شێرکۆ حەمەئەمین ئەمڕۆ هەواڵی داخستنی ژمارەیەک پەیج و ئەکاونتی ساختەی هاوسەرۆکی یەکێتی بڵاوبووە،کەبەهای ۲۷٠٠٠٠ دوسەدوحەفتا هەزار دۆلار(۲۷)دەفتەر سپۆنسەرکراون،زانیارییەکان ئاماژە،بەمەسروبارزانی دەکەن،ئەم کارەی کردبێت. دیار ەنەداخستنەکەونەئەوپارەیەشی،کەبۆسپۆنسەر، بەکارهاتوە،کەزیاتریشە،بۆمن جێگای سەرسوڕمان نین. بۆ کوردستان ۲٤ ئەوانی تریش چەندی پارەدەوێت و کاریان چیە؟ خۆئەمان،لەمیدیافەرمیەکانیشیانەوە،هەرئەوکارەبەیەکتروخەڵک دەکەن ویەکتر دەشکێنن و ڕق دەچێن. ئەمەنابێت،لەبابەتەسەرەکییەکە دورمان خەنەوە،ئەم دوکەسە،کەئێستا لوتکەی حیزب وحکومەتیان گرتوە،هەردوکیان دودەزگای هەواڵگری حیزبی بەناوحکومی بەڕێوەدەبەن،کەبەدرێژایی مێژو ئەرکیان پاراستنی ئەمنی حیزبی پارتی و یەکێتی وبنەماڵەی حاکم بوەواتە هێندەی کاریان،لەسەر پاکتاوی نەیاری حیزبی و عایلەیی کردوە،هێندەی ئەوەکاریان،لەسەردروستکردنی دەزگایەکی پیشەیی هەوڵگری نیشتمانی نەکردوە،ئەم کارەش ئامانجدارە،ئێستا،کەبەهۆی پێشکەوتنی میدیاوبرەوی تەواوی سۆشیال میدیاوکاریگەرییەجۆراوجۆرەکانی هەردولا،بەپلەی یەکەم و حیزبەکانی تریش،ژمارەوئاستی جیا پەیجی ساختەیان هەیەوڕۆژانە سەرقاڵی کلتوری جنێودان و یەکترشکاندن و شکاندنی کەسانی سەربەخۆووبەئیرادەوڕەخنەگرن. هەموئەمانەش،لەپێناومانەوەی خۆیان و درێژەدان،بەکلتوری شارچیەتی و دروستکردنی ناکۆکی زیاتر،لەنێوان شاروناوچەکەکانی کوردستان و نێوان چین و توێژەکاندا،لەپێناوی درێژەدان ,بەحوکمی خۆیان و بێ بەهاکردنی سیاسەت و حیزبایەتی و کارەکتەرەکان و .....، ئازیزان پێویستە هەمومان،لەوراستیە بگەین،ئەم دوعایلەسیاسیە بەدژایەتی یەکتری هێزووزەی مانەوە،لەیەکتری وەردەگرن،لەسەروە،ڕێک و هاوبەرژەوەندین،لەخواریشەوە،بەحساب ناکۆک و نەیاری یەکترن. خەڵک، دەبێت سیحری ئەم یارییە بەتاڵ بکاتەوە هەمومان،پێکەوە ڕق و بوغزی سیاسی و حیزبی و کۆمەڵایەتی دروستکراوی ئەوان و هەرلایەنێکی تریش بە لاوەبنێین و ڕو،لەگۆڕینی ڕیشەیی بین. خاڵێکی تر،نەک هەرحیزبەکان پەیج و ئەکاونتی ساختەیان هەیە،کەسانی ناوحیزب و پەرلەمانتاریش ئەوکارەدەکەن و بەپارە یان دامەزراندن، کەسانێک،بۆشکاندنی نەیارەکانیان و فوتێکردنی خۆیان بەکاردێن،ئەوەبابای دەشتڕۆیشتوی حیزب یان عایلەسیاسیەکە هەرئەوەنەفێربوە،بەڵام خۆ پەرلەمانتار سوێندی خواردوە،بەرژەوەدی باڵای خەڵک و خاک بپارێزێت؟! بۆیە داخستنی ئەم پەیج و ئەکاونتانە،کەڕوداوی زۆربچوکن، کارێکی زۆرباشەوپێویستەئەوانەی لای پارتی و عایلە حوکمڕان و پەیجی بێ دایک وباوکی لایەن وکەسەکانی تریش دابخرێن. ئەمڕۆی بەغداد سەلماندی پارتی و یەکێتی پێکەون و ئامادەنین تەنانەت گۆڕانیش بکەنەشەریک. بۆیە تاکی حیزبی،لەخوارەوە،دەبێت وازلەڕق و بوغزویەکتر شکاندن و تۆمەت بەخشینەوە بێنێت و هەموان پێکەوە،ڕولەئامانجی باڵای دادپەروەری و ڕەتکردنەوەی حوکمی عایلە تێ بکۆشین.
.gif)
شوان سدیق - ئیتاڵیا لەسێ مانگی ڕابردوو بەتایبەت مانگەکانی سێ و چوار ئەم وڵاتە پیرەی باشووری کیشوەری ئەوروپا گیرۆدەی کۆرۆنابوو حکوومەت و ھاوڵاتی و زاناکانیشیان تووشی سەرسوڕمان بووبوون! سەرەتا لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن ئەم نەخۆشیە کرایە بابەتێکی گەرمی سیاسی و بووە جێگەی مشتومڕی گەرم لەنیۆ تۆڕەکۆمەڵایەتیەکاندا. ھاوڵاتیانیش خەریکی پێکەنین و سوعبەت بوون! لەئیتاڵیا ئۆپۆزسیۆنێکی بەھێز و توند ھەیە لەکۆی ٦٣٠ کورسی پەرلەمانی ئەوان ٢٧٢ کورسیان ھەیە پارتی لێگا ماتیۆ ساڵڤینی سەرۆکایەتی دەکات، لەڕیزبەندی پلەدووی پارتە ئیتاڵیەکانە، بەھێزەوە دژی دەسەڵات ڕەق وەستاوە. بەھاوبەشی ھەردوو پارتی تری بەھێزی ئۆپوزیسیۆن، نەتەوەی و ڕاسیستین، لەوانە پارتی فرەتێلی جیۆرجیا مێلۆنی و فۆرزە ئیتڵیای سێلڤیۆ بێرلیسکۆنی. حکوومەتەکەش جۆسێپێ کۆنتێ سەرۆکایەتی دەکات، خوودی خۆی کەسێکی سەربەخۆیە بەڵام لەگەڵ ئەوەیش کەسایەتیەکی کاریگەرەو ئەو بڕیارانەی دەیدات، داکۆکیشی لێ دەکات، ئەمە ھۆکاری ئەوەیە خۆی لەگەندەڵی تێوەنەگلاوەو ھەردوو پارتی پێنج ئەستێرەو پارتی دیموکرات پشتیوانی لێ دەکەن. سەرەتا ساڵڤینی داوای کۆنتڕۆڵکردنی سنوورەکان و پێداچوونەوەی رێکارە تەندروستیەکان کرد بەڵام ھەر وەکو جاران پێشنیاری سالڤینی ڕەتکراوەیە چونکە ساڵڤینی کەسێکی ڕاسیستە پارتە دەسەڵاتدارەکان ھەر وەکو جاران پێیانوابوو ئەو دژی بێگانەیە بۆیە پێشنیارەکەیان ڕەتکردوە. ئیتاڵیا تەنیا مانگی شوبات بارودۆخی باشبوو لەڕووی کۆرۆناوە پاشان ھەموو شتێک گۆڕا. ژمارەی توشبوان و مردن گەیشتە ئاستێکی مەترسی دار ئەوکاتە دەسەڵات کەوتە خۆی و دەستی دایە کوارێنتێنا بەتایبەتی لە ھەرێمەکانی لۆمباردیاو ڤێنێتۆ و ئیمیلیاڕۆمانای باکوور. لە شارێکی وەکو بێرگامۆ لەیەک ڕۆژدا زیاتر لە ٤٠٠ کەس بەکۆرۆنا مردن. لەھەرێمی لۆمباردیا ڕێژەی مردن گەیشتبووە ئاستێک نەخۆشخانەو کەنیساو و گۆڕستان و فڕنەکانی تەرم سوتاندن توانای وەرگرتنیان نەمابوو تائێستەش ژمارەی گیان لەدەستان لەم ھەرێمە ١٠ ملیۆن دانیشتوانە گەیشتۆتە ١٦ ھەزار و ٢٢٤ کەس سەرەتای بڵاوپوونەوەی پەتاکە ئیتاڵیا داوای ھاوکاری بەپەلەی لەیەکێتی ئەوروپاکرد بەڵام ئەوروپا بەدەم داواکەیەوە نەھاتن. لەبری ئەوان سەرەتا وڵاتانی سۆشیالیستی چین، کوباو ڤیتنام پاشان ڕووسیاو ئەلبانیاو چەند وڵاتێکی دیکەی وەکو قەتەر، میسر پزیشک و پێداویستی تەندروستیان گەیاندە ئیتاڵیا. دواتر ئەڵمانیاو نەرویج ھاوکاری ئیتاڵیان کرد. ئەمڕۆ ئیتاڵیا نزیک دەبێتەوە لە چوار مانگ بەسەر کۆرۆنا وڵاتەکە زیانی گیانی و تەندروستی و ئابووری زۆر بەرکەوتووە، بەئاسانی برین و ئەم بۆشاییە کەدروسبووە ساڕێژ نابێ! سەبارەت بەزیانی ئابووری بەگشتی تائێستە زیانەکانی بەقەبارەی دوو تیریلیۆن ئێورۆ مەزندە دەکرێ. بگرە زیاتریشە! وڵاتەکە تووشی داڕمانی ئابوریەکی سەخت بۆتەوە، کەرتە گەشتیاری و پیشەسازی و کشتوکاڵییەکان، بەئاسانی ناتوانن بگەڕێنەوە دۆخی پێش مانگی شوبات بۆیە پێشبینی دەکرێ یەک ساڵی پێویست بێ بۆ باشبوونی ئەم بارودۆخە. حکوومەتی ئیتاڵیا خۆی بڕی زیاتر لە ٥٠٠ ملیار ئیورۆی بۆ پشتیوانی لەھەستانەوەی بازاڕی وڵات تەرخانکردوە، سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا ڤان دێر لاین ڕایگەیاند: بانکی ناوەندی ئەوروپا بڕی ٧٥٠ ملیارد ئێورۆی بۆ ئەو قەیرانەی ئێستە تەرخانکردوە، کە وڵاتانی ئەوروپا بەھۆی کۆرۆناڤایرۆسەوە، زۆرێک لە کۆمپانیاو خاوەنکارەکانیان مایە پوچ بوونە. لەو بڕە پارەیش ٧٥٠ ملیارد ئیورۆیەی ئەوروپا بۆ پشتیوانی لە وڵاتانی زەرەرمەندی کۆرۆنا دابینیکردوە.. وڵاتێکی وەکو ئیتاڵیا بڕی١٧١ ملیاردی بەردەکەوێ بەدوو ڕێگا ٩٠ ملیارد بەقەرز و ٨١ ملیارد ئێورۆی تریشی بەردەکەوێ وەک ھاوکاریکردن. لەڕووی زیانی تەندروستی و گیانیەوە ئیتاڵیا زەرەری زۆری پێکەوتووە، بەپێی ھەواڵێکی ماڵپەری "ئادنکرۆنۆس" تا ١٢ی مانگی ئایار ١٦٣ پزیشک لەئیتاڵیا بەھۆی کۆرۆناوە گیانیان لەدەستداوە. ھەروەھا ژمارەی تووشبوان، چارەسەرکراوان و مردن گەیشتە ئاستێکی بەرزو مەترسیدار. بەپێی دواین زانیاری تا کۆتای ڕۆژی ھەیینی ٥ی مانگی شەش کۆی گشتی قوربانیانی کۆرۆناڤایرۆس بەم شێوەیەبووە: توشبووان: ٢٣٤،٥٣١ کەس چارەسەرکراو: ١٦٣،٧٨١ کەس ھەروەھا گیان لەدەستدان: ٣٣،٧٧٤ کەس بووە. ئێستە ئیتاڵیا پاش نزیکەی چوار مانگ بارودۆخەکەی تاڕادەیەکی باش کۆنتڕۆڵکردوە، چەند ڕۆژێکە تووشبوان لە ٥٠٠ حاڵەت تێپەڕی نەکردوە. بگرە گەیشتە ١٧٧ حاڵەتیش لەڕۆژێکدا ئەمە بۆ ئیتاڵیا پێشڤەچوونە! ئەمە بۆ ئیتاڵییەکان مایەی دڵخۆشیە پەشیمانیش لەو پێشوازیە سەرەتاییەی لەکۆرۆنایانکرد چونکە ئیتاڵییەکان، کرۆنایان کردبووە، مادەیەکی گاڵتەجاڕی تەنانەت وەکو کێکی ڕۆژی لەدایکبوونیش نمایشیان دەکرد. ئەمڕۆ دونیای ئیتاڵییەکان گۆڕاوە، تێکەڵبوونی جاران نەماوە، بەو شێوەیەنییە ھەموانیش سڵ لەیەک دەکەنەوە، بانگھێشت و دەعوەتەکەی جاران نەماوە یان کەمیکردوە. ئەو کۆبوونەوەو ئاھەنگێڕانەی پێشتر کۆتایی ھات خەڵک بەوریایەوە، لێک نزیک دەبنەوە، ھەمووان کەسێک ماسک و دەستکێش بەکاردەھێنێ. ناوەندەکانی بەرھەمھێنانی جل و بەرگ دەمامک و کڵاو پۆشاکی تایبەت بەکۆرۆنایان خستۆتەبازاڕەوە. بازاڕیش پڕیەتی لەکەرەستەی پزیشکی و تەندروستی تەنانەت دەمامکیش ھەیە نرخی بە٥٠ سەنتە واتە٧٠٠ دیناری عێراقی!
سه‌نگه‌ر رسول بۆ تێگه‌یشتن له فه‌یك نیوز و كاریگه‌رییه‌كانی، كه سه‌رچاوه‌و هۆكاری سه‌ره‌كی سیاسه‌تی داخستنی ژماره‌یه‌ك په‌یجه له‌لایه‌ن پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای فه‌یسبووكه‌وه، ده‌بێت بگه‌ڕێینه‌وه‌ی سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی جددی كێشه‌كه. ئه‌ویش سكانداڵی كامبریدج ئه‌نالاتیكابوو. ئه‌م سكانداڵه بووه هۆی گۆڕینی گه‌مه‌كانی هه‌ڵبژاردن و كاریگه‌ری راسته‌وخۆی له‌سه‌ر بریاری ده‌نگده‌رانی ئه‌مریكی دروستكرد. چیرۆكی گۆڕینی یاسای گه‌مه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان به‌مشێوه‌یه ده‌ستپێده‌كات؛ به‌ر له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی ولایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا له ساڵی 2016، ستیف بانوون كه بووه سه‌رپه‌رشتیاری كامپه‌ینی دۆناڵد ترامپ به‌هاوكاری د.كریستۆفه‌ری كه‌نه‌دی پسپۆڕ له‌كه‌یسی خوێندنه‌وه‌ی پێشوه‌خته‌ی بڕیاری ده‌نگده‌ر، كۆمپانیای كامبریدج ئه‌نالایتیكا بۆ بواری بازرگانی و ریكلام داده‌مه‌زرێنن و به‌بڕی 1 ملیۆن دۆلار له‌گه‌ڵ ده‌زگایه‌كی ئه‌كادیمی زانكۆی كامبریدج رێكده‌كه‌ون بۆ كۆكردنه‌وه‌ی پرۆفایلی به‌كارهێنه‌رانی فه‌یسبووك، له‌و كاته‌وه تاوەکو پێش ده‌ستپێكردنی هه‌ڵبژاردنه‌كان، پرۆفایلی زیاتر له 87 ملیۆن به‌كارهێنه‌رانی فه‌یسبووك كۆده‌كه‌نه‌وه كه زۆرینه‌یان ره‌زامه‌ندییان وه‌رنه‌گیرابوو، له‌وبڕه‌ش 70.6 ملیۆنی، له ولایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا بوو! هه‌ڵبژاردن و ئه‌م ئاشكرابوونه له‌جۆری كاركردنه نایاساییه وایكرد كه خاوه‌نی فه‌یسبووك راسته‌وخۆ له‌لایه‌ن كۆمیته‌ی به‌داواداچوونه‌كانی كۆنگرێس تایبه‌ت به‌و پرسه بخرێته به‌رده‌م لێپرسینه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه. له‌سه‌ر ئاستی ئه‌مریكاو ئه‌وروپا ، به‌یاساو رێنمایی ئه‌و پلاتفۆرمانه‌ی سۆشیال میدیا ناچاركران رێوشوێنی نوێ بگرنه‌به‌ر به‌تایبه‌ت بۆ داخستنی ئه‌و هه‌ژمارانه‌ی كه‌سه‌رچاوه‌ی بڵاوكردنه‌وه‌ی توندوتیژی و ره‌گه‌زپه‌رستی و سه‌رچاوه‌ی فه‌یك نیوزن. له‌م كاته‌وه تا ئێستا ئه‌وه بۆته به‌رنامه‌ی سه‌ره‌كی كۆمپانیای زه‌به‌لاحی وه‌ك فه‌یسبووك. له‌وچوارچێوه‌یه‌شدا، له‌م چه‌ند رۆژه‌ی رابردوودا، ئه‌وه ئاشكرا كرا كه چه‌ندین په‌یج و ئه‌كاونت له‌عیراق و به‌تایبه‌تیش له‌هه‌رێمی كوردستان داخراون. لێره‌دا باس له‌وه ناكه‌ین كه ئایا بۆچی مه‌به‌ستێك ئه‌و هه‌ژمارانه‌ی سۆشیال میدیا به‌كارخراون و ئایا باشه یا خراپن؟ یاخود سه‌رچاوه‌ی شه‌رمه‌زارین یاخود پیاده‌كردنی مافێكی ئاسایین؟ چونكه شرۆڤه‌ی زۆری له‌باره‌وه‌كرا. ئه‌و دیوه‌ی كه شاراوه‌یه‌و پێویستی به قسه له‌سه‌ركردنه ئه‌وه‌یه ئایا پێناسه‌ی فه‌یكنیوز بۆ به‌كارهێنه‌رانی فه‌یسبووك له‌هه‌رێم بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی شیكه‌ره‌وه‌ی فه‌یسبووكن چین؟ چۆن وابه‌سانایی گه‌یشتنه ئه‌و بریاره‌ی كه‌سه‌رجه‌م ئه‌و بابه‌تانه‌ی كه له‌و په‌یجانه‌ی (324 په‌یج و 71 هه‌ژماری فه‌یسبووكی)بڵاوكراونه‌ته‌وه هه‌موویان یاخود رێژه‌یه‌كی زۆرییان له‌جۆری فه‌یك نیوزن؟ ئایا بۆچی ته‌نهاو ته‌نها یه‌ك ده‌زگاو یه‌ك پارتی سیاسی كراوه‌ته ئامانج؟ ئایا لایه‌نه‌كانی دیكه‌ش له‌ناو سۆشیال میدیا به‌هه‌مان میكانیزم بوونییان نییه؟ ئه‌گه‌ر توێژینه‌وه‌یه‌كی ووردو راست بۆ سه‌رجه‌م ئه‌و پۆستانه‌ی كه له‌لایه‌ن ئه‌و په‌یجانه‌ی لابراون بكرێت، ئه‌وا به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ده‌رده‌كه‌وێت كه زۆربه‌ی پۆسته‌كان جۆرێكن له‌بانگه‌شه‌ی سیاسیی بۆ پارتێكی دیاریكراو و هێرشكردنه سه‌ر به‌رامبه‌ر به‌ڵام كه‌مترین جۆری فه‌یك نیوز ده‌بینی. لێره‌دا قسه له‌سه‌ر ئه‌وه نییه ئایا ئه‌وه راست و شیاوه یاخود نا، به‌ڵكو قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه داخستنی ئه‌و په‌یجانه جۆرێك نییه له‌سنوورداركردنی ئازادییه‌كان؟ پرسیارێكی دیكه دێته پێشه‌وه، له‌و هه‌مووه په‌یجه‌ی كه له‌لایه‌ن فه‌یسبووك داخراون، تا چه‌نده ئه‌و په‌یج و ئه‌كاونتانه كاریگه‌رییان له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێشووی هه‌رێم و عیراق و كاریگه‌ری له‌سه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌ی ئازادییه‌كان، كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌هێزكردنی پێگه‌ی گه‌نده‌ڵكاران، یاخود بوونه‌ته هۆی تێكدانی ئاسایشی هاووڵاتییان؟ بۆیه ئه‌وه‌ی جێی ترسه ئه‌وه‌یه، ئه‌م هه‌نگاوه‌ی فه‌یسبووك سه‌ره‌تایه‌ك بێت بۆ داخستنی ده‌نگه راسته‌قینه‌كان و به‌لارێدا بردنی ئازادییه‌كان. ئه‌وه‌ی جێی ترس و گومانه ئه‌وه‌یه، ئه‌و شێوازه له‌كارخستنه په‌یج و ئه‌كاونتانه زیاتر به‌یه‌ك ئاراسته كاری كردووه‌و رۆنه‌چۆته هه‌موو ئاراسته‌و بیركردنه‌وه‌كانی دیكه بۆ ریشه‌كێشكردنی فه‌یك نیووز. له‌به‌رئه‌و هۆكاره ده‌بێت هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ر دوو پرسی سه‌ره‌كی بكرێت. یه‌كه‌مییان ئه‌وه‌یه، سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی هێڵ و سێرڤه‌ره‌كانی ئینته‌رنێتی هه‌رێم له‌چ ده‌وڵه‌تێكه‌وه سه‌ر چاوه ده‌گرن؟ ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی هێڵ و سێرڤه‌ره‌كانی ئینته‌رنێتی هه‌رێم له‌ده‌وڵه‌تی توركیاوه بێت، ئه‌وا سیاسه‌تی ئه‌و ده‌وڵه‌ته كاریگه‌ری له‌سه‌ر سیاسه‌تی ئینته‌ر نێتی هه‌رێم به چ رێژه‌و شێوازێك دروست ده‌كات؟ چونكه له‌ماوه‌ی رابردوودا زۆرێك له‌و په‌یج وئه‌كاونتانه‌ی كه پشتگیری سیاسه‌تی په‌كه‌كه‌یان ده‌كردو بیروباوه‌ره‌كانی عه‌بدوڵا ئۆجه‌لانیان بڵاو ده‌كرده‌وه داخران و ئێستاش به‌رده‌وامی هه‌یه. ئه‌مه‌ش ئه‌و ئاماژه‌یه‌یه كه كۆمپانیا فه‌یسبووك جۆرێك تێگه‌یشتنی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی توركیا هه‌یه بۆ سانسۆركردن و سنوورداركردنی ئه‌و چالاكییانه كه مه‌ترسین له‌سه‌ر ئاسایشی توركیا. بۆیه ده‌پرسین ئایا ئه‌گه‌ر دووباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌مان سیناریۆ له‌هه‌رێم نییه؟ به‌تایبه‌تیش له‌ئێستادا، ده‌زگای پاراستنی زانیارییه‌كانی توركیا (DPA)، چاڵاكه بۆچاودێریكردنی وه‌شاندنه ئه‌لیكترۆنییه‌كان و له‌ماوه‌ی رابردووشدا، حكومه‌تی ئه‌و ووڵاته ره‌شنووسی یاسایه‌كی نوێیان دارشتووه بۆ ناچاركردنی پلاتفۆرمه‌كانی سۆشیال میدیا به‌تایبه‌ت تویته‌ر، بۆ دامه‌زراندنی نوێنه‌رییان له‌و وڵاته و هه‌ماهه‌نگی كردن له‌گه‌ڵ ده‌زگای پاراستنی زانیارییه‌كانی توركیا (DPA)، بۆ په‌یره‌وكردنی جۆرێك له‌سانسۆرو هه‌روه‌ها به‌پێی یاساكه داواكراوه ئه‌و كۆمپانیایانه ده‌بێت سێرڤه‌ری خه‌زنكردنی داتاكانی به‌كارهێنه‌ران هه‌ر له‌توركیا خه‌زن بكرێت و ئه‌گه‌ر له‌ماوه‌ی 30 رۆژیی یه‌كه‌م پابه‌ند نه‌بن ئه‌وا به‌پاره سزا ده‌درێن و له‌ماوه‌ی 30 رۆژی دووه‌مدا بریاری 95% داخستنی به‌كارهێنانی ئه‌و پلاتفۆرمه ده‌درێت له‌توركیا چ فه‌یسبووك بێت چ تویته‌ر. پرسی دووه‌مییان ئه‌وه‌یه، كه ئایا گره‌نتی چییه و چ میكانیزمێك دیاریكراوه بۆ وه‌ستاندنی ئه‌و په‌یجانه‌ی كه سه‌رچاوه‌ی فه‌یك نیوزن؟ كێ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی ده‌بێت؟ كێ ده‌توانێت پێشنیازو پۆڵینی ئه‌وه بكات كامه ئه‌كاونت سه‌رچاوه‌ی فه‌یك نیووزه؟ ئێمه له‌هه‌رێمی كوردستان كه ده‌وڵه‌ت نیین، ئایا چۆن ده‌توانیین موخاته‌به‌ی فه‌یسبووك بكه‌ین؟ یاخود ده‌بێت له‌رێی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غداوه ئه‌و پرسه بوروژێندرێت. مه‌به‌ست له‌و هه‌وڵه‌ش پاراستنی پارتێكی سیاسی یاخود بكه‌رێك نییه هێنده‌ی پاراستنی ته‌واوه‌تی ئازادییه‌كان و ئازادی تاكه. بۆیه ئه‌م پرسه‌ی داخستنی په‌یج و ئه‌كاونته‌كان له‌لایه‌ن فه‌یسبووكه‌وه، زیاتر له‌ته‌ڵه وداوێك ده‌چێت بۆ ئازادی خوازان زیاتر له‌وه‌ی خۆشحاڵبین كه سه‌رچاوه‌ی فه‌یكنیووز سنوورداركراون. ئه‌م پرسه په‌یوه‌سته به‌وه‌ی چۆن ده‌كرێت ئه‌م هه‌ڵمه‌تی داخستنه زیاتر روو له‌یه‌ك لایه‌ن بێت؟ ئه‌گه‌ر جیاكاری و به به‌رنامه‌رێژی نه‌كرابێت؟ بۆیه ده‌بێت ئه‌و پرسه وه‌ئاگامان بخاته‌وه له‌وه‌ی داهاتووی سۆشیال میدیا ئه‌گه‌ر به‌و ئاراسته‌و میكانیزمه به‌رده‌وام بێت، ئه‌وا به‌ره‌و سانسۆرو كورتكردنه‌وه‌وسنوورداركردنی ئازادییه‌كانی تاك و كۆمه‌ڵگاكه‌مان كه له‌ئێستادا سۆشیال میدیا له‌هه‌رێمی كوردستان رۆڵێكی گه‌وره‌ی هۆشیاركردنه‌وه‌و دژ وه‌ستانه‌وه به‌گه‌نده‌ڵی و به‌هێزكردنی بنه‌ماكانی دیموكراسی ده‌بینێت.
عومەر عەلی موحەمەد کورد لە مێژودا بەردەوام قوربانی دەستی ڕەگەز پەرستی بوە،ئەگەر سەیری ئەدەبیاتی سیاسی شۆرشە یەک بەدوایەکەکانی کوردیش بکەین هەمویان لە کاردانەوەی ڕەگەزپەرستی ئاینی و نەتەوەیی و ڕەگەزیەوە بوە ،بۆ ئەم مەبەستەش قوربانیەکی زۆریان داوەو بە دەیان هەزار شەهیدو بریندارو کەم ئەندامی بەدوای خۆیدا هێناوە ،هەمو تاکێکی کورد ئەو هەستە ناسیونالیزمەی بۆ دروست بوبوو ،کە نەتەوە باڵا دەستەکان تەنها لەبەر کوردبوون ئێمە دەچەوسێننەوەو زیندانی و جینۆسایدمان دەکەن و هەوڵی بە سوتماک کردنی نیشتیمانەکەمان دەدەن و ڕێگە نادەن کوردوستان پێش بکەوێت و گەشە بکات و هاوڵاتیانی بەختەوەر بن ،ئەگەر بەمێژودا بچینەوە ڕەگەز پەرستی بەهەمو جۆرەکانیەوە کووردی کردۆتە نیشانەو دەیان کارەساتی مرۆیی لە کوشتن و جیینۆسایدو ڕاوەدو نان و بە عەرەبکردنو بە تورک کردن و بە فارس کردنی ئەنجام داوە،کورد لە بەرەنگاری و شۆڕش نەوەستاوە، دوژمن نەیتوانیوە کۆڵی پێ بدات، تا لەئەجامدا لە ڕاپەڕینی ۱۹۹۱دا سەرکەوت و توانی هەرێمی کوردوستان لەژێر سایەی دەسەڵاتێکی کوردیدا بنیات بنێت بەو هیوایەی کە ئەمە قۆناغی کۆتایی هاتن بێت بەڕەگەزپەرستی و چەوسانەوەو خیانەت و هەموان وەک هاوڵاتی مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت و بەمافەکانیان شاد ببن. بەڵام سەد مەخابن دوای ۲۹ساڵ لە حوکمی دەسەڵاتدارانی کورد ،هاوڵاتیان لە شارو شارۆچکەکان هاوشێوەی ۹۱ دێنە سەر شەقام و هاواریانە لە دەست گەندەڵی و نا عەدالەتی و دزینی سەروەت و سامانی خەڵک و بێ کاری و بێ کارەباو ئاویی و قۆرغکردنی هەمو جومگەکانی دەسەڵات بۆ دو حیزب و دوو بنەماڵەو سەرهەڵدانی جۆرێکیتر لە ڕەگەزپەرستی و چەوسانەوەو بێمافکردن، ئەو ڕەگەز پەرستیەی ئێستا لە کوردوستان پیادە دەکرێت زۆر ترسناکترە لەوەی کە بەعسیەکان لە کۆن و فارس و تورکەکان لە ئێستادا ئەنجامی دەدەن. چونکە ئەوەی ئەمڕۆ هاوڵاتیان و گەنجان بێکار دەکات و شەق لە مامۆستا هەڵدەدات و بەفیشەک ڕوبەڕوی خۆپیشاندەر دەبێتەوەو ڕۆژنامەنوس دەکوژێت و فەرمانبەرو مامۆستاو موچەخۆر دەکاتە کۆیلەیەکی ریسواو بێماف، ئە دەسەڵاتە کوردیەیە کە بەرهەمی سەدان هەزار شەهیدو لافاوی خوێنێکە لەمێژودا.ئەوەی حوکمڕانەکانی هەرێم دژ بەگەلەکەی خۆیان دەیکەن جۆرێکی ترە لە ڕەگەز پەرستی ،چونکە ئەوەی ئەمان دەیکەن زۆر زیاترە لەوەی کە دوژمنەکان کردویانە،ئەمانە سەروەت وسامانی دەبەن ،گەنجەکانی بێکار دەکەن پەروەردەو تەندروستیان کردۆتە بازاڕێک بۆ پارەپەیداکردن،ئازادیان سنوردارکردوە مانایەکیان بۆ دیموکراسی نەهێشتۆتەوە، ئینتیمای نیشتیمانی و نەتەوەییان لای گەنجان خستۆتە ژێر پرسیار ،هەمو ئەمەش کەئەنجامی دەدەن لەژێر سایەی حوکمڕانێکی کوردیدایە،واتە ئەوەی جاران داگیرکەران ئەنجامیان دەدا ئەمان بەزیادەوە دەیکەن ،لە ئێستادا ئەوەی حوکمڕانەکان دەیکەن دەرچونە لە پەیڕەوی ناوخۆی حیزبەکانیان و مێژوی خەباتی سیاسی و بانگەشەکانی هەڵبژاردن،هەمو ئەمانەش بە بەر چاوی دوژمنەکانەوە دەکرێت.کەواتە لێرەوە ئەوان ڕاستیەکی ترمان پێ دەڵێن کە پێویست ناکات جارێکیتر بە سوپاو فڕۆکە بێن نیشتمانەکەمان داگیر بکەن،بەڵکو ئەمانە بپارێزن لە ئەوان زیاتر گەلی کورد دەچەوسێننەوەو لەسەر ئاستی جیهان شوناسی کوردبونی دەشێوێنن
فارس نەوڕۆڵی ھەندێ کەس چەمکێک ھەڵدەدەنە ناو خەڵک بەبێ بیرکردنەوەو تێگەیشتن لەمانا و وەزیفەی یٔەو چەمکە بەڵام کە دەچیتە ناویٔاخنی بابەتەکە خۆیشی نازانێ باسی چی دەکات ، یٔیتر یٔەم چەمکە لەقسەکردنی ڕۆژانەی خەڵکدا دەبێتە ویرد و مۆدێل بەتایبەتی لەبازاڕی شێواوی سیاسەت و میدیادا ، ھەر کەسە و بۆ خۆی بەبێ بیرکردنەوە و لێکدانەوە قسە لەسەر ھەر کایەیەک دەکات بێ یٔەوەی ھیچ بنەماو پێشینەیەکی ھەبێت . ماوەیەکە لەڕێی میدیاکانەوە چەمکێک فڕێدراوەتە ناو خەڵک دەڵێن ( حکومەت باوکی میللەتە) دەمەوێ لێرەدابەتێگەشتنی خۆم لەبەرەنجامی خوێندنەوەی بیرمەندەکان بۆوەزیفەی حکومەت مەبەستم یٔاماژەنیەبۆحکومەتێکی دیاری کراو بەڵک ومەبەستم حکومە تە بەماناسیاسیەکەی ، تاچەندحکومەتی مۆدێرن لەگەڵ یٔەودەستەواژەیەداپەیوەندی ھەیە کەدەڵێن ( حکومەت باوکە)یٔەگەر بەپێی یٔەم تێگەیشتنە بێت بۆ حکومەت یٔەوا دەبێت چاوەڕوانیمان لەحکومەت وەک چاوەڕوانی پەیوەندی نێوان باوک و فەرزەند بێت، چونکە چاوەڕوانی یٔەم پەیوەندیە دوو لایەنەیە. پەیوەندی باوک بەڕۆڵەکانیەوە لەھەموو پەیوەندیەک قوڵتر و لەسەرترە، یٔەویٔەشقەی باوک بۆ فەرزەند ھەیەتی لەسەروی ھەموو یٔەشقێکی دیکەوەیەو دەکرێ مانایەکی باڵاتری ھەبێت لەبەریٔەوە باوک یٔامادەیە ھەموشت بکاتە قوربانی ڕۆڵەکانی ، بەپێچەوانەوە کاتێک باوک بێدەسەڵات دەبێ ، یارییەکە پێچەوانە دەبێتەوە و یٔەم جار یٔەرکی ڕۆڵەکانە قوربانی بدات بۆ باوک ، چونکە پەیوەندییەکە پەیوەندی خوێنە و ڕۆحە ، کەواتە کەوتمان حکومەت ، باوکی خەڵکە دەبێ کار و کاردانەوەمان وەک یٔەو پەیوەندییەی باوک و فەرزەند بێت ، بەڵام لە فەلسەفەی سیاسی و زانستی سیاسەتدا یٔەو دەستە واژەیە ھەڵەیه. حکومەت باوک نیە لەبەریٔەوەی دروستکراوی خەڵکە ، بەرھەمی یٔەقڵ و کرداری مرۆڤە ، بەتایبەتی لە سیستمە دیموکراتیەکاندا حکومەت بەرھەمی کرداری زۆرینەی خەڵکە لەڕێگای بەشداری خەڵکەوە لەپرۆسەیەکی سیاسی و دیموکراتی و قانونیدا بەدەنگدانی خەڵک حکومەت دروست دەبێت ، کەواتە دەبێ پرسیارە کە یٔەوە بێت کە حکومەت چییە و یٔەرکی حکومەت چییە؟ حکومەت دەزگایەکی خزمەتگوزارییە و وەڵام دەرەوەی پرسیارە کانی خەڵک و پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی خەڵکە ، ڕۆڵی حکومەت یٔەوەیە یٔارەزوە یٔەولەویاتە گرنگەکان تێر بکات ، یٔەو یٔارەزوانەی کەمرۆڤ ھەوڵی بۆ دەدات ،دەبنە سەرچاوەی کێشمەکێشی ناو کۆمەڵگاو ھێزەکان ، مارکس پێی وایە دابەشکردنی کار سەرچاوەی کێشمە کێشەکانە ، بەپێچەوانەی مارکسەوە ، سوکرات سەرچاوەی کێشمە کێشەکان دەگەڕێنێتەوە بۆ یٔارەزوی دەستگەشتن بە بەش لەلایەن مرۆڤ و ھێزەکانەوە ، کێشەی بەدەسھێنانی زۆرترین بەش دەبێتە ھۆی دروستکردنی کێشمە کێش، چونکە کێشەی ناو کۆمەڵگە لەیٔەنجامی خواستە زۆرەکانەوەیە واتە زۆر خواستن یٔەم خواستانەش پێویستەسنوری بۆدانرێت وبەیاساڕێکخرێ بۆیٔەوەی بەدەسھێنانی خواست ھاوسەنگ بێت، ھەربۆیەلەدیدی لیبراڵەوە (حکومەت وەک پۆلیسی ھاتوچۆیە بۆ یٔەوەی مرۆڤەکان بەر یەک نەکەون ) خواستەکانیان بەپێی یاسا ڕێکخات یٔەرکی حکومەت ڕێکخستنی دادپەروەرانەی یٔەو خواستانەیە، کەواتە لێرەوە تێدەگەین کە حکومەت باوک نیە ، خودانیە، پیرۆزیش نیە ، کوتەکی دەستی شەڕی یٔایدۆلۆجیا و مەزھەب و، یٔاین نیە، لای حکومەت یٔەرک پیرۆزە یٔەرکیش واتە خزمەتکردنی خەڵک و پاراستنی خەڵک لەڕوداوی نەخوازراو ، کارەسات و دابین کردنی ژیانێکی شایستە. بۆیە لەکوێ خزمەتی کرد پیزانینمان ھەبێت و دەسخۆشی لێبکەین خۆ دەکرێ ھەڵەشی کرد ڕەخنەی لیبگرین بەمەبەستی ڕاستکردنەوە ، با حکومەت لە حیزبەکەی تۆش نەبێت، یان لەحیزبەکەی تۆش بێت، مادام حکومەت بەرھەمی یٔەقڵ و کرداری یٔێمەیە دەبێ یٔەقڵانی و مەدەنیانە بیخوێنینەوە ، ھەرچۆن لەڕێگای پرۆسەیەکی مەدەنی و دیموکراتییەوە دروستمان کردوە یٔەگەر لەگەڵ خواستەکانی خەڵک نەبو دەکرێ بەھەمان ڕێگای دیموکراتی و لە پرۆسەی ھەڵبژاردندا سزای ھەرحکومەتێک بدەیت وحکومەتێک کە دڵخوازی خۆتە دروستی کەیتەوە، یٔەم جۆرە ڕەفتارە ڕەفتاری کۆمەڵگای مەدەنی یە کە لەڕێگای بەشداری سیاسی خەڵک حکومەت دروست دەکرێ، پێچەوانەکەی واتە لە دەرەوەی بیرکردنەوەی مەدەنیانەوە یٔەوا دەبێتە تێگەشتنی حەرفی بۆ کێشەکان، لە کاتێکدا تێگەشتنی حەرفی بۆ ھەر شتێک و لەلایەن ھەر کەس و لایەنێکەوەبێت لەگەڵ واقیعدا ناگونجێ و توندڕەوی لێدە کەوێتەوە و بەرەو فەوزا سەر دەکێشێ. لەدۆخی فەوزاشدا کەس براوە نیە، یٔەگەر یٔێستا سەیری دۆخی حکومەتەکانی جیھان بکەین ھەرحکومەتەو جۆرێک لە قەیران بەرۆکی گرتوە بەڵام حکومەتی کوردستان لەیەکەم کابینەیەوە دوژمنانی کورد بەردەوام لەپیلانگێڕیدا بوون بۆی و قەیرانیان بۆ خولقاندوە سەرەڕای کەم وکورتیەکانی توانیویویەتی مینەکان پوچەڵ بکاتەوە ، یٔێستا ھەرێم لەقۆناغی قەیرانەکاندایە کە لە ھەمولایەکەوە خەریکی قوڵکردنەوەی قەیرانەکانن بۆ لەناوبردنی یٔەو جغرافیایەی ناوی ھەرێمی کوردستانە خاڵی لاوازی یٔێمەش یٔەو ناتەبایی وناتێگەشتنەیە لەحکومەت و یٔەرکی حکومەت ونەبونی زمانێکی نەرم بۆدواندنێکی لۆژیکی نێوان ھێزەسیاسیەکان ،ھەر بۆیە کەوتوینەتە دۆخێکی وەک شەوە زەنگ ، بۆ دەربازبون لەم شەوە زەنگە، پێویستمان بەفریادڕەسە، وەک حافز وتی ( لەم شەوە تاریکەمدا لێم ون بوە ڕێگەی یٔامانج . لە قوژبنێک دەرکەوە یٔەی یٔەستێرەی ڕێ نیشاندەر ) لەم سۆنگەیەوە بۆ واقیعی کورد ، یٔەستێرەی ڕێ نیشاندەر گەڕانەوەیە بۆ ھێزی یٔەقڵ بۆ ھێزی نەرم و گفتوگۆ و دور کەوتنەوە لەزمانی زبر ، تێگەشتن لەوەی کەحکومەت باوک نیە ، بەڵکو بەرھەمی یٔەقڵ و کرداری خۆمانەو بە یٔەقڵانی ھەر کردارێک بنوێنین. لەکاتی کێشەوناکۆکیە کاندا، یٔەوجا لەمانای فەرمانڕەوای مۆدێرن تێدەگەین و دەبینە خاوەن بنەما بۆتێگە گەیشتن لەیٔەرکی حکومەت ویٔەرکی خەڵک.
.gif)
سەلاح خدر تورکیا لە بارەی هێرشەکەی ٢٦ی مانگی ڕابردوو گوندی سەفرەی شارباژێڕ کە تیایدا دوو گەریلای پەکەکە و ٣ وڵاتپارێز شەهیدبوون دەڵێت:" هێرشەکەمان بەهاوکاری دەزگای میت و هەواڵگری لەناوچەکەوە ئەنجامداوە". ئەمە لە پلان و ڕێکخستنی سەربازیدا ڕاستە، چونکە بەبێی هاوکاری هەواڵگری لەسەر زەوی و ناوچەی مەبەست هێرشە ئاسمانیەکە ناتوانێت ئامانجەکەی خۆی بەتەواوی بپێکێت. پێکانی ڕاستەوخۆی ئامانجەکە لەسەفرە بەهاوکاریەکی زۆری وردی هەواڵگری لەناوچەکەوە ئەنجامدراوە، تورکیاش ئامانجی هەیە لەگەیاندنی ئەو پەیامەی سەرەوە. ئەوەی لە سەفرە ڕوویداوە ساڵانێکە لە دەڤەری بادینان و سۆران و برادۆست ڕوودەدەن بەپێی دانپێدانانی خودی ئەو سیخوڕانەی لەلایەن پەکەکە دەستگیرکراون تورکیا زۆربەی هێرشەکانی بەهاوکاری و زانیاریەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان ئەنجامدراوە، بەڵام هێرشەکەی سەفرە بە دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێی داگیرکاری تورکیا لێکدەدرێتەوە. (هێرشەکەی سەفرە و قۆناغێکی نوێی داگیرکاری) ئەوە حەقیقەتە کە تورکیا هەژموونی خۆی بەسەر ناوچەی ژێر دەسەڵاتداری پارتیدا سەپاندووە ڕاستە ئەگەر وەک داگیرکراویش بەناو بکرێت، چونکە زۆربەی بارەگا سەربازی و سیخوڕییەکانی تورکیا لەو دەڤەرانەیە. دەگوترا کە ناوچەی سەوز تا ئاستێک خۆی لە هەژموونی تورکیا پاراستووە و نزیکترە لە ئێران، بەڵام هێرشەکەی پێنجی تەمووزی ٢٠١٩ ی قەندیل و شەهیدکردنی دیار غەریب ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی کەجەکە و هێرشی ١٥ی تشرینی یەکەمی هەمان ساڵی فڕۆکەکانی تورکیا لە چیای گۆیژەی سلێمانی و شەهیدکردنی دوو کادێری باڵای پەکەکە و هێرشەکەی ٢٦ی ئایاری سەفرەی شارباژێڕ، ئەو تێگەیشتی پاراستنەی گۆڕیووە، بەڵکو پرسیاری ئەوەی دروست کردووە کە ئایا تورکیا چەندە هەژموونی خۆی بەسەر ناوچەی سەوزیشدا زاڵکردووە؟. هێشتا نازانرێت هاوکاری کردنی تورکیا بۆ ئەو هێرشانەی لە دەڤەری سەوز، لەلایەن دەزگایەکی ڕەسمی ناوچەکەوە بووە یان کەسانێکی ناو دەزگا و حزبەکان هاوکاری بوون؟. لەمساڵانەی دواییدا دەوڵەتان و هێزە هەرێمی و ناوخۆییەکان هەوڵیانداوە سودی خراپ لە ناکۆکی و پارچەبوونی ناو یەکێتیی و بێ پێشەنگیی ئەو ڕێکخستنە وەربگرن بەڕێژەیەکیش توانیویانە، دروشمەکانی دواین کۆنگرەی یەکێتی لەگەڵ ئەوەی لە واقعی ئێستادا دەگوزەرێت گەلێک جیاوازە، لەگەڵ هەموو جیاوازیەکانیشیاندا بەڵام بوونی کەسایەتی دەزگا هەواڵگریەکان بە پێشەنگانی ئەو ڕێکخستنە لەگەڵ جموجۆڵە هەواڵگریەکانی تورکیا لەناوچەی نفوسی یەکێتی لە چەند ڕوەوە جێی هەڵوێستە لەسەر کردنە. هاوکاتی ئەوانە ڕێگریەکانی یەکێتی لە چالاکیە جەماوەریەکان بۆ زینی وەرتێ گومانی زیاتری لای خەڵک دروست کردووە کە ئایا (یەکێتی نوێ) بۆ ئەوە دەکات و لەبەرامبەر چی دەیکات؟. (یەکێتی لە گەمە سیاسیەکاندا چی قازانج دەکات؟) زانیارییە نهێنیەکان باس لەوە دەکەن کە دەزگای میتی تورک بەسود وەرگرتن لە لاوازیەکانی یەکێتی چالاکییە هەواڵگریەکان لەناوچەی سەوزدا زیاترکردووە، بەشێوەیەک کە سیخوڕەکانی خۆی خستوەتە حەرەکەت و هەوڵی بەسیخوڕیکردنی کۆمەڵگا دەدات، ئەمە نەک بۆ کۆمەڵگا بەڵکو بۆ خودی یەکێتی خۆشی مەترسیەکی جدییە لەداهاتوودا، تورکیا نایەوێت یەکێتیەکی بەهێز تەنانەت بەرامبەر پارتیش هەبێت، بەڵکو یەکێتیەکی لاوازی لەبن کۆنتڕۆڵی خۆی و پارتیدا دەوێت. کەواتە یەکێتی چی قازانج دەکات لەوەی ئەگەر ڕێخۆشکەربێت بۆ لاوازکردنی پەکەکە؟ ئەگەر یەکێتی لەژێر فشاری ئەمەریکا یان خواستی سیاسی خۆی، هەوڵ بدات لەسەر حسابی لاوازی بوونی پەکەکە خۆی بەهێز بکات ئەوا نەک خەونێکی نەزۆکە بەڵکو خۆکوژیەکی سیاسیە، چونکە تورکیا تا ئەو شوێنە یەکێتی دەوێت کە شەڕی پەکەکەی بۆ بکات، یەکێتی هەرچیەکیش بۆ تورکیا بکات هێشتا بە سیخوڕێکی گوێ لەمستی پارتی نایگۆڕێتەوە، بۆ ئەمەریکاش پاراستنی پەیوەندی و بەرژەوەندیەکانی لەگەڵ ئەنقەرە و بەغداد زۆر لە یەکێتی گرنگترە. لەڕویەکی دیکەوە ئەگەر یەکێتی هەتا دوێنی پارسەنگی هێز بووبێت لە هەرێم، ئەوا ئیدی ئەوەشی لەدەست دەدات و قەبارەی دەسەڵاتەکانی بچوکتر دەبێتەوە لەوەی ئێستا، دەرئەنجامی نەبوونی هاوسەنگیش لە ڕابردوودا بینراوە. لەلایەکی دیکەوە ناکرێت بڵێین یەکێتی ئاگاداری پەیوەندیەکانی حکومەتی هەرێم و دەوڵەتی تورک نییە، وەک چۆن جێی باوەڕنیە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت بێئاگا بێت لەو پەیوەندیانە و لە بڕیارەکەی ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ی جەنابیان بۆ قەدەغەکردنی چالاکی سیاسی تەڤگەری ئازادی کۆمەڵگای کوردستان و ڕەشبگیریەکانی دوای ئەوە ئەو ڕاستیە بینرا، هێرشەکەی سەفرەش درێژکراوەی هەمان سیاسەتی هەڵەیە. (بێدەنگی هێزەکانی دەرەوەی یەکێتی) بێدەنگی هێزەکانی دەرەوەی یەکێتی لەناوچەی سەوز وەک بزوتنەوەی گۆڕان، کۆمەڵی ئیسلامی و نەوەی نوێ هتد... لەبەرامبەر زاڵبوونی دەسەڵاتی تورکیا لەناوچەکەدا لە قبوڵکردنی مەرگ زیاتر هیچ مانایەکی دیکە نادات. نەک لە ناوخۆی تورکیادا بەڵکو لەناوچەی داگیرکراوی زەردیشدا بەئاشکرا تیرۆر و سەرکوت و بێدەنگکردنی ئازادیەکان دەبینین، کە هۆکارە سەرەکیەکەی باڵادەستبوونی تورکیایە لەو ناوچەیەدا، هەر ئەو فاکتەرەشە پارتی لە لوتکەی دەسەڵاتدا لەو دەڤەر هێشتوەتەوە، چونکە تورکیا هەموو ئیمکانێکی سەربازی، سیاسی، ئستغباراتی، تەکینکی و ئابووری خۆی بۆ هێشتنەوەی پارتی لەناوچەکەدا خستوەتەکار، بەشێوەیەک نوزەی خەڵک و هێزەکانی دیکەیان بڕیوە کە چۆن بیانەوێت کەسانێک تیرۆر و دەستگیر بکەن هیچ کاردانەوەیەک لەبەرامبەیاندا نەبینن، یەکێک لە کۆڵەکە بەهێزەکانیش کە پارتی لە کەوتن ڕاگرتووە، بوونی ئەوسوپا بێشومارەی تورکە لەدەڤەرەکەدا. کەواتە هێزەکانی دەرەوەی یەکێتی چی قازانجێکیان لەو بێدەنگیەدا هەیە؟ پێویستە دڵسۆزان و وڵاتپارێزانی ناو یەکێتی لەئاستی باڵا و ئەنجومەنی سەرکردایەتی ئەو ڕێکخستنە تا پێگە جەماوەریە دڵسۆزەکەیان پێداگربن لە هەڵوێستە نەتەوەیی و نشتیمانیەکانیان، هەرگیز قبوڵ نەکەن ئەو هاوسەنگیە تێکبچێت و هەرێمەکەیان داگیر بکرێت، دەبێت شەڕی پاراستنی مانەوەی ئیرادەی خۆسەری خۆیان بکەن.
ئاسۆ حاجی چەند رۆژێک پێش ئێستا نوێنەری شاری مەشهەد لە پەڕلەمانی ئێران ئاشکرای کرد کە لە ماوەی سێ ساڵی رابردوو،زیاتر لە 36 ملیار دۆلار و 80 تۆن زێڕ بردراوەتە شاری سلێمانی لە عێڕاق،ئەو زانیاریە کە لە ناو پەڕلەمانی ئێران ئاشکرا کرا کە دواتر ئاژانسی میهری ئێرانی بڵاوی کردەوە جەواد قودسی ئاشکرای کردووە کە دوابەدوای دابەزینی نرخی تمەن لە بەرامبەر دۆلار،بە بڕیاری حەسەن روحانی سەرۆک کۆماری ئێران لێژنەی ئاسایشی نەتەوەیی بە ئامادەبوونی سەرۆکی بانکی ناوەندی ئێران، وەزارەتی ئیتڵاعات، سوپای پاسداران و وەزارەتی ئابوری بەڕێوەچوە (گوتی کە ڤیدیۆی ئەو دانیشتنەشی لەبەر دەستدایە)لەوێ بڕیاردراوە کە ئەو بڕە پارەیە بنێردرێ و لە رێگای سێ گروپی قاچاغچی ئەو زێڕ و پارەیە گەیەندراوەتە شاری سلێمانی. ئەو هەواڵە کە پەیوەندی بە سەروەری عێڕاقەوە هەیە وەک دەوڵەت و بە خەڵکی کوردستانەوەش وەک هەرێمێکی فیدڕال،لەوانەش زیاتر و تایبەتر پەیوەندی بە دانیشتوانی پارێزگای سلێمانیەوە هەیە پێویستە دەربارەی ئەو هەموو زێڕ و پارەیە بزانن بۆ چ مەبەستێک رەوانە کراوە؟ ئەو لایەنەی پارەکەی وەرگرتووە کێیە؟ئەو سێ گروپە قاچاغچیە کێن و لەگەڵ کێ کاردەکەن؟ ئاشکرا کردنی ئەو زانیاریانە لەناو پەڕلەمانی ئێران بە ململانێی نێوان رەوتی محافزکاران و رەوتی ئیسلاح تەلەبەکانی ئێران دادەندرێ کە حەسەن روحانی لەسەر ریفۆرمخوازەکان هەژمار دەکرێ و جواد کەریمی قودسیش یەکێکە لە محافزکارە توندڕەوەکان،رەنگە ئەو لێکدانەوەیە بۆ ئێرانیەکان و ناوخۆیی ئەو وڵاتە بەس بێ بۆ ئەوەی زیاتری لە سەر نەڕۆن و نەڵێن،بەڵام ئایا بۆ خەڵکی کوردستان و حکومەتەکەی و خەڵکی عێڕاق و حکومەتەکەی هەمان لێکدانەوە و هەمان بڕیار دروستە؟ رەوانەکردنی ئەو بڕە زۆرەی زێڕ و پارە لە ماوەی سێ ساڵی رابردووەدا بۆ شاری سلێمانی،لەبەردەم پرسیارێکمان دادەنێ ئایا بۆچی ئەو رووداوە گرنگە نەبووە رۆژەڤی خەڵکی سلێمانی!بۆچی میدیاکانی ئەو شارە نە وەک هەواڵ بڵاویان کردەوە و نە بەدواداچوونیان بۆ کرد! بەتایبەتیش بڵاوبوونەوەی ئەو زانیاریانە لە کاتێکدایە لەو شارە ئاراستەیەک هەیە کە خەڵک لە دژی بڕیار و رێنماییەکانی حکومەت بۆ خۆپارێزی لە ڤایرۆسی کۆڕۆنا هاندەدەن بە بەهانەی نەدانی موچە و خراپی ژیان و گوزەرانی خەڵک،بەو کارەشیان ئەوانەی سەرکردایەتی هاندان و وروژاندنی خەڵک بەو ئاراستەیە دەکەن لە یەک کاتدا دوو ئامانج دەپێکن: - دروست کردنی بێ متمانەیی لە نێوان خەڵک و حکومەت،هەروەها مەترسی جدی دروست کردن لە سەر ژیان و گیانی خەڵک بە توشبوونیان بە ڤایرۆسی کۆرۆنا،کە لە هەمان کاتدا باری حکومەت لە رووی دارایی و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی قوڕستر دەکات،رەنگە هەر بۆ ئەو مەبەستەش بێت و هەر بە بڕیاری ئەو کەسانەش بووبێت کە تیمە پزیشکیەکان لە دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان نەماوون و لە رۆژانی جەژنیش بەبێ پشکنین رێگەدراوە دانیشتوانی شارەکانی ناوەراست و باشوری عێڕاق بچنە ناو شاری سلێمانی و سەیرانگەکانی. - بە دروست کردنی پشێوی و سەرقاڵکردنی خەڵک بە دژایەتی کردنی رێنماییەکانی خۆپارێزی هەولی لادانی سەرنجی خەڵک لە سەر ئەو زانیاریانە بدەن،لە جیاتی سەرنجیان بۆ سەر تەهران و پیلانەکانی بچێ،ئەوان سەرنجەکان بۆ سەر هەولێر ئاراستە دەکەن تا رادەی هاندانی خەڵک و ئامادەکردنیان لە رووی نەفسیەوە بۆ هەڵگیرساندنەوەی شەڕی ناوخۆ و بەکارهێنانی چەک لە دژی دامەزراوەکانی حکومەت. بە بۆچوونی من ناکرێ ئەو رووداوە وا بە سوک و سانایی تێبپەڕێ،بەر لە هەموو شتێک پێویستە: - پەڕلەمانتاران لە بەغدا کار لەسەر ئەو پرسە بکەن و لە رێگای حکومەتی عێڕاق داوای روونکردنەوە و زانیاری زیاتر لە حکومەتی ئێران بکرێ. - یەکەم دانیشتنەوەی پەڕلەمانی کوردستان تایبەت بکرێ بەو مەسەلەیە و حکومەتی هەرێمی کوردستانیش پێویستە بەدواداچوونی بۆ بکات و بزانێ ئەو پارەیە بۆ هاتووە و چی پێکراوە ؟ - پارێزگار و ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی لە بەردەم پرسیار و ئەرکێکی یاسایی و ئەخلاقی مەزندان و پێویستە لە سەریان وەڵامی خەڵکی خۆیان بدەنەوە و زنیاری دروستیان دەربارەی ئەو بڕە زێڕ و پارەیە پێ بدەن. - میدیاکان و رۆژنامەوانان و چالاکانی سلێمانی و کوردستان بە گشتی پێویستە بە ئەرکی پیشەیی خۆیان هەستن و بەدواداچوون بۆ ئەو زانیاریانە بکەن کە پەڕلەمانتارێکی ئێران لە ناو پەڕلەمانی وڵاتەکەی ئەو زانیاریانەی ئاشکرا کرد و گوتی بەڵگەیی ڤیدیۆیشی لەبەر دەست دا هەیە. - نوێنەرایەتی وڵاتان بەتایبەتی ئەمریکا لە سەریەتی بەدواداچوون بۆ پرسی ئەو زێڕ و پارەیە بکات بە تایبەتی کە ئەوان سزای ئابوری و داراییان لەسەر ئێران داناوە.
چیا عەباس شەشی حوزەیران ٥٧ ساڵ تێپەر دەبێت بەسەر کۆمەڵ کوژیەکەی سلێمانی لە لایەن سوپای فاشستی عێراقەوە، ئەو ساتە تەمەنم ١٣ ساڵ بو روداو و وێنەکانی ئەو کورد کوشتنە بە زیندویی لە ناخ و دەرونمدا ماون. لە مێژە سەرکردە و حکومەتە ستەمکارەکانی عێراق، سوپا و دەزگا مرۆڤ کوژەکانیان، سیخور و جاش و بەکرێگیراوە کوردەکان بکوژانی کورد و وێرانکەری کوردستان بون. بێجگە کوشتن و لە سێدارەدانی هەزاران رۆڵەی کورد ئەنفال و کیمیابارانیش دەیان هەزار قوربانیان لێکەوتۆتەوە. لە ناوەراستی شەستەکانی سەدەی رابوردوەوە و دواتریش لە خولەکانی شەرەکانی ناوخۆ لە سەردەمی شاخ و دوای راپەرین بەشێکی زۆری هێزە سیاسیەکانی کورد کە لە بەرەی دژ بە بکوژە تەقلیدیەکانی کورد بونە بەشێکی ئەو هاوکێشەیە. هەرچەندە ئامارێکی ناوخۆیی بۆ قوربانیانی شەرە ناوخۆ، براکوژیەکانی کورد بەرچاو نەکەوتوە، بەڵام چەند سەرچاوەیەکی بیانی بە نێوان هەشت تا دوازدە هەزار مەزەندەی دەکەن. بە زەبر و جەزرەبەی ئەمریکا شەری ناوخۆ راگیرا، خۆشبەختانە لەو ساتەوە کە زیاتر لە بیست ساڵە دیاردەی کوشتنی کورد بە دەستی کورد لە باشور سەری هەڵنەداوەتەوە، بەڵام مەترسیەکەی لە ئاسۆدا خۆی حەشارداوە و چەند جارێک تەقینەوەی لە سان و ئاندا بوە. لەو بەینەدا بەڵایەکی گەورەی تر یەخەی کوردی گرت، بەهۆی شەری داعشەوە هەزاران رۆلەی کورد بونە قوربانی و ماڵوێرانی نیشتمان. کورد بەرامبەر بکوژانی لە داگیرکەر و دوژمن و خائینان بەرگریەکی سەختی رەوای پر شانازی و سەربەرزی کردوە، تاجە گوڵینەی خەباتی لە راپەرین و پێکهێنانی حوکمرانی خۆماڵیدا چەسپاند. لە سایەی حوکمرانی خۆماڵی، دەسەڵاتە خۆخۆریە حزبیەکان، چاوچنۆکی دەسەڵاتداران، گەندەڵی، خۆپەرستی، پێشێلکردنی یاسا و مافەکانی مرۆڤ، قۆرغکاری ئابوری و گوزەرانی هاوڵاتی، کوشتنی رای ئازاد و پیشاندەران، سوکایەتی بە بەها کۆمەلایەتیەکانی کۆمەڵگای کوردەواری، سزای سیاسی، نانبرین، چارەکە و نیوە موچە، زەلیلکردنی بەهاکانی هاوڵاتی و ...... بەشێکی هەستیاری ئەو سەردەمە تا ئەم چرکەیەش بەو دیاردانەشەوە بەرێوەبراوە. ئەم کارانە رۆژانە، سەدان جار، لە هەمو سوچ و قوژبنێکی کوردستان، لە زۆر بواری گرنگی ژیانی هاوڵاتیان ساچمە ژەهراویەکانن کە بونیادی تاکی کوردیان زامدار و شەکەت کردوە، بۆیە هاوڵاتی کورد لەم دۆخە ئەوەندە بێ ئومێد بوە گەیشتۆتە ئاستی ئیفلیجبون، بێگومان بێ کارێکی جدی و کاریگەر ئەم ئیفلیجبونە قەبری تاکی کورد هەڵدەکەنێت. بکوژە تەقلیدیەکانی کورد بە فیشەکێک، گوللە تۆپێک، بوتڵیکی تێزاب، بۆردومانێک، گازێکی ژەهراوی و چاڵە جەماعیەکان لە چەند چرکەیەکدا کۆمەڵکوژی کوردیان دەکرد. ئەو دۆخەی ساڵانێکی درێژە کورد لە باشور تێیدا دەگوزەرێت یەکسانە بە ئەشکەنجەدانی بەردەوامی بونیاد و دەرونی تاکی کورد، هەر رۆژێک بەهایەک، خۆشەویستیەک، سۆزێک، یادەوەریەک، داواکاریەک، ئاواتێک و خەونێکی هاوڵاتی کورد پێشێل دەکرێن و بریندار دەکرێن، دەسەڵاتیش بە پلاسیبۆیەکی سواو و بەسەرچو پینەو و پەرۆی دەکات. تەنها لاوانەوەی هاوڵاتی بە چرینەوەی هەزاران جاری هەمان میلۆدیای نارازی چارەی دەردەکانی ناکات، کاتیەتی ئیرادە و رۆحە غەمبار و زامدارەکەی هاوڵاتی بە میلۆدیایەکی نوێ ببوژێنرێنەوە. ئەرکێکی سەرەکی یاخیبوەکان ئەوەیە ئۆرکێسترای سمفۆنیای بوژاندنەوە سازبکەن. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٥ حوزەئیران ٢٠٢٠
د. سیروان حەسەن نەتەوەکان و وڵاتانی ھاوسنوری کوردستان ھەموویان خاوەن مێژوویەکی درێژو شارستانیەکی ناودار و بەرفراوانی ناوچەکەن و کاریگەری گەورەیان ھەبووە لە سەر رەوتی مێژویی و کەلتوری و رۆشنبیری گەلانی دەور و بەریان، نەتەوەی تورک لە وڵاتی تورکیا بەوە ناسراوە کە میللەتێکی رەگەزپەرستن و لەپێناو سەربەرزی و پاراستن و مانەوەی نەتەوەکەیان ھەموو قوربانیەک دەدەن وە خاوەن یٔیمپراتۆریەتی عوسمانی بوون کە یٔیمپراتۆریەتێکی یٔسلامی بوو وە نزیکەی ٥٠٠ سال وەکو خلافەی یٔیسلامی حوکمیان کردووە و بەشێکی زۆری رۆژھەلاتی ناوەراستیان داگیرکردبوو لە گەل یٔەوەشدا بیرو باوەری شۆڤینی و نەتەوەیی خۆیان لە ھەموو یٔەو شوێنانەدا سەپاندبوو وە تایٔێستاش کاریگەری ماوەتەوە، نەتەوەی فارس لە وڵاتی یٔێران خاوەن یٔیمپراتۆریەتی فارس بوون لە پێش یٔیسلام کە شارستانیەتی فارسی یٔەو سەردەمە زۆر دیار و ناسراو بوو و سەدان سال حوکمرانی ناوچەکە بوون و رۆلی گەورەی میژوویان ھەبوو و دوژمنی سەرسەختی یٔیمپراتۆریەتی روم بوون ، بە ھەمان شێوە رەگەزپەرستی نەتەوەی فارسی لە ولاتی یٔێران بە درێژای مێژوو دیار و یٔاشکرایە وە کاریگەری زۆریان لە سەر میللەتانی تری دەوروبەریان ھەبوو. نەتەوەی عەرەب لە ولاتانی عیراق و سوریای ھاوسنور بە بیرو باوەری یٔاینی یٔیسلامەوە خاوەن شارستانی و مێژوویەکی درێژی یٔیسلامی نەتەوەین بە درێژایی زیاتر لە ١٤٠٠ سال پانتایەکی گەورەی جیھانیان داگیرکردبوو بە ناوی فتوحاتی یٔیسلامەوە کە تێیدا رەگەزپەرستی نەتەوەی عەرەبی زۆر زاڵ بوو تاکو یٔێستاش کاریگەری گەورەی بە سەر میللەتانی تر ھەیە و بەردەوامە. لەو نێوەندەدا نەتەوەی کورد و چەندین نەتەوەی تری ناوچەکە ھەرچەند ھەموویان خاوەن میژووی تایبەتی خۆیانن و شانازی پێوە دەکەن وە رۆلی گەورەو کاریگەریان ھەبوو لە سەردەمی خۆیاندا بەلام بەداخەوە لە یٔێستاد دابەشکراو و بن دەستکراوی میللەتانی ترن، نەتەوەی کورد خاوەن مێژوویەکی دێرێنی ٦٠٠٠ ساڵەو خاوەن یٔیمپراتۆریەتی مید بوو لە سەردەمی سۆمەریەکان و دواتر ماوەیەکی زۆریش بەردەوام بوو، نەتەوەی کورد لە دێر زەمانەوە دەنالێنێت بە دەست سیاسەتی وێران کردن و زولم و ستەم و داگیرکردنی سیستەمی حکومرانی یٔەو ولاتانە کە ھاولاتی خۆیان نمرە یەک و ھاولاتیانی تری ژێر دەستەیان نمرە دوو و سێن لە نیشتمانی خۆیاندا، ١٠٠ سال پێش یٔێستا بە رێکەوتنی سایکس بیکۆ جۆگرافیای نەتەوەی کورد دابەش بوو بە سەر چوار پارچە و ھەر پارچەی لە ولاتێک، حکومەت و نەتەوەی دەسەلاتداری یٔەو ولاتانە ھەرگیز لە ھیچ شتێکدا یەکیان نەگرتۆتەوە و بەردەوام دژ یەک بوون تەنھا لە دژایەتیکردن و کپکردن و لە ناوبردنی نەتەوەی کورد نەبێ کە ھاوڕاو و ھاوپەیمان بوون وە ھاولاتی کورد لەو ولاتانەدا بەردەوام مافیان پێشێل دەکرێت بە یٔێستاشەوە، بەشێکی زۆری یٔەو ستەم و نەھامەتیەی میللەیی کورد لە یٔەستۆی دەسەلاتداران و سەرکردە وسیاسەتمەدارانی کوردن کە بە درێژایی میژوو سەدان شۆرشی نەتەوەیی کورد لە چەندین ناوچەی جیاجیا و لە قۆناغی جیاجیادا شکستی ھێناوە نەک بەھۆی زەبر و ھێزی دوژمنەوە بەڵکو بە ھۆی ناتەبایی و خیانەت و مل کەچ کردنی سەرکردە سیاسیەکان و سەرۆک ھۆز و عەشیرەتەکانی کورد بوو ، دۆژمنان بەردەوام لە ھەوڵی یٔەوەدان سیاسەتی بچووک کردنەوە و خۆ بە کەمتزانین لە ناخی تاکی کوردا بچێنن وە تا رادەیەکی باش سەرکەوتوو بوون ، سێ کوچکەی حکومرانی عەرەب وتورک و فارس بە باکگراوندی کەلتوری یٔیسلامیەوە زۆر دەمێکە مافی میللەتی کورد پێشێل دەکەن و بەردەوام لە ھەوڵی سرینەوەی ناسنامەی کوردیدان، جیھانی پێشکەوتووی یٔێستا وەکو دێیەکی بچوکی لێ ھاتووە بەو ھیوایەی لە داھاتوودا سەرکردەکان و دەسەلاتدارانی کورد راچلەکێێن و بە خەبەر بێنەوە و بتوانن ولاتێک بۆ نەتەوەیەکی سەربەخۆ بێننە بەرھەم و بیرۆکەی ھاوڵاتی نمرە دوو و سێ بە تەواوی لە بەرامبەر تاکی کوردی بسڕنەوە زۆر بە داخەوە یٔەوەش لەم سەردەمەدا بە دی ناکرێت .
کاروان عەلی شامار نەبونی نییەتی جدی لای بەرپرسانی حکومەتی ھەرێم بۆ رێکەوتن لەگەڵ بەغداو ھەروەھا تەشەنەکردنی ڤایرۆسی کۆرۆناو تۆمارکردنی رێژەیەکی بەرزی رۆژانە و داڕمانی ئابوری ھەرێم و پێنەدانی موچەی فەرمانبەران لە کاتی خۆیدا، بڕستی لەژیان و گوزەرانی ھاوڵاتیان بڕیوە، حکومەتی ھەرێمیش ھیچ پلانێکی نییە بۆ چارەسەرکردنی ئاڵنگارییەکانی بەردەمی، تەنانەت ھاوکاری ئەوانەشی پێ ناکرێ کە لەژێر ھێڵی ھەژارییەوەن! سەرباری توندی رێکارەکانی حکومەت لە سەپاندنی قەدەغەی ھاتوچۆو نەبونی پلانی تری بۆ بەرەنگاربونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا ھاوڵاتیانی دەرگیر بە بارودۆخێکی خراپی ئابوری و دەرونی و کۆمەڵایەتی کردۆتەوە. بەجۆرێک ھاوڵاتیان گەشتون بەو یەقینەی کە بە کۆرۆنا بمرن نەک لە برسی و ھەژاریدا! یەکێتی نیشتیمانی کوردستان وەک ھێزێکی گەورەو کاریگەری ناوچەکەو راشکاوانەو جیاوازتر لە حیزبەکانی تر پلان و روئیایی خۆی مانفێست کردوە، بەجۆرێک کە ھەر لەگەڵ سەرھەڵدانی قەیرانەکانی ھەرێمدا ھاوسەرۆک و سەرکردایەتی نوێ بەشێوەیەکی مەیدانی لە نێو کۆژانی ھاونیشتیمانیاندا ئامادەگییان ھەبووە. ھەمیشە لە ئاکت و پەیامەکانیاندا جەختیان لەباشکردنی گوزەرانی ھاولاتیان کردۆتەوە، تەنانەت لەسەروبەندی پێکھێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتیشدا لەبری پۆست و بەرکەوتەکانی یەکێتی باشکردنی بژێوی ژیانی خەڵکیان لەھەگبەدا بووە. نکۆڵی لەوە ناکرێ بەھۆی کەڵەکەبونی قەیرانەکانەوە (ی ن ک) ناتوانێ بەبریارێکی سیاسی تەواوی کێشەو قەیرانەکان چارەسەربکاو لە ئاست داواو خواستی ھەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگەدابێ وەلێ سەرکردایەتی نوێ توانیویەتی ببێ بە رەقیبێکی کارا بەسەر کارو بریارەکانی حکومەتەوە، ھاوکات لەنێو حکومەتیشدا ھێمنانە کاری بۆ جێبەجێکردنی خواست و داواکانی خەڵکی کردووە، یەکێک لەو بژاردانەی ماوەیەکە کاری لەسەر دەکات پرسی گەرانەوەی (لامەرکەزی)ئیداریی و داراییە بۆ پارێزگاکان کە بەجێبەجێکردنی دەبێتە دەسکەوتێکی گەورەی ئابوری و سیاسی بۆ خەلکی کوردستان. ئەگەرچی ھاوسەرۆکانی یەکێتی لەدوای کۆنگرەو بەھۆی ئەو پێشھاتە چاوەڕواننەکراوانەی کە رویان لە کوردستان و ناوچەکە کردوە وەک پێویست دەرفەتی گونجاویان بۆ نەرەخساوە تا بەشێوەیەکی باشتر کار بکەن بۆ خستەرووی ھەنگاوە ستراتیجەکانیان وەلێ لانی کەم توانیویانە حیزبەکەیان بکەنە مینبەری گەیاندن و پشتگیری داوا رەواکانی خەڵک. نوکە بەھۆی حکومەتە پۆلیسیەکەیەوە دەلاقەیەکی گەورەی ئازادی و دیموکراتی لەھەرێم دروست بووە گەر ھەوڵ و فشارو رێگری (ی ن ک)و ھاوسەرۆکانی نەبایە زۆرێک لە دەنگە ئازادو دلێرەکان لە کونجی زیندانەکاندا دەبون و بریاری پاشەکەوتی مووچە و لێبرینی دەرماڵەی فەرمانبەرانیش کۆتایی ھاتبوو. راستە یەکێتی بەشدارە لە حکومەت و بەپێی بەرکەوتەکانی بەرپرسە لە شکستی حکومەتدا، وەلێ دەبێ ئەو راستیەش لەبەرچاوبگیرێ کە لەم کابینەیەدا وەک پێویست رۆڵ و پێگەو مێژووی یەکێتی لەبەرچاو نەگیراوەو تەواوی سێکتەرە گرنگ و ستراتیجەکانی حکومەت لەلایەن تاک حیزبێکەوە مۆنۆپۆڵ کراوە! خولاصە، لە ئایندەیەکی نزیکدا یەکێتی بەرەو ئاسۆیەکی گەشتر ھەنگاو دەنێ و دواین ھەڵوێست و کردەی ھاوسەرۆکانی یەکێتی و بەتایبەت (لاھور شێخ جەنگی) لەھەمبەر بەدەستھێنانی مافی مووچەخۆران و جێبەجێکردنی داوا رەواکانی ھاوڵاتیان، حکومەتی ناچار بە شکانی کەرەنتینەو کەمکردنەوەی فشارەکانی بۆ سەر شانی کاسبکاران و خەڵکی ھەژارو بەشمەینەت کرد، ئەم ئاکتانەش ئاماژەیەکی رونن لەوەی کە یەکێتی پاڵپشتێکی گەورەی خەڵکی ھەژارو ستەمدیدەی کوردستانەو ئامادەی قوربانیدانی گەورەشە لە پێناو چارەسەرکردنی بەشێک لە ئاڵنگارییەکان و باشکردنی گوزەرانی ھاونیشتیمانیان.
ئەمین بەكر ئەمڕۆ لەگفتوگۆکردنمدا لەگەڵ هاوڕیەکمدا،کەهیچ بڕوای بەکۆرۆنا نەبوو پێ ی وابو ئەم بابەتەش یەکێکی ترە لەدرۆکانی ئەم دەسەڵاتەی هەرێم ،بۆ ڕێگرتنە لەخۆپیشاندان و لەبیربردنەوەی موچەو قەیرانی داراییە. هەستم بەمەترسی ئەم بێ بڕوایە زیاتر کرد ،بەتایبەت کەلەئێستادا بەشێکی کەمنین ئەوانەی بێ باوەڕن یان بەگومانەوە لەڕێکارەکانی دەسەڵات دەڕوانن. ئەوە ڕاستە ئەم حکومەتی هەرێمە وەک مەلەوانە درۆزنەکەی لێهاتوەو خەڵک بەڕاستیەکانیشی بڕواناکات وەگەرنا نەخۆشی ڤایرۆسی کۆرۆنا هەقیقەتێکە و لەبێ باوەڕی و گوێ پێ نەدانی ئێمە زەفەری گەورەمان پێ ئەبات و دوورنیە زۆرێک لەئێمە یاخود کەس وکارو خۆشەویستانمان لێ بسێنێ و دواجاریش دەستمان لەبنی هەمانەکەوە دەربێت. بۆ ئەوانەی پێیان وایە دەسەڵاتی هەرێم لەبابەتی کۆرۆناشا ڕاستگۆنیە یاخود ئامانجێکی لەپشتەوەی بابەتەکەدا هەیە، ئەوا بە وردبونەوەیەک سەرپێ ی بێ پێویستی سەردانی کردنی نەخۆشخانەو بینینی دۆخی تەندروستی بەشێک لەتوشبوانی نەخۆشیەکە کە لەپێناو هەناسەیەکی پڕ لەئۆکسجیندا ڕەنگیان شین هەڵگەڕاوە و بەقورسی دەتوانن هەواهەڵمژن، دەتوانین بڕوا بەمەترسیەکانی کۆرۆنا بکەین ولەئاستی هەڕەشەکەی تێبگەین. ۱.کۆرۆنا ئەزمەی ئابوری خەڵکی هەرێمی کوردستان و قەیرانی دارایی بۆ دەسەڵاتی هەرێمی زیاتر قوڵکردۆتەوە، بەتایبەت کاتێک بەهۆی قەدەغەی هاتوچۆو کەم بونەوەی جوڵەی بازرگانی وکڕین وفرۆشتن ودەوام نەکردنی دام ودەزگاکا حکومیەکان بەتایبەت ئەوانەی داهاتیان هەیە، بۆتەهۆی ئەوەی لانی کەمی ۱٥۰ تا ۲۰۰ملیار دیناری مانگانە لە داهاتی گشتی نانەوتی کەپێشتر بەپێ ی ڕاگەیاندنەکانی دەسەڵات زیاتر لە ۲٦۰ ملیار دینار دەبوو لە باج وگومرگ وڕەسم ،لەکورتی بدات ،ئەمە بێجگەلەکەم بونەوەی پشک وقازانجەکانی کۆمپانیاو بازرگانیەکانی خۆیان و کاربەدەستانیان وکەم بونەوەی پشکیان لەدزی و گەندەڵی دا .بۆیە ئەگەر دەسەڵاتدارانی هەرێم دڵنیابونایە کۆرۆنا مەترسی گەورەتر بەدوای خۆیدا ناهێنێ و قەیرانەکانیان گەورەتر ناکات، هیچ کاتێک ئامادە نەدەبون بۆ لەدەستدانی ئەو بڕە پارەیە قەدەغەی هاتوچۆیان ڕانەدەگەیاند. ۲. گەمارۆی هاتوچۆ وکەرەنتینەکردن کێشەی ئابوری بۆ کاسبکاران وکەرتی تایبەت دروست کردوە و هاوکات کەمکردنی داهات کێشەی دابینکردنی موچەی بۆ موچەخۆران دروستکردوە، کە زۆر نزیکە ئەم قەیرانە داراییە بگۆڕێت بۆقەیرانی سیاسی وناڕەزایی گشتی و زیاد بونی ئاستی مەترسی بۆسەر دەسەڵاتدارانی هەرێم ،بۆیە پێم وایە ئەگەر بەحەزی دەسەڵاتدارانی هەرێم بوایە ئەوا باسی کۆرۆناوقەدەغەی هاتوچۆیان نەدەکرد تا هەڕەشەو مەترسیەکانی سەرخۆیان زیاتر نەکەن. ۳.یەکێک تر لەلێکەوتەکانی مەترسی کۆرۆنا و کورتهێنانی داهات ،کەهاوکات دابەزینی نرخی نەوتیش ڕۆڵی بینیوە تیایدا ، خەریکە دەسەڵاتدارانی هەرێم ناچار بەکۆمەڵێک کاردەکات کە بۆ زیاتر لەپانزە ساڵە خۆیانی لێ ئەدزنەوەو،ُئەویش ڕێگەدانە بەدیوانی چاودێری دارایی عێراقی بۆ وردبینیکردنی داهاتی هەرێم لەگومرگ وباج و فرۆشی نەوت ،ئەمەش بۆدەسەڵاتدارانی هەرێم واتە دەست هەڵگرتنە لەبەشێک لەوگەندەڵی ودزی و قازانجی پاوانکاریەی لەسەر سەرچاوەکانی داهاتی هەرێم ماوەیەکی درێژە دەیکەن ،لەبەرامبەر پێدانی بەشە بودجەی هەرێم لەبەغداوە کاتێک داهاتی هەرێم کورت دەهێنێ، تا بتوانن موچەی پێ دابین بکەن و مەترسی خۆپیشاندان وکاردانەوەی خەڵکی لەسەر خۆیان دوربخەنەوە. ٤. ئەمە بێجگە لە وەی بەسەیرکردنی وڵاتانی دنیا تێدەگەین کە هیچ شتێک ناتوانێت زیاتر لەسەدوو پەنجا دەوڵەت یەک هەڵوێست و یەک قسەبکات ،بەشێوەیەک تەواوی سیکتەری ئابوری وبەرهەمهێنانی خۆیان بوەستێنن وبەملیارەها دۆلار زەرەری دارایی توشی خۆیان بکەن ، ئەگەر مەترسیەکی ڕاستەقینە لەسەر گیانی هاوڵاتیەکانیان هەست پێ نەکەن. ٥. یەکێک لەهۆکارەکانی دروست بونی بێ بڕوایی بەرامبەر نەخۆشی کۆرۆنا سروشتی نەخۆشیەکەو کارکردنی ڤایرۆسەکەیە ، بەپێ ی ڕاپۆرتە پزیشکیەکان، بەشێکی زۆری خەڵکی دەبن بەهەڵگروو نیشانەی نەخۆشیەکەیان تیا دەرناکەوێ یاخود نیشانەکانیان سوک و مام ناوەندە ،تەنها ڕێژەی ۱۰% بۆ ۱٥%ی ئەوکەسانەی توشی نەخۆشیەکەدەبن بەقورسی نەخۆشیەکە دەگرن و ڕێژەیەکیشیان دەکوژێت ،بۆیە پێویستە نەبونی ئازارو،نیشانەی قورس لەبەشێک لەتوشبوانی کۆرۆنا دەسخەڕۆمان نەکات. ئەمە مانای ئەوە نیە دەسەڵاتدارانی هەرێم هیچ سوو استفادەیەکیان لەبونی کۆرۆنا نەکردوە . بەڵام ئەوەی بۆئێمەی هاوڵاتی لەئێستادا گرنگە ئەوە بزانین کە مەترسی کۆرۆنا مەترسیەکی ڕاستەقینەیە لەسەر ژیانمان وپێویستە خۆپارێزیمان زیاتر بکەین، وەگەرنا بەپێچەوانەوە نەخۆشیەکە زۆر بڵاودەبێتەوە، ئەوکاتیش دڵنیابن لەسایەی ئەم دەسەڵاتە ناسەرکەوتوەی هەرێم، خاوەنی وەها ژێرخانێکی تەندروستی نین کەبتوانێت لانی کەمی پێداویستی ئۆکسجین بۆ نەخۆشەکانمان دابین بکات.
رێبوار محەمەد ئاشكرایە کە نادییەکانی حکومەتی هەرێم و دامەزراوەکانی تهۆکاری دروست بوونی ئەم دۆخەیە کە بەرٶکی هەرێمی گرتووە، ئەمەش پاڵنەربوو بۆ پەرلەمانی کوردستان هەوڵ بدات بۆدۆزینەوەی رێگاچارە و رێگرییەک بۆ ئەم دۆخە ، ئەمە هەوڵەش لە دەرکردنی یاسای یاسای چاکسازی ژمارە ٢ ی سالی ٢٠٢٠ ی خۆی بینیەوە. ئامانجی سەرەکی لە دەرچواندنی یاسای چاکسازی بریتیە لە بەرجەستەکردنی بنەماکانی دادپەروەری لە هەرێمی کوردستاندا، وەهەروەها لە زۆربەی ماددەکانیدا ئاماژەی بە بنەماکانی دادپەروەری کردووە لە جێبەجێ کردنی یاساکەدا، و ئاماژەدان بە بنەماکانی دادپەروەری دەستەواژەیەکی گشتیە و مەترسی خراپ راڤەکردنی هەیە لەلایەن دەسەڵاتەوە ،ئێمەش هەوڵ دەدەین کورتەیەک لەسەر بنەماکانی دادپەروەری و رەگەزەکانی باسبکەین، و زانایانی بواری یاساو فەلسەفەو ئەخلاق بە شێوەی کتێب وتوێژینەوە زۆر رەهەندی دادپەروەرییان تاوتوێ کردووە بەڵام بەشێوەی ووتار و بە زمانێکی سادە کە خوێنەری ئاسایی لێی تێبگات قسەلەسەر دادپەروەری نەکراوە هەربۆیە ئەم بابەتەمان هەڵبژارد، پاشان تیشک دەخەینە سەر گرنگتیرن ئەحکامەکانی یاسای ناوبراو . لەرووی مێژووییەوە بنەماکانی دادپەروەری پەیوەستە بە گەشەی فکری مرۆڤەوە ، وەک پلاتۆ ئەلێ لەسەرتادا مرۆڤ دادپەروەری نەناسیوە دواتر بەهۆی گەشەی عقلییەوە پێیگەشتووە، واتە هەرکاتێک مرۆڤێکی تەواوی یاسایی هەبێت هەستی دادپەروەری لەناخیدا دروست دەبێت ، هەربۆیە ناتوانرێت مێژووی دادپەروەری بدرێتەپاڵ کاتێکی دیاری کراو بەلکو لەدێر زەمانەوە مرۆڤایەتی رەچاوی دادپەروەری کردووە لەیاساکانی دا ، بۆنمونە لەیاسای دوانزەلەوحەکەدا گرنگی زۆر بە دادپەروەری دراوە ، وەهەروەها جوستیانی ئمپراتۆری رۆما لە یاسا بەناوبانگەکەیدا بەناوی ( مدونة جوستیان) رەچاوی بنەماکانی دادپەروەری کردووە . لەراستی دا ناتوانین چوارچێوەیەکی دیاری کراو بۆ دادپەروەری دابنێین و بەلکو فکرەیەکی فەلسەفییەو لەگەل گەشەی عقلی مرۆڤەکان دا دەگٶرێ ، سەرەڕای ئەم راستیەش زانایانی بواری یاساو فەلسەفەو ئەخلاق چەندین پێناسەیان بۆ کردووە ، ئێمە ئاماژە بە چەند پێناسەیەکی یاسای دەدەین: پێناسەکراوەبەوەی کە بریتیە لە هەستێکی شاراوەی دەروونی کە عقلی دروست ( عقل سلیم) پەی پێدەبات و ئامانج لێی پێدانی مافە بە خاوەنەکەی( اعطاء کل ذی حق حقە) ، وە پێناسەیەکی تری یاسایی بۆ دادپەروەری ئەوەیە کەهەستێکی شارەوەی دەروونیە و هەوڵ دەدات بۆ رێگریکردن لە پێشخستنی ئەو بەرژەوەندیانەی کە گرنگیییان کەمترە بەسەر ئەو بەرژەوەندیانەی کە گەورەتر و گرنگرن، وە ئەفلاتون ئەلێ دادپەروەری واتە راستگۆیی لەگەڵ ژیانی مرۆڤەکان و بەرژەوەندییەباڵاکانیان ، کەواتە دەتوانین بڵێین دادپەوەری هۆکارە بۆ بەرجەستەکردنی خۆشگوزەرانی و ئارامی و ئاسایشی کۆمەلایەتی. لەبواری پەیوەندی یاسا بەدادپەروەرییەوە فەیلەسوفی ئینگلیزی بواری یاسا ( سامند) ئەلێ یاسا تەنها ئامرازێکە بۆ بەدیهێنانی دادپەروەری، بەمانایەکی تر بەدیهێنانی دادپەوەری ئامانجی یاسایە و هەریاسایەک دادپەروەری تێدانەبێ بەیاسا ئەژمار ناکرێ ،لەگەڵ هاورابوونمان بەم ووتەیە دەڵیین بنەماکانی دادپەروەری یەکێکە لەسەرچاوەکانی یاسا هەروەک لە مادەی ١ ی یاسای شارستانی عێراقی دا هاتووە ، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ کە جێبەجێکردنی دادپەوەری ئەرکێکی یاساییە لەسەر تەواوی دامەزراوەکان . بۆ تێگەیشتنی زیاتر لەم باسە بەپێویستی دەزانین رەگەزەسەرەکییەکانی دادپەروەری روون بکەینەوە کە بریتین لە یەکسانی ( المساواة) و شایستەبوون ( الاستحقاق) : یەکسانی لێرەدا بریتیە لە مامەڵەکردنی یەکسان و پێدانی دەرفەتی یەکسان بە هەمووان ، وە پێدانی کرێ ومووچەو شایستەی دارای یەکسان بەوکەسانەی هەمان کار ئەنجام ئەدەن ، واتە مووچەی یەکسان بۆ کاری یەکسان . وشایسەتبوون ( الاستحقاق) بریتیە لە پێدانی ماف و مووچەی شایستە بە کەسانی شایستە و بەلەبەرچاوگرتنی ئەو قورسی و مەترسیانەی کە بەهۆی کارەکایانەوە روبەروویان دەبێتەوە ، واتە دەبێت هەرکەسێک بە ئەندازەی قورسی و مەترسی کارەکەی شایستەی دارایی وەربگرێت ، لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت کە رەگەزی یەکسانی بەتەنها دادپەوەری بەدیناهێنی بەڵکو دادپەروەری تەواو و دروست پێویستی بە رەچاوکردنی رەگەزی شایستەبوونە . زانایان چەند جۆرێکی سەرەکی دادپەوەرییان باسکردووە کە برتین لە دادپەروەری بەرامبەری ( عدالة التبادلیة ) و دادپەوەری دابەشکاری ( عدالة التوزیعیة ) و دادپەوەری مامەڵەکاری ( عدالة التعاملات) : - دادپەوەری بەرامبەری: ئەو جۆرەیە کە پەیوەندی نێوان مرۆڤەکان رێکدەخات لەنێوان خۆیاندا و بنیادنراوە لەسەر یەکسانییەکی تەواو بۆنمونە لە ئەنجام دانی گرێبەستەکان دا هەموو لایەنەکان ئیرادەیان یەکسانە و رەزامەندی هیچ کەسێ پێش ئەوی تر ناخرێ ، شوێنی جێبەجێکردنی ئەم جۆرە لە دادپەوەری لە یاسادا بریتیە لە یاسای تایبەت وەک یاسای شارستانی. - دادپەوەری دابەشکاری ( عدالة التوزیعیة ) : دادپەروەری دابەشکاری پەیوەندی نێوان مرۆڤەکان رێکدەخات بە کۆمەڵگاو و دەوڵەتەوە ، ئەرک و مافی تاک دیاری دەکات بەرامبەر بە دەوڵەت و کۆمەڵگا و بەهەمان شێوە ئەرک و مافی دەوڵەت دیاری دەکات بەرامبەر بە تاکەکان ، بەمانایەکی تر هەرکەسێ لەکۆمەڵگا بەپێی رێژەی ئەو ئەرکەی ئەنجامی دەدات مافی لەسەر دەوڵەت هەیە ، دەوڵەتیش لە دابەشکاری داهاتەکاندا دەبێت مراعاتی دۆخی هەرکەس و ئەرکی هەرکەسێ بەجیابکات، وە ئامانج لەدادپەروەری دابەشکاری ئەوەیە کە خەلك بەگشتی و فەرمانبەران بەتایبەتی لە کەرتی گشتی و تایبەت دا هەست بە دادپەوەری بکەن لە دابەشکردنی داهات و وەرگرتنی مافەدارییەکانیان ، لێرەوە بۆمان دەردەکەوێ کە ئەم جۆرە لە دادپەروەری لەیاسای گشتی دا جێبەجێ دەکرێ وەک یاسای کارگێڕی . - دادپەوەری مامەڵەکاری( عدالة التعاملات) : مەبەست لێی ئەوەیە کە هاووڵاتیان و فەرمانبەران هەست و شعوری دادپەروەرییان بۆ دروست بێت لەکاتی مامەلەیان لەگەڵ دامەزراوەکاندا ، بەمانایەکی تر دەبێت کاربەدەستانی ووڵات دادپەروەربن لەکاتی مامەڵەیان لەگەڵ هاووڵاتیان دا و جیاکاری کردن لەنێوانیاندا لەسەر هەربنەمایەک بێت پێچەوانە و پێشێلی دادپەروەرییە . - دادپەوەری گواستنەوە و راگوزەری ( عدالة الانتقالیة ) : دادپەروەری ڕاگوزەری جۆرێک نیە لە جۆرەکانی دادپەوەری بەڵکو مەبەست لێی بەدیهێنانی دادپەروەرییە لە قۆناغی گواستنەوە ( مرحلة انتقالیة) وەک گواستنەوە لە دیکتاتۆرییەتەوە بۆ دیموکراسی و لە پێشێلی مافەکانی مرۆڤەوە بۆ رێزگرتن لێی ، بەمانیەکی تر داواکاری و هەوڵدانە بۆ پارستنی مافەکانی مرۆڤ وقەرەوبوکردنەوەوەی زەرەرمەندان لەو ووڵاتانەی کە لە قۆناغی سەرەتایی دیموکراسیدان، هەرێمی کوردستان بۆ ئەم جۆرە باشترین نمونەیە ، وەک بینیمان کە مامۆستایان لەسەر داواکردنی مافە سەرەتاییەکانیان چەندین رۆژە لە زینداندان . ئەوەی باس کرا کورتەیەک و سەرەتایەک بوو بۆ ئاشنابوون بە بنەماکانی دادپەروەری، ئیستاش هەوڵ دەدەین شرۆڤەی گرنگترین ئەحکامەکانی یاسای چاکسازی بکەین و بەراوردی بکەین لەگەڵ بنەماکانی دادپەروری دا، ئەم باسەش دەکەین بە دوو تەوەرەوە ، تەوەری یەکەم بریتیە لە تێبینیە گشتیەکانمان لەسەر یاسای چاک سازی ، تەوەری دووەم بریتی دەبێت لەشرۆڤە و تێبینی تایبەتمان لەسەربەشێک لە مادەکانی یاسای چاکسازی : تێبینیەگشتیەکان : یەکەم/ پێویستی دەرچواندنی یاسای چاکسازی : لەزانستی یاسادا کاتێک پەرلەمان هەڵدەستێت بە دەرکردنی یاسا کە بۆشایی یاسایی هەبێت بۆ رێکخستنی بوارێک یان کەیسێکی دیاری کراو ، ئەویش بە دەرچواندنی یاسایەکی نوێ بۆ رێکخسنتی سەرجەم رەهەندەکانی ئەو بوارە ، یاخود بە هەموارکردنی یاسایەکی پێشتر کە ئەوبابەتەی رێکخستووە بەشێوەیەکی ناتەواو، لێرەوە دەتوانین بڵێین یاسای چاکسازی هیچ پێویستیەک نەبووە بۆ دەرچواندنی چونکە ئەوبابەتەتانەی لەم یاسایەدا هاتووە کۆمەڵەتاوانێکن کە بە پێی یاسا جیاوازە بەرکارەکانی تری وەک یاسای سزادان و یاسای راژەی شارستانی و یاسای مافی کەس وکاری شەهیدان و ئەنفال کراوان و یاسای زیندانیانی سیاسی و چەندین یاسای تردا رێکخراون ، کەواتە ئەوەی کە ئەم دۆخەی دروست کردووە نەبوونی یاسا نیە بەڵکو جێبەجێ نەکردنی یاسایە و چاوپۆشیە لەوتاوانە گەورانەی کە دژ بە هاوڵاتیانی ئەم هەرێمە ئەمجام دراوە . دووەم/ رێکخستنی چەند بابەتێکی جیاواز لە یەک یاسادا: لە زانستی یاسادا، یاسا رەهەندەجیاوازەکانی بابەتێکی دیاری کراو رێکدەخات ، بەلام یاسای چاکسازی کۆمەڵە بابەتێکی جیاوازی پێکەوە لە یاسایەکدا کۆکردۆتەوە کە پێمان وایە ئەمە جۆرێکە لە هەڵەی یاسا دانان و دەتوانرا لە رێگەی جێبەجێ کردن یان هەموارکردنی ئەویاسایانەوە کە ئاماژەمان پێداوە ئەو ئامانجە بهێنریتە دی کە مەبەستە . سێیەم/ ناونانی یاساکە بە یاسای چاکسازی: بەکارهێنانی ئەم ناوە بۆ یاساکە و و شێوازی رێکخستنی گشتی یاساکە ئەوەدەگەیەنێ کە پەرلەمان و حکومەت دانیان ناوە بە بوونی ئەو ڕێژەیە لە تاوان و گەندەڵی لە هەرێم دا ، لێرەوە دەپرسین ئایا ئەرکی پەرلەمان چاودێری حکومەتە لە جێبەجێ کردنی یاساکاندا یان تەنها دۆزینەوەی گەندەڵییەکان و پێشاندانی شێوازی چارەسەر ؟ ، بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەڵێین کارێکی ئیجابیە پەیوەندی هاوکاری هەبێت لە نێوان ئەو دوو دەسەڵاتەدا و هەندێک لە زانایان بە گەشە و پێشکەوتنی سیستەمی پەرلەمانی ناوزەندی دەکەن ، بەڵام لەکاتی سەرپێچی کردنی زۆربەی یاساکان و بەهەدەردانی سامانی گشتی و پێشیێلکردنی مافەسەرەتاییەکانی فەرمانەبەران ونادادی لە دابەشکردنی سامانی نیشتیمانی بەسەرناوچەکاندا و چەندین نادادی تر ، لەدۆخێکی لەم شێوەیەدا وەزیفەی پەرلەمان تەنها هاوکاری نیە ، بەڵکو دەبێت بە ئەرکی سەرەکی پەرلەمانی خۆی هەستێت کە بریتیە لە گرتنەبەری رێگا و ئامرازەکانی لێپرسینەوە لە حکومەت بە گشتی و سەرۆکی حکومەت بە تایبەتی تا دەگات بە لێسەندنەوەی متمانەی پەرلەمانی . چوارەم / بەشێکی زۆر لە حوکمەکانی یاسای ناوبراو زیادەیە و بۆشاییەکی پڕنەکردووەتەوە ، ئاماژەبەهەندێکی دەکەین لە تێبینیەتایەبتیەکاندا. شرۆڤە وتێبینی بەشێک لە مادەکانی یاسای چاکسازی : لە ماددەی (١) ی یاساکەدا باس لە رێگەگرتن دەکات لە سوودمەندبوونی ناشایستە و بەهەدەردانی سامانی گشتی ، لێرەدا رەخنەمان لەیاسادانەر ئەوەیە کە هاتووە باس لە تاوانێکی گەورە ( جنایات) دەکات کە ئەنجام دراوە دەیەوێ بەم مادەیە رێگری لێبکات ، لەکاتێکدا ئەگەر پەرلەمان جدی بێت لەوپرسەدا دەبێت لەرێگەی لیژنەپیوەندارەکانەوە یان بە دروست کردنی لیژنەیەکەی تایبەت بەدواداچوونی بۆ بکات و دواتر ممارەسەی ئالیەتەکانی لێپرسینەوە لە دەسەلاتی جێبەجێکردن بکات ، ئەمە جگەوەی هەرکەسێک لەهەرئاستێکدا بێت تاوانی بەهەدەردانی سامانی گشتی یان رێگەدان بە سوودمەندی ناشایستە ئەنجام بدات دەبێت بە پێی یاسای سزادان و یاسای دەستەی دەستپاکی لێپرسینەوەی سزایی لەگەڵ بکرێت . کۆتا قسەمان لەسەر ئەم ماددەیە ئەوەیە کە رێگەدان بە سوودمەندی ناشایستە جۆرێکە لە بەهەدەردانی سامانی گشتی و پێویستی بەباسکردن نەدەکرد ، و لە هونەر و زانستی دەرچواندنی یاسادا جەخت لە بەکارنەهێنانی ووشە و دەستەواژەی زیادە دەکرێ ، واتە هەر وشەیەک مانادارو پێویست نەبێ نابێت بەکاربهێنرێ ( خیر کلام ما قل و دل ) . لەبەشی چوارەمی یاساکەدا لە برگە (٤) ی مادەی (٤) دا کە تایبەتە بە پاسەوانی دامەزراوە حیزبییەکان ، یاسادانەرهیچ میکانیزم و پێوەرێکی گونجاوی دیاری نەکردووە بۆ رێکخستنی ژمارەی پاسەوان ، بەڵکو ئەم بابەتەی بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەجێهیشتووە ئەمەش واتە گەرانەوە بۆ خالی سەرەتا ، لێرەدا باس لە کێشەیەک دەکات کە ژمارەی پاسەوانی دامەزراوە حیزبییەکانە بەبێ دیاری کردنی چارەسەری یاسایی ، بۆ نمونە هەرحیزبێک دەکرێ بە پێی ژمارەی کورسییەکانی رێژەیەک لە پاسەوانی بۆ دیاری بکرێت ئەمەش گونجاوە لە گەل بنەماکانی دادپەروەری دا . ئەوەی کە خوێندنەوەی زۆر و جیاوازی بۆ دەکرێت و بەشێکی گرنگی ئەم یاسایەیە بریتیە لە بابەتی رێکخستنەوەی دەرماڵەکان ، دەقی مادەی ( ٥) ئەڵێ (( پێویستە لەسەر ئەنجومەنی وەزیران گشت دەرماڵەکان لەبەر رۆشنایی یاسابەرکارەکان، بەشێوەیەکی دادپەروەرانە رێکبخاتەوە ))، ئەم مادەیە دەسەڵاتێکی زۆر و ناروونی داوە بە حکومەت بەشێوەیەک راڤەی جیاواز هەڵدەگرێ و دواجار لە زیانی مووچەخۆران کۆتای دێت چونکە دەستەواژەی ( رێکخستنەوەی گشت دەرماڵەکان) ی بەکار‌ێناوە ئەمەش دەستواژەیەکی رەهاو گشتیە، نەدەبوو لەم دۆخەدا پەرلەمان بەم جۆرە لە سیاغە یاسا دەربکات چونکە باش دەزانێ دەسەلاتی جێبەجێبەکردنی هەرێم لە زیانی مووچەخۆران راڤەی دەکات ، بۆیە باشتر ئەوە بوو کە پەرلەمان لەبری ئەم یاسایە یاسای رێکخستنی دەرماڵەکان دەربکات و سەرجەم دەرمالەکانی رێکبخستایە ، راستە ئەویاسایانەی کە رەهەندی داراییان هەیە پێویستی بە راوێژکردن هەیە بە حکومەت لەرووی داراییەوە بەپێی بۆچوونی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، بەڵام رێکخستنی ئەم بابەتە لەپەرلەمان دا جۆرێک لە متمانەی بۆ مووچەخۆران دروست دەکرد و مافەکانیانی لەژێر رەحمەتی حکومەت دەردەکرد بەپێچەوانەی ئێستاوە کە فەرمانبەران لەدۆخێکی نائارانی داراییدان و ترسیان لە بڕێنی دەرماڵەکانیان هەیە . دەقی مادەی (٥) کە لەسەرەوە نوسراوە حکومەتی پابەند کردووە بە هەمواری گشت دەرمالەکان ، لێرەدا دوو پرسیار دروست دەبێ یەکەم ئایا بەپێی ئەم مادەیە حکومەت دەسەڵاتی بڕینی چی دەرماڵەیەکی هەیە؟؟ دووەم ئایا مەبەست چیە لە رێکخستنەوەی دەرماڵەکان ؟؟ بۆ وەڵامی پرسیاری یەکەم دەبێت جیاوازی بکەین لە نێوان چەند جۆرێک لە دەرماڵەدا ، دەرماڵەیەک هەیە بە یاسا دراوە و چەسپێنراوە بە روونی ، دەرماڵەیەکی تر بە رێنمای دراوە، ئەمەی کۆتاییش دووجۆری هەیە دەرماڵەیەک بە رێنمایی دراوە بە هەموو شایستەیەک لەگەڵ دەرمالەیەک کە هەر بە رێنمایی دراوە بە مووچەخۆرانی ناوچەیەک یان دامەزراوەیەکی دیاری کراو بەتەنها و نەدراوە بە ئەوانی تر . سەبارەت بەودەرماڵانەی کە بە یاسا دراون ئەوە ئەنجومەنی وەزیران دەسەڵاتی دەستکاریکردنی نیە چونکە رێنمای هەرچەند پشت بەست بێت بە یاساش بەڵام توانای هەمواری یاسای نیە ، ئەمەش وەک دەوترێ الف و بێی زانستی یاسایە کە لە هەرەمی یاسایی دا رێنمای و تعلیمات کە یاسای فرعی پێدەوترێ لە خوار یاسای ئاساییەوەن کە لە پەرلەمانەوە دەردەچێ، کەواتە ئەم مادەیە تەنها پابەندی دەسەڵاتی جێبەجێکردنی کردووە بە جێبەجێ کردنی بنەماکانی دادپەوەری لە رێکخستنەوەی دەرماڵەکاندا، لێرەوە دەڵێین ئەگەر حکومەت نیەتی بڕینی ئەودەرماڵانەی هەبێت کە بە یاسا جێگیرکراون ئەوا دەبێت لە رێگەی پەرلەمانەوە و بە هەمواری یاسای پەیوەندیدار ئەنجامی بدات ، بۆ نمونە لە یاسای ڕاژەی زانکۆێی ژمارە ( ٢٣ ) ساڵی ( ٢٠٠٨ ) دەرماڵەی نازناوی زانستی و خۆتەرخانکردنی زانکۆیی بۆ مامۆستایانی زانکۆ دانراوە ، ئەم جۆرە لە دەرماڵە تەنها پەرلەمان بە هەمواری یاسای ناوبراو دەتوانێ دەستکاری بکات ، وەهەروەها دەرماڵەی بروانامە یان دەرماڵەی شوێنی جگرافی بە یاسای ژمارە ٢٢ ی سالێ ٢٠٠٨ دیاری کراوە . ئەو دەرماڵانەی کە بەرێنمایی ( یاسای فرعی ) دیاری کراون ئەوجۆرەن کە حکومەت دەتوانێ دەستکاری بکات چونکە خۆی سەرچاوەی پێدانی ئەو مافەیە و هەرخۆشی دەتوانێ هەمواری بکات بۆ نمونە دەرماڵەی مەترسی کە بە رێنمایی وەزارەتی دارایی دیاری کراوە ، دەتوانرێ هەر بە رێنمایی هەمواربکرێ . سەبارەت بە وەڵامی پرسیاری دووەم کە بریتیە لە مانای رێکخستنەوە لەژێر سایەی بنەماکانی دادپەروەریی دا، لێرەدا وەک ووتمان دووجۆر دەرماڵە هەیە یان ئەو دەرماڵەیە بۆ هەموو فەرمانبەرێکە کە هەمان ناونیشانی کاری هەبێت بەڵام لە واقعدا نەدراوە بە هەندێک لە فەرمانبەران بۆ نمونە دەرماڵەی مەترسی یاسایی لە هەندێک دەەمەزراوە دا دراوە بە پسپۆرانی یاسایی و لەهەندێکی تردا نەدراوە ، ئەمە نادادپەروەرییە ومەبەستی سەرەکی لە رێکخستنەوە ئەم بوارەیە، واتە حکومەت پابەندە بەوەی ئەودەرماڵەیە بدات بە هەر فەرمانبەرێک کە هەمان ناونیشان و مەترسی هەیە ئەمەش گونجاوە لەگەڵ بنەماکانی دادپەروەری دا ، جۆرێکیترلە دەرماڵە هەیە تەنها دراوە بە فەرمانبەرانی دامەزراوەیەکی دیاری کراو بەهۆی دۆخێکی دیاری کراوەوە کە لە ناوچەکە یان دامەزراوەکە بوونی هەیە ، بۆ نموونە دەرماڵەی هاندان کە بە تەنها دەدرێت بە مامۆستایانی زانکۆی زانکۆ نوێیەکان وەک زانکۆی گەرمیان و راپەرین و هەڵەبجە و چەرمۆ زانکۆ نێیەکانی تر بەپێچوانەی زانکۆ گەورەکانەوە کە ئەم دەرماڵەیەیان پێنادرێ وەک زانکۆی سلێمانی و زانکۆی صلاح الدین و ....، لێرەدا دەڵێین لە پێدانی دەرماڵەی هاندان بە زانکۆ نوییەکان رەچاوی بنەماکانی دادپەروەی کراوە چونکە ئەرکی مامۆستا تەنها وانە ووتنەوە نیە بەڵکو توێژینەوەی زانستی ئەرکێکی سەرەکی مامۆستای زانکۆیە ، وە لە راستی دا ئەو زانکۆ نوێیانە سەرچاوەی زانستی زۆر کەمە لە بەردەست توێژەردا ئەمەش وا دەکات توێژەر بۆ پەیداکردنی سەرچاوەی زانستی ئەرک بکێشێ و لە شارەکانی تری وەک سلێمانی و هەولیر بەردەستی بکات، جگەلەمەش ئەوزانکۆ نوێیانە پێویستیان ئەزموون و زانستی استاذەکانی زانکۆ گەورەکانە بەمەش دەکرێ دەرماڵەی هاندان پاڵنەرێک بێت بۆ گەشەدان بەو زانکۆ نوێیانە ، لێرەوە دەڵێین ئەمجۆرە لە دەرماڵە راستە بە رێنماییی دراوە و تەنها بە هەندێ زانکۆ دراوە بەلام لەبەرئەوەی پێویستیەک پاڵنەری پێدانی بووە و هاوتا بووە لەگەل بنەماکنی دادپەروەری دا ، وەک لە سەرەتا باسمان کرد دادپەروەری بەمانی یەکسانی نیە بەڵکو بریتیە لە پێدانی ماف بە خاوەنەکەی بەپێی قورسای ئەو ئەرکەی لە ئەستۆیەتی ، لەدەرئەنجامی ئەم راڤەیەدا دەڵێین بڕینی ئەوجۆرە لە دەرماڵە ناکۆک و پێجەوانەی بنەماکانی دادپەوەرییەو وبەمەش ئەو رێنماییەی کە دەردەچێت پێچەوانەی رۆحی یاساکە دەبێت . خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ئەکادیمی و زانستی دەبێت بێلایەنانە بێت و لایەنی خراپ و باشی لەخۆبگرێت، لەم رووانەگەیەوە دەمەوێ ئاماژە بەخاڵێکی ئیجابی ئەم یاسایە بدەم ئەویش بریتیە لە وەی کە ئەم یاسایە دەستی خستووەتە سەر گەندەڵییەکی زۆر و بەهەدەردانیێکی زۆر لە سامانی گشتی کە بریتیە لە سوودمەندبوونێکی زۆری ناشایستە و نایاسایی کە لە کۆمەڵگادا بە (بندیوار) نازەند کراون ، لە راستی دا ئەوانە کۆمەڵە کەسانێکن مافی خۆیانە بە شیوەیەکی یاسایی سوودمەندبن بەڵام ئەمان دووجار قوربانین یەکەم کەوتوونەتە بەر لۆمەی کۆمەلگا دووەم ئەوان تاوانبارنین بەڵکو تاوانبار حکومەتە کە بە نایاسایی سوودمەندی کردوون ، ئەم کەیسە دوو کێشەی تێدایە یەکەم دامەزراندیانە بە نایاسایی دووەم پێدانی پلەی نایاساییە، واتە ئەگەر گریمانە بکەین بڕیاری دامەزراندیان یاسایی بێت ئەوە پلەکانیان نایاسایی و ناشایستەیە ، بۆ نمونە بۆ ناونیشانی بەرێوەبەری جێبەجێکار پێویستە لانی کەم ١٧ ساڵ خزمەتی وەزیفی هەبێت لەکاتێکدا ئەم ناونیشانە دراوە بەبێ رەچاوکردنی ساڵانی خزمەت ، سەرەرای ئەوەی کە ئاماژەمان بەوەدا کە ئەم خاڵە لایەنی باشی یاساکەیە بەڵام لە بنەرەتدا ئەرکی لایەنە پیوەندیدارەکانە کە لیستی مووچەخۆران لە ناشایستەکان پاک بکەنەوە ، ئەو دامەزراوانەی کە ئەرکیانە لەسەر ئەم کەیسە بەدواداچون بکەن پەرلەمان و داواکاری گشتیە، پەرلەمان حورمەتی شکێنراوە بە مەبەست و داواکاری گشتییش خۆی بەشێکە لە دەسەلاتی جێبەجێ کردن بۆیە توانای لێکۆلینەوە و بەدواداچوونی نیە مەگەر لەسەر راسپاردەی خودی حکومەت خۆی وەک لەم دۆخەی پەتای کۆرۆنادا دەینینین . سەبارەت بەهەڵوەشانەوەی دامەزراندنە نایاساییەکان ئەوە یاسادانەر پشتبەست بە بنەمای مافی بەدەست هاتوو ( حقوق المکتسبة) حیمایەی کردوون ، بەڵام حکومەتی پابەند کردووە بە کەم کردنەوەی پلە و ناونیشانی وەزیفیان بۆ پلەی گونجاو لەگەل خزمەتی فعلی دا ، لێرەوە دەڵێین ئەم حوکمە گونجاو تەبا نیە لەگەل بنەماکانی دادپەروەری دا و چونکە بنەمای مافی بەدەست هاتووکاتێک کاری پێدەکرێت کە لە بنەرەتدا دامەزراندنەکەیان یاسایی و دروست بێت، و لەهەمان کاتدا حکومەتی پابەند کردووە بە لێسەندنەوەی پلەو مافی ناشایستە بەشێوەیەک بگونجێ لەگەل خزمەتی فعلی دا ئەمەش هاوتەریبە لەگەل ئەوکورتەیەی کە باس کرا لەسەردادپەروەری. ئەوەی پەیوەندی بە مافی خانەنشینیەوە هەیە بە تایبەت خانەنشینی پەرلەمانتاران ، دوو تێبینیمان هەیە یەکەم دادپەروەرترین یاسا لەم بوارەدا بریتیە لە یاسای خانەنشینی یەکگرتوو ژمارە ( ٩ ) ی ساڵی ( ٢٠١٤ )ی عێراق ، نەک ئەو شێوازەی کە لەم یاسایەدا جێگیرکراوە ، دووەم لە برگەی (٤) ی ماددەی ( ٧) ی یاساکەدا هاتووە کە دەڵێ پەرلەمانتار بۆی هەیە دەستبەرداری مافی خانەنشینی بێت بەمەرجێ لەماوەی (٣٠) رۆژدا لەبەرواری بەرکاربوونی ئەم یاسایەوە داواکاری پێشکەشبکات، ئەم حوکمە دوو هەڵەی یاسایی تێدایە ، لەلایەکەوە تەنها ماوەی (٣٠) رۆژی دیاریکردووە بۆ دەستبەرداربوون لە مافی خانەنشینی ، لەکاتێکدا ماف لەهەرکاتێکدا بێ خاوەنەکەی دەتوانێ تنازکی لێ بکات ، لەلایەکی ترەوە باسی دەستبەرداربوون ( تنازل) لەمافێک دەکات کە هێشتا بەدەستنەهاتووە بۆ ئەوانەی کە ئێستا پەرلەمانتارن ، ئەوەش هەڵەیەکی یاسای روونە و چونکە مافێک هێشتا بەدەست نەهاتبێ نابەخشرێ( فاقد شئ لا یعطی ) . سەبارەت بەو خانەنشینیانەی کە بەنایاسای رێکخراون و پلەی ناشایستەیان پێدراوە ، یاسادانەر لە مادەی ١٠ی یاساکەدا حکومەتی پابەند کردووە بە هەڵوەشانەوەی ئەوانەی کە نایاسایین و کەمکردنەوی ئەوانەی کە پلەی ناشایستەیان پێدراوە، لێرەدا یاسادانەر کەوتووەتە دژیەکیەکی یاساییەوە ، لە دامەزراندنی نایاسایی فەرمانبەران دا ( بندیوارەکان) پێی وایە ئەوە مافی بەدەستهاتووە و نابێ پێشێل بکرێ ، بەلام لێرەدا ئەڵێ دەبێ هەڵبوەشێتەوە ، واتە خانەنشینی نایاسایی بە مافی بەدەست هاتوو ئەژمار نەکردووە ،لەکاتێکدا هەردووکیان یەک حکومی یاساییان هەیە کە بطلانە ( ما یبنی علی باطل فهو باطل ) . لەکۆتایدا هیواخوازین کە چاکسازی جدی و راستەقینە لە سەرجەم سێکتەرەکانی هەرێم دا بکرێت ، و دووپاتی دەکەینەوە کە چاکسازی ئیرادەیەکی سیاسی جدی دەوێ نەک یاسایەکی تایبەت چونکە یاساکانی تر رێگەیان بە گەندەڵی نەداوە بەڵکو ئەوە حکومرانانن کە بە پێچەوانەی یاسا سامانی گشتیان بەهەدەرداوە و دەسەڵاتی یاسادانان و داواکاری گشتی بێدەنگیان هەڵبژاردووە . * مامۆستای زانکۆ
كامه‌ران محه‌مه‌د ستافی تازەی سەرۆکایەتیی یەکێتیی نیشتیمانی وا پیشانی دەدەن، کە ئەوان ڕێچکەیەکی تازە لە سیاسەت و ململانێی سیاسی لە کوردستان دەگرنەبەر و باری لاسەنگی حوکمڕانی ڕاستدەکەنەوە، بۆ بەم کارەش لە خیتابەکانیاندا نمایشێکی ڕادیکاڵانە دەنوێنن و پێیانوایە، ئەم جۆرە خیتابە بێ کردەییە، دەتوانێت تەغتیەی ڕەوشە بێیٔومێدەکە بکات و ببێتە جێگەی باوەڕ و حەقیقەتی لایەنی کەم ھەوادارانی خۆیان!، بەڵام ئایا حزبایەتی و حوکمرانی ناوچەیەک تەنیا لەسەر دژایەتیکردنی بەرامبەر بنیادنرابێت، تا چەند بڕ دەکات و تاچەند بەردەوام دەبێت؟! یەکێتییە نوێکە تا ئێستا نەک خاوەنی ھیچ پڕۆژەیەکی بەدیل نەبوە و نەیتوانیوە جیاوازییەک لەگەڵ پارتی بخاتە ڕوو، بەڵکو شێوازی مامەڵەکردنیشی تەنیا لە ناڵ و بزمار دان بووە، سیاسەتی لەگەڵ مەڕ شین و لەگەڵ گورگ شایی، واتە یەکێتیی نوێ بە سەرۆکایەتیی ھاوسەرۆکان شەڕ لەپێناو ئاشتتبوونەوە لەگەڵ سەرۆکی حکومەت دەکات، نەک شەڕ بۆ سەرکەوتن بەسەر سیاسەتی سەرۆکی حکومەت، ئەمەش سیاسەتێکی شکستخواردوە و تەمەنی پێنج و دوو ڕۆژێکە! بۆ نمونە: ١-لە مێژووی حوکمڕانی ھەرێمی کوردستان، ھەرگیز بەقەد ئەو کابینەیەی مەسرور بارزانی، کوردستان بەرەو ھەڵدێر و لێکترازان نەڕۆشتووە، کەچی یەکێتیێە نوێیەکە یەکێکە لە ستونە بەھێزەکانی ڕاگرتنی بنمیچی ئەم حکومەتە پۆلیسیە و ھیچ ھەڵوێستێکی عەمەلی بۆ کشانەوە و کۆتاییھێنان بەم حکومەتە نەنواندوە! لە ڕووکەشیش دەیەوێت بڵێت، حکومەت جێگەی متمانەی خەلک نییە، وەک ئەوە وایە حکومەت تەنیا ھی پارتی بێت! ٢-سەرۆکی حکومەت دەڵێت ٢٧ ملیار قەرزارن، جێگرەکەی لە ستافی یەکێتیە نوێیەکەیە و دەبێتە بەردی بن گۆم، سەرۆکی پەرلەمان کە لە ستافی یەکێتێە نوێیەکەیە، دێتە جواب و بە ڕووکەش بە زمانی ڕەخنە و لە ناوەڕۆکیش یارمەتی سەرۆکی حکومەت دەدات و دەڵێت «قەرزەکەت ناوخۆییە و ھێشتا قەرزی دەولیت نەکردووە، کە یاسا رێگای پێ داوی و"قەرزەکە لە چوارچێوەی یاسادا نییە". لەوەیە بەشێک لە خەڵکی پێیوابێت ئەم ڕەخنەیەی سەرۆکی پەرلەمان لە جێگەی خۆیەتی، بەڵام خەڵکیش دەزانێت، کە وتارەکە بۆ ھاوکاری سەرۆکی حکومەت نوسرابوو. ٣- لەلایەکی تر یەکێتێە نوێیەکە، دەتوانێت لە ڕێگەی سەرۆکی پەرلەمان و فراکسیۆنەکەی، دوای ھاتنی سەرۆکی حکومەت بکات و بەرەو ڕووی قەدەری متمانەلێسەندنەوەشی بکات، بەڵام بۆ نایکات؟ چونکە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت، کە لە ستافی یەکێتێە نوێیەکەیە، بەرپرسیارە لەو قەرزاریە و ئەوندەی من بیزانم، لە کابینەی پێشوو سەرۆکی لێژنەی قەرز بووە! کەواتە یەکێتییە نوێیەکە بەشێکە لەو نەھاماتیانە و ناتوانێت خۆی لێ بێبەری بکات. ٤-یەکێتییە نوێیەکە لە ڕێگەی سەرۆکی پەرلەمانەوە و بە پێی یاسای پەرلەمان، دەیتوانی ڕێگە نەدات پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر ھەڵبگیرێت، کەچی ڕێگەی دا و لەولاشەوە بە نمایشێکەوە، دژایەتی پرۆسەکەی بە بایکۆتکردنی فراکسیۆنەکەی خستە ڕوو! ،دواتر داوای گەڕانەوەی شکۆی کرد و بەو بیانووە کۆبوونەوەی وەستاند، لە کاتێکدا یەکێتییە نوێیەکە ئێستاش دەتوانێت بەپێی یاسا و لە ڕێگەی سەرۆکی پەرلەمانەوە بڕیارە پوچەڵەکەی ھەڵگرتنی پارێزبەندیەکە ھەڵبووەشێنەوە و دەشتوانێت کۆبوونەوەکان دەستپێبکاتەوە و شەڕ لەسەر مافی خەڵک و لێپرسینەوە لە سەرۆکی حکومەت بکا. ٥-یەکێتییە نوێیەکە دەیەوێت واپیشانی بدات، ھەرچی کەموکوڕی ھەیە لە ئەستۆی پارتییە و خۆی لەبەرەی خەڵکدایە و خۆی بە بەرگریکاریان دەزانێت، دەیەوێت واپیشانی بدات، کە ئەوە پارتییە حوکمڕانییەکی خراپ دەکات و دژی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیشە، کەچی کاتێک لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی دەنگی ناڕەزایەتی بەرز دەبێتەوە، ھەر ئەو یەکێتییە نوێیە بە گوللە و چەکە کۆنەکان وەڵامی خەڵک دەداتەوە. ٦-یەکێتییە نوێیەکە وا پیشانی دەدات، کە پارتی وەکو خاوەنی ھێزی میلیشیایی فەرمان بەسەر ھێزەچەکدارەکانی وەزارەتی ناوەخۆ دەردەکات و لە ململابێکان بەکاریان دێنێ (زینی وەرتێ بە نمونە), کەچی کاتێک بابەتەکە ڕوبەڕووی خۆیان دەبێتەوە، ھەمان ڕەفتار و ھەمان لۆژیک بەکار دێنن و جاڕی حزبی میلیشیایی دەدەن! ٧-یەکێتی نیشتیمانی لەسەردەمی کۆرۆنا زۆرترین ڕەخنەی لە تاکڕەوی مامەڵەکانی وەزیری ناوخۆ ھەیە و تەنانەت لە زۆنی قەلەمڕەویان پێوەی پابەند نابن، بەڵام یەکێتییە یەک بڕیارو دەستە نوێیەکە ساڵێکە نەیتوانیوە جێگرێک بۆ وەزیری ناوخۆ دابنێت، کە ئێستا پۆستەکە چۆلە. دەزانن جیاوازیەکە چۆنە؟ پارتی کەمتر دەماکدارە، ئەو لەکاتی بەناو دۆستایەتی (باوەڕی جاشایەتیە، نەک بەدۆستایەتی)، بە فیعلی دۆستایەتیەکە دەکات، لە کاتی دژایەتیش ئامادەی ھەموو جاشایەتیەکە بۆ درێژەدان بە دژایەتیەکەی. لەبەرامبەردا یەکێتییە نوێیەکە بە ماسکەوە سیاسەت دەکات، دەیەوێت وا پیشانی بدات، کە لەبەرەی خەڵکە و دژی ناعەدالەتییە، لەولاشەوە لەگەڵ پارتی لە ھەموو شتێک بەشدارە، ئەگەر ھەموشی نەبێت، لایەنی کەم لە ئەلف تا نونەکەی کەمال کەرکوکییە، بۆیە گرژییەکانی نێوانیشیان تەنیا و تەنیا بەھۆی پشکی کێکی بەرژەوەندییەکانە، نەک قوت و مافی خەڵک. گرژییەکان بۆ بەشداریپێکردنە لە ھا و واو یایەکە و ھیچی دیکە.
پەیكار عوسمان ئاشکرایە ئێمە نمونەی دەستلەکارکێشانەوەی دەسەڵاتدارمان نیە، چونکە پۆست و دەسەڵاتی ئێمە، تەنیا وەزیفەیەكی سنوردارنیە لە چوارچێوەی یاسادا. بەڵکو دنیایەك پێگەو بەرژەوەندی سیاسی ئابووری کۆمەڵایەتی بێ سنورە، کە یاسا لە قاڵب و چوارچێوەی ئەواندایە، نەكئەوەی ئەوان لە چوارچێوەی یاسادابن! بەڵام لەهەمان کاتا، ئێمە نمونەی دەسلەکارکێشانەوەی موعارەزەشمان نیە کە لە بەرپرسیارێتیەوە بووبێ. ئەوەی هەیە هەر تۆران و تەکەکەتولبازی و دەرپەڕاندن و سەنگەرگواستنەوە بووە. لەکاتێکا دەسلەکارکێشانەوە پەیوەستە بە هەستی بەرپرسیارێتییەوە، نەك بە کورسی بەرپرسیاری! هەستی بەرپرسیارێتیش ئەو شتەیە کە ئەبێ لەناو هەموو ئینسانێکدا هەبێ، نەك تەنیا تایبەتبێ بەو کەسانەی کە پۆست و کورسسییان هەیەو پێیان ئەوترێ بەرپرس. لەڕاستیدا ئەبێ (ئازادی تاك و تاکی ئازاد) هەبێ ئینجا کولتوری دەستلەکارکێشانەوە لە دایك ئەبێ. چونکە دەستلەکارکێشانەوە پێش هەرشتێك بڕیاری تاکێکی ئازادە! ئەو وەزیرەی لە ئەڵمانیا دەستلەکارئەکێشێتەوە، ئازادە لە خێڵ و خوێن و حیزب و هەرشتێك کە تاکێتی ئەو بسڕێتەوە وەکو وجودێکی ئازاد. لەڕاستیشدا ئەوەی کە بڕیاری ئیستیقالەکە ئەدا، ئەو وجودە ئازادەیە نەك دیوە گشتی و سیاسی و وەزیفییەکەی ئەو کەسە. بەڵام وەزیرێکی ئێمە، دیلی دنیایەك ئیعتباراتی مادی و سیاسی و کۆمەڵایەتییەو لەناو ئەم دیلییانەشدا، ئیتر ئەو خۆی، وەکو کیانێکی ئازاد لەئارادا نیە تاکو بڕیارێکی ئازادانە لەئارادابێ! بۆ دەستلەکارکێشانەوە، پێوستمان بە هەڵکشانە لە هۆشیاری جەنگەڵییەوە بۆ هۆشیاریی مەدەنی. ئاخر دەستلەکارکێشانەوە بەشێکە لە گیانی هەماهەنگی و بەشێکە لە هۆشیاریی بە بەرژەوەندی گشتی. لێرەدا کەی پێویستبێ تۆ لائەچی بۆ یەکێکی تر، چونکە ئامانجە گشتییەکە گرنگە. بەڵام کۆمەڵگای جەنگەڵیی، هێشتا لە عەقڵیەتی ئۆخەی ئۆخەی هەرکەس بۆ خۆیدایەو هۆشیارنیە بە کاری هاوبەش و بە بەرژەوەندی گشتی. ئیتر پۆستیش وەسیلە نیە بۆ ئامانجی گشتی، بەڵکو غەنیمەی شەخسییەو خۆی ئەبێتە ئامانجەکە، بۆیە کەس دەسی لێ ی نابێتەوە! دەستلەکارکێشانەوە بەشێکە لە هەستی بەرپرسیارێتی. ئەم هەستەش لە تۆدا دروستنابێ ئەگەر گرێ ی ئەوی شەیتانت هەبێ! سیاسەت ئایدۆلۆژیا ڕاگەیاندن حیزب دین کۆمەڵگا.. هەمووی پێتئەڵێ خەتای ئەوەو شەیتان ئەوە. ئیتر تۆ گرێ ی ئەوی شەیتانت بۆ دروستئەبێ و ئەم گرێیەش نایەڵی تۆ ئاوڕێك بۆ ناوەوە بدەیتەوەو سەیرێکی خۆت بکەیت. هەستی بەرپرسیارێتیش، ڕێك لەو ئاوڕەدایە! کە ئاوڕەکەو هەستەکەش نەبوو، ئیتر داوای لێبوردن و دەسلەکارکێشانەوە، ئەبێتە ئەو ڕووداوەی کە هەرگیز ڕوونادا. چونکە کەس خۆی بە کەمتەرخەم نازانێ و لەناو عەقڵیەتی "ئەو شەیتانێدا" هەمیشە خۆت لە دەرەوەی بازنەی کەمتەرخەمی و هەڵەو بەرپرسیارێتی دایت. هەرچی فەسادو ستەمکاری ئەم سی ساڵەیە بیخە لاوەو گریمان سیستەمێکی دیموکراسی ڕەشیدمان هەیە.. لێرەدا هەر تەنیا فەشەلی ئیدارەدانی مەلەفی کۆرۆنا، بەسە بۆ ئەوەی سەرۆكی حکومەت و کۆمەڵێ وەزیرو گزیر داوای لێبوردن بکەن و دەسلەکاربکێشنەوە. بەڵام هەر ئەو ڕاونانەی دوێنێش، بەسە بۆ ئەوەی سەرۆکی موعارەزەش داوای لێبوردن بکاو دەسلەکاربکێشێتەوە! ئاخر لە دۆخێکدا کە کۆمەڵگا لێوانلێوە لە ناڕەزایی، ئا لەو کاتەدا نەك نەتوانێ قیادەی ناڕەزایی بکەیت، بەڵکو تەنانەت نەتوانی ببی بە بەشێك لە ناڕەزایی و ناڕازییەکان ڕاوت بنێن و ڕەتتبکەنەوە، ئەوەش هەر فەشەلەو لە کۆمەڵگای دیموکراتدا، ئەوەش هەستی بەرپرسیارێتی و داوای لێبوردن و دەسلەکارکێشانەوەی ئەوێ! ئەم دوکانە سیاسییانە، باشترین شت کە بۆ خەڵکی بکەن، ئەوەیە کە خۆیان داخەن. ئاخر سیاسەتی ئێمە، یەك پارچە دزی و درۆو فەوزایەو هەر سیاسییەك لێ ی دەرچێ، بڕێك دزی و درۆو فەوزا کەمئەکاتەوە. ئەگەر شتێکی باشیش ڕووبدا، لە دوای ئەم کەمبوونەوەیەوە ڕووئەدا. ئەو بەڕێزەش ئەگەر ئەیەوێ جیاوازبێ و کارێکی باش و ناوازە بکات، با هەر ئەو شتە بکات کە لای ئێمە هێشتا نەکراوە! ئەوەی کە بێتە سەر شاشە دەسکێشانەوە لەکاری سیاسی ڕاگەیەنێ و حیزبەکەشی هەڵوشێنێتەوەو داوای لێبوردن بکا لەوەی کە نەیتوانیوە متمانەی خەڵکی ناڕازی بەدەس بهێنێ! هاوینە گەرمە کارەبا نیە ئاونیە دنیایەك کێشەت هەیەو خەوت لێناکەوی (تا ئێرا مەبەستم پارتی و یەکێتی یە). ناچار پاڵکەوتووی بیرێك لەو حاڵەت بکەیتەوە. ئا لەو کاتەیا مێشێکیش گیزەگیز ئەنیشێتە سەرت و تاکە شتی ئیجابی لەوێدا کە بیرکردنەوەکەیە، ئەویشت لێتێك ئەدا. (موعارەزەی ئێمە ئەو مێشەبوو)! هەژدیهای ستەمکاریی، عادەتەن یەك سەری هەیە، موبارەك قەزافی ئەسەد سەدام.. ئەوەی ئێمە دوو سەرە (پارتی و یەکێتی)! هەر ئەمە بۆ خۆی لێڵییەکەو پێویستی بە بڕێك بیرکردنەوەو هۆشیاریی هەیە. هۆشیاریی ئەوەی کە بە فیتی هیچ یەکێ لەم دووانە تێنەکەوێ دژی ئەویتریان، بەڵکو هەردوکیان وەکو یەك جەستە ببینی و ڕەتکەیتەوە. جا ئا ئەمە کە خۆی لێڵیەکی تیایە، ئەوانیتر هەر هاتن و لێڵتریان کرد! ئەوان لێگەڕێن، خەڵك خۆی ڕاستەوخۆ، بەبێ وەکیل و وەسیت، ئەکەوێتە بەرامبەر ستەمکاریی. دەی ستەمکارییش هەر لەوێوە لێ ی ئەدرێ، کە خۆت لێیدەی. دەی مافیش هەر لەوێوە وەرئەگیرێتەوە، کە خۆت بۆی بێیتە مەیدان، نەك وەکیلەکەت. لەڕاستیدا موعارەزەو دەسەڵات هەردوکیان کۆکن لەسەر ئەوەی ئەو ناڕاستەوخۆیی و وەکالەتە هەبێ. بۆئەوەی لەنێوانەکا پەردەیەك دروستببێ و تۆ ڕاستەوخۆ ئەوە نەبینیت کە پێویستە بیبینیت! بۆئەوەی تۆ هەمیشە چاوەڕێ ی پاڵەوانێكبیت و خۆت ڕاستەوخۆ ئەوە نەکەیت کە پێویستە بیکەیت! بەکورتی بۆئەوەی ئەوە ڕوونەدا کە پیویستە ڕووبدا! ئینجا ئافەرین بۆ ئەو هاوڵاتییە ناڕازییەی، کە دەسەڵاتی ستەمکارو موعارەزەی پۆپۆلیست و کۆی ستەم و فەساد، هەمووی پێکەوە ڕەتئەکاتەوە. نەکئەوەی بەشیکات و سەربە بەشێکی بێت، کە هەرئەکاتەوە هیچ و خاڵی سفر! ئینجا ئافەرین بۆ ئەو خۆپیشاندەرە بەڕێزەی کە خۆپارێزو وڵاتپارێزەو جارێك خۆی لە توندوتیژی ئەپارێزێ، جارێکیش لە کۆرۆنا. ئاخر توندوتیژی و کۆرۆنا، هەردوکیان نوێنەرایەتی مەرگ ئەکەن و خۆپیشنادەریش پێش هەرشتێ، نوێنەرایەتی ژیان ئەکاو بۆ ژیان چۆتە سەر جادە. ژیانیش نان و ئازادی و کەرامەت و ماف و هەموو ئەو شتانەیە پێکەوە، نەك بەشکردنیان و پێدانی هەنێکیان لەبری زەوتکردنی هەنێکی تریان.
عەلی ئۆرەماری قۆناغا دووێ یا قەدەغەیا هاتن و چوونێ وەک چەکێ ئێکانەیێ ددەستێن حکۆمەتێدا ژبۆ تەدارەکێن خۆپارێزیێ وبێی تمامکەرێن ڤێ تەدارەکێ هەبن. هەر وەکی وەلاتیێن هەرێمێ نەڤێن ڤێ جارێ پێگیریێ بڤێ پێنگاڤا حکۆمەتێ بکەن و دئامادەنینن خۆ دماڵێن خۆدا کەڕەنتین بکەن، هەڵبەت ئەز باوەرم هەر کەسەک دزانیت خۆپارێزی یان خۆ کەڕەنتینەکرن ل مال و کێمکرنا تێکەلبوونێ لگەل خەلکیدا نەتنێ خۆپاراستنەکا کەسی ژ کۆرونایێ ،بەلکی تا ڕادەکی دەرچوونەکا بسلامەتا خێزانێ وجڤاکی خرێ یە ژ ڤێ پەتایا مەترسیدار، لێ گەرەکە حکۆمەت ژخۆ ب پرسیت سەدەمێن نەپێگیریکرنا وەلاتیان ژڤێ تەدارەکێ چیە و بۆچی وەلاتی رازی نابیت دمالدابمینیت و بۆچی نەیێ ئامادەیە جادێ وبازاری چۆل بکەت . بێی شک ئەف هەڵویستێ وەلاتیان نە ژنەبوونا هۆشیاریا ساخلەمیێ یە ونەژی ستویربوونا کەربێ یە ژحکۆمەتێ ونەژی نەترسیانە ژ ڤایروسا کۆرونایێ ونەژ نەفامبوون و بێ خەمیێ یە کۆ خێزانا خۆ پارێزیت و نەژی چ دەست لپشتن هەڵبەت نەوەسایە ،ئەگەر رێژەیەک گرێدایی کێمبوونا هۆشیاریا جڤاکی بیت ژ مەترسین کۆرونایێ ،بەلکی ژێدەرێ ئێکێ یێ نەپێگیریکرنا خەلکی بڤێ گەرا قەدەغەیا هاتن وچوونێ ڤەدگەریێت ژبۆ لوکالیا تەدارەک وپێنگاڤێن خۆپارێزیا حکۆمەتێ و نەبوونا پلانێن تمامکەرێن قەدەغەیا هاتن وچوونێ ،کۆ نابیت حکۆمەت وەسا تێ بگەهیت کۆ بڕاگەهاتنا قەدەغەیا هاتن وچوونێ کارەکێ مەزنێ کری . دەبیت حکۆمەت وێ ئێکی بزانیت ئەف مللەتە نەپەزە و بێ فامە ، هەر وەختێ تەڤیا بکەیە دکۆتانێدا وچەپەری لسەربگری وهەر وەختێ تەڤیا چەپەری لێڤەکەی، ژخۆ،پەز ژی بێی ئالیک و ئالف خۆ دکۆتانێدا ناگریت و دێ تانێت کۆتانێ شکێنیت ، گەل هند نەزان نینە کۆ نەزانیت،پێنگاقا قەدەغەیا هاتن وچوونێ دەبیت یاگرێدای بیت بهندەک پێنگاڤێن دیتر کۆ ژین وژیارا خەلکی نەتنێ ژ پەژیکا کۆروونایێ پارێزیت بەلکی ژ ترس وبرسێ و ژهەرمەترسیەکێ ب پارێزیت، ڤالابوونا حکۆمەتێ ژ پێشکێشکرنا پشتەڤانیێن دراڤی بۆ کاسبکاران و زامنکرنا پێدانا مەهانەیێن مۆچەخۆرا بێی ترس ژنەدانێ ، و نەبوونا پشتەڤانیێن دراڤی بۆ چۆدان کارو کۆمپانیایێن لوکالێن نافخویی کۆ ژێدەرێ ژیانا بسەدان خەلکی پێڤەگرێدایە و دنهۆدا هەم ژ بەرهەم ئینانێ ڕاوەستیاینە وهەم ژی بسەدان خێزان بێی ژێدەرێ ژیانێ مانە، پشتەڤانیێن دراڤی بۆ کاسبکارێن دبازاریدا کۆبێی پشتەڤانی دشیاندا نینە کرێیێن هەیڤانە بدەت و دەرگەهێ کاسبیا وی ژی یاگرتی بیت، نەبوونا پشتەڤانیێ بۆ جۆینا جۆتیارا کۆ وەرزێ دروینا برهەمێ وی یە، بهزران ئەو خێزانێن د کرێ یادانە بێی حکۆمەت ژیانا وانا لپێش چاڤ وەربگریت و بێی تمامکەرێن قەدەغەیا هاتن وچوونێ بوو دابین بکەت و رێکێ ژی لێ بگری بلایێ کێم داهاتەکێ رۆژانە بینیته دخێزاناخۆدا .ئەی حکۆمەت وێ هزرێ ناکەت دێ ئەو خێزان چەوا ژیت، بەلێ ژخۆ هەرکەسەک ژی دزانیت بارێ حکۆمەتا هەرێمێ یێ گرانە وهەرکەسەک ژی دزانیت کەتنا ئابۆری تنێ هەرێم نەڤەگرتیە و هەڤدەم ل گەل کۆرونایێ کەتنا ئابۆری ژی قەیرانەکا جیهانیێ یە،لێ نابیت حکۆمەت خۆ بهندێ رازی بکەت(بنڤەنەجار وەکی هەرجار خۆدێ ئێکە ودەرگە هزار)نەخێر ئەڤە هزرکرنە ژبۆ حکۆمەتەکێ کۆ سەمیانا خەلکی ژ هزرێن کوفرکرنێ یە، د حکۆمڕانیەکا وەکی یاهەرێمێدا دەبیت ڕایەدارێن وێ شەڤ ورۆژا پێگڤەگرێ بدەن و نەڕاوەستن ،چ لسەر ئاستێ هوشیاریا جڤاکی بیت چ لسەرئاستێ هەرێماتی بیت و چ لسەر ئاستێ عیراقێ وجیهانێ بیت دەبیت ل چارەسەریا بگەریێت و مللەتێ خۆ ژ مرنەکا هێدی رزگاربکەت، بۆچی هەرێم نەشێت لگەل بەغدارێک بکەڤیت ژخۆ بهایێ پەترولێ بەرف بڵندبوونە ،یان هێش دهزرا گەنیا سەربەخۆیا ئابۆریدا دژیت کۆ هەردەمێ دولارەک چۆ سەربهایێ پەترولێ پێنگاڤێن رێکەفتنێ ژی لگەل بەغدا خاڤ دبن. یابۆ وەللا هووین نە زەلامێن سیاسەت وبلوماسیەتێ نە ، ئەو سیاسەتا مللەت دبیت قۆربان بلا ددۆزەخێدا بیت، خۆ هشیاربکەن هووین هوشیار نەبن مللەت دناڤبەرا ترس وبرسێدا هوشیارە دزانیت دێ کیشکێ هەلبژێریت ،ژخۆ دناڤبەرا ترس وبرسێدا .ترس بیدەعەیە و برس کریارەکا جیهادی یە . بوویە دەبیت حکۆمەت ڕاستیەکێ باش بزانیت نەپێگیریا خەلکی ب تەدارەکێن قەداغەیا هاتن وچوونێ بێی پلانێن تمامکەرێن هاتن وچوونێ ڤێ هەبن ،خەلک پێگیرنابیت و ژوێ ژی مەترسدار تر کۆ دەبیت زەنگا وێ مەترسیێ گۆهێت ڕایەدارێن هەرێمێ بلەرزینیت ،دەما گەل بێهیڤی بوو ژ تەدارەکێن حکۆمەتێ کۆ شیانێن ئێمناهیێ و ژیانا خەلکی یێت هەین هنگی کارڤهدانێن ڕاکرنا دیوارێن ترسێ دێ دزیانبەخش بن بۆ گەندەلکاران و حۆکمڕانێن ڤی وەلاتی ومەترسیا ژنافچوونا سیستەمێ حۆکمڕان مەترسیەکا جدی یە. هۆشیاربن ژی دەما گەل ڕادبیتە سەرپیا چ دەستێن دەرەکی لپشت نینن ولپشت نابن ، بوویە ژ کۆچک وتەلارێن خۆ وەرنە دەرێ و لخۆ و گەلێ خۆ بخۆدان دەربکەڤن ،بەری گەل ل وەدەربکەڤیت.
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
