دانا مه‌نمی من وه‌ها پێشبینیم ئه‌كرد ‌له‌پای ئه‌و هه‌موو میحنه‌ت و ناخۆشی و تاڵی و هه‌ژارییه‌ ،له‌پاڵ ئه‌و هه‌موو قه‌یرانه‌ دروستكراوانه‌ی كه‌ پارتی و كابینه‌كانی پارتی له‌ حكومه‌تدا خوڵقاندوویه‌تی‌، مه‌سرور بارزانی داوای لێبوردن له‌ خه‌ڵكی كوردستان بكات و پاشانیش ده‌ست له‌كار بكێشێته‌وه‌ ،به‌ڵام نه‌ریتی زۆرینه‌ی حكومه‌ت و به‌رپرسانی گه‌نده‌ڵكار له‌ ڕۆژهه‌ڵاتدا وه‌هایه‌ كه‌ له‌بۆنه‌ و جه‌ژنه‌كاندا به‌ قسه‌ی زل و به‌ڵێنی بێكردار دڵی گه‌له‌كیان خۆش بكه‌ن و خۆشیان له‌ به‌رپرسیاره‌تی بدزنه‌وه‌ !   من وه‌ها پێشبینیم ئه‌كرد مه‌سرور بارزانی له‌ وتاره‌كه‌یدا دان به‌ هه‌ڵه‌و كه‌موكوڕی و بێ پلانی وبێ به‌رنامه‌ی و شكستی خۆی و حكومه‌ته‌كه‌یدا بنێت ، دوای ده‌ست له‌كار كێشانه‌وه‌ی داوای هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت بكات ، به‌ڵام بڵێین چی كه‌ خه‌یاڵ و خه‌ون و دونیابینیی دیكتاتۆره‌كان به‌ ڕاپه‌ڕین وشورش نه‌بێت ده‌ستبه‌رداری كورسیه‌كه‌یان نابن !   من وه‌ها پێشبینیم ئه‌كرد مه‌سرور بارزانی له‌ وتاره‌كه‌یدا كاتێك باسی بری ۲۷ ملیار دۆلار قه‌رزی حكومه‌ته‌ شكستخواردووه‌كه‌ی كرد ،ئاشكرای بكردایه‌ كه‌ئه‌و قه‌رزه‌ هی چی یه‌و چۆنه‌ و له‌كێ كراوه‌ بۆچی كراوه‌؟! ئه‌ی داهاتی ساڵانی پێشوو له‌ هه‌نارده‌كردنی نه‌وت و داهاتی خاڵه‌ سنورییه‌كان و گه‌شتیاری و داهاتی ناوخۆ چی به‌سه‌ر دێ؟ له‌كوێیه‌ ؟ مه‌سرور بارزانی له‌ وتاره‌كه‌یدا ده‌لێت :باشترین بژارده‌ رێكه‌وتن وگه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ به‌غدا.! ئێستا كه‌ ژه‌نگی عێراقچێتی گرتونی و بانگه‌شه‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ به‌غدا ده‌كه‌ن ئه‌ی كارتی ڕیفراندۆم چی به‌سه‌ر دێ ؟ئه‌ی بریارنه‌بوو له‌ عێراقی موفلیس جیابینه‌وه‌و بای بای له‌ عێراق بكه‌ین ؟ ئه‌ی شۆره‌ سوارانی ڕیفراندۆم شه‌هاده‌ی كوردایه‌تی و عێراقچێتی یان به‌ به‌رۆكی ئه‌م و ئه‌ودا نه‌ده‌كرد؟   لۆژیكی "كوردستانێكی به‌هێز" لۆژیكی خێرو ئاشتی و پێكه‌وه‌ ژیان و رێزگرتن له‌ دونیای پلۆرالیزم نه‌بوو،دیوی شاراوه‌ی لۆژیكی كوردستانێكی به‌هێز! ناكۆكی و لێكترازان و بریاری زۆرینه‌و‌ خۆسه‌پاندن و به‌گژداچونه‌وه‌ی جیاوازییه‌كان و دونیای پلۆرالیزمه، هه‌رگیز چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ مه‌بن كه‌ سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم و حزبه‌كه‌ی خزمه‌تگوزاریه‌کانی ئاو وکاره‌با، سوته‌مه‌نی و هۆیه‌کانی گواستنه‌وه‌ و گه‌یاندن، یه‌که‌ی نیشته‌جێ بوون وهه‌لیكار، موچه‌،خویندن وته‌ندروستی لانی که‌می ژیان وه‌ک مافێک بۆ هاوڵاتیان ده‌سته‌به‌ر بكات .   لۆژیكی كوردستانێكی به‌هێز! کۆسپێكی گه‌وره‌یه‌ لەبەردەم یەکڕیزی و هونەره‌كانی كۆده‌نگی و پێکەوە ژیان له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندی حیزبی ـــ بنه‌ماڵه‌یی دا كۆده‌نگی و یه‌كریزی نیشتیمانی توانده‌وه‌و سیمای ناكۆكییه‌ ناوخۆییه‌كان تۆختربوونه‌وه‌ ،كارنامه‌ی پارتی وه‌ك حیزبی پێكهێنه‌ی كابینه‌ی نۆیه‌م پابه‌ندبوون بوو له‌ سه‌ر بنه‌ماكانی شەراکەت و تەوافوق و هاوسەنگیی وەک پرنسیپ له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندی باڵای كوردستاندا ، به‌ڵام نیه‌تی پارتی له‌ دوای پێكهێنانی كابینه‌ی نۆیه‌م به‌ دووی تۆڵه‌ی سیاسییه‌وه‌یه‌ ،یه‌كه‌مین تۆڵه‌ی سیاسی به‌ حوكمی زۆرینه‌ له‌ په‌رله‌مانی كوردستان هه‌لگرتنی پارێزبه‌ندی بوو له‌سه‌ر " سۆران عومه‌ر" ، ئه‌مه‌ش هه‌ولێكی رقاوی و شه‌ڕی كۆنه‌قینی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم و حزبه‌كه‌ی بوو له‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامی‌ كه‌ لایه‌نێكی دژ به‌ پارتی بوون له‌ پرسی هه‌مواری یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم له‌ ۲۳ـی حوزه‌یرانی ۲۰۱٥ ،ئه‌وكاته‌ پارتی دژی زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی وه‌ستایه‌وه‌و لایه‌نه‌كانی تری تۆمه‌تبار ده‌كرد كه‌ ته‌وافوقی سیاسی یان تێكشكاندووه‌ ،ئێستا بۆخۆی حه‌ڵاڵه‌ كه‌ گوێ له‌ یه‌كێتی و گۆران و یه‌كگرتوو كۆمه‌ڵی ئیسلامی نه‌گرێت و ته‌وافوقی سیاسی تێكبشكێنێت !   به‌ڵام مه‌سرور بارزانی له‌ وتاره‌كه‌یدا ڕاشكاوانه‌ په‌رده‌ی له‌سه‌ر ئەو ناكۆكییە لەمێژینەیەی كە لە نێوان خۆی و نێچیرڤان بارزانی ئامۆزایدا هه‌یه‌ هه‌ڵماڵی ،هه‌ربۆیه‌ له‌ وتاره‌كه‌یدا به‌ ناڕاسته‌وخۆ سیاسه‌تی نێچیرڤان بارزانی له‌ كابینه‌كانی پێشو به‌ كه‌ڵه‌كه‌بوونی قه‌رزێكی زۆرو به‌ هه‌ده‌ردانی سامانی گشتیی و به‌ سیاسیه‌تێكی هه‌ڵه‌ له‌ بواری دارایی و ئابوری و نه‌وت تۆمه‌تبار ده‌كات ، ئه‌وه‌ی گرنگه‌ لێره‌دا ئه‌وه‌یه‌ ئایا مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم ئیراده‌ی هه‌یه‌و ڕاستگۆیه‌ له‌ ئه‌نجامدانی چاكسازی و سزادان و نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی و گه‌نده‌ڵكاران ؟ ئه‌گه‌ر ڕاست ده‌كات با بفه‌رموێت له‌ ناو حزبه‌كه‌یدا گه‌نده‌لكاران بداته‌ دادگا ، ئه‌وكاتیش رێگا خۆش ده‌بێ بۆسه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی و گۆران و حیزبه‌كانی تر تاچاو له‌ هه‌نگاوه‌كانی بكه‌ن وده‌ست له‌ به‌رژه‌وه‌ندی حیزبی و بنه‌ماڵه‌ی هه‌ڵبگرن و چاكسازیی لە پێناوی هاوڵاتیان و بەرژەوەندی گشتی دا ئه‌نجام بده‌ن .  

سۆزان سەعید   لەهەموو هەلومەرجێکدا قەیرانێك دەگوزەرێت چەندەها گۆڕین بەدوای خۆیدا دێنێت. لەم سەردەمەدا، واتە سەردەمی ئەم مانگەی ڤایرۆسی کۆڤید19، قەیرانێکی سەرانسەری لە تەواوی جیهان و لە بوارە جیاوازەکانی ژیان، سەری هەڵداوە. ئەم قەیرانە، تەنها و تەنها ڕووی لە مرۆڤەکان کردووە وەك بوونەوەرێکی سەنتراڵ. لەگەڵ سەرهەڵدانی هەر قەیرانێكیشدا چەندین پرسیاری ئەخلاقی سەرهەڵدەدەن، ئاراستەکردنی ئەم پرسیارانەش وروژاندنی هزری ئەخلاقیمانە کە ناچارمان دەکات بە خوێندنەوەیەکی نوێ وە بە خۆماندا بچینەوە. قەیرانی نەخۆشیی کۆرۆنا بۆتە هۆی ئەوەی تەواوی شێواز و رۆتینی ژیانمان بگۆڕین. لەهەمان کاتدا ڕووبەڕووی چەندین پرسیاری بێ وەڵام بووینەتەوە، ئەوەش ئەنجامی زیندانی بوونمانە لە چوارچێوەی ماڵەکانمان و بچوککردنەوەی خەیاڵ و سەرنجەکانمان کە ساڵەهای ساڵە خود و ناوەرۆکی خۆمانی جێهێشتووە؛ سەرقاڵیی هەمیشەییمان بە کار و ڕۆتینی ڕۆژانەمانەوە جۆرێكە لە هەڵهاتن لە خودی خۆمان.  ئەمڕۆ بە هۆی مەترسیی نەخۆشیی کۆرۆنا کەوتوینەتە هەل ومەرجێکەوە کە ناچارین هۆشیار ببینەوە و ناوەرۆکی هەست و کردارەکانمان بخەیەنە ژێر پرسیار. ئەم کردارەش، واتە لەخۆ پرسینەوە، وا دەبێتە ئامڕازێک بۆ ناسینەوەی خۆمان وەک بوونەوەرێکی هەمیشە سەرقالی، خۆماندووکەری، هەڵاتوو و خۆلادەر لە لایەنە بەهادارەکانی ژیان. بوونەوەرێک، بۆ خۆخەڵەتاندن لە حەقیقەت دیوارێکی ئەستووری بە دەوری خۆیدا بنیات ناوە. فایرۆسی کۆڤید19 بووە هۆی ڕاچڵەکاندن و وە ئاگا هێنانەوەمان، تاوەکو بگەڕێینەوە سەرلایەنە مرۆڤیەکانمان و ئاشتکردنەوەی لایەنە ڕۆحییەکانمان. لای ئێمەی مرۆڤ کار گەیشتۆتە ڕادەیەک تەنها  کاتێک ئاوڕ لە جەستەمان دەدەینەوە و هەستیان پێدەکەین کە ئازارمان دەدەن.  بۆ نموونە، کاتێک پەنجە یان نینۆکێکمان بریندار دەبێ و ئازارمان دەدات، ئەوسا هۆشیار دەبینەوە و دەڵێین: ئا ئەم پەنجەیەش بەشێکە لە من! بۆرگیز زۆر جوان لە هۆنراوەکانیدا لێی دەدوێت و دەڵێت: (سەر، دڵ، دەمار، ناوسك، ئێسك و ... هتد، کۆتایی دێنێت بەم پرسیارە: هەموو ئەمانە، منم؟) ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ئێمە هەمیشە خۆمانمان لە یاد دەچێتەوە، تەنها لە کاتی قەیرانەکاندا نەبێت. هەر بۆیە ئەمڕۆی قەیرانی نەخۆشیی کۆرۆناش بە هەمان شێواز بەهۆشمان دێنێتەوە کە چاوێكی ڕەخنەگرانە بەخۆماندا بچینەوە، نەك بە جەستەماندا، بەڵکو بە ناوەڕۆک و هزر و ڕۆحماندا.  ئەمەش وەك لایەنێکی بە مۆرالی کردنی کۆرۆنا لە قەڵەم دەدرێت؛ واتە ئاشتکردنەوەی ئێمەی دورەپەرێزی نامۆ بە خودی خۆمان لەگەڵ بوونی خۆماندا.  یەکێك لەو کتێبانەی لەم رۆژگاری کۆرۆنادا بۆ خوێندنەوە زۆر گونجاو بوو  کتێبی ``گەشتێك بە ناو ژوورەکەم``[1]. خوێندنەوەی ئەم کتێبە تێی گەیاندم کە گەشتکردن بەناو ژوور یان ماڵەکەمان، گەشتێکە بەناو خودی خۆمان وەك مرۆڤێکی خاوەن هەست. زۆرینەی ئێمە، لەم رۆژانەی قەیرانی کەرەنتینە یان زیندانیکردنی خۆمان لەناو ماڵەکەماندا، ناهۆشیارانە سەرنجی گەورە دەخەینە سەر کەرەستەیەکی دێرین، یان پەراوێز کراوی گۆشەیەکی ماڵەکەماندا. هەنگاوەکانمان لەم ژوور بۆ ئەو ژوور. سەرنج و تێڕوانینمان لەم تاق بۆ ئەو تاق، لەم دۆڵاب بۆ ئەو دۆلاب، لەم چەکمەچە بو ئەوچەکمەچە، چاوەڕوان نەکراوون و لەناکاو کەرەستەیەك چەندە بچووك و بێ نرخی ماتەری هەبێت وەک سەنتەری سەرنج و یادەوەریەکانمان دێنە بەرچاومان؛ وێنە کۆنەکانمان، ئەو یادگاری و بیرەوەریانەی کە هەڵگری ڕابردووی خۆشی و تاڵییەکانمان بون. هەرگیز ناتوانین سەرنجی خۆمانی لێ لابدەین. ئەو کەرەستە ''بێ نرخانەی'' کە لە گۆشە و پەنا شاردراوەکانی ماڵەکەماندا پشتگوێ خرابوون، جارێکی تر لە ئاستماندا زیندوو دەبنەوە و ڕۆح و ناوەرۆکمان ڕادەچڵەکێنن و هۆشیارمان دەکەنەوە، وەک ئەوەی پێمان بڵێن: ئەوە ئێمەین، بەشێکین لە بوون و مێژووی ئێوە! گەشتی ئەمڕۆم بە چەکمەجەی دۆڵابێکی ماڵەکەمدا بوو. قەڵەمێکی بێ مەرەکەب  لەناکاو بەرەو خۆی رایکێشام، چەندین ساڵ لەوەوبەر هاوڕێیەكم بە دیاری پێی بەخشیبووم. ئەو قەڵەمە وشك و لەکارکەوتووەی ئەمڕۆ، چیرۆکی ئەو سەردەمەی خۆمی بۆ گێڕامەوە. بردمیەوە بۆ ئەو کات و شوێن و دەوروبەرە. بەڵام نکۆڵی نەکرد لەوەی کە ئەو زەمەنە تێپەڕیوە و گەڕانەوەی ئەستەمە؛ جارێکی تر ئەو سەردەمە، نە ئەمڕۆ و نە لەداهاتوودا ناگەڕێتەوە و ڕووداوەکانی دووبارە نابنەوە. ڕەنگە ئەو سەردەمە قەڵەمەکە جێگای بایەخم نەبووبێت، بەڵام ئەمڕۆ بە بێ ویستی خۆم کردمی بە دوو بەشەوە لەخۆمدا. بەشێکم؛ هەست بە ئارەزووی گەڕانەوەی ئەوسای رابردوو بکاتەوە؛ هەستێکی ئاوێزان بە شێوازو شوێن و کاتی  پێدانی ئەو دیاریە پێم. بەشێکیشم؛ لەم ساتەی ئەمڕۆدا مابووەوە و  بیری لە ئەمڕۆ و داهاتووم دەکردەوە . تەواوی هەستەکانم دەجوڵان، سست بووم و پاشان هۆشم هاتەوە. ئەم هۆش و سستبونەم ناچاری کردم بێ هیوا بم لەوەی ئەو زەمەن و ئەو بەسەرهاتانەم و یادەوەرییەکانم بگەڕێنەوە. گەڕانەوە بۆ ئەو ڕۆژەی چۆن ولە چ هەلومەرجێکا ئەو دیارییەم پێبەخشرا بو. بیرم لەو  پەیوەندییەی نێوان خۆم و ئەو هاوڕێییەی ئەوسا و ئێستەم دەکردەوە، کە مەحاڵە لە داهاتوودا دووبارە ببێتەوە. ئەمەش ڕایکێشامە بەردەم ئەو ڕاستیەی کە ئیتر تەواو ناچاربم بەوەی کە هەمیشە رێزو وەفا و نرخاندنێکم هەبێت بۆ ئەو کات و شوێن و سەردەمانەی بەسەرچوون. بەڵام دووبارە و چەندبارە وەك خاڵی سەرەتایی تێیان بڕوانمەوە.  ئەمە ئەزموون و بەسەرهاتی هەریەکە لە ئێمەیە لە ڕۆژانی کۆرۆنا و زیندانی چواردیواریی ماڵەکەمان، کە مۆرکی بەرەنگاربونەوەی ئەخلاقیمانە لە هۆشیاربوونەوەمان بەرامبەر خۆمان و دەوروبەرمان. وروژاندنێکی هزریمانە بۆ گرنگی پێدانەوە بە بەسەرهاتە بەنرخەکانی ژیانمان و چێژوەرگرتن لە بەسەرهاتە ناوەرۆکیەکان، کە پەیوەستن بە ژیانی رۆحیمان و دەمانبەنەوە سەر ئەوەی زۆر بە ئاگاتربین لە یەکتر و ئاوێنەیەکی ڕۆشن بین بۆ ڕۆح و خودی خۆمان و بە مۆراڵ کردنی خۆمان و دەوروبەرمان. بۆیە وەك ئەوەی لاکن دەڵێت: مۆراڵ لە ڕابردووماندایە و پێویستە ئەمڕۆ و هەمیشە بەهای خۆی پێ بدەین. 

چیا عەباس دوای شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم لە ژێر فشاری دەرەکی، تایبەت ئەمریکا، مسعود بارزانی وازی لە پۆستی سەرۆکی هەرێم هێنا. بەرەی ئۆپزسیۆن بەرامبەر بە روداوەکانی دواتر هیچی پێنەکرا، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راگەیانراوێکی راگەیاند تێیدا پشتگیری کرد لە حکومەتێکی سەقامگیر لە هەرێم کە لە لایەن پارتی و یەکێتی و بە هاوکاری هێزەکانی تر بەرێوە ببرێت.  لەو ساتەوە لوتکەی دەسەڵاتی پارتی ئامادەسازییان کردوە چۆن بۆشاییەکانی دەسەڵاتی هەرێم لەلایەن خانەوادەی بارزانیەوە پر بکرێنەوە. دروستکردنی بارەگای بارزانی، کاندیدکردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆکی هەرێم و مەسرور بارزانی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران ئەو سێ کوچکە ستراتیژیە بو بۆ کۆنترۆڵکردنی حوکمرانی هەرێم و بواری ئابوری و پەیوەندیەکان و پرسی نەوت لەلایەن لوتکەی دەسەڵاتی پارتیەوە. سەرۆکی هەرێم بێ کێشە لە پەرلەمان دەنگی پێویستی پێدرا، بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران ئیسلامیەکان ئۆپزسیۆنبونیان هەڵبژارد، یەکێتی کنەکن و بۆڵەبۆڵی دەکرد، پارتی لە بەرامبەردا نەرمیەکی بێئەندازەی بەرامبەر گۆڕان پیشاندا و دەسەڵاتدارانی گۆڕانیش هەڵپەیان بو دڵفراوانی و نەرمی پارتی و دڵگرانی لە یەکێتی بقۆستنەوە. یەکێتی لە سایەی سەرکردایەتیە کلاسیکیەکەی پێش کۆنگرە لە روانگای ئەزمونەکانی سەردەمی مام جلال لە گەڵ پارتی رەزامەند بو بە بەشداریبون لە کابینەی نۆ تا لە قافڵەکە دوانەکەون و لەو نێوەندەدا گەمە پارادۆکسەکانی خۆیان بەرێبکەن، جەستەیەکی ماندوی بێدەنگ لە ناو دەسەڵات و جەستەیەکی چالاکی بزێوی نارازی لە دەرەوەی.  هەر لە سەرەتاوە بناغەی کابینەی نۆ لە سەر رێکەوتن و تێگەیشتنی هاوبەشی ستراتیژی دانەرێژرابو، بەرژەوەندی حزبی و کەسایەتی و هەڵپەی سیاسی و مادی و پۆست و پێگە کەرەستە شاردراوەکانی بناغەی کابینەی نۆ بون.  ئەم گرتبونەوە بێسەوروبەرەی حوکمرانی بە بەرگی چاکسازی و دروشمە سواوەکانی دوا سێ دەیە نمایشکرا. حکومەتێک بە سێ هێزی یەکەمی هەرێم دروستکرا بەڵام لە ئەرزی واقیعدا لە سەر کەمتر لە دو پێ وەستاوە.     مەسرور بارزانی بۆ یەکەمجار گەیشتە واجهەی لوتکەی حوکمرانی و بۆ یەکەمجاریش بەرپرسیاریەتیەکی گەورەی فەرمانرەوایی کەوتە ئەستۆی، زۆر جیاواز لە ئەرک و کارە سنوردارەکانی پێشتری. نزیکەی ساڵێکە مەسرور بارزانی پۆستی سەرۆک وەزیرانی بەدەستەوەیە، لە سەرەتا چەند پێوەرێکی بۆ کابینەکەی راگەیاند، لەوانە کابینە شانۆی پروپاگەندە و کاری حزبایەتی نیە، هەر وەزیر و بەرپرسێکی حکومی ئەرکەکانی خۆی لە چوارچێوەی بریارەکانی ئەنجومەنی وەزیران دور لە کاریگەری حزبەکەی جێبەجێ بکات، دیاریکردنی دەسەڵاتەکانی جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیرەکان، راگەیاندنی نیەت بۆ پرۆژە یاسایەک بۆ چاکسازی و روکردنە بەغدا بۆ چارەی بەشێکی کێشەکانی نێوان هەرێم و حکومەتی فیدراڵی. کۆی ئەم روداوانە بونە مایەی بوژاندنەوەی بچێک ئومێد تێکەڵ بە گومان و پرسیار کە گۆرانکاری لە شێوازی بەرێوەبردنی هەرێم دەکرێت. زۆری نەخایاند مەسرور بارزانی چەند بریار و هەنگاوێکی گرتەبەر بۆ کۆکردنەوەی سەرجەم دەسەڵاتەکانی ئەنجومەنی وەزیران لای خۆی، ئەویش بە دانانی چەند یاریدەرێک بۆ خۆی لە بوارە جیاکانی حوکمرانید، لێرەوە دەنگی نارازی نێو دو هێزەکەی تری حوکمرانی بەرزبوەوە، هەنگاوەکانیان بە سازدانی کابینەی سێبەر وەسف دەکرد و بە بێ متمانەیی بە وەزیرەکانیان لە حکومەتدا لێکدانەوەیان بۆ دەکرد. هەرچەندە روداوەکە و نارازی بەرامبەر لە " زوبعە فی الفنجان" دەچو، بەڵام ئاسەوارێکی زۆر نەرێنی لەسەر شێوازی بەرێوەبردنی کابینەی نۆ جێهێشت. تایبەت یەکێتی یاخیبونێکی خەستی بەرامبەر ئەمە و سنوردارکردنی دەسەڵاتەکانی جێگری سەرۆکی حکومەت دەستپێكرد، چونکە یەکێتی ئەوسا و ئێستاش خوازیاری شەراکەتی یەکسانە یاخود بەلایەنی کەمەوە شەراکەتی رێژەییە لە گەڵ پارتیدا.    بەستنی کۆنگرەی یەکێتی و دەرچون لێی بە کۆمەڵێک بریار و پێکهاتەی رێکخراوەیی و روخساری نوێ لە لوتکەی دەسەڵاتیدا دڵگرانی و حەزەری پارتیان لێکەوتەوە، پارتی دەیزانی دەسەڵاتی نەوەی گەنجی نوێ ( لە ئەدەبیاتی سیاسی پارتیدا بە گروپەکەی کارەساتی ئۆکتۆبەر ناوزەد کراون) تموحێکی زۆر و نەفەسی پێداگری توند و نیەتێکی شاردراوەی تۆڵەکردنەوەیان هەیە. یەکەم هەنگاوی جدی لەو روەوە ئەزمونی تفت و تاڵ بو لە پرسی سەرۆک کۆماری عێراق، یەکێتی بە سودوەرگرتن لە سۆزداریەکی روکەشی شیعە و رکابەری خەستیان بۆ دەسەڵاتی پارتی کاندیدی یەکێتیان هەڵبژارد، ئەمەش تەنها بۆ خەستکردنەوەی ململانێ و ناکۆکیەکانی نێو ماڵی کورد بو، چونکە عەرەبەکان دەزانن ئەو پۆستە هێچ بەهایەکی کاریگەری نیە تا خۆیانی پێوە سەرقاڵ بکەن، بەڵکو کوردیان بە لێکترازان و ناکۆکی زیاترەوە پێوە سەرقاڵ کردوە.  خۆپیشاندانە خوێناویە بەرفراوانەکانی عێراق، کێشەی موچە و بودجە،  دابەزینی نرخی نەوت، لاوازی کابینەی عبدالمهدی، قوڵبونەوەی کێشەکانی نێو ماڵی شیعە، سەرهەڵدانی کۆرۆنا ئەو دڵۆپانە بون سەتڵەکەیان پرکرد و ئاویشی لێبرژێت. لە سایەی توندبونی هەڵوێستی دەسەڵاتی شیعە لە بەغدا بەرامبەر پارتی و پشتگوێخستنی چەند داواکەریەکی دەسەڵاتدارانی پارتی و حکومەتی هەرێم دەرباری موچە گۆمەکە لە هەرێم، تایبەت نێوان یەکێتی و پارتی، زیاتر شڵەقا.   زۆری پێنەچو لەرزۆکی و شڵەقاوی جومگەکانی کابینەی نۆ سەر ئاو کەوتن، هاوکاتیش تا دەهات فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی کوردستان وەک هێزێکی ئۆپزسیۆن هەڵوێست و رەفتارەکانی خەستتر دەکرد.  خەڵک زۆر باش دەزانێت بێجگە لە ناکۆکی و رقەبارایەتی مێژویی نێوان ئەو دو هێزە تەماحەکانی نەوەی نوێی سەرکردایەتی یەکێتی لەلایەک بۆ فشارخستنە سەر پارتی و لاوازکردنی پێگەی دەسەڵاتەکانی حوکمرانیەتی تا وەک شەریکێکی یەکسان لە فەرمانرەواییدا پەسندی بکات، لەلاکەی تریشەوە بۆ بەدەستهێنانی سۆز و پشتگیری خەڵکی نارازیە بەلای خۆیدا.  وەک بەشێک لەم هەوڵانەی یەکێتی پرسی لامەرکەزی لە ناوچەکانی دەسەڵاتیان بەخەستی وروژێنراوە، کامپینێکی خەستی راگەیاندن بەرپا کراوە، لە گۆڕان نزیک بونەتەوە و دەرباری پەیوەندیان لە گەڵ گۆڕان خەبەریان بۆتەوە و لە چەکمەچەی بیرۆکانیان دەقە تۆز لێنیشراوەکانی رێكکەوتنەکانیان دەرهێناوە.  پارتیش فریشتە نیە و لای خۆشیەوە هەڵمەتێکی توندی راگەیاندن و لێدوانی بەرامبەر بە یەکێتی بەرێدەکات، هەر دو هێز قەوانەکانی پێشو دەچرنەوە.  مەسرور بارزانی راشکاوانە باسی لە دۆخی ئاڵۆز و دژواری سیاسی و ئابوری هەرێم کرد، زۆربەی هۆکارەکانی خستە ئەستۆی کابینەکانی پێشو. ئەم هەڵوێستە لەلایەک بێبەری ناکات لەوەی حزبەکەی خۆی و لوتکەی خانەوادەی بارزانی بەرپرسیاریەتی سەرەکیان لە دروستبونی ئەو دۆخەدا هەبوە، لەلاکەی تریشەوە ئێستا ئەرکێکی سەرەکیەتی بەشێوازێکی گونجاو و شەفاف هەوڵی جدی بدات بۆ رێگەچارەیەک. بۆخۆم چاوەروانی جدیم نیە بەم کەرەستە پەرتەوازە و نەگونجاوەی کابینە و پەرڵەمان رێگەچارەیەکی جێگیری دادپەروەرانە بدۆزرێتەوە، ئەزمونەکانی رابوردو سەلماندویانە ئەوە یەکسانە بە سوراندنەوە لە بازنەیەکی داخراوی ناسراودا، کە لەو بازنەیەدا برامان برایەتی و کیسەمان جیا دەسەپێنرایەوە، ئێستا خواستی بنەرەتی میللەت ئەوەیە برامان برایی و کیسەکان بۆ میللەت بێت.    بەسیاسیکردنی دروستی داوا رەواکانی خەڵک ئەرکێکی پێویست و رەوایە، سەرەرای ئەمە وەک تاکێکی کورد کۆمەڵێک پرسیاریشم لا دروستبوە: - گەر گۆڕان و یەکێتی ئەوەندە بێزار و نارازین لەم دۆخە بۆچی بە فەرمی لە حکومەتی هەرێم ناکشێنەوە و داوای هەڵبژاردنی پێشوەخت ناکەن؟ - بۆچی هێزە بەرپرسەکان بەفەرمی خۆیان بێبەری ناکەن لەسەرجەم ئەو کارە قێزەوەنانەی لە ماوەی نزیکەی ٣٠ ساڵی حوکمرانی هەرێم و خۆجێیەکان  کردویانن؟  - بۆچی هەوڵ نادرێت بەرەیەکی میللی پاک و بێگەرد و دڵسۆز و پەسندکراو لەلایەن جەماوەرەو کۆبکرێتەوە و رۆڵی ئۆپزسیۆنێکی جێگیری باوەرپێکراو لە دەرەوەی پەرلەمان جێبەجێ بکات؟ - بۆچی وەک دەستپێشخەریەک و بۆ دەربرینی نیەت پاکی سەروەت و سامانی کۆمپانیاکانی حزب و بەرپرسەکانیان لە پرۆژەیەکی ئابوری مەزنی فرەچەشندا بۆ فریاکەوتنی میللەت و نیشتمان وەبەرناهێنن، دڵنیاش بن لە دوا مەتافدا سودی سیاسی و مادی زیاتریان لێ دەست دەکەوێت؟ - بۆچی وەک دوا ئەڵتەرنەتیڤ ئامادەسازی ناکەن بۆ فرە هەرێمی لە باشوری کوردستان بەمەرجی یەکریزی و یەکگرتویی لە پرسە نەتەوەیی و نیشتمانیەکاندا. ئەگەر ئەمانە و چەند پرسیاری تر بێ وەڵام بمێننەوە، هەرچی بەرامبەر ئەم کابینەیە بەشێوازە کلاسیکیەکان بکرێت ناچنە چوارچێوەی بەدیهێنانی مافە رەوا زەوتکراوەکانی هاوڵاتیان و چارەکردنی جێگیری قەیرانەکان، کە زۆربەی هێزەکان بەشێک بون و هەن لە پرۆسەکانی دروستکردنی قەیرانەکان و کەڵەکەبونیان. بەپێچەوانەوە بۆ واز لە مەسرور بارزانی ناهێنن با بزانین چی پێدەکرێت؟     

 هیوا سەید سەلیم    لەو وتارەی کە بە بۆنەی هاتنی چەژنی رەمەزان پێشکەشی کرد،  مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە تەوەورەیەکدا ووتی؛ (چاکسازی داوای زۆرینەی هاولاتیانی کوردستانە بۆیە منیش لەو بارەیەوە لە بەرەی هاوڵاتیان دەبم) ئەو لێدوانەی سەرۆکی حکومەت داننانە بەوەی لە هەڕێمی کوردستان دوو بەرە هەیە،  بەرەی دەسەڵات  و بەرەی خەڵک، دوو بەرە کە لە نێوانیادا دۆڵێکی گەورە هەیە،  و هیچ یەک لەوانە متمانەی بەوی دیکە نیە، بە تایبەت حکومەتی هەرێمی کوردستان دەمێکە متمانەی زۆرینەی خەڵکی کوردستانی لەدەستداوە، هەرئەوەش وایکردووە لە ئێستادا خەڵکی لە هەرێمی کوردستان بە ئاشکرا باس لە شکستی حوکمڕآنی بکەن .    لێرەدا دەپرسین ئایا ڕاستە سەرۆکی حکومەت لە بەرەی خەڵکە، یان دەیەوێت بێتە بەرەی خەڵک ؟ لە وەڵامدا دەڵێین تا ئێستا هیچ یەکێک لە دەسەڵاتدارانی هەرێم نەهاتوونەتە بەرەی خەڵکەوە، بەڵام با وای دابنێین خواستێک هەیە کە بکەونە ئەو بەرەیە، پێویستە لە دەستپێکدا متمانەی خەڵکی بۆخۆیان بگێڕنەوە. لی کوان یو، سەرۆک وەزیرانی کۆچکردووی سەنگافورە، کە هەمیشە وڵاتەکەی بە نموونە دەهێندرێتەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی بە سێ هۆکار توانی سەرکەوێت بەسەر گەندەڵی وڵاتەکەی ئەوێش: (ئیرادەی سیاسی بۆ زاڵبوون بەسەر گەندەڵی، و داننانی ستراتیژ و میکانیزمی چاک، هەروەها پشتیوانی جەماوەر بۆ ڕووبەڕووبەنەوەی گەندەڵی) ئەگەر لە وتارەکەی سەرۆکی حکومەت وردبینەوە، تێدەگەین کە هێشتا هەرێمی کوردستان نەگەیشتۆتە شەست ساڵ پێش ئێستای سەنگافورە، سەرۆکی حکومەت بۆ چاکسازی داوای پشتیوانی هەموو لایەکی دەکرد، ئەوەیان نیشانەی ئەوەیە هێشتا لە هەرێمی کوردستان ئیرادەی سیاسی یەکگرتوو بۆ ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی درووست نەبووە، سەبارەت بە ستراتیژ و میکانیزمی نەهێشتنی گەندەڵیش، لە هەرێمی کوردستان ئەو دامودەزگایانەی ئەو ئەرکەیان دەکەوێتە ئەستۆ لە ئاستی ئەو ئەرکە قورسە دانین، دەستەی دەستپاکی و دیوانی چاودێری دارایی دەستکراوە نین، پەرلەمانی کوردستانیش وەک بەرزترین دەزگایی چاودێری لە خرابترین دۆخدایە، سەبارەت بە پشتیوانی خەلکیش لەو پرۆسەیە، خەڵکی کوردستان هێندە  لەو دەسەڵاتە بی متمانە بوونە، ئاسان نیە لە هەنگاوە باشەکانیشی پشتیوانی لێبکات. بۆیە ئەگەر بڕیار بێت سەرۆکی حکومەت بۆ شەڕی گەندەڵی بکەوێتە بەرەی خەڵک، دەبێت دەستپێک دان بە ڕەوایەتی داخوازیەکانی خەڵکی بۆ چاکسازی و باشترکردنی ژیانو گوزەرانی خەڵکی بنێت، هیچ کەسێک لە بەرامبەر داواکردنی ئەو داخوازیانە نەخرێتە زیندان، یان تۆمەتی دەستی دەرەکی بۆ هەڵببەسترێت. بەرەی خەڵک بەرەی چاکسازی و دادپەروەری و لایەنی کەمی ژیانی پڕ کەرامەتە بۆ تەواوی دانیشتوان، نەک توێژێک شاهانە بژیت و زۆرینەش لە ژیانی مەمرە و مەژی دابێت، بەرەی خەلک پێویستی بە حوکمێکی ڕەشیدە،  تا کۆتایی بێنێت بەو هەموو گەندەڵی و نادادیە کە لە کوردستان هەیە. باوەڕ ناکڕێت کە کەس لە کوردستان هەبێت پێی ناخۆش بێت بەرپرسان بۆ ئەو ئەرکەی سەرەوە بێنە بەرەی خەڵکەوە، ئەگەر ئەمەشیان کرد با هیچ گومانێکیان نەبێت کە پشتیوانی خەڵکی بەدەست دێنن، بەڵام ئەوەی تا ئێستا لە کوردستان هەیە قسەیە و نەبۆتە کردار، بۆیە خەڵکی کوردستان تاقەتی لە بەڵێن و قسە چووە پێویستی بە کردارە.  

ساڵح ژاژڵەیی  لە هەرێمی كوردستان  حكومەت نییە  بە مانا ڕاستەقینەكەی ، جگە لە دەسەڵاتی  سوڵتانی دوو بنەماڵە . حكومەت و پەڕلەمان  و حیزب كراونە چەتر بۆ پارێزگاری لە دەسەڵاتی هەر دوو بنەماڵە و هەموو بڕیارێك لە پشتی ئەو سێ دامەزراوانەوە لە لایەن ئەوانەوە دەدرێت .  سەرنج بدەن ئاشتی هەورامی  وەزیری سامانە سروشتییەكان بوە ، بەڵام وەزارەتی نەبوەو هەموو نەوتی كوردستانیشی تاڵان فرۆشكرد . ڕێكەوتنی 50 ساڵەی نەوت و غاز لەگەڵ توركیا مۆر دەكرێت و نەپەڕلەمان و نە حیزب و نەحكومەت ئاگاداری نین .  حكومەت قەرزدارە ، بەڵام كەس نازانێت  چۆن و بۆچی قەرزدارە .  بۆری نەوت بە پارەی خەڵك دروستكراوە ، پارتی دەیفرۆشێتەوە .  تا ئێستا كەس ئاگای لە وردەكاری دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت نییە و ڕێگاش نادەن كەس باسی ئەو بابەتە بكات .  ئەگەر سەرنجی ڕاپۆرتێكی  دیپلۆماتیك  مەگەزین  بدەیت  زۆربە درێژی  روِنی دەكاتەوە كە پارتی نەوتی  هەرێمی كوردستانی كردۆتە بارمتەی سیاسی بۆ مانەوەی خۆی لە دەسەڵاتدا . چەندین ملیار دۆلار پارەی شیرینی كۆمپانیاكانی دەرهێنانی نەوت  وەر دەگیرێت و هەردوو بنەماڵە بۆخۆیانی دەبەن .  كەواتە شتێك نییە بەناوی حكومەتەوە .   لەبەر ئەوە ی  دەسەڵات دەسەڵاتی جوت بنەماڵە بوە ،  تەنها بیریان لە بەرژەوەندی خۆیان كردۆتەوەو زۆر كورت بین بون .  دوای 29 ساڵ  بەناو حوكمڕانی و بەڕێكردنی 9 كابینەی حكومەت ، ئێستا كاری حكومەت بۆتە فاڵ گرتنەوەو پێشبینی كردن بۆ هاتن و نەهاتنی موچە لە بەغداوە   دوای ئەوەی حكومەت هیچی نەماو كەوتە سەر ساجی عەلی و بە ناچاری تەسلیم بە بەغدا بونەوە ، هەموو هەفتەیەك وەڤدێك بەڕێوەیە بۆ بەغدا . كاتێك وەڤدەكە دەگەڕێتەوەو كۆنگرەی ڕۆژنامەوانی دەگرن  و پرسیاریان  لی دەكەن بەم شێوەیە وەڵام دەدەنەوە : كۆبونەوەكان لە جەوێكی برایانەدا بەڕێوەچون . لێتێگەیشتنی باش  لە نێوان هەردوو وەڤد هەبوو . بەڕاستی زۆر موتەفائیل بوین .  میواندارییەكی باشیان ەكردین .  باشە ئەوە زۆر باشە  ئەی مەسەلەی ناردنی موچە و مادەی 140 بوو بە چی  ؟.بەڕاستی ئێوە زۆر سەیرن ئێمە بۆچی چوین و ئێوە باسی چێ دەكەن . ئەی نازانن ئێمە  بۆ وەرگرتنی بەشە بودجەی  هەرێم چوین بۆ بەغدا . كەی كاتی ئەوەیە  باسی مادەی 140 بكرێت ، دەتانەوێت ڕیسەكەمان لێ بكەنەوە بە خوری .  وەعدیان داوە موچە بنێرن . ئەی ئەگەر نەیان نارد هەرێم موچەی فەرمان بەران دەدات ؟. خۆتان دەزانن  داهاتی هەرێمی كوردستان  بەش ناكات و حكومەتی بەغداش  موچەو قوتی هاوڵاتیان بڕیوە.   كەواتە موچە نادرێت ؟  ئەگەر لە بەغداوە موچە بێت بۆچی نایدەین ؟  ئێمە لەوە گەیشتوین ، ئەی ئەگەر ، ئەگەر سەوز نەبوو  موچەیان نە نارد موچە ئەدەن ؟. بەڵی َ موچە ئەدەین  بەڵام بە  پێی داهاتی خۆمان .  ئەی ئێوە  ناڵێن داهاتمان  نییەو بەش ناكات ، كەواتە چۆن موچە دەدەن ؟   بەخوا لەوە زیاتر هیچمان پێناكرێت  . واتە ئەگەر پارەیان هەبوو ، كەخۆیان دەڵێن نیمانە  ،موچە دەدەن و ئەگەر پارەشیان نەبوو بەڕۆژو دەبین.  بە جۆرێك سەریان لی َتێك چووە ، نازانن چۆن درۆكانیش ڕێك بخەن . ئەوەندەیان فاڵ گرتەوەو پێش بینییان كرد كە بەغدا  بە نیازە موچە بنێرێت و فەرمویانە موچەی فەرمان بەران نابەستینەوە بە مەسائیلی سیاسیەوە ، وەزیری دارایی عێِراق هاتە دەنگ و دەڵێت :  ئەوەی لە فەیسبوك دەنوسرێت و موژدە دەدەن بە خەڵكی كوردستان قسەی ئێمە نییەو تا ئێستا نەگەیشتوینە هیچ بڕیارێك و هیچ ڕێكەوتنێك  نەكراوە  . بۆ ئەوەی خەڵك فریوبدەن  بۆ ئەمەش فاڵێك دەگرنەوەو دەڵێن :  ئەو بڕیارەی حكومەتی بەغدا ڕاست نییە.  چۆن بەڕێوەبەرێكی گشتی دەتوانێت بڕیارێكی  لەو شێوەیە بدات  و ئێمە دەزانین ئەوە بۆچۆنی كازمی نییە .  باشە ئەی بۆ ئەوە ناڵێی :  ئەگەر ئەوە  بڕیاڕیاری كازمی نەبێت چۆن بەڕێوەبەرێكی  گشتی دەتوانێت بڕیارێكی لەو شێوەیە بدات ؟.   ئەگەر  وانییە بۆچی كازمی  ئەو هەواڵە ڕەت ناكاتەوە  ؟؟ . دوای هەموو ئەم روداوانە جەنابی  جوتیار عادل وتەبیژی  جوت بنەماڵە دەڵێت : ئێمە ڕۆژانە بڕی 250 هەزار بەرمیل ڕادەستی سۆمۆ دەكەین و( دەبێ ) واتە پێویستە لەسەریان . واتە ئەمە ئەمرە و دەبێ  بەشە بودجەی هەرێم بنێرن .   باشە ئەی جەنابت  بە چ دەسەڵاتێكەوە فەرمان بە حكومەتی عێراقی دەكەی پارەی موچەت بۆ بنێرێت ؟ ئەو بە ئاشكرا پێت دەڵێت : بودجەی خۆت لای خۆتەو ئێمە بەرپرسیارنین  لەموچەی فەرمانبەرانی هەرێم . ئێستا تێ گەیشتن ؟؟ فەرمون بزانین ئەگەر پارەیان نەنارد چی دەكەن ؟.   دواجار بەرپرسانی بەغدا بە ڕاشكاوی بە وەڤدی كوردیان گوتوە كە گەڕانەوە ، تاخۆمان وەڵامتان بۆ نەنێرین  مەگەڕێنەوە بۆ بەغدا . ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت  بەغدا دەیەوێت بە تەواوی چۆك بە بەرپرسانی هەرێم دادات و چۆنیان بوێت وابكەن  .  لە ئێستادا  هەرێم هیچ كارتێكی  بە هێزی لە دەستدا نەماوە بەرامبەر بەغدا بەكاری بهێنێت . دواجار لە دەرەوەی ڕێكەوتن كازمی بڕیاری دا بڕی 400 ملیار دۆلار بۆ هەرێم بنێرێت   وەكو نیازپاكی . بەڵام لێرەدا سەرنجتان ڕادەكێشم بۆ لێدوانێكی زۆر گرنگی  ئەندامێكی  ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ( یوسرا ڕەجەب ) كە دەڵێت :  ئەو 400 ملیار دینارەی كازمی ناردویەتی  مانای  چارەسەر كردنی كێشەكان نییە . لە چەند ڕۆژی داهاتودا هێزە عێراقیەكان داوای چارەسەر كردنی كێشە هەڵپەسێراوەكانی نێوان بەغداو  هەرێمی كوردستان دەكەن لە چوار چێوەی دەستوری عێراقیدا ئەویش پاش ( هەمواركردنی )  لێرەدا خاڵی هەرە مەترسیدار  (هەموار كردنەوەی دەستوری عێراقە) .   دواجار دەڵێت :چاوەڕوان بن بزانین بۆ پارە سازش  لەسەر  چ مافێكی گەلەكەمان دەكرێ‌ .  ئەگەر بە حسابی كەمینەو زۆرینە بێت ، هیچ بە ئارەزوی ئێمە نابێت . ئەگەر بە ڕێكەوتن و گفتو گۆشبێت ، دەبێ لە مەركەزی قوەتەوە قسە بكەین .  لە ئێستاداو دوای ئەنجامدانی  ڕیفراندۆم كورد هیچ كارتێكی لەدەستدا نەماوە و لە پێناوی  وەرگرتنی موچەدا ، ئامادەن هەموو سازشێك بكەن . پارتی دانانی فوئاد حوسەینی  بە وەزیری دەرەوە لە گەڕانەوەی كەركوك بۆ سەر هەرێمی كوردستان لاگرنگترە .    ئەوەتا هەر لە ئێستاوە پێش بینیییەكەی ئەو ئەندام پەڕلەمانە هاتە دی و یەكێتی بەبێ ئاگاداری حكومەت 176 زیندانی داعشی تەسلیم بە پارێزگاری كەركوك كردرۆتەوە  ، كە هیچ گومانی تێدا نییە ، كە هەندێكیان ڕاستەوخۆ دەستیان هەبوە لە شەهید كردنی پێشمەرگەدا .  هیچ پاساوێك نییە بۆ ڕادەست كردنەوەی ئەو داعشانە تاك لایەنە لە لایەن یەكێتییەوە . بەرپرسێكی یەكێتی دەڵێت : بەڕاستی زەغتی زۆرمان لەسەربوو . ئەوەشمان بۆیە كرد لە پێناوی خاكدا .  باشە بەڕادەستكردنی ئەم داعشانە ناوچە دابڕێنراوەكان  دەگەڕێنرێنەوە سەر هەرێمی كوردستان؟؟.  ئەمە نیشانەی ئەوەیە  حكومەت بونی نییەو  دەسەڵات ، دەسەڵاتی دوو بنەماڵەیەو بە پێی بەرژەوەنمدی خۆیان هەڵسو كەوت دەكەن .  هەمومان دەزانیین  كە  پارەیەكی زۆری هەرێمی كوردستان لە لایەن هەردوو بنەماڵەوە بە تاڵان براوە بۆ دەرەوەی وڵات .  ئەوەشمان زانی كە حكومەتی بەغدا پارە نادات  بە كورد . ئەی نابیـَت ئەمانە بیرێك بكەنەوە خۆیان چی ئەكەن ؟  پارە دزراوەكان دێننەوە ، بەردەوام دەبن بەم شێوەیە خەڵك برسی بكەن ، یان دەست بەرداری دەسەڵات دەبن ؟؟  ماوەتەوە ئەوەی  بڵێم : ئەی جەماوەری خەڵكی كوردستان ، مامۆستایان ، فەرمان بەران ، خانە نشینان ، كرێكاران ، كاسبكاران ، كەم ئەندامان ، جوتیاران ، خوێندكاران ، دەرچوانی زانكۆ و پەیمان گاكان  كە چەندین ساڵە خوێندنتان تەواو كردوەو دانەمەزراون : ئەی پێشمەرگە قارەمانەكان كە مامەلە  بە خوێنتانەوە دەكرێت ، ئاسایش و پۆلیس ، كاتی ئەوە هاتوە لێردە هەڵوەستەیەك بكەین و هەمومان بە یەكەوە بێینە دەنگ و بەم دەسەڵات دارانەی ئێستای هەرێم بڵێن ئیتر بەسە . لە هەرێمی كوردستاندا حكومەت نییە جگە لە دەسەڵاتی سوڵتانی دوو بنەماڵە , شتێك نییە بەناوی قەیرانی داراییەوە ، جگە لە بێ سەروبەری و تاڵانیەكانی  هەر دوو بنەماڵەوە .   لە كاتیكدا هەرچی سامان و داهاتی ئەم  هەرێمە هەیە تاڵانیان كردوەو ئیفلاسیان  بە هەرێمی كوردستان كردوە ، زۆر بێشەرمانە  تەنها لە پێناوی  وەرگرتنی موچەدا ، ئەوەش بۆ مانەوەی خۆیانە نەك لە خەمی هاوڵاتیاندابن ، گەڕاونەوە بەغداو  مامەلە بە چارەنوس و ئایندەی نیشتمان و ئێمەوە دەكەن .  پرسیار لێرەدا ئەوەیە : ئایا ئێمە بەرپرسیار نین لە ئایندەی ئەم نیشتمانە؟  ئایا ئێمە بەرپرسیار نین  لە ئایندەی  نەوەكانی خۆما ن ؟  ئایا ئێمە بەرپرسیار نین لە خوێنی سەدان هەزار لاوی ئەم نیشتمانە ؟ ئایا ئەم نیشتمانە  موڵكی ئەم دوو بنەماڵەیەو بۆ ئەوانی جێ بهێڵین و  بە ئارزوی خۆیان مامەلەی پێوە بكەن ؟ ئەی لە خۆمان ناپرسین  ئێمەی  هاوڵاتی  چین و ئەركمان چییە ؟ . بەڕاستی نەنگییەكی گەورەیە بۆ هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا  كە هەموو داواكاریەكانمان بێتە سەر داواكردنی موچە .  مامۆستایان بڵێن ئەگەر موچە نەدرێت ، بایكۆتی تاقیكردنەوەكان  دەكەین . فەرمان بەران  بڵێن بایكۆتی دەوام دەكەین ، بەڵام لەسەر فرۆشتنی نیشتمان بێدەنگبین .  كاتی ئەوەیە هەمومان بە یەكەوەو بە یەك دەنگ هاوار بكەین و بڵێین چیتر بیدەنگ نابین و بڕژێینە سەرشەقامەكان و ڕاپەڕێنی سەرانسەری دەست پی َبكەین و  كۆتایی بە دەسەڵاتی سوڵتانی ئەم دوو بنەماڵەیە بهێنین  كە چەندین ساڵە بونە مایەی ڕشتنی خوێنی سەدان هەزار لاوی كوردو  مامەلەو سەودا بە نیشتمانەوە دەكەن  و هەموو  هۆكاری نەهامەتیەكانی ئەم میللەتە  ئەم دوو بنەماڵەیەن و كاتی ئەوە هاتوە نەمێنن و دادگایی بكرێن . ئەگەر ڕاستتان دەوێت و ئەگەر ئێمە میللەتێكە هوشیاربین ، دەبوو لەسەر گرتنی  خۆپیشاندەرانی  دهۆك ،  لە هەموو شارو شارۆچكەكانی كوردستان خۆپیشاندان و ڕاپەڕێن دەستی پێ بكردبایە، نەك لێگەڕێن ، خۆپیشاندەران زیندانی بكەن .  قسەیەكی جوان هەیە دەڵێت : ئەگەر دزەكان بە ئازادی بەسەر شەقامەكاندا سوڕانەوە دوو هۆكاری هەیە. یان ئەوەیە كە حكومەتەكە دزێكی گەورەیە . یان ئەوەیە كە میللەتەكە گەمژەیەكی گەورەیە . هەردووكی ڕاستە . حكومەت لە حكومەتی ئێمە دزتر نییە .  میللەتیش  لە میللەتی ئێمە گەمژەتر نییە . بەبەرچاوی خۆمانەوە نیشتمان دەفرۆشرێـت ، ئێمە دەفرۆشرێین ،داوای  موچەیان لێدەكەین  وەكو ئەوەی ئەو پارەیە موڵكی باوك و باپیریان بێت و بە عارەقی ناو چەوانیان بۆ ئێمەیان پەیدا كردبێت .  جان جاك ڕۆسۆ دەڵێت : هەر میللەتێك بەبێَ مەرج خۆی بخاتە ژێر دەستی هەر دەسەڵاتێكەوە ،لە بەرامبەردا هیچ وەرناگرێت . دكتۆر عەلی شەریعەتی دەڵێت : جەنگاوەرەكان گیانی خۆیان بەخت دەكەن و جەنگەكان دەبەنەوە ، كەچی شانازیەكانیان بۆ كەسانێكە هەرگیز مەیدانی جەنگیان نەدیوە . ئەوەتا پێشمەرگە شەهید دەبێت و بكوژەكەی ئازاد دەكرێ لە پێناوی بەرژەوەندی شەخسیدا .  دكتۆر عەلی وەردی دەڵێت :  ستەمكار هەست بە ستەم ناكات ، تا خەڵك و دەورو بەریان چەپڵەیان بۆ لێدەن . نیلسۆن مەندیلا دەڵێت : بێ ڕەوشترین سەرۆكەكانی دنیا ئەوانەن كە خەبات و ماندوبونیان بە میللەتەكەیان دەفرۆشنەوە .  ناسر حەفید دەڵێت : لە كاتێكدا دەسەڵات ئەم بارودۆخە خراپەی خولقاندبێت و سەرچاوەی هەموو گەندەڵیەكان بێت ، دەبێ بیر لەوە بكەینەوە كە خۆمان چی بكەین ، نەك بیر بۆ دەسەڵات بكەینەوە ئەو چی بكات .  ئایندەی ئەم نیشتمانە لەبەر دەم  مەترسی زۆر گەورەی دوو بنەماڵەدایە . كاتی ئەوەیە چیتر بێدەنگ نەبین . ئەگەر نەتوانین هیچ بكەین ، حەقی ئەوەشمان نییە  گلەییش بكەین . ئەوەشی بەسەرمان بێت ، خۆمان لێی بەرپرسیارین .   18/5/2020    

مەجید ساڵح (1) هەرچەندە پێش کۆرۆناش کۆمەڵگای کوردی پڕبووە لە رق و قین بەرامبەر بەیەکتر و هەر ئەوەش وای کردوە تا ئێستا 'کورد نەگا بە مەقسەد'. بەڵام لەسەردەمی کۆرۆنادا کە ئابوری کوردستان داتەپینی گەورەی بەخۆیەوە بینی و هێزە سیاسییەکان شیروتیر لەیەک رادەکێشن، ئەم رق و قینە بەشێوەیەکی ترسناک لە کۆمەڵگاکەماندا بڵاوبووەتەوە و گەیشتوەتە ئاستێک کە ئاسایشی کۆمەڵایەتی و پێکەوە ژیان هەڕەشەی جیدی لەسەرە.. جاران، ئەوانەی دووبەرەکی کۆمەڵایەتیان دروست دەکرد، ئەوانەی رق و قینیان لەدڵ و دەرونی خەڵکدا دەچاند، کەرەستەکانی بەردەستیان سنوردار و کەم بوون، بەڵام لە ئێستادا تەکنەلۆژیا و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان ئەوەندە کارئاسانی بۆ کردوون لە چاوتروکانێکدا گرای خۆیان دادەنێن و هەر زۆر زوویش دەیتروکێنن و کۆرۆنا ئاسا بە ناو خەڵکدا پەخش و بڵاوی دەکەنەوە.. کۆمەڵگاکەشمان وەک هەمیشە لەبەرامبەر فایرۆسی رق و قین و ناکۆکیدا هیچ مەناعەی نییە و یەکسەر توشی دەبێت و دەیگوازێتەوە، بەجۆرێک ئێستا کەم کەسێک هەیە پەتای رق و قین لە دڵیدا مۆڵگەی دانەکوتا بێت.. (2) دەکرێت بڵێین بەدرێژایی سەد ساڵی رابووردو ئەو بەری رەنجەی ئەدیب و نوسەر و هونەرمەند و سیاسەتمەدار و پیاوانی ئاینی راستگۆ و پاکەکانەوە بونیاد نرابوو بۆ کەمکردنەوەی رق و قین لە ناو کۆمەڵگاکەماندا، ئێمە لەم چەند ساڵەو بەتایبەتی لەم یەک دوو مانگەی سەردەمی کۆرۆنادا بە باماندا و دڵی دوژمن و نەیارەکانمان خۆش کرد.. ئاخر ئەمە ئەوپەڕی داڕزان نییە بە ناوی نوێنەرایەتی خەڵکەوە داوای گەڕانەوەی دامودەزگای بەغدا بکەیت بۆ وڵاتەکەی خۆت.. شەرم و عار نییە بۆ سیاسییەکان، ژێر زەمینەکانیان پڕ بێت لە پارە و خەڵکیش چاوەڕێی دەزگا خێرخوازییەکانی حزبەکانیان بێت خێریان پێ بکات... بەڵێ، کۆمەڵگای ئێمە گیرۆدە و ئالودەی رق و قین کراوە چونکە هەندێ حزب و سیاسەتمەدار بەوە دەژین، دەزگاکانی راگەیاندن و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیان کۆنترۆڵ کردوە، چونکە لە ریگەیانە گەرای دووبەرەکی بڵاو دەکەنەوە.. (3) دەیانەوڕ بەم کارەیان بگەن بە چی؟!؟ هەموو ئیمارەتە کوردیەکان، حکومەتەکەی شیخ مەحمود، کۆماری کوردستان، شۆڕشی ئەیلول و شۆڕشی نوێ بەر لەوەی دوژمن بیانڕوخێنێت و لاوازیان بکات، رق و قین و دووبەرەکی هەرەسی پێهێنان ... دڵنیابن گەر لەسەر ئەم نەهجە بەردەوام بن چارەنوستان هەر ئەوەی ئەوان دەبێ... بۆیە منیش دەنگم دەخەمە پاڵ دەنگی حسێن نازم سەرنووسەری ئومێدی ئیستیقلال کە پێش ٩٥ ساڵ نووسیویەتی "..وەرن بۆ خاتری خودا با لەم ئەخلاقی جانەوەریە واز بهێنین، رەحم بە ئەحواڵی یەکتری بکەین بە ناحەق هەر بە خاتری ئارەزوو، مەملەکەتەکەمان خراپ، مەملەکەتەکەمان مەحوو نەکەینەوە، ئیتر بەسە."

رێبوار کەریم وەلی وتاری سەرۆکی حکومەتی ھەرێمی کوردستان کاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا ھێنا. ئەگەرچی شتێکی تازەی تێدا نەبوو، بەڵام ئەویش ٢٧ ملیار دۆلاری وەک قەرز ھەم لەسەر حکومەتی ھەرێم و ھەم لەسەر پارتی کردە ماڵ؛ دەرھاوێشتەی"چەوتییەکانی" کابینەکانی پێشوو بووە. جارێ ئەو ٢٧ ملیارە ھەمووی قەرز نییە. بەشێکی ئیلتیزامی حکومەتە بەرامبەر مووچەخۆر، سەرمایەدار و بانکی ناوخۆیی کە خۆی لە نزیکەی ١٥ ملیار دۆلار دەدات و، کابینەی ٩ کە بە بەڵێنی گێڕاندنەوەی مووچەی پاشەکەوتکراو ھات، دەیتوانی ١٢ ملیار لەو ئیلتیزامە وەکو چێکی بانک بداتە مووچەخۆر و فەرمانبەران تا ئەوانیش ئەو پارەیە بۆ کارەبا، ئاو و خەرجیی دیکە بەکار بێنن. بۆ نەیانکرد؟ قەرزداری بانکەکان و سەرمایەدارانن؟ لەبری ئەوە زەوییان پێبدەن، لەباج و رسومات بیانبەخشن. * مەسەلەکە تەنھا پارە و موچە نییە. کابینەی ھەشتەمیش لەسەر لێواری ئیفلاس بوو، خەڵک لەسەر جادە بوو(نەدەگیران)، بایکۆتی خوێندنیان دەکرد مامۆستایان، بەڵام ئەوکات"ئومێدێک" ھەبوو. ئێستا نە ئەو ئومێدە ماوە و نەپارە. * دوای ریفراندۆم و ١٦ ئۆکتۆبەر، کوردستان کەوتە دۆخێکەوە کە کەس حەسودی پێ نەدەبرد.کەس ئامادە نەبوو وەڵامی تەلەفۆنێکیش بداتەوە. ھەموو دەستەکەوتە سیاسی، دیپلۆماسی و ئابورییەکان لە چاوترووکانێکدا بوونە بڵقی سەرئاو. کەس نەیبیست ئەو ٣٣ دەوڵەتەی کە ئامادە بوون دەستبەجێ دان بە سەربەخۆیی کوردستاندا بنێن، چییان لێ ھات؟ سوپای داگیری شیعەش نەک بستێک، بگرە نیوەی کوردستانی داگیر کرد! ئەو رۆژە نێچیرڤان بارزانی و قوباد تاڵەبانی، بەسەر وێرانەیەک کە بەرھەمی سەرکێشییەکان بوو، خەریکی سڕینەوەی جێ پێی ئەو بلدۆزەرە بوون کە ھەموو شتێکی راماڵی بوو. * جێی سەرسوڕمانە کە سەرۆکی حکومەت وەک کەسێک قسە دەکات کە ھەست دەکەی ئەو و ستافەکەی دوور و نزیک پەیوەندییان بە دوو دەیە لە حوکمڕانیی کوردستانەوە نەبووبێت! دەربڕینەکانی ئەو بە ئاراستەی چاکسازی لە بەڕێوەبردندا، دڵخۆشکەر نین؛ مێتۆدەکە راست نییە. ئەگەر قەرار بێت ھەرچی رووی داوە و روو دەدات ئۆباڵەكەی بخرێتە سەر ئەوانەی رابردوو، چ پێویستی دەکرد سەرۆکی حکومەت خۆی بخاتە ژێر ئەو ھەموو گوشارەوە؟ ھا ئەگەر مەسەلە رزگارکردنی پارتی بێت، کەواتا پارتی بەو ئیدارە خراپەی کابینەکانی پێشوو، نەدەبوایە کورسییەکانی زیاد بکات! لەگەڵ مەنتیقدا ناگونجێ حوکمڕانیی پارتی ھێندە خراپ بووبێت، بەڵام پارتی براوەی ھەڵبژاردن بووبێ! * ئەوە قەت دیفاع کردن نییە لە نێچیرڤان بارزانی، بەڵام ھەقیقەتێک ھەیە ئەویش ئەوەیە کە بە ھەموو کەموکوڕییەکانی لە ئیدارەدا، ھەمیشە زامنی پاراستنی ئاشتیی کۆمەڵایەتی و سیاسی بووە. ئەو ئاشتییەش ئێستا لەبەردەمی ئەوە دایە بە نووکە شۆفڵێک رابماڵدرێت. * بەڵێنی سەرۆکی حکومەت بەوەی کە لە بەرەی خەڵکدا دەبێت، سەنگی مەحەکەکەی ئەوەیە کە خەڵک لەژێر زەڕەبینی ئەمنی و حوکمی پێشوەختە دەربێن تا بڕوایان بە حکومەت و سیاسەتەکانی ھەبێت.

رێبین شەمامكی  * ئەو ئەنجوومەنی ئاسایشەی تۆ سەرۆکی بووی رێگەتان نەدا  بە سیستەمی بایۆمەتری دا ڕەتببێ!  دەزانی بۆ ئاسایشی وڵات پێویستت بە لەشکرێک لەو هێزی مووچەخۆرە نیە، بەڵکو پێشکەشکردنی پڕۆژەیەکی نیشتمانی، خزمەتگوزاری بەسە بۆ ئەوەی خەڵک ئینتمای بۆ وڵات بگەرێتەوەو بەخۆڕایی ببنە پاسەوان و پارێزەری هەرێم.  *  ئەو ٢٧ ملیارەی کە بە میرات بۆ کابینەکەت ماوەتەوە، نابێ بپرسیت ئێوە نەوت کڕ بوونە یانەوت فرۆش ؟ بە چ حەقێک حەوت پشتی نەوەی داهاتوشتان خستۆتە ژێر بارێ قەرزەوە ؟  بڕۆ بیاندە دادگا با  ئیعدام بکرێن تاجارێکی دی کەسیکێ تر جورئەت نەکات قومار بە موقەدارتی ئەو میللەتەوە بکات.  *  کارەساتە لە پێنج ملیۆن کەس زیاتر لە ملیۆن روبعێک موچەخۆرمان هەبێت! دوای بیست سالی تر نەوتی هەموو عیراقیش بەشی خانەنشینیانی هەرێم ناکات. *  هەتا مووچە خۆری بندیوار و زیاد لە دوو مووچە نەبڕن چاکسازی فیشەکێکی چروکە و کەس سڵی لێ ناکات . بندیوارەکان هەژارانی ئەو هەرێمە نین زۆربەیان زیاد لە ئیشیکیان هەیە بەڵام لەبەر بێ عیززەتی نەفسیان  لە بۆ مووچە ئامادەن بە عینوانی خادیمی مزگەوت ، یان فەڕاشی مەکتەبیش مووچە خۆر بن!  کێ لەبەر خاتری دەنگەکانی عەشیرەت و بنەمالە بە ناشەرعی دایمەزراندن ؟ بیانبڕە قیڕوسیاش لە و دەنگەیان! کاتێ گوزەرانی فەرمانبەری ئەسڵی و خەڵک باش بێت ،  ئەوانەی بایکۆتی دەنگدانیان دەکرد، ئەو کاتە دەنگت پێ دەدەن ئەزبەنی. * بڕۆن دەسەلات بدەنەوە دادگا،  بەش بەشێنی حیزبیان لەسەر لابەن، با چیتر ئەوانە نەگرن کە لە برسان هاوار دەکەن و قسەتان پێ دەڵێن، ئەوانەشی بە رۆژی روناک  دزی لەو میللەتە دەکەن و بە عەنتەری دەسوڕێنەوە و   حیسابیش بۆ کەس ناکەن! *  لە رابردوو دنیاێک جاش و موستەشاری رژێمتان بە پلەی بەرز خانەنشین کردوە،  لەقوتی ئەو میلەتەی دەخۆن، کە تا دوێنی راوی پێشمەرگە و ئەنفالی کوردیان دەکرد ، مووچەکانیان ببڕن، لە بەر خاتری دایک و ژنی شەهیدەکان! * حەشاماتێک کادیری حیزبیتان بەپلەی وەزیرو موستەشارو بەرێوەبەری گشتی خانەنشین کردووە بیبڕن، ئەوانە بوونەتە مشەخۆر بەسەر داهاتی ئەوگەلە لە کوێی دونیا بووە کادیری حیزب مووچە خۆری حکومەت بیت ؟ ** دەتەوێ داهاتی هەرێم تەنیا نەوت نەبێ، بڕۆن قەدەغەی هێلکەو مریشکی تورکی و ئێران بکەن ، لە کاتێکدا کوردستان دەتوانێ نەک هی هەرێم بەڵکو هی هەموو عێراقیش دابین بکات. ** ئەزبەنی قەت  پرسیوتە هەرێم بۆچی ئاردی تورکی هاوردە دەکات؟ تۆ بڵێی هی موقەڕبینی دەسەڵات و خاوەن کۆمپانیاکانی حیزب کۆنترۆلیان کرد بێت یان لە ژێر فشاری تورکیان؟ **  خەڵک ئومێدێکی زۆری لەسەرت هەڵچنی بوو ئەزبەنی کە بۆ بڕیار ناگەڕێیتەوە  هیچ مەرجەعێک، کەچی دەست بۆ مەلەفە گەندەلیەکانی سەر رەفەی دەستەی دەست پاکی نابەی کەوا تۆزی لە سەر نیشتووە. کەی توانیت ئەو بریارانە بدەیت، ئەو کات من زەمانەتی مانەوەت و موژدەی سەرکەوتنی کابینەکەت پێ دەدەم ئەزبەنی.

 ئاسۆ حاجی راشکاویی و شەفافیەت خاڵی هەرە بەهێزی گوتارەکەی سەرۆکی حکومەت بوون،ئەو دوو خاڵە بیست و هەشت ساڵە داواکاری هەمووان بووە،بە خەڵک و هێزە سیاسیەکانەوە،هەر ئەوەشە کە بە هەنگاوی جدی و کاریگەر دادەندرێت لە روبەڕوبوونەوەی ئەو دۆخە خراپە داراییەی توشمان بووە. ئەوانەی دڵخۆشن بەو قسانەی مەسرور بارزانی زۆرینەی خەڵکن کە بەدوای ئایندەیەکی باشتر بۆ خۆیان و منداڵەکانیان دەگەڕێن لە دۆزینەوەی رێگە چارەیەک بۆ دەرباز کردنی ئەو قۆناغە هەستیارە،ئەوانەش کە بە قسەکانی قەڵس بوون و ناتوانن قبوڵی بکەن دوو جۆرن: - ئەو سیاسیانەی کە دەستیان لە بینا قاقای ئابوری و دارایی کوردستان ناوە و لەو رێگایەوە خەڵکیان لەخۆ کۆکردۆتەوە و پێگەی سیاسی و کۆمەڵایەتیان بەهێزتر کردوە،ئەوانە دەزانن ئەو گوتانەی سەرۆکی حکومەت دەستپێکن بۆ کارکردن بە ئاراستەی لێک هاوێرکردنی کاری حیزبی و سیاسی لەگەڵ کاری حوکمەتداری و ئابوری و پێشکەش کردنی خزمەت بە خاک و خەڵک. - جۆری دووەمی ئەوانەی سیاسەتی راشکاو و راستگۆیانەی سەرۆکی حکومەتیان پێ ناخۆشە ژمارەیەکن لە قەڵەم بەدەستان و خاوەن پێگە و ماڵپەڕ و پەڕەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان کە دەزانن داهات و قازانجیان روو لە کەمبوونە و ئەو کاسبیەیان بەرەو نەمان دەچێ،چونکە ستراتیژیەتی سەرۆکی حکومەت ئەوەیە وەک لە گوتارەکە نیشانی دا کەلێنک و گۆشەیەکی شاراوەی حکومەت لە خەڵک نەمێنێت تا ئەو جۆرە کەسانە لەو کەلێن و گۆشانە چیڕۆک نەهۆنەوە و رای گشتی بە ئاراستەی نا دروست نەبەن. ئەوانەی گوتارەکەی سەرۆکی حکومەت بە نا ئومێدکەر لێکدەدەنەوە لەو دوو جۆرەی سەرەوەن کە هێز و ستراتیژیەتی دەرەکیان لە پشتەوەیە بۆ زیاتر بێ ئومێد کردنی خەڵکی کوردستان و هاندانیان بە ئاراستەی پشت کردن لە خەبات و قوربانیدانی زیاتر لە سەت ساڵی گەلی کوردستان لە پێناو و ئازادی و سەربەخۆیی. گوتارەکەی سەرۆکی حکومەت زانیاری و ژمارەی ترسێنەری تێدابوون کە هەموو لایەنەکان ناچار دەکات لە بەردەمیان هەڵوەستە بکەن و بیرێکی جدی لە ئایندەی ئەو وڵاتە و خەڵکەکەی بکەنەوە،ئایا دەستبەرداری مێژوو و قوربانیەکانی خەڵکی کوردستان دەبن و دەبنە هۆکاری زیاتر قوڵکردنەوەی کێشەکان و زەحمەتکردنی ژیان و گوزەرانی خەڵک،یان پێچەوانەکەی هەڵدەبژێرن و دەبنە بەشێک لە چارەسەر و پاڵپشتی دامەزراوە یاساییەکانی قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستان. گوتارەکەی مەسرور بارزانی هەر چۆن لێکدانەوەی بۆ بکرێ قۆناغێکی نوێی لە کار و سیاسەت هێناوە و جدیترین پرسیار ئەوەیە دوای ئەو گوتارە چ دەکرێ و چ بکرێ؟بەبۆچوونی من باشترین دەستپێک بۆ دەربازکردنی ئەو قۆناغە: -جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی و کارکردن بۆ هەموارکردنەوەی ئەو خاڵەی پەیوەندی بە یاسای خانەنشینی پەڕلەمانتارانەوە هەیە کە یان بە تەواوی هەڵبوەشێتەوە یان لەگەڵ یاسای گشتی خانەنشینی رێکبخرێ. - هەڵوەشاندنەوەی هەموو ئەو خانەنشینیانەی بۆ کادیرانی سەرجەم حیزبەکان کراون لە ژێر هەر ناو و ناونیشانێک هەروەها بڕینی ئەو پارەیەی لە حکومەتەوە بۆ دەزگاکانی حیزبی بە تایبەتی راگەیاندن دەچێ. - پێداچوونەوە بە گرێبەستەکانی نەوت و هەقدەستی کۆمپانیاکان و دوورخستنەوەی کۆمپانیای حیزبەکان و سەرکردە سیاسیەکان لە کۆنتڕۆلکردنی بازرگانی نەوت و سووتەمەنی. - هەوڵدان بۆ گەیشتن بە چارەسەریەک لە چوارچێوەی دەستووری عێڕاقی لە گەل حکومەتی بەغدا. - کەمکردنەوەی موچە و شایستەی دارایی هەموو پلە تایبەتەکان،کەمکردنەوەی خەرجیەکانی هەموو دامەزراوەکان. - رەوانەکردنەوەی هەموو ئەو فەرمانبەرانەی زیادەن و بەهۆی ململانێی حیزبی دامەزراون بۆ ماڵەوە و پێدانی نیوەی موچەکانیان بۆ ماوەیەکی دیاریکراو. - وەرگرتنەوەی قەرزەکانی حکومەت کە لەلای خەڵکە بەتایبەتی بازرگانان.

شێرکۆ حەمەئەمین   مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەت ڕاست و ڕاشکاو ئیعلانی ئیفلاسی حکومەتی کرد، بە زمانی ئۆپۆزسێۆن پێی وتین: ۱-حکومەت ۲۷ ملیاردۆلارقەرزارە. ۲-حکومەت یەک فلس پاشەکەوتی نییە. ٣-کۆمپانیاکانی بواری نەوت، مانگانە شتێکمان دەدەنێ، ئەگەر نا نییە. ٤-پرۆژەی بچوک و مام ناوەندی و ستراتیجی نییە. ٥-موچەکەم دەکەینەوە و ھەرئەوەشمان پێدەکرێت. واتە ھەمو ئیشی حکومەت، کە ئێستاش ھەروایە، دابینکردنی موچە دەبێت، ئەویش دوای کەمکردنەوە و بە دوو مانگ جارێکیش، وەک ئەوەی ئێستا ھەیە. ئەمە ئیعلانی ئیفلاسی حکومەتە، بەڵام مەسرور بارزانی، پێی نەوتین: ۱-ئەم کابینەیە درێژکراوەی ئەوانی پێشووە، کە باوکی (مەسعودبارزانی) سەرۆکی ھەرێمی بووە و ئامۆزاکەشی سەرۆکی حکومەت و خۆشی، لە ۲٠۱۲وە وەزیرە. ۲-مەلەفی نەوت لای ھەردوو عایلەی بارزانی و تاڵەبانییەو ئەوان ئاگاداری وردودرشت و گرێبەستی پەنجا ساڵەشن، باش و خراپ، ئەوان لێی بەرپرسن، کە ئیعلانی شکستی پرۆسەی نەوت و ئابوری سەربەخۆشی کرد. ۳-پێی نەوتین، کە پارەیان نیەو۲۷ملیاریش قەرزارن، ئەی بە خەمڵاندن ئەو ۱۱٥ ملیار دۆلارەی، لە ۲٠٠٥ دەست پارتی و یەکێتی کەوتوون چی لێھاتووە؟ بەپێی زانیاری زۆرترینی ۲٠۱۲ بووە ١٤ ملیار دۆلار، بەپێی زانیاری بەڕێژی ٪٥٢ بە ٪٤٨ لە نێوانیان، بۆ ھەردوو ئیدارە دابەشکراوە. کە پارەکە لای حکومەت نییە و حکومەتیش قەرزارە، کەواتە قسەکەی شاڵاوی عەلی عەسکەرییە، مەسولەکان ڕەنگە دۆلاریان ھەڵھێنابێت یان لە ژێرزەمین و بانکەکانە! بۆئەمە نابێت، لەبری بڕینی دەرماڵە، سیاسەتی (من این لک ھژا) پەیڕەوبکرێت و ھەق و حساب لەگەڵ کۆمپانیاکانی حیزب و مەسولەکان و عایلە سیاسیەکان بکرێت، کە بازرگانی دەکەن؟ ٥-پێی نەوتین، کەناڵەکانی ڕوداوو و کوردستان۲٤ و ھاوشێوەکانیان، ھی کێن و لەکوێوە پارەیان بۆدابین دەکرێت و سەرچاوەی داھاتیان کوێیە، ئایا موچەی ئەوان چی لێدێت، کەم دەکرێتەوە؟ ٦-لە ۲٠۱۷ دوو سێ پەرلەمانتاری ئۆپۆزسێونی جاران و دەسەڵات و ئێستاش مەسرور بارزانی دەڵێنگوایە حکومەت۲۷ملیاردۆلار قەرزارە، بەپێی زانیارییش مانگانە ۱٦٠-۲٠٠ ملێۆن دۆلار لەپارەی نەوت دراوەتەوە بەقەرز، ئەی خێرە ئەم ۲۷ ملیارە ھیچی کەم نەبۆوە و ھەرلەجێی خۆیەتی؟! ئەمانەو زۆری تریش.....  حکومەت ئیعلانی شکستی خۆی کرد، ھەموو ڕێگای چارەسەریشی تەنیا کەمکردنەوەی موچە و درێژکردنەوەی مانگە. کەواتە، ئێستا ئیتر کاتی فشاری جدی و شێوازەکانی خەباتی مەدەنی سەرتاسەری و یەکگرتوویی بەرەی خەڵک و داواکاری ھەڵوەشاندنەوەی ئەم حکومەتەو پێکھێنانی حکومەتێکی کاتی، بۆ دوو ئەرک: ۱-دابینکردنی ژیان و سەلامەتی خەڵک و خاک و ڕێککەوتن، لەگەڵ بەغدا. ۲-ئامادەکاری بۆ ھەڵبژاردنێکی پاکی بێ تەزویر، بە کۆمسێۆنێکی نوێ و بێ لایەن.

پەیمان عزەدین   هەموو ئاین و بیروباوەڕە جیاوازەکان پڕن لە  پیرۆزی  ، پیرۆزیەکان بە پێی قۆناغەکانی گەشەکردنی مرۆڤایەتی و ئاینەکان ، گۆڕانکاریان بەسەردا هاتووە . ئەوەی لە ئایین یا بیروباوەڕێکدا پیرۆز بووە و شایستەی پەرستن بووە .لە یەکێکی تردا مایەی گاڵتەجاڕی و بە کەم سەیرکردن بووە . لە زۆر سەرەتاکاندا و لە بەشێک لە ئاینەکاندا ،چەندین خواوەندی سەیر و سەمەرە ، دەسەڵاتی گەورەیان هەبوەو ئەو دەسەڵاتانەش لای باوەڕمەندانیان جێی پێزانین و پەرستن بووە ، کە تا ئێستاش بونیان هەیە ،لە کاتێکدا کە بە تێپەڕبونی کات و گەشەکردنی بیری ئاینیی ،ئەو چەشنە لە پەرستن بووە کوفر و سومبولی دواکەوتویی و نەزانینی ئینسان . لەگەڵ سەرهەڵدانی ئاینی ئیسلامدا ، بت پەرستی گۆڕا ، بتەکان شکێنران ، خوایەکی تەنیا بووە جێی سوپاسگوزاری و پەرستن ، بەڵام تەنانەت ئەم ئاینە فراوان ونوێیەش ، نەیتوانی پەرستن کاڵ بکاتەوە ، هاوشانی خوا ،هەر گروپ و کۆمەڵەیەی چەند کەسێکی پیرۆزیان بۆ خۆیان دروستکردەوە ، بتەکان لە کۆمەڵێ پەیکەری بێ ڕۆحەوە بونە کۆمەڵێک کەسایەتی ئاینی. ڕەنگە نزیکترین نمونە لێمانەوە ،ئەو دەیان شێخ و مشایەخە بێت کە لە کۆمەڵگای کوردیدا ئەیانبینین ، بە دڵنیاییەوە لە ناو زۆر لە نەتەوە جیاوازەکانی تریشدا هەن . هیچ گومان نیە لەوەی کە ئەو شێخانە و لە ژیانی خۆیاندا کەسانی زانا و دانا بون بەبەراورد بە دەوروبەرەکەیان ، هەر بە نمونە هەیانبوە خاوەنی ڕۆژژمێری خۆی بوە بۆ دەستنیشانکردنی وەرزەکانی ساڵ و کاتی پەڵە دان و چەندین زانیاری تر، هەروەک چۆن گومان نیە  لە هەوڵەکانیان بۆ قسەی چاک و کرداری چاک لەناو کۆمەڵگاکەیاندا ، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەمە نایانکاتە ئەفسانە و بەرزیانناکاتەوە بۆ پیرۆزی و پەرستن ، کە ئەمە بە ئاسانی و ئاشکرا ئەبینرێ ، نەوە و باوەڕمەندانی ئەو شەخسانە ،بە ر لە خوا داوای پاراستن و ڕزق و ڕۆزی لەوان ئەکەن ، داوای مناڵ و تایبەتتر مناڵی کوڕ لەوان ئەکەن ، نەخۆشەکانیان ئەبەنە مەرقەدەکانیان بۆ چاکبونەوە، دەیان ئەفسانەی جۆراوجۆریان بۆ ڕێکخراوە. تا ئێرە ڕەنگە ئاسایی بێت ، بیرکردنەوەی کورتی خەڵک و نزمی ئاستی هۆشیاری  و ترس لە ژیان و مردن و هەمو بابەتە ڕوحیەکانی تر هۆکارن لە پشت مانەوەی مەرقەدی مشایەخان و پاڕانەوە لێیان و پیرۆزکردنیان ، بەڵام کاتێک چەمکی پیرۆزی و پەرستن ئەپەڕێتەوە ناو سیاسەت و فیکر ، کاتێک سەرکردەیەکی سیاسی یا بیرمەندێک ،هەمان مامەڵەی خواوەند و مشایەخی لەگەڵ ئەکرێ ، کاتێک پیرۆزکردن و پەرستنەکان  تەنیا لەناودا جیاوازیان ئەمێنێ ، لەوێدا ئیتر مەودایەک بۆ بیرکردنەوە و گەشەکردن و تێپەڕاندنی کۆیلایەتی نامێنێ . لەکۆی ئەو کۆمەڵگایانەی پەرستن بەشێک بوە لە بیروباوەڕ و هەڵسوکەوتەکانیان ، ئەم چەمکە چۆتە ناو سیاسەت و ئیدارە وتەنانەت هونەریشیانەوە ، بۆیە ئەبینین هیچ حیزبێکی سیاسی ناتوانێت دوای مردنی سەرۆکەکەی درێژە بە فیکری سیاسی و پلانی کاری بدات، هەموو بۆ مانەوەیان پێویستیان بە پیرۆزیەک و مەرقەدێکە . ئەوەی مەرقەدی سەرۆک حیزبەکان لە مەرقەدی ئیمام و مشایەخەکان جیائەکاتەوە ،پەڕۆی سەوزە ،ئەگەر نا لە ناوەڕۆکدا هەمان مانای هەیە . بە دڵنیاییەوە کەس ناتوانێ خەتی ڕاست و چەپ بەسەرخەبات و ڕابردو وقوربانیدانی ئەو سەرکردانەدا بێنێ ، بەڵام نە مەرقەد و نە مەولود و نە زیکر و تەهلیلە هەڵە و کە متەرخەمیەکانیان ناسڕێتەوە . پیرۆزی و پەرستن ، ئەو دوو دەردە کوشندەیەن کە تا خۆمانی لێ ڕزگار نەکەین ، ناتوانین ڕاستی ببینین و بۆمان ناکرێ لە بازنەی داخراوی مشایەخی خۆمان بڕۆینە دەرەوە ، تا دێ ژمارە وجۆری بتەکان زیاد دەکەین و بە دڵی خۆمان دەسەڵاتیان بۆ دروست ئەکەین.    جا ئەگەر لەناو تێگەیشتنی ئاینیدا ،پپرۆزکردنی شەخس بیدعەیەکی شەرعی بێ ، ئەوا بە دڵنیاییەوە پیرۆزیەکانی ناو حیزبیش بیدعەی سیاسین ، کە ئامانج لێیان بەردەوامیدانە بە گێلکردن و یاریکردنە لەسەر وەتەری هەست و سۆزی پەیڕەوکەرانیان. 

سەلاح خدر سەرچەتە تەها عەبدولڕەحیم عەبدوڵا بەکر غەسانی ناسراو بە حاجی عەبدولناسر قەرداش یان ئەبو محەمەد کە ئەمڕۆ لەلایەن دەزگا ئەمنیەکانی عێراقەوە دەستگیرکردنی ڕاگەیەندرا، بەڕەگەز تورکمانی شارۆچکەی تەلەعفەری عێراقە چەند کەس لە بنەماڵەکەی لەناو داعشدان. قارداش جیاواز لە هەندێک سەرچەتەی داعش و ئەلقاعیدە باڵی تورکیا بوون لەناو داعش دا و ڕاستەوخۆ ڕێنمایی لە دەزگای میتی تورکی وەرگرتووە. لەهەمان کاتدا ناوبراو پەیوەندی ڕێکخستنی پتەوی لەگەڵ تاریق هاشمی جێگری سەرۆکۆماری پێشووی عێراق هەبووە کە بەتۆمەتی تیرۆر دادگای بەغداد بڕیاری سێدارەی داوە، پاش ئەوەی هەڵهات بۆ هەولێر لەڕێی پارتیەوە ڕەوانەی تورکیا کرا و ئێستا لە ئیستەمبوڵ نیشتەجێیە. بەپێی ڕاپۆرتێکی پێشووتری ڕۆژنامەی یەنی ئۆزگیور پۆڵەتیدا قارداش ماوەیەکی زۆر لە پایتەختی تورکیا ئەنقەرە و شاری غازی عەنتاب لەژیر چاودیری میتی تورکدا ژیاوە و بەردەوام دیداریشی لەگەڵ عادل سەلبی برای ئەبو عەبدوڵا کارداشی قورەیشی خەلیفەی داعش کەلەهەمان کاتدا نوێنەرانی بەرەی تورکمانی عێراقە لە تورکیا هەبووە و لەوێوە و چوارچێوەی ئەجەنداکانی دەوڵەتی تورک ڕێنمایی داعشەکانی عێراق و بەشێکی سوریایی کردووە. بەهۆی ئەوەی تێکەڵاویەکی نزیکی لەگەڵ ئەبو عەبدوڵای خەلیفەی داعش هەبووە و هەردووکیان لە تورکمانەکانی تەلەعفەرن، جێ متمانەی خەلیفە و تورکیا بووە، یەکێک بووە لەو ١٣ کەسە باڵایانەی داعش کە بەشداری کۆبوونەوەی ١٥ی کانونی یەکەمی ٢٠١٩ ی شاری عەنتابی تورکیای کردووە بەسەرپەرشتی خەلیفەی نوێی داعش کەتیایدا بڕیاری بەرفراوانکردنی هێرشە تیرۆریستیەکانیان دا بۆسەر ڕۆژئاوای کوردستان و باکوری سوریا بەهاوکاری کەتیبە چەتەکانی سەربەتورکیا، لە عێراقیش بەتایبەت لە ناوچەی جزیرە لە هەرێمەکانی سەلاحەدین و نەینەوا و ئەنبار شانەکانیان ڕێکبخەنەوە و لە ڕێی تورکیاوە ژمارەیەک چەتە لە سوریا و ئەوروپاوە بگەڕێننەوە بۆ عێراق. حاجی عەبدولناسر قاراداشی دەستگیرکراو لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٠ دەبێتە جێگری والی شام و پیاوی یەکەمی ئەبو عومەر بەغدادی، ئیدی لەدوای ئەوە تورکیا لەڕێی ناوبراوەوە هەژموونی خۆی لەسەر داعش زیاتر بەهێز دەکات. ناوبراو لەچوارچێوەی پیلانەکانی تورکیادا بۆ لەناوبردنی کانتۆنەکانی ڕۆژئاوای کوردستان و ئیدارەی هەرێمی کوردستان، لەڕێی چەتەکانی داعشەوە لەسەرەتای مانگی تەمووزی ٢٠١٤ دا سەرپەرشتی هێرشی سەر کۆبانێ دەکات و لە سێی ئابی هەمان ساڵیشدا لە داگیرکردنی شەنگالەوە هێرش بۆ سەر هەولێر دەکەن و بەهەمان مەبەست بەردەوام هێرشەکانیان بۆ داگیرکردنی کەرکوک چڕ دەکەنەوە. پێگەی هەواڵی ئەلمەیادین نوسیویەتی قارداشی دەستگیرکراو لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٤ دا سەرپەرشتیاری دانوسانەکانی نێوان داعش و تورکیای کردووە لەمەڕ کارمەنداکانی کۆنسوڵخانەی تورکیای موسڵ و بەدەستی خۆی کارمەندەکانی تەسلیمی تورکیا کردوەتەوە. قارداش و خەلیفەی ئێستای داعش بەهۆی پیادەکردنی سیاسەتەکانی تورکیا لە ناوچەکەدا بەردەوام لەڕێی میتی تورکەوە بەرهەڵستکارانی خۆیان لەناو داعش دا کوشتووە یان دەستگیر و زیندانی کردووە لەوانە سەرچەتە ئیسماعیل علوان ئەلعیساوی ناسراو بە ئەبو زەیدی عێراقی کە هاریکارێکی سەرەکی بەغدادی بووە تورکیا دەستگیری کرد و تەسلیمی عێراقی کردەوە.  بەپێی زانیاری هەندێک لە میدیاکانی عێراق هەفتەیەک بەر لەکوشتنی ئەبوبەکر بەغدادی سەرچەتەی داعش قارداش لە ناوچەی قزلئای ئەنقەرە بینراوە، پەیوەندی بەردەوامیشی لەگەڵ سامی جاسم محەمەد ئەلجبوری ناسراو بە حاجی حامید هەبووە کە وەزیری مالیەی داعشەوە و ئێستا لە تورکیا دەژی. هەربۆیە دەستگیرکردنی ناوبراو لەم کاتەدا کە داعش بەنیازی خۆڕێکخستنەوەیە لە عێراق و سوریا جگە لەوەی زەبرێکی گەورەیان لێدەدات، نیشانەی پرسیارگەلێکیش دروست دەکات.  

   ئاسۆ حاجی ئیستفزاز کردنی پارتی و شەڕ فرۆشتن بە حکومەتی هەرێمی کوردستان و دەست تێکەڵاوکردن لەگەڵ ئەو لایەنە ئیقلیمی و عێڕاقیانەی کە یەکێک لە ئەرکەکەیان لاوازکردنی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستانە،لەبەر ئەوە نیە کە پارتی گوایە مامەڵە لەگەڵ هاوسەرۆکەکانی یەکێتی ناکا،یان پارتی عینادی سیاسی گرتوویەتی و هەوڵ دەدا تۆڵەی شازدەی ئۆکتۆبەر لە یەکێتی بکاتەوە. بێگومان هەموو ئەوانە ئەگەر بڕۆکەک راستیشیان تێدا بێت بەڵام هۆکارە راستەقینەکە نین،بەڵکو تاکە هۆکار ئەوەیە کە یەکێتی لە هەموو ئەو دروشم و بەڵێن و پەیڕە و پەروەردە حیزبیانەی خۆی پەشیمان بۆتەوە کە چل و پێنج ساڵە نەک خەڵکی خۆی بگرە خەڵکی کوردستان و ناوچەکەشی پێ گێژ کردووە لە بەرزکردنەوەی دروشمی دیموکراسی و بەرنامەی سۆشیال دیموکرات و مافی چارەی خۆنووسین،یەکێتی ئێستا ئەو هێزەیە کە پەشیمانە لە باسکردنی دیموکراسی و کۆتایی هێنان بە شەرعیەیی شۆڕشگێڕی و رادەست کردنی ئەو شەرعیەتە بە رێگایەکی دیموکراسیانە بە دەسەڵاتێکی یاسایی و مەدەنی کە خۆی لە دامەزاروەی پەڕلەمان و حکومەت دەبینێتەوە. یەکێتی کە ئێستا بە بیست و دوو کورسی لەدواوەی حیزبی یەکەمی براوەی دواین هەڵبژاردنە ناتوانێ مل بۆ یاسا و رێسا دیموکراتیەکان بدا بەڵکو لە جیاتی ئەوە دەستی بۆ چەک بردۆتەوە و کار بۆ ئەوە دەکا لە رێگای نمایشکردنی هێز و زاڵ کردنی مەنتقی هێز بەسەر هێزی مەنتق کێشەکان بەلایەکدا بخا،تەنها لە پێناو مل نەدان بۆ ئەنجامی هەڵبژاردن و پڕۆسەی دیموکراتی و ئیرادەی خەڵکی کوردستان پەنا بۆ هەموو کەرستەکانی دیکە دەبا لە رێکەوتن لەگەڵ هەر لایەک دژی حکومەتی هەرێمی کوردستان بێ و هاوکاری کردنی هەر لایەک بتوانێ یەکێتی وەک سەرکەوتو لە مەیدانەکە بهێڵێتەوە جا ئەو سەرکەوتنە باجەکەی لە دەستدانی خاک بێ و رادەستکردنەوەی خاک و خەڵک بێ بە داگیرکەران. سەرکردایەتی نوێی یەکێتی دەبی لەوە تێبگەن و بتوانن بە عەقڵ و تێگەیشتنێکی سیاسیانە و دووربینانە ئەوە هەزم بکەن کە سەرمایەی سیاسی ئەوان لە ناو خەڵکی هەرێمی کوردستاندا ژمارەی ئەو کورسیانەیە کە لە پەڕلەمان هەیانە،دەبێ تەجاوزی ئەو عەقڵیەتەش بکەن کە یەک کورسی و سەت کورسی لا یەکە،چونکە ئەوەیان تەنها ماڵوێرانی بۆ خەڵک و زیاتر پاشەکشێ کردنی سیاسیانەی یەکێتی بەدواوەیە،خۆ ئەگەر گرەویش لە سەر هێز و هاوکاری دەرەکی بکرێ ئەوە ناتوانن لە شازدەی ئۆکتۆبەر زیاتر و باشتر و بەهێزتر ئەو پشتیەوانیە وەدەست بێنن،کەواتە تاکە رێگای بەردەمی یەکێتی ئەوجا حیزب و لایەنەکانی دیکە دانیشتن و گفتوگۆکردن و دانو ستانە،یەکێتی ئەگەر بیەوێ شتەک بستێنی دەبی شتێک بدا ئەوە یاسای ژیانە.

هونەر تۆفیق زۆر تێگەیشتنی مێژوویی هەیە ، پێویستی بە پێداچوونەوەیە ، یەکێک لەوانە هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی میرنشینە کوردیەکانی ناو دەوڵەتی عوسمانیە . عوسمانیەکان لەپاش چوار سەدە لە شەڕ و کوشتار لە سەدەی هەژدەهەمدا بەتایبەتی لەسەردەمی سوڵتان مستەفای سێهەم ١٧٥٧ - ١٧٧٤ دا زانیان ناتوانن لەبەردەم ئەو پێشکەوتنانەی ئەوروپادا خۆیان ڕابگرن ، لەزۆربەی جەنگەکانیشدا لەگەڵ ئەوروپیەکاندا دەدۆڕان . لەخۆرهەڵاتیشەوە ئێرانیەکان ڕیفۆرمیان لە ئیدارە وسوپا وئابووری وڵاتەکەیاندا کردبوو ، پەیوەندیەکی باشیان لەگەڵ بەریتانیەکاندا بەستبوو ، یارمەتی چاکسازیەکەیان دابوون . بەڵام بۆ عوسمانیەکان زەحمەت بوو وەک ئەوروپی و ئێرانیەکان بتوانن بەئاسانی چاکسازی بکەن لەبەر سێ هۆکار : یەکەم : ڕێگریەکانی میلیشیاکانی ئینکشاری ، کە هێز و زەبریان لە سوپا زیاتربوو . دووەم : ڕێگری والی و میرەکانی ولایەت و ئیمارەتەکان کە بەمیرات فەرمانڕەواییان بۆ نەوەکانیان جێدەهێشت . سێهەم : وەزیر و پاشا گەندەڵەکان ڕێگربوون چونکە نفوز و بەرژەوەندیان نەدەما . ماوەی ٢٥٠ ساڵ عوسمانیەکان هەوڵی چاکسازیان ئەدا ، نەیانتوانی تا ئیمپراتۆریەتەکەیان بەهۆی گەندەڵی ناوخۆیەوە لاوازبوو و ڕوخا . سەرەتا سوڵتان مستەفای سێهەم هەوڵیدا لەسوپاوە دەستپێبکات و میلیشیاکانی ئینکشاری نەهێڵێت نەیتوانی .دواتر سوڵتان عەبدولحەمیدی یەکەم و پاش ئەویش سوڵتان سەلیمی سێهەم هەوڵیاندا ، فەشەلیان هێنا و ئینکشاریەکان لەدەستەڵاتیان دەخستن و پلانی کوشتنی بۆدانان . تاسەردەمی مەحمودی دووەم ١٨٠٨-١٨٣٩ هەستا بە دامەزراندنی سوپایەکی تر بەناوی سوپای مەحمودی و بەهێزی کردن ، لەدژی ئینکشاریەکان بەکاری هێنان کۆتای بە نفوزی ئینکشاری هێنا . ئینجا مەحمود دەستکراوەبوو بۆ کۆتایی هێنان بە حوکمی بنەماڵەی والی و میرەکان . جەلائیلیەکانی لەموسل دەرکرد ، کۆتایی بە حوکمی داودپاشا لەبەغدا هێنا و بنەماڵەی میرەکانی بابان و سۆرانیشی لە فەرمانڕەوایی خست . سیستەمی ئیدارەی لە ئیمارەتەوە گۆڕی بۆ لیوا ( سنجق) بەپێ ی ساڵنامەکانی موسڵ و بەغدا ، باری ئابووری هەردوو ولایەت بەبەراورد بە سەردەمی میرەکان و پاش میرەکان ، بوژانەوەی ئابووری لە شارەکاندا بە ڕێژەی ٪٣٠٠ لەسەدا سێ سەد بەرزبۆتەوە . خزمەتگوزاری ناوچەکان لە سەدا سەدوپەنجا زیاد دەکات . ئەوەش بەهۆی نەهێشتنی ئینکشاریەکان ، میر و والی و وەزیرە گەندەڵەکانەوە بووە .

دانا نه‌قی‌      دۆخی سیاسی و ئابوری جیهان ڕوو لە داڕمانە هۆکاری ئەمەش ڕوونە کرۆنا شەت داونی بە جوڵەی دنیا کردوە، زاناکانی بواری ئابوری مەترسی ڕووخانی ئابوری زلهێزەکانی وەک ئەمەریکاو، دەوڵەتانی ئەوروپایان نەشاردۆتەوە پێیان وایە دەکەونە هەمان قۆناغی ساڵانی ١٩٢٧ بۆ شەلەل بونی بازاڕو بازرگانی جیهان. لە گەڵ ئەم بەڵایەیشدا دابەزینی نرخی نەوت بۆ خۆی تەمەنی کۆتایی هاتنی سەدەی ئەم ووزەییەی ڕاگەیاند، هەموو ئەم شڵەژانەی جیهان ڕاستەوخۆو ناڕستەوخۆ   کاریگەری دەبێت لە سەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و عێراق و هەرێمی کوردستان بە تایبەتی. بەڵێ ووڵاتێکی پشت بەستو بە ڕێژەیی ٩٠٪ بە نەوت، وا دەکات زیاتر ناسەقامگیری ئابوری و کۆمەڵاتی و سیاسی هەبێت، بە نمونە بۆ زیاد لە پێنچ مانگە بەرمیلی نەوت لە هەرێم و عێراق بە کەمتر لە سی دۆلار دەفرۆشرێت ئەمەش بۆ هەر مانگێک بەم نرخە پێنچ مانگ کورتهێنانی بودجەی مووچەو تشغیلی کەم دەکات، گەر گریمان لە مانگی شەش نەوت بەرمیلی بگاتە پەنچا دۆلاریش ئەوا لە مانگی پێنچی ٢٠٢١ دۆخی بودجە دەچێتەوە پێش قۆناغی هاتنی کرۆنا، ئەمە بۆ عێراق وایە ئەبێت بۆ کوردستان چی کارەساتێک بخوڵقێت. دیقەت بەن سەقامگیری سیاسی لە ئەنجامی تەندروست نەبونی نێوان پارتی و یەکێتی یە، وە پێشبڕکێ ی نەوەکانی باوکی حیزب و شۆڕش لە سەر داهاتوی جێگە نفوسیان هەرێم بەرەو کوێ ئاراستە دەکات؟ نەوت و جوگرافیاکەی داهاتو بۆ لای کام جەمسەر لەنگەر پێ دەگرێت ئەمەریکی تورکی، یان ڕووس ئێرانی هەموو ئەمانە پرسیارن و هەرێمیش سەرگەردانە.  ئەمەی شرۆڤەی دەکەم ڕاستییە و هەمووی لە چاواڕوانی ئاکتی یەکێتی و پارتی یە بە گشتی و هەردوو هاوسەرۆک و پارتی بە ڕوونتر ، سەرەڕایی ئەمانە ئێستاش کات و دەرفەت هەیە بۆ کارو کردەی دروست بۆ داهاتویەکی باشتر لە ئێستا ڕەنگە خوێنەر پرسیار کات چۆن، وەڵام هەرێم گەر بەراوردی کەین بە واقعی دەراوسێکانی و دەوڵەتانی جیهان دۆخی کرۆنا ئاساییەو خراپ نیە، وە تا ڕادەیەک هەردوو حیزب چی وەک شەخص یاخود حیزب زۆر دەوڵەمەندن وە بە ڕەسمی کوردستانی باشور میراتی ئەوانە، بۆیە دەتوانن بە قەرز خۆیان وەرگرنەوە بۆ داهاتوو بەم خاڵانەی خوارەوە. ١- وازبێنن لە شەڕی کۆنە قین و پەراوێزخستنی یەکدی، بەمەش دەتوانن مەنەفێستی جیهانبینی خۆیان کەن بۆ بەڕێوەبردنی هەرێم بۆ چەند دەیەیەکی تر. ٢-بە سفرکردنەوەو بێ ئەرزشکردنی یەکتری دەیان میل لە بۆچون و هزری نەوەی ئێستاو داهاتو خۆیان بە دەردەنێن. ٣- ئاوڕ بەنەوە وە بە ڕۆحی گەورەو دەوڵەتداری بیرکەنەوە، بەوەیی هەرێم خاوەنی یەدەگێکی باشی غازو نەوتە، بەمەش سەدەها هەنگاو دوایی دامەزراندنەوەی  سیستەمی نوێی جیهان نزیک دەبینەوە لە ئەوروپاو ئەمەریکاو دنیا. ٤- بیرکەنەوە لە بوژانەوەی ژێرخانی ئابوریی و دانانی کارگەو وەبەرهێنانی بەروبومی ناوخۆی، کەی وەختی شەڕە گەڕەک و  خۆ نواندنە، کات کاتی لێبوردنە لە میللەتی ڕەشو ڕووت نەک ڕاگەیاندنی شەڕی مایە پوچی ئەخلاق. کوردستان چاودێری وورد دەکرێت لە لایەن دۆست ونەیارەکانی گەر نەزانن گەمە کەن لە کایە سیاسی و، ئابوری و تەنانەت هەواڵگیری  و تێگەشتن لە دۆخی ناوچەکە ئەوا هەرێم ئاراستەی داهاتویەکی نادیار دەکەن!