ئەنوەر حسێن (بازگر)  (1) بەغدا: کازمی حکومەتی ئەمەریکییەکان  پاش ڕەتکردنەوەی دوو کاندیدی تر، سەرئەنجام لە عێراق کابینەی مستەفا کازمی پێکهات، ئەوەش بە فشار و هەوڵی واشنتۆن کە دواین چانسی خۆی لە عێراق تاقیدەکاتەوە و زۆریش فشار و هەماهەنگی لەگەڵ لایەنەکان کرد، تا بگەنە ڕێککەوتن و کازمی سەپاند و دەیویست هەرچی زوە حکومەتەکەی پێکبێت، کە لەناویاندا کەس و گروپی نەخوازراو و تیرۆریستیشی تێدایە، کازمی خۆیشی پەلەی بوو کابینەکەی پێکبێت و گوێی لە پێکهاتەی وەزیرەکان و کەسەکان نەبوو، هەرچەندە کاندیدەکەی یەکێتی بۆ وەزیری داد ماوە، بەڵام دەرکەوت عەبدولرەحمان مستەفا ناتوانێ پۆستی یەکێتی پڕ بکاتەوە و دواتریش خۆی ڕاگەیاند، کە پارتی داوایانلێکردە خۆی کاندید بکات و نەشیانتوانیوە دەریبچێنن.  بۆ کابینەکەی کازمی، ی.ن.ک سەرەڕای ئەو ناکۆکی و و گرفتانە نەیویست ببێتە هۆکاری دواخستن و پەکخستنی، هەرچەندە مەحاڵە عێراقی مۆزایک و ناهۆمۆجینی و پڕ پارادۆکس بە کازمی ڕێکبخرێتەوە، بەڵام ئەمەریکا هەوڵدەدات ئەم حکومەتە و داهاتووی عێراق لە هەژموونی ئێران کەمبکاتەوە و دوور نییە ململانێکانی واشنتۆن و تاران بچێتە قۆناغێکی دژوارترەوە، ئەوەشی کە پۆستی یەکێتی و سەرۆکۆمار هی ئەوە، لەم قۆناغەدا دەکرێت ڕۆڵی زیاتری هەبێت بە قازانجی یەکێتی و هەرێم و پارسەنگی هێزەکانیش وەکو بەردەوام ڕابگرێت.  (2) ئەنەکەسە و تەڤدەم  لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بە هەوڵی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی ی.ن.ک و نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم، پەیوەندییە پڕ کێشە و ئاڵۆزییەکانی (پەیەدە) یان (تەڤدەم) و (ئەنەکەسە) چوە قۆناغێکی ئاسایی و نۆڕماڵەوە، واشبڕیارە ڕێگا بە ئەنەکەسە بدرێ بگەڕێتەوە ڕۆژئاوا.  زووتر، (پەیەدە) ڕێگای نەدەدا بگەڕێتەوە، چونکە دەیزانی دوو ئیداریی و کێشە و گرفتی زۆری بۆ دروستدەکات، جیا لەوەی لە (2011) ئەنەکەسە دژی ئەزمونی ڕۆژئاوا بوە و بەشێکبوە لە ئەجێندای ئەنکەرە، بەمەش گەلی کوردی شەرمەزار کرد کە چەکدارەکانی لەگەڵ داعش و گروپە ئیسلامییەکانی سوریا نارد بۆ لیبیا بۆ پشتیوانی لە سەراج دژی حەفتەر، دوای دوو سەردانی وەفدی (ئەنەکەسە) بۆ ئەنکەرە و ڕازی نەبوون بەوەی ئەنەکەسە بگەڕێتەوە، ئەوە دەردەخات کە ئەم لایەنە لە ناوخۆ سەر بە پارتییە و لە دەرەوەش سەر بە ئەنکەرەیە، گەڕانەوەشیان بە هەر نرخێک نائارامییەکانی ڕۆژئاوا لە سایەی تورکیا زۆرتر دەکات.  هەرچەندە ڕۆژئاوا درێژکراوەی ململانێکانی (پارتی) و (پەکەکە)یە، بەڵام لە (2011) پارتی فشاری زۆری دروستکرد و سنورەکانی تەنی، بەڵام نەیتوانی پەکەکە و پەیەدە بێنێتە ژێر بار کە (ئەنەکەسە) قبوڵبکەن و ئێستاش ڕەنگە هەوڵەکانی نێچیرڤان بارزانی لەناو پارتی بێ گرفت نەبن، چونکە ئەنەکەسە هێندەی هەڵگری ئەجێندای دەرەکییە، هێندە لە خەمی پرسی کورد نییە لە ڕۆژئاوا.   (3) پێکهاتەکان کەوتنە ژێر پرسیار، جیا لە بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری  7 ئایاری ئەمساڵ، دیسان پەرلەمانی کوردستان توشی گرفتێکی تر هات، بە لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە سۆران عومەر و بەرپرسیارێتی ئەم ئەزمونە نادیموکراسیەش خرایەپاڵ (پێکهاتەکانی مەسیحی، کلدان، ئاشوری، ئەرمەن)، کە خاوەنی (11) کورسی پەرلەمانن و جیا لە نوێنەری بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری، هەموویان سەر بە پارتی دیموکراتی کوردستانن و وەکو ڕێواس فایەق دەڵێ "پەرلەمانتار هەیە لەناو ئەو پێکهاتانە، ئەندامی لقی پارتییە".  لە کاتێکدا نرخی کورسییەک بۆ پەرلەمانی کوردستان (21000) دەنگبوە، بە هەر (11) کورسییەکە (14000) دەنگیان هێناوە و بە قسەی پەرلەمانتاران لە ماوەی ئەو خولانەدا، نەک لەگەڵ هیچ پرۆژەیەکی یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ و یەکگرتوو نەبوون، بەڵکو دژیشی بوون، وەکو پەرلەمانتارێک دەڵێ پارتی (54) کورسی هەیە، نەک (45).  پاش 7 ئایار، دیسان پەرلەمان کەوتەوە بەر جیابوونەوەی دوو بەرە، بەرەی پارتی و کەمینەکان، بەرەی پێنج هێزی سیاسی کە داوای تعدیل و گۆڕینی یاسای پێکهاتەکان دەکات و ژمارەی کورسییەکانیان کەمدەکرێتەوە بۆ (3 – 5) کورسی و تائێستاش ی.ن.ک ئەو بۆچوونەی ڕەتکردۆتەوە کە یاری بە کارتی پێکهاتەکان بکرێت.  سەیرە پەرلەمانی عێراق، نزیکەی چل ملیۆن دانیشتوان و (329) کورسی تەنها (6) کورسی دراوە بە پێکهاتەکان، بەڵام لە کوردستان دوو هێز هەیە، ئەوەی تا ئێستا دەتوانێ نوێنەرایەتی ئەو پێکهاتانە بکات، یەکەم بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری و هەڵوێستەکانی یونادم یوسف کنایە و یەکەم حزبی ناو پێکهاتەکانە، کە لە شاخ بوە، بەڵام یەکێتی و پارتی غەدریان لێکردوە، کە دەبوو پێکهاتەی کلدۆ ئاشوری و سریان تەنها ئەم حزبە نوێنەرایەتی بکات لە حکومەت و داموودەزگاکانی ڕێزی ئەم خەبات و تێکۆشانەیان بگرتایە، دووهەم لایەن بەرەی تورکمانییە کە نوێنەرایەتی سیاسەتەکانی ئەنکەرە دەکات و دژی ئەزمونی کوردستانە، بۆیە ئەرکی یەکێتییە پشتیوانی بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری و خودی یوسف کنا بکات لە پای هەڵوێستەکانی و ئەو ڕابردوەی هەیەتی، لە پاش ئەو بارودۆخە یەکێتی بڕیاریداوە جارێ بەشداری کۆبوونەوەکانی پەرلەمان نەکات.  (4) دەباشان و سەری ڕەش هێشتا پارتی لای خۆیەوە لە میدیاکانی درێژە بە قۆناغی پۆست ڕێفراندۆم دەدات و نییەتی پاکی خۆی نیشاننەداوە، واشبڕیار بوو دوو حەوتوو لەوەو پێش هەردوو مەکتەبی سیاسی لە بارەگای یەکێتی لە هەولێر کۆببنەوە، لە دوایین خولەک پارتی پاشگەز بۆوە، یەکێتی نەچوە سەری ڕەش و ڕازیبوو لە بارەگای سەرۆکی هەرێم بە ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی، بەڵام پارتی ئەوەشی هەڵوەشاندەوە.  دیفاکتۆیەک لەناو یەکێتی دروستبوە، دوای کۆنگرەی چوار، دوو ڕێگای خستۆتە بەردەم پارتی، یان قبوڵکردنی ئەنجامەکانی کۆنگرە، یان مامەڵە نەکردنی، کە پێناچێت پارتی دووهەمیان بکات، یەکەمیانیشی بە ئاسانی بۆ هەزم ناکرێت، بەڵام دیاریشە کە وەکو پێشتر ناتوانێ مامەڵە بکات، هەرچی نێچیرڤانە دەیەوێت ئەو واقیعە قبوڵ بکات، بەڵام هەموو جار هەوڵەکانی و خەونەکانی پەکدەخرێت، کە یەکێتیش پێی ناخۆشە، خۆ بەپێی عورف و عادەتیش دەبوو پارتی بێت و پیرۆزبایی لە کۆنگرەی نوێی یەکێتی بکات و بێتە دەباشان، بەڵام ئەو گوتارە توندە، ڕووداوەکانی زینی وەرتێ، ئەجێندای 7 ئایار و ڕووداوی پاسەوانەکەی وەزیری دارایی پێشوو و پەیوەندییەکانی بەرەو ساردی و خراپتر برد. بۆیە خراپی باری دارایی هەرێم، ڤایرۆسی (کۆڤید – 19) و هەلومەرجی دژواری ناوچەکە، ڕووداوگەلێکن کە دەبێ هەردوولا لە بەرچاوی بگرن، بێگومان چارەسەری کێشەکان بە دونیابینی نوێ، دەتوانێ ئەڵتەرناتیڤی قەیرانەکان بێت.  (5) لامەرکەزی سلێمانی و مەرکەزییەتی هەولێر  پۆست کۆرۆنا و بۆچوونەکانی هەڤاڵ ئەبوبەکر پارێزگاری سلێمانی، ئەوەی دەرخست کە هەولێر مامەڵەی وەکو یەک لەگەڵ پارێزگاکان ناکات و داهاتەکانی سلێمانی بە قەدەر خۆیشی بۆ خەرج ناکرێت.  هەرچەندە لامەرکەزییەت مانای دوو ئیداریی نییە، بەڵام کۆتایهاتنیشە بە دەسەڵاتی ڕەهای ناوەند، ئەو ئەزمونانە بە تایبەتی لە وڵاتێکی وەکو ئیمارات کە بە حەوت میرنیشین دابەشبوە و زۆریش سەرکەتوو بوە، بەڵام ئەبوزەبی و دوبەی تەواو پێشکەوتووتر و گەشەکردوترن لە شارقە، عەجمان و رەئس خەیمە...  پڕسیار ئەوەیە، ئایا یەکێتی لەم پرسەدا سەرکەوتوو دەبێت لەگەڵ لایەنە هاوبەشەکانی و بێ گرفت ئەم پرسە تێدەپەڕێنێت و دەیکاتە ئەزمونێکی جیاواز و هاوشێوەی ئیمارات؟ ئەوەش گرنگە! (6) یەکێتی و کۆمەڵ ڕووداوگەلی جیاواز جیاوازی کوردستان، چەندین جار کۆمەڵ و یەکێتی لە یەک نزیک کردۆتەوە کە هاوڕابوون، بەڵام نەگەیشتوون بە ڕێککەوتنێکی سیاسی، کە گرنگە ئەم هەنگاوە هەڵگرن، کە پەیوەندییەکانی پاڤێڵ تاڵەبانی هاوسەرۆکی ی.ن.ک و عەلی باپیر ئەمیری کۆمەڵ زۆر یارمەتیدەر بوون بۆ ئەوەی ئەو ئەجێندایە پێشبخەن بەبێ ئەوەی لەسەر حسابی پارتیش بێت و ئەو پارادۆکسە ئیدۆلۆژییەی نێوانیشیان هیچ ڕێگر نییە لەم ڕێککەوتنە، چونکە خۆ نایانەوێت یەکبگرن، دیسان ئەمەش پێویستی بە تۆلێرانس و دەستپێشخەری یەکێتی هەیە.  (7) کشانەوە لە حکومەتی هاوبەش چەندین جار تیمی یەکێتی لە حکومەت، گلەیی و گرفتەکانی خۆیان بۆ سەرکردایەتی یەکێتی خستۆتەڕوو و تەنانەت بە پارتیشیان وتوە، بەڵام یەکێتی نەیویستوە دۆخەکە دژوارتر بکات و پرۆسەی سیاسی هەرێم بگاتە بن بەست، تیمی یەکێتی لە دوای کابینەی نۆ، ناڕەزایەتییەکانی زۆرتر بوو لە مامەڵەی ناتەندروست، کاڵبوونەوەی بەڕێوەبردنی هاوبەشی حوکمڕانی و دروستکردنی ئاریشە بۆ کاندید و پۆستەکانی، ئەوەشیان نەشاردۆتەوە لە کابینەی هەشتەم ئاسودەتر بوون و مامەڵەیەکی باشتر کراوە.  هێشتا یەکێتی نیگەرانە و نیگەرانییەکانیشی گەیشتۆتە لوتکە، بۆیە چاوەڕێی وەڵامی پۆزەتیڤی پارتییە، بەڵام ئەمجارە جیاواز لە جارەکانی پێشوو، کارتی کشانەوەی لە حکومەت لەسەر مێزی گفتوگۆکانە.  (8)  ناوچەی سەوز و نیلی  ڕێککەوتنی دەباشان کە بەر مەبنای قۆناغێکی نوێ بوو، دەکرا هەنگاوی جدیتری بۆ هەڵگیرایە و زۆنی نیلی سەوز، سەوزتر  بکرێتەوە، بەڵام هێشتاش بۆ ئەو کارە درەنگ نییە، چونکە فاکتەری زۆر هەن، کە ئەو خواستە بکاتە دیفاکتۆ، لە بابەتی پەرتبوونی هێزەکان، مێژووی هاوبەش، شکستی ئەو پلانەی کە داینابوو گۆڕان دەبێتە ئەڵتەرناتیڤی یەکێتی، پاشەکشەی کورسی و دەنگەکانی گۆڕان، ئینشیقاقی تازە لەناو بزوتنەوەکە و ئەگەری ئینشیقاقێکی تر، لە بەرامبەردا ئاڵوگۆڕەکانی ناو یەکێتی و نیەت پاکی نیشاندانی نوێ و بەهێزبوونی یەکێتی و مانەوە لەسەر پرەنسیپی کلتور و تۆلێرانسی هەڤاڵ مام جەلال و ڕێزگرتن لە کاک نەوشیروان مستەفای ئەندامی دەستەی دامەزرێنەر، دەتوانێ متمانەی نوێ دورستبکاتەوە، ئەمکارە ئاسان نییە، بەڵام دەتوانێ کۆی پرۆسەی سیاسی و هاوسەنگی هێز بە ئاڕاستەی پۆزەتیڤبوون بەرێت. 

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج یه‌كێك له‌و دروشمانه‌ی كه‌ هه‌میشه‌ له‌ سه‌ر زمانت بوو له‌ ناو خه‌ڵكیشدا ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی گه‌وره‌ی هه‌بوو " كردار شه‌رته‌" بوو، دڵنیام ئاگاداری دۆخی خه‌ڵكیت و كه‌سیش نیه‌ ئه‌وه‌ت لێبشارێته‌وه‌ كه‌ له‌ ناو وڵاتا چی ڕووئه‌دات ، وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌ن له‌ خه‌ڵكی تری ده‌شارنه‌وه‌ ، له‌ دوای نه‌مانی كاره‌كته‌ره‌كانی پێشتری ئێره‌ هه‌ریه‌ك له‌ تاڵه‌بانی و نه‌وشیروان مسته‌فا ، ئێستا تۆ له‌ لوتكه‌ی ده‌سه‌ڵاتی عیراقدای ، سه‌رۆك كۆماری عیراق و هه‌رێمی كوردستانیشی ، ئه‌و هه‌رێمه‌ی به‌ ناجۆری و نه‌زانی سه‌ركرده‌كانی ، به‌ هه‌ڕاجكردنی نه‌وت و گه‌نده‌ڵی خه‌ریكه‌ وێران ده‌بێت و نزیكه‌ی زیاتر له‌ 5 ملیۆن كه‌سی كۆماره‌كه‌ت به‌ ده‌ست ده‌سته‌ بژێرێكی خراپه‌وه‌ زه‌لیل و به‌د به‌خت كراون ، بۆ ئێستا كرداری تۆ شه‌رته‌،بیرمه‌ پێت وتم موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدو ئه‌نفالیش ده‌خه‌ینه‌ سه‌ر به‌غدا ، ئێستا نه‌ك موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدو ئه‌نفال ته‌نانه‌ت كاتی ئه‌وه‌یه‌ موچه‌ی مامۆستاو فه‌رمانبه‌رو خانه‌نشینی هه‌قیقیش بخرێته‌ سه‌ر به‌غدا بۆ ئه‌وه‌ی لانی كه‌م شه‌ق نه‌خۆن و به‌ زۆر نه‌برێن بۆ زیندان . ئه‌مڕۆ له‌ كۆماره‌كه‌ی تۆدا زیاتر له‌ 100 كه‌س ره‌شبگیر كرا ، بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وێرن داوای مافی خۆیان بكه‌ن ، لیژنه‌ ئه‌منیه‌كه‌ی دهۆكیش هه‌ڕه‌شه‌ی تر ده‌كات ، ره‌نگه‌ سبه‌ی له‌ زۆر شوێنی دیكه‌ش خۆ پیشاندان بكرێت و سه‌رده‌می شه‌قیش سه‌ر هه‌ڵبداته‌وه‌ ، ته‌نیا ئومێدی خه‌ڵك ئه‌وه‌یه‌ كه‌ دوا هاواریان بۆ تۆ بێنن ، وه‌ك چۆن سه‌رده‌می خۆی خه‌ڵك ده‌یانگوت "واموعته‌سه‌ما " نامه‌ی چوار ئافره‌تی شاره‌ حه‌یاته‌كه‌ی تۆم لایه‌ له‌ مۆبایله‌كه‌ما كه‌ نانی جه‌ژنیان نیه‌و من داوام له‌ خوشكێكی تاراوگه‌ كرد شتێ‌ پاره‌ بنێرێت تا لانی كه‌م جه‌ژن بكه‌ن . من له‌ رووی رادیتنه‌وه‌ ئه‌م وتاره‌ بۆ ئێوه‌ ده‌نێرم و بڵاویشی ده‌كه‌مه‌وه‌ ، وه‌ك خۆم هیچ ئومێدێكم به‌م دۆزه‌خه‌ نه‌ماوه‌و تۆش ئاگاداری كه‌ ده‌ساڵه‌ له‌ خۆڕا فه‌سلیان كردوم و نامگێڕنه‌وه‌ سه‌ر كاره‌كه‌م ، ره‌نگه‌ تۆش نه‌بوویتایه‌ ئێستا ده‌مێك بوو له‌ ئیجه‌ م دابوو جا ده‌په‌ڕیمه‌وه‌ یان خانه‌واده‌ ده‌بوینه‌ خۆراكی ماسیه‌كان ئه‌وه‌یان شتێكی تره‌ خۆزگا چووبام و به‌قسه‌ی تۆم نه‌كردایه‌و پشتم له‌ دایكم و نیشتمان بكردایه‌ . من به‌ قسه‌م كردی ، تۆش به‌ قسه‌م بكه‌و خه‌مێكی ئه‌و خه‌ڵكه‌ بخۆ ، ئه‌و خه‌ڵكه‌ی ناچارن دوای كۆرۆنا بیر له‌ سه‌ر هه‌ڵگرتنێكی تر بكه‌نه‌وه‌ .

ئەنوەر كەریم    دیلۆییت و ئێرنست ئەند یەنگ ڕاسپێراون بۆ  ووردبینکردن لە داهاتی نەوت و گازی کوردستان و  بەرهەمهێنان و بەکاربردن، بەڵام وەک پێویست بەم بەرپرسیار انە هەڵنەستاون .   پێویستە دیلۆیت مانگانە راپۆرتی نەوت و  غازی کوردستان بڵاوبکاتەوە ئەگەر مانگانە نەبوو ئەوا دەبێت وەرزانە ئەم راپۆرتانە بڵاو بکرێتەوە تا خەڵكی کوردستان بزانن ئەم کەرتە گرنگە چۆن بەڕێوەدەبرێت، کە گوزارانی خەڵکی کوردستان وابەستە کراوە پێوەی . بەڵام دیلۆیت  ڕاپۆرتی ساڵی 2019  لە مانگی مایسدا بڵاوکردەوە ئەمەش دواکەوتنێکی گەورەیە.   سەرنجەکان لەسەر ئەم ڕاپۆرتە ئەمانەی خوارەوەن . 1-  بەرهەمی نەوتی کوردستان لەساڵی ڕابردوودا زیادیکردوە، بەتایبەتی لەوەرزی چوارهەمدا ڕۆژانە (490) هەزار بەرمیلی بەرهەمهێناوە. 2-  نەوتی کوردستان بە 11.60 دۆلار کەمتر فرۆشراوە لە بازارەکانی جیهاندا، چونکە تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت  بۆ ساڵی 2019  نرخەکەی  64.36 دۆلار بووە، بەڵام نەوتی هەرێم بە 52.76 دۆلار فرۆشراوە لە بازاراکانی جیهاندا . 3-  بڕی 4.30 دۆلار دراوە بە هەقدەستی گواستنەوەی یەک بەرمیل  نەوتی کوردستان بەناو بۆری کوردستاندا  کە خاوەنەکەی  ڕۆزنەفتی ڕووسیە، پشکی لە 60%  بۆریەکەی هەیە، هەقدەستەکەی دەکاتە 2.58 دۆلار، لە 40% کۆمپانیای کار گروپ کە پشکەکەی دەکاتە 1.72 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیک، ئەوەی جێگای سەرنجیکی زۆرە  بۆری نەوتی کوردستان – جیهان درێژیەکەی 970 کم وە بەشی تورکیا  640 کم، بەشە زۆرەکەی دەکەوێتە ناو تورکیاوە، بەڵام تاریفەی بۆری ناوکوردستان زیاترە.   هەرچەندە بەشی کوردستان  گۆڕانکاری بەسەردا هاتوە بەرامبەر بۆریە کۆنەکە، بەڵام پێویستە بڕی تاریف بەرامبەر بە بڕی هەناردە جیاواز بێت، بۆیە ئەم بڕە پارە هێجگار زۆرە، بۆ بۆریەک بۆ بڕی ئەوەندە هەناردە. ئەمەش وادەریدەخات کە پڕۆژەی بۆریەکەی کوردستان بۆ  ڕۆزنەفت و کارگروپ  پڕۆژەیەکی زۆر بەقازانجە . 4- بڕی 3.40 دۆلار دراوە بە هەقدەستی  تێچووی گواستنەوەی یەک بەرمیل نەوت بەخاکی تورکیادا ئەم بڕەش دیارە گۆڕانکاری بەسەردا نایەت، چونکە دوای ڕێفۆراندەمەکە و لەدەستدانی کەرکوک  کە بەرهەمی نەوتی کوردستان  زۆر کەمبوە، بەڵام هەمان بڕە پارە دراوە بەگواستنەوەی  کۆمپانیای تورکی TEC وە پێویستە بڕی نرخ لەسەر بڕی هەناردە دیاریبکرێت. 5-  بڕی 325 ملیۆن دۆلار دراوە بەلایەنی سێیەم لە بڕی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەمەش کۆمپانیاکانی سیکوریتەیە کە ئەم بڕە بەهەدەردانێکی زۆر گەورەیە وا پێویست دەکات لیواکانی نەوت و گاز  پاراستنی ئەم کێڵگە نەوتیانە بگرنە ئەستۆ، چونکە کێڵگە نەوتیەکانی کوردستان ئەوەندە زۆرنین، یان لە موزایەدەیەکی ئاشکرادا ئەم تەندەرانە بەڕیوەببرێت، چونکە ئەم کۆمپانیا سیکوریتیانە سەر بەحیزبەکانن، وە کۆمپانیای تر هەن زۆر بەهەرزانتر ئەم کارەدەکەن بەمەش زیانی گەورە لە خەڵکی کوردستان دەکەوێت  و داهاتێکی زۆر دەچێتە گیرفانی حزبەوە.  6- بڕی 180 ملیۆن دۆلار دراوە بە  ڕسوماتی پاڵاوگەکان، دیلۆییت دەبێت شەفاف بێت بۆ ئەوەی خەڵک بزانێت  هەقدەستی یەک بەرمیل بۆ پاڵاوتن چەندە، چونکە  پاڵاوگەکانی کوردستان  سەر بە حیزبەکانن، ئەمەش لە گەڵ یاساکانی EITI دا یەک ناگرێتەوە. 7- بڕی 300 ملیۆن دۆلار دراوەتەوە بە قەرزاکانی کۆمپانیاکانی (TEC) وە لەگەڵ (TPCI )، هەموو وەرزێک پارە دەدرێتەوە بەناوی قەرزەوە بەم کۆمپانیانە بە بێ ئەوەی دیلۆیت ئاماژەی پێبدا کە بڕی ئەم قەرزانە چەندە،چەندی ماوە لەسەر خەڵکی کوردستان، ئەمەش لە گەڵ یاساكانی Extractive Industrial Transparency Initiative  یەکناگرێتەوە . 8- بڕی 0.25 دۆلارێک دەدرێت وەک سوود بۆ کڕیارانی  نەوتی هەرێم  ئەوانەی کە لە پێشەوە پارەدەدەن . 9- پشكی کۆمپانیا  بەرهەمهێنەرەکانی نەوتی  هەرێم بەپێی بەرزو نزمی نرخ دەگۆڕێت، بەڵام دیلۆیت  هەموو جارێک بڕە پارەکە بەیەکەوە ئاماژە پێدەدات بەمەش ناتوانرێت شەفافیەت بەرجەستە بکرێت، هەرچەندە هەندێ کۆمپانیا لە هەرێم ڕاپۆرتی خۆیان بڵاو دەکەنەوە  بەڵام بەشێکیان بڵاویناکەنەوە . 10- بۆ ئەوەی شەفافیەتی تەواو هەبێت  لە لایەن دیلۆیتەوە پێویستە ناوی کۆمپانیاکانی کڕیارانی نەوتی هەرێمی کوردستان بڵاو بکرێتەوە، تا خەڵکی کوردستان هەموو راستیەکان بزانن، بەس تائیستا دیلۆییت دوای چەندین ڕاپۆرت کە بڵاویکردۆتەوە نەیتوانیوە یاساکانی EITI  بپارێزێت. 11-  دیلۆییت  تائیستا  راپۆرتەکانی ساڵی 2016  بڵاونەکردۆتەوە ،کە بڕیارە ئەو ڕاپۆرتانە بڵاوبکاتەوە، ئەمەش یەکێکە لە ڕێککەوتنەکانی لە گەڵ حکومەتی هەرێم .

پەیكار عوسمان  - ئەوەی کە هەم پارتی و هەم نەیارانیشی، پێیانوابوو خەڵكی ئەو لایە، هەر لە شەریکەوە وایەری ناڕەزاییان تێدانیەو بەشەری ئاسایی نین و لە جنسی مەڕوماڵاتن،، ئەمە وەهمێکی دوولایەنەی قێزەونەو دهۆك بە هەردولای وت، سەرتان دای لە بەرد. - ئەوەی کە من، هەر لەبەرئەوەی خەڵکی سلێمانیم، ئازاو هۆشیاربم و ئەویش هەر لەبەرئەوەی خەڵکی هەولێرو دهۆكە، گەمژەو ترسنۆکبێ. ئەمەش وەهمێکی تری قێزەونەو دهۆك ئەویشی هەڵوەشاندەوەو ڕێك لەوکاتەدا کە "ئێمەی هۆشیاری ئازا" مەستی هاشوهوشی کوڕی تاڵەبانی و شیخ جەنگین، یان خەریکی تەوافی گۆڕی مام و کاکە نەوەین، ئا لەو کاتەدا "ئەوانی گەمژەی ترسنۆك" بەگژ ماڵی مەلادا چوونەوە! - ئەوەی کە مێگەلیی پارتی و بنەماڵەی بەرزانی بە عەیبەو کۆیلەیی بزانیت، بەڵام لەولاوە مێگەلیی حیزب و بنەماڵەی ترت لا ئاسایی و ئازادی بێت. ئەمەش یەعێکی تری سیاسەتی ئێمەیەو ئازادی هەر ئەوەیە کە کۆیلەیی نیە. کە کۆیلەییبوو ئیتر هی هەرشتێكبێ هەر کۆیلەییەو فەرقی نیە. ئازادیی ئەوەنیە تۆ بەچی کۆیلەیت، ئەوەیە کە بە هیچ کۆیلە نەبیت. - ئەوەی کە شارێك عاقڵبێ و شارێك کەر، ناوچەیەك ئازابێ و ناوچەیەك ترسنۆك، دەڤەرێك باشبێ و دەڤەرێك خراپ.. ئەمە وەهم و یەع و هێڵنجە، چونکە ئازایی و هۆشیاری و باشی و خراپیی و ئەم شتانە سیفەتی کەسن، نەك سیفەتی شارو ناوچەو دارو بەرد. هەڵوێست و تایبەتمەندین لەناو ئینساندا، نەك لە شتەکانی دەرەوەدا. - هەیە هەر لەبەرئەوەی لە فڵان بنەماڵەیە خۆی پێ سەردارە. هەیە هەر لەبەرئەوەی لە فڵان شارە خۆی پێ عاقڵە. هەیە هەر لەبەرئەوەی دیندارە خۆی پێ وەکیلی خوایە. هەیە هەر لەبەرئەوەی مولحیدە خۆی پێ وەکیلی زانستە. هەیە هەر لەبەرئەوەی جنێو بە کوردایەتی ئەدا خۆی لا عەلامەی فکرە. هەشە هەر لەبەرئەوەی هوتافی کوردایەتی ئەدا، خۆی پێ پاڵەوانی نەتەوەیە. هەیە هەر لەبەرئەوەی لە هەوێکەی نوسراوە مسلم، خۆی پێ باشترە لە کەسێك کە ئەوە لە هەوێکەی نەنوسراوە. هەیە هەر لەبەر ئەوەی موعارەزەیە ئیتر خۆی پێ مەعسومە. هەیە هەر لەبەرئەوەی موحاجەبەیە، خۆی لا بەئەخلاق و ئەویتری لا بەرەڵایە. هەشە هەر لەبەرئەوەی سفورە، خۆی پێ پێشکەوتووەو موحاجەبەکەی لا دواکەوتووە. هەیە هەر لەبەرئەوەی نەفرەت لە سەرمایەداریی ئەکا، ئیتر پێیوایە ئەو شۆڕشگێڕەو ئەوانیتر جاشی سیستەمن.. هەیە بە پارەو هەیە بە شەهادەو هەشە هەر لەبەرئەوەی ئەخوێنێتەوە خۆی پێ هۆشیارو جیایە، لەکاتێکا هۆشیاریی هەر ئەوەیە کە ئەو جیاکارییە نەکەیت! - ئەمەوێ بڵێم حیزب و دین و ئایدۆلۆژیاو شارو جلوبەرگ.. شتانێکی دەرەوەی تۆن، هیچ شتێکی دەرەوەی تۆش فەزڵ و فەزیلەت نیەو شتەکانی دەرەوە، تەنیا کەرەستەی جیاکاری و شەڕە لەگەڵ ئەو. لەکاتێکا فەزیلەت ناوەکییەو ئەوەیە کە شەڕی لەگەڵ خۆت پێئەکەیت! (ان اکرمکم عند اللە اتقاکم)

د. هەردی مەهدی  چەکەکەت دانێ و ڕووی کوتەک و کەلەپچەکەت وەرگێڕە بۆ بەرپرسە دز و کەمتەرخەمە بێباکەکان، حکومەت لە بری پەلاماری خەڵک دەبێت هەڵکوتێتە سەر دز و کۆمپانیا حزبییەکان، ئەوەی پێگەی ئەم کابینەیەدەڕووشێنێت ئەوەی هەڕەشەی ڕاستەقینەیە لەسەر حکومەت، حزبەکانن نەک هاوڵاتی، ڕەفیق حزبیەکانتان بگرن و گیرفانەکانیان بۆ خەڵک هەڵڕێژن، هیچ ڕێگایەکی تر نییە گوێگرتن و چارەسەری کێشەی خەڵک نەبێت، ڕێگای تۆمەتسازی و ئەمنی و سەرکووت شتێک لە دۆخەکە ناگۆڕێت توڕەترکردنی وەڵاتییان نەبێت، درزەکە خۆی گەورەیە و مەزنی مەکەن. حکومەت لە مۆزەفی حزب و کۆمپانیاکانی دەربهێنن خەڵک نەک خۆپیشاندانی دژ، متمانەت دەداتەوە. میللەتێک لە 2014ەوە سەبری ئەیوبی لێگرتوون تا بە خۆتاندا بچنەوە، ڕێگای کوتەک و پاڕانەوە لە بەغدا و قبوڵکردنی ئیهانە نەک دادی حکومەت و نە ئۆقرەیی بە خەڵک دەدات، خەڵک باجی بەڕێوەبردنی خراپی ئابووریی و گیرفانەقوڵە گەندەڵەکانی حزب دەدات، کونی نەزیفەکە ئەمەیە، ئیتر بەسە. گوێ بۆ خەڵک و داواکان شل بکە و دەستی کوتەکت بکێشە بەسەری چەتەکاندا، بەوە دەڵێن "بەدەستهێنانەوەی متمانە".

عەبدولرەزاق شەریف نەوشیروان مستەفا وەهم یان هەقیقەت... لەشەڕە دەنوک دەرچو بو بە شەری برا کوژی لافاوی خوێن هەستاوە کەس نیە بۆ ناوبژی فەیلەسوفی نەخشەکێش هەروەکو گۆڵە بارگیر وەکو ئاگری بنکا لە خەڵک ئەسوێ شیروتیر ئەلێ مادام من نابم بە سەرۆک و بە گەورە  با دنیا بسوتێ و با تیکبچێ ئەم دەورە دەرکەوت هەموی بۆچی بو، ئەم هەمو پێچ و دەورە لێدەن  لە حەوشی گەورە یاپراخەو دوگی چەورە  ئاخ ئیستا ! بێکەس  بە سەر بژیایە لە جێی  بیست و حەوتساڵە ئاخۆ چی بوتایە یاخود پیرەمێرد ! سەرێ لەگۆڕ دەربێنێ  ئەوەی کە ناکەس بەچە لەم خاکەدا ئەیچێنێ چۆنی بەراورد ئەکرد لەگەڵ  جاری جارانا لەگەڵ هەمان وەفدەکەی جارانی کوردستانا ئەم شیعرە لە سالی (  ٦۹  ) و لە سەروەختی برەوی گۆڤاری ( رزگاری ) دا، "محەمەد رەسول هاوار" لە رۆژنامەی برایی و بە تەنها تایتلی پیتی  ( هێ ) بۆ نەوشیروان مستەفا و هاوڕێکانی نوسیوەو بڵاوی کردۆتەوە . سێ شت پێویستی  بە رونکردنەوەیە:   یەکەم ـ گۆڤاری ڕزگاری لە حەوشی گەورەی شاری سلیمانی بە نهێنی دەردەچو. دژی حوکمی بنەماڵەیی بارزانی و تەوریسی سیاسی ، ئاراستە بو . دوەم ـ کاک نەوشیروان خاوەنی ئیمتیاز و لە راستیشدا، زیاتر لە نیوەی ناوەرۆکی هەمو ژمارەکانی گۆڤارەکەی ئەنوسی، لەبەر پابەند بونی بە یاسا بەرکارەکانی ئەوسای عێراقەوە (دەبوایە سەرنوسەر هەلگری بروانامەی حقوق بیت ) ،  شازاد سائیب وەک سەرنوسەر ناوی خرابوە سەر گۆڤارەکە . سێیەم ـ نیوەدێڕی ( لێدەن لە حەوشی گەورە یاپراخ و دوگی چەورە ) لە سلێمانی و دەوروبەری دوای ئەم شیعرە  بو بە میسال و پەند ، تا ئێستاش خەڵکانێک بۆ کارێک  پارەی موفتی تیا بێت، بەکاری ئەهێنن. ساڵان  ڕۆیشت و کاک نەوشیروان بو بە سەرکردەی بێ ڕکابەری بزوتنەوەی کوردایەتی و لەسەر دەستی ئەو، چەند گۆرانکاریەکی گەورە لە کۆمەڵی کوردەواریدا ڕویدا (سەرهەلدانەوەی شۆرشی نوێ،  راپەرینی بەهاری (۹۱ )، پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، نوسینەوەی دەستوری عیراق، هەوڵەکانی بۆ چاکسازی و پێکهێنانی بزوتنەوەی گۆڕان وەک ئۆپۆزسیۆنیکی کاراو، کۆڵەکەیەکی بە دامەزراوەیی و بە دیموکراسیکردنی حوکومرانی هەرێمی کوردستان ).  هەمو ئەو تایبەتمەندیانەش کە لە کەسایەتی و ژیان و میژویدا هەبو وایکرد دوای مردنی هی ئەوەبێت کورد وەک سەروەتێک و سومبولێکی نەتەوەیی لە ناوخۆو دنیای دەرەوەدا، فەخروشانازی پێوە بکات . ئێمەومانانیش کە ساڵانێکی زۆر لە ژێر فەرمانی ئەودا، هاوسەنگەر و پیشمەرگە بوین ڕوسوری دنیا و قیامەت بین . ماوەیەکە و پرسیاری جدی لەو ڕابردوە، بوە بە قسە و باس، دەڵێن ئایا ناکەس بەچەکان لە دوای خۆی، لەم خاکەدا چاندویانە !؟ یان هەمو پێچ و دەورەکە بۆ دوگە چەورەکە بو !؟ وەک شاعیر پێش پەنجا ساڵ وتویەتی .  وەڵامی ئەم پرسیارە وانەیەکی مێژوییە بۆ نەوەکانی داهاتو، کۆی روداوەکانی شۆڕشی نوێ بەسەرکەوتن و شکستەکانیەوە، بە غەدرو تاوانەکانیەوە، دەخاتەوە سەر کەڵکەڵەی بیر و ئەندێشەو بیرکردنەوە. رەنگە هەندێ کەس کە تیایدا نەژیابێت، مردنی کاک نەوشیروان وەک  روداوی مردنی هەر کەس و سەرکردەیەک وەربگرێت، بەڵام لە راستیدا، لە مێژوی کوردا، نەکەس لەو چوە و نە هیچ سەرکردەیەک وەک ئەو  و بزاڤەکەی دەورو کاریگەرییان لەسەر دەستکەوتەکانی کورد لە لایەک و نەهامەتی و ماڵوێرانی و کارەساتەکانی، لە لایەکیتر هەبوە.  ئاخر کە مام جەلال کوشتاری سەرەتای شۆرش و هەندێ لە تێکۆشەرەکانی ناو شاری سلێمانی و کارەساتی هەڵەبجەو ئەنفال ئەخاتە ئەستۆی کاک نەوشیروان، دیوێکی هەقیقەتەکەیەو بۆ مەبەستی خۆی بەکاریهێنا، دیوەکەی تری ئەوەیە کە رێبەرایەتی شۆڕشەکە، دەیان هەزار گەنجی ئەم کوردستانەی بە شەوقەوە، بە سەروەت و سامانی خۆیان و خێزان و خوێنیانەوە خەڵاتی ئەو روداوانە کردوە، بە مانایەکیتر پێشکەشی پێگەی خۆیان و شۆڕشەکە کردوە.  سیحر و نرخی ئەو بەخشینە،  پێش مەسەلەی کورد و خەباتەکەی، ئەو متمانەیە بوە کە بە رێبەرەکەیان هەیانبوە. چونکە ئاشکرایە کە ئەو لەشکری گەنجانە، وەک سەرباز خۆیان و خاووخێزانیان، بە داروبەردی نیشتیماندا ئەدران، لە ڕۆژێکدا، دەیان تەرمی لاوانی کۆمەڵە، بۆ شار دەهاتەوە، بە باش یان خراپ فەرمانی ئەویان جێبەجێ دەکرد.  ئەوەی کاک نەوشیروانیشی کردبو بە سەرکردەیان، کتێب و نوسین و خوێندەواریەکەی نەبو، بەڵکو متمانە بەو دەست و داوێن پاکی و دڵسۆزیە بو کە بۆکورد و کوردایەتی هەیبو، زۆر جار ئەویش لەسەر پارەیەکی کەم، یا مومتەلەکاتێکی شۆڕش کە پێشمەرگە خراپ دەستی بۆ ببردایە، تەنانەت ئەگەر کەسێک بۆ ئایندەی مناڵەکانیشی بە ناچاری یان نەزانی مشوری تفەنگێ یا بڕێک پارەی بخواردایە، لەلایەن ئەوەوە توشی سزای کوشتن و گرتن یان ناچار بە تەسلیمبونەوە دەکرا ( هاوڕێکانی شۆڕش دەیان نمونەو بەڵگەیان لەوبارەیەوە لەلایە ).  لە زۆر قۆناغی شۆڕشیشدا ، لە سەدان ڕێگەوە پارەی ڕێکخستنەکانی شارو ئەوەی خۆی ناوی نابو ( سێ سینەکە ) سواڵ و سەرانە و سەدەقەی بۆ دەهات و هەر خۆیشی دەسەڵاتی خەرجی هەبوە،  دەیان جار بە نوسین و گوتاری کۆبونەوەکانی ئاماژەی بەوە داوە کە ( شێرە ژن و پیاوەکانی بە پارەو پۆست تاقیکردۆتەوە ). تەنانەت هۆکاری دڕدۆنگی وکێشەی نێوان خۆی و مام جەلالی لە سەرەتاوە دەگەڕاندەوە بۆ ئەوەی کە مام جەلال لە دوای ڕاپەڕینەوە گرنگی بە کۆکردنەوەی پارە داوە .  دوای مردن، کە وەرەسەی مادی و مەعنەوی ئەو، دەکەوێتە  دەست کوڕەکانی و سەرکردایەتی ئەو بزوتنەوەیەی کە  دوا وێستگەی ژیانی سیاسی خۆی بو، ئەوانیش بەئاشکرا لە کۆبونەوەی رەسمی جڤاتەکەیداو لە زمانی ڕێکخەری گشتی نوێ وە، دەڵێن :   "هەرچی کراوە لە گواستنەوەی موڵکوماڵی گۆڕان بۆ سەر کوڕەکانی بە گردەکەو بینای حکومی چاودێری داراییشەوە خۆی پێش مردنی کردویەتی، ئیمە نە ئاگامان لێی بوە، نە پرسیاریشمان لێی کردوە ".  ئەم قسەیە لە چوارچێوەی وتارێکیداو لە کۆبونەوەی جڤاتدا، دوای بڵاوبونەوەی بەڵگەی گواستنەوەی خاوەندارێتی مومتەلەکاتەکانی گۆڕان بو بۆ سەر کوڕەکانی، سەید عومەر کردى.  هەر لەوێدا هەردو مامۆستا ( جەمال و جەلال ) پشتیوانی قسەکانی سەیدەکەیانیان کرد و منیش بەتوندی بەرپەرچمدانەوە و وتم :  _  مەسولیەتی مێژویی لەسەر شانی  ئەم جڤاتەیە، ئەتوانن کاک نەوشیروان وەک رەمزی گەلی کورد لە مێژودا بناسێنێت. یان وەک وەک بازرگان و ئەندامی ژوری بازرگانی تەعریفی بکەن . ئەگەر هەڵەیەکیش خۆی کردبێتی لە ئاویلکەدا (کە چەند مانگێ پێش مردنى جگە لە کورەکانی و بەرەزامەندی ئەوان نەبوایە کەس بۆی نەبو نە پەیوەندی نە سەردانی بکات ) ئەرکی ئەم جڤاتەیە ئەو هەڵەیە ڕاست بکاتەوە . من ئەم قسەیەم کردو بە فەرمانی سکرتێری جڤات لە کۆبونەوەکە کرامە دەرەوە.  لێرە بەدواوە ، ئیتر  دەسەڵاتی مەعنەوی و مادی بزوتنەوەکە دەچێتە لای کوڕەکان و وەک گرێبەستێکی بازرگانی، کۆمپانیایەک لە کادر و هاوڕێکانی پێکەوە هاوار دەکەن ( ئەو موڵک و ماڵانە هی خودی نەوشیروان مستەفا بوەو قانون داویەتی بە مناڵەکانی)، بێ ئاگا لەوەی میللەتێک نیو سەدە خوێن و فرمێسکی بۆ ڕشتوەو مافی خاوەندارێتی مادی و مەعنەوی یان بەسەریەوە هەیە، ئەو کۆمپانیایە ئامادە نین بە قسەیەکیش بڵێن ( کاک نەوشیروان خاوەنی پارەو موڵک و ماڵ نەبوەو ئەوەی جێماوە هی میللەت و هی حیزبەکەیە ) ، یەعنی ئەوان خۆیان و خوێندەوار و مامۆستاکانی زانکۆیان نازانن هیچ سەرکردەیەکی دنیا بە کوردەکانیشەوە زاتی ئەوەیان نەکردوە تاپۆی ئاپارتمانێکی حکومی بخەنە سەر نەوەکانیان.  دوای سێ ساڵ و باشترین و جوانترین وەفا لە ساڵیادی کاک نەوشیرواندا، وەڵامی ئەم پرسیارەیە : ئایا  محەمەد ڕەسول هاوار ڕاستیکرد، پێش پەنجا ساڵ وتی ئەم هەمو پێچ و دەورە بۆدوگە چەورەکەیە !؟ یان کوڕەکانی و هاوڕێکانی خیانەتیان لێکرد !؟.  وەڵامی سێیەم نیە، هەرکام لەم دوو وەڵامە بێت، ئەمڕۆ یان سبەی خاوەن مافەکانی ئەو نیو سەدە خوێنە، بە هەر ڕێگەیەک بێت لە سەنگی مەحەکی ئەیەن و ویژدان و دادگای مێژو، لەجیاتی ئێمەو ئەوانیش وەڵام ئەداتەوە .  

ئاسۆ حاجی لە دروشم و لێدوانی میدیایی هەرچی لە بارەی پرسی لامەرکەزیەت بگۆترێ ناتوانێ ئەو راستیە بشارێتەوە کە: -  یەکێتی بۆ هەتاهەتایە دەیەوێ سلێمانی بەبارمەتە بگرێ و وەک کارتێکی سیاسی بۆ فشار کردن بەکاری بهێنێت. - یەکێتی دەنگدەر و لایەنگرانی خۆی لە هەولێر و دهۆک وەک نەبوو حیساب دەکا. باسکردنی لامەرکەزیەتی ئەوجارە خاڵێکی دیکەی بۆ ئەو دوو خاڵەی سەرەوە زیاد کردوە ئەویش خواستێکی تاکە کەسی لە پشتەوەیە و لاهور جەنگی دەیەوێ لەو رێگەیەوە ئەگەر لامەرکەزیەتەکە سەربگرێ و سەرنەگرێ بە ئامانجەکە شاراوەکەی بگات: - وەک حاکمێکی عەسکەری لەو دەڤەرە خۆی بناسێنێ. -  لەسەرەوەی دامەزراوە یاساییەکانی حکومەت بزاڤ بکا و بڕیار بدا. - حیزبەکانی ئەو دەڤەرە وەک پاشکۆیەکی دانەبڕاوی یەکێتی لێبکات لە رێگای کڕینی سەرکردەکانیان و نووسەر و میدیاکارەکانیان. - وەک خاڵی بەهێز و سەرنج راکێش بێت بۆ ئەو لایەنە دەرەکیانەی ئامانجیان بێهێزکردنی قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستانە تا زیاتر پاڵپشتی بکەن. پرسی لامەرکەزیەت بە دڵنیایەوە لەلای لاهور جەنگی لە پلەی دووەم دێت و زیاتر وەک ئەلتەرناتیڤی پلانی یەکەمیەتی کە بۆ هەوڵ دەدات ئەویش ساغ کردنەوەی خۆی وەک سەرۆکی بێ رکابەری یەکێتی و ساغ کردنەوەی یەکێتیە لەسەر خۆی کە ئێستا هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن کە لە وەدیهێنانی ئەو ئامانجەی دوور نیە بە تایبەتیش کە توانیویەتی بە تەواوی هاوسەرۆکەکەی کە کوڕی مام جەلالە بە گوێرەی بەرژەوەندی خۆی بڕیار دەدا و کار بۆ بەهێزکردنی خۆی دەکا. بەکارهێنانی پرسی موچە و ئەو کێشە داراییەی بەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستانی گرتووە کارتێکی دیکەی لاهور جەنگیە کە بۆ ئامانجەکەی خۆی بەکاری دەهێنێ ئەویش ناچارکردنی پارتیە کە لەگەڵ ئەو دابنیشن و حیسابی سەرۆک و بڕیاردەری یەکێتی بۆ بکەن نەک لەگەڵ بافێل تالەبانی کوڕە گەورەی مام جەلال دابنیشن،بۆیەشە لە پرسی بودجە بە دوو ئاراستە کار دەکات: - لە بەغدا لە رێگای ژمارەیەک پەڕلەمانتارا کە سەر حیزبی خۆراوجۆرن بەڵام بۆ ئەو کار دەکەن هەموو کارێک دەکەن ق بە هەموو توانا هەوڵ دەدەن کێشەی نؽوان هەولێر و بەغدا قوڵتر بکەنەوە و تا بتوانن رێگری بکەن لە ناردنی بەشە پارەی هەرێمی کوردستان تا حکومەتی هەرێم نەتوانێ موچە بدا. - لە کوردستان لە رێگەی رێکخراوەکانی حیزبەکەی و میدیاکانی خۆی موخاتەبەی عاتیفەی خەڵک دەکەن و هانیان دەدەن بۆ خۆنیشاندان.

کاروان عەلی شامار لەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمەکەی ھەرێمی کوردستانەوە، بارودۆخی ناوچە دابرێنراوەکان بە ئاقارێکی مەترسیداردا تێپەردەبێ و بەتایبەتیش شاری خانەقین. گەر یەکێتی نیشتیمان کوردستان پلانێکی خێراو ئانی نەبێ بۆ روبەروبونەوەی ئەو پەلامارە تیرۆرستیانەی کە لەلایەن عەرەبە شۆفێنیەکانەوە دەکرێتە سەر فیگەرو کەسایەتیە کوردەکان و ھەروەھا سنورێک بۆ راگواستن و وەدەرنانی ماڵ و خێزانە کوردەکانی سنوری خانەقین دانەرێ ئەوا دور نییە جارێکی تر ھاوشێوەی رژێمی بەعس خەڵکی رەسەنی شارەکە دوچاری نەھامەتی و تەعریب و تەرحیل بکرێنەوە. بەھۆی بوون و بەردەوامی کردەوە تیرۆرستیەکان، زۆرێک لە گوندەکانی سنوری خانەقین چۆڵکراون و ئەو خەڵکە کەمەش کە لەنێو گوندەکاندا ماونەتەوە ریسک بە ژیانیان دەکەن و لە دۆخێکی پر لە مەترسی و دڵەراوکێدا دەژین. گروپە چەکدارەکان ھێرشەکانیان چرکردۆتەوە بۆ سەر ئەو گوندانەی کە تەواوی دانیشتوانەکەی کوردن، لەچەن شەوی رابردوو ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی مێخاس، ئەو گوندە دانیشتوانەکەی لە ئاینزای کاکەین و شوێنێکەیان ستراتیجییەو ھێلی تەماسەو دەروازەی چونەنێو شاری خانەقینە، ئەگەر دانیشتوانی ئەو گوندە چۆڵ بکرێ ئەوا ناوجەرگەی خانەقین و گەرەکەکانی دەکەونە مەترسیەوە. لەئەنجامدا کوردانی خانەقین بەزۆرەملێ ناچاردەکرێن کە شارەکەیان چۆڵ بکەن! داعش تا ھەنوکە ھیچ بەرپرسیارێتیەکی سوتانی دەغڵ و دان و ھێرشەکانی چەن شەوی رابردوی بۆ سەر گوندەکانی دەوروبەری خانەقینی نەگرتۆتە ئەستۆ! وەلێ لێرەیا ئاماژە بەچەن ئەرگومێنتێک دەکەین کە پشت راستی ئەو فاکتانە دەکاتەوە، ئەوەی لە خانەقین دەگوزەرێ داعش نییەو زادەی پلان و ستراتیجی عەرەبە شۆفێنیەکانە بەتایبەت (عەرەبە کروییەکان) کە ئەوانیش بەھاوکاری چەن یەکەیەکی حەشدی شەعبی فاکتەرن لە تێکدانی ئارامی شاری خانەقین! ١. تا ھەنوکە ھیچ دەخلو دانێکی گوندە عەرەبەکان نەسوتێنراون و لەکاتێکدا بەھۆی دوریان لە شاری خانەقینەوە ئاسانتر دەتوانرێ پێیان بگەن. زۆرێک لەو گوندانەی کە دانیشتوانەکەی عەرەبی ھاوردەن تا ئێستا ھیچ روبەرووبونەوەیەکی چەکداری روینەداوە! ٢. روداوەکەی چەن شەوی رابردوو کە بەھۆیەوە دوو گەنجی کاکەیی لە گوندی مێخاس و ژن و مێردێک لەگوندی تەفرەقە شەھید کران کامێرای حەراری لەھەردوو جێگە بونی ھەبووە، لێ ھێزە ئەمنیەکانی حەشدی شەعبی رێگەیان نەداوە کە سەیری جموجۆڵەکانی چەکدارەکانی پێبکرێ، واباسیش دەکرێ کەلە سەروبەندی ھێرشەکاندا کامێراکان کوژێنرابێتەوە. ٣. کاتێک چەکدارەکان ھێرش دەکەنە سەر گوندی مێخاسی دوو لەدانیشتوانەکەی شەھید دەکرێن کە سەرقاڵی دروێنەکردن بوونە لێ دوو ھاوڵاتی عەرەبیشیان لەگەڵ بووە وەلێ ھەرلەجێدا ھەردووکیان ئازاد کراون! ٤. ئەو چەکدارانە لەکاتی ھێرشەکانیاندا زۆر رۆچونەتە نێو گوندەکان و شارەزاییەکی باشیان ھەبووە لە رێگاوبانی ناوچەکە و گومان دەکرێ چاوشیان لەگەڵ بێ و ئاسانکاریان بۆ کرابێ لە لایەنە ھێزە ئەمنیەکانەوە. ٥. لەکاتی ھێرش بۆ سەر گوندەکانی تەفرەقەو مێخاس، ھێزە ئەمنیەکانی ناو شاری خانەقین دوای دوو کاتژمێر  گەشتونەتە سەر جێگەی روداوەکە، کە ئەمەش نیشانەی کەمتەرخەمی و ھەبونی جۆرێک لە تەنسیق بووە لەنێوانیاندا! ٦. ئەوەی گومانەکان زیاتر دەکا ئەوەیە کە لەچەن مانگی رابردوودا ھێزە ئەمنیەکانی حەشدی شەعبی دوو فەوجیان دروست کردووە بۆ پارێزگاری ناو شاری خانەقین کە پێکھاتەی ھەر دوو فەوجەکە عەرەبی سونین و لەعەشیرەتی (کروی) دەبن! خولاصە، بێگومان ھەنوکە چارەسەری جەزری کێشەی ناوچە دابرێنراوەکان بەگشتی و شاری خانەقین بەتایبەتی ھەر وا ئاسان نییە پێویستی بەرێکەوتنی سیاسی ھەیە بۆیە لێرەیا کۆمەڵێک پێشنیار دەکەین بۆ ئەوەی ھەرچی زووە چارەسەرێکی مام ناوەندی بۆ بکرێ و چیتر خەلکی شارەکە قوربانی زیاتر نەدەن. ١. بەھاوکاری سەرۆک کۆمارو فراکسیوێنی یەکێتی لەپەرلەمانی عیراق بەتایبەت سەرۆک و ئەندامانی لیژنەی بەرگری و ناوخۆ رێکەوتنێکی سیاسی بکرێ بۆ دروست کردنی ھێزێکی ھاوبەش لە ھەموو پێکھاتەکان بۆ پاراستنی شارەکە. ٢. ئەو ھێزانەی بەرپرسن لە ئەمنیەتی شاری خانەقین پێک ھاتوون لە سوپای عیراق و ھێزەکانی حەشدی شەعبی،  ھێزەکانی بەدرو عەسایبی ئەھلی حەق ململانێیەکی گەورە لەنێوانیاندایەو بەشێک لەو ھێزانەش دۆستایەتی و سۆزیان بەلای کوردا ھەیەو دەکرێ تەنسیق و کۆدەنگیان لەگەڵدا بکرێ بۆ گەرانەوەی ھێزی پێشمەرگە.  ٣. لەدوای شانزەی ئۆکتۆبەرەوە بۆشاییەکی گەورەی ئەمنی لە شاری خانەقین دروست بووە، پێویستە تەنسیق لەگەڵ ئەمریکیەکاندا بکرێ و باس لە زەروریەتی پرکردنەوەی ئەو بۆشاییەبکرێ ئەویش تەنھا بەگەرانەوەی ھێزی پێشمەرگە دەبێ یاخود دروستکردنی ھێزێکی تایبەت لە کوردەکانی سنورەکەو کە سەر بە حکومەتی عیراقی بن. ٤. ئەو کامێرا حەراریانەی کە بۆ پاراستنی شارەکە جێگیرکراون بدرێت بەدەستێکی ئەمین و لە دەست چەکدارانی حەشدی شەعبی وەرگیرێتەوە رادەستی سوپای عیراق یاخود پۆلیس و ئاسایش بکرێ. ٥. دابینکردنی چەک و پێویستی سەربازی بۆ خەلکی گوندەکان بەتایبەت بۆ دانیشتیوانی ئەو گوندانەی کە مەترسی روبەروبونەوەی چەکداری دەبنەوە. ٦. مۆلەتدان و گەرانەوەی کاتی ئەو پێشمەرگانەی کە دانیشتوی شاری خانەقینن و لەناو ھێزەکانی ھەفتاو دامودەزگا ئەمنیەکانی حکومەتی ھەرێم دەوام دەکەن، جێگیرکردن و بڵاوپێکردنیان بە جلی مەدەنیەوە بەناو گەرەک و گوندەکانی سنوری شارەکەدا.

ساڵح ژاژڵەیی لای هەمومان ڕون و ئاشكرایە كە گەشەكردن و پێشكەوتنی ئاستی خوێندن  و  زانست و زانیاری  هۆكاری سەرەكین بۆ ئەو پێشكەوتنانەی لە بواری پێشەسازی و تەكنەلۆجیای سەردەم بەدەست هاتون .  وڵاتە پێشكەوتوەكانی جیهان بەرنامەو پلانی تۆكمەیان هەیە بۆ ئەوەی لە بواری زانستدا زیاتر بەرەو پێشوە بچن و هەمیشە لە كێبڕكیدان لەگەڵ یەكتری  لەو بوارەدا . پارەیەكی زۆر بۆ ئەو بوارە تەرخان دەكەن و هەوڵ دەدەن زانكۆ و  پەیمانگاكانیان لە پلەی یەكەمدا بن .  پێشكەوتنی بواری زانست ، وابەستەیە بە  ئاستی پێشكەوتنی بواری ئابوری و پیشەسازیشەوە . وابەستەیە بە بونی  كەرتی تایبەتی گەشەسەند و  هەبونی  ژێرخانێكی ئابوری بەهێز .  هەتا كەرتی تایبەت بە هێزبێت و بواری باز رگانی و پیشەسازی و كشتوكاڵ لە ئاستێكی گەشەسەندودابێت ، شان بە شانی ئەوە  زانست و  زانیاری وپڕۆسەی خوێندنیش  لە گەشەكردن و پێشكەوتنی بەردەوامدا دەبێت .. لە وڵاتە پێشكەوتوەكانی جیهاندا  كۆمپانیا گەورەكان  بە تایبەتی  ئەوانەی لە بواری تەكنەلۆجیای پێشكەوتودا كاردەكەن ، بەشوێن كەسانی  پسپۆڕ و شارەزادا دەگەڕێن . جگە لە پێدانی موچەی باش ، پارەی زۆریشیان دەخەنە بەردەست بۆ ئەوەی بتوانن داهێناننی تازە بكەن . بۆیە نوێنەری ئەو  كۆمپانیانە سەردانی زانكۆكان دەكەن و  هەواڵی ئەو خوێنكارە زیرەكانە دەپرسن كە لە قۆناغەكانی  كۆتایی خوێندنن و زانستەكەشیان بۆ كۆمپانیاكانی  ئەوان بەسودەو پێیان دەڵێن  كە خوێندنتان تەواو كرد ، لای ئێمە  شوێنتان بۆ دانراوە . ئەمەش دوو گرینگی تایبەتی هەیە : یەكەم : كۆمیانیا گەورەكان  بەردەوام لە كێبڕكێی یەكتریدا دەبن  بۆ ئەوەی تەكنەلۆجیای تازە بەرهەم بهێنن و پارەی زۆر پەیدا بكەن . دووەم :  خوێنكارەكانیش هەمێشە لە كێبڕكێی یەكتریدادەبن و هەوڵ دەدەن  زیاتر و زیاتر فێری عیلم  و زانست ببن و بە زوویی كاریان دەست كەوێت  پارەی باش بەدەست بەهێنن و ژیانێكی شایستە بۆخۆیان دەستەیەر بكەن . كەواتە ئەم دوو جۆرە كێبڕكێیە دەچنە خزمەتی گەشە كردن و پێشكەوتنی كۆمەڵگاوە .   پڕۆسەی خوێندن  هەر لە قۆناغەكانی  سەرەتاییەوە تا دەگاتە قۆناغی زانكۆ و خوێندنی باڵا ، بە تەواوی سەر بەخۆیە لە هەموو دەست تیوەردانێك .   پڕۆسەی خوێندن لە وڵاتە پێشكەوتوەكان  بە جۆرێك بەرنامەی بۆ دانراوە  كە نەوەیەكی تازە  پێ بگەیەنن كە تەواو  شارەزابن  لەو بوارانەی هەڵی دەبژێرن بۆ ئەوەی بتوان بەشداربن لە بنیاتنان  و پێشكەوتنی وڵاتدا  . ئەو كەسەی  قۆناغی زانكۆ یان خوێندنی باڵا تەواو دەكات بە مانای وشە دەبێتە كەسێكی شارەزاو لێهاتو و بنیاتنەر .   خوێندن لە هەرێمی كوردستاندا    لە هەرێمی كوردستان حكومەت بەمانای خۆی نییە و حیزب ڕوڵی حكومەت دەبینێـت . حیزبیش هەرچی لە خزمەتی خۆیدابێت ئەوە دەكات . حیزب دەستی خستۆتە ناو هەم و دام و دەزگاو سێكتەرەكانی كارگێڕییەوە . بەو هۆیەوە  نە یاسا سەروەرە . نە پەڕلەمانتار ڕۆڵی هەیە لە بڕیارداندا   . نەوەزیر دەسەڵاتی خۆی هەیە . واتە  هیچ شتێك لە شوێنی خۆیدا نیەو هیچ كارێك بە بەرنامە ناكرێت .  زانكۆكان بونەتە بارەگای مەڵبەندی  یەكێتی و لقی پارتی . زوربەی مامۆستاكان  ڕۆڵی كادیری حیزبی دەبینن . لە زانكۆكانی كوردستاندا پسپۆڕی  و شارەزایی و ئاستی زانست  نابنە پێوەر بۆ ئەوەی پلەی وەزیفی پی َبەرزبكرێتەوە . ئەگەر ئەندامی حیزب نەبی ، فەیلەسوفیش بیت بایەخی نیە.    بە دەیان مامۆستای زانكۆ هەیە بە نامەی بەرپرسێك  بە قبوڵ خاس لە زانكۆ وەرگیراوە . بە قبوڵ خاس  ماستەرو دكتۆرای وەرگرتوە . زوربەی  ئەو مامۆستایانە  نامەی ماستەرو دكتۆراكەشیان بۆ نوسراوەتەوەو هەشیانە لە ماڵەوە مەكتەبەشی نییە . كەواتە دەبی َئەمانە چۆن مامۆستایەكی زانكۆبن و ئەوانەشی لەسەر دەستی ئەمانە پەروەردەبكرێ، چییان لێ‌ دەرچێت .  هەندی لە مامۆستاكانی  زانكۆ  بە جۆرێك بونە  كۆیلەی حیزبەكان لە پێناوی وەرگرتنی پۆستدا ، ئابڕوی  مامۆستای زانكۆیان بردوە .  ئێستا ئەم مامۆستا حیزبیانە بونە بەرپرسی مامۆستاكانی  پێشوی خۆیان و زانكۆكان بەڕێوەدەبەن .  زوربەی مامۆستا شارەزاكان  كە حیزبی نین  لە زانكۆكان  پشت گوی َخراون و هیچ بەرپرسیاریەتێكیان  پی َنادەن .  ئاستی زانست لە زانكۆكانی كوردستان  لە بارو دۆخێكی  زۆر خرابدایە . خوێنكارەكان تەنها ڕۆژگار بەڕێدەكەن  تا بڕوانامەكە  وەردەگرن . چونكە هیچ هیوایەكیان بە ئایندەی خۆیان نییە .  ئەم سیستەمی خوێندنە لە زانكۆكانی هەرێمی كوردستاندا هەر خوێندكارەكانی بی َهیوا نەكردوە ، بە هەمان  شێوە مامۆستا  دڵسۆز و بە ئەزمونەكانیشی  بی َئومید كردوە . مامۆستاكانی سەر بە حیزب پێویستیان بەوە نییە خۆیان ماندو بكەن و بەدوای زانستدا بگەڕێن  چونكە حیزبی بونەكەیان زامنی هەموو شتێكیان بۆ دەكات و خۆماندوكردنی پێویست نییە . مامۆستا غەیری حیزبیەكان و بە ئەزمونەكانیش سەیردەكەن  هەرچۆنێك  هەوڵ بدەن و چەند خاوەنی زانستی بەرزبن ، سودی نییەو  ڕێگایان پێ نادرێت نەخشەو پلانی گونجاو دانین بۆ پێشخستنی زانكۆكان .  كەواتە ڕوحی كێبڕكی لەناو مامۆستاكانی زانكۆشدا نامێنێت  ئەوانیش وەكو خوێندكارەكان تۆشی نا ئومێدی دەبن . مامۆستای حیزبی پێویستی بەزانست نییە . مامۆستای غەیری حیزبیش دەڵی  هەرچی بیكەم  حسابم بۆ ناكرێت .  دواجار لە نێوان بێ ئومێدبونی  خوێندكاران و مامۆستایانی زانكۆدا ، خوێندن بە تەواوی بی َ بایەخ دەكرێت ، ئەوەش حكومەت لێی بەرپرسیارە .   ئەم  بێئومێد بون  و بێ بایەخكردنی خوێندنە هەر پەیوەست نییە بە قۆناغی زانكۆكانەوە،لە قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیش ، هەمان كێشەو گرفت هەیە . لەكوێ‌ حیزبە دەستی هەبێت ، ئەویش وێران دەكات . بەڵام  ئەوەت ئەنجامە خراپەكانی لە قۆناغی زانكۆدا دەركەوتوە .   كارەساتی گەورە  هەر ئەوە نییە ئاستی زانست لە زانكۆكانی كوردستاندا  زۆرنزمە ، لەوە خرابتر ئەوەیە كە دوای تەواوكردنی قۆناغەكانی خوێندن هیچ هیوایەك نییە بۆ دامەزراندن چ لە لایەن حكومەتەوەو چ لە بواری كەرتی تایبەتدا . دام و دەزگاكانی حكومەت فەرمانبەری زیادەیان هەیە و پڕە لە بندیوار . كەرتی تایبەت هەر نییە .  دەتوانم بڵیم  بۆ ماوەی شەش ساڵیش دەبی َتاكە تاكە یان مناڵی بەرپرسەكان نەبێت كەس دانەمەزراوە . تەنانەت  یەكەم و دووەم و سێیەمی زانكۆ و پەیمانگاكانیش شانسی دامەزراندنیان كەمەو هەموو ساڵێك خۆپیشاندان دەكەن و داوای دامەزراندن دەكەن . وەكو دەردەكەوێت  تا چەندین ساڵی تریش ئۆمێدێك  نییە بۆ دامەزراندن لە كەرتی گشتی و تایبەتیدا.  كەواتە حكومەت   قۆناغی خوێندنی زانكۆی بە تەواوی بی َبایەخ كردوەو  هیچ كەس ئومێدی بەوە نییە كارێكی دەست كەوێـت  تەواوكردنی خوێندن و تەنها  ئەوەیە بڕوانامەیەكی سەركاغەزی هەیەو  لە بواری كردەییدا هیچ فێر نەبوەو  ئەو تۆزەی فێرێشی بوە ،  بە هۆی ئەوەی دانامەزرێت لە بیری دەچێتەوە .   حیزبەكان   لە بری ئەوەی بەرنامەیان  هەبێت بۆ دەستەبەركردنی ئایندەیەكی باش بۆ دەرچوانی زانكۆ و پەیمانگاكان و هەلی كاریان  بۆ بڕەخسێنن ، خەڵكێكی زۆریان چەكدار كردوەو كراونە  پاسەوان و  باخەوانی  بەرپرسان و بارەگا حیزبیەكان  .  لە بری ئەوەی  حكومەت بەرنامەی هەبێت  كە خوێنكارێكی  كۆلیجی پزیشكی  كە خوێندنی تەواو كرد ، یەكسەر دایمەزرێنن لەبەر ئەوەی زۆرپێویستیان پێیان هەیە ، لە بری ئەوە  بە هەزارن پاسەوان لە بەردەرگای  بارەگا حیزبیەكان  بە نەعلەوە دانیشتون و خەریكی گوڵەبەڕۆژە خواردنن و موچەی باشیشیان هەیە .  كەواتە خوێندكار هیچ ئارەزویەكی بۆ خوێندن نەماوە .  چونكە حیزب خوێندنی بێ بایەخ كردوە  . خوێنكار هەر ساڵ بەڕێدەكات و هیچ ئومێدێكی بە ئایندەی خۆی نییە.  كارەساتە گەورەو ترسناكەكە لێرەوە دەست پێ دەكات :  ماوەی چەندین ساڵە بەردەوام گەنجەكان وڵات جێدێڵن و  بەرەو ئەوروپا دەكەونەڕێگا لە پێناوی ژیانێكی خۆشتردا . بەو هۆیەوە  ژمارەیەكی زۆر لە  كچان  ماونەوەو شویان نەكردوە . ماوەی چەندین ساڵیشە دەرچوانی زانكۆ و پەیمانگاكان  دانەمەزراون و  لە كەرتی تایبەتیشدا شانسی كاركردنیان نییەو  بێكار لە ماڵەوە دانیشتون .  ئەگەر بارودۆخ ئاوا بڕوات چەندین ساڵی تریش هەر بەم شێوەیە دەبێت .  لەوانەیە تا ئێستا نزیكەی 200 هەزار هەر دەرچوی زانكۆ و پەیمانگاكان  هەبن  كە بەلانی كەمەوە نیوەیان كچن .  كەواتە ئەگەر سەرنج بدەین دوای 10 ساڵێكی تر ژمارەیەكی بێ شومار لە  كچان دەبنە پیرەكچ و كورد واتەنی دەبێ لەماڵەوە پرچی سپی بهۆننەوە لە سایەی سەری دەسەڵاتی پارتی و یەكێتییەوە .  ئەمە لێرەدا ناوەستێت و تەواو نابێـت و كۆتایی نایەت .  دواجار كێشەی كۆمەڵایەتی  گەورەی بەدوادا دێت . كچ بچێتە دەرەوە  قسەو باسی لەسەر دروست دەبێت . ئەگەر لە ماڵەوە بمێنێتەوە  چ لەبەر قسەی خەڵك بێت یان نەبونی پارەوەبێت ، توشی نەخۆشی نەفسی دەبێت .  دواجار ئەمانە هەموی دەبنە كێشەی دایك و باوك و كەس و كار و كۆی خەمی كۆمەڵگا .  ئەمە كێشەیەكی ئێجگار گەورەیەو نامەوێت بچمە وردەكاری باسەكەوە .   ماوەتەوە ئەوەی بلێم: دایك و باوكی ئازیز . ئەی دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكان ، خوێندكارە  ئازیزەكان كە ئایندەتان نادیارە .  مامۆستایان و پزیشكان و گشت موچەخۆران و كەم ئەندامان و خانە نشیانی داماو كاتی ئەوە نەهاتوە بیرێك لە ئایندەی خۆتان و نەوەكانتان بكەنەوە ؟؟؟. ئەوەی بەسەر ئەم میللەتە هاتوە ئەنجامی حوكمڕانی 29 ساڵی یەكێتی و پارتییە ، لە ئێستادا بارودۆخی هەرێمی كوردستان لە هەموو كاتێك خرابتر و ترسناكترە .  كاتی ئەوە نەهاتوە هەمومان  بەیەكەوە  بەو دەسەڵاتدارانە بڵێین بەس نییە تاڵانكردنی قوتی ماڵ و مناڵمان .  هەرێمێك بە 23 وەزیر و 111 ئەندام  پەڕلەمانەوە  نەتوانیت موچەی هاوڵاتیان  دابین بكات ، باشتر نییە دەست بەرداری دەسەڵات ببن ؟؟  بۆچی  وازمان لێ ناهێنن ، چیتان لێمان دەوێت و چی ماوە پێمان نەكەن . ئەگەر هەر وەڵامیان نەداینەوە حەقی خۆمانە دەست بكەین بە خۆپیشاندانی  ئاشتیانە . ئەگەر ئەوەش نەبوو بە چارەسەر  حەقی خۆمانە دەست  بەرین بۆ ڕاپەڕینێكی  سەرانسەری چونكە چارەیەكی تر نامێنێت . ماوەتەوە ئەوەی بڵێم : هاوڵاتیانی ئازیزو خۆشەویست : هیچ كەسێك بە دیكتاتۆری لە دایك نابێت ، ئەوە  بێدەنگی من و تۆیە دیكتاتۆر دروست دەبێت  . كە دیكتاتۆریش دروست بوو ،  بە ئاسانی  ناڕوات .   ئەوانەی دزی و تاڵانی دەكەن ، ناتوانن چارەسەری دزیكردن بكەن . تەنها ڕێگا ئەوەیە  ئەو دزانە دوور خەیتەوە . ئەوانەی فێری دزیكردن دەبن ، هەرگیز ناتوانن دەست بەرداری دزیكردن ببن بە خۆشی .  ئەگەر ئێوە بیرێك لە خۆتان و كەس وكار و نەوەكانتان نەكەنەوە ، هەرگیز چاوەڕوانی  لە هیچ كەسێكیش  مەكەن بیر  لە ئێوە بكاتەوە . ئەگەر ئێوە خۆتان لە خەمی خۆتان  نەبن ، چاوەڕوانی ئەوەش مەبن هیچ كەسێكی تر لە خەمی ئێوەدا بێت   .   كەواتە  كاتی ئەوە هاتوە پەردەی بێدەنگی بدڕێنن و بێنە دەنگ و داوای مافی زەوت كراوی خۆتان بكەن .  ئەگەر ئەم بارودۆخەی ئێستاشتان بەدڵە پیرۆزبایتان لێ‌ دەكەم . سەری خۆتان كزبكەن و وەكو جاری جاران باری خۆتان بەرن.   12/5/2020  

 ئەبوبەكر كاروانی لامەرکەزی لە چوارچێوەی قەوارەی دەستوریی هەرێم و بەوجۆرەی ئەمشەو پارێزگاری سلێمانی کاك د.هەڤاڵ خستیە ڕوو، نەك هیچ مەترسیەكی تێدا نیە، بەڵکو پێویستییەکی نوێ بوونەوەی کارگێڕی و قوڵکردنەوەی بەشداری هاوڵاتیان و باشترکردنی خزمەتگوزاریەکانە. ئەوەی گومانی بەدەوری پڕۆژەکەدا هەڵچنیوە، خستنە ڕوویەتی لەسەردەمی  قەیرانی سیاسی و دارایی ئێستای هەرێم و بێ متمانەیی نێوان هێزەکان و بەتایبەتیش لە نێوان پارتی و یەکیەتی دا. خستنە ڕووی پڕۆژەکان لە دۆخێکی لەم جۆرەدا ئەگەری لە بارچوون و بە وەرەقەی سیاسی کردنیان چەند قات دەکاتەوە. پوختەی قسە لێرەدا بۆ ڕەواندنەوەی گومانەکان و سەرخستنی ئەم داخوازیە ڕەوایە ئەوەیە کە، کارکردن بۆ بەدیهێنانی بخرێتە چوار چێوەی پڕۆژەیەکی نیشتمانی گەورەتر لەمە بۆ دوبارە بیناکردنەوەی کۆی سیستمی حوکومڕانی و دام و دەزگاکانی هەرێم و خودی مەرکەز کە بە مانای وشە نیمانە و هەرێم بە دەست فرەمەرکەزی واتە فرەدەسەڵاتیەوە دەناڵێنێت. ئەوەش لەڕێی ئەم خاڵانەی خوارەوە: ١- یەکخستنەوە و دوبارە بیناکردنەوەی ئەو هێز و دام و دەزگایانەی نابێ ناوچەیی و حیزبی بن و پێویستە لەلایەن دەسەڵاتێکی ناوەندیی هەرێمەوە سەرپەرشتی بکرێن. لەوێنەی هێزەکانی پێشمەرگە و ئاسایش. ٢- بیناکردنەوەی بیرۆکراتیەت و پێناسەکردنێکی وردی پلەی وەزیفی و بەرزکرنەوەی فەرمانبەر بە گوێرەی پێوەرە وەزیفیەکان لە خوار بریکاری وەزیرەوە و دەرهێنانی فەرمانگە کارگێڕیەکان و زانکۆ و پەیمانگاکان لە دەستی مەڵبەند و لقە حیزبیەکان. ٣ سازان لەسەر ڕەشنوسی دەستوری هەرێم و پەسەندکردنی لەڕێی ڕاپرسی گشتیەوە، بۆ ڕێکخستنی کۆی ژیانی سیاسی هەرێم و بەدەستوری کردنیان و دەستەبەرکردنی زەمانەتی دەستوری بۆ: ١- یەکێتی خاکی هەرێم ٢- بێ لایەنی و بەنیشتمانی کردنی پێشمەرگە و ئاسایش و دەزگا هەواڵگریەکان و هێزە چەکدارەکان بە ناونیشانە جۆراو جۆرەکانیانەوە. ٣- لامەرکەزیەتێکی ڕاستەقینەی کارگێڕی کە لەئاستێکدا لامەرکەزیەتی دارایش دەخوازێت و بێ ئەو واتای نابێت.  بەم جۆرە ئەم پرسە دەبێت بە دەرفەتێ بۆئەوەی لە ماوەی ساڵێك بۆ دوو ساڵدا دۆخێکی نوێ بێتە کایەوە و مەرکەزێکی هاوبەشی ڕاستەقینەمان هەبێت و لە فرە مەرکەزی ڕزگارمان بێت و لامەرکەزیەتێکی کرداریشمان بۆ فەراهەم بێت. تا ئەو کاتەش لەڕێی وەگەڕخستنی هەندێ یاساو دەرکردنی هەندێ پەیڕەو و ڕێنمایی پێویست بەشێ لە دەسەڵاتەکان بەکردەوە شۆڕ بکرێنەوە و بدرێن بە پارێزگار و یەکە کارگێڕیەکان لە ئاستی پارێزگاکاندا. لەوەش زیاتر دەڵێین: ئەوەی سەرەوە لە گەڵ شەفافکردنی سەرچاوەکانی داهاتوو کۆتایی هێنان بە تاڵان لە بەرگی گەندەڵیدا پێشمەرجن بۆ ئەوەی هەرێم لە هەندێ چارەنوسی نەخوازراو ڕزگاربکرێت.

لەتیف مستەفا  ڕاگەیاندنکار: کەسێکە ھەوڵی بەدەستھێنانی ھەواڵ و زانیاری دەدات و خەڵک و دامودەزگاکانی حکومەت و ڕای گشتی لێ ئاگادار دەکاتەوە. ئیشی ھەر ئەوەندەیە، چونکە ئەو دەسەڵات نییە و بڕیار بەدەست نییە، با بە مەجازی پێیشی بڵێن دەسەڵاتی چوارەم. پەڕلەمانتار: ئەندامی دەسەڵاتی یاسادانانە و نوێنەری خەڵکە، ئیشی ئەوەیە، کە بەشداری بکات لە پڕۆسەی یاسادانان لە ڕێگەی لیژنەکەی، یان لەناو پەڕلەمان لە کاتی گفتوگۆکردن و دەنگدان. ھەروەھا ئیشێکی دیکەی بریتییە لە چاودێریکردن و لێپرسینەوە لە حکومەت و وەزارەتەکان لە ڕێگای میکانیزمەکانی «پرسیار ئاڕاستەکردن، لێکۆڵینەوە، ئیستیجواب کردن و لێسەندنەوەی متمانە»وە. #ئەو دەبێت بەدوای کەموکورتی و گەندەڵییەکانی حکومەت و وەزیرەکان و ئەندامانی دەسەڵاتی جێبەجێکردندا بگەڕێت و ئەگەر زانیارییەکی دەستکەوت، کە شایستەی بەدواداچوون و لێپرسینەوە بێت، دەبێت لە ڕێگای ئەو میکانیزمانەی لێپرسینەوەوە ھەوڵی لێپرسینەوە بدات، نەک ئیشی تەنھا ئەوە بێت ببێت بە ڕاگەیاندنکار و زانیارییەکان بۆ خەلک بڵاوبکاتەوە. بەڵێ مافی خۆیەتی ڕای گشتی لە کار و چالاکییەکانی ئاگادار بکاتەوە، بۆئەوەی خەڵک بزانن نوێنەرەکەیان چۆن کاردەکات و نوێنەری چالاک و ناچالاک لەیەک جیابکەنەوە، بەڵام دەبێت دەرئەنجامی کارەکانی بێت، کە یاسادانان و چاودێریکردنە؛ بۆ نمونە: مافی خۆیەتی بەشداریکردنی خۆی لە دەرکردنی یاسایەکی باش یان ڕەت کردنەوەی یاسایەکی خراپ بۆ خەڵک و دەنگدەرانی پیشان بدات. ئەویش لەرێگای موداخەلەکانییەوە لەناو پەڕلەمان، کە دەگوێزرێنەوە بۆ خەڵک، یان لەرێگای چاوپێکەوتن و کۆنفرانسی ڕۆژنامەوانییەوە بێت. یان بۆ نمونە: ئەگەر زانیارییەکی گەندەڵیی دەستکەوت، بۆی ھەیە پرسیار ئاڕاستەی وەزیر بکات، یان داوای لێکۆڵینەوە بکات، ئەگەر سەرۆکایەتی پەڕلەمان پرسیارەکەی ئاڕاستە نەکرد، یان ئاڕاستەی کرد، بەڵام وەزیر یان بەرپرس وەڵامی نەدایەوە! دەشێت لە کۆنگرەی ڕۆژنامەوانی یان چاوپێکەوتن پرسیارەکە و ناوەڕۆکی زانیارییەکەش بۆ ڕای گشتی بڵاوبکاتەوە. یان ئەگەر وەڵامی دایەوە بە ھەمان شێوە دەتوانێت بڵاویبکاتەوە. ھەمان شتیش ڕاستە سەبارەت بەوەی ئەگەر داوای لێکۆڵینەوە، ئیستیجواب یان داوای لێسەندنەوەی متمانە بکات. بەڵام ئیشی ھەر ئەوەبێت زانیاری لە سەرچاوەی خۆی وەربگرێت و بڵاوی بکاتەوە، ئەوە کاری ڕاگەیاندنکارە، نەک پەڕلەمانتار، و وای لێ دێت ئیتر وردە وردە کاری پەڕلەمانی بێ ئەرزش دەکات، #وەک_ئەوەی_ئێستا. ئەوکات ڕەخنە و زانیارییەکانیش ھیچ بەھایەکیان نامێنێت. بەداخەوە زۆرێک لەو پەڕلەمانتارانەی پێشتر ڕاگەیاندنکار بوون، کە ژمارەشیان لەم خوولەدا زۆرە، بە ھەمان نەفەس و میکانیزمی کاری ڕاگەیاندن کاری پەڕلەمانی دەکەن، بۆیە زیانی گەورەیان لە کاری پەڕلەمانی و کاری ڕاگەیاندنیش داوە و ھەم پەڕلەمان ئەوەندە بێ ئەرزش بووە کە لە ھیچ خوولێکدا ھێندەی ئەم خوولە « بێ گومان لەپاڵ ھۆکاری تردا » ئاستی دانەبەزیوە، ھەمیش زیانیان لە کاری ڕاگەیاندن داوە و زانیارییەکانیش سەبارەت بە گەندەڵی، ئەو کاریگەرییەیان لەسەر ڕای گشتی و دەسەڵاتیش نەماوە. ئەو ھەموو زانیاری و ھەواڵەی ڕۆژانە پەڕلەمانتاران بڵاوی دەکەنەوە و بەگوێی خەڵکیدا دەدەن، ھیچ جێناھێڵن و بگرە لە قازانجی گەندەڵکارانیشە، چونکە بە ئاسانی دێن و بەئاسانیش ئاوا دەبن! بە ھەموویان نەیانتوانیوە ھێندەی ڕاپۆرتێکی شیکاریی ڕۆژنامەوانیی ڕۆژنامەنووسێکی پڕۆفیشناڵی ڕۆژنامەکانی ئاوێنە و ھاوڵاتی لە خوولەکانی پێشودا لەسەر خەڵکیش و دەسەڵاتیش کاریگەری بەجێبھێڵن! سەرەڕای ئەوە، تێبینی کراوە لە کاتی گرژیی نێوان کوتلە و حیزبەکاندا، پەڕلەمانتارە ڕاگەیاندنکارەکان لەوانی دی توندترن و دەبنە سەرەڕمی ھێرش و ئاگرەکە زیاتر خۆش دەکەن! بۆیە گرنگە لەمەودوا ئەو میکانیزمە بگۆڕدرێت و بۆ خوولەکانی داھاتووش حیزبەکان چاو بخشێننەوە بە کاندیدکردنی ئەو ھەموو ڕاگەیاندنکارە لە لیستەکانیاندا.

رامان مجید فقێ روونە کە دونیای کەپیتالیزم و سەرمایەداری سەرچاوەی لەوە گرتوە،ئابوری سیستەمی سیاسی دونیا بەرێوە دەبات و پارە لە کوێ بێت سیاسەت دەچێتە خزمەتی.لە پێناو دەسکەوتنی سامانی زیاتر بۆ کرینی عەقڵ و بیرۆکە و دۆزینەوەی نوێ و نوێ کردنەوەی کۆمەڵگا و دەست راگەیشتن بە هەموو شت تەنانەت ئاسمانەکان بۆ جلەو کردنی کۆی هەسارەی زەوی.دواجار و لە ئەنجام دا دەست کەوتنی  زۆرترین سەرمایە و خۆ نوێ کردنەوە و جێگیر تر کردنی سیستەمەکە و بەردەوامی دان بە حوکمڕانی..... لە کوردستان بە تێروانین لە دونیا بینی سیاسیەکان و بەرێوەبردنی کۆمەڵگا و مێژووی چەندین ساڵەی ئیدارە دانیان. روون بۆتەوە زۆربەی زۆری سیاسیەکانی ئەم هەرێمەیان بەڕێوە بردوە..هێشتا قۆناغی دەرەبەگایەتیان تێنەپەراندوە و لە سەردەمی سەرمایەداری دا خەریکی ئیدارە و دان و سیاسەت کردن و کۆکردنەوەی سامانن .. جیاواز لە تەواوی دونیای سەرمایەداری بە هۆی کەم خوێندنەوە و نا تێگەیشتن لە فەلسەفەی ئەم جۆرە حوکرانیە و هەژاریان لە (خوێندنەوە و ڕۆشنبیری) باوەڕ نەبون بە هێنانی عەقڵ و گوێ نەگرتن بۆ عاقڵ مەند.بۆیە تا ئێستا سیاسەتی خێل دەکەن.... بەوەی پارەی زیاتر کۆدەکەنەوە بۆ کڕینی کەسایەتی ئەو کەسانەی کە زۆرترین خەڵکیان بە دەورەوەیە بێ ئاگا لەوەی کەسایەتیەکەت لەم کەسە سانەدەوە کەسەکە هیچی نامێنێتەوە بۆ پێ بخشین. ئەوەش بیر کردنەوەیەکی عەشیرەت گەرایە کە کار لە سەر کۆ کردنەوەی حەشامات دەکات.کەسی رۆژنامە نوس و نووسەری جدی دەکرن نەک قەڵم و عەقلەکەی دەیانەوێت بە عەقڵی ئەوان بنوسێن نەک خاوەنی خۆی بێت و ئەوان سودی لێوەر بگرن لەم کاتەش دا ئەوان خاوەن قەڵەمەکەیان کڕیوە نەک عەقڵ و قەڵەم .ئەوەش مانای وایە تەنها کەسێکیان کڕیوە کە کارمەندێکی تایپێستی ئاسییە.ئەوان ویستویانە پرۆفیسۆرێک و مامۆستایەکی زانکۆی خاوەن داهێنان بکڕن  تا بیرۆکە بچوکەکانی خۆیان بۆ دابڕێژێتەوە نەک لە بیر و هزر و دونیا بینی مامۆستاکە سود مەند بن. ئەوان هونەرمەند و مۆسیقا ژەن و گۆرانی بێژ و سینەما کاری بەناوبانگیان ویستوە بیکرن چونکە خەڵکی زۆر خۆشیان دەوێن و خەڵکەکەیان ویستوە نەک پێشکەوتنی هونەرەکە و بە پێشەنگ مانەوەی هونەر و هونەرمەندەکە..بە کڕینی لەم جۆرەش تەنها کەسەکە کڕاوە نەک شتی تر..ئەوان ئەوەندە هیلاک و ماندوو بوون لە دەشت و شاخەکان .کە لە شارن تەنها بۆ خۆشی بینین حەزیان لە چوونە دورەوەیە لە شار. بۆیە ڕقی دوونیایان لە کشتوکاڵ کردنە بۆیە نە جوتیار و نە ئەندازیار و پسپۆری نمونەی کشتوکاڵی دەکرن،نە بەروبومی خۆماڵیان لا گرنگە بیکرن.ئەوان پارە کۆدەکەنەوە لە پێناو کۆکردنەوەی پارەی زیاتر و کرینی کەسی زیاتر و بێ دەنگ کردنی زیاتری کۆمەڵگا تا زیاتر و زیاتر بە دەست بێنن. بە بێ ئەوەی بیر بکەنەوە کە وڵات بەڕێوە بردن پێویستی بە سیستەم و عەقلیش هەیە..بۆیە ئەنجام دەبینین لە بچوکترین قەیران توشی شلەژانی کۆمەڵایەتی دەبین .لەگەڵ بچوکترین کێشەی ناوخۆی توشی بەریەکەوتتنی زۆر توند دەبین تا ئاستی پێکدادان.لەگەڵ هەر ململانێ و دانوستانێک بە دونیای دەرەوەی خۆمان توشی گەورەترین دۆران دەبین .هەم لە جەنگ هەم لە دانوستان.لە هەر قەیرانێک کە دێتە پێش کۆمەڵگا روحی لە ناو دەستیەتی چونکە دڵنیایە ئەو باجەکەی دەدات و هەژاری زیاتر رووی تێدەکات..لە هەر شکستێکی سیاسی کە هەمیشە چاوەروانین سیاسیەکانە دژێکی ناوخویی یان دوژمنێکی دەرەکیمان بۆ دەدۆزنەوە و دەیکەنە هۆکار و پێمانی دەفرۆشنەوە و داوامان لێ دەکەن هۆشیارانە بیر بکەینەوە وهەلسوکەوت بکەین..بێ ئاگا لەوەی کە نا وشیاری و دابڕاوی ئەوانە لە ئیدارە و سیاسەت .ئێمەی رووبەروی دۆخێکی وا کردۆتەوە  

لەتیف فاتیح فەرەج  1 هیچ هیوایەك بە دیناكرێت ، پێكهێنەرەكانی حكومەتیش لە سەرۆكی حكومەتەوە تا خوارەوە ناتوانن كەمترین هیوا بە خەڵك ببەخشن ، كوردستان بە دەست كۆمەڵێك خەڵكەوە كە هەر خۆیان و دەورو بەرەكەی خۆیان دەبینن و كەسی تر نا دەناڵێنێت  ، ئەوە جگە لەو هەموو نەیاری و سوكایەتیەی بەیەكی دەكەن و هەموو بەیەك دەڵێن خائین و خۆ فرۆش و دزو گەندەڵ ، دۆخێكیان دروستكردووە كە مرۆڤ توانای جیاكردنەوەی جوان و ناشرین ، پاك و پیسی نیە ، كوردستان لە كەناری كەوتنایەو ئەو گروپە كەمەی هەرەمەكەش كە لە نەوەت و یەكەوە دەخۆن و دەبەن و دەسەڵات لە باوكەوە بۆ كوڕو لە غەزورەوە بۆ زاوا و هتد دەگوازنەوە ، ئامادە نین ئەوەی بردویانە ، لانی كەم نیوەی بگێڕنەوە ، خەڵكی كوردستانیش بەشێكی زۆری لە كەناری كەوتنایە ، كەسیش متمانەی بە بانكەكان نیە تا لانی كەم پارەی ماڵەكان ئەوەی هەیە ببرێتە بانكەكان و سوڕی ژیان ئاسای بێتەوە . نەبوونی متمانە بە بانكەكانی كوردستان نەبوونی متمانەیە بە دەسەڵات ، سەیرە دەسەڵات لەم پەیامە تێناگات . 2 كوردستان چوار پارێزگاو دوو ئیدارەی سەربەخۆو چەندین قەزاو ناحێیە ، كۆی دانیشتوانی هەرێم ناگاتە 5 ملیۆن كەس ، ژمارەیەكی بەرچاو موچەخۆری ناوچە دابڕێنراوەكان كە من بە دەقیقی نازانم چەند موچەیان لە سەر هەرێمە ، بە دانپیانانی نەیارەكانی لامەركەزی  ئیدارەی سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیان و راپەڕین مانگانە 400 ملیۆن دۆلاری ئەوێ‌ ، هەموو كوردستان بە گشتی نزیكەی 900 ملیۆن دۆلار ، لە راستیدا ئەگەر سیستەم رێكبخرێتەوە ، باج و گومرگ   رێكبخرێت ، موچە دادگەری تیا بكرێت ، سنوری سلێمانی و هەڵەبجەو راپەڕین و رانیە مانگانە دەتوانن لەو پارەیە زیاتر داهات دەستەبەر بكەن ، نەك وەك ئەوەی نەیارەكان دەڵێن وێران دەبێت ، ئەمە بۆ هەولێرو دهۆكیش وایە ، كێشە ئەوەیە ئەم دەسەڵاتە توانای لێپرسینەوەو چاكسازی ریشەیی نیە ، ئازایەتی ئەوەی نیە جەردەو چەتەوگەندەڵەكان دادگای بكات ، بەڵام چەتەو جەردەو گەندەڵ و مافیاكان كێن ، ئەوە پرسیارەكەیە ؟. 3 چەند ساڵ لەمەوبەر بە شانازیەوە باس لەوە دەكرا كە كوردستان لە سایەی خۆ بەڕێوەبەریدا خاوەنی چەندین ملیاردێری دۆلارو هەزاران ملیۆنێری دۆلارە ، دەیانووت پێنج هەزار ملیۆنێری دۆلار هەیە گریمان ئەوانە هەر یەكەو یەك ملیۆن دۆلاریان هەیە ،  دڵنیام ئەو ژمارەیە ئێستا زیادی كردووە ، ئەگەر هەر یەك لەوان یەك ملیۆن دۆلار بخەنە بانقەكانەوە ، هەرێم دەبێتە خاوەنی پێنج ملیار دۆلار ، كە نایكەن ئێ‌ دیارە هۆیەكە ئەوەیە هەموو ئەوانە زۆربەیان ئەوانەی ناودەسەڵات و دەسەڵاتدارانی پێشوون ، واتە بێئارەق ئەو پارەیەیان كەڵەك كردووەو نایدەنەوە بە خەڵك ، خۆ گەر نیوەی ئەو پارەیە بگەڕێتەوە هەرێم بۆ ماوەی شەش مانگ نەپێویستی بە فرۆشتنی نەوتە نەبە پارەی بەغدا ، راستی با نەدرۆ لە گەڵ میلەت نەلە گەڵ بە غدا بكرێت ، هەموو ئاماژەكان باس لەوە دەكەن كە شەڕی سەرەكانی دەسەڵات و كورسی پەرستەكان رێگرن لە چاكسازی و چارەسەری كێشەكان و كەس ئازایەتی ئەوەی نیە بڕیاری یەكلاكەرەوە بدات .   

 د.یه‌حیا عومه‌ر رێشاوی – مامۆستای زانكۆ له‌ نێو فه‌وزای پرۆسه‌ی خوێندنی زانكۆیی و نوسینی توێژینه‌وه‌ و پله‌ به‌رزبونه‌وه‌ی زانستیدا‌، به‌رده‌وام ئه‌م پرسیاره‌ ئاراسته‌ی هه‌ڵگرانی (ماسته‌ر) و (دكتۆرا) ده‌كرێت: كه‌ داخۆ كه‌ی نازناوه‌كه‌ت له‌ (مامۆستای یاریده‌ده‌ر)ه‌وه‌ ده‌بێته‌ (مامۆستا)؟، كه‌ نازناوه‌كه‌ت ده‌بێته‌‌ (مامۆستا)، ناوبه‌ناو لێت ده‌پرسن كه‌ی ده‌بیته‌ (پرۆفیسۆری یاریده‌ده‌ر)؟ و كه‌ گه‌شتیته‌ ئه‌و پله‌ زانستیه‌ش‌ پرسیاره‌ به‌رده‌وامه‌كه‌ رووبه‌رووت ده‌بێته‌وه‌: ئه‌وه‌ كه‌ی ده‌بیته‌ (پرۆفیسۆر)؟!، به‌ جۆرێك هه‌ندێك جار خولیا و ‌خه‌مه‌كه‌ له‌ بری پێشخستنی پرۆسه‌ی زانستیی و داهێنان و پێشكه‌شكردنی توێژینه‌وه‌ی نه‌وعی و قووڵ، ته‌نها ده‌بێته‌ گه‌شتن به‌ پله‌ و نازناوێكی زانستی به‌رزتر و هیچی تر ! ره‌نگه‌ هیچ نه‌نگیه‌ك له‌و پرسیاركردن و هه‌واڵپرسینه‌دا نه‌بێت، ئه‌گه‌ر وه‌ڵامی ئه‌و پرسیارانه‌‌ و برینی ئه‌و قۆناغه‌ زانستیانه‌ نه‌بێته‌ پرۆسه‌یه‌كی بێ ناوه‌رۆك و به‌ پێشه‌كه‌شكردنی توێژینه‌وه‌ی (هه‌ڵتۆقیو) و لاواز و پرۆسه‌كه‌ بێ ئه‌رزش نه‌كرێت، زۆر به‌داخه‌وه‌ ده‌یڵیم ئه‌م ئاره‌زوی زوو گه‌شتن به‌ به‌رزبونه‌وه‌ی نازناوی زانستییه‌ هه‌ندێك جار ئامانج  و ناوه‌رۆكه‌ زانستیه‌كان ده‌كاته‌‌ قوربانیی، تا راده‌ی پێشكه‌شكردن و بڵاوكردنه‌وی هه‌ندێك (توێژینه‌وه‌ی زانستی) هاوبه‌ش، بێئه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌و توێژه‌رانه‌ هیچ به‌شداریه‌كی راسته‌قینه‌یان له‌و توێژینه‌وانه‌دا هه‌بێت، توێژینه‌وه‌كه‌ زۆرجار له‌لایه‌ن یه‌كێك له‌و توێژه‌رانه‌وه‌ ده‌نوسرێت و ئه‌وانی تر (بانگهێشتی) به‌شداریكردن (ته‌نها به‌ ناو) له‌و توێژینه‌وانه‌دا ده‌كرێن، و ئه‌مه‌ش به‌ مانای وشه‌كه‌ كاره‌ساتێكی زانستییه‌ و سته‌مێكی گه‌وره‌یه‌ له‌ توێژینه‌وه‌ و نازناوی زانستی، پرۆسه‌كه‌ كاتێك به‌ ته‌واوی ده‌بێته‌ گاڵته‌جاریی كاتێك ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ ته‌نها ده‌بێته‌ (میوان !) له‌ توێژینه‌وه‌ زانستیه‌كه‌دا‌ بۆ توێژینه‌وه‌كه‌ی خۆی ناوی خاوه‌نی توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ توێژینه‌وه‌یه‌كی دیكه‌دا زیاد ده‌كات و ئیتر به‌م شێوه‌یه (من له‌ توێژینه‌وه‌یه‌كدا ناوی تۆ زیاد ده‌كه‌م تۆش كاتێك توێژینه‌وه‌یه‌كت نوسی، ئاگات لێمان بێت و ناوی ئێمه‌ (ئیزافه‌) بكه)‌‌ !! له‌ په‌نا ئه‌م خه‌مه‌ زانستیه‌دا، دیارده‌ی نوسینی توێژینه‌وه‌ی زانستی له‌ به‌رامبه‌ر برێك پاره‌ له‌ هه‌ندێك له‌ سه‌نته‌ر و په‌راوگه‌ و شوێنه‌كانی فۆتۆكۆپی كردن – به‌تایبه‌ت بۆ توێژینه‌وه‌كانی دیبلۆم و به‌كالۆریۆس-  و (كۆپی په‌یستی) هه‌ندێك توێژینه‌وه‌ له‌ لایه‌ن هه‌ندێك له‌ توێژه‌رانی ماسته‌ر و دكتۆرا، مانایه‌ك بۆ پرۆسه‌ی توێژینه‌وه‌ی زانستی ناهێڵێته‌وه‌ و هه‌وڵ و ماندووبونی توێژه‌ره‌ زانستیه‌ حه‌قیقیه‌كان سفر ده‌كاته‌وه‌.  ره‌نگه‌ ئه‌م دیارده‌یه‌ ته‌نها په‌یوه‌ست نه‌بێت به‌ هه‌رێمی كوردستان و په‌تایه‌كی زانستیی بواری توێژینه‌وه‌ی زانستی بێت له‌ جیهاندا، به‌ڵام بۆ هه‌رێمی كوردستان له‌ په‌نا قه‌یرانی دارایی و ئیفلیج بوونی پرۆسه‌ی سیاسی و حوكمرانی و قه‌یران و كێشه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌نده‌ی تر قوره‌كه‌ خه‌ستر ده‌كاته‌وه‌ و زیانێكی گه‌وره‌ به‌ كۆی پرۆسه‌ی خوێندن و توێژینه‌وه‌ی زانستی ده‌گه‌یه‌نێت. ئه‌گه‌ر ئه‌م (حاڵه‌ت- دیارده)‌یه‌ بگوازینه‌وه‌ بۆ پرۆسه‌ی (رانكین)ی زانكۆكانیش ره‌نگه‌ هه‌ر راست بێت، هه‌ندێك له‌ زانكۆكانیش له‌ بری خه‌می زانستیی و داهێنان و بیركردنه‌وه‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ و قه‌یرانه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌، خه‌م و خولیای (رانكین) و (ریزبه‌ندیی زانكۆكان) ده‌بێته‌ تاكه‌ ئامانج و له‌و پێناوه‌شدا كۆنفراسی زانستی بێناوه‌رۆك وچالاكی ئامانج نادیار پێشكه‌ش ده‌كرێن، خه‌می (رانكین و ریزبه‌ندی پێشه‌وه‌) مافێكی سروشتی زانكۆكانه‌، ئه‌گه‌ر خۆی له‌ خۆیدا نه‌بێته‌ تاكه‌ ئامانج و خه‌م و خولیا.  

پشکۆ ناکام *  هیچ شتێک ئەوەنە نامهێنێتە پێکەنین بەقەد ئەوەی کە باس لە یەک ریزی کورد ئەکرێ بە تایبەتی لەلایەن بنەماڵە و پارتی پاشکۆیەوە  کە بەردەوام دوای هەر خروقات و فەزیحەیەکی سیاسی و نیشتمانیی دەست ئەکەن بە لێیانی دەهۆڵی یەک ڕیزی بۆ لەبیربردنەوی فەزیحەکەیان ، ئاخر تۆیەک کە هەرچی داەاتی ووڵاتە بەتاڵانت بردوە و بۆت بکرێ چەم و جۆگە و دارستانەکانیش ئەفرۆشی و پارەکەی ئەخەیتە تەنکەی باخەڵتەوە داوای یەک ڕیزی لەخەڵک ئەکەیت ؟!!یەک ریزی تاک لایەنی؟ یەکریزی بەتاڵان بردن و دزینی قووتی خەڵک ؟ یەک ریزی بەگژا چوونی پارچەکانی تری کوردستان ، ؟ یەک ریزی وێران کردنی ئابووری کوردستان؟ تۆ بە کام رووی سیاسی و کۆمەڵایەتیشەوە داوای یەک ریزی ئەکەی لە کاتێکا لە بەغا جگە لەسەنگەری پەرژەوەنی بنەماڵەیی و حیزبی هیچ سەنگەرێکی ترت نیە ، تۆیەک کە ئامادەی لەسەر دانەنانی وەزیرێکی کۆیلەی بنەماڵەکەت دونیا وێران بکەیت" دیارە هەر بە قسە"  و ئامادە نەبیت نەوت رادەستی ناوەند بکەیت ومیللەت و مووچەو  بژێوی خەڵک بخەیتە ژێر پێتەوە ، چۆن داوای یەک ریزیم لێ ئەکەیت ؟ رەنگە هەندێ بۆچوونت هەبێ زەمانی رایات و گەڵاڵە بیخواردایە بەڵام ئێستا ناخوات وئەو چکلێتە با هەر لە گیرفانتا بێ و دەریمەهێنە و ووریابە تێکەڵی دۆلارەکان و نەوتاویی نەبێ .پێوەری یەک ریزی نیشتمان پەروەری و ئینسان دۆستیە ، سەیرێکی خۆت لە ئاوێنەی مێژوو بکە بزانە ئەو پێوەرانە تۆ ئەگرێتەوە؟!ئەوەی داوای یەک ریزی ئەکا ئەبێ جیاوازی نێوان ئاشبەتاڵ و هەرەس ، داگیرکەر و دۆستی بنەماڵە ، دزی و خێر ، خۆسەپێنەر و هەڵبژێراو ، تەزویر و سەرکەوتوو بزانێ تا جێی متمانەی خەڵک بێ لەو یەک ریزییە ، یەک ریزی زەرورەتێکە بۆ دانانی میللەت لە پلەی یەکەما ، کە بنەماڵە چووە پلەی یەکەم یەک ریزییەکە خزمەت بە بنماڵە ئەکات نەک میللەت ، ئەو جۆرە یەک ریزییەش لای میللەت مەرفوزە و سەرچاوەیەکیشە بۆ خەو بینین بە یەک ریزییوە..منێک خەڵکی شارێک کە زیاتر لەدووسەد ساڵە خوێنی لێئەتکێ ..فرمێسک ئەرێژێ ، ویران و کاوول ئەکرێ ،، ئابڵۆقەی لەسەر دائەنرێ ، بۆ لەگەڵ بنەماڵەیەک یەک ریزبم کە بەتەنگ مێژووی پڕ شکۆی شارەکەمەوە نەیەت ،بۆ؟ *  کۆرس لە گۆرانیا ئەو کەسانەن لە پشت گۆرانی بێژەوە کۆپلەی گۆرانییەکە وەک خۆی ئەڵێنەوە و هونەرێکی باوە ، بەڵام کە لە سیاسەتا کۆرس هەبوو مەسەلەکە ئەگۆڕێ وەک ئەوەی لە گاڵتەجاڕی  پارلەمانە کارتۆنییەکەی هەولێر دیمان کە چۆن کۆرسێک بەناوی " کۆتا کورسییەکانی پێکهاتەکان" رێک ئەوەی بنەماڵە و پارتی ویستیان ئەوانیش بێ کەم و زیا هەمان کۆپلەیان ووتەوە ،!! ئاخر کەسێک بە سێسەد دەنگی تەزویر بکرێتە کۆرس لە پارلەمانا چ مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر دیموکراسی و سەربەخۆیی بیرکردنەوە و بریاریان ، جا بنەماڵە کە خۆیان بە تەزویر لە پارلەمان زۆرینەن ئەم کۆرسەش بەتەزویری ئەوان چونەتە پارلەمان بەڵام وەک کۆرس لە ریزی پشتەوە ئەبێ چ مەهزەلەیەک لەو پارلەمانە ڕووبات ؟ گەر دیموکراسی بە غەڵەت خۆی پیا کرد شکم نیە خۆی ئەکوژێ.. خۆ سبەی بنەماڵە  بریاری ئەوەی هەرێم بخرێتە سەر تورکیا بخاتە پارلەمانەوە بە هەمان دەنگی گروپی کۆرس تێئەپەرێنرێت..یان سیستەمی پاشایەتی/ بنەماڵەیی بخرێتە دەنگ یانەوە بە هۆی گروپی کۆرسەوە جارێکی تریش ڕووی مێژوو و دیموکراسی ڕەش ئەکەنەوە ، پارلەمانێک خۆی کارتۆنی بێ ، ئەو گروپی کۆرسەش جگە لە "کاغەز" چی تر نیە لەناو ئەو کارتۆنەیا.. * جوزەلەژەن و شایەرەکانی دەسەڵاتی هەرێم ئەوەنە بە هاتنەکایەی مەسەلەی لامەرکەزی بۆ سڵێمانی سەغڵەت بوون کە جار و بار قسەی زۆر عەنتێکە ئەکەن وەک: پاراستنی یەک پارچەیی خاکی هەرێم وەک ئەوەی تاپۆی ئەم خاکە وا لە قاسەکانی بنەماڵە و لەگەڵ داهاتی نەوتا هەڵگیراوە !! تێناگەم ئەی هەر هەمان خاک نیە کە پڕ کراوە لە سوپای تورکی؟ هەر هەمان خاک نیە کە سی و یەکی ئاب کرا بە میوانخانەی سوپای بەعس ؟ هەر هەمان خاک نیە لە ریفراندۆمی جوانەمەرگا تا پردێ رایان کرد دۆست و ئاشنا نەبونایە  هەولێر ئەخرایە سەر مادەی سەد و چل.. کە دوو برا لەیەک ماڵا ئیدارەیان نەکرد پێکەوە ئەبێ هەر یەکەیان ماڵی خۆی هەبێ ، جا ئێمە کە" برا"ش نین بۆ ئەبێ هەر لە یەک ژوورا بین کە بە درێژایی مێژوو هەوڵ دراوە و هەموو ئەگەرەکان تاقی کراونەتەوە و سەرئەنجام هەر بە ڕێک (نە) کەوتن تەواو بوە ، ئێمە لەسەر قسەکەی سەرۆکی بنەماڵە کە ووتبوی : ئێمە لە ماڵی خۆمان و ئەوانیش لە ماڵی خۆیان ئەڵێین : زۆر سوپاس ئەزبەنی بۆ ئەو ئامۆژگاریە و بۆ یەک جار بەقسەت ئەکەین و ئێمە ئیتر لەماڵی خۆمانا دائەنیشین و بە لامەرکەزییت ئەسپێرین....