشەیەكی ئاشكراشە لەئیمام ئۆغڵوی سەرۆكی شارەوانی ئەستەنبوڵ ، ئەو پیاوەی بە هاوكاری كورد ئاكەپەی بۆڕدا . دانانی ئەم قەیومانە  شەرمەزاریەكی گەورەن تەنانەت بۆ دنیای بێدەنگی رۆژئاواش كە هێشتا بڕوایانوایە دەكرێت ئاكەپە دیموكراسی بێت وهێشتا ئەو وڵاتەلە چوارچێوەی ئەوروپادا بە جۆرێك جێی گرتوە، گەرچی لە یەكێتی ئەوروپادا نیە ، هێشتا لەناتۆدایەوئەویش دەنگی  بەرزە لە و رێكخراوەدا ، توركیا چەند ساڵێكە بە دەست ئەردۆغانەوە لە دۆخێكی زۆر خراپدایە ، پەیوەندیە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكانی نێو خۆی توركیا لە ئان و ساتی هەرەسدایە ، خاڵەكانی پێكەوە بوون و لێبوردەیی زۆر لاوازن ، كەسێك كە لە هەمووان زیاتر دركی بەو پرسە كردووە ، ئێستا لە ئیمرالی لە زیندانایە . نەیارەكانی ئەردۆغان لاوازو بێهەڵوێستن، جگە لە هەدەپە ، تەنانەت ئەوانەشی لێی جیابوونەتەوە جێی ئومێد نین ، خۆ ئەگەر ئەوان لاواز نەبونایە هەرگیز ئەردۆغان زاتی ئەو گشتە  سەركێشی و گەمژەییەی ناكرد ،ئەردۆغان تەواوی  دەوروبەری توركیای كردوەتە دوژمنی وڵاتەكەی ، ئەوانەی  دۆستیشین مامەڵەی باوك و فرزەندیان لە گەڵ دەكات و دەیەوێت لە بن چنگ و فەرمانی ئەودا بن ، وەك مامەڵەكانی لە گەڵ بەشە توركیەكەی قوبرس ، توركەكانی بوڵغاریا ، چەتەكانی خۆی لە  لە سوریا ، هەروەها هەرێمی كوردستان . لەو بڕوایەدانیم ئاكەپەو ئەردۆغان بتوانن بەم جۆرە درێژە بە حوكمڕانی بدەن ، مەگەر پەرە بە ستەمكاری ونادادی و دیكتاتۆری بدەن  وەك ئێستا ، هەرچەندە ئەوەش تاسەر درێژە ناكێشێت ، ئاكەپەو ئەردۆغان ، نەك لە گەڵ وڵاتانی دەورو بەر ، تەنانەت لە گەڵ ئەمەریكاو بەشێكی زۆری ئەوروپاش لە كێشەی گەورەدان ، ئاخۆ ئەمە واناكات كە ئیتر ئەمەریكا بە نەیارەكانی ئەردۆغان بڵێت ئیدی ئەو كوڕی لەبەردڵانی ئەمەریكا نیە ، هەركاتێكیش ئەوە وترا ، ئێ‌ دیارە  چی ڕوودەدات . من چاوەڕوانی هیچ هەڵوێستێكی ئەرێنی لەهەرێمی كوردستان سەبارەت بەو ستەم و نادادیە ی توركیا ناكەم ، بەڵام خۆلانی كەم ناكرێت ئەم هەرێمە بۆ توركیا ئەوەندە بەندەیەكی گوێڕایەڵ بێت ، دەكرا لە سەر لادانی سەرۆك شارەوانیە هەڵبژێردراوەكان ، كە دۆست  وكەس و نزیكی هەرێمی كوردستانن ، لانی كەم یاداشتێك بدرایەتە ئەمەریكاوئەوروپا ، لە یاداشتەكەدا جگە لەباسی پەلامارەكانی ئەمدوایەوگرتن و بریندار كردن و زەرەروزیان لەلایەن فڕۆكەكانی توركیاوە ، باسی دانانی قەیومەكان و پێشێلكردنی مافی كورد لەباكور بكرایە. هەڵبەت ئەگەر ئێستا پیاوێكی وەك نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا بوایە نەیدەهێشت نەحزبەكەی نەمیدایەكەی ئەوەندە بێدەنگ و بێهەڵوێست بن .  

* جیهاد محەمەد      ئەوەی ئەردۆغان و ئاکپارتی بەرامبەر بە هەدەپەو کوردەکانی تورکیا دەیكەن، تەنها بۆ خۆدەربازکردنە لەو هەموو قەیرانە سیاسی و ئابووریەی تێیکەوتووە. ئەردۆغان تووشی کیشەی گەورە بووە، لەگەڵ کوردەکان و هێزی کوردەکان ڕووبەڕووبووەتەوە، ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە، لەگەڵ ئەوەی نابەرابەریيە، دەسەڵات حوکمی پۆلیس و یاساو دادگاکانی بەدەستەوەیە، کەچی لەهەمان کاتدا زەوتی سیاسەتی هەدەپە ناکات، سیاسەتی هەدەپە سیاسەتێکی دیموکراتیيە، ناوی حیزبەکەشیان بە هەمان شیوە گوزارشتە لە دیموکراتیکی گەلان.  لەلایەكەوە، گەلی کورد لە تورکیادا بووە بە واقیعێک کە هەرچ کەس و لایەن و حکومەتێکی دنیا ناتوانێت نوکلی لەم واقیعە بکات، تەنانەت زۆربەی حیزبەکانی تورکیا جگە لە ئاکپارتی و مەهەپە، زۆربەی خەڵکی تورکیا و ڕۆژنامەنووسان و سیاسیەکانی تورکیا بە لیبراڵ و چەپەوە ئەم واقیعە دەسەلمێنن، هەموویان لەگەڵ ئەوەدان کە کێشەی کورد بە دیالۆگ و لێکتێگەیشتن چارەسەر بکرێت، باشترین لێکتێگەیشتنیش لەسەر بنەمانی دیموکراتیيە. ئەردۆغان و ئاکپارتی بە پشتیوانی ئیخوانەکانی جیهان ئەم واقیعەیان پێ هەرس ناکرێت، بۆیە هەرچی لە توانایاندا بێت هەوڵ ئەدەن کە ئەم ڕەوشە سیاسییەی تورکیا تێک بدەن، ئەویش لە ڕیگەی فشارخستنە سەر ئەو پڕۆسە دیموکراسیەی کە زۆربەی خەڵکی تورکیاو کوردەکان و زۆرێک لە حیزبەکانی تورکیا بڕویان پێیەتی. لە لایەکی تر، ئەردۆغان تەنها لەگەڵ کورد ڕووبەڕوو نەبووەتەوە، بەڵکو لەگەڵ هێزە دیموکارتیەکاندا ڕووبەڕووبۆتەوە، تەنانەت لەگەڵ حیزبێکی بەهێزی وەک جەهەپە ڕووبەڕووبۆتەوەو لەم ململانێیەشدا گەورەترین شاری لەدەستدا، کە ئەستەمبول بوو. ئەم شارەداریيە زۆر گرنگ بوو بۆ سەرکەوتنی ئەردۆغان و ئیخوانەکەن، بەڵام تووشی شکستێکی گەورە بوون.  سەرەڕای ئەم هەموو کێشەو قەیرانە سیاسیانە، ئەو پێشکەوتن و بووژانەوە ئابووریەی ئەردۆغان و ئیخوانەکان خۆیان پێوە هەڵدەکێشا، ساڵە بە ساڵ لەشکستدایەو قەیرانێکی گەورەی ئابووری و دارایی هەیە لە تورکیادا. هاوكات، ئەردۆغان و ئاکپارتی تووشی قەیرانێکی دیبلۆماسیی و پەیوەندیە نێودەوڵەتیيەکان بوون، لەگەڵ ئەمەریکاو فەرهنساو ئەڵەمانی و ئیتالیاو زۆرێکی تر لە وڵاتانی ئەوروپادا دۆستایەتیيەکەیان شکستی هێناوەو ئەم سەرۆک و حیزبە ئیخوانیيە خۆشەویست نین، بە تایبەتی لەلای پەرلەمانی ئەوروپا. سەرەڕای هەموو ئەمانه، کێشەیەکی زۆر لەمانە گەورەتر، کێشە سیاسییەکەیەتی لەگەڵ خودی ئەو سەرکردەو فیگەرە گەورانەی کە لە حیزبەکەی جیابوونەتەوە، وەک ئەحمەد داود ئۆغلۆ و عەبدوڵا گول و بابەجان. ئەمە یەکێکە لە هەرە گەورەترین ئاڵنگاری کە ڕووبەڕووی ئەردۆغان بووەتەوە.  ئەردۆغان و حیزبە ئیخوانیەکی هیچیان بۆ نەماوەتەوە پەلامارو هێرشکردن نەبێت بۆ سەر کوردەکان و هەدەپە.

+ مەلا فرمان   لە وڵاتی عێراقی فیدرالدا لە دەستوری هەمیشەیی وڵات زمانی عەرەبی و کوردی دو زمانی فەرمی وڵاتن. ئەم فەرمیبونە، خوێندکاری وڵات ناچار دەکات بە شارەزابون لە هەردو ئەم دو زمانە فەرمیە. لە هەندێ وڵاتی ئەوروپی کە هاوشێوەی عێراقن یان لە ناو یەکێتی ئەوروپان بۆ فێربون و شارەزابونی تەواو لە زمانی ئینگلیزی ئیجباریە. بۆ هەندێ بەشی وەک یاسا و زانستی سیاسی جگە لە ئنگلیزی و زمانی دایک پێویستە شارەزای فرەنسی یان ئەڵمانی بێت ( هۆڵەندا بە نمونە)، لەم ساڵانەی دواییدا بە  هۆی گەشتوگوزارەوە خواستی فێربونی زمان لە زیادبوندایە. گاریگەری تەکنەلۆژیاش جێ پەنجەی دیارە. لە هەرێمی کوردستان لە کەرکوک و لەو شوێنانەی بە زمانی کوردی دەخوێنن، لاوازی تەواو لە شارەزایی لە زمانی عەرەبی بە خوێندکارانەوە دیارە. تەنانەت بە خوێندکارانی ١٢ ئامادەییەوە، واتە قۆناغی چون بەرە و زانکۆ. هۆکار چیە؟ پرۆسەی فێربونی زمانی بیانی لە سیستەمی پەروەردەی هەرێم لە لایەکەوە لە روی ناوەڕۆکەوە زۆر لاوازە، لە لایەکی ترەوە لە پێداویستیەکانی فێربونی زمان کەموکوڕی زۆر هەیە، بە نمونە: １-    وەک زمانی بیانی مامەڵە لە گەڵ زمانی عەرەبی ناکرێت، ئەگەر سەرنج بدەین بەرنامەی فێربونی زمانی عەرەبی لەگەڵ زمانی ئنگلیزی زۆر جیاوازە. هەڵەکە بەم شێوەیەیە: مناڵ فێری زمانی دایک دەبێت بەم هەنگاوانە: گوێگرتن.. گوێگرتن، گوێگرتن، گوێگرتن تا گوێچکەی دەکرێتەوە .. پاشان قسەکردن..قسەکردن ، قسەکردن  تا زمانی دەکرێتەوە لە هەردو ئەم هەنگاوەشدا سەیرکردن و بینین و هەستکردن و بۆن بەردەوامە. دوا قۆناغیش خوێندنەوە  و نوسینە. بەڵام لە فێربونی زمانی بیانی لە هەرێم رێک بە پێچەوانەوەیە. ( مناڵێک لە دەربەندیخان تەنها لە تەنەفزیۆنەوە بە باشی فێری زمانی ئەڵمانی بوە، زۆربەشمان تەنها لە رێگەی فیلمی میسری و گۆرانیەکانەوە فێری لەهجەی میسری بوینە). ２-    کەرەستەکانی وەک تەسجیل و لاپتۆپ و سیدی و تەلەفزیۆن وەک پێویست دابین نەکراوە. دەبینین لەسەر پەرتوکە ئنگلیزیەکان وێنەی سیدی کێشراوە کەچی لە بەردەست نیە. بۆ ئەو وێنەیە هەنگاوێکی باشە بەڵام دەبێت تەواو بکرێت. ئەمە بۆ هەردو زمانی عەرەبی و ئنگلیزی وەک یەکە. ３-    مامۆستاکان وەک پێویست لە ئاستی ئەو ئەرکە نین، خوێندکارێکی ٦ بنەڕەتی بۆی گێڕامەوە ( ئەم خوێندکارە لە یەکێ لە وڵاتە ئەوروپیەکانەوە گەڕابوەوە، لە سلێمانی لە یەکێ لە قوتابخانەکان وەردەگیرێت، لە وانەی ئنگلیزی مامۆستاکە بە فۆنەتیکی هەڵە ئنگلیزی دەخوێنێتە، خویندکارەکەش پێی دەڵێت مامۆستا بەهەڵە وشەکان دەخوێنیتە، ئێمە لەو وڵاتە وا قسە ناکەین، مامۆستاکە لەبری ئەوەی قەناعەتی پێبکات لە پۆلدا پێی دەڵێت " تۆ درۆ دەکەیت، من راستی دەخوێنمەوە". لەم کاردانەوەیە مناڵەکە دڵی شکا و گەڕایەوە بۆ ئەوروپا.  بۆ دایکان و باوکان، مامۆستایان هەندێ لەوانەی کە نابێ بکرێت: １-    بە هیچ شێوەیەک لە داڕستنی بابەتیک نابێت هاوکاری واتابی بکرێت، وەک ئەوەی باوە بۆی دەنوسرێتەوە و خوێندکار لەبەری دەکات. ２-    مامۆستا چەند داڕشتنیک بۆ خوێندکار دەنوسێتەوە تا لەبەری بکات بۆ تاقیکردنەوە. ئەمە رێگەیەکی زۆر هەڵەیە و پێویستە نەک هەر قەدەغە بکرێت بەڵکە سزادانی لەسەر بێت. چونکە ئەمە توانای بیرکدنەوە و داهینان لای خوێندکار دەکوژێت. لەبری ئەمە پێویستە لە ماڵ و لە قوتابخانە خوێندکار لەسەر داڕشتن پرۆڤە بکات و زیاتر چیرۆک بەو زمانە بخوێنێتەوە. ３-    هاوشێوەی کاردانەوەی ئەو مامۆستایە.   

+ فەهمی نەبی    "ئەو دوژمنە نەناسی تێناگەی کە تۆ بۆ ملی ئەو رێگایەت گرتۆتەبەر"  ئەمە گوتەی یەکێک لە چالاکوانەزیندانیەکانی پەکەکەیە،کاتێک لەنێو زیندانی سەربازی ژمارە ٥ ی  دیاربەکر قسە بۆ ھەڤاڵەکانی دەکات،ئەوان دژ بە سیاسەتی نەتەوەپەرستی تورک چەخماخەی شۆڕشیکی نوێیان لێدا،کەمال ئەتاتورک لە ساڵی ١٩٢٢ کاتێک کۆماری تورکیا دادەمەزرێنێ توانەوەی نەتەوە و پێکھاتەکانی تورکیا لەنێو بۆتەی یەک زمان و یەک نەتەوە کە تورکە دەکاتە سیاسەتی دروستکردنی کۆمارێک کە تەنانەت دروشمی نەتەوەپەرستی "چەند بەختەوەرە ئەوەی دەڵێ من تورکم" وەک دروشمی بەیانیان لە خوێندنگە و شوێنە حکومیەکان دەسەپێنێت،تۆ تا لاپەڕەی زوڵمی تورک لە کورد ھەڵنەدەیەوە لەوە تێناگەی ئەوەی ئەمڕۆ پەکەکە دەیکات خەباتێکی چەند ڕەوا و پیرۆزە،فیلمی (١٤ ی تەمموز) کە لە دەرھێنانی (ھاشم ئایدەمیر) ە چیرۆکی راستەقینەی زیندانی سەربازی ژمارە ٥ ی دیاربەکرە،کە لە ساڵی ١٩٨١ بەدواوە گروپێکی چالاکوانی کوردی رێکخستنەکانی پەکەکە لەو زیندانە بە (٨٠) جۆر ئەشکەنجەی جیاواز،روبەڕوی خراپترین جۆری ئەشکەنجە دەبنەوە،بەڵام ئەوان خەبات و چالاکیان نەوەستاند،تۆ کە ئێستا شایەدی بینیی گڕ لەجەستەبەردانی چالاکوانێکی کورد دەبیت لە باکوری کوردستان ئیلھامی ئەو خەباتە دەگەڕێتەوە بۆ (مەزڵوم دۆغان) کە لەرۆژی نەورۆز لەھەمان گرتوخانە ئاگر لەجەستەی خۆی بەردەدات،دوای ئەو چوار ھەڤاڵی تریان ئاگر لەجەستەی خۆیان بەردەدەن،تۆ کە دەبینی خەباتگێڕانی (ھەدەپ) ە مان لە خواردن دەگرن دەبێ بیزانی ئیلھامی ئەو خەباتە دەگەڕێتەوە بۆ قارەمانیەتی ھەڤالانی پەکەکە لە،زیندانی سەربازی دیاربەکر،ئەو کاتەی لەبەرامبەر ئەو ئەشکەنجە قورسەی فەرمانداری زیندانەکە بەناوی (ئەسەد ئۆکتای) خەباتگێڕانی کورد دەست بە مانگرتن لەخواردن دەکەن تا دەگاتە ئەوەی (کەمال پیر دوای ٥٦ رۆژ مانگرتن لەخواردن شەھید دەبێ) (محمد خیری دورمووش دوای ٦٠ رۆژ ماننگرتن لەخواردن شەھید دەبی) (عاکف یەلماز دوای ٦٤ رۆژ مانگرتن لەخواردن شەھید دەبێ) (عەلی چیچەک دوای ٦٦ رۆژ مانگرتن لەخواردن شەھید دەبێ) دوای ئەوە بەڕێوەبەرانی زیندان بەناچاری ملکەچی خواستی زیندانیان دەبن و ئەشکەنجەیان لەسەر ھەڵدەگرن،لەم زیندانە لەنێوان ساڵەکانی ١٩٨٠ تا ١٩٩٠ زیاتر لە (١٠٠٠٠) کەس روبەڕووی (٨٠) جۆری ئەشکەنجە بونەوە،لەو ژمارەیە (٨٢) کەس شەھیدبوون و سەدانیشیان ئیفلیج بوون،نزیکەی (٦٠) جۆر سرودی نەتەوەپەرستی تورکی بەزیندانیان لەبەردەکرا،رۆژنامەی THE TIME لە ساڵی ٢٠٠٨ ئەم گرتوخانەیەی لەریزی (١٠) لە خراپترین گرتوخانەکانی دونیا ناوزەد کرد،لە ناوەڕاستی ئەم ساڵ ھەدەپ توانی (٦٨) شارەوانی لەھەڵبژاردن بباتەوە،بەڵام کاتێک بە فشاری ھێز سێ سەرۆک شارەوانی گەورە لادەبرێن ،ئیدی تەماشاکەرانی خەباتگێڕی کورد لە دورەوە دەخاتە بەردەم رەوایەتی دان بە ھەڵبژاردنی دوو جۆر لە خەبات بۆ مانەوە لە باکوری کوردستان،خەباتی چەکداری ھەڵدەبژێری تورک دەتکوژێ،سندوقی ھەڵبژاردنیش ھەلدەبژێری ئەو ھەر دەتکوژێ،ژ بەر ھندێ ئەگەر ویستت تانە لە خەباتی پەکەکە بدەی سەیری فیلمی (١٤ ی تەمموز) بکە،فیلمێک گرینگە ھەموو کوردێک بیبینێ.

+ ئاوات عەبدوڵا    بۆتە باو دوای ئەوەی كەسێك دوردەخرێتەوە یان پلەو پۆستێكی پێ نادرێت دەكەوێتە ڕەخنە‌و گازندە لەحزبەكەی، لەماوەكانی ڕابردودا باوی عەبدولڕەزاق شەریف بوو ئەم پرۆسەیەی بەڕێوە دەبرد، دوای ئەوەی لەگۆڕان دەركرا دەستی كرد بەبڵاوكردنەوەی ڕەخنەكانی، لەكاتی خۆیدا باسمان لەوەكرد ئەو ڕەخنانە هیچ ئەرزشێكی نیە، لەبەرئەوەی كات‌و تەوقیتەكەی ئەرزشی نیە، بۆچی لەكاتی خۆیدا ئەو ڕەخنانە ناگرن كەپێویستە بگیرێت، بۆ دوای ئەوەی خۆتان دەستان لەبنی هەمانەكەوە دەردەچێت دەست دەكەن بەقسەكردن؟! ئەمڕۆش هەمان پەتا سەردارقادری گرتۆتەوە، دوای تێپەڕینی زەمەن‌و تەوقیتی ڕەخنەكە دەستی كردووە بەقسەكردن لەبارەی خانەی ڕاپەڕاندن‌و ڕێكخەری گشتی بزوتنەوەكەی، قسەكە لەسەر ئەوەنیە ڕەخنەگرتن لەگۆڕان‌و هەیكەلی بەڕێوەبردنەكەی شتێكی گرنگ نیە، بەڕای من زۆر گرنگە ڕەخنەی توند‌و زانستی لەسەركردایەتی ئێستای گۆڕان بگیرێت، پرۆسەی ڕەخنەگرتن بەلای منەوە زۆرگرنگە، بەڵام هەمیشە دەمەوێت بپرسم كێ ڕەخنە دەگرێ‌و لەكەی‌و چۆن‌و لەبەرچی ڕەخنە دەگریت، ئەمانە بەلای منەوە لەخودی ڕەخنەكان گرنگترن. ڕەخنەگرتن كاتێك دەتوانێت ماهیەت‌و قورسایی هەبێت كەلەپێناو خودی ڕەخنەگرتن‌و هەڵسەنگاندنی بابەتێكدا بێت نەك لەبەرئەوەی خودی خۆت لەپۆست‌و پلە بێ بەش كراویت دەست بكەیت بەڕەخنەگرتن، ئەگەر پێشتر عەبدولڕەزاق شەریف لەگۆڕان دەرنەكرایە ئایا (ئیتر قسەی دەكرد)، ئەگەر سەردارقادر پۆست‌وپلەی حكومی پێبدرایە، ئایا باسی لەقەیرانی بەڕێوەبردنی گۆڕان دەكرد، یاخودجورئەتی ئەوەی دەكرد ڕەخنە لەسەركردایەتی حزبەكەی بگرێت؟ بۆیە من بڕوام وایە نابێت شتەكان تێكەڵ بكرێن، ڕەخنەگرتن‌و پرۆسەی هەڵسەنگاندن‌و خوێندنەوە بۆ پرۆسەی سیاسی‌و حزبێكی سیاسی شتێكی ئێجگار گرنگ‌و بەهادارە، بەڵام دەبێت كڕوزانەوەو بۆڵەبۆڵ‌و دەردەدڵ لەڕەخنە جیابكرێتەوە، ئەوەی یەكەمیان میتۆدێكی زانستی‌و بیركردنەوەیەكی عەقڵانی‌و قوڵی پێویستە، بەڵام ئەوەی دووەمیان هیچ پێویستی بەخستنە سەرپەڕە نیە، چونكە ئەوە گلەیی‌و جۆرێك لەپەڵپ گرتنە بۆ پلەو پۆست كەدەكرێت لەكۆبونەوە حزبیەكانی خۆتاندا باسی بكەن‌و لەشێوەی ڕەخنە‌و بەناوی نوسینەوە سەری خەڵكی پێوە نەهێشێنن،( چونكە لەڕابردودا كەلەپلەو بەرپرسیاریدا بوون سەری خەڵكتان چاك هێشاندووە)

+ د. شێرکۆ حەمەئەمین    رۆژی ۲٠۱۹/۸/۱۹ ئەنجومەنی وەزارەتی پەروەردە،بەسەرپەرشتی وەزیری نوێی پەروەردە کۆبونەوەولەیەکەم کۆبونەوەدا چەند بڕیارێکیان دەرکرد،یەکێک لەو بڕیارانە هەڵوەشاندنەوەی ،بە ئینگلیزی خوێندنی بابەتەکانی زانست و بیرکاریە،لە قۆناغی بنەڕەتی،بەوردبونەوە،لەیەکەم کۆبونەوە،دەرکەوت وەزیری نوێش هاوشێوەی ئەوانی پێش خۆی،بەهەڵوەشاندنەوەی کاری وەزیرەکانی پێش خۆی دەستی پێکرد،سەرباری دەست خۆشی،لەم بڕیارە،کەدروستە و لەجێی خۆیدایە،بەندە بەبڕیارێکی گونجاوی دەزانم و پشتگیری دەکەم،بەڵام ،دەکرێت ئەم سەرنجانە بخرێتەڕو: ۱_ هێندەی تر ئەو ڕاستیە تۆخ دەکاتەوە،لەم هەرێمەدا بڕیار بەبێ لێکۆڵینەوە دەدرێت و میزاج ڕۆڵی سەرەکی تێداهەیە،بڕیاری بە ئینگلیزیکردنی بابەتەکانی زانست و بیرکاری قۆناغی بنەڕەتی،لە کۆنگرەی پەروەردەیی ئایاری ۲٠۱٥ درا،بەشی زۆر ئەوکەسانەی ئێستالەوەزارەتن و لەکۆبونەوەی ۲٠۱۹/۸/۱۹ بەشداربون،ئەوکاتیش هەرکەرتی پەروەردەبون و ئەندامی کۆنگرەبون،ئەوکات،بۆلەگەڵی بون؟ئێستا بۆ هەڵی دەوەشێننەوە؟ بەدڵنیایی نە ئەو کات بڕیارەکە دراسەکراوبو،نە ئێستاش،کە هەڵیان وەشاندەوە،چونکە تەنیا چل ڕۆژە وەزیری نوێ دەست بەکاربوە،ئایا لەم ماوەدا ئەم بڕیارە چۆن گەڵاڵەبو؟ئەمە دەیسلمێنێت،وردبونەوەو وتووێژی زانستی لە بڕیارەکانی وەزارەتدا زۆر لاوازە. بەپێی زانیاری بەندە،ئەوکات پێشنیازی لەو جۆرەکراوە،لەبری بەئینگلیزی خوێندن تەنیا زاراوەکان فێربکرێن،بەڵام پێشنیازەکە وەرنەگیراوە. ۲_ئەگەر دەڵێن،زەمینەی بۆ نەڕەخسێنراوە و مامۆستای پێویست نیە و بۆی دابین نەکراوەو لەڕوی نەتەوایەتی و زمانی دایکەوە زیانی گەیاندوە،ئەی بۆ پێش ئەم بڕیارە،ئەم بابەتانە نەخرانەڕو؟دڵنیام دڵسۆزانی پەروەردە ئەم کەموکورتی و مەترسیانەیان،بە وەزارەت و بەرپرسانی پەروەردە گەیاندوە،ئەی بۆ گوێیان لێ نەگیراوە ؟! واتە،نەئەو کات ڕونکرایەوە،لەبەرچی ئەو بڕیارە درا،نە ئێستاش ڕونکرایەوە،لەبەرچی و بۆچی بڕیارەکە ڕاگیرا؟ ۳_ ساڵانە نزیکەی ۱۳ ملێۆن دۆلار بەچاپی کتێب دەدرێت،چونکە تائێستا وەزارەت چاپخانەی خۆی نیە،کە دەتوانێت ،بە نزیکەی ٤٠ملێۆن دۆلار دابمەزرێنێت،بۆناکرێت؟ وەڵامەکەی لاحکومەتە؟لەکاتێکدا تاساڵی ۲٠۱٤ ساڵان لە نێوان۲٥_٤٠ ملێۆن دۆلار بەچاپی کتێب دراوە! پرسیارەکە ئەوەیە ،ئاخۆ چەند پارە،لە چاپکردنی کتێبی بابەتەکانی بیرکاری و زانستدا بەهەدەردرا؟ پێویستە ئەم بابەتە بکرێتە سەرەتای ئەوەی،لەمەودوا هیچ بڕیارێک ،بەبێ توێژینەوەی وردو هەڵسەنگاندنی لایەنی ئەرێنی و نەرێنی و ئاکامی بڕیارەکان نەدرێت،پێویستە پرۆسەی وردی گەڵاڵەکردنی بڕیار هەبێت ومیزاجی کەسی ڕۆڵی نەبێت.