ئاریان فەرەج    حەفتا ساڵ لەمەوبەر (ئیرنیست یانینگ) وەزیری دادی سەردەمی حوكمی نازی لە داداگای نۆرمبۆرگ و لەبەردەم تاوانی هۆلۆكۆستی جووەكاندا گووتی: ئەگەر عەدالەت هەبوایە، دەبوا هاوشانی ئێمەی نازی، حكومەتەكانی ئەمریكا و ئینگلیز و تەواوی رۆژئاواش لە قەفەسدا بوونایە، چونكە ئەوان بوون لەسەرەتاوە لە مەترسییەكانی نازیزم و بەرنامەی خەتەرناكی هیتلەر بۆ سەر بەشەریەت چاویان پۆشی و دەنگییان نەكرد تەنها لەبەر ئەوەی هیتلەر دژی كۆمۆنیزم بوو، پڕچەك و بەهێزیان كرد ورێگەیاندا پەل بهاوێ، هەر ئەو چاوپۆشین وهەلپەرستییە دواجار گەیشت بە هۆلۆكۆست وجینۆسایدی شەش ملیۆن ئینسان، خۆ ئەگەر هیتلەر پەلاماری خۆیانی نەدایە، هەرگیز لەسەر هۆلۆكۆست بەرەنگاری نەدەبوونەوە.  چل ساڵ لەمەوبەر، هاوشێوەی نازیزم، بەعسیزم هەراش بوو، هەر خودی ئەو دەوڵەتانە لە مەترسیی بەعسیزم و سەرەتای تاوانەكانی، چاویان پۆشی و بۆیان پۆشی و بەهێز و پرچەكیان كرد تەنها لەبەر ئەوەی دەروازەی رۆژهەڵاتی لە مەترسیی تەشەنەی ئینقلابی ئێران بۆ دەپاراستن، هەر ئەو چاوپۆشین و بۆپۆشینە دواجار گەیشتە ئەنفال و جینۆساید، خۆ ئەگەر بەعس پەلاماری كوەیتی نەدابا و بەرژەوەندییەكانی ئەوانی نەخستبایە خەتەر، رەنگە هەرگیز لەسەر جینۆساید بەرەنگاری نەبونایەتەوە.  ئەنفال بۆنەیەك نییە بۆ كڕوزانەوە و راكێشانی سۆزو بەزەیی جیهان بۆ مەرگەساتی كورد، جیهان بەرژەوەندی بەڕێوەی دەبات نەك بەها و مۆڕاڵ وبەزەیی. هیچ میللەتێك بە پشتی بەهاكانی مرۆڤایەتی و ئیدیعاكانی مافی مرۆڤ ناتوانێ خۆی بپارێزێ، ئەوانەی بە درەنگەوە سەدامیان بە بەهانەی جینۆساید و ئەنفال لەناوبرد، هەر خۆیان لە ریفراندۆمدا ئیرادە و دەنگیان ئەنفال كردین. جووەكان دوای هۆلۆكۆست هەموو توانایان یەكنەخستبایە و نەبونایەتە خاوەن دەوڵەت و سەروەری و چەك و ئابوریی بەهێز، دەمێك بوو جارێكی دیكە فڕێدرابوونە دەریاوە. گەلی بێ دەوڵەت پارێزراو نییە و نابێ.  ئەنفال و یادی ئەنفال بۆنەیەكە بۆ بیركردنەوەی قووڵ لە خۆپاراستن و بەدەستهێنانی تەدارەكی خودپارێزی، بۆنەیەكە بۆ پێداگیری لەسەر ئەو حەقیقەتەی كە تا نەبینە دەوڵەت، مەلۆتكەیەكی روتەڵەی بەردەم رەشەبای ژەهراوی سەحرایەكی بێ ئامانین. نەپارێزراوین و لە مەترسیداین.  

 د. شۆڕش حاجی     سی‌و یەک ساڵ لەمەوپێش حکومەتی عیراق گەورەترین تاوانی بەرامبەر گەلی کورد لە کوردستانی عیراق ئەنجامداو ئەو تاوانەی ناونا ئەنفال. ئەنفال بریتی بو لە جێبەجێکردنی بەرنامەی حیزبی بەعس بەرامبەر نەتەوەی  کورد. نەخشەی ئەنفال  لە زنجیرەیەک ئۆپەراسیۆنی سەربازیدا بەرجەستە بو، کە لەلایەن هێزە چەکدارەکانی عیراقەوە ( سوپاو جاش‌و جەیشی شەعبی‌و ئەمن‌و ئیستیخبارات) کرایە سەر تێکڕای ناوچەو گوندەکانی کوردستانی عیراق بە مەبەستی لەناوبردنی گوندنشینەکان‌. ئەنفال بە هەشت قۆناغ تەواو کراو ١٩٧ رۆژی خایاند. لە کارەساتی ئەنفالدا دەیان هەزار ژن‌و منداڵ‌و پیاو کوژران‌و زیاتر لە ٣٢٠٠ گوند وێران کران‌و هەمو سامانی گوندنشینەکان تاڵان کرا. ئەنفال هەمو گوندو ناوچەکانی کوردستانی عیراقی گرتەوە.  هێزەکانی عیراق پەلاماری گەرمیان‌و کوێستانیان دا. لە پێدەشتەکانی گەرمیان‌و شارەزورو شوان‌و ساڵەیی‌و قەراج‌و کەندیناوەو بەڕانەتی‌یەوە تا لوتکە چیاکانی هەورامان‌و ژیلوان‌و قەندیل‌و کارۆخ‌و هەڵگوردو گاراو سرت‌و مەتین بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتن. پلانی حیزبی بەعس لەناوبردنی گەلی کورد بو بە گشتی، بۆیە هیچ جیاوازییەکی لە نێوان چین‌و توێژو هۆزو تیرەو عەشیرەت‌و ناوچەکانی کوردستان نەکردو هەمان سیاسەتی بەرامبەر هەموان وەک یەک پەیڕەو کرد. سۆران‌و کرمانج، جوتیارو ئاغا، شێخ‌و مسکێن، داراو نەدار لەلایەن هێزەکانی بەعسەوە قەتلوعام کران. لە کۆتایی قۆناغی هەشتی ئەنفال هیچ گوندێک بەپێوە نەماو هەمو گوندنشینەکانی کوردستانی عیراق یان کوژران یان لە زیندان بون یاخود دەربەدەر بوبون. بەڵام وێرای ئەو کارەساتە گەورەیە ئیرادەی گەلی کورد نەشکاو جوڵانەوەی رزگاریخوازی کورد کۆتایی نەهات. بە پێچەوانەوە، سەرەڕای جەورو ستەمی دەسەڵاتی بەعس هەستی کوردایەتی‌ بەهێزتر بوو ئاڵای ناسیۆنالیزمی کوردی بە بەرزی مایەوە. دو ساڵ دوای ئەنفال گەلی کورد بە یەکگرتویی‌ هەلێکی مێژویی قۆستەوەو توانی راپەڕین ئەنجام بداو تێکڕای کوردستانی عیراق لە دەسەڵاتی حیزبی بەعس پاک کرایەوە. هەمو ئەو قوربانی‌و خوێن رژانەی ئەنفال‌ بۆ ئەوە بو کوردستان سەربەخۆ‌و کورد ئازاد بێ. بەڵام سی‌و یەک ساڵ دوای ئەو هەمو قوربانی‌و روبارە خوێنە هێشتا گەلی کورد لە کوردستانی عیراق بە هەمو ئامانجەکانی نەگەیشتوەو کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال بەری رەنج‌و قوربانی ئازیزەکانیان نەدیوە. هێشتا بەشێکی زۆری خاکی کوردستانی عیراق لەژێر دەسەڵاتی کوردا نیە؛ هێشتا خاوەنی هێزی پێشمەرگەی نیشتیمانی‌و میدیای نیشتیمانی‌و دادگای سەربەخۆ نین؛ هێشتا نەوەکانی ئەنفال‌و راپەڕین ژیانو گوزەرانێکی شایستەیان نیە؛ هێشتا رۆڵەکانمان لەسەر بیرورای جیاواز توشی لێپرسینەوەو سزا دەبنەوە؛ هێشتا مەترسی دوبارە بونەوەی ئەنفال بە شێوازی ترو لەسەر دەستی دوژمن‌و ناحەزانی کورد لە ئارادایە. بێگومان هەمو ئەمانەش لە ئەستۆی حیزبە دەسەڵاتدارەکانی کوردستانە. ئێستا بەم بۆنەیەوەو لەم قۆناغە هەستیارەی گەلەکەمان پێیدا تێدەپەڕێ ئەرکی هەمو هێزە سیاسییەکانی کوردستانە، هەر یەکەو بەپێی قەبارەو کاریگەری خۆی، بەرپرسیارانە روبەڕوی ئاڵنگارییەکانی بەردەم گەلەکەمان ببنەوە. ئەمەش بەوە دەکرێ کە راستگۆ بن لەگەڵ هاوڵاتیانی کوردستان سەبارەت بەو پەیام‌و بەڵێنانەی بە خەڵکی کوردستانیان داوە. ئەرک‌و بەرپرسیاریێتی ئەوانە کە ئێستاو ئایندەیەکی گەش بۆ خەڵکی کوردستان دابین بکەن. گەر ئاوڕێک لە مێژو بدەینەوە دەبینین کە زۆربەی گەلانی دنیا بە قوربانی زۆر کەمتر لەوەی گەلی کورد داویەتی ئامانجی زۆر گەورەتریان بەدەستهێناوە.  

پەیكار عوسمان  سەرۆکە دیکتاتۆرەکان ئەڕۆخێن و مەلیکە دیکتاتۆرەکان مێش میوانیان نیە!  ئەمەش تەنیا هی پشتیوانی دەرەکی نیە، خۆ موبارەکیش پشتیوانی دەرەکی هەبوو.. تەنیا نەوت و دەوڵەمەندیش نیە، خۆ ئوردون و مەغریب فەقیرن.. تەنیا موئامەرەی دەرەکی و موخابەراتییش نیە، خۆ قەتەریش موئامەرەی لەسەربوو.. هۆکاری هەرە سەرەکی کەوتنی سەرۆکەکان و نەکەوتنی پاشاکان، ئەوەیە کە سەرۆکەکان بێ ئەوەی بزانن، زهنی خەڵکیان ئامادەکردوە بۆ هەڵگەڕانەوە، بەڵام لە وڵاتە مەلەکییەکاندا، زهنی خەڵك بۆ مانەوەو بەردەوامبوونی دۆخەکەیە. ١- سەرۆکەکان بە کودەتای "شۆڕشێنراو" هاتوون، شۆڕشێکی ڕاستەقینە ڕووی نەداوە، بەڵام هەر لەڕۆژی یەکەمەوە، بەردەوام خەڵك شەحن ئەکەن بە باس و پیاهەڵدانی شۆڕش، ئیتر خەڵکیش لەلاشعوردا هەمیشە ئامادەیە بۆ هەڵگەڕانەوەیەكی لەو بابەتە کە وائەزانێ شۆڕشە! بەڵام خەڵکی ژێر حوکمی پاشا، پێشتر قاننەدراوە بە باسی شۆڕش و کودەتا، بۆیە دەرونیشی ئامادەنیە بۆ شتێکی وا. ٢- حوکمی عەسکەر لە زهنی خەڵکا قۆناغێکی ئینتیقالییەو خەڵك هەمیشە چاوەڕێ ی گواستنەوەیە ئەگەرچی دەیان ساڵیشی پێبچێت! بەڵام لە دەسەڵاتی مەلەکیدا خەڵك ئەو چاوەڕوانییەی نیەو هەستئەکا لە قۆناغێکی جێگیردایە نەك گواستنەوە. ٣- مەلیکەکان ڕاستگۆترن و کەمتر درۆی دیموکراسی لەگەڵ خەڵك ئەکەن، بەڵام سەرۆکەکان لەو هەڵبژاردنانەت بۆئەکەن کە خۆیان سەرو نەوەتی دەنگەکانی تێدا ئەهێنن!! لای مەلیکەکان ئەسڵەن هەڵبژاردن نیە، هەشبێ بۆ خوارخۆیەتی و پەیوەندییەکی بە عەرشی ئەوەوەنیە، ئیتر خەڵکیش ناکەونە خەیاڵی دەساودەس..  بەڵام هەڵبژاردنی سەرۆکەکان بەحساب بۆ کورسی ئەوانەو ئەوان بەدرۆشەوەبێ هەرخۆیان چەنساڵ جارێك خەڵك ئەخەنە سەر خەیاڵی دەساودەسکردن! ٤- شیعاری مەلیکەکان (خوا، مەلیك، وەتەنە) باسێکی گەل لەئارادا نیە، بەڵام سەرۆکەکان هەموو شتێك بەناوی گەلەوە ئەکەن و سەری زمان و بنی زمانیان گەلە، ئەم درۆ گەورەیەش لەلایەك ڕقی خەڵك ئەستورئەکا، لەلایەکیش ئەم "حوکمی گەلە"، ئەگەر نەشچێتە هۆشیاری خەڵکەوە، ئەچێتە لاشعوریانەوەو هەمیشە ئامادەن بە فیکەیەك بۆی بێنە سەرجادە! بەڵام خەڵکی وڵاتە مەلەکییەکان، لە یادەوەرییاندا حوکمی گەل ئامادەنیە، بۆیە ناشبێتە پاڵنەری جوڵەیان. ٥- سەرۆکەکان عەسکەرو کودەتاچین و مناڵی شەڕعی توندوتیژین بۆیە کەڵبەو نینۆکیان هەمیشە دیارە.. بەڵام مەلیکەکان چونکە لە عەسکەرو کودەتاوە نەهاتوون، ئیتر توندوتیژی و عەسکەرتاریەت هەرهەیە، بەڵام سیمانیە. ٦- مەلیکەکان شەرعیەتی تەوریسیان هەیەو سەرۆکەکان شەرعیەتی شۆڕش، بۆیە تەوریس بۆیەکەمیان حاڵەتێکی زۆرئاساییە کە ڕووئەداو خەڵك ئاهەنگ ئەگێڕن، بەڵام لە دووەمیاندا تەوریس شتێکی نەخوازراوەو خەڵك بۆیان هەزمناکرێ و ئەکەونە بیری یاخیبوون. ٧- سەرۆکەکان تەنیا شەرعیەتی هێزیان هەیە، بەڵام مەلیکەکان شەرعیەتی کولتوریش! کۆمەڵگای عەرەبی بە تەبیعەت قەبەلییەو شێخی قەبیلە خیلافێکی لەسەرنیەو کەس خۆی موقاڕەنە ناکات پێ ی، کاتێکیش قەبیلە ئەبێ بە دەوڵەت، ئاسایی شێخ ئەبێ بە مەلیك و بەلای خەڵکەوە هیچ شتێکی نائاسایی ڕووینەداوە! بەڵام کاتێ هێز ئەتکا بە سەرۆك، خەڵک تەنیا لەترسی هێزەکەیە ئەمە قبوڵئەکەن، ئەگین لە ناخەوەو بە عەقڵیەتی قەبەلی، ئەمە قبوڵکراونیەو ئەوان تۆ بەسەرتر لە خۆیان نازانن. ئەمەیە وایکردوە خەڵکی لیبیا زۆرتر پڕبن لە قەزافی و خەڵکی مەغریب کەمتر پڕبن لە مەلیك، لەکاتێکا لیبییەکان خۆشتریش ئەژیان! ٨- مەلیکەکان دەسکەوتیان هەبووە، بەڵام سەرۆکەکان لەبری دەسکەوت وەهمی دەسکەوتیان لای گەل دروستکردوە! مەسەلەن کاتێ ناسرو ئەفسەران لە میسر شۆڕشیانکرد، ئیمارات سەحرایەکی ڕووتبوو، ئێستا ئیمارات پشکنین لە بۆشایی ئاسماندا ئەکاو میسرییەکانیش لەهەمان دۆخی ئەوکاتەدان ئەگەر خراپتریش نەبن، کەچی هەمیشە لەو وەهمەدان کە خلیجییەکان کەرن و ئەوان عاقڵن! خولاسە ئەگەرچی ئەمانیش هەر زبڵ و ستەمکارن و کاتیشیان هەر دێ، بەڵام مەلیکە دیکتاتۆرەکان کەمتر ڕق و توندوتیژییان بڵاوکردەوەو کەمتر دنیایان ناشرینکرد، بەراورد بە سەرۆکە دیکتاتۆرەکان، چونکە مەلیکەکان وەڵامدەرەوەی واقعی کۆمەڵگای قەبەلی بوون و درۆو دەلەسەو شیعارات و شتی زیادەی موزەییەفیان لە کۆمەلگا بارنەکرد، بۆیە خۆشیان کەمتر بارن بەسەر کۆمەڵگاوە! کێشەی ئەم ناوچەیەش ئەونەی کە دیموکراسی موزەییەفە، ئەونە دیکتاتۆریەت نیە، هیچ بەقەت (کۆکردنەوەی دیموکراسی لە هەڵبژاردندا) ئەم ناوچەیەی سەرگەردان نەکردوە! کە ئەڵێم نموزەجی عەسکەر، کە هی نیو سەدە لەمەوپێش و لێکەوتەی دووجەمسەریی و شەڕی ساردە.. فەشەلی هێناوە، مەبەست ئەوەنیە بگەڕێینەوە بۆ سەدەیەك لەمەوپێش و مەلەکیەتی لێکەوتەی جەنگی جیهانی یەکەم! بەڵکو ئێمە ئەبێ بەپێی ئێستای خۆمان، نموزەجی خۆمان دروستبکەین(وەك ڕۆژئاوای کوردستان) نەك لاسایکردنەوەیەکی درۆزنانەی هەڵبژاردن و دیموکراسی غەرب. ناکرێ چاوەڕێبین کۆمەڵێ حیزبی نادیموکرات، بە هەڵبژاردن کوردستانمان بۆ بکەن بە وڵاتێکی دیموکرات! سەیرکە کۆنترین و نوێترین حیزبی تۆ، کە حەفتا ساڵیان بەینە، لەوەدا فەرقیان نیە، کە تۆ تیایاندا ناتوانی ببیت بە کەسی یەکەم! دەی ئەمانە چی بۆ دیموکراسی ئیزافەئەکەن؟ دیموکراسی کارتۆنیی حیزبی شەخست بۆ دروست ئەکا، کە دواتر ئەبێ بە حیزبی خێزان و بنەماڵە، چونکە هەموو موڵکێکی تایبەت ئەچێ بۆ وەرەسە..  وەك ئەوانەی لوبنان و کوردستان (حیزبی جونبوڵات و جومەییل و جەعجەع و مێشێل عۆن.. حیزبی بارزانی و تاڵەبانی و نەوشیروان و شاسوارو کاکە حەمە..) ڕۆشنبیریش زۆر دڵی بەم فرەحیزبییە خۆشە، لەکاتێکا هەریەك لەم حیزبانە قەبیلەیەکی سیاسین و تۆ وەکچۆن لە خێلدا ناتوانی مونافەسەی شێخی قەبیلە بکەیت، لە حیزبیشا ناتوانی مونافەسەی شێخی حیزب بکەیت! یەك ملیۆن حیزبت هەبێ، کە هەمووی ڕابیتەی خوێن بیگێڕێ، فرەیی وا ناچێتە خزمەت دیموکراسیی، دیموکراسی لە تێپەڕاندنی ڕابیتەی خوێنەوە دەستپێئەکا. ڕابیتەی خوێن، قۆناغی نابیرکردنەوەی ئینسانە، تۆ کە دێیتە کۆمەڵگاوە، بێ هیچ بیرکردنەوەو عەزێتێك لەسەر ڕابیتەی خوێنیت و ئەو شتانەت بەدەستهێناوە کە خوێن بۆتی ئەهێنێت. کاری عەقڵ سەرخستنی مرۆڤە بۆ قۆناغی دوای خوێن و بۆ بەدەستهێنانی ئەو شتانەی کە بە خوێن بەدەستنایەن. کاری ڕۆشبیر ئەوەیە بمانبا بۆ قۆناغی عەقڵ، نەك ئەوەی خۆی مشەخۆری سەر قۆناغی خوێن بێت.

 بێستون ژاڵەیی بەڕەهایی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هیچ میللەت وگروپێك نیە وەك كورد ڕووبەڕووی جینۆساید وقڕكردن بووبێتەوە و بەو بێباكی ودەستەوەستانیە مامەڵەی لەگەڵ كۆست وپرۆسەی لەناوبردنی خۆیدا كردبێت ، ئەنفال كە جینۆسایدێكی بێ‌ وێنەی نیوسەدەی ڕابردووی مێژووی جیهانە ، تیایدا لەڕیوایەتە ڕەسمیە كوردیەكەدا لەچەند مانگی ساڵی 1988 دا  182000 ئینسانی سڤیل لە گوند وئاوەدانیەكانی زێدیانەوە كۆكرانەوە و گوزرانەوە بۆ تونەكانی مەرگ لە بیابانەكانی باشووری عیراق و بەكۆمەڵ زیندەبەچاڵ كران ، ئەم تاوانە دەبوو سەراپا دنیای كوردی بگۆڕێت و ببێتە خاڵی جیاكەرەوەی هەموو مێژووی كورد ، كورد دەبوو لەدوای ئەنفالەوە نەتەوەیەكی جیاوازتر بێ‌ و دید وتێڕوانینی خۆی بۆ خۆی و بوون وبەردەوامی ومانەوە و وبەرژەوەندیەكانی بگۆڕێ‌ ، كورد دەبوو بەتەوزیفی ئەنفال خۆی دروست كاتەوە وداڕێژێتەوە و مامەڵەی جیاواز لەگەڵ خۆی و دەوروبەری وداگیركەرانی ودونیاشدا بكات ، بەڵام ئەم نەتەوە سەیرە "كە هەقیشە بەهۆی تێنەگەیشتن لە ئەنفالەوە گومان بكەی لەوەی هەر نەتەوە بێت !"لەدوای ئەم سەدمە  هەڕۆژێنەرو و بومەلەرزە كاولكەرەوە نەك هەر نەبووە بونەوەرێكی تر ، بەڵكو گەڕایەوە بۆ خووەكانی شیری خۆكوژی وتۆوی یەكتربڕینەوە ویەكترسڕینەوە ، هێشتا بیابانە بێڕەحم و لماویەكانی عەرەبستان لاشەی ئەنفالكراوەكانی نەخواردبوو ، كە كورد لەباشووری دوای ڕاپەڕینی بەهاری 1991 بەربوونەوە گیانی یەكتر و بەهەناسەی ئەنفالاوی بڕینەوەی تۆرم وتۆو و دەرهێنانی ڕیشە وڕەچەڵەكی یەكدی یەكتریان دەكوشت ، لەو ساڵانەی دوای ڕاپەڕیندا حیزبەكوردیەكان سەدان شكڵ وشێوەیان لە ئەنفالی بچوك بچوك لە دژی یەكتر پیادەكرد و لەسەر چەند كەپك وكڵاوەی شاخێ‌ هەزاران كوڕی كوردیان بە كوشت دا ، هیچ ڕەفتارێكی ئەو ساڵانە وتائێستای ئەحزابی كوردی وسیاسی وفەرماندەكانی كورد لە هی نەتەوەیەكی ئەنفالدیدە ناچێ‌ كە بڕیاری دابێ‌ مومارەسەی ئەنفال وسڕینەوە وجینۆساید ولەناوبردن جێ‌ بهێڵێت و مۆزەخانەی بۆ بكاتەوە  ! لەم نێوانەشدا سەیر ئەوەیە كە هەندێك توێژەر وئەكادیمی كورد دەكۆشن ڕووەكانی لەیەكچوون لەنێوان ئەنفال وهۆلۆكۆست یا فڕنەكانی غازی خنكاندنی جووەكاندا بدۆزنەوە ! كە تێگەیشتنی جوو لە هۆلۆكۆست وحاڵی نەبوونی كورد لە ئەنفال لە هیچ ڕوویەكەوە قابیلی بەراورد نین ، جا بۆ دەرخستنی ئەم ڕاستیەش بەكورتی دەربارەی تەوزیفی جولەكانەی هۆلۆكۆست و ڕۆڵی پیشەسازی هۆلۆكۆست لەبیناكردن وبەهێزكردنی دەوڵەتی ئیسرائیلدا هەندێك زانیاری دەخەینە ڕوو   ، ئەڵبەتە پاساوی هیتلەر بۆ لەناوبردنی جولەكە بەشێكی پەیوەست بوو بەوەی كە ئەوان بوونەتە هۆی دۆڕاندنی ئەڵمانەكان لەجەنگی جیهانی یەكەمدا ، ئەمە لەئەنفالیشدا هاوشێوەی ڕقی كەڵەكەبووی سەدام وسەرانی ڕژێمەكەیەتی لە گوندنشینانی كورد ، هیتلەر لەهەڵمەتەكانی كۆمەڵكوژی جولەكە و قەرەج وهاوڕەگەزبازەكاندا بە دەیان هەزاری لێ‌ كۆكوژ كردن ، وبەناوبانگترین تەكنیكی كوشتنی ئەڵمانیای نازی هیتلەریش خنكاندنی قوربانیان بوو لە فڕنەكانی غازی سەربازگەكانی ئەشكەنجەدا ، كە گرنگترینیان سەربازگەی ئۆشفیتز بوو لە پۆڵەندا كە لەنێوان ساڵانی 1940 و 1942 دا زیاتر لە یەك ملیۆن جووی تێدا كوژران ، هەموو ئەو جوانەی كە لەلایەن ئەڵمانیای نازیەوە كوژران گەیشتنە 6000000 شەش ملیۆن جوی ئەوروپی ، لەپاڵ 5000000پێنج ملیۆن غەیرە جووشدا كە هەموویان لەو 5 ساڵەی دەورانی جەنگی جیهانی دووەمدا لە 1940 بۆ 1945 لەناوبران ، ئەم كۆمەڵكوژیانە بە هۆلۆكۆست یا تونی مەرگی جوولەكە دەناسرێن ، هەرچەندە زۆر توێژەری جدی لە خۆرئاوا گومان لە ژمارەی قوربانیەكان دەكەن و دەڵێن ئەوان لە جیاتی چەند ملیۆن تەنیا چەند سەد هەزارێكن وهی تریش هۆلۆكۆست بە ئەفسانە وبەرهەمی پیشەسازی درۆ و فریودانی زایۆنیزمی جیهانی دەزانێ‌! هەرچۆنێك بێت لەدوای جەنگ وبەشوێن ڕێكەوتن نامەكانی پۆتسدام 1945 و ڕێكەوتن نامەی ئاشتی 1947 دا دەوڵەتانی میحوەر ئیلزام كران بە قەرەبووكردنەوەی دەوڵەتانی زیانلێكەوتووی جەنگەكە وەك پۆڵەندا ویونان وجولەكەكانی هەموو دنیا ، كەتا ئەو كاتە ئەوانیش وەك كورد دەوڵەتێكیان نەبوو ، بەڵام گەورەترین دەسكەوتی جوو لە هۆلۆكۆست دروستكردنی دەوڵەتی جولەكە بوو لە" زەوی میعاد"واتە فەلەستین ، نیشتەجێكردنی پاشماوەی قوربانیان لە نیشتمانێكی یەهودیدا بەشێك بوو لەوەڵامدانەوەی "هاواری ویژدان "ی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ تاوانی هۆلۆكۆست ، هەر بۆیە دیڤید بن گۆریۆن یەكەم سەرۆك وەزیران ودامەزرێنەری دەوڵەتی ئیسرائیل لە قەرەبووكردنەوەی جووەكاندا هەر بە نیشتەجێكراوانی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە نەوەستا وقەرەبووی بۆ جووەكانی مەغریب وجەزائیریش وەرگرت ، كەواتە ئەو كۆستە مێژووییە هەر لە ڕێوە جووەكانی كردە خاوەن دەوڵەت . بەڵام لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جولەكە هەر بە دروستكردنی دەوڵەت دەسبەرداری هۆلۆكۆست بوون ؟ وەڵامی ئەمە لەسەر وەستانی ناوێ‌ كە نەخێرە . بەماوەیەكی كەم دوای دروست بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل ، ئەم دەوڵەتە تازەیە كە وەك وتمان بەرهەمی هۆلۆكۆستە ڕێكەوتن نامەی لۆكسمبۆرگی لەگەڵ ئەڵمانیادا ئیمزاكرد  ، هەر لەگەڵ ئیمزاكردنی ڕێكەوتن نامەكەدا ئیسرائیل 822 ملیۆن دۆلاری لە ئەڵمانیا وەرگرت و لەوە بەدوواش لە 14 ساڵدا ئەڵمانیای خۆرئاوا 3 ملیار ماركی لەدرێژەی قەرەبووكردنەوەی هۆلۆكۆستدا دایە دەوڵەتی ئیسرائیل ، ئەم قەرەبووانە بۆ 1300 لایەنی فەرمی وحكومی ئیسرائیل خەرجكرا و ژێرخانی دەوڵەتی پێ‌ دروست كرا ، بەڵام وەك ناحۆم گۆڵدمان سەرۆكی كۆنگرەی یەهودی وسەرۆكی ڕێكخراوی زایۆنیزمی جیهانی و ئەندازیاری ڕێكەوتنەكانی قەرەبووكردنەوەی ئیسرائیل لەلایەن ئەڵمانیاوە دانی پێدانا" قەرەبووكردنەوەكان بۆ دروستكردنی ژێرخانی دەوڵەتێك بەكارهاتن كە لەكاتی تاوانەكەدا بوونی نەبووە" دەلیلێكی ئەم قسەیەی گۆڵدمانیش ئەوەبوو كە لەناو قەرەبووە ئەڵمانیەكاندا بۆ ئیسرائیل 4 كەشتی ژێردەریایی ئەتۆمیش هەبوون ! دوای ئەمەش لەساڵی 2007 و لەكاتێكدا باری دارایی دەوڵەتی ئەڵمانیا تەواو لەژێر ئەم قەرەبووكردنەوە بێ‌ كۆتاییەدا قورس بوو بوو ،ئەڵمانیا بە فەرمی ناڕەزایەتی وبێزاری دەربڕی ،ئەمەش ئیسرائیلی توڕەكرد ویەكسەر ڕۆنی بار ئۆن وەزیری دارایی ئەودەمی ئیسرائیل هاتە سەر خەت و وتی "ئەڵمانیا دەبێ‌ بزانێ‌ هەموو سەرمایەی ئەڵمانیا قەرەبووی قوربانیانی هۆلۆكۆستی پێ‌ ناكرێتەوە و ئێمە بەم ڕێگایەدا بەردەوام ئەبین " هەر بەم ڕێگایەدا چاوەڕێ‌ دەكرێت لەچەند ساڵی داهاتوودا كۆی ئەو قەرەبووانەی ئیسرائیل لە ئەڵمانیای وەرگرتووە بگاتە 100 ملیار دۆلار .  ئیسرائیل هەر بەقەرەبووی مادی كاری لەسەر هۆلۆكۆست نەكردووە، بەڵكو یەكێك لەحەرامە گەورەكان لای زایۆنیزمی جیهانی ئینكاركردن یا گومان كردنە لە تونی مەرگی جولەكە یا"مەحرەقەی یەهودی " ، هەر بۆیە جولەكە لەڕێی لۆبیكردنەوە كۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەكگرتووەكانیان ناچاركرد لە خولی 62 یدا و بێ دەنگدان وبەتەزكیە لەبڕیارێكدا هەر گومانكردنێكی لەهۆلۆكۆست بەتاوانێكی جیهانی ناساندووە ، تا كار گەیشتە ئەوەی بەم ڕێگایەدا نووسەر وفەیلەسوفێكی وەك ڕۆجیە گارودی لەسەر كتێبی (ئەفسانەی دامەزرێنەری سیاسەتەكانی ئیسرائیل )تەنیا بە گومان كردن لە تەكنیكی تاوانەكە و ژمارەی قوربانیانی كەوتە بەر نەعلەتی جولەكەی جیهانی و تەخوین كرا و هەموو كەناڵە میدیاییەكان بایكۆتیان كرد و دادگایی وزیندانی كرا ، یامێژوو نووسی فەرەنسی ڕۆبێر فۆریسۆن كە دوایی نووسینی كتێبەكەی "درۆی مەحرەقەی یەهودی" كەوتە بەر پەلاماری هەمەلایەنە و لەزانكۆ دەركرا و لەماڵەكەی خۆیدا بەزۆرمانەوەی بەسەردا سەپێنرا تا مرد ، وەك قەشە میشێل لیۆلۆنگ ی هاوڕێی وتی "ئەم پیاوە هەر بە زیندووی نێژرا" ،  لەسەر ئەو دۆخەی كەبەسەر فۆریسۆن هێنرا پیاوێكی وەك نوام چۆمسكی تەنیا لەبەر ئەوەی یاداشتێكی ناڕەزایی لەدژی ئەو جۆرە رەفتاركردنە ئیمزاكردبوو ، ئەمیش كەوتە بەر هێرشی جولەكەی جیهانی وبەدژایەتی سامی تۆمەتباركرا , هەرچەندە چۆمسكی باوەڕی تەواوی بەمەحرەقەی یەهودی هەیە و دژی ئینكاركردن وگومان لێكردنیەتی .  ئەڵبەتە ئیسرائیل هەر لە ڕەهەندی قەرەبووكردنەوەوە كاری لەسەر هۆلۆكۆست نەكردووە وتەوزیفی نەكردووە ، بەڵكو هۆلۆكۆست چەكێكی سیاسی لەسەر پێ‌ وهەمیشە ئامادەیە كە سیاسیە جووەكان وەك خەنجەری هەموو ململانێ‌ وڕوبەڕوبوونەوە سیاسیەكان هەڵی ئەكێشن ، بەنمونەش لەكۆنگرەی زایۆنیزمی جیهانیدا كە خرابویە رۆژی یادكردنەوەی سەرەتای ساڵی 2019 ی هۆلۆكۆست ، لەمۆنۆمێنت ومۆزەخانەی گەورەی هۆلۆكۆست لە قودسی خۆرئاوا بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل كە كوڕی گەورەمێژوونووسێكی جولەكەیە ، هەمووانی تووشی شۆك كرد كاتێك وتی "لەكاتی تاوانەكەدا هیتلەر ویستی جووەكان لە ئەوروپا دوورخاتەوە ،بەڵام حاجی ئەمین حسەینی موفتی قودس پێی وت ئەمانە ڕەگەزێكی پیسن وبەوجۆرە لەكۆڵ نابنەوە ، بۆیە بیان سوتێنە وبیانخنكێنە" ئەوەی سەیرە ئیسرائیل ئەوە نزیكەی 70 ساڵە بە وەرگرتنی قەرەبوو بڕستی لەدەوڵەتی ئەڵمانیا بڕیوە ، بەڵام لەپڕدا لەبەرئەوەی لەگەڵ فەلەستینیەكان لەجەنگ وململانێدایە و وەك كارتێكی فشار بۆ سەوداومامەڵەی "سەفقەی سەدە" خەریكە ئەستۆی ئەڵمانەكان لەهۆلۆكۆست پاك دەكاتەوە وهەمووی دەئاڵێنێتە ملی فەلەستینیەكان . بەڵام سەمەرەیەكی تری ئەم كەیسە ئەوەیە كە ئەوەڵین كەسێك وەڵامی نەتەنیاهۆ ئەداتەوە لەسەر ئەم لێدوانەی ئەنگێلا مێركلی ڕاوێژكاری ئەڵمانیایە كە لە وەڵامدا بەتەنیاهۆ وتی "هیچ هۆكارێك نیە بۆ ئەوەی مێژوو بشێوینین وقسەی تر بكەین ،ئێمە بەرپرسیارێتی خۆمان لە هۆلۆكۆست هەڵگرتووە" وێنەیەكی تری تەوزیفی سیاسی هۆلۆكۆست كاتێك بوو ،كە پۆڵەندا پرۆژەی بڕیارێكی لەپەرلەمان تێپەڕاند كە هەر تۆمەتباركردنێكی پۆڵەندا وهاوڵاتیانی لەتێوەگلان لە هۆلۆكۆستدا بەتاوان ئەژمار دەكرێ‌ وبەیاساكانی پۆڵەندا لێپرسینەوەی یاسایی لەسەرە ، دەرچوواندنی ئەم یاسایە كە مافێكی سیادی پۆڵەندایە چونكە لەكاتی هۆلۆكۆستدا وڵاتێكی داگیركراو و بێ‌ سەروەری بووە ،بەڵام ئەمە ئیسرائیلی ئەوەندە توڕەكرد كە دنیا هەستێنێتە سەر پێ‌ ودای نەنێتەوە ، یسرائیل كاتساف سیاسی ناسراو كە بەوەكالەت وەزیری دەرەوە بوو ، لەكاردانەوە بەم بڕیارەی پۆڵەندادا وتی "پۆڵەندیەكان فرچكیان بەشیری دژایەتی سامیەوە گرتووە." توڕەبوونی ئیسرائیل لەم هەنگاوە پۆڵەندیە كە دەیان هەنگاو و ڕێوشوێنی حكومەتی ئیسرائیل و لۆبی جولەكەی لەدنیادا لێكەوتەوە پاساوەكەی ئەوەبوو كە ڕەنگە تۆمەتبارێكی پۆڵەندی هەبێت لە هۆلۆكۆستدا تێوەگلابێت وبەهۆی ئەم یاسا پۆڵەندیەوە لە لێپرسینەوە دەربازی بێت . ئێستا دوای خستنەڕووی چەند دیوێكی مامەڵەی جولەكە و دەوڵەتی ئیسرائیل لەگەڵ هۆلۆكۆست و كۆستەمێژووییەكەیاندا ، هەقە ئیدی پرسیار دەربارەی مامەڵەی كورد لەگەڵ ئەنفالدا بكەینەوە ، ئایا كورد دوای 30 ساڵ لەتاوانەكە قۆناغی شۆكبوون وتێگەیشتن لە ئەنفالی تێپەڕاندووە ، واقیعی ئێستا ئەوەیە كورد كە چارەكە سەدەیەك زیاترە لە باشوور خۆی حوكمی خۆی دەكات ، لەو ماوەیەشدا خاوەنی داهات وخەزێنە ودەزگا ودامەزراوەی جۆراوجۆر بووە ، بەڵام وەك لەسەرەتاشدا وتمان كورد لەمامەڵە لەگەڵ گەورەترین كۆست ونەهامەتی ونوشوستی ناو مێژوویدا ناحاڵی وسادە و ڕووكەشانە جوڵاوە و زۆر جار لەجیاتی تەوزیف وسەرمایەگوزاری كەیسەكەشی سەقەت كردووە ، وەك هەندێك پیری لاتەریك ودابڕاو كە لەحاڵی مەرگی ئازیزێكیاندا تەركی دنیا دەكەن وگریان دەبێتە بەشیان ، كوردیش لەو هەموو ساڵەدا بەزۆری خەریكی گریان ولاواندنەوە بووە بۆ ئەنفال ، ئێمە تەنیا ژمارەیەكمان لەبەركردووە كە 182 هەزار ئەنفالكراومان هەیە و وەزارەتێكیشمان بەناوی شەهیدان وئەنفالكراوانەوە هەیە ، كە ئەم وەزارەتە لەجیاتی ئەوەی دیارترین ئیش و كاری ببێتە موچە وئیمتیازاتی وارسی شەهید وئەنفالكراوێك و لاواندنەوەیەكی ساڵانەی قوربانیەكان ، دەبوو ئەم ئەرك وپرۆژانە جێ‌ بەجێ‌ بكا كەلێرەوە لەسەریان دەوەستین وهیچیان بەوجۆرەی كە دەبێ‌ هەبێ‌ نەكراون ، ئێمە مۆزەخانەیەكی نیشتیمانی موعتەبەر وناسراو و واڵای ئەنفالمان نیە كە ناو و یادەوەری قوربانیەكانی تێدا پارێزراو بێت و هەموو میوانە فەرمی ونافەرمیەكانی كوردستان سەردانی بكەن و تاجەگوڵینە لەسەر مەزاری ئەنفالكراوان دانێن ، وەك ئەوەی ئیسرائیل بۆ هۆلۆكۆست لەقودسی خۆرئاوا هەیەتی ، سەنتەرێكی نیشتیمانی دۆكۆمێنتكردن و توێژینەوەكانی ئەنفالمان نیە كەگشت بەڵگەنامە وشوێنەوارەكانی تاوانەكە بەئەلیكترۆنی بكا وهەڵیانگرێ‌ و وەرگێڕێ‌ و هەروەك بیانخاتە خزمەت توێژەران وناوەندەكانی توێژینەوەی جینۆسایدی دنیاوە ، مۆزەخانەكە یەكەیەكی تایبەتیشی هەبێ‌  كە تیایدا ڕزگاربووەكانی گۆڕەبەكۆمەڵەكانیش لەوێ‌ بن و ژیان وئاسایشیان دا بین كرابێت و ڕۆژانە شایەتیە دۆكۆمێنتكراوەكانیان بەزیندوویی بۆ میوانان بگێڕنەوە وببرێنە كۆنگرەجیهانیەكانی جینۆساید ، لەجیاتی ئەمە ئەوانەی لەم شایەتحاڵانە ماون هەریەكەو لەسوچێكی ئەم دنیایەدا بە زامەكانی دڵ وڕۆحیانەوە بە كولەمەرگی ئەژین ولەخەمی نانی شەوێكیاندان !دوای سێ‌ دەیە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ونەتەوەیەكگرتووەكان ئەنفالی بەجینۆساید نەناساندووە ، تەنانەت دەوڵەتی عیراقی میراتگری رژێمی سەدامی ئەنجامدەری تاوانەكەش بەڕاشكاوی بەرپرسیارێتی خۆی لەتاوانەكە قبوڵ نەكردووە ، تا وەك ئەڵمانیا لەهەمبەر هۆلۆكۆستدا ئۆباڵی تاوانەكە بخاتە گەردنی خۆی وتەحەمولی قەرەبووكردنەوەی هەمەلایەنە بكات ، ئەوەی لەم نێوانەدا وەك دۆكۆمێنتێكی بێ‌ هێزی یاسایی هەیە ،بڕیارێكی 13 ی نیسانی 2017 ی پەرلەمانی عیراقە كە بێ‌ دەنگدان وتەنیا لەڕووی مەبدەئەوە!ئیقراری ڕۆژێكی نیشتیمانی بۆ یادكردنەوەكە كردووە ووداوای دامەزراندنی سندوقی قەرەبووكردنەوەی قوربانیان كردووەو هیوای خواستووە ناوەندێكی وەرگێڕانی دۆكۆمێنتەكان و جوڵاندنی دۆسیەی ئەنفال لە ناوەندە نێودەوڵەتیەكان وناساندنی هەبێت و مۆنۆمێنتێك بۆ تاوانەكە لەبەغدا دروست بكرێ‌ ، كە وەك پێشتر وتم ئەم بڕیارە سەیرە هیچ هێزێكی یاسایی نیە وهیچ كەس ولایەك دیار و مولزەم نیە بەجێبەجێ كردنی وهیچ شایستەیەكی دارایی بۆ هەموو ئەو كاروپرۆژانە دیار نیە! هەرچی پەیوەستە بە لۆبیكردنیش كورد لەم بوارەدا فەقیرە و سەرەڕای بوونی سەدان هەزار كوردی هەرچوار پارچەی كوردستان لە ئەوروپا وئەمریكا ودنیای عەرەبی ، بەڵام تەنیا چەند كوردێكی كەم هەن لەڕێی دۆستایەتی كەسی و پەیوەندیەكانی خۆیانەوە بۆ بەجینۆساید ناساندنی تاوانەكە لەپەرلەماناتی ئەوروپادا هەندێك هەنگاویان ناوە ، لەوەزیاتر جالیەی كوردی نەك نەیتوانیوە تاوانەكە بە گەلانی دونیا وناوەندە نێودەوڵەتیەكان بناسێنێت ، بەڵكو سەدان هەزار كوردی باكوور وخۆرئاوا هەن كە هیچ دەربارەی ئەنفال نازانن ، لەوە خراپتریش بەشی هەرەزۆری نەوەكانی دوای راپەڕینی 1991 ی باشووریش كە لە دەرەوەی كوردستان یا لەناوەوەشن هەر نازانن ئەنفال چیە ، ئەوەی لە25 ساڵی رابردووی دەسەڵات وحوكمڕانی كوردیدا دەربارەی ئەنفال خراوەتە پرۆگرامەكانی خوێندنەوە بەشی داڕشتنێكی باشی قوتابیەكی ئامادەیی ناكات ! لەبواری ئەكادیمی وتوێژینەوەشدا هەموو میراتی توێژینەوەی كورد لەسەر ئەنفال ئەوەندەی ئەوە نیە كە شیعەعیراقیەكان لەو 15 ساڵەی رابردودا دەربارەی ئەو تاوانە بەراورد بە ئەنفال بچووك وجوزئیانە كردوویانە كە ڕژێمی سەدام حسێن دەرهەق بە شیعەكانی عیراق ئەنجامیان داوە . لەپێش هەموو ئەمانەشەوە سیاسیەكانی كوردیش لە كۆڵەوارترین مەخلوقەكانی خوا بوون لەمامەڵە لەگەڵ تاوانی ئەنفالدا و نەك هەر نەیانتوانیوە وەك سیاسیە جووەكان تاوانەكە بكەنە چەكی پاراستنی كورد ومافەكانی ، بەڵكو نەیانتوانیوە تەنانەت لە دپەیتێكی تەلەفزیۆنیشدا لەبەرامبەر سیاسیەكی شۆڤینی عەرەبدا ئەنفال بۆ دادگایكردنی ئەو ئەنگێزە شۆڤینیە بەكار بێنن . ئەوەی بۆ من لە كۆتایی ئەم نووسینەدا مایەی سەرسوڕمان ولەسەر وەستانە ئەوەیە كورد وەك نەتەوە و شۆڕش وسەركردایەتی سیاسیش بەردەوام لەلایەن شۆڤینیەتی عەرەبیەوە بەبوونی پەیوەندی ودەست تێكەڵكردن وهەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیلدا تۆمەتبارە ، باشە پرسیار ئەوەیە كورد وسەركردایەتیە سیاسیەكەی لەو هەموو ساڵەی حكومڕانیاندا كە دەستیان بە ئاسانی بەهەموو دونیا وناوەندە كاریگەرەكانی بڕیاری جیهانی دەگەیشت، بۆ نەیانتوانی ونەیانزانی لینكێك لەگەڵ ئیسرائیل وناوەندەكانی مامەڵەی لەگەڵ هۆلۆكۆستدا دروست بكەن تا بۆ تەوزیفی ئەنفال سودی لێ‌ ببینن!لەكاتێكدا پۆل پۆل سیاسی وبەرپرسانی ئیداری كورد شاند دەكران بۆ هەموو شوێنێكی دنیا و زۆربەی زۆریشیان لەگەشت وگەڕان زیاتر ئەلفێك فێر نەبوون ، ئەی بۆ كەس بۆ ئەم كارە گەورەیە كە كورد بەدیاری كراوی تیایدا پێویستی بە ئیسرائیلە نەنێردرایە ئیسرائیل و لای ناوەندە بەهێز وكاریگەرەكانی جولەكەكانی دنیا؟! ئێستاش دوای زیاتر لە 30 ساڵ لەتاوانەكە بەبڕوای من كورد هەر دەبێ‌ بۆ تێگەیشتن لە ئەنفال وتەزیفكردنی لە جوولەكەكان وهۆلۆكۆستەوە فێر بێ‌ و بەڕەچاوكردنی جیاوازی وجیاكەرەوەكانی هەردوو تاوانەكە ئەو ئەزموونە سەركەوتووەی جوو وەرگێڕێ‌ و سودی لێ‌ ببینێ‌ .  

هێمن عەبدولقادر  کوڕەکە هاوسەرگیری کردووە ڕێزی خێزان و مناڵەکانی خۆی ئەگرێت هەرچییەک کە پێویستی ژیانە بۆیان دابین ئەکات ، تەبعەن (شەرع و یاسا و ویژدان )یش هەر ئەمە داوادەکات ،  کەچی کۆمەڵگا لە بری ئەوەی ستایشی ئەو پیاوە بکات ، هەموویان بەچاوی گومانەوە تەماشای دەکەن و لێی ئەکەونە تەقە و یەکێک پێێ ئەڵێ (هۆمەر) یەکێک پێێ ئەڵێ (مل پان) یەکێک پێێ ئەڵێ (ژنانی) ، یەکەم کەسیش کە بەم کارە هەڵئەستێ خێزانەکەی خۆیەتی ، ئەوان پێیان وایە کە کوڕەکەیان زوڵمی لێدەکرێت کاتێک ئەو هەموو پێداویستیانە لە (ڕێز ، سۆز ، خۆشەویستی) بۆ منداڵەکانی دابین دەکات ، بۆەیە خێزان بەهۆکاری ئەم کارە ڕاستەوخۆ یان ناراستەوخۆ دەست ئەکەن بە تەداخول کردن و هاندان تێکدانی ژیانی. ......................... دانەیەک هاتبوو بۆ لام ئاماژەی بە لەپی دەستی ئەکرد زوزو ئەی ووت مامۆستا بە خوا (کوڕەکەم ئائەمەنەی ماوەتەوە )  ووتم بۆ کوڕەکەت ڕێجیم ئەکات ؟ ئەی ووت (نا) ڕۆژتا ئێوارە بۆ ئەو ژن و مناڵانەی ڕادەکات ، دەی دایکی من پەنگوین دوومانگی ڕێک بەناو زەریا و دەریاکاندا بە بەردەم سەدان دڕندە دا بێچوەکانی بەجێ دەهێڵێت تا پاروویەک نانیان بۆ بهێنێتەوە ، کوڕە دائەنیشێت و ئیش ناکات ، پێی ئەڵێن (بێ کار و دەست و پێ سپیە) کار ئەکات و ئەیەوێت لەسەر پێی خۆی بوەستێێت پێی ئەڵێن کوشتوویانە ، ..................................................................... بۆ کچەکەش هەمان دۆخە ،کوڕێکی باش و بێ کێشەی بە نسیب بووە ، لەبری ئەوەی ئەو پەیوەندیە بە زیندووێتی بهێڵێتەوە ، پێێ بزانێت ، ڕێز بۆ ئەو هەموو ماندوونە بنوێنێت کەس و کاری هاوسەرەکەی بە کەس و کاری خۆی بزانێت . کەچی هەمیشە ئامۆژگاری ئەکەن (زۆر مەیە بەدەم هاوسەرەکەتەوە) هەوڵ بدە ڕکێفی هاوسەر و منداڵ و هاتوچۆ لە دەست تۆدابێت ، .................................... ئێ ... لەنێوان فشاری کلتور و کۆمەڵگا و خێزان و ئیدیۆمدا ئەوەی دەبێتە قوربانی هەر کوڕ و کچەکە خۆیانن ، دواتر هەموو ئەوانی تر دەچنەوە بەلای ژیانی رۆژانەی خۆیانەوە و بەدبەختیەکە بۆ منداڵەکانیان دەهێڵنەوە چونکە کۆمەڵگا ، خێزان ، کلتور ، دەست بەردارت نابێت هەتا نەتکات بەبەشێک لەخۆی  ................................................... لە ڕاستیدا خۆش بەخت دەبیت خەڵکی لێت ناگەڕێت هەتا ژیانت تێک دەدەن ، بەد بەخت دەبیت کەس دەستت ناگرێت هەتا ئەتکەن بەبەشێک لەخۆیان  ......................... لەژیانی منداڵەکانتان وەرنە دەرەوە با بکەون ، با کێشەیان هەبێت ، با ماندوو بن ، وەک ئەو بێچوانەی کە پەڕو باڵیان دەرکرد و ئیتر دەفڕن ، بەڵام تەداخولات و چاودێری زۆر ناهێڵێت منداڵەکانتان فێری ئەزموونی چارەسەری کێشەکان بن ، ئەوان ئەوکات بۆ هەموو شتێک هانا بۆ خەڵکی تر دەبەن ، ...................................................................... بە بوکەکانتان مەڵێن (ئارد دەبێژیتەوە بۆ خۆت دەلەنگێنیت) بیانوویان پێمەگرن ، توانج و تانەیان لێمەدەن ، چۆنایەتی ژیانیان ئیتر تۆ بەرپرس نیت لێی ، خۆیان دەکەون و فێر دەبن ، وەک ئەو منداڵەی هەتا فێری ڕۆشتن ئەبێت سەدان جار دەکەوێت ، لە باوەش کردن باشە بەڵام پێ گرتن دوا دەخات ،  ........................................... ڕێزی زاواکانتان بگرن ، ئەگەر کچەکانتان خۆش ئەوێت، ژیانی کچەکانتان تێک مەدەن ،ئەگەر بەختەوەریتان دەوێت ، بۆ هەموو شوێنێک و بۆ هەموو کارێک ئەوەندە بانگهێشتیان مەکەن ، کچەکانتان بەرپرسیارێتی مێرد و منداڵی خۆیان لە ئەستۆدایە، کە وەک جاران نایانپەرژێتە سەر تۆ ، مانای فەرامۆشکردنی تۆ نیە ، (نالی) ووتەنی :- (گەر ئاب و تابی جەننەتیی و دۆزەخیت دەوێ  بنواڕە نێو چەوانی بەشوش و برۆی عەبووس) ئەتانەوێت منداڵەکانتان بەردەوام بەشوش و دڵخۆش بن یان دڵتەنگ و حەبووس ،  ئەگەر ئارامی و بەهەشت و پێکەنینتان بۆ منداڵەکانتان دەوێت کەمێک لە ژیانیان وەرنە دەرەوە ، سەیرێکی منداڵەکانتان بکەن ، هەم خۆتان هەست بە ئاسودەیی دەکەن ، هەم بوار بەوانیش دەدەن لەسەر پێی خۆیان بوەستن

لەتیف فاتیح فەرەج      1 دۆڕاوی سەرەكی هەرێمی كوردستان یەكێتی و گۆڕانن ، ئەگەر هەموو حكومەتیش ئەو دوو حزبە دروستی بكەن ، براوەی سەرەكیش لە یاریەكە پارتیە ، ئەگەر هیچیش وەرنەگرێت ، دەی دیارە ئێستا یەكێتی و گۆڕان بە هەردوو كیان 12 كورسی لە پارتی كەمترن ، كوردیش گوتویەتی گوێز بە ژمارە مایەی دیارە ، پارتی هەر 45 كورسی نیە ، ئەو 11 كورسی كۆتاشی لە بەرژەوەندی خۆی یەكلاكردوەتەوە ، كورسیەكەی كاكە حەمەش هەموو جارێك هی ئەوە ، لە هەر دۆخێكی پێویستیشا پارتی دەتوانێ‌ لە یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوش كورسی بۆ بەرژەوەندی خۆی یەكلای بكاتەوە ، یانی براوەی سەرەكی پارتیە ، نەك ئەوەی لیژنەی دانوستانی یەكێتی یان گۆڕان كورسیەك وەزارەتێك زیاد یان كەم وەربگرن لە یەكتر ، هەڵبەت لە دۆخی بەو جۆرەدا ئەوە هەر پارتیشە دەتوانێت بە ویستی خۆی كێ‌ بكاتە ئۆپۆزسیۆن و كێ‌ بكاتە دەسەڵاتدار ، ئێستا زانیتان ئێوە سلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجەتان بە چ دەردێك بردووە . 2 یەك بازنەیی هەڵبژاردن ، وای كردوە دەنگێك لە كوڵە جۆ دواتر لە بەرژەوەندی كاندیدێكی دهۆك تەواو بێت ، ئێمە كە باسی فرەبازنەیمان دەكرد مەسەلە كە ئەوە یە كە دیموكراسی دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە لە یەك بازنەیداو مافی زۆرینە دەبێتە قوربانی، چ لۆژیك و ئاوەزێكە 111كورسی بە بێ‌ بەرنامەو لە یەك بازنەدا دابنرێن و هیچ پارێزگایەك قەبارەی خۆی نەزانێت لانی كەم بە پێی رێژەی دانیشتوان ،نەك بە پێی رێژەی ئەوەی كێ‌ دەڕوات بۆ دەنگدان و كێ‌ ناڕوات ، رونتر ئەگەر ئێمە بە پێی ئەو چوار پارێزگایەی هەرێم و بە گوێرەی دانیشتوان كورسیەكان دابەشبكەین ، بۆنمونە هەر یەك لە هەولێرو سلێمانی 30 كورسی و دهۆك 25 كورسی و هەڵەبجە 15 كورسی ئاخۆر دۆخەكە هەر بەم جۆرە دەبێت ، یان لەو دابەشكردنەدا دادگەری تەواو هەیە ، هەڵبەت كۆتاكانیش پێویستە بە پێی رێژەی پێكهاتەكان بێت ، بۆنمونە بۆ هەر 15 هەزار كەس كورسیەك دابنرێت نەك هەبێت بە 250 دەنگی تایبەت دەربچێت و هەر 250 كەسەكەش كوردو سەر بە لایەنێكی سیاسی بن . 3 مەسەلە ئەوە نیە پارتی یەكەمە ، یان حزبێكی تر ، مەسەلە دیموكراسیەت و فرەییە ، ئەم دۆخەی ئێستاو چوار ساڵی ئایندە بەم جۆرەی ئێستا زۆر خزمەتی دیموكراسیەت و پێكەوەیی ناكەن ، بۆیە ئەگەر لایەنێكی تریش بیەوێت بەو جۆرە ئەوانی تر قوت بدات و بێ‌ ئەرزشیان بكات هەمان رامان هەیە . كێشە ئەوەیە گۆڕان و یەكێتی لە هیچ پەیام و زمانێك ناگەن ، لەو زمانە نەبێت كە خۆیان و بۆ خۆیان قسەی پێدەكەن ، زمانی چۆنێتی بۆڕدانی یەكتر ، قسەكانی ئەم چەند رۆژەی نێوانیان زۆر بە ڕوونی ئەو راستیە دەسەلمێنن.  

جەمال حسێن    ھیگڵ لەشوێنێکدا وتویەتی ( تاکە وانەیەک لەمێژوو فێری ببین، ئەوەیە کەس لەمێژوو ھیچ فێرنەبوە) ئەم وتەیە کەدەربریشە لەروانگەیەکی فراوان بۆ مێژوو، لەزۆ ڕوەوە راستەو لەزۆر ئاستدا مێژوی مرۆڤ پشت ڕاستی دەکاتەوە. نەک ھەر لەئاستە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکەی، بەڵکو لەئاستی تاکەکەسیش دەشێ زۆرینەمان لەژیانی کەسی خۆماندا، چەندین ھەڵەھەبن بەشێوەو فۆڕمی جیاجیا دووبارەو چەند بارەمان کردبێتەوە. بەڵام ئەوەی من دەمەوێ لەڕێی ئەم قسەیەوە لێی نزیک ببمەوە، ئەوەیە نەعومەری سودان لە بوتەفلیقەی جەزائیر ھیچ فێربوو، نە موبارەکی میسر لە عەلی یەمەن و نەئەویش لە بن عەلی تونس پەندی وەرگرت و نەئەوانەی تریش کەماون عیبرەت لە ئەمانە وەردەگرن. بەم جۆرە ستەمکارو دکتاتۆرەکان دەبنە گەورەترین نمونەو وانەی مێژوو بۆ فێرنەبوون و پەند وەرنەگرتن. ئەوکاتەش جەنەڕاڵە گەنجەکەی سودان بەیاننامەی لەسەرکارلابردنی عومەری خوێندەوە، لەدڵی خۆمدا وتم کەی دێت ئەویش بەدەردی ئەم بچێ، کاتێکیش سودانیەکانم بینی لەشەقامەکان بۆ دەربرینی شادی ھەڵدەپەڕین، وتم کەی جارێکی تر دێنەوە سەرشەقام بۆ ناڕەزایەتی دەربڕینێکی تر. ئاخر مێژووی سیاسی ئەم ناوچەیە، وەکو چۆن مێژویەکی ناشیرینی پڕ لەستەمکاری و جەنگ و دەسەڵاتی سەربازییە، بەھەمان شێوە مێژویەکی بێ ئەنداز بازنەیی و دوبارەشە، جا لەفۆرمی ناسیونالیستی دابێت یان ئاینی، ھەر ئایدۆلۆژیایەک بپۆشێ، ناوەرۆکەکەی ستەمکارییە. دەشێ تورکیا باشترین نمونەیان بێ، کەدوای ئەوەی لەرژێمێکی سکولاری سەربازییەوە، گۆڕا بۆ رژێمێکی پەردەپۆشکراو بەئاین، ھیچی لەبەھا سەرەکیەکانی نەگۆڕا کەبریتیە لەستەمکاری، بگرە لەزۆر ڕوەوە خراپتر بوەو خراپتریش چاوەڕێ دەکرێ. ئەوە ھیچ کات واتای ئەوە نییە کەستەمکاری قەدەرێکی نەگۆرەو ھیچ چانسێک نییە بۆ ئەوەی مرۆڤ لەم وڵات و ناوچانە چاوەڕێی سپێدەیەکی باشتر بکات. یان ھەوڵبدات خەون بەژیانێکی شەرەفمەندانەو بەکەرامەتەوە ببینێ، بەڵام بۆ من بەڕاستی ئەمە پرسیارێکی گەورەشە کەبۆچی بەردەوام ئەم مێژوە دوبارە دەبێتەوە؟ چی وایکردوە ھەر نزیکەی سی ساڵ یان زیاتر نوخبەیەکی سیاسی فاسد بێت نوخبەی فەرمانڕەوای فاسدی پێش خۆی لەناو ببات، ئەوجار نوخبەیەکی تری لەوان فاسدتر بێ بۆ ھەڵتەکاندنی ئەوان ؟ ئەوەی لێرەدا تەواو شەرعیەو لەڕوی دەرونیەوە مایەی شادییە، بێگومان چرکەسات و گەرماو گەرمی خودی گۆڕان کارییەکانە، بەڵام ئەوەی تراژیدی و خەمبارانەیە ئەنجامەکانیەتی، کەبریتیە لەدووبارەبوونەوە. لەم چوارچێوەیە یەکێک لەوتەو قسەکانی شاملوی شاعیری ئێرانی ھەمیشە لەیادەوریمدایە، ئەویش ئەوەیە کاتێک شۆڕشی گەلانی ئێران رویدا، وتی ئەم شۆڕشە ناتوانێ ھیچ گۆڕانێکی گەورە دروست بکات کەلەبەرژەوەندی خەڵکی رەش و روت و ھەژاردابێ، ئەوەی ھەیە کۆتایی ھاتنی شایەو دەست پێکردنی ئیمامە، وەکو چۆن بۆ دەرکردنی شا و کۆتایی ھاتنی دەسەڵاتەکەی پێویستمان بەئیمام بوو، رۆژێک دێت بۆ رزگاربونیش لەئیمام پێویستمان بە شایەکی تر دەبێت. لەکۆتاییشدا شاملو وتی ( ئەم رژێمانە یەکتری دووبارە دەکەنەوە). دووبارەکردنەوەیەکی تراژیدی ترو کارەسات بارتر. چونکە ئەم دەسەڵاتانە بۆ ئەوەی بەدەردی ئەوانەی پێش خۆیان نەچن، زیاتر خۆیان بەھێزدەکەن و دڕندەتردەبن، بۆیە لابردنیشیان خوێن و توندوتیژی زیاتری بەدواوەدەبێت. ئەوە سەرباری ئەوەی لەماوەی فەرمانڕەواییان دەوڵەت و کۆمەڵگاش وا وێران دەکەن، کەدوای خۆیان نەتوانن لەسەر پێ بوەستنەوە. بۆیە بۆمن کەوتنی عومەرەکەی سودان و کۆتایی ھاتنی بوتەفلیقەی جەزائیر وەک روداوو پێشھاتێک مایەی دڵخۆشییە، بەڵام وەک روداوی داھاتوو پێم وانییە ھیچی زیاتربێت لەڕوداوەکانی تری بەناو بەھاری عەرەبی. دڵنیام ھەرزوو وڵاتانی ناوچەکە و بەرژەوەندی وڵاتانی زلھێز لەسودانیش بەریەک دەکەوێ ناھێڵن شتێک روبدات کەمایەی مەترسی بێت بۆ بەرژەوەندییەکانیان، ھەتا ئەگەر پێویست بکات وەک سوریا ئەوێش ببێتە گۆڕەپانی بەریەککەوتنی سەربازی. بۆیە وەک چۆن لەسەرەتای روداوەکانی سوریا و پێنج ساڵ پێش ئێستا وتارێکم نوسی بەناوی کەس خەمی سوریەکانیی نییە، بەھەمان شێوە یەقینم ھەیە کەس خەمی سودانییەکانی نیە. شەڕی ئەم وڵاتانە بۆ بەرژەوەندییەکانیانەو ھیچی تر، ئەوەی باجی قورسی ئەو مێژوە ناشیرنەش دەدات، سودانیەکی بەستەزمانە، کەئێستا بەخۆشی کەوتنی ستەمکارێک دڵی خۆشە.

نەبەز گۆران  ئەو دیمەنانەی لە وڵاتی(سودان) روودەدەن، لەرووی كردەی شۆڕشگێڕی و بەرگری و، رووبەروو بوونەوەی دەسەڵاتی خۆسەپێن، دیمەنگەلێكی جوان و رۆمانسین. ئەكرێت بۆ چەندساتێك تەماشای دیمەنەكان بكەین و، ئەو هێزە گەورەیەی لەناو جەوهەری كۆمەڵگەدا بوونی هەیە و، لە چركەساتی نادیاردا دەردەكەوێت، لەو دیمەنانەدا بیبینین. ئەمما مەرج نییە ئەنجامی دیمەنەكان بە هەمان كردەی دیمەنەكە، رۆمانسی و جوانبن و ئەشێت پێچەوانەكەی رووبدات و مێژوو لە زەمەنێكی دیكەدا دووبارە ببێتەوە. سەرەتای بەهاری _عەرەبی_ بەهارێكی شۆڕشگێڕانەبوو، شەقامەكان بوونە شوێنی خەڵك بۆ بەرگریكردن دژ بە دەسەڵاتەكانی ئەم ناوچەیە، ئەما بەهارێكبوو، شكستی هێنا. ئەو درزەی لەنێوان خەڵك و دەسەڵاتەكاندا دروستبوو، ئیسلامی سیاسیی توندوتیژ خۆی خزاندە ناوییەوە. هاتنە ناوەوەی ئەو فۆڕمەی ئیسلامی سیاسیی بۆ ناو ئەو درزە، كۆی خەونی كۆمەڵگەكانی بەرەو شوێنێكی مەترسیداربرد. هەریەك لەو كۆمەڵگایانەی دژی دەسەڵاتە خۆسەپێنەكانی ئەم ناوچەیە هاتنە سەرشەقام، بەو خەونەوە هاتن، ئایندەیەكی روون، دیموكراسی، مافی هاوڵاتی بوون، بخەنە شوێنی سەركوتكردن و، كۆتایی هێنان بەو مۆدێلە دەسەڵاتانەی، كە بەشێكی زۆریان لەرێگای كودەتای سەربازییەوە هاتبوونە سەر كورسی دەسەڵات و كۆمەڵگەیان دەچەوساندەوە. بەڵام ئەم خەونە گۆڕانێكی گەورەی بەسەردا هاتوو، ئیسلامی سیاسیی تونندوتیژ بووییە پاییەكی بنەرەتی، بۆ دووبارە بوونەوەی مێژوو، بە دیوی دیكە و روخساری دیكەوە. ئەشێت ئەوەی ئەمڕۆ لە _سودان_ روودەدات، هەمان ئەگەری ئەوەی لە _میسر، یان سوریا، لیبیا... هتد. روویدا دووبارە ببێتەوە. "عومەر البشیر، لە ساڵی 1989 بە كودەتایەكی سەربازی هاتە سەر كورسی دەسەڵات. بەهەمان شێوە، لە ساڵی 2019 بە كودەتایەكی سەربازی لەسەر كارلادرا.(1)" بەشێكی زۆری نارەزایەتییەكان لەسەر دەسەڵاتەكەی ئەم كارەكتەرە، پەیوەندی بە سەركوتكردن و لەناو بردنی نەیارانی خۆی و، دەستگرتنە بەسەر سامانی نیشتیمانی وڵات و كۆنترۆڵكردنی تەواوی دامەدەزگاكان. لەو چركەساتەدا نارەزایەتییەكان گەورەبوون، كە ئیدی نرخی نان تادەهات گرانتردەبوو، هەژاری بەشێوەیەكی ئاسۆیی سەرتاپای وڵاتی دەگرتەوە و، دەستەو تاقمەكەی دەسەڵاتیش لەوپەڕی خۆشگوزرانییدا دەژیان و جیاوازییەكی چینایەتی گەورە دروستبوو. نارەزایەتییەكان تەواوی شارەكان دەگرێتەوە. بەڵام ئەوەی ئەم نارەزایەتییانە لەوانی وڵاتانی دیكەی عەرەبی جیادەكاتەوە، ئامادەیی بەرفراوانی ژنە. بەپێی چاودێری رۆژنامەنووسان، لە هیچ كام لەشارەكاندا، روونادات زۆرینەی خۆپیشاندەران ژن نەبن! "خاتوو (ئالا سەڵاح) كە تەمەنی 22 ساڵە و لە زانكۆی خەرتووم بەشی ئەندازیاری تەواوكردوە، یەكێكە لە فیگەرە بەهێزەكان و بەناوبانگەكانی خۆپیشاندەران. (2) ئەم خاتوونە لەماوەیەكی كەمدا وەك كارەكتەرێكی شۆڕشگێر بووەتە جێی باسی میدیا جیهانییەكان. گوتاربێژێكی باشوو، زمانێكی شیعری بەهێزی هەیە، بۆ بەجۆشدانی خەڵكی. خۆی لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی فەرەنسا دەڵێت: " سەیر نییە لە سودان ژن سەرمەشقی شۆڕشەكان بێت، چونكە گەر ئێوە مێژووی وڵاتەكەمان بخوێننەوە، دەزانن چەندین ژن مەلیكەی ئەم وڵاتە بووە و، ئێستاش ژن دەیەوێت بگەڕێتەوە شوێنە راستەقینەكەی خۆی."  خەونی ئێستای سوودانییەكانی سەرشەقام، خەونی گەڕانەوەی ئازادی و ماف و نەهێشتنی چینایەتیی و كۆتایی هێنانە بە كوشتن و زیندانیكردن. وشەی _شۆڕش_ لە هەموو كوچەو كۆڵانێكدا دەنگی لێوەدێت. هێزە سەبازییەكانیش كودەتاكەی خۆیان بەسەر دەسەڵاتی پێشودا نماكرد. لەم چركەساتەدا، دوو بۆچوونی دژ بەیەك دروستبووە. بۆچونێكیان دەڵێت: "شورایەكی سەربازی بۆ تێپەڕین بەسەر قۆناغەكەدا دروستبكرێت." خاوەنانی ئەم بۆچوونە ژەنەراڵە سەربازییەكانن، كە دینەمۆی كودەتاكەن بەسەر دەسەڵاتەكەی بەشیردا. بۆچوونی دووهەم دەڵێت: " بەیاننامەكەی هێزە سەربازییەكان، دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزموونی رابردووە." خاوەنانی ئەم بۆچوونە، ئەو خەڵكانەن لەسەر شەقامەكاندان و نایانەوێت شەقامەكان چۆڵبكەن، بۆئەوەی ژەنەراڵەكان ئەزموونی رابردوو دووبارە نەكەنەوە. گەر لۆژیكێك نەیەتە ئاراوە ئەگەری پێكدادان لەئارادایە. ئێستا وڵات لە بۆشاییەكدایە و دوو بۆچوونەكەش چاوەروانكراوە ببێتە درێزێك و ئەو درزە وەك هەمان مۆدێلی وڵاتانی دیكە، ئیسلامی سیاسیی توندوتیژ خۆی بخزێنێتە ناوییەوە. هیچ یەك لەو چاودێرانەی چاودێری ئێستای دۆخەكە دەكەن، ناتوانن بە موتڵەقی ددان بەوەدا بنێن، ئایندەی ئەو وڵاتە بەرەو چارەنووسێكی باشتر لە چارەنووسی وڵاتانی دیكەی بەرهەمی بەهاری عەرەبی بچێت. هەمیشە گۆشەیەك دەدۆزرێتەوە بۆ ترس لەو ئایندەیە و دووبارەكردنەوەی مێژووی ئەوانی دیكە. بەهۆی بەهێزی خێڵ و بنەما نەریتییەكان لەو كۆمەڵگەیەدا، چاوەڕوانكراوە خەونی كۆمەڵگە بگۆڕێت بۆ خەونێكی دیكە، كە هەرگیز ئەو كۆمەڵگەیەی لەسەر شەقامەكانە چاوەروانی ئەو خەونە نەبووبن. هەرچۆنێك بێت، دەسەڵاتێكی سەركوتكەری بكوژ و نادادپەروەر كۆتایی هات، ئایا لە شوێنی ئەو دەسەڵاتێكی دادپەروەرو دیموكراسیی و یەكسان دێتە شوێنی، یان ئایندە ترسناكەكە چاوەڕێی ئەو كۆمەڵگەیەش دەكات؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە لە داهاتوودا وەڵامێكی دروستدەدرێتەوە. گەر كودەتاكە هەمان مۆدێلی كودەتای میسربێت، كەوایە تەنها روخسارێك دەگۆڕێت بۆ روخسارێكی دیكە. گەر درزەكە گەورەببێت و ئیسلامی توندوتیژی سیاسیی بچێتە ناو درزەكەوە، ئەوا سوریاییەكی دیكە، یان لیبیاییەكی دیكە دووبارە دەبێتەوە. لە دەرەوەی ئەم دوو سیناریۆیە، سیناریۆی سێهەمە، كە هیچیان نەبێت و لەرێگەی هەڵبژاردنەوە حكومەتێكی نوێ‌ دروستبێت، كە ئەمەش بۆ ئەم قۆناغەی ئەو كۆمەڵگەیە كەمێك قورس دەبێت. نەبەز گۆران _* ئەم ناونیشانە سودبینینە لە ناونیشانی كتێبێكی(ژیژك) بەناوی، ساڵی خەونە ترسناكەكان،لەسەر بەهاری عەرەبی.  _(1)_ بحران سودان، ارتش عمر البشیر را سرنگون كرد. بی بی سی.  _(2)_ سودان: زنی كە خواند: بە اسم دین مارا سوزاند. كیوان حسینی، بی بی سی.

د. كەنعان حەمەغەریب           دەسەڵاتی عومەر بەشیر بەشێكی گرنگ لە مێژووی نوێی سودان پێك دەهێنێت، كۆتایی هێنا بە درێژترین شەڕی ناوخۆ و جیابوونەوەی باشوری سودان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ. لە ناوڕاستی نەوەتەكانەوە كۆمەڵێك گۆڕانكاری بەرچاو دەستیپێكرد لە بواری تەكنۆلۆجیای پەیوەندی و بوژانەوەی ئابوری، لە ساڵی ٢٠٠٤ ەوە قەیرانی دارفور دەستیپێكرد و سەرەتاكانی توندتیژی هاتە ئارایەوە، لە بورای گەشەسەندن و بوژانەوە گۆڕانكاری زۆر بەدیهات، رێژەیەكی زۆری بەڕیوەبەرانی دەزگاكانی حكومەت دەرچووی زانكۆكانی ئەمریكاو بەریتانیا بوون بەتایبەت كۆمەڵێكی زۆری ئەوانە دكتۆرایان بەدەست هێنابوو لە كۆتایی هەفتاكان و سەرەتای هەشتاكان، لەم دەساڵی دوایدا " عومەر بەشیر " زۆرێك لەوانەی دورخستەوەو جەنەراڵەكانی سوپای هێنایە پێشەوە. بەردەوام سیمای گشتی دەسەڵاتی بەشیر بەرەو سنورداركرنی ئازادیەكان هەنگاوی دەنا، كە تێیدا تێورسێنی كودەتای ١٩٨٩ و سەرەتاكانی حوكمی ( حەسەن تورابی ) راپێچی زیندان كرا، خاڵی جەوهەری جیاوازی نێوان تورابی و باڵی عومەر بەشیر ئەوە بوو تورابی باسی لەوەدەكرد دەبێت مەوداكانی ئازادی فراون بكرێت و ئازادی رۆژنامەگەری دەستەبەر بكرێت و هەڵبژاردنی ئازادانە بكرێت و حوكمی لامەركزی حەقیقی بەرپا بكرێت ،دەسەڵاتەكانی سەرۆك كەمبكرێتەوەو دەسەڵاتی تەشریعی بەهێزتر بێت لە دەسەڵاتی تنفیزی. بەڵام ئەو كاتە " علی عوسمان تەها" كە ئەمڕۆ دەست بەسەر كراوە بە توندی دژی تورابی وەستایەوەو تورابی راپێچی زیندان كراو پەرلەمان هەڵوەشایەوە. لەم چەند ساڵەی دوایدا زۆرێك لە نوسەرو كەسایەتیە سەرەكیەكانی دەسەڵات ئامۆژگاری " عومەر بەشیر" یان كرد واز لە دەسەڵات بهێنێت، بەڵام ئەو هەر پێداگیری دەكردو لە ئەنجامدا سەدان نوسەر و خاوەن فكر دوركەوتنەوە لە دۆخەكە یاخود هەڵبژاردنی بێدەنگی و وازهێنان لە سیاسەت. ئێستا كێ خاوەن هێزە لە سەر شەقام؟ حزبە تقلیدیەكان وەك حزبی ئومەی صادق مهدی و حزبی ئیتیحادی دیموكراتی دورن لە رۆحی سەردەمی نوێ، بەشیكی زۆری گەنجانی سەر شەقام بێ سەركردەو ئایدیان و تەنها خوازیاری ژیانێكی شایستەو دادپەروەرخوازانەن. ئەو كەمینەیەی ئێستا شەقام دەجوڵێنێت و هیزێكی رێكخراون، دوو هێزن، حزبی بەعسی سودانی و چەپەكان كە تا رادەیەك لە رووی میژووییەوە ئەزمونی توندوتیژیان هەیە، لە لایەكی ترەوە هێزە لیبرالەكان لە سودان زۆر لاوازن و بەشێكی گرنگی ئەم دۆخە نین.  ئاییندە بەرەو كوێ دەڕوات؟ زۆر ناروونە چونكە هەموو دام و دەزگاكانی سوپا و هێزە ئەمنییەكان پەروەردەی سەردەمی حوكمی ئینقازن، كە ئەوانە مومكین نییە بونیادنەری حوكمێكی دیموكراتی بن ئەو كەسانەی ئێستا لە مەشهەدەكەن هە لە "عەوز بن عەوف" و جەنرال " حمیدتی" و " صلاح قۆش" پاسەوانی سەردەمی حوكمی ئینقاز بوون.  

ئارام سەعید بەشی یەکەم گەر سەرنج بدەین زۆربەی قوربانیانی دوو سەدەی رابردوی جیهان دەرئەنجامی هەڵەی ستراتیژی سەرکردەکان بوون، ناپلیۆن هێرشی کردە سەر روسیا بەنیازی ئەوەی داگیری بکات، بەڵام خراپ دۆڕرا، ژمارەیکی زۆریش قوربانی دا. هێتلەر پێی وابوو هەمان هەڵە دوبارە ناکاتەوە و روسیا داگیر دەکات، بەهەمان شێوە تێکشکا، ژاپۆن هێرشی کردە سەر بەندەری پێرڵ هاربەر بێ ئەوەی حساب بۆ توڕەبون و توانای تەکنەلۆژی ئەمریکا بکات، دواتر ژاپۆن وێران بوو.  هەروەها پەلاماری ئەمریکا بۆ ڤێتنام، یەکێتی سۆڤیەت بۆ ئەفگانستان، دواتر و دواتر چەندین بڕیاری لەو جۆرە کە کارەساتی گەورەی لێکەوتۆتەوە روویاندا. لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەراستیشدا نمونە زۆرن، کە هەڵەی ستراتیژی بوون، لەوانە گرتنی کوەیت لەلایەن سەدامەوە..هتد  لە کوردستان یش چەندین جۆر هەڵەی ستراتیژی لەوجۆرە کراون ئەگەر وورد بیانخوێنینەوە، شەری ناوخۆ، شەری چەندین ساڵەی نێوان حزبە کوردیەکان، رێکەوتن لەگەل رژێمە داگیرکەرەکان بۆ لەناوبردنی هێزێکی کوردی تر، دواترینیشیان ئەنجامدانی ریفراندۆم.  گەر سەرنجی ئەو نمونە مێژوییانە بدەین ئەوا بۆمان دەردەکەوێت ئەوانەی بڕیای شەڕ و ئاشتی دەدەن سەرکردە سیاسیەکان و ئەوانی بڕیاڕبەدەستن ئەنجامیان داوە، کە ئەویش لەوە سەرچاوەی گرتووە کە سەرکردەکان گوێ ناگرن لەوانەی بیرکردنەوەیان پێچەوانەی خۆیان بووە،ئەو زانیاریانەیان پێ خۆشە کە بەرگری لە بۆچونی خۆیان دەکات،بۆئەوەی ئەو بریارە بدەن کە دەیانەوێت. بۆ نمونە هێتلەر، فەرماندەی سەربازی هەبووە کە پێی وتوە شەڕی روسیا هەڵەیە نابێت بکرێت، ناپلیۆن بە هەمان شێوە، شای ئێران تەنانەت ساواک پێی وتوە کە خەڵک ناڕازیە و بارودۆخ خراپە بەڵام گوێی نەگرت.بارزانیش لە ئاستی ناوخۆ ونێودەوڵەتی پێیان ووت کە ئەنجامدانی ریفراندۆم کارەساتی لێدەکەوێتەوە، بەڵام تەنها گوێی لەوانە گرت کە لەگەڵ بۆچونیی خۆی یەکدەگرنەوە.  گرنگە ئەوە بزانیین لە پشت هەموو سەرکردەیەک کە ڕاویژ ناکات و بڕیاری هەڵە دەدات ستافی شەرمن و بێ هەڵوێست هەیە کە وادەکەن بکەوێتە هەڵەوەو ئەویش خۆی حەزی بەوجۆرە کەسانەیە کە بڕیارە هەڵەکانی پشتڕاستدەکەنەوە.  لەو سیفەتانەی ئەو سەرکردانە هەیانە ئەوەیە زانیاریەکان پشتگوێ دەخەن، پشت دەبەستن بە پێشبینی خۆیان، تواناکانی لایەنی بەرامبەر بە کەم مەزەندە دەکەن، دواترینیشیان ڕای جیاواز و دیبەیت دەخنکێنن. ئەم دیاردەیەش، هەندێ جارلایەنەکانی نەیاری دەسەڵاتیش لێی بێبەری نین و رەنگی داوەتەوەو سەرتاپای پێکهاتەی حزب و سەرکردە لە هەرێمی کوردستاندا جێی ئەوەیە لێکۆڵینەوەو شیکردنەوەی وردیان لەسەر بکرێت کە ئایا تاچەند لە بڕیارەکانیاندا رەچاوی ئەوخاڵانە دەکەن کە پێویستە بۆ ئەوەی بڕیارێکی ستراتیژی بدەن. لە کۆتاییدا ئەو حزب و سەرکردانەی زانیاری دامەزراوەکانیان باش هەلدەسەنگێنن و قبوڵی جیاوازی بۆچونەکان دەکەن، وانەکانی مێژوو پشتگوی ناخەن، ئەو تەمومژەی لەبەردەمیاندایە تەواو روون دەبێتەوە و ئەوکاتە بڕیار دەدەن و دەگەن بەبریاری دروست، کەمتر هەلەی ستراتیژی دەکەن. *تێبینی: بۆ ئەم نوسینە سودێکی زۆرم لە کتێبی " تەمومژ، هەڵە، جەنگ" بینیوە کە لە نوسینی هەرسێ نوسەر(داڤید سی کۆمپێرت، هانز بێندیاک، بانی لین) کە باسی ئەوەیە ئەمریکا و چین ئەتوانن چی فێربن لە وانەکانی مێژوو. *لەبەشی داهاتوو باس لەوەدەکەین چۆن دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن بەهەمان شیوە دەرس لە وانەکانی مێژوو وەرناگرن.

كارزان سه‌باح هه‌ورامی پارتی دیموكراتی كوردستان, ئه‌گه‌ری بیه‌وێت, (كوردستانێكی به‌هێز) دروست بێت كه‌ دروشمی سه‌ره‌كی هه‌ڵبژاردنه‌كانی بوو, پێویسته‌ هه‌ندێك هاوكێشه‌ له‌ سلێمانی و ناوچه‌كه‌ش راست بكاته‌وه‌, ره‌نگه‌ راستكردنه‌وه‌یان به‌ته‌نیا به‌ پارتی نه‌كرێت, به‌ڵام هه‌ندێك هه‌نگاوی ساده‌ هه‌یه‌ زۆر قورس نین, به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئیراده‌ هه‌بێت بۆ رووبه‌رووبوونه‌وه‌یان, ئه‌وه‌ی زۆر مه‌ترسییه‌ له‌سه‌ر كوردستان هه‌بوونی گرووپی چه‌كدارن كه‌ له‌لایه‌ن هه‌ندێك كه‌سی سه‌ربازییه‌وه‌ ئیداره‌یان ده‌كرێت, ئه‌م كه‌سانه‌ جگه‌ له‌وه‌ی هیچ حسابێك بۆ دامه‌زراوه‌كانی كوردستان ناكه‌ن، به‌ڵكو زۆر جار هه‌ره‌شه‌ن بۆ سه‌ر ئاسایشی كوردستان, هه‌ندێكیان زۆر بێ باكانه‌ له‌سه‌ر شاشه‌ی تیڤیه‌كانه‌وه‌ ده‌ڵێین: "رێگا ناده‌ین حكوومه‌ت له‌م شوێنانه‌ی ئێمه‌ی لێیه‌ نه‌وت ده‌ربهێنێت!!". هه‌ندێكی دیكه‌یان هه‌ره‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ ئه‌گه‌ری دامه‌زراوه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمیش فه‌رمانیان پێ بكات جێبه‌جێی ناكه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وان خۆیان به‌گه‌وره‌تر له‌ دامه‌زراوه‌كانی حكوومه‌ت بزانن, راستییه‌ك هه‌یه‌ ده‌بێت به‌ده‌ستێكی پۆڵاین له‌مانه‌ بدرێت, یان ئه‌وه‌تا ده‌بێت دامه‌زراوه‌كانی حكوومه‌ت سه‌روه‌ر و به‌هێز بن یان مانه‌وه‌ی ئه‌م مه‌ترسییه‌ له‌سه‌ر حكوومه‌ت له‌ پێگه‌ی (كوردستانی به‌هێز) ده‌دات, ئه‌وه‌ی له‌م ماوه‌یه‌ له‌ سنووری سلێمانی رووده‌دات ناكرێت به‌ئاسایی وه‌ربگیرێت, به‌تایبه‌ت نه‌مانی كۆنترۆڵ به‌سه‌ر هێزی سه‌ربازی و هه‌بوونی گروپی سه‌ربازی جیاواز كه‌هه‌ر یه‌كه‌و له‌ژێر ناونیشانێك كاربكه‌ن. ره‌نگ بێت له‌ماوه‌ی داهاتوو گۆڕانكاری گرنگ رووبدات, ئه‌مه‌ریكا له‌پێگه‌ی سه‌رجه‌م ئه‌و هێزانه‌ ده‌دات كه‌ نزیكن له‌ كۆماری ئیسلامی ئێرانه‌وه‌, هه‌نگاوی گرنگ هه‌یه‌ بۆ كردنه‌وه‌ی بنكه‌ی سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكا له‌ ناوچه‌كانی (حه‌ریر-سه‌ربه‌ پارێزگاری هه‌ولێر و هه‌ڵه‌بجه‌-سه‌ربه‌پارێزگاری سلێمانی, شپرزه‌یی هێزی سه‌ربازی له‌ كوردستان ئه‌مه‌ریكاشی نیگه‌ران كردووه‌، بۆیه‌ ئاگاداری (ج)ی داوه‌ به‌ كوردستان كه‌ سه‌رجه‌م هێزه‌كان له‌یه‌ك چوار چێوه‌ كۆبكرێته‌وه‌، فه‌رمانیش له‌ حكوومه‌ت و سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وه‌رده‌گرن, نه‌ك هێزی حزبی و شه‌خس، ره‌نگ بێت له‌ هه‌ر ئه‌گه‌رێكدا هێزی چه‌كداری له‌ كوردستان بكه‌ونه‌ به‌رده‌م نه‌خشه‌ی گۆرانكاریه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه‌، چونكه‌ هێشتا ئه‌مه‌ریكا دڵنیانییه‌ له‌وه‌ی له‌دوای 16ی ئۆكۆتبه‌ر ئێران چی دیكه‌ ده‌كات له‌ كوردستان؟ یه‌كێك له‌ گه‌وره‌ترین مه‌ترسیه‌كانی نه‌بوونی هێزی یه‌كگرتوو له‌ كوردستان ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی 16ی ئۆكتۆبه‌ر و دواتر بوو, كه‌ چۆن به‌شێك له‌هێزی پێشمه‌رگه‌ فه‌رمان له‌ كه‌سانی نادیار وه‌رگرت. له‌ ئاستی سیاسیش دۆخی سلێمانی تادێت ئاڵۆزده‌بێت، یه‌كێك له‌ مه‌ترسییه‌كان قۆرغكاری ئه‌و شاره‌یه‌, خه‌ریكه‌ ژیانی سیاسی و پێكه‌وه‌ ژیانی سیاسی له‌وێ نامێنێت, زۆربه‌ی كاره‌كته‌ره‌سیاسیه‌كان ئه‌وشاره‌ به‌جێده‌هێڵن, هه‌رجاره‌ و له‌رێگای به‌كارهێنانی هێز هه‌ره‌شه‌ له‌ گروپه‌ سیاسییه‌كان ده‌كرێت, ره‌نگ بێت یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی ئه‌و قۆرغ كاریه‌ ده‌ست و پێ به‌ستنی پارتی بێت كه‌ به‌پێی حه‌ق و مافه‌كانی نه‌دراوه‌تێ له‌و شاره‌, ئه‌م جاره‌ گرنگه‌ پارتی له‌ ئیداره‌ی سلێمانی به‌شداری بكات، گرنگه‌ جێگری پارێزگاری ئه‌و شاره‌ یان قائیمقامی ئه‌و شاره‌ و پۆستی ئیداره‌ی ببات, خه‌ریكه‌ كاری حزبایه‌تی له‌ سلێمانی هێزه‌كانی دیكه‌ی ده‌ره‌وه‌ی یه‌ك هێزی ده‌سه‌ڵات ده‌بێته‌ نامۆبوون, ژیانی سیاسی جگه‌ له‌ قۆرغكاری هیچ ده‌رفه‌تێكی له‌و شاره‌ نه‌هێشتوه‌ته‌وه‌, له‌كۆی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌كانی سنووری پارێزگای سلێمانی، ته‌نیا یه‌ك به‌رێوه‌به‌ری قوتابخانه‌یه‌ك پارتی نییه‌, به‌بێ یه‌كێتی حكوومه‌ت بۆی نییه‌ یه‌ك پۆلیس دابمه‌زرێنێت, ره‌نگ بێت ئه‌م شێوه‌ كاركردنه‌ به‌رده‌وام ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ بره‌خسێنێت بۆ هێزێكی سیاسی كه‌ له‌رێگای نه‌فوزی سیاسی خۆیه‌وه‌ ته‌حه‌دای دیموكراتی و هه‌ڵبژاردن و دامه‌زراوه‌كانی حكوومه‌ت بكات, ئه‌م شێوه‌ ئیداره‌دانه‌ نه‌ك پرۆژه‌ی پارتی پێش ناخات كه‌ (كوردستانێكی به‌هێزه‌) به‌ڵكو له‌مپه‌رێكی گه‌وره‌یه‌ له‌وه‌ی كوردستان له‌ چوار چێوه‌ی دوو ئیداره‌یی بهێڵێته‌وه‌. پێشووتر ئاراسته‌یه‌كی به‌هێز له‌ سلێمانییه‌وه‌ هه‌بوو له‌دژی (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) سه‌رۆك كۆماری توركیا, به‌وه‌ی كه‌سێكی دیكتاتۆره‌, ئه‌گه‌ر ئه‌م قسه‌یه‌ به‌شێكی بۆ خودی سه‌رۆك كۆماری توركیا بێت، هه‌ڵبه‌ته‌ به‌شێكی په‌رچه‌كردار بوو له‌دژی پارتی, (گوایه‌ پارتی هاوپه‌یمانی ئه‌ردۆغانه‌) ئێستا بێ ده‌نگییه‌, گوتار له‌دژی ئه‌ردۆغان نییه‌!! بۆچی؟ چونكه‌ (ئه‌ردۆغان) له‌ هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانییه‌كانی توركیا (ئه‌سته‌مبوڵ) و (ئه‌نقه‌ره‌ و ئیزمیر)ی دۆراند كه‌ به‌هێزترین شاره‌كانی توركیان، دوای هه‌ڵبژاردن (ئه‌ردۆغان) شاره‌كانی راده‌ستی لایه‌نی ئۆپۆزسیۆن كرد، ئه‌ی پرسیار ئه‌وه‌یه‌ ئه‌وه‌ی ئه‌ردۆغان له‌ توركیا كردی له‌ سلێمانی جێبه‌جێ ده‌بێت؟ له‌كاتێكدا ته‌نیا له‌ ماوه‌ی 24 كاتژمێردا به‌ربژێری (جه‌هه‌په‌) بۆ پارێزگاری هه‌رسێ شار، پیرۆزبایان له‌ خه‌ڵك كرد و وه‌ك پارێزگاری ئه‌و شارانه‌ هه‌ڵبژێردران. ئه‌ی پرسیار ئه‌وه‌یه‌ 26 ساڵه‌ له‌ سلێمانی جگه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك حزب هیچ حزبێكی دیكه‌ مافی ئه‌وه‌ی پێدراوه‌ ئه‌و شاره‌ به‌رێوه‌ببات؟, بێ ده‌نگ بوونی ئێستای ئه‌و حزبانه‌ له‌دژی (ئه‌ردۆغان) له‌و روانگه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌وه‌ی ئه‌وان پێیان وابوو دیكتاتۆریه‌ته‌, باشتر له‌ ئه‌زمونی ئه‌وان مامه‌ڵه‌ی كرد. ده‌بێت دووباره‌ دارشتنه‌وه‌ بۆ ته‌واوی ناوچه‌كه‌ بكرێت, هه‌ڵه‌به‌ته‌ ئه‌مه‌ قۆناغ به‌ندی ده‌وێت، به‌ڵام له‌ هه‌مووی گرنگتر ئه‌مه‌ریكا سیاسه‌تی (هاوكێشه‌ سفر) به‌رانبه‌ر ئه‌و هێزانه‌ ده‌كات كه‌ نزیكن له‌ ئێرانه‌وه‌ به‌ئامانج گرتنی حه‌شد و میلیشیاكانی عێراق درێژه‌ ده‌كێشێت بۆ هێزی دیكه‌ش، ره‌نگ بێت یه‌كێك له‌بریاره‌كانی ئه‌مه‌ریكا بۆ تیرۆرست ناساندنی سوپای پاسداران، بۆ ئه‌وه‌بێت كه‌ ئه‌و هێزانه‌ی (كه‌ین و به‌ین و سه‌وداو مامه‌ڵه‌یان) له‌گه‌ڵ ئه‌و سوپایه‌ هه‌یه‌، له‌په‌لوپۆ بخرێن، ئه‌مه‌ش گۆرانكاری گرنگ له‌ كه‌ركووك و دووزخوورماتوو و خانه‌قین ده‌هێنێته‌ ئاراوه‌، ره‌نگ بێت دۆخی سیاسی ناوچه‌كه‌ش له‌گه‌ڵ گۆرانكاری سه‌ربازی دروست ببێت، ناكرێت به‌هه‌ر ئاراسته‌یه‌ك بێت، ناوچه‌كه‌ ببێته‌ ته‌راتێنی دژه‌ خواسته‌كانی ئه‌مه‌ریكا و كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی.

بێستون حەمەساڵح بسمارك ده‌ڵێت( سیاسه‌ت برێتیه‌ له‌ هونه‌ری  خۆگونجاندن له‌ته‌ك واقیعی به‌رجه‌سته‌كراو)!... دوێنێ ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل هه‌ڵبژاردنی گشتی بۆ پێكهێنانی كنێست و حوكمه‌تی وڵاته‌كه‌یان كه‌متر له‌ (24) كاژێر ده‌رئه‌نجامی سه‌ره‌تا و كۆتا ڕوو له‌ته‌واوبونه‌. هه‌فته‌ی داهاتو سه‌رۆكی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل(رئوفین ریفلین)كۆبونه‌وه‌ له‌ته‌ك سه‌رۆكی حزبه‌كانی ڕێژه‌یی پێویستی كورسی (كنێست ) په‌رله‌مانیان مسۆگه‌ركردووه‌ له‌میدیاكانه‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ گفتوگۆ به‌شێوه‌یه‌كی شه‌فاف قسه‌ بۆ هاوڵاتیان ده‌كه‌ن و یه‌كێك له‌ براوه‌كان بۆ پێكهێنانی حوكمه‌تی نوێ ته‌شخیس ده‌كات. به‌هیوای ئه‌وه‌ی بگه‌نه‌ مه‌به‌ست و حكومه‌تی ڕاگواستن له‌ ئیسرائیل ته‌شكیل نه‌بێت گه‌ر ناتانیاهۆ نه‌یتوانی له‌ماوه‌ی (28) ڕۆژ ته‌شكیلی حوكمه‌ته‌كه‌ بكات ئه‌وا سه‌رۆك حكومه‌تی نیشتمانی جاڕده‌دات. هه‌ردوو حزبی لیكود و كحول لافان یه‌كسان بون له‌ چنینه‌وه‌ی ده‌نگ و به‌ره‌ی ڕاستڕه‌وه‌كان سه‌ركه‌وتنیان به‌سه‌ر به‌ره‌ی چه‌پ- ناوه‌ند مسۆگه‌ر كردووه‌. ماوه‌ی (48) كاژێره‌ به‌وردی له‌ته‌ك هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئیسرائیل ته‌واوی دیداری وته‌بێژی حزبه‌كان (براوه‌و دۆڕاو) و كه‌سایه‌تی سیاسی ئیسرائیلی  و شیكه‌ره‌وه‌ی سیاسی و سه‌ربازیه‌كان  له‌ ڕێگه‌ی كه‌ناڵی (ئای 24)ئیسرائیله‌وه‌ گوێبیست بوم له‌ ڕه‌خنه‌ی توند و له‌سه‌ركۆنه‌كردن و له‌وته‌ی ئیجابی و سه‌لبی بۆ ڕه‌وتی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ نه‌مبینی بێ ڕێزیه‌ك به‌رامبه‌ر به‌یه‌كتر سوكایه‌تی و غرور و گوێ بیست نه‌بون بۆ یه‌كترم به‌رچاو نه‌كه‌وت. بۆ؟!...  له‌وێ ده‌وڵه‌ت هه‌یه‌...ده‌وڵه‌تی ئه‌حزابی خاوه‌ن به‌رنامه‌ و ستراتیژ... گۆتره‌كاری نیه‌ له‌سیاسه‌تدا، هۆشیاری هاوڵاتی و چین و توێژه‌كان سیاسه‌تی وڵاته‌كه‌یان یه‌كلا ده‌كه‌نه‌وه‌. سه‌رباری ئه‌وه‌ش ته‌واوی حزبه‌كان  له‌ هێڵه‌ گشتی و سورو موحه‌ره‌مه‌كانی تایبه‌ت به‌ به‌رژه‌وه‌ندی باڵای ئیسرائیل كۆك و ده‌ست و په‌نجه‌ی هونه‌ری سیاسیان به‌پێی  واقیع و جێكه‌وتی جوگرافی وڵاته‌كه‌یان نه‌رم و به‌رجه‌سته‌  كردووه‌. حزبی (عمل) گه‌وره‌ترین حزب و یه‌كێك له‌دامه‌زرێنه‌رانی  ده‌وله‌تی ئیسرائیله‌ گه‌وره‌ترین شكستی هێناوه‌ ، سه‌رۆكی حزبی عمل (ئافی غبای)یه‌كه‌م كه‌س به‌گیانی لێبورده‌یی و جه‌خت كردنه‌وه‌ له‌بونی هه‌ڵه‌ و به‌هێزی ڕكابه‌ره‌كانیان هۆكاری سه‌ره‌كین كه‌ نه‌یانتوانیوه‌ ده‌نگی زۆرینه‌ی هاوڵاتیان مسۆگه‌ر بكه‌ن. جێگه‌ی وه‌بیرهێنانه‌وه‌یه‌ حزبه‌كان كێبڕكێ له‌سه‌ر (120) كورسی په‌رله‌مان(كنێست) ده‌كه‌ن تا به‌ ئێستا نزیكه‌ی (97%) ده‌نگه‌كان جیاكراوه‌ته‌وه‌ و ده‌رئه‌نجامی كورسیه‌كان به‌م جۆره‌یه‌: (لیكۆد37)،(هاوپه‌یمانی شین و سپی 36)،(حزب عمل 6)،(یه‌كێتی حزبه‌ ڕاستڕه‌وه‌كان 5)،(یهدوت هتورات 8)،(شاس 😎.(میرتس 4)،(به‌ره‌ی عه‌ره‌بی و گۆڕان 6)،(كۆمه‌ڵه‌ و لیستی عه‌ره‌بی یه‌كگرتو 4)،(كولانو 4). جا ئه‌وه‌ باسێكی دوور و درێژ ده‌رهه‌ق ئه‌ندامانی كنێست و حوكمه‌ت لێره‌دا جگه‌ی نابێته‌وه‌ چۆن چۆن ئه‌و كه‌سانه‌ دیاری ده‌كرێن؟!... ده‌سه‌ڵاتی په‌رله‌مان و لیژنه‌كان چیه‌ و چۆنه‌؟!... سه‌روه‌زیران ده‌سه‌ڵاتی چیه‌؟!... وه‌زیره‌كان چۆن قه‌راری وزاری و جێگر ده‌ست نیشان ده‌كه‌ن؟!... قه‌رار و سه‌نته‌ری قه‌رار چۆنه‌؟!... ده‌سه‌ڵاتی قه‌زاوه‌ت چۆنه‌؟!...  هه‌رێمی كوردستان  له‌ ده‌وڵه‌ت بچوكتره‌ و له‌ هه‌رێم گه‌وره‌تره‌ نزیكه‌ی (7 مانگه‌) هاوڵاتی گیری خواردووه‌ به‌ ده‌ست ئه‌م حزبانه‌ی باشوره‌وه‌  (نه‌سیاسه‌ت پێ ده‌زانن، نه‌ شیكه‌ره‌وه‌ی هونه‌ره‌كه‌ین، نه‌ ده‌گونجێن پێكه‌وه‌ ، نه‌ده‌ست و په‌نجه‌ له‌ته‌ك یه‌كتر نه‌رم ده‌كه‌ن، نه‌خوێندنه‌وه‌یان  بۆ واقیعی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی هه‌یه‌، نه‌ مولامه‌سه‌ی بارودۆخه‌كه‌ پێكه‌وه‌ ئه‌كه‌ن)!... له‌ كوردستان هێڵی سور حزبه‌ ، خێزانه‌ ، بنه‌ماڵه‌یه‌، ورتكه‌ بنه‌ماڵه‌یه‌ نه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی باڵاو گشتی!... له‌ كوردستان پۆست هه‌یه‌ ، دۆڕاندن نیه‌،  قبوڵ كردن نیه‌، لێبورده‌یی نیه‌!... له‌ كوردستان سیاسی جاهیله‌، هونه‌ری شرۆڤه‌كردنیان له‌ خوار كه‌مه‌ر و له‌ نێوان قوله‌ پێو ئه‌ژنۆدا  چه‌ق به‌ستوی عه‌قڵ بون!... له‌ كوردستان شه‌ڕی خێزان و بنه‌ماڵه‌كانه‌  زامنكردنی ده‌سه‌ڵاته‌ بۆ نه‌وه‌ی نه‌وه‌كانیان!... جا بڕوانن له‌ عه‌قڵی ئیسرائیلی ئه‌وان پێش ده‌وڵه‌ت ده‌ستوریان داڕشت ، دواتر ده‌وڵه‌تیان دامه‌زراند.... لای ئێمه‌ نه‌ده‌وڵه‌تین نه‌قه‌واره‌یه‌كی جێگیر ده‌سه‌ڵات حزبیه‌ و ده‌ستور به‌ قه‌ده‌ر ته‌سلیم كراوه‌!... جا وه‌ره‌ چاوه‌ڕێی ئه‌م حزبانه‌ بن ته‌رویج بۆ ده‌وڵه‌تی كوردی بكه‌ن؟!...

دانا مەنمی پەرلەمانتارانی هه‌موو دونیا لەسەر بەرژەوەندی خەڵك، موناقه‌شه‌یه‌كی جدی ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر پێویست بكات داوای ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی وه‌زیرو سه‌رۆكوه‌زیران هه‌تا سه‌رۆكی وڵاته‌كه‌ش ده‌كه‌ن، وه‌لێ له‌ كوردستان  لەسەر به‌رژه‌وه‌ندی حیزب و بنه‌ماڵه‌و خێڵ و ئیمتیازاتی شه‌خسی شینی حه‌سه‌ن و حوسێن ده‌كه‌ن! په‌رله‌مانتار ئه‌ركێكی ئه‌خڵاقی و میژووییه‌ ،خه‌ڵك چاوه‌ڕێییه‌ ئه‌زمونێكی باشی حوكمڕانی و به‌شكۆوه‌ دیمه‌نه‌كانی په‌رله‌مان ببینێت،لانیكه‌م بڕیاره‌كانی ڕێزلێگیراو بن نه‌ك كۆمیدیاو گاڵته‌پێكراو ! وه‌ك ئاشكرایه‌ پارتی به ‌بڕیارێكی نا دیموكراسی له‌ دوای ڕووداوه‌كانی ۱۲ـی ئۆكتۆبه‌ری ۲۰۱۵ ده‌رگای په‌رله‌مانی كوردستان  بۆماوه‌ی ۲ساڵ داده‌خات ،دوای ۲ ساڵ له‌داخستنی ده‌رگای په‌رله‌مان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی پێكه‌وه‌ ئه‌م په‌رله‌مانه‌ كارتۆنییه‌ بۆ شه‌رعییه‌ت دان به‌  بریاری ناشه‌رعی كاراده‌كه‌نه‌وه‌ ، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ ‌له‌م په‌رله‌مانه‌ كارتۆنیه‌دا بڕیاری چاره‌كه‌ مووچه‌ ، زیاد كردنی باج ، زیادكرنی سزای هاتوچۆ ، بریاری پێنه‌دانی نه‌وتی سپی ، ناشه‌فافی له‌ داهاتی نه‌وتدا ده‌یان بریاری تری كه‌ به‌ ناشرعی ده‌رچووه له‌ لایه‌ن ئه‌م په‌رله‌مانه‌وه‌ ،به‌ ئێستاشه‌وه‌ له‌م په‌رله‌مانه‌دا هه‌رچی یاسا و ڕێسایه‌ مه‌ره‌كه‌بی سه‌ركاغه‌زن و له‌ ژێر پێی به‌رپرسه‌كاندایه‌ .  پارتی هه‌رجاره‌و كراسێكی جیاواز ده‌پۆشێ ، جارێك به‌ كه‌ڵه‌گایی په‌رله‌مان داده‌خات و جارێكیش به‌یاسایی قه‌ره‌قوش ڕیفراندۆم ئه‌نجام ئه‌دات ، جارێك شینی عومه‌ر ده‌كات و جارێكیش شینی عه‌لی ، جارێك له‌به‌ره‌ی شیعه‌یه‌ و جارێكیش له‌به‌ره‌ی سووننه‌ ، جارێك هه‌واداری ئیمام حوسێنه‌ و جارێكیش هه‌واداری عومه‌رو عوسمان ،جارێك مالیكی یه‌ و جارێكیش سه‌دری ، جارێك عه‌بادییه‌و جارێكیش حه‌كیمی ، جارێك عامری یه‌و جارێكیش قاسمی جارێك دیموكراتخوازه‌ به‌ ناوی زۆرینه‌وه‌ جارێكیش كه‌مینه‌یه‌كی ده‌ره‌به‌گه‌ ،جارێك بزوتنه‌وه‌ی گۆرانی پێ قبوڵه‌و رێكه‌وتن ئه‌نجام ئه‌دات دژ به‌ یه‌كێتی ، جارێكیش یه‌كێتی یه‌و شه‌ریكایه‌تی شاخ و شار دژ به‌ گۆران زیندوو ده‌كاته‌وه‌ ،پارتی به‌م گه‌مانه‌ یاری به‌ مه‌شاعیرو چاره‌نووسی لایه‌نه‌كان و خه‌لكی كوردستان ده‌كات ، له‌ كوێدا پێویست بێت خۆی بگۆڕێت ده‌گۆڕێت و غار ده‌دات ! دواجار پارتی دژی ڕێكه‌وتنه‌كه‌ی گۆران له‌ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم پۆستێك به‌ ناوی  یاریده‌ده‌ری سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌درێته‌ یه‌كێتی ، پێشتر بزوتنەوەی گۆڕان هۆشداری دابوو به‌ پارتی  لە زیادكردنی هه‌ر پۆستێك به‌ ناوی ( جێگریان یاریده‌ده‌ربۆ كاروباری سه‌ربازی) ،پارتی بۆ دڵدانه‌وه‌ی گۆران ده‌ڵێت :  ئەو پۆستەی لەسەرۆكایەتی هەرێم دەدرێتە یەكێتی لەخوار سەرۆكی هەرێم و جێگرەكەی دەبێت و دەسەڵاتیشی تەنها بۆ رێكخستنی پەیوەندی وەزارەتی پێشمەرگە و هێزەكانی حەفتا و هەشتایه‌ .  بزوتنه‌وه‌ی گۆرانیش بۆ داپۆشینی به‌ڵێنه‌كانی پارتی ده‌ڵێت : یاریدەدەری سەرۆكی هەرێم تەنها پەیوەندیە سەربازیەكان بۆ سەرۆكی هەرێم رێكدەخات و داواكاریەكانی وەزارەتی پێشمەرگە و هێزەكانی ۷۰ و ۸۰ ش بۆ سەرۆكی هەرێم و جێگرەكەی بەرزدەكاتەوە ".هه‌رچی یه‌كێتی یه‌ لەراگەیاندنەكانەوە بانگەشەی ئەوە دەكات كە جێگری سەرۆكی هەرێمی بۆ كاروباری سەربازی وەرگرتووە وسبەینێش لەپەرلەمانی كوردستان دەنگ لەسەر هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم دەدرێت ". هاوكات وته‌كانی چه‌ند ڕۆژی ڕابردووی شێخ جەعفەرئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی و بەرپرسی هێزەکانی یه‌كه‌ی حەفتای یه‌كێتی له‌باره‌ی پۆستی جێگری سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ بزوتنه‌وه‌ی گۆران گوتبووی " ئەگەر جێگری سەرۆکی هەرێم لە پشکی گۆڕان، ببێتە بەرپرسیاری هێزە چەکدارەکان، بەهیچ جۆرێ وەک هێزی حەفتا، گوێی لێناگرم". وته‌كانی به‌رپرسی یه‌كه‌ی حه‌فتای یه‌كێتی نیشانه‌یه‌كی ڕوونه‌ كه‌ كه‌ دوو زۆن هه‌یه‌ و پارتی و یه‌كێتی خاوه‌نداریه‌تی ده‌كه‌ن و باوه‌ڕیان به‌ ته‌داولی سوڵته‌ نییه‌و نایانه‌وێت یاسا سه‌روه‌ر بێت و یه‌كه‌ی حه‌فتاو هه‌شتای یه‌كێتی و پارتی یه‌كبخرێته‌وه‌و دامه‌زراوه‌كان به‌ دامه‌زراوه‌ی بكرێن.   پارتی له‌پاڵ خه‌ونی كاراكردنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و پێكهێنانی حكومه‌تی نوێ ، خه‌ونی زیندوو كردنه‌وه‌ی جه‌نگێكی میدیایشی هه‌یه‌ له‌ نێوان یه‌كێتی و گۆران ، چونكه‌ پارتی به‌بێ ناكۆكی لایه‌نه‌كان ناتونێت هه‌ناسه‌ بدات ، ناكۆكییه‌كانی گۆران و یه‌كێتی خزمه‌تێكی باشی به‌ پرۆژه‌كه‌ی پارتی كردووه‌ و پارتیش ئاگرخۆشكه‌ری ئه‌و ناكۆكییانه‌ بووه‌ و جارێك ختوكه‌ی یه‌كێتی داوه‌ دژ به‌ گۆران و جارێكیش ختوكه‌ی گۆرانی داوه‌ دژ به‌ یه‌كێتی ،پارتی خاوه‌نداریه‌تی میدیایه‌كی ته‌خوین و زه‌به‌لاح ده‌كات هه‌روه‌ك چۆن له‌ ڕوداوه‌كانی ۱٦ـی ئۆكتۆبه‌ر په‌لاماری یه‌كێتی داو كراسێكی خیانه‌تی به‌ باڵای یه‌كیتی دوری و به‌زۆر كردییه‌ هێزێكی ناپاك و جاش ، یانیش چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر به‌ر له‌ وه‌فاتی ڕه‌وانشاد ( نه‌وشیروان مسته‌فا ) گرده‌كه‌یان كرده‌ تیرۆریست و تۆمه‌تباریان كردن به‌ ته‌قاندنه‌وه‌ی باڵویزخانه‌ی وڵاتان ، پارتی میحوه‌ری سه‌ره‌كییه‌ و به‌رده‌وام لایه‌نێكه‌و لایه‌نه‌كانی تر ته‌خوین ده‌كات .  

ئاراس وەلی   گۆڕانکارییەکانی دەوروبەرمان هەم ئاڵۆزو هەم خێران، هەردوکیان ناچارمان دەکەن لەگەڵ حیزب و رێکخراوی تردا جۆرێک لە سازان و رێککەوتننامەی سیاسی ئەنجام بدەین. بەخۆمان و ئەوان و واقیعەکەشدا بچینەوە. نەخشەی نوێ دابڕێژین بۆ ئامانجە نوێکان. گۆڕانکاری دەوروبەرمان بەو خێراییە داوای جۆرێک لە فلێکسبلیتی (Flexibility)  نەرمەکارمان لێدەکات. بۆ ئەوەی لەئاستی جێبەجێکردنی ئەو داوایانەدا بین دەبێ بگونجێین، واقیعیبین، پەیام و بەرنامەو کارنامەمان بەجۆرێک فۆرمولە بکەین کە زۆربەی زۆری خەڵک بەرژەوەندی خۆی تێدا ببینێتەوە، بەوەش متمانەی زۆرتری خەڵک مسۆگەر دەکەین. ئەگەر حکومەت بریتی بێت لە دامەزراوەیەکی دیاریکراو، کە باڵاترین دەسەڵات دەگرێتە دەست بۆ بەڕێوەبردنی کۆمەڵگایەکی تایبەت لە نیشتیمانێکی دیاریکراودا. ئەوا دەسەڵاتی پەرلەمان و دادوەری هەم سنوری هەریەکەیان دیاریکراوەو، هەم هاوسەنگیان لەگەڵ یەکتردا و لەگەڵ حکومەت و هاوڵاتیاندا دەستوربەند کراوە. کەواتە بەشداریکردن لە حکومەتدا بەشێوەیەک لە شێوەکان جێبەجێکردنی بەرنامەو دیدگای سیاسیانەی هەر رێکخراوێکی سیاسییە بۆ حوکمڕانی و بەڕێوەبردنی هەر کۆمەڵگایەک. لەم روانگەیەوە بەرپرسیارێتی سەرەکی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ بەشداری و شەراکەت لە حوکمڕانی هەرێمی کوردستاندا بریتییە لە کۆمەڵێ سەوابتی بنەڕەتی. ئەوانیش بریتین لە سەوابیتەکانی نیشتیمانی و نەتەوەیی و دینی و ئینسانی. یەکەم: لە روانگەی سەوابتی نیشتیمانیەوە گرنگە کابینەی نۆهەم، ببێتە حکومەتی هاوڵاتیان و، چەمکی هاوڵاتیبون بکرێتە پێوەر بۆ دانیشتوانی هەرێمی کوردستان، دور لە ئینتیمای حیزبی و خێڵەکی و دینی‌و رەگەزی. دوەم: جیۆپۆلەتیکی هەرێمی کوردستان واقیعیەتێکی هەیە کە پێویست دەکات، حکومەت بەرپرسیارێتی سەوابیتە نەتەوەییەکان بکاتە نەخشەڕێگای خۆی، بەمانایەکی تر، لەسەر حیسابی کوردانی پارچەکانی تر هیچ جۆرە مامەڵەو ڕێککەوتنێکی سیاسی و بازرگانی دژ بە بەرژەوەندیەکانی نەتەوەیی لەو بەشانەی کوردستاندا نەکات. سێیەم: لە روانگەی سەوابتی دینییەوە، پەرلەمانی کوردستان نابێت هیچ یاسایەک دەربکات  کە ببێتە هۆکاری تێکدانی ئاسایشی کۆمەڵایەتی و دینی لەنێوان ئاینزاکانی هەرێمی کوردستاندا. چوارەم: لەڕوانگەی سەوابیتی ئینسانییەوە، گرنگە کارنامەی حکومەت دژ بە سەوابیتە ئینسانی و پەیماننامە نێودەوڵەتیەکان نەبێت. ئازادی تاک، ئازادی رۆژنامەگەری، ئازادی ئاین و یەکسانی نێوان ژن و پیاو، مافە بنەڕەتیەکانی مناڵ، خوێندن و ... هتد، فەراهەم بکرێ. لەم سۆنگەیەوە بزوتنەوەی گۆڕان شەراکەت و بەشداری راستەقینەی حکومەت دەکات لەگەڵ هەمو هێزە سیاسییەکانی دیکەی هەرێمی کوردستاندا. لەسەر مەسەلەی دەستوری هەرێمیش لەگەڵ هەمو هێزە سیاسییەکان و رێکخراوەکانی NGO و دیالۆگی جددی دەکات بەمەبەستی دروستکردنی سیستمێکی حوکمڕانی دیموکراتی  پەرلەمانی. بەشداریکردن لە حکومەتدا هەلومەرجی تایبەتی خۆی هەیە، گرنگی بەشداری بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەتدا ئەوەیە، کە بەرنامە سیاسییەکەی خۆی لەگەڵ سەوابتە مەبدەئیەکانی و پاشان پاکێجەکانی چاکسازی بکاتە بناغە و نەخشەڕێگای شەراکەت لە حکومەتدا. تایبەت بە پۆستە سیاسییەکان و وەزارەتەکان، بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر بناغەی سیستمی خاڵ ئەو پۆستانەی وەرگرتوە. واتا ئێمە بەپێی ئیستیحقاقاتی ئینتیخابی لە (12٪)ی خۆمان پشکمان وەرگرتوە. هەمو ئەو دەنگۆو هێرشە میدیاییانەی دەوترێت: "گوایە گۆڕان دو هێندەی ئیستیحقاقی ئینتیخابی خۆی پۆستی وەرگرتوە..!" دورن لەڕاستییەوە. راستیەکە ئەوەیە: نە بزوتنەوەی گۆڕان رێژەی لە (12٪)ی بەرکەوتەی خۆی وەرگرتوەو، نە پارتی رێژەی لە (45٪)ی پۆستەکانی لایەو نە یەکیەتی لە (21٪)ی پۆستەکانی لایە. پارتی و یەکیەتی (66) کورسی پەرلەمانیان هەیە، بەڵام لە ئەرزی واقیعدا لە (75٪) زیاتر لەهەمو جومگەکانی دەسەڵاتداری و پۆستەکانی ئەم هەرێمەیان بەدەستەوەیە. گرنگ ئەوەیە کابینەی نوێ، بتوانێ کارنامەکەی جێبەجێ بکات، خەڵک سودمەندی سەرەکی بێت لە جێبەجێکردنی کارنامەکەدا لەهەمو ئاستێکدا. هەرێم بکەوێتە قۆناغێکی ترەوە کە دەسەڵاتەکانی حکومەت و پەرلەمان و دادوەری دوربن لە کاریگەری و هەژمونی حیزب. خاڵێکی گرنگ لە رێکەوتنی گۆڕان و پارتی بۆ پێکهێنانی کابینەی نۆهەم بریتیە لە ئیجبارکردنی لایەنە سیاسییەکان کە دژی دو ئیدارەیی بوەستنەوەو "حکومەت و هەمو لایەنە سیاسییەکان پابەندبن بە یەکپارچەیی و یەکگرتویی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستان  و کاربکەن بۆ رێکخستنەوەی دامەزراوەکانی هەرێمی کوردستان".

دوێنێ و ئەمڕۆ: دژیەکیی هەڵوێستی حیزبەکان لە پرسی سەرۆکایەتیی هەرێم كەمال چۆمانی  - کە سەرۆکایەتیی هەرێم دامەزرا و مەسعود بارزانی بو بە سەرۆکی هەرێم، یەکێک لە کێشەکانی پارتیی و یەکێتیی ئەوە بو پارتیی داوایدەکرد نابێت سەرۆک هیچ جێگرێکی هەبێت. وابزانم بەرپرسێکی حیزبی شیوعیی بو گوتبوی: "بیستومە تەنها خوا جێگری نییە." - ئێستا پارتیی و یەکێتیی پێکەوە داوادەکەن سەرۆک نەک هەر جێگرێکی هەبێت، بەڵکو دو جێگری هەبن. ئەمە لە کاتێکدا دەرکەوت نەبونی دامەزراوەی سەرۆکایەتیی هەرێم هیچ كێشەیەک دروستناکات لە هەرێمی کوردستاندا، چ پێویست دەکات جێگرێکی دیکەی بۆ زیاد بکرێت. - گۆڕان دەیگوت هەموارکردنەوەی قانونی سەرۆکایەتیی هەرێم و سنوردارکردنی دەستەڵاتەکانی سەرۆک، کەچی ئێستا دەیانەوێت سەرۆکی هەرێم و جێگرەکەی دەستەڵاتەکانیان سنوردار نەبن چونکە خۆیان جێگرێکی سەرۆکی هەرێمیان هەیە. - ئەندام پارلەمانێکی یەکگرتو داوادەکات دامەزراوەی سەرۆکایەتیی هەرێم هەر نەمێنێت، کەچی یەکگرتوی بادینان ئەو حیزبە بو قبوڵی نەبو قانونی سەرۆکایەتیی هەرێم هەمواربکرێتەوە. - سەرۆکایەتیی هەرێم لە دامەزراندنیەوە دامەزراوەیەک بوە بۆ رازییکردن و مامەڵەکردنی سیاسیی و پۆست. جەلال تاڵەبانی پۆستی سەرۆک کۆماری وەرگرت، دەبوایە لە بەرانبەردا پۆستێکیش هەبوایە بۆ مەسعود بارزانیی. ئەو میراتی دابەشکاریی و مامەڵەکارییە بەو دامەزراوەیەوە هەر ماوە و هەریش دەمێنێت، هەرگیزیش نابێتە دامەزراوەیەکی نیشتیمانیی چونکە ئامانج لێی پێشخستنی حوکمڕانیی و حوکمی قانون و پێشخستنی دیموکراسیی نییە، بەڵکو ئامانج لەو دامەزراوەیە ئەو مامەڵەکارییەیە کە باسمکرد. ئەگەر ململانێی نێچیرڤان بارزانیی و مەسڕوڕ بارزانیی نەبوایە، پارتیی زۆر لای ئاسایی بو ئەو دامەزراوەیە هەر نەمێنێت دوای مەسعود بارزانیی، بەڵام دەبوایە پۆستێک هەبێت بۆ نێچیرڤان بارزانیی.  - سەرۆکی ئەمریکا یەک جێگری هەیە، تێناگەم سەرۆکی هەرێم بۆ دو جێگری هەبن؟ - گۆڕان و یەکێتیی پێیان وایە ئەگەر جێگری سەرۆکی هەرێم ببن دەستەڵاتیان دەبێت، ئەوانە خەون دەبینن، سەرۆکی هەرێم نێچیرڤان بارزانییە. لە سەروی سەرۆکی هەرێمیش پارتی دامەزراوەی "بارەگای بارزانیی" قیت کردۆتەوە و دەیانەوێت نوێنەرایەتیی خەڵکی کوردستان و تەنانەت پارچەکانی دیکەی کوردستانیش بکەن، کەچی گۆڕان و یەکێتیی شەڕیانە لەسەر پۆستێک کە وەرگرتن و وەرنەگرتنی شتێکی ئەوتۆ ناگۆڕیت. - لە ماوەی داهاتو، لای کەم من وای دەبینم، پارتیی چۆن داوای کۆمیتەیەکی سەرکردایەتیی سیاسیی هەرێمی کوردستان دەکات و مەسعود بارزانیی دەبێتە سەرۆکی ئەو کۆمیتەیە. نێچیرڤان بارزانییش ناتوانێت ئەو کۆمیتەیە سنوردار بکات. ئەوە هەنگاوی یەکەمی مەسڕوڕ بارزانییش دەبێت بۆ ئەوەی دەستەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێم کەمبکاتەوە و پەراوێزی بخات چونکە مەسڕوڕ بارزانیی لە پەیوەندییە فراوانەکانی نێچیرڤان بارزانیی دەترسێت.