■ ژوان ئەحمەد سەعید بەر لە چەند مانگێك لە روخانی یەكێتی سۆڤێت، بۆریس یەلتسن ی سەرۆك مەرسومێكی دەركرد كە بە كردار كاری حزبی شیوعی لە كارخانەو زانكۆكان‌و گشت شوێنكارەكانی تری روسیادا قەدەغە كرد وەك هەنگاوێك بۆ چاكسازی، بەڵام ئەو مەرسومە بوێرانەیەی یەلتسن لە هەندێك لایەنەوە پێویست نەبون، چونكە حزبی شیوعی یەكێتی سۆڤێت كە سەردەمانێك چەكێكی ڕێكخراوەیی ترسناك‌و كاریگەر بوو، كەوتبوە بارودۆخێكی خراپ‌و لەگیانەڵادا بوو لەڕوی هەژمون‌و گونجان لەگەڵ ئاراستە‌و بیركردنەوەی كۆمەڵ، بەویش بە هۆكاری دڕندایەتی‌و نەبونی توانای زۆر تیایدا بە جۆرێك كە ئیدی خەڵك گوێیان پێنەدەدا. ساڵانێكە هەمان سیناریۆ لە تەواوی جیهاندا دەبینین، هەندێك حزب كە سەردار‌و گەورە‌و مەزن بون لە وڵاتەكەیاندا، توشی شكست‌و پاشەكشەی مەترسیدار دەبنەوە، هەندێكیان بە پلان هەڵدەستنەوەو هەندێكی تر لە قوڵایی خەونەكانیاندا ئامادە نین بێداربن تا كۆتایی دێن، ئەگەر ئەوەی حزبی شیوعی سۆڤێتی لێكدانەوەیەكی لۆژیكی بۆ بكرێت، ئەوا كشانەوەی حزبەكانی وەك فەرەنسا‌و هیند‌و پاشان بەراورد كردنیان بە لای خۆمان هەروا سانا نیە، بە تایبەت لە بەرامبەر حزبە كۆنەپارێزەكان وەك دەگوترێ ئەم پاشەكشەیە بكەیت. لە فەرەنسا ئیمانوێل ماكرۆن پاش یەك ساڵ لە تەمەنی بزوتنەوەكەی توانی زۆرینە بەدەست بهێنێت، بەوەش توانی ئەگەرچی بە رواڵەتیش بێت حزبی سۆسیالیست رەوانەی زبڵدانی مێژوویی ترۆتسكی بكات، حزبی كۆماریخوازەكانیش كە سەر بە چەپە میانرەوەكانە دۆخی لەو باشتر نەبوو. لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوش، لە هیندستان، حزبی كۆنگرەی هیندی، حزبەكەی جەواهیر لال نەهرۆی یەكەمین سەرۆك وەزیر، ئەو حزبەی سەركردایەتی هندستانی كرد بەرەو سەربەخۆیی، ئەم حزبە لە سایەی سەركردایەتی لاوازی بنەماڵەیی لەلایەن سۆنیا گاندی ( هاوسەری راجیف گاندی سەرۆك وەزیری پێشوو و نەوەی جەواهیر لال نەهرۆ‌و ئەندێرا غاندی سەرۆك وەزیر) هەروەها رائول ی كوڕی، وای بەسەرهاتوە كە ناتوانێ لەو شوێنانەش پارێزگاری لە قەڵەمڕەوی‌و دەنگەكانی بكات كە بە مۆڵگە‌و سەربازگەی حزبی كۆنگرە دادەنرا‌و تەنانەت باس لەوە دەكرێت حزبی بهاراتیا جاناتا لە ئێستاوە سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی 2019 دا مسۆگەر كردوە. لە ئەفریقای باشور، حزبی كۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقی، كە سەركردایەتی وڵاتەكەی كرد بۆ ڕزگاربون لە سیاسەتی ئاپارتاید، دوای 18 ساڵ لە رۆیشتنی نیلسۆن ماندێلا لە سەرۆكایەتی، حزبەكە خەریكە هەرەس دەهێنێت بە هۆی سەركردایەتی پەڕپوت‌و گەندەڵكارانەی جاكوب زومای سەرۆكی پێشووی وڵات، ئەگەرچی سیریل رامافوزای سەرۆكی نوێ كەمێك هیوای بەخشی بەڵام هێشتا ئەو هیوایانە بۆ چاكسازی نەبونەتە راستی بە تایبەت لەناو حزبدا كە هێشتا سایەی زومای بەسەرەوەیە. لە كەنەدا پارتی پارێزگاران بە تەواوی لەسەر شانۆی سیاسی سڕایەوە پاش ئەوەی لە پرۆسەی هەڵبژاردندا شكستی گەورەی توش بوو، بە جۆرێك لە كۆی 151 كورسی تەنیا دوو كورسی لەدەست نەدا. شیكردنەوەی جیاجیا هەیە بۆ شكست‌و پاشەكشەی ئەو حزبە زەبەلاحانەی دونیا، بەڵام بەپێی وڵاتان ئەو هۆكارانە جیاوازن، بۆ نمونە لە حزبی كۆنگرەی هیندی، خۆسەپاندنی بنەماڵەیی بوە هۆی شكست، لە جەواهیر لال نەهرۆ بۆ راجیف‌و تا دەگاتە رائول، بنەماڵەی غاندی وەك ئەوە سەیری سەركردایەتی حزبی كۆنگرەیان دەكرد كە مافێكی بۆماوەیی یە‌و ناكرێت رەت بكرێتەوە، بەبێ ئەوەی توانا‌و لێوەشاوەیی ئەندامانی بنەماڵە لەبەر چاو بگیرێت ( بەشێك لەمەش لە حزبەكانی خۆمان بەدی دەكرێت). لە حزبی كۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقی سەپاندنەكە شێوەیەكی دیكەیە، كە دەچێتەوە سەر ئەوەی لە حزبی شیوعی سۆڤێتی رویدا، كە بریتی بوو لە هەست كردن بەوەی دەوڵەت‌و هەرێمەكان موڵكی خۆیانەو ئیدی گەندەڵی‌و چەتەیی‌و سەرانە سەندن ببوە مافێكی پێدراو بە هەڵبژاردن بۆیان، ئەمەش حزبی لە لایەنگرە راستەقینەكانی دورخستەوە‌و تەنیا گروپێك لە ملكەچ‌و كاسەلێس مانەوە بۆ پیاهەڵدانی سەركردەكانیان، بۆیە لایەنگرانیش یەك ڕێگەچارەیان بۆ ماوەتەوە كە بە شوێن حزب‌و بەرنامەیەكی جێگرەوەدا بگەڕێن‌و هەرچی نوێ یە بە هیوای چاكسازی تاقی بكەنەوە ( ئەمە تا رادەیەك دەچێتەوە سەر دۆخی حزب لای خۆمان). مەرگی حەتمی یان بورانەوە؟؟!! بەڵام مەرگی حزبەكان هەمیشە حەتمی نیە لە جیهانی سیاسەتدا، حزب هەیە بەر لە گیانەڵا فریای بەخۆداچونەوەو چاكسازی دەكەوێت‌و خۆی لە مەرگی بێباكی ڕزگار دەكات، بەوەش خزمەت بە خۆی‌و وڵاتەكەشی دەكات. بۆ نمونە حزبی شۆڕشگێڕانی دامەزراوەیی لە مەكسیك بۆ ماوەی 71 ساڵ سەرداری وڵات بوو، هیچ هێزێك نەیتوانی شانبەشانی سیاسەت بكات یان ڕكابەری بكات، بەڵام لە ساڵی (2000) نوچێكی گەورەی دا‌و كەوتە دواوە، بە جۆرێك كە زۆر لە لێكۆڵەر‌و چاودێران مەرگی ئەو حزبەیان جاڕدا‌و پێیان وابوو كە هەرگیز ناتوانێت جارێكی تر هەستێتەوە یان دەسەڵات بگرێتەوە دەست. بەڵام ئەم حزبە بە بەرنامەیەكی تۆكمە توانی لە ساڵی 2012 بگەڕێتەوە دەسەڵات كاتێك ئینریكی بینیا نیتۆ گەیشتە سەرۆكایەتی وڵات‌و تا كۆتایی 2018 لەدەسەڵات مایەوەو لە ماوەی دەسەڵاتیدا ئاستی توندوتیژی كەم كردەوەو جەنگی بەرامبەر بە ماددەی هۆشبەر راگەیاند، بەر لەوەی لە 2018 مانوێل لۆپێز ئۆبرادۆ بەسەریدا سەركەوێت كە سەر بە پارتی نوێبونەوەی نیشتمانی یە. لەوانەیە هەر ئەم ئەگەرە هۆی ئەوە بوبێ كە بنەماڵەی غاندی‌و زوما گوێیان بە داڕزانی حزبەكەیان نەدابێ بەوەی هیوایان هەبێت كە حزبەكەیان دەتوانێ لەناو گۆڕستانی سیاسی هەستێتەوە، بەڵام تا ئێستا ئایندەیان نادیارە. یەكێتی پاشەكشەی بەردەوامی جەماوەری؟؟ یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بە سەرۆكایەتی جەنابی مام جەلال، لە مێژوو‌و خەبات هیچی لەو حزبانەی وەك كۆنگرەی هیندی‌و كۆنگرەی نیشتمانی ماندێلا كەمتر نیە، سەركردایەتی چەندین قۆناغی هەستیاری لە مێژووی كوردستاندا كردوە. لەدوای هەرەسی شۆڕش، یەكێتی شانی دایە بەر هەستانەوەی شۆڕش، لە دوای ئەنفال‌و كیمیاباران خۆی ڕاگرت، ئەندازیاری ڕاپەڕین بوو، نەخشە داڕێژەری دروست كردنی حكومەتی هەرێم بوو، هەڵگری بەیداخی فیدراڵیەت‌و مافی چارەی خۆنوسین بوە، لە عێراقی دوای 2003 یش رۆڵی كاریگەری هەبوە، لە گشت ئەو قۆناغانەش روبەروی چەندین پیلانگێڕی بۆتەوەو بە سەركەوتووی لێی دەرچوە هەر لە كارەساتی هەكاری تا ناپاكی 31 ی ئاب. بەڵام یەكێتی لە قۆناغی دەسەڵات، بە تایبەت دوای پرۆسەی ئازادی عێراق‌و بە بە تایبەتتریش پاش نەخۆش كەوتنی مام جەلال، تا دێت لەو یەكێتی یە دور دەكەوێتەوە كە سەرەتا دامەزرا‌و لەناو خەڵك بوو، ئەویش شیكردنەوەی خۆی هەیە كە نوسەر‌و رۆشنبیران تا هاوڵاتی سادە دركی پێ دەكەن چونكە لەناوخۆماندان. یەكێتیەكانی سەرەتای راپەرین، سەركردەكانی ئەو سەردەمە، تەنانەت سەركردەكانی دوای شەڕی ناوخۆ، هیچ سیمایان ناچێتەوە سەر ئەوانەی ئێستا دەیانبینین، ئەو كات لەناو خەڵك بون‌و ئێستا لە سەرو خەڵك‌و دور لە خەڵكن. تەنیا سەركردە‌و كادران نین، بەڵكو یەكێتی خەریكە دەبێـە مۆدێلێكی خراپتری تەوریس‌و ئاكاری خراپی حزبە كلاسیكیەكانی دیكە، بە جۆرێك بە تەواوی خۆی لە نوێكردنەوەو چاكسازی دورخستۆتەوە، وا بۆ نزیكەی دەهەیەكە نە كۆنگرەی بەستوە‌و نە لە ئاسۆشدا هیوایەك بەدی دەكرێت بۆ كۆنگرە، بێگومان جۆری كۆنگرەكەش هەر هیوابەخش نیە!! هۆكارە خودی‌و تایبەتەكان زۆرن كە سەركردەكان چیان بەسەر یەكێتی هێناوە، ئەمەش زەمینەیەكی بابەتی خولقاندوە كە یەكێتی توشی ئیفلیجی كردوە، بەوەی حزبێك داینەمۆی گۆڕانكاری بوو لە عێراق‌و كوردستان، پەلوپۆی پەیوەندی تا ئەوپەڕی وڵاتانی زلهێزی جیهان رۆیشتبوو، ئێستا ناتوانێت لەناو خۆیدا بڕیار بدات، دیسپلین‌و پەیڕەوی ناوخۆ دیل‌و زەلیل كراوە‌و سەركردەكانی بە خواستی خۆیان بڕیار دەدەن. باسەكە لەوە تێپەڕیوە كە چەند كوڕی ئەو بەرپرس یان كچی ئەم بەرپرس یان برازا‌و خوشكەزای هێنراونەتە پێشەوەو بونەتە بەرپرسی كەسانی ماندوو، لەوەش تێپەڕیوە كە چەند كەسی تێكۆشەر‌و پێشمەرگەی دێرین‌و زیندانی سیاسی دەبینیت بێدەرتان فرمێسك بۆ رابردوو هەڵدەڕێژێت. هۆكاری ئێستای یەكێتی تێكەڵەیەكە لە ئەزمونی هەموو ئەو حزبانەی باسمان كرد، لەجیاتی بنەماڵەیی، تەوریسی سیاسی‌و دەسەڵاتی بنەماڵەكان بونی هەیە، گەندەڵی‌و بێباكی نەك سەركردایەتی بەڵكو ئاستەكانی تریشی گرتۆتەوە، چ لە حزب یان لە حكومەت، ئەمەش رەنگدانەوەی هەبوە لەسەر سۆز‌و لایەنگری جەماوەر بۆ یەكێتی. ئەگەرنا هیچ لۆژیكێك ئەوە ناگرێتەوە لە شارێكی وەك سلێمانی، كە لە شەڕی ناوخۆدا خێزانەكان لە دەمی خۆیان دەگرتەوەو نان‌و هێلكە‌و خواردنیان بۆ پێشمەرگەی یەكێتی ئامادە دەكرد، شارێك دوای 31 ی ئاب سەركردەكانی یەكێتی بە كۆڵ دەهێنێتەوە ناو بارەگاكانیان، شارێك كە سەربازگەی قایمی یەكێتی بوە لە 1976 بۆ دوای ڕاپەڕین، ئێستا دەنگ نەدات بە یەكێتی. لەوانەش بگەڕێ رەنگە هەندێك پێیان وابێ ڕستەی سۆزدارین، بابێینە سەر ژمارە: یەكێتیبەرامبەر بە پارتی لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگی بەم شێوەیە بوو: 1992 :  پارتی 437.889 دەنگ یەكێتی: 423.833 دەنگ لە هەردوو هەڵبژاردنی 2005 و 2009 لەگەڵ پارتی بە یەك لیست دابەزین بە هۆی ڕێكەوتنی ستراتیژی. لە هەڵبژاردنی 2013: پارتی: 743.984 دەنگ یەكێتی: 350.500 دەنگ لە هەڵبژاردنی 2018: پارتی: 688.984 دەنگ یەكێتی: 319.912 دەنگ ئەگەر بەراوردێك بكەیت لە نێوان تەنیا پارتی‌و یەكێتی، تەنانەت بە لەبەرچاوگرتنی گشت فاكتەرەكانی جیابونەوەو گەشەی حزبەكانی تریش، یەكێتی نەیتوانیوە پارێزگاری لە دەنگەكانی خۆی بكات چجای ئەوەی زیادی بكات یان گەشەی پێ بدات، سەرەڕای ئەوەی لە 1992 تا ئێستا 26 موالیدی تریش داخڵی هەڵبژاردن بون بەڵام یەكێتی پشكی تیا نیە. باسی هەڵبژاردنی پارلەمانی عێراق هەر ناكرێ چونكە جیاوازی‌و داكشانەكە ڕێژەیەكی زۆر زیاترە. ئەوەی كە ئێستا سەركردەكان خۆیان یان كادرانی یەكێتی پێ سەرمەست دەكەن گوایا یەكێتی سەركەوتوە كە (21) كورسی بەدەست هێناوە لە هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان، جگە لە خۆفریودان هیچی تر نیە، چونكە یەكێتی، هەڵبژاردن لە دوای هەڵبژاردن دەنگی كەمی كردوە تا دەگاتە ئێستا، جگە لەوەی پارتی دوو هێندەو زیاتریش كورسی لە یەكێتی هێناوە، هەڵبەت بەرپرسیارێتی گەورەش لەمەدا سەركردایەتی یەكێتی یە لە جێگری سكرتێر بۆ خوارەوە. یەكێتی چی دەكات؟ بەپێی هەموو پێوەر‌و لێكدانەوەیەك، پێویستە ئەوانەی لافی خاوەندارێتی یەكێتی لێدەدەن، هەڵوەستەیەكی جدی لە ئاستی ئەم پاشەكشە بەردەوامەی دەنگی یەكێتی بكەن، هۆكار‌و ڕیشەكەی دیاری بكەن‌و چارەسەری بۆ بدۆزنەوە، راستە بۆ ئەم قۆناغەش دۆخەكە وا دەخوازێت بەپێی دەنگ مامەڵە لەگەڵ یەكێتی نەكرێت‌و بون‌و پێگەكەی لە زۆنی سەوز بۆتە پارسەنگی دەنگەكان‌و ئەبێت وەك دیفاكتۆ مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەڵام بۆ داهاتوو بەو شێوەیە بەردەوام نابێت. بەشێك لە چارەسەرەكان چارەسەری بڕیاردان‌و ڕەفتارین، بە تایبەت لەوانەی كە لەناو یەكێتی لە كەیسی گەندەڵی یان بازرگانی تێوەگلاون‌و وێنەیەكی خراپیان بۆ یەكێتی دروست كردوە لەبەردەم جەماوەردا. بەشێكی تریش پەیوەندی بە تەمەنی سەركردایەتی یەكێتی‌و نەبەستنی كۆنگرەوە هەیە، چونكە هەموو ئەوانەی بە ناوی خوێنی نوێ خزێنرانە ناو سەركردایەتی یەكێتیەوە، لە ڕاستیدا نەوەی نوێ‌و خوێنی نوێ نین، بەڵكو نەوەی دوەمی شۆڕشگێڕەكان خۆیانن كە بۆ بەردەوامیدان بە بون‌و بەرژەوەندی خانەوادەكانیان دانراون، جگە لەوەی لە بواری فكری، بە هیچ گەنج‌و بیركردنەوەی نوێیان نیە، چجای ئەوەی پرۆژەی نوێ‌و گەنجانەیان هەبێت. تاكە چارەسەر بۆ دۆخی چەقبەستوو و خراپی یەكێتی، بەستنی كۆنگرەیەكی ئازاد‌و چارەسەر ئامێز‌و گۆڕانكاریە، كۆنگرەیەك كە دەست بخاتە سەر برینەكان، گۆڕانكاری لە پەیكەرەی یەكێتی، شێوازی ئیدارەدانی یەكێتی، شێوازی كاری ڕێكخستن، هەروەها گۆڕانكاری لە سەركردایەتی یەكێتیدا بكات، كە مەرج نیە گۆڕانكاریەكە تەنیا پەیوەست بێت بە تەمەنەوە، بەڵكو پەیوەستە بەگۆڕینی ئەوانەی كە ڕەفتار‌و كردەوەكانیان بۆتە هۆی ناشرین كردنی وێنەی یەكێتی، لە قۆرخ كردنی بازاڕ‌و دروست كردنی كۆمپانیا‌و تێوەگلان لە سەودانامەی گوماناوی بازرگانی‌و شەراكەت‌و سەرانە سەندن لە سەرمایەدارە گوماناویەكان. بەگوێرەی گشت هەڵوێست‌و كۆبونەوكانیش بێت، تا ئێستا كۆمیتەی سەركردایەتی یەكێتی بڕیاری نەداوە كۆنگرە بكرێت، ئەگەر كۆنگرەش ببەستن ئەوا لیستێكی ڕەشی خۆیان دەبێت كە لەناو كۆنگرەدا تەنیا بە دەست بەرزكردنەوەو دەنگدانی ئەندامانی كۆنگرە سپی دەكەنەوە وەك پارە گوماناویەكان‌و بگرە بەشێكیان ترسیان هەیە ئەگەر كۆنگرە ببەستن پێگەكانیان لەدەست بدەن، ئەگەر دواتریش بڕیار بدات ئەوا وەك بڕیارەكانی بۆریس یەلتسن تەنیا بڕیاری پێش مەرگ‌و بێكاریگەری دەبێت، خۆ ئەگەر ئەوەش ببێتە ڕاستی، ئەوا مانای وایە یەكێتی لە دوڕیانی كۆنگرەی گۆڕانكاری‌و مەرگی هێواشدا، ڕێگەی مەرگەكە هەڵدەبژێرێت، بەو هیوایەی كە مەرگ نەبێت‌و تەنیا غەیبوبە‌و بورانەوە بێت. بەڵام ئایا كەستان بینیوە لە گۆڕستانی كۆما ( غەیبوبە) هەستابێتەوەو توانیبێتی باشتر لە جاران كاربكات؟؟ بە هیواین یەكێتی ئەو ڕێگەیە هەڵنەبژێرێت‌و تا زووە بڕیاری كۆنگرەی گۆڕانكاری بدات‌و كادرانیش لەو كۆنگرەیەدا بە چاوی ویژدانیانەوە یەكێتیەكەیان شەن‌و كەو بكەن، ئەوانە سزا بدەن كە بەرپرسن لەم رۆژە‌و كەسانێكیش بكەنە شۆفێری شەمەندەفەرەكەی یەكێتی كە بتوانێت بەرەو كەنارێكی ئارامتر‌و پڕ دەسكەوت بۆ حزب‌و خەڵك ئاراستەی بكات.

دڵشاد ئەنوەر  یەکێتی و پارتی و گۆڕان بەتەمای چین ؟ کەرکوک بەرەو کوێ ؟ پارتی چی لە بەغدا وتوە ؟ حکومەتی هەرێم، چۆن پێکدەهێنرێ ؟  . ئەوانەی سەرەوە کۆمەڵێک پرسیارن ، زۆریان لەبارەوە دەوترێ و دەنوسرێ ، بەڵام بەشی زۆری زانیاریەکان هەڵەن ، کە رەنگە لایەنەکان خۆیان بەهەڵە بیدەنە میدیا یاخود لەو رێگەیەوە هەوڵی لە خشتە بردنی ڕای گشتی بۆ مەبەستی جیاواز بدرێ. کەرکوک لە کۆبونەوەی ئەمرۆی نێوان یەکێتی و پارتی دا ، زۆر لەسەر کەرکوک هەڵوەستە نەکراوە، واتە رێک پێچەوانەی ئەوەی دەوترێ گوایە لەسەر دانانی پارێزگارێک بۆ کەرکوک رێککەوتون . کەرکوک وەکو چۆن فاکتەری درزە قوڵەکەی نێوان یەکێتی و پارتی بوو لە ١٦ ی ئۆکتۆبەردا، ئاواش رێککەوتنی ئەم دوولایەنە لەسەری ئاسان نابێ. لەسەردانەکەی بارزانی بۆ بەغدا، باسی کرکوک کراوە بەم شێوە، بارزانی زۆر پێداگیری لەسەر رێککەوتن لەسەر نەوت و گاز کردووە ، لەبەرانبەر ئەمەدا ، زور لاری لە پۆستی پارێزگاری کرکوک نەبووە، کە بدرێتە چی پێکهاتەیەک. تەبعەن لایەنە عێراقیەکان یاری دەکەن ، پارتی چی دەڵێت ، دەیگەیەننە یەکێتی و بە پێچەوانەشەوە . ئێرانیش کردویەتیە مەرج بەسەر لایەنە عێراقیەکانەوە، دەبێت مامەڵە لەگەڵ پارتی دا بکەن ، چونکە پارتی حیزبێکی تۆکمە ترە، لەکاتێکدا یەکێتی کۆمەڵێک گروپ و تاقمن و رۆژیک جۆرن و رۆژیک دژن. مەرجی ئێران بۆ رێکەوتنی بەغدا لەگەڵ پارتی ، ئەوەیە ئێران تموحی هەیە لە حاڵەتی توندکردنەوەی گەمارۆکانی سەری، لە حاجی ئۆمەران و لەتورکیاوە شمەک بۆ وڵاتەکەی هاوردە بکرێ. ئەو دوو خاڵە وایکرد ، واتە باند باندی یەکێتی و تموح لە حاجی ئۆمەران ، بەغدا نە وەزیری داد بداتە یەکێتی ، نە لەمەسەلەی کرکوکدا زور گوێی لێبگرێ . رێککەوتن لەگەڵ بەغدا کرۆکی ریککەوتنی پارتی لەگەڵ بەغدا ئەوەیە، هەموو داهاتە ناوخۆییەکان رادەستی بەغدا بکرێ ، تەنانەت لەمەسەلەی کرکوک و هەندێ مەسەلەی تریشدا تنازول بکەن ، بەڵام تەنها لەمەسەلەی نەوت و غازدا حسابێکیان بۆ بکرێ و بێ بەش نەکرێن. پارتی لەنێوان گۆڕان و یەکێتی دا پارتی لەگەڵ بەغدا رێککەوتوە و ئەوێی مسۆگەر کردووە ، لەهەرێمیش براوەی هەڵبژاردنە ، بۆیە کاتی یاری کردنیەتی بەویستی خۆی. گۆڕان لە داڕوخانی جەماوەری نزیک بۆتەوە ، کێشە ناوخۆییەکانی یەکێتی دیسان تەواو زەق بۆتەوە، بۆیە پارتی دەیەوێ بەسود وەرگرتن لە رێکەوتنەکەی لەگەڵ بەغدا، لێرەش ئیشی خۆی بکات . یەکێتی لە کۆبونەوەکە، داوای ٤٠% ی پۆستەکانی کردوە، گوایە ١٠% بدرێتە گۆڕان و ٥٠% بۆ پارتی ، بەڵام لەسەر ئەمە هیچ رێککەوتنێ نەکراوە، پێناچێ نە پارتی رازی بێت ، بێگومان گۆڕانیش ڕازی نیە ، ئێستا شەری گۆران و یەکێتی لەسەر جێگرەکانە. بەکورتی و کوردی، پارتی بەغدای زەمان کردووە ، لە هەرێمیش براوەیە ، شەر و ململانێ کەوتوتە نێوان گۆران و یەکێتی، پارتیش گرفتی لەگەڵ درەنگ و زوو نیە، چونکە ئیشی خۆی کردووە و بەرچاوی ڕوونە.

■ مەلا بەختیار  هەڵبژاردن، بەوشێوەیە بەڕێكرا، كە بەڕێكرا. ئێستا، ئیدی پارتی یەكەمی هەرە زۆرینەو یەكێتیی دووەم‌و گۆڕانیش سێهەم لایەنی براوەن. لایەنەكانی دیكەش، كۆمەڵی ئیسلامی پێشی دانەوە. سۆسیالیست‌و كۆمۆنیستە كوردستانییەكانیش، كورسییە تاقانەكەیان، هێنایەوە. كۆتاكانیش، دەرچێندرانەوە! رەوتە پۆپۆلیستییە لەناو قەیراندا سەرهەڵداوەكەی "نەوەی نوێ‌"یش، تاویان سەندووە. لەم هەڵبژاردنەدا پەندە خانەقینییەكە پڕ بەپێستێتی كە پێشینان فەرمویانە: گشتمان لەكین، برای یەكین. بۆ؟ -چونكە؛ لایەكی دەسەڵات، ناتوانێ‌ لایەكی دیكەی باڵادەست، بە بەڵگەوە تاوانبار بكات‌و رەخنەشیان بەرامبەر یەكدی هەس! -چونكە؛ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن، سەرەنجامی سیاسەتی هەڵبەزو دابەزی رابردوویان، هەرلایەكیان بەئەندازەی پاشماوەی كاریگەریان، دەنگیان هێناگە. لەناویاندا، نەوەی نوێ‌، گەرچی لاتاریكیشە لەهەموو لایەك. -چونكە؛ رێژەی دەنگە هێنراوەكانی یەكێتیی‌و پارتی، ئەو راستییەی نەگۆڕی، كە نە پارتی بەبێ‌ یەكێتیی و نە یەكێتیش بەبێ‌ پارتی، حكومەتی زۆرینەیان پێ‌ پێكنایەت. پارتی كە زۆرینەی هێناوە، پێویستی بە یەكێتییە، یەكێتیش كە لەنیوەی پارتی كەمتریشی هێناوە، ئەمجارەش، بۆ كابینەی نۆهەم، سەلمایەوە كە هەر یەكێتییە، دەركەوت، بەزۆرینەی بادینی، دەڤەری سەوز حوكم ناكرێ‌. بەڵێ‌، نە پارتی بەسیاسەتی حاكمییەتی زۆرینە كوردستانی پێ‌ بەڕێ‌ دەچێ‌‌و نە یەكێتیش، بەزۆربەركێ‌ (موزایەدە)ی سیاسی، پارتی پێ‌ لاواز دەكرێ‌. ئەوانەی لەناو پارتی پێیانوابوو، ئەگەر دوو بەرامبەر یەكێتیی دەنگ بێنن‌و لیستی كۆتاش بكەنە دۆستی خۆیان، دەتوانن یەكێتیی بخەنە دەرەوەی بازنەكە، شكستیانخوارد. رەوتی موزایەدەخوازی یەكێتیش، كاڵفامیان دای لەتاشە بەردی هاوكێشە سیاسییە راستەقینەكان. ئۆپۆزسیۆنیش، كە پێیانوابوو، ئەگەر بتوانن زۆرینەی كورسی وەدەستبهێنن، یان خۆیان‌و تەكەتولی هەلپەرستی یەكێتیی ببنە زۆرینە، دەتوانن پارتی بچوك بكەنەوە، ئەمانیش، رێژەی دەنگەكانیان، ناچاری كردن، پاشەكشە بكەن‌و لایان داوەو بایان داوە. ئیستا، دوو هەفتەیەكمان ماوە، دەربكەوێ‌، چ لایەك دەچێتە حكومەت‌و چ لایەكیش، دەبێتە ئۆپۆزسیۆن. بەڵام بیرمان نەچێ‌ نیوەی خەڵك دەنگیداوە (قەیناكە با وابڵێین!) نیوەكەی تریشی دەنگی نەداوە (ئەگەر زیاتریش نەبن!!). لێرەدا دەمەوێ‌، سەرنجی ئەو لایەنانە بۆ ئەم راستییانە رابكێشم كە پێكەوە رێكدەكەون‌و كابینەی نۆهەم پێكبهێنن. كە ئەمەی خوارەوەیە: هەموو لایەنەكان ببینن كە، بەهەموو توانای راگەیاندن‌و، هێزی چەكدارو دەستڕەنگینی لەهەڵبژاردندا، نەتوانرا نیوەی خەڵك، لەدەرەوەی بازنەی هەڵبژاردن، كەمەندكێش بكرێنە ناو بازنەكە. ئەمە ئاماژەیەكی دڕدۆنگی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و سایكۆلۆژیە...تد. هۆی سەرەكی ئەم دڕدۆنگییە، لاوازبوونی متمانەی خەڵكە، بەسەركردایەتی‌و سیاسەت‌و بەڵێنەكانی سەرجەم لایەنەكان. كە ئەمەش، سەرەنجامی كەڵەكەبونی گرفت‌و گەندەڵی‌و ئەو بارە نالەبارەی خەڵكە.  ئەم بێ‌ متمانەییە، كە جارێ‌ بە بەشداری نەكردنی هەڵبژاردن دەردەبڕدرێ‌، لەم دۆخەی عیراق‌و كوردستان‌و ناوچەكەدا، پێویستە لەكابینەی نۆیەمدا، بەقوڵی لێكبدرێتەوە. ئەگینا، بەدوری نەزانین، دەروازەی دۆخەكە لەگرێژنە دەربچێ‌‌و لەم هەلومەرجەشدا، كە فەرەنسای پێشەنگێكی وڵاتانی دیموكراسی، لەسەر باج زیادكردنی سوتەمەنی، دەسوتێندرێ‌، دوور نییە، كێشە كۆنە چارەسەر نەكراوەكان، لەسایەی كابینەی نوێدا، لەم قۆناغەی گواستنەوەی دیموكراسیدا، لەكوردستانی دواكەوتودا، ئاوێتەی دۆخی نەخوازراو بن‌و، هەر ئەگەرێكی ئاڵۆزی ناوچەكەش، یان لەعیراق‌و یاخود لەكوردستاندا، كارلێك لەتەك كێشەی كۆنی پاشكەوتی مووچە بكات، بیرمان نەچێ‌ كێشەی نێوان ئەمریكا‌و دەوڵەتانی كەنداو‌و ئێران، هەروەها كێشەی كۆمەڵایەتی، ئابوریی‌و سیاسی چارەسەر نەكراوی تەواوی ناوچەكە، ئەمە جگە لە لێكەوتەكانی بەهاری عەرەبی، هاوكات كێشەی نێوان شیعەكانی عیراق، هەروەها سوننەكانی عیراق، ئینجا ئەو رێژە كەمەی كە لەبەغداد‌و ناوچەكانی تری عیراق بەشداریان كردووە، خۆپیشاندانەكانی بەسرەو پارێزگاكانی تر، لەكاتێكدا هێشتا پاشماوەی جەنگی داعش‌و ناوچە وێرانكراوەكانی جەنگ ساڵەهای ساڵی دەوێ‌ چارەسەر بكرێن، ئەمانە دەبێ‌ هەموویان لەبەرچاو بگیرێن كە كاریگەریان لەسەر كوردستان‌و عیراق‌و ناوچەكەش هەیە. بێگومان یەكانگیربوونی هەموو ئەم رووداوانەو كاریگەریان لەسەر هەست‌و هەڵوێستی خەڵكی كوردستان، خرۆشانی خەڵك دەكاتە ئەنجامێكی مەترسیدار بۆ سەر هەمووان.  لەدۆخێكی نەخوازراوی واشدا، جڵەوی رووداوەكان كە لەدەست دەرچوون، نەلایەنەكانی دەسەڵات‌و، نەلایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش، ناتوانن ببنە خاوەنی شەقامی توڕە. ڕەنگە، لەهەلومەرجێكی ئاوهاشدا، چەند رابەرێكی دەركەوتووی سۆسیال-مێدیا، بۆ ماوەیەك بتوانن روداوەكان، بەئاراستەی پۆپۆلیستی‌و ئاژاوەگێڕی، رابەرایەتی بكەن. بەتایبەتی هەلپەرست‌و پۆپۆلیستە شكستخواردووەكانی كوردستان لەدەهەی رابردوودا، تاقیكردنەوەی سودبەخشیان بۆ پۆپۆلیستە دەرنەكەوتووەكان، جێهێشتووە. دەمێنێتەوە بڵێین: كابینەكانی پێشوو، قەیرانیان بەقەیران سپاردو تەقینەوەی قەیرانەكانیش، دووچاری كابینەی هەشتەم كرا. ئەمانیش ناچاری پاشكەوتی موچە بوون. بەڵام ساڵێكیشە، بەرەبەرە چارەسەریان هێنایە ئارا. دڵنیام، مێژوو، ئابوری بایۆمەتری‌و چارەسەری قەیرانی ئابوری، وەكو دەستكەوتی گەورە، بۆ كابینەی هەشتەم تۆمار دەكات

■  ئومێد قه‌ره‌داخی له‌دوای په‌لاماری داعشه‌وه‌ بۆ سه‌ر ئێزدییه‌كان ، ژنێكی رزگاربوو له‌ چنگی كۆیلایه‌تی ، به‌ ده‌نگێكی دلێره‌وه‌ ده‌ركه‌وت ، ئه‌م ژنه‌ قسه‌كه‌رێكی جدی و ئازایه‌تییه‌كی بێوینه‌ی له‌ گێرانه‌وه‌ی راستگۆیانه‌ی روداوه‌كاندا نیشاندا ، له‌سه‌ر شانۆی جیهانیدا به‌شێوه‌یه‌كی به‌ربڵاو پێشوازی لێكراو و چه‌ندین خه‌ڵاتی گرنگی جیهانی به‌ده‌ستهێنا، دواترینیشیان خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی بوو ، وه‌گرتنی ئه‌م خه‌ڵاته‌ و ئه‌م پێشوازییه‌ جیهانییه‌ له‌م ژنه‌ و چیرۆكه‌كانی كۆمه‌ڵێك مانای راسته‌قینه‌ی هه‌یه‌ ، كه‌ من لێره‌دا له‌سه‌ر سێ مانای سه‌ره‌كی رائه‌وه‌ستم: یه‌كه‌م : پێشوازی گه‌وره‌ له‌ نادیه‌ موراد و چیرۆكه‌ به‌ ئازاره‌كانی به‌ كه‌نیزه‌ككردنی ژنان ، پێش هه‌ر شتێك شه‌رمه‌زاركردنی جۆرێكه‌ له‌ تێز و دنیا بینی كه‌ هێشتا باوه‌ری به‌ كه‌نیزه‌ككردنی ژنان هه‌یه‌ ،باوه‌ری به‌وه‌ هه‌یه‌ جیاوازی ئایین پاساو بێت بۆ ئه‌وه‌ی ژن وه‌ك ده‌سكه‌وتنی جه‌نگ، وه‌ك غه‌نیمه‌ت سه‌یر بكرێت و هاو شێوه‌ی جۆره‌كانی دیكه‌ی غه‌نیمه‌ت له‌ بازاری كۆیله‌ فرۆشیدا بكردرێت و بفرۆشرێت ، ئه‌م تێزه‌ ئه‌گه‌رچی له‌سه‌ر ده‌ستی بزووتنه‌وه‌یه‌كی توندره‌وه‌ی وه‌ك داعشدا و دژ به‌ هاوڵاتیانی ئێزدی پیاده‌كرا، به‌ڵام مه‌سه‌له‌ی به‌ كه‌نیزه‌ككردن قوڵایه‌كی فیقهی و تیوری هه‌یه‌ له‌ كه‌لتووری ئیسلامیدا و كارێكی رێگا پێدراوه‌ ، ئێستاش كتێبه‌ فیقهییه‌كان پرن له‌و به‌ند و ده‌ستورانه‌ی كه‌ پێویسته‌ ره‌چاو بكرێن بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌نیزه‌ك ، پێویسته‌ ره‌چاو بكرێن له‌ كڕین و فرۆشتنی كچانی به‌كه‌نیزه‌ككراودا ، به‌مه‌ش داعش تاكه‌ هێز نیه‌ ، تاكه‌ ئاراسته‌ی فیكری و سیاسی نیه‌ كه‌ له‌ پشتییه‌وه‌ باوه‌ری به‌ كه‌نیزه‌ككردنی ئینسان راوه‌ستاوه‌ ، به‌ڵكو به‌شێكی هه‌ره‌ زاڵ و به‌رینی ئیسلامی باڵاده‌ست له‌ جیهانی ئیسلامیدا وه‌ك پره‌نسیپ باوه‌ری به‌ كه‌نیزه‌ك هه‌یه‌، تا ئێستاش جورئه‌تی ئه‌وه‌یان نه‌كردوه‌ كتێبه‌ فیقهیه‌كان له‌ باس و خواسه‌كانی كه‌نیزه‌ك پاك بكه‌نه‌وه‌ ،ته‌نانه‌ت جورئه‌تی ئه‌وه‌شیان نه‌بوه‌ به‌ كه‌نیزه‌ككردن وه‌ك ئه‌ركێكی ئایینی رێگاپێدراو سه‌یر نه‌كه‌ن، هه‌ربۆیه‌ دوای تاوانی بوكه‌نیزه‌ككردنی نزیكه‌ی چوار هه‌زار ژنی ئێزدی ره‌وت و دامه‌زراوه‌ ئیسلامگه‌راییه‌كانی كورد و جیهانی ئیسلامیش ، ئه‌گه‌رچی تاوانه‌كانی داعشیان مه‌حكوم كرد، به‌ڵام هه‌رگیز پره‌نسیپی به‌ كه‌نیزه‌كردنیان ره‌تنه‌كردوه‌ ، هه‌رگیز نه‌یانتوانی كه‌نیزه‌ككردن وه‌ك پره‌سێكی نا ئینسانی و نا ئه‌خلاقی وێنا بكه‌ن، ئه‌مه‌ش شه‌رمه‌زاری و له‌ هه‌مانكاتدا مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌یه‌ ، جیهانی ئیسلامی ئه‌مرۆ نه‌توانن كتێبه‌ فیقهیه‌كانی خۆیان له‌ بابه‌تێكی وه‌ك كه‌نیزه‌ك پاك بكه‌نه‌وه‌ و ره‌وایه‌تی ئایینی له‌ كرین و فرۆشتنی مرۆڤ بسه‌ننه‌وه‌ ، ده‌ركه‌وتنی نادیه‌ موراد وه‌ك كه‌نیزه‌یه‌كی ئازاد بوو ، وه‌ك ژنێك كه‌ به‌ جورئه‌ته‌وه‌ چیرۆكی به‌ كه‌نیزه‌كبوونی خۆی ئه‌گێرێته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ پێش شه‌رمه‌زاركردنی داعش شه‌رمه‌زاركردنی ئه‌و هزر و ئاراسته‌ دینییه‌یه‌ كه‌ هێشتا باوه‌ری به‌ كه‌نیزه‌كردنی ئینسان هه‌یه‌، هێشتا ئاماده‌یه‌ ئیسنان وه‌ك غه‌نیمه‌ت و كه‌ره‌سته‌ی جه‌نك سه‌یر بكات و به‌سه‌ر جه‌نگاوه‌ره‌كانیدا دابه‌شی بكات دووه‌م : ده‌ركه‌وتنی نادیه‌ موراد له‌ شانۆی نێوده‌وڵه‌تیدا ئاشكرابوونی سكانداڵی ده‌سه‌ڵاته‌ هه‌رێمی و ناوچه‌ییه‌كانه‌ له‌ پاراستنی كه‌مایه‌تییه‌ ئایینیه‌كاندا، فه‌شه‌لی ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌یه‌ به‌ ئیمتیاز ، ناوچه‌ی شه‌نگال و كه‌مایه‌تی ئێزدی كه‌ به‌ سنووری جوگرافی به‌شێكه‌ له‌ خاكی عێراق و ، له‌ رووی كارگێری و ده‌سه‌ڵاتداریی ناوچه‌ییه‌وه‌ به‌ كرده‌وه‌ له‌ژێر ده‌ستی پارتی دیموكراتی كوردستاندا بوه‌ ، پارتی و ده‌سه‌ڵاته‌ ناوچه‌ییه‌كه‌ی به‌رپرسیار بوو له‌ پاراستنی شه‌نگال و گیانی ئێزدییه‌كان ، به‌ڵام له‌یه‌كه‌مین تاقیكردنه‌وه‌دا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ شكستی هێنا ، له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م په‌لاماری داعشدا پارتی و هه‌زاران چه‌كداری بێ هیچ به‌رگرییه‌ك شه‌نگالیان ته‌سلیم كرد ،به‌م كاره‌ش یه‌كێك له‌ كه‌مایه‌تیه‌ ئایینیه‌ ره‌سه‌نه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست كه‌وته‌ به‌رده‌م ئه‌گه‌ر جینۆساید، به‌ پێی ئاماره‌ فه‌رمییه‌كانی به‌رێوبه‌رایه‌تی كاروباری ئیزدییه‌كان 3548 سێ هه‌زار و پێنج سه‌د و چل و هه‌شت ژنی ئێزدی كراون به‌ كه‌نیزه‌ك، 2869 پیاوی ئێزدی فرێندراون وه‌ك كۆیله‌ كاریان پێكراوه‌ ، تا ئێستا 71 گۆری به‌ كۆمه‌ڵی ئێزدی دۆزراونه‌ته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی له‌ كۆی 550000 پێنجسه‌د و په‌نجا هه‌زار هاوڵاتی ئێزدی، 360000 سێ سه‌د و شه‌ست هه‌زاریان ئاواره‌ بوون ، له‌و ژماره‌یه‌ نزیكه‌ی 100000 سه‌د هه‌زاریان ئاواره‌ی ولاتانی ده‌ره‌وه‌ بوون ، ئه‌م جینۆسایده‌ گه‌وره‌یه‌ به‌رهه‌می فه‌شه‌لی حوكم و به‌رپرسیارێتی پارتیه‌ ، ده‌ركه‌وتنی نادیه‌ موراد و خه‌ڵاتی نوبڵه‌كه‌شی ئاشكراكردنی ئه‌م شكسته‌ قوڵه‌یه‌ له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تی و له‌سه‌ر شانۆی جیهانیدا سێیه‌م : ده‌ركه‌وتنی نادیه‌ موراد وه‌ك ده‌نگێكی عیراقی ، وه‌ك كه‌مایه‌تییه‌ك له‌ باكوری عێراقدا و كه‌متر گرێدانه‌وه‌ی جینۆسایدی ئێزدییه‌كان به‌ جینۆسایدی كورده‌وه‌ ، له‌راستیدا به‌ڵگه‌ی فه‌شه‌لێكی روون وقه‌یرانێكی ئه‌خلاقی و سیاسی و فیكری گه‌وره‌یه‌ له‌و تایپه‌ له‌ ناسیۆنالیستی كه‌ به‌سه‌ر گوتاری ناسیۆنالیستی كوردستانی عێراقدا بوونی هه‌یه‌ ، گوتارێك كه‌ كه‌ هیچ رێزێك بۆ پره‌نسیپی هاوڵاتیبوون و یه‌كسانی هه‌موان له‌به‌رده‌م یاسادا دانانێت، گوتارێك كه‌ ناتوانێـت پلورالیزمی ئایینی و كه‌لتووری وه‌ك به‌شێكی بنه‌ره‌تی له‌ بیری ناسیۆنالیستی ته‌ماشا بكات ، گوتارێك كه‌ ئازادی تاكه‌كه‌س و ئازادی سیاسی راسته‌قینه‌ له‌ژێر وه‌همی دوژمنی ده‌ره‌كیدا په‌راوێز ئه‌خات ، له‌ گوتارێكی له‌م شێوه‌یه‌دا ئاساییه‌ ئێزدی جینۆساید بكرێت، چاوه‌روانكراوه‌ كه‌ ئایین و ئایینداری ئێزدی زوك شه‌یتان په‌رست و وه‌ك كه‌مایه‌تیه‌كی په‌راوێزخراو سه‌یر بكرێت، ئیدی ئه‌وه‌ش چاوه‌روانكراوه‌ كه‌ نه‌ نادیه‌ موراد و نه‌ك هیچ ئیزدییه‌ك ئینتیمایان بۆ پرسێكی نه‌ته‌وه‌یی به‌ ناوی پرسی كورد نه‌بیت ، ته‌نانه‌ت بۆ كوردبوونیش ، ئه‌مه‌ش به‌لای منه‌وه‌ بابه‌تێكی ئاساییه‌ ، ئینتیمای مرۆڤ بۆ هه‌ر شتێك مافێكی تایبه‌تیه‌، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا ئێزدی كه‌مایه‌تییه‌كی ره‌سه‌نی ئه‌م ناوچه‌یه‌ن و كوردن ، به‌ڵام ناسیۆنالیزمی خێله‌كی، بێ فكر و بێ پرۆژه‌، ئه‌وانی له‌ كوردبوون تۆراندوه‌.  

  ■  رێبوار کەریم وەلی   (1) ئاراستەی دانوستاندنی پارتی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان، دوای راگەیاندنی ناوی بەربژێرەكانی پارتی بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەت، بریتییە لەوەی بە خێرایی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان دیاری بكرێت كە لەوەشیاندا سەرۆكایەتیی پەرلەمان بۆ یەكێتی یەكلا بووەتەوە و جێگرێك بۆ پارتی و یەكێكیش بۆ پێكهاتەی توركمانە. هەنگاوی دوای ئەوە، زیندووكردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستانە، هەمان یاسای ژمارە یەكی ساڵی 2005 كە سەرۆك بارزانی لە پەرلەمانەوە (12ی حوزەیرانی 2005) پێی هەڵبژێردرا. بەپێی ئەو یاسایە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان سەرباری ئەوەی كە لە پەرلەمانی كوردستانیشەوە هەڵدەبژێردرێت، تەشریفاتی نین و جگە لە دەسەڵاتەكانی دیكەی ناو یاساكە، سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی باڵای راپەڕاندنە، فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەیە و، لەكاتی پێویستیشدا سەرۆكایەتی كۆبوونەوەكانی ئەنجوومەنی وەزیران دەكات. بۆیە پارتی پێداگری لەسەر ئەو یاسایە دەكات (تا نووسینەوەی دەستووری كوردستان) و، بۆ گۆڕان و حزبەكانی دیكەش كە داوای سیستەمی پەرلەمانییان دەكرد، دەبێتە دەستكەوت. ئەڵبەتە مەبەست لە كاراكردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم تەنها یاساكە نییە، بگرە زیندووكردنەوەی ئەو پڕۆسەیەیە كە پێش هەڵپەساردن و دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێم بەرقەرار بوو. بۆیە دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان، رەنگبێ پەرلەمان تەنها بەربژێری حزبی براوە دیاری بكات و سەرۆكی ئەنجوومەنی دادوەری كەس بۆ پێكهێنانی حكومەت رانەسپێرێت و چاوەڕێی ئەوە بكرێت كە هەركاتێك نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوێندی یاسایی خوارد (كە ئەوكاتە هەموو دەسەڵاتەكانی بۆ دەگەڕێتەوە)، بەپێی حوكمەكانی ناو یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان، ئەو بەربژێری پارتی دیموكراتی كوردستان مەسروور بارزانی وەكو پاڵێوراوی پەرلەمان بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەم لە ماوەی 30 رۆژدا رابسپێرێت. بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا، سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێش پێكهێنانی كابینەی نۆیەم سوێندی یاسایی دەخوات.   سەرۆكی هەرێمی كوردستان جێگری دەبێت؟ (2) دوای راگەیاندنی ئەوەی كە پارتی دەیەوێ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان كارا بكاتەوە (ئەڵبەتە بەپێی یاسای ژمارە 1ی 2005)، هەم یەكێتی و هەم گۆڕانیش پێشوازییان لێكرد. بۆ گۆڕان سەركەوتنە كە سەرۆكی هەرێم لە پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت و، بۆ یەكێتیش مانای وایە كە پۆستێكی دیكەیان لە كوردستان بۆ زیاد دەبێ، چونكە پۆستەكانی ئێستا بەشی رازیكردنی هەموویان ناكات! سەرباری ئەوەی كە ئێستا هەم لە بزووتنەوەی گۆڕان و هەم لە یەكێتی ناوی كەسانێك بۆ جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان دێن، بەڵام پارتی بە نیاز نییە لە هەنگاوی یەكەمدا و تا كۆتاییهاتنی كاراكردنەوە و سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێم لەسەر هیچ ناو یان كەسێك بڕیاری كۆتایی بدات. بە واتایەكی دیكە "دامەزراندنی" جێگرێك بۆ فەرمانداری گشتیی هێزی پێشمەرگە كە تەنها بۆ ئەو بوارەیە، پەیوەستە بەوەی كە لایەنەكانی گۆڕان و یەكێتی لە مەسەلەی كاراكردنەوەی یاسای ژمارە یەكی 2005 ـەوە چەند پاڵپشتی پارتی دەبن؟ بە حوكمی دابەشبوونی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەسەر دوو یەكەی 70 و 80، رەنگبێ شانسی گۆڕان بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە كەم بێت، بەڵام ئەگەر بۆ یەكێتیش بێت، ئەوا رەنگبێ لە داهاتوودا ئەو پۆستە بدرێتە كەسێكی سەربازی نەك سڤیل. لە حاڵەتێكیشدا كە ئاراستەی گفتوگۆكانی پارتی لەگەڵ لایەنەكان (بەتایبەتی گۆڕان و یەكێتی) بەرەو ئەوە بێت كە بەشێوەی مەبدەئی، سەرۆكی حكومەت یەك جێگری هەبێت و ئەوەش بۆ یەكێتی بێت، ئەو كاتە بۆ رازیكردنی گۆڕانیش دەبێ بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی، لە نێوان وەزیری پێشمەرگە و جێگری سەرۆكی هەرێم یەكیان بەر گۆڕان بكەوێت، وەك چۆن یەكێتی بە نیازە لە هەموو دامەزراوە لێكچووەكان (ئەنجوومەنی ئاسایش و وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و دارایی، پەروەردە و خوێندنی باڵا...) لە هەر یەكێكیان یەكێكی بەربكەوێت.   ڤی ئای پی یان بەرتیل! (3) بەلای كەمەوە پەنجا لەسەدی خەڵكی كوردستان، بەبەرچاوی خەڵكەوە لە هەموو دامەزراوە خزمەتگوزارییەكانی ئەم وڵاتە بە ڤی ئای پی و مامەڵەی خێرا بەرخوردارن. ئەوەیان پێیدەگوترێ واسیتە و، واسیتەش بێ بەرامبەر نییە و بە بەرامبەرەكەشی دەگوترێ بەرتیل. ئەگەرچی بەشێكی كەمی خەڵكیش كە كەمئەندام یان خانەوادەی شەهیدن، یان بەساڵاچوون، جۆرێك مامەڵەی جیای بێبەرامبەریان بۆ دەكرێ، بەڵام ئەوەش زۆر كەمە و لە هەموو شوێنێك وەكو یەك نییە. پوختەی كەلام كردنەوەی بەشی ڤی ئای پی بوو لە بەڕێوەبەرایەتیی هاتوچۆی هەولێر كە كاردانەوەی جیاجیای لێكەوتەوە.  بێبەرنامەیی وەزارەتی ناوخۆ كە دەبوو پێش ئەو هەنگاوە تەواوی وردەكارییەكانیان راگەیاندبایە، نەك دوایی قسەكانیان وەكو پاساو سەیر بكرێت، وایكرد كە بەشەكە هەڵپەسێردرێت. لە زۆربەی وڵاتانی دنیا، بۆ بنبڕكردنی بەرتیل و واسیتە، سیستمەمی خزمەتگوزاریی تایبەت بەرامبەر بە بڕێكی دیاریكراو لە پارە دانراوە و كورد گوتەنی "پارە بدە و مەلا لە مزگەوت دەربكە". لە هەندێك سیستەمیشدا كە هاووڵاتیان بەشێوەیەكی سیستەماتیك باج دەدەنە حكومەت، لەبەرامبەر ئەو باجەدا لانیكەم حكومەت مامەڵەیەكی یەكسانیان لەگەڵدا دەكات. بەڵام دیسانیش بۆ ئەوانەی شارەزای ژیانی رۆژئاوان، هەمیشە ئەوانەی زۆرترین باج دەدەن لە ئەولەویەتتدان و شانسیان زیاترە. ئێستا قسە لەسەر ئەوەیە كە مادام كەسانێك پلە و پۆستەكانیان بۆ خزمەتگوزارییەكی بێ بەرامبەر بەكاردێنن، دەكرێ وەكو كۆتاییهێنان بەو دیاردەیە، بەمەرجێك بە شەفافییەت و بە شێوەیەك كە هیچ كاریگەرییەكی لەسەر راییكردنی كاری هاووڵاتیانی ئاسایی نەبێت، بتوانن ئەو خزمەتگوزارییانە بە پارە بكڕن. ئەو كاتە، ئەو پارەیە دێتەوە خەزێنەی حكومەت و باری حكومەتیش سووكتر دەكات.   روداو 

  ■ مەریوان وریا قانع  (١) ڕەنگە ئەمڕۆکە پاریس یەکێک لەو شارانە بێت کە کەس حەزنەکات سەریلێبدات و بیبینێت، شارێک کە کەسانێکی زۆر وەک پایتەختی ئەوروپا و پایتەختی فیکر و پایتەختی شارستانیەتی مۆدێرن ناویدەبەن. ئەو شەپۆلە گەورەیەی ناڕازییدەربڕین و خۆپیشاندان کە ڕووی لە فەرەنسا کردوە، بەشێک لە تووڕەبوونەکانی تووڕەبوونە لە پاریس خۆشی، لەو حوکمڕان و چینە دەوڵەمەند و ھێز و دەزگا بە گڵۆبالبوانەی ناو پاریس، کە ئاگایان لە دۆخی چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگاکە نەماوە.  سەرەڕای پەنابردن بۆ بەکارھێنانی توندوتیژیی و تاڵانکاریی و شڕەخۆریی، سەرەڕای شکاندن و سوتاندن و لێدان و پەلاماردان و گرتن، ئەوەی ڕووئەدات تەقینەوەی ناڕەزایەتییەکی کۆمەڵایەتیی گەورەیە، کە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بەو ژینگە نیولیبرالەوە ھەیە کە لە سێ دەیەی ڕابردوودا لە ئەوروپادا سەروەربووە. ناڕەزاییەکە سەرەتا ناڕەازیی کۆمەڵێک شۆفێر بوو دژ بە بەرزکردنەوەی نرخی بەنزین، بەڵام لە ئێستادا گەشەیکردوە بۆ بزوتنەوەیەکی گەورەی ناڕەزاییدەربڕین کە تەنانەت وڵاتانێکی وەک بەلجیکا و ھۆڵەنداشی گرتۆتەوە.  ھێزی گەورەی پشتی ئەم ناڕەزاییدەربڕینە بەشی خوارەوەی چینی ناوەڕاستی کۆمەڵگای فەرەنسییە، ئەمەشلە ڕاستیدا بەشە ھەرە ھەژارەکەی کۆمەڵگای فەرنسیی نییە، بەڵکو کەسانێکی خاوەن کار و پیشەی تایبەتن و ڕۆژانە سەرساختانە کارکانی خۆیان دەکەن، بەڵام کێشەیان لەوەدایە ئەو بڕە پارەیەی پەیدایدەی دەکەن، بەشی دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیانی خۆیان و ژیانی خێزانەکانیان ناکات. ئەمانە ئیشێکی زۆر بەرامبەر بە داھاتێکی کەم دەکەن. بەڵام گرفتی ئەمانە تەنھا ئەوە نییە کە داھاتەکەیان کەمە، بەڵکو ھەستێکی قووڵیش بەوە دەکەن کە لەناو کۆمەڵگای فەرەنسیدا کەس گوێیان لێناگرێت، بەتایبەتیی حومکڕانانی وڵاتەکە و دەزگا نێودەوڵەتییە زەبەلاحەکان و چینە دەوڵەمەندەکانی سەرەوەی کۆمەڵگا. ئەمانە پێیانوایە ئەو نوخبەیەی لە پاریسدا حوکمڕانی دەکات ئەمان نابینێت و وەک نەبوو مامەڵەیان دەکات، کاتێکیش لەڕێگای خۆپیشاندانەوە ھەوڵی ئەوە ئەدەن کە ببینرێن، ئەوا گوێیان لێناگیرێت و وەڵامی داواکارییەکانیان نادرێتەوە. بە کورتییەکەی ئەمانە کەسانێکن ھەم لەسەرێکەوە تەواو ناڕازین بەرامبەر بەو دۆخەی کە ھەیە و دروستکراوە، ھەم گومانی گەورەشیان بەرامبەر دەسەڵاتداران لەلا دروستبووە و باوەڕیان بەوە نەماوە کە ئەو دەسەڵاتدارانە بتوانن کێشەکانیان چارەسەربکەن.  شارەزایانی کۆمەڵگای فەرەنسیی و کۆمەڵگا ئەوروپییەکان. باس لە گۆڕانی دۆخی دەرونیی چینی ناوەڕاست لە ئەوروپادا دەکەن، ئەم چینە لە ئێستادا ترسێکی گەورەی لە ئایندە ھەیە، باوەڕی وایە ئیشکردنی زۆر و خۆماندووکردنی بەردەوام دڵنیایی نابەخشێت و گەرانتی سەرکەوتن ناکات. ئەم سایکۆلۆژیایەش شتێک نییە ئەمڕۆکە دروستبووبێت بەڵکو دەرەنجامی قەیرانە گەورەکانی ئەو سیستمە ئابوریی و سیاسییە نیولیبرالەیە کە سێ دەیە زیاترە لە ئەوروپادا باڵادەستە. کەسانێک ھەن باس لە کۆتایی ”کاپیتالیزم بۆ ھەمووان“ و کۆتایی ”کاپیتالیزمی میلەت“ دەکەن. ئەوەی دروستبووە سیستمێکە نوخبەیەکی بچووکی بەجیھانیبوو دەوڵەمەند دەکات و زۆرینەی چینەکانی خوارەوە و بەشێکی گرنگی چینی ناوەڕاستیش، بۆ ھەژاریی و نائومێدیی بەجێدەھێڵێت. زۆرینەی ئەم زۆرینەیەش خەڵکی لادێ و شارە بچووکەکانی دەرەوەی پاریس و شارە گەورەکانی فەرنسان و ڕق لە حکومەت و ڕق لە پاریس لەلایان بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەیەکتری تێکەڵبووە. بە پێچەوانەی شۆڕشی فەرەنسیی و یاخیبوونی خوێندکارانی ساڵی ١٩٦٨ ەوە، کە ھەردووکیان ھەڵگریی ئایدیۆلۆژیایەکی چەپگەر و ھیومانیستیی و گەردونیی بوون، ئەم یاخیگەرە تازانە بەرنامەیەک یان دروشمێک یان دیدێکی ھاوبەش کۆیانناکاتەوە. ئەوەی ھەیە بڕێکی زۆر گەورەیە لە بێزاریی و نائومێدیی. ھەندێکیان دژ بە ئەوروپای یەکگرتوون، ھەندێکیان دژ بە سیاسەتی باجوەرگرتنی دەوڵەتن، ھەندێکیان دژ بە ھەژاریی و نەدارین، ھەندێکیان دژ بە کۆچبەر و پەناھەندەن، ھەندێکیان دژ بە میدیان. بەڵام ھەموویان دژ بەو نوخبە سیاسییەن کە حوکمڕانە. (٢) ڕۆژی شەمەی ڕابوردو جارێکی تر ١٣٦ ھەزار کەس لە فەرەنسادا چوونەوە سەر شەقامەکان، لەوانە ١٠ ھەزاریان لە پاریس. ژمارەی ئەو پۆلیسیانەی لە پاریسدا خرابوونە سەر شەقامەکان بۆ چاودێریکردن و کۆنترۆڵکردنی ناڕەزایی دەربڕینەکان، نزیکبوو لە ژمارەی ئەوانەی لەو شەرەدا لە خۆپیشاندانەکاندا، بەشداربوون. ئەو ڕێگایانەش کە پاریس بە ناوچەکەنای دەرەوەیەوە گرێئەدات، لەلایەن پۆلیسەوە کۆنترۆڵکرابو، لەزۆر شوێنی شارەکەشدا بەشێکی زۆر لە دوکان و بازاڕەکان داخرابوون. پاریس لەم ڕۆژانەدا چیتر ئەو شارە نییە کە لە خەیاڵی زۆرێک لە مرۆڤەکانی سەر ئەم ئەستێرەیەدا ھەیە. ناڕەزاییدەربڕینی ئەم جارەی فەرەنسا تەنھا تەحەدای پایتەختی وڵاتەکە ناکات، بەڵکو تەحەدای سەرجەمی سیستمی دیموکراسیی وەک گشتێک دەکات. لە دوای جەنگی جیھانی دووھەم و کۆتاییھاتنی فاشیزمەوە سیستمی دیموکراسیی بەڕادەی ئەمڕۆ ڕووبەڕووی تەحەدای گەورە نەبۆتەوە. ئەوەی ڕووئەدات تەعبیر لە توڕەبوون و ناڕەزاییدەربڕینێک دەکات کە لای نزیکەی ٧٠ % کۆمەڵگای فەرەنسیی ئامادەیە. ئەوانەی دەچنە سەر شەقامەکان بۆ ناڕەزایی دەبڕین توڕەیی و نائومێدییەک دەیانجوڵێنێت کە لەناو زۆرینەی کۆمەڵگای فەرەنسیی و لە بەشێکی تری کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا، ئامادەیە. ئەمانە تا ڕادەدەیکی زۆر باوەڕیان بەو پارتە سیاسیانە نەماوە کە لەناو سیستمی دیموکراسیی ئەمڕۆکەی فەرەنسادا ئامادەن و وادەکەن سیستمە سیاسییەکە ئیشبکات. چوونە سەر شەقام بەو ژمارە گەورەیە خۆشی مانای باوەڕنەمان بە ”سیاسەت“ خۆشی وەک چارەسەرێک بۆ کێشەکانیان. ئەمە وادەکات چەندان شارەزا ئەم بزوتنەوەیە بە بزوتنەوەیەکی ”دژە سیاسەت“ ناوببەن. بە بۆچونی من، ڕووە گەش و گرنگەکەی ئەم تووڕەبوونە کۆمەڵایەتییە لەوەدایە کە بەگژاچوونەوەیەکی بەھێزی ئەو سیاسەتە نیولیبرالەیە کە نوخبە حومکڕانەکانی ئەوروپا، لە سێ دەیەی ڕابردوودا بەسەر کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا سەپاندویانە. نوخبەیەکی نیولیبرال کە بەشی زۆری کۆمەڵگاکەی خۆیان، بە تایبەتی چینەکانی خوارەوەی ئەو کۆمەڵگایە، بە گەمژە و نەزان و گەلحۆ دەزانن و وەک بوونەوەری بچووک و ھیچ لەباردانەبوو وێنایاندەکەن. نیولیبرالیزم بە مانا ھەرە سادە و ھەرە ڕاستەوخۆکەی ھێما بۆ ئەو سیاسەت و ستراتیژە ئابورییانە دەکات، کە دزیی لە ھەژاران دەکات و دزیەکەش بە دەوڵەمەندەکان دەبەخشێت. مرۆڤ پێویست ناکات مارکسیی بێت بۆئەوەی نیولیبرالیزم بەو مانایە ببینێت و پێناسبکات. ئەو ستراتیژەش لە دزیکردن فرەجۆرە، بەڵام ھەرە ئاشکراکانیان بریتیە لەڵ بەرزبوونەوەی نرخی شت و مەک، بەرزکردنەوەی باج لەسەر چینەکانی خوارەوە، ھێشتنەوە یان دابەزاندنی داھاتی ئەم چینانە. ھەموو ئەمانەش لە قازانجی کۆمپانیا مەڵتی ناشناڵەکان و بانکەکان و دەوڵەمەندانی وڵاتەکە. ئەم دۆخی دزیکردنەیە ڕاڤەی ئەو دروشەمە دەکات کە ھەندێک لە خۆپیشاندەرانی پاریس بەرزیان کردۆتەوە: ”پارەکانمان بدەنەوە“.  ئەم بزوتنەوەیە لە بەشی خوارەوەی کۆمەڵگاوە ھاتووە، لە شوێنێکی وەک فەرەنسادا، لە دوو ھەزار شارەوانیدا ئامادەیە، تا ئێستا بەبێ سەرۆک و ئۆرگانی رەسمییە، بەبێ پارە و بەبێ دەزگا دروستبووە، پارت و ئۆرگانی سیاسیی دیاریکراویان لە پشتەوە نییە، ئەوەی ھاوبەشە ھەستکردنی بەشداربووەکانە بەوە کە ئەوان زیانێکی گەورە و بەردەوام لە ھەلومەرجێک دەکەن کە خۆیان بەشدار نین لە دروستکردنیدا. لە سێ دەیەی ڕابردوودا ئەوەی لە ئەوروپادا پێیدەڵێن ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“، welfare state، بەتەواوی لاوازکراوە و زۆربەی ئەو کەرتانەی کە جاران ئەم دەوڵەتە بەڕێوەیدەبردن بەتایبەتیی کراون و خراونەتە بەردەمی لۆژیکی ”بازاڕیی ئازاد“ەوە. لەوانەش سیستمی خوێندن و تەندروستیی و ھاتوچۆ و پارەی خانەنشینیی و زۆر شتی تر. ئەمەش مانای لابردنی ئەو کۆمەکەی کە دەوڵەت لەم کەرتانەدا بە چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگای دەکرد. بە کورتیەکەی ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“، کە بە شێوەیەکی ڕێژەیی لە خەمی ھێزە لاواز و پەراوێزیی و ھەژارەکانی ناو کۆمەڵگادا بوو، لە سی ساڵی ڕابردوودا بە تەواوی بچووک و لاوازکراوە ھۆڵەندییەکان دەڵێن ئەم دەوڵەتە ”ڕووتکراوەتەوە و جل و بەرگیی لەبەردا نەھێڵدراوە“. بەڵام ئەم دۆخە گشتییە لەناو یەک ستراتیژیی ناڕەزاییدەربڕینی ئاشکرا و لەناو یەک پرۆگرامی سیاسیی ھاوبەشەدا کۆنەبۆتەوە. ھەندێک مارکسیی خۆشباوەڕ و کورتبین ئەم جوڵەیە وەک شۆڕشی کرێکاران وێنادەکەن و ھەندێک ڕەشبینیش کورتیدەکەنەوە بۆ بزوتنەوەیەکی ڕاستیستی و نیمچە فاشیستیی. بەڵام ئەوەی لە ڕاستییەوە نزیکە ئەوەیە کە ھێلەکە زەردەکان لەناو خۆیاندا ھێندە دابەش و جیاوازن، وەک نووسەرێکی ھۆڵەندیی دەڵێت، پێدەچێت ”تاقە شتێکی ھاوبەش کە ھەیانبێت ھێلەکە زەردەکانیان بێت“. ھەندێک لە بەشداربووان باوەڕی تەواویان بە پەنابردن بۆ توندوتیژیی ھەیە، ھەندێکی تریان تەواو ئاشتیخوازن، ھەندێکیان چەپگەر و ھەندێکیان ڕاستڕەون، ھەندێکیان ڕاسیستن و ھەندێکیان ھیومانیست، ھەندێکیان دیموکراس و ھەندێکیان دژ بە دیموکرسییەت، ھەندێکیان پێشکەوتنخواز و ھەنێکیان کۆنەپارێز، کەسانێکی تێدایە داوای کۆتاییھێنان بە کاپیتالیزم دەکەن، کەسانێکی دیکەی تێدایە دژ بە کۆچبەر و بیناییەکانی ناو ئەورپان، وەکچۆن کەسانێکی تری تێدایە کە داوای گەڕانەوەی سیستمی شاھانە و کۆتایی سیستمی کۆماریی لە فەرەنسادا دەکەن.  ئەم ھەمەڕەنگیی و جیاوازییە ناوەکییە خاڵێکە وادەکات ئەم بزوتنەوەیە بشێت ھەم بە ئاقارێکی دیموکراسییانەدا بڕوات و لە دۆخی سەرکەوتنیدا دەسکارییەکی گەورەی سیستمەکە بەئاراستەی دەستەبەرکردنی دادپەروەرییەکی گەورەتردا، بکات، بەڵام دەشێت بە ئاراستەی دروستکردنی سیستمێکی ڕاسیستیی و دەسەڵاتگەر و نادیموکراسدا بڕوات کە زیانێکی گەورە بە کۆمەڵگای فەرەنسیی بگەینەێت.  ھەردوو ئەگەرەکە ئامادەیە، ئەوەی شوێنی دڵخۆشییە عەقڵە ڕەخنەیی و دیموکراسەکانی ناو ئەوروپا خۆی، ھەردوو دیویی دیاردەکە دەبینن و کورتی ناکەنەوە بۆ یەک دەرکەوت لە دەرکەوتەکانی.

■ سۆران عومەر تا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ سته‌مكارو گه‌نده‌ڵ و نادادو تاڵانچی و ئینسان كوژە هەبێ من ئۆپۆزسیۆنی دەبم... كۆمه‌ڵی ئیسلامی هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ئه‌وه‌ی زانیوه‌ كه‌ له‌كابینه‌ی ئاینده‌دا به‌شداری پێ ناكرێ، بۆیه‌ ناكرێ پاش ئاشكراكردنی كاندیدی سه‌رۆك وه‌زیران له‌لایه‌ن پارتی و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی جه‌وله‌ی دووه‌می دانوسانه‌كان ناگونجێ هێشا چاوه‌ڕوانی چونه‌ حكومه‌ت بی! ئێمه‌ ده‌نگی خه‌ڵكی كوردستانمان به‌و ئۆپۆزسیۆن بونه‌ی ئه‌و حكومڕانێتیه‌ گه‌نده‌ڵ و سته‌مكاره‌ هێناوه‌ ئێسته‌ ناكرێ دانیشین به‌دیار فه‌رموو بۆ ئه‌و حكومه‌ته‌ كه‌ 27 ساڵه‌ به‌شداری له‌ شكست و قه‌یران و دزی و تاڵانی داهاتی وڵات و هۆكاری ئه‌و هه‌موو نه‌هامه‌تیه‌یه‌ كه‌به‌سه‌ر ئه‌م خه‌ڵكه‌دا هاتووه‌! به‌شداری پێكردنی ئه‌مجاره‌ی لایه‌نه‌كانه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی و پارتی به‌مه‌رجی بێده‌نگیه‌ له‌په‌رله‌مان و میدیاو چالاكی مه‌ده‌نی!  بۆیه‌ پێویسته‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامی خۆی یه‌كلایی بكاته‌وه‌و ڕای بگه‌یه‌نێ ئۆپۆزسیۆنی گه‌نده‌ڵی و دزی و سته‌مكاری و پێشێلكاری مافه‌كانی مرۆڤه‌و پشتیوانی چاكسازی و به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی نادادی و گه‌نده‌ڵیه‌. ناكرێ ئه‌وكاته‌ ئۆپۆزسیۆن بی كه‌به‌شداری حكومه‌تت پێ ناكرێ! وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ هه‌ڵبژاردنی 2009 كه‌وته‌وه‌ كاتێك له‌گه‌ڵ پێكهێنه‌ری حكومه‌ت ڕێكه‌وتن ڕوی نه‌دا پارتی وه‌ڵامی نه‌دایه‌وه‌ كۆمه‌ڵ وتی ده‌بینه‌ ئۆپۆزسیۆن! كۆمه‌ڵی ئیسلامی له‌هه‌موو قۆناغه‌كانی ڕابردوودا ڕوون و ڕاشكاو بووه‌ له‌ سیاسه‌ت و بڕیاردانی ناكرێ ئێسته‌ قه‌له‌ق و چاوه‌ڕوان بێ !  ناكرێ ده‌سه‌ڵات تۆ بكاته‌ به‌ ئۆپۆزسیۆن! ده‌بێ خۆت ئه‌وه‌ هه‌ڵبژبێری ئۆپۆزسیۆنی ده‌سه‌ڵات بی، ئه‌مه‌ش ڕێگا سه‌خته‌كه‌یه‌و له‌سبه‌ی زوتر نیه‌ پێویسته‌ كۆمه‌ڵی ئیسلامی خه‌ڵكی خۆی كۆبكاته‌وه‌و بڕیاری خۆی یه‌كلایی بكاته‌وه‌ چاوه‌ڕێی پارتی نه‌بێ حكومه‌ت پیرۆزی خۆی و ئه‌وانه‌بێ كه‌ شه‌ڕیانه‌ له‌سه‌ری!

■ ئاراس فەتاح ھانا ئارێنت دەڵێت شۆڕشگێڕەکان شۆڕش دروستناکەن! شۆڕشگێڕەکان ئەو کەسانەن کە دەزانن کەی دەسەڵات لەسەر شەقامەکان کەوتووە و کەییش دەتوانن ھەڵیگرنەوە. ئەوەی ئەمڕۆ لە پاریس و زۆرینەی شارەکانی فەرەنسا ڕوودەدات بەرجەستەکردنی ھەمان تێزە. زۆرینەی بیریاران لەسەر ئەوە ھاوڕان کە ڕاپەڕینی ھێلەکزەردەکان درێژکراوەی ئەو کەلەپوورە شۆڕشگێڕانەیە کە گەلی فەرەنسیی لە ئەوروپادا ھەیەتی. فەرەنسییەکان لە خۆرئاوا بەوە بەناوبانگن کە ناعەدالەت لە دەسەڵاتدارانیان قبوڵناکەن، ھەرکەسێکیش لە ئەوروپا یان ھەر وڵاتێکی تر رەخنەگرانە بیربکاتەوە نەک تەنھا رێز لە ئازایەتی شۆڕشگێڕەکانی فەرەنسا دەگرێت، بەڵکو بەغیلیشیان پێ دەبات. ئەم وشیارییە بەرامبەر ناعەدالەتیی ڕیشەکەی دەگەڕێتەوە بۆ شۆڕشی فەرەنسیی لە ساڵی ١٧٨٩ کە بە شۆڕشی چینی سێھەم ناوبانگی دەرکردووە، چونکە ئەوسەردەمە گەلی فەرەنسیی بەسەر سێ چیندا دابەشبووبوو، یەکەمیان پیاوانی ئایینی و دووھەمیان نەجیبزادەکان و سێھەمیشیان جوتیاران و کاسبکارانی ناو شارەکان. لەساڵی ١٨٣٠یشدا یەکەم ڕاپەڕینی کرێکاران ڕوویدا و لە ساڵی ١٨٤٨دا شۆڕشی دووھەمی فەرەنسیی بۆ دیموکراسیی و لە ١٨٧١ کۆمونەی پاریس و لە ١٩٣٦ مانگرتنی سەرتاسەریی و وەچنگخستنی مافی کۆمەڵایەتیی لە سەردەمی حکومەتی بەرەی گەل کە یەکێک لە دەستکەوتە گەورەکانی کرێکاران بریتیی بوو لەوەی بۆ یەکمینجار مافی کارکردنیان ٤٨ سەعاتەوە کرا بە ٤٠ کاتژمێر لە ھەفتەیەکدا و مافی دوو ھەفتەی پشوشیان لە ساڵێکدا بۆ دابینکرا، پاشان بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی نوێ سەریھەڵداو لە شۆڕشی قوتابیان لە ١٩٦٨دا بەرجەستەبوو دژ بە جەنگی ڤێتنام و چەوساندنەوەی گەلانی جیھانی سێ و ژنان و دەستەبەرکردنی ئازادیی تاک. ئەمساڵیش لە دوای کۆبوونەوەی ساڵانەی دەوڵەتە زلھێزە سەرمایەدارەکانی جیھان G7 کە پۆپۆلیستە ناسیۆنالیستەکان تیایدا لە مارشدان بۆئەوەی حکومەتەکان بگرنەدەست وەک لە ئەمریکا و ئیتالیا و گەورەبوونی ھێزی نیونازییەکان لە ئەڵمانیادا بینیمان، لە فەرەنسا ھیوایەک دژ بە سیاسەتی مەترسییداری سیستەمی نیولیبرالیزمی جیھانیی لە سەر شەقامەکان دەبینرێت. حکومەت بۆ فەرەنسییەکان وەک گەدە وایە، گەر خواردن و وەزیفەی ھەرسکردنی باش بێت، نە خۆی و نە ھاوڵاتیانی توشی ئازار و قورحە ناکات. یەکێک لە کێشە ھەرە سەرەکییەکانی حوکمڕانە نیولیبرالییەکان لە ساڵانی ڕابردوودا ئەوەیە کە نە ئاگایان نە لە سکی خۆیانە و نە لە سکی خەڵکی. سکی سەرمایەدارن تێر و قەڵەو دەکەن و سکی زۆرینەش لەڕ و برسیی. ھەر ئەم دۆخەشە وایکردووە کە ئەم جۆرە ڕاپەڕینانە نە حیزبێک سەرکردایەتیی بکات و نە ئایدیۆلۆژیایەکی تایبەت و نە چیێکی دیارییکراویش پێشڕەوایەتیی بکات، بەڵکو ھەموو ئەوانە تیایدا بەشدارن کە زەرەرمەندی سەرەکیی پرۆسەی گلۆبالیزەکردنی نیولیبرالییانەی ئابووریی و سیاسەتن لە وڵاتەکەی خۆیان و دژ بە وێرانکردنی جیھانی کۆمەڵایەتیی و فەرھەنگیی و ژینگەن. ئەوە راستە کە ھەموو حکومەتێک دەبێت دەست بە پارەوە بگرێت، چونکە موڵکی گشتییە، بەڵام ھەرکاتێک ئەم سیاسەتە بوو بە سکھەڵگوشینی زۆرینەی خەڵک و سکقەڵەوکردنی کەمینەیەک، خەڵک دەڕژێتە سەر شەقامەکان و بەسەر حکومەتەکەیان دەڕشێنەوە. داواکاریی ئەم خەڵکە ڕاپەڕیوەی سەر شەقامەکانی پاریس داواکارییەکی جیھانییە و تەنھا پابەندی خەم و مەترسییەکانی ھێلەکزەردەکانی فەرەنسا نییە. بە کورتییەکەی خەڵک دەیەوێت حکومەت یەک گیرفانی ھەبێت کە ھەموو ھاونیشتیمانیان مافی ئەوەیان ھەبێت موچەیەکی شایستە و ژیانێکی پڕکەرامەتیان ھەبێت، نەک زۆرینە لەژێر باری زەریبە بچەمێتەوە و کەمینەیەکیش ئازادبکرێت. گیرفانی حکومەت دوکانێک نییە کە تەنھا کەمدەرامەتان پارەی تێبخەن، بەڵکو دەبێت گیرفانێکی نیشتیمانیی بێت و سامانەکەی بەسەر ھەموواندا بە عەدالەت دابەشبکرێت. ئەم پێدراوە لە ھەرێمی کوردستانیشدا ڕاستە، چونکە ساڵانێکە سیاسەتێکی مەترسییداری نیولیبرالیی لەلایەن چینێکی سوڵتانییەوە پیادەدەکرێت کە دەیەوێت نیشتیمانی ھاوڵاتییان بکات بە موڵکی چەند خێزان و کۆمپانیایەک.

■ نەبەز گۆران "ویستی حەقیقەت، تەنها بەمانای ویستی فریونەخواردنی خۆمان نییە، بەڵكو بە مانای ویستی فریونەدانی ئەوان و خۆمان دێت، ئەم ویستەش بەرەو شوێنێكی پڕ لە ئەخلاقمان دەبات/نیچە" گەر میدیا بە واتا بنەرەتییەكەی، كاركردن نەبێت لەسەر هەرسێ‌ پاییەی(كلتوور،پەروەردە، هوشیاری.) بێگومان لەم ویستە دەچێتە دەرەوە و، ئیدی دەبێتە مەكینەیەكی فاشی بۆ بەرهەم هێنانی دونیاییەكی شێواو. بۆ ئەوەی بگەینە شوێنێكی دروست، دەبێت ویستێك هەبێت بۆ حەقیقەت، بە پێچەوانەكەیەوە، ویستی ساختە، شوێنی حەقیقەتەكەی گرتەوە، ئەشێت ئەم ویستە ساختەكارە كار لەسەر ئەوە بكات، تەواوی بنەما ئەخلاقییەكانی كۆمەڵگە هەڵتەكێنێتەوە. میدیا مەكینەیەكی ترسناكە. مەكینەیەكە ئەوانە زۆرتر دەرك بە ترسەكەی دەكەن خۆیان لەناویدا ژیاون و، دەزانن چ ئاراستە كەرەێكی گەورەیە. هیچ هێزێكی ئایدۆلۆژی، هیچ سیستەمێكی كۆنترۆڵكەر، لە دونیای مۆدێرن و سەرمایەداریدا بە بێ‌ میدیا ناتوانێت ویستە جەهەنەمییەكانی خۆی بەدەست بهێنێت. سەردەمی خولی پێشووی سەرۆكایەتی ئەمریكا، سەرۆك (ئۆباما) لە وەڵامی پرسیارێكدا دەڵێت: " تەنها لەوە دەترسم منداڵەكانم بكەونە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە و جیهانەكەیان بشێوێت!" تۆڕی كۆمەڵایەتی وەك میدیایەكی چاودێری نەكراو، وەك میدیاییەكی كراوە، دوو دیوی هەیە، دیوێكی روون كە بەژداربووەكانی دەناسێنێت بە دونیایەك تێكستی باش و دونیایەك لە هونەر و مۆسیقا و فیكر، دیوێكی دیكەی فاشیۆنی و ساختەگەرییە. ئەم دیوە فاشیۆنی و ساختەگەرییە، گەر بەژداربوو هوشیارییەكی لەسەر نەبێت، نەك هەر دونیا تایبەتییەكەی خۆی لە دەستدەدات، كاتێك بە ئاگادێتەوە تەواوی جیهانەكەی پڕبووە لەو هەواڵ و نمایش و ساختەكاریانەی كە هیچ بەرهەمێكیان نییە و، كەسی بەژداربوویان لە دونیا تایەتییەكە دەرهێناوە و خستویانەتە ناو دونیایەكی پۆخڵەوە، كە ئەو دونیا پۆخڵە هەموو حەقیقەتێكی لێدكردوە بە ساختە. ئێستا میدیای ساختەكار ئەركە ساختەكەی گواستووەتەوە بۆناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان شوێنێكە كەسی ساختەكار دەتوانێت زۆر بە ئاسانی خۆی لەپشت ناوی دیكە و، وێنەی دیكەوە بشارێتەوە، زۆر بێباكانە ئەو بیماریەی خۆی لەپشت ئەو ناو وێنە خۆنەبووانەیەوە دەكاتە كەرەستەیەك بۆ لێدان لە ئەوانی دیكە. حیزبی كوردی_بەكۆی هەموو حیزبەكان_ بەشێك بوون لە بەرهەم هێنانی ئەم میدیا ساختەیە لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. بینەران و بەژداربوانی ئەو دیوارە حیزبیانەی ناو تۆڕەكە، زۆر بە ئاسانی دەكەونە ناو گەمەكانە و دەبنە بەشێك لەو گەمە ساختەیەی رۆژانە دەرخواردیان دەدەن. میدیای راستەقینە نایەوێت لەو بنەما ئەخلاقیانە دەرچێت لە میدیادا بۆی دیاریكراوە، میدیای راستەقینە بەرپرسیارییەتییە، میدیاییەكە هەر وشەیەك و هەر رستەیەك و هەر بابەتێك بڵاو دەكاتەوە، بەرپرسیار دەبێت لێی و، لەژێر ناو وێنەی ساختەدا كارناكات. بەڵام میدیای ساختەكار هیچ پێویستی بەوە نییە خۆی بناسێت، چونكە دونیاكەی ئەو دونیای ساختەیە، ناشیەوێت لەو دونیا ساختە بێتە دەرەوە، بەشوێن حەقیقەتدا ناگەڕێت، بەشوێن دژە حەقیقەتدا دەگەڕێت، ئەركی ئەم میدیا ساختەكارە ئەوەیە، وەك (جۆرج ئۆرێڵ) لە رۆمانی _1984_ دەڵێت:" حەقیقەت ئاوەژوبكاتەوە." ئەم مۆدێلە لە میدیای بێسیما، لە پشت ناو وێنەی جیاوازەوە، تەنها جیهانی بەژداربووەكانی پیسناكات، لەگەڵ پیسكردنی جیهانی بەژداربووەكانیدا، ئەركێكی دیكەی مەترسیداری هەیە، ئەركی لێدان لە حەقیقەت و لە میدیای راستەقینە. دۆخێك دروستدەكات، لەو دۆخە دروستكراوە ساختەیەدا وردە وردە تەواوی بەژداربوەكان دەگەیەنێتە ئەو برواییەی، جیهان هەمووی ساختەیە، حەقیقەتێك نەماوە، ئەوەی هەیە فریودان و ئاوەژوكردنەوەیە، بەرپرسیارییەتی پێویست نییە، دەتوانیت لە پشت شاشەیەكەوە بەدەیان ناوی جۆراو جۆرەوە، سەرقاڵی تێكدانی تەواوی بەها ئەخلاقییەكان بیت، گرنگ ئەوەیە دنە دەرەكان رازیبن بەو كردەیەی ئەنجامت داوە و بۆی گرنگ نییە ژی هەڵدەرێژێت، چونكە خۆی لە غیابی ئاكاردا دەژیت. حیزبی كوردی ناتوانێت لەم دۆخی میدیای ساختەكارەوە خۆی رزگاربكات، بە درێژایی مێژووی حوكومڕانی حیزبی كوردی لەم هەرێمە، میدیای ساختەكار بەشێك بووە لە ئەدەبیاتی. بەڵام ئەم میدیای ساختەكارە لە دوو قۆناغدا بە تەواوەتی خۆی دەرخست. قۆناغی سەردەمی دروستبوونی میدیای ئەهلی. ئەو سەردەمەی میدیای ئەهلی دروستبوو، ئەركی ئەم میدیا ساختەكارە ئەوەبوو(بێ رەحمانە، بەبێ‌ بەرپرسیارییەتی ئەخلاقی) دەستبكات بە بەخشینەوەی ساختە و تۆمەت بۆ میدیای ئەهلی و ئەو قەڵەمە رۆشنبیرانەی لەسەر سیستەم قسەیان دەكرد. لە قۆناغی دروستبوونی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا رووبەری ئیشكردنی خۆی فراوانكرد و، دەستی بۆ هەموو شوێنێك برد و لە دەوری خۆی چەندین بەژداربوی كۆكردەوە. (كێشەكە ئەوەیە شەیدایانی ئەم میدیا ساختەكار و فریودەرە تادێت زیاتر دەبێت!) بۆ ئەوەی بەرچاومان تەم نەیگرێت، دەگەرێینەوە بۆ ویستی خۆشویستنی حەقیقەت. ئەو ویستەی (نیچە) پێماندەناسێنێت و دەمانبات بۆ شوێنێكی ئەخلاقی وپڕ لە شكۆ. نامانەوێت بانگەشەی كۆتایی هاتنی ئەو میدیا ساختەكارە بكەین لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا خۆی دەنوێنێت، چونكە دەزانین ئەو میدیاییە كاتێك مانای نامێنێت هوشیاری گەیشتبێتە شوێنێك ویستی خۆشویستنی حەقیقەت شوێنی شەیدابوون بۆ ساختەكاری و فریودان بگرێتەوە. هەتا ئەم ویستانە ئاڵۆگۆڕیان بەسەردا نەیەت، میدیای ساختەكار لەشوێنی خۆی دەمێنێتەوە و خەریكی پیسكردنی ژینگە و دونیای كۆمەڵگە دەبێت.  

 ■ د.كامه‌ران مه‌نتك  له‌ كۆتاییه‌كانی ده‌یه‌كی یه‌كه‌می هه‌زاره‌ی سێیه‌مدا، رووداوه‌كان له‌ تونس له‌ رێگای خوسوتاندنی فرۆشیارێكه‌وه‌(محمد بوعزیز) ه‌وه‌ ده‌ستی پێكرد، وه‌كو یاری دۆمینۆ زۆربه‌ی سیسته‌مه‌ سیاسیه‌كانی باكوری ئه‌فریقای گرته‌وه‌، له‌ تونس سه‌رۆكه‌كه‌ی رایكردو‌ لیبیا سه‌رۆكه‌كه‌ی كه‌وته‌ به‌ر تووڕه‌یی خه‌ڵك و سه‌رۆكی میسریش راپێچی به‌رده‌م دادگا كرا! پاشان گۆڕانكاریه‌كان، ئه‌وه‌ی ناونرا به‌هاری عه‌ره‌بی، له‌ ده‌ریای سوور په‌ڕیه‌وه‌و به‌ره‌و كه‌نداو هات، له‌ سوریا چه‌قی به‌ست و سوریا بووه‌ گۆڕه‌پانی ململانێیه‌كی نێوده‌وڵه‌تی، كه‌ تاوه‌كو ئێستاش یه‌كلایی نه‌بوه‌ته‌وه‌، چونكه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا ئه‌وه‌ی پێی ده‌گوترا به‌هاری عه‌ره‌بی، هه‌وڵێكی رۆژئاواییه‌كان، به‌ تایبه‌تی ئه‌مریكاییه‌كان له‌ پێناو رووخااندنی ئه‌و رژێمانه‌ی له‌ رووسیاوه‌ نزیك بوون، یاخود ده‌كه‌وتنه‌ قوڵایی ستراتیژی رووسه‌كان!  گۆڕانكاریه‌كان به‌رده‌وام بوو تا له‌ ساڵی (2014) له‌رێگای ئۆكرانیاوه‌ هه‌وڵیاندا ده‌روازه‌ی ئه‌وروپاو ده‌ریای ره‌ش و، له‌ رێگای سوریاشه‌وه‌ كاریان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كرد ده‌روازه‌ی ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست به‌ رووی رووسه‌كان دابخه‌ن، واته‌ هه‌وڵی دروستكردنی ئیمپراتۆریایه‌كی ئۆراسی لای رووسه‌كان له‌ گۆڕنێن!، له‌ به‌ختی خراپی ئه‌مریكاییه‌كان، رووسه‌كان له‌ دوای ساڵی (2000) كه‌وتبوونه‌وه‌ خۆیان و كاریان له‌سه‌ر چاك بوونه‌وه‌و هه‌ڵسانه‌وه‌ ده‌كرد، بۆیه‌ له‌ ساڵی (2014) له‌ رێگای سه‌ربازیه‌وه‌ نیمچه‌ دورگه‌ی قرمیان به‌ خۆیانه‌وه‌ لكاند، به‌مه‌ش ده‌روازه‌ی ده‌ریای ره‌شیان پاراست و له‌ رێگای پشتگیری رژێمی سوریاش پێگه‌كانی خۆیان له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌ شێوه‌یه‌ك به‌هێز كرده‌وه‌، كه‌ زۆرجاران هه‌وڵده‌ده‌ن تاك لایه‌نه‌و به‌ بێ ره‌زامه‌ندی ئه‌مریكاییه‌كان، به‌ پشتگیری توركیاو ئێران، مه‌سه‌له‌ی سوریا چاره‌سه‌ر بكه‌ن، وه‌ك ئه‌وهه‌وڵانه‌ی به‌م دواییه‌ له‌ سوچی دایان!. چه‌قبه‌ستنی گۆڕانكاریه‌كان نه‌گه‌یشتن به‌هیچ رێكه‌وتنێك له‌ نێوان ئه‌مریكاو رۆژهه‌ڵات ، روس و چین و ئێران و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك حار هیندستانیش، بۆته‌ سۆنگه‌ی ئه‌وه‌ی ململانێكان به‌ره‌و ئه‌وروپا شۆڕبێته‌وه‌، به‌ تایبه‌تی دوو زلهێزی ئه‌وروپی(ئه‌ڵمانیاو فه‌ره‌نسا)، كه‌ قووڵایی ستراتیژی خۆیان له‌گه‌ڵ روسیا ده‌بیننه‌وه‌! (ستالین) سه‌رۆكی یه‌كێتی سۆڤیه‌ت له‌ماوه‌ی جه‌نگی دووه‌می جیهان پێی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ داده‌گرت، كه‌ یه‌كێك له‌و هه‌ڵانه‌ی له‌ جه‌نگی دوه‌می جیهاندا كردیان، ئه‌وه‌بوو رێگه‌یاندا ئینگلیزه‌كان (هیتله‌ر) بكه‌ن به‌ دوژمنی ئه‌وان، له‌ كاتێكدا زۆر خاڵی هاوبه‌ش له‌ نێوان روسیاو ئه‌ڵمانیادا هه‌بوو، بۆیه‌ پێی وابوو ده‌بوایه‌ ئه‌وان هاوپه‌یمانیه‌تیان له‌گه‌ڵ ئه‌ڵمانیادا ببه‌ستایه‌!.  له‌ راستیدا جگه‌ له‌ لایه‌نی جیۆپۆله‌تیكی، دیاره‌ ئه‌مریكاییه‌كان له‌ ماوه‌ی هه‌ردوو جه‌نگی جیهانیدا هۆكاری سه‌ره‌كی بوون بۆ دۆڕاندنی ئه‌لمانه‌كان، چونكه‌ به‌ هاتنی ئه‌مریكاییه‌كان هاوسه‌نگی هیز له‌به‌رژه‌وه‌ندی هاوپه‌یمانان گۆڕدار، كه‌ له‌كۆتایدا بوه‌ هۆی دابه‌شكردن به‌ كۆلۆنیاكردنی ئه‌ڵمانیا، ئه‌م دۆخه‌ بۆ ئه‌ڵمانیا به‌رده‌وام بوو تا رووخانی یه‌كیتی سۆڤیه‌ت، كه‌ ئه‌مه‌ ده‌رفه‌تی یه‌كگرتنه‌وه‌ی بۆ هه‌ردوو ئه‌ڵمانیا هینایه‌ پێشه‌وه‌، به‌م چه‌شنه‌ دیواری به‌رلین روخاو شتێك نه‌كا به‌ناوی ئه‌لمانیای رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا، ئه‌م دۆحه‌ زۆر له‌ یه‌كێتی ئه‌ڵمانیا نزیك بوو، كه‌ له‌ ساڵی (1871) له‌ كۆشكی ئاوێنه‌كان، له‌ كۆشكی ئه‌لیزێ راگه‌یه‌نرا، به‌مه‌ش ئه‌ڵمانیا بوه‌ زلهیزێكی ئه‌وروپی كه‌وته‌ داوای شوێنێك له‌به‌ر هه‌تاو، ئه‌و پڕۆژانه‌ی ئه‌ڵمانیا له‌ رۆژهه‌ڵات پێی هه‌ڵسا، له‌وانه‌ پڕۆژه‌ی هێڵی ئاسنی به‌غدا-به‌رلین، وه‌ك هه‌ندێك توێژه‌ر ناوی ده‌نێن، تارماییه‌ك بوو بۆ جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی. یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو به‌شی ئه‌ڵمانیا هه‌مدیس ئه‌لمانیای كرده‌وه‌‌ به‌ گه‌وره‌ترین زلهێزی ئه‌وروپی و له‌سه‌ر سه‌ركردایه‌تیكردنی ئه‌روپا بوو به‌ ركابه‌ری فه‌ره‌نسا، به‌م چه‌شنه‌ له‌ پاڵ گۆڕانه‌كانی ئاسیا و باشوری رۆژهه‌ڵاتی ئاسیا، گۆڕهانكاریه‌كانی ئه‌وروپاش بوو به‌ فشارێك بۆ سیسته‌می تاك جه‌مسه‌ری ئه‌مریكی، كه‌ (جۆرج بوشی باوك) له‌ ساڵی (1991) رایگه‌یاند، ئه‌مه‌ش یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌یه‌ ، كه‌ دوای رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، گۆڕانكاریه‌كان راسته‌وخۆ به‌ره‌و ئه‌وروپا بپه‌ڕێته‌وه‌، كه‌ خۆی له‌ بنه‌ڕه‌تدا به‌ده‌م كۆمه‌ڵێك قه‌یران ده‌یناڵاند، له‌وانه‌ مه‌سه‌له‌ی كۆچ به‌ری نایاسایی و كه‌م بوونه‌وه‌ی ژماره‌ی دانیشتوان و گۆڕانی هاوسه‌نگی ته‌مه‌نه‌كان له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ته‌مه‌نی پیر، كه‌ ئه‌روپای كرد به‌ ده‌وڵه‌تێكی پیر!، ئه‌مه‌ سه‌رباری ئه‌وه‌ی ئه‌و یاسانه‌ی ده‌ریانكرد به‌ هۆی باش بوونی باری گوزره‌ران، به‌هۆی زیاد بوونی كۆچ به‌ران و سوود وه‌رگتن له‌ هه‌مان ئه‌و مافانه‌، ئابوری ئه‌و وڵاتانه‌ دووچاری ماندوو بوون هاتوه‌. خۆپیشاندانه‌كانی فه‌ره‌نسا وادێته‌ به‌رچاو و وا وێنا ده‌كرێت، كه وا هۆكاره‌كه‌ی زیادكردنی نرخی سووته‌مه‌نیه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌وردی لێی وردبیه‌وه‌، زیادكردنی نرخی سووته‌مه‌نیه‌كه‌ له‌ رووداوی خۆسووتاندنه‌كه‌ی(بوعزیز) له‌ تونس ده‌چێت، بۆیه‌ ده‌بینین هه‌رچه‌نده‌ حكومه‌تی فه‌ره‌نسا بڕیاری به‌رزركردنه‌وه‌ی نرخی سووته‌مه‌نی هه‌ڵپه‌سارد، به‌ڵام خۆپیشاندانه‌كان به‌رده‌وامن، ئێستا فه‌رنسا به‌ شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان ئه‌مریكا به‌وه‌ تاوانبار ده‌ستی له‌و رووداوانه‌ هه‌یه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنجه‌ به‌شی زۆری خۆپیشانده‌ره‌ هێله‌گ زه‌رده‌كان چه‌په‌كانن، كه‌ ئه‌وانه‌ زیاتر له‌ رووسیاوه‌ نزیكن!!! ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ بپه‌ڕێته‌وه‌ ئه‌ڵمانیاش، به‌ تایبه‌تیش ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌مان زانی ، كه‌ تاوه‌كو ئێستا كۆمه‌ڵگای ئه‌ڵمانیا له‌ رووی ئابوری و مرۆییه‌وه‌ هاوسه‌نگ نه‌بوه‌وه‌ تا ئێستا جیاوازی له‌نێوان رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا هه‌یه‌، به‌شی رۆژئاوا تا ئێستا له‌ ژێر كاریگه‌ریه‌كانی سۆڤیه‌تی پێشو و رووسیای ئێستا ده‌رنه‌چووه‌، هه‌ر بۆ نمونه‌ زۆربه‌ی ئه‌و به‌رپرسانه‌ی، كه‌ خه‌ڵكی ئه‌ڵمانیای رۆژهه‌ڵات بوونه‌، زیاتر كاریان له‌ نزیك بوونه‌وه‌و به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندیه‌كانیان له‌گه‌ڵ رووسیا دروست كردووه‌. بۆیه‌ وایده‌بینم، كه‌ رووداوه‌كانی فه‌ره‌نسا سه‌ره‌تای پایزێكی ئه‌وروپیه، هه‌رچه‌نده‌ په‌ڕیوه‌ته‌وه‌ به‌لجیكا، به‌ڵام گریمانی په‌ڕینه‌وه‌ی ئه‌ڵمانیا، گۆرانكاریه‌كان به‌هێزترو ترسناكتر ده‌كات، ئه‌گه‌ر بێتوو ئه‌وه‌مان هینایه‌ به‌رچاو كه‌وا هه‌ردوو جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م و دووه‌م سه‌ره‌تاكانی له‌ ئه‌وروپا بوو.

ره‌حمان غه‌ریب لە بەردەم نسكۆی میدیای ئازاد، دەیان میدیای دیجیتاڵی علوج رۆژانە لینكێك یان هەوالێكی نوێ، وەك راستییەكی سەلمێنراو دەخەنە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ئەمانە بێ ئەوەی لانی كەمی ئەخلاقی پیشەیی پەیڕەو بكەن، هەر جارەو كەسێك‌ و لایەنێك دەكەنە ئامانج. ئەمجارەیان نوسراوێك بە ئیمزای رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان كاك عومەری سەید عەلی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی داگیركرد. هەندێك لە نەزانین‌ و بێئاگایی و زۆرێك بە ئامانجی شكاندنی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان لە پەیج‌ و ئەكاوتنەكانیان بەبێ ئەوەی لایەنێكی رەسمی بزوتنەوەی گۆڕان پشتراستیكردبێتەوە، وەك زانیاری بڵاویانكردەوە. قسەم لەسەر ئەوە نییە هەندێك جار سیاسەت پێویستی بە دەستنەرمكردنە لەگەڵ رووداوەكان‌و هەڵوێست‌و گوتاری حزبەكان‌و میدیاكانیان گۆڕانكاری بەسەردا دێت. بەڵام بەڵگەكە كە ئیمزای رێكخەری لەسەرە، لە ساتەوەختێكدایە هەموان دژ بە هەموانن، دەبوو بەر لە بڵاوكردنەوەی پانتایی گومان زیاتر بێت. هەواڵی ساختەو هۆنینەوەی درۆ لە میدیای دیجیتاڵ، چەند جۆرێكن بەڵام دیارترینیان دوو جۆرن‌و یەك ئامانجیان هەیە، هەردوكیان بە ناوی میدیای ئازاد خەڵكی پێ چەواشەدەكرێت. یەكەمیان سەفەقەی نێوان خاوەنەكەی و كەسایەتییەك یا كادرێكی حزبە. جۆری دووهەم نەناسراون وەك بێخاوەن دەردەكەوێت، بەڵام خاوەنی راستەقینەیان هەر مەسئول‌ و كوڕە مەسئولە، یان نزیك لە هەردوكیان، خاوەندارێتی دەكات. ئامانجیان شكاندنی نەیارەكانیانە، لەناو حزبەكانی خۆیان‌و دەرەوە. خەڵكێكی ساختەچی‌و هەواڵدز بەڕێوەیدەبات، كاری دزە كردنە بە درۆو شكاندنی كەسایەتی نەیارەكان. ئەمانە بە مەنتیق‌و ئەخلاقی رۆژنامەنوس كار ناكەن، بەڵكو بە مەنتیقی قازانج. نوێنەرایەتی خەڵك ناكەن لە چاودێریكردن، بەڵكو نوێنەرایەتی حزب‌و لەناو حزبەكانیش سێبەری كەسێكی مەدەنی یان سەربازی‌ و ئەمنین. ئاراستەی كاركردنیان دروستكردنی هەواڵی ساختەیە، دەڵێن: ئێمە درۆكە دروستدەكەین‌ و بڵاویدەكەینەوە، تۆش رونكردنەوەی خۆت بنێرە. من دەتكەم بە پەندی زەمانە تۆش وەڵامم بدەروە. زۆر جاریش رونكدنەوەكەیش بڵاوناكەنەوە. لەناو جەنگەڵی هەواڵی ئەم زەمەنە ناشرینەی سیاسەت، هەواڵ‌و دیكۆمێنتی درۆ بەرهەم دێت‌و بە پارەی سیاسی بازاڕی بۆ گەرم دەكرێت، میدیاییەكی دیجیتاڵی خاڵی لە ئەخلاقی پیشەیی حەقیقەتی پێ لەكەدار دەكرێت. وا لە خوێنەران دەكرێت هەواڵی راست‌و درۆ جیانەكاتەوە. بەرپرسیارێتی لەناو ئەم جەستە پاتاڵەی میدیای علوج، وونە. پێویستمان بە جۆرێك لە بەرگری هەیە لەو ڤایرۆسانەی پەیجی ساختەو میدیای ئەلیكترۆنی علوج كە بە پارەی سیاسی بەڕێوەدەبرێت. بەرگرییەك كە نەبێتە مایەی بەرتەسكردنەوەی ئازادی‌و ئازادیش نەكرێتنە بەردەبازی هێرش‌و ناوزڕاندن‌و دروستكردنی كارگەی درۆ‌و "میدیاكار"ی ساختەچی‌ و هەواڵدز.  

  ■ بەختیار شارەزوری و سەرکەوتی جیهاز . پێکهێنانی ئەم حکومەتە دەکەوێتە بەردەم گۆڕانکاری ناوچەیی و جیهانەوە لەسەر عێراق ، بە پێ ی بۆچونەکان زەمەنی پێکهێنانی حکومەتی هەرێم دەکەوێتە زەمەنێکەوە کە ڕای وڵاتانی ناوچەیی و جیهانی بەرەوە بەهێزکردنی ناوەند دەچێت ، واتا چی ئێران و چی تورکیاش ناچارن بچنە سەر ئەو سەکۆیەی کە وڵاتانی زل هێز بەلایانەوە گرنگە ئەمەش لە بەهێز کردنی ناوەندا خۆی دەبینێتەوە ، چی تر هەولێر و سلێمانی وەک دو زۆنی درێژکراوەی ئێران و تورکیا گرنگی ئەوتۆیان نامێنێ بەهۆی بەهێزکردنی ناوەند و عێراقێکی بەهێز ، هەر بۆیە پارتی کە هەڵگری ڕیفراندۆم بوە بە پەلە دەیەوێت پێگەی لە بەغداد بەهێز بێت ، ئەم مەتبەخە سیاسیە کە بۆ دروستکردنی حکومەت پێکهێنراوە ، بەندە بە دەستوری عێراقی و ئەو هەشت وەزارەتەی کە لە بەغداد ماوە ، تا چەندێ بە پێ ی پێگەی بەهێزی پارتی و یەکێتی لە هەرێم دەتوانرێت باڵانسی هێز لە بەغدادیش ڕابگیرێ کاریگەری لەسەر مەتبەخی دروستکردنی حکومەتی هەرێمیش دەبێت ، ململانێکان بۆ دروستکردنی حکومەتی هەرێم قورس تر دەبێت بەو حکومەی کە هەرێم لە ٢٠١٩ دەدا کۆمەڵێک قەیران تێدەپەڕێنێت و کارتی ئۆپۆزسیۆن بون لاواز دەبێت ، بە تایبەت پاشەکەوتی موچە ، بەم پێ یە مەتبەخی سیاسی دروستکردنی کابینەی نۆیەمی حکومەت و خولی پێنجەمی پەرلەمان دەکەونە بەردەم ململانێیەکی قورسەوە ، کە دەکرێت سەرەتای دابەشکردنی پۆستەکان دەستی پێ کردبێت و هەر یەکەیان ( پارتی + یەکێتی+گۆڕان+کۆمەڵ ) یاریەکانیان دەست پێ بکات . چوار دەستەڵات ( سەرۆکایەتی هەرێم + ئەنجومەنی دادوەری+پەرلەمان+حکومەت) دەکەونە بەردەم ئەگەری دابەشکاری لەم مەتبەخەدا : 1. سەرۆکایەتی هەرێم : ئەگەر چی ئەم دەستەڵاتە هەڵپسێراوە ، بەڵام پارتی دەیەوێت لەم خولەی پەرلەماندا کارای بکاتەوە بۆیە بۆ ناوخۆی حیزبەکەی دەبێتە پۆستێک ئاستی بەریەککەوتنە ناوخۆییەکانی پارتی پێ تێدەپەڕێنێ ، بەڵام لە ئێستادا ئەم دەستەڵاتە دابەشکراوە بەسەر ( حکومەت و پەرلەمان و دادوەری) دا و ناکەوێتە بەردەم دابەشکاری و ناچێتە ناو مەتبەخەوە ، بەڵکو لە کۆگای مەتبەخەکەدا دەبێت تا ئەو کاتەی جارێک تر دەهێنرێتەوە مەتبەخەکە و ئەو کات بە پێ ی خاڵ حیزبەکان پۆستیان بەردەکەوێ . 2. دادوەری : لەبەر ئەوەی دەستەلاتێکی بێلایەنە ناکەوێتە بەردەم دابەشکاری خاڵبەندی یەوە ، بە تەوافقی سیایسی دادەنرێت ، هەرچەندە ئەگەر لە پشتی کەوالیسەوە تەوافق هەبێت بۆ ١١ ئەندامەکەی دادوەری ، دەکرێ لە خاڵبەندی پێکهێنانی حکومەت و پەرلەماندا گۆڕانکاری دروست بکات . 3. پەرلەمان : ئەڵبەت قورسای زۆر دەکەوێتە سەر دو کێڵگە کە پەرلەمان و حکومەتە ( یاسادانان و چاودێری و دەستەڵاتی جێبەجێ کردن ) لەم نێوەندەدا لایەنەکان کارتەکانیان بەرامبەر یەکتر بەکار دەهێنن ئەگەر چی لە گشتدا ڕێککەوتنێک هەیە کە پارتی و یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ حکومەت دروست بکەن ، بەڵام لە وردەکاریدا لایەنەکان دەکەونە دروستکردنی گوشار لەسەر یەکتر بۆ بەدەست هێنانی پۆستی زیاتر ، لە وردەکاریدا ناتوانرێ ئەم دو فایلە لەیەکتر جیا بکرێتەوە ، بۆ نمونە پارتی دەیوست هەردو سەرۆکایەتی بۆ خۆی بێت ( پەرلەمان و حکومەت ) بەڵام یەکێتی لەڕێ ی گوشاری دانەنای جێگری دووەم بۆ سەرۆکی حکومەت و گوشاری تێک چونی باڵانسی هێز و ڕێککەوتنی ستراتیژی توانی پارتی ڕازی بکات وەرگرتنی سەرۆکی پەرلەمان و دانانی جێگری دوەم بۆ سەرۆکی حکومەت ، واتا دوو جێگر ( مالی و ئیداری ) ، لەم نێوەندادا پارتی دەیەوێت بە یاری کردن لە نێوان یەکێتی و گۆڕاندا زیاتر پۆستە گەورەکان ببات بۆ خۆێ ، یەکێتیش بە حوکمی باڵانسی هێز و ڕێکەوتنی ستراتیژی و یاری لە نێوان گۆڕان و پارتییدا دەکات ، گۆرانیش یاری لە نێوان یەکێتی و پارتیدا دەکات و دەیەوێت ببێتە بەشێکی گرنگی دروستکردنی حکومەت و پەرلەمان لەم مەتبەخەدا ، بەکورتی لە پەرلەماندا ئەگەر سەرۆکەیاتی هەرێم (١٢) خاڵ بێت و جێگری یەکەم (سکرتێر) (٦) خاڵ بێت و جێگری دوەم (٥) خاڵ بێت ، ئەوا دەبێت بە پێ ی سازانی سیاسی هەمو حیزبەکان لە پۆستە باڵاکان و پۆستە سیادیەکاندا پشکیان هەبێت ، ئەگەر چی خاڵی کەمیشیان پێ بێت ، خۆ ئەگەر کۆمەڵ بەشدار بێت ئەوا (پارتی ٤٥+یەکێتی٢١+گۆڕان١٢+کۆمەڵ٧+پێکهاتەکان١١) کۆی کورسیەکانی پێکهێنانی پەرلەمان و (٩٦) کورسی ، وە (نەوەی نوێ و یەکگرتو و حیزبە بچوکەکان دەبنە ئۆپۆزسیونێکی پەرلەمانی بەشدار نابن ، بۆیە (١٥) کورسیەکەی تر دابەش دەبێت بەسەر حیزبەکاندا بەم شیوەیە (کۆمەڵ ١ ، گۆران ٣ ، یەکێتی ٥ ، پارتی ٦) واتا (پارتی ٥١+یەكێتی ٢٦+گۆڕان١٥ ، کۆمەڵ ٨، پێکهاتەکان ١١) ، بۆ هەر خاڵێک کورسیەکی پەرلەمانە ، بەم پێ یە بێت سەرۆکی پەرلەمان بۆ یەکێتی بێت (١٢) خاڵ ، جێگری یەکەم بۆ پارتی بێت کە (٦) خاڵە ، جێگری دوەم بۆ گۆڕان کە (٥) خاڵە . پۆستە باڵاكان بەپێی خاڵ  سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران (لەگەڵ بەشێك لە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم: 20 خاڵ • جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران: 6 خاڵ • سەرۆكی پەرلەمان: 12 خاڵ • جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان: 6 خاڵ • جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان: 5 خاڵ • وەزیری دارایی: 4 خاڵ • وەزیری ناوخۆ: 4 خاڵ • وەزیری پێشمەرگە: 4 خاڵ • وەزیری سامانە سروشتییەكان: 4 خاڵ • وەزیری پلاندانان: 2 خاڵ • وەزیری گواستنەوەو گەیاندن: 2 خاڵ • وەزیری خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی: 2 خاڵ  • وەزیری پەروەردە: 2 خاڵ • وەزیری داد: 2 خاڵ • وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتی: 2 خاڵ • وەزیری شارەوانی‌و گەشتوگوزار: 2 خاڵ • وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوەكان: 2 خاڵ • وەزیری ئەشغال‌و ئاوەدانكردنەوە: 2 خاڵ • وەزیری كارەبا: 2 خاڵ • وەزیری تەندروستی: 2 خاڵ • وەزیری پیشەسازی‌و بازرگانی: 2 خاڵ • وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری ئایینی: 2 خاڵ • وەزیری كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو: 2 خاڵ • وەزیری رۆشنبیری‌و لاوان: 2 خاڵ • سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران: 2 خاڵ • دەستەی وەبەرهێنان: 2 خاڵ • وەزیری هەرێم بۆ كاروباری ژینگە: 1 خاڵ • فەرمانگەی پەیوەندیۆەكانی دەرەوە: 1 خاڵ • وەزارەتی هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان: 1 خاڵ • فەرمانگەی میدیاو زانیاری: 1 خاڵ • فەرمانگەی هەماهەنگی‌و بەدواداچوون: 1 خاڵ • فەرمانگەی كاروباری ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم: 1 خاڵ • دەزگای كاروباری مین: 1 خاڵ • ئەنجومەنی باڵای خانمان: 1 خاڵ • دەستەی گەشتوگوزار: 1 خاڵ • ئەنجومەنی ئاسایش‌و پاراستنی هەرێم: 3 خاڵ ئەم زانیاریانەی سەرەوە لە سایتی (درەو میدیا وەرگیراوە ) بەم پێ یە ئەگەر جێگری دووەم بۆ حکومەت زیاد بکرێت دەبێت دەستکاری ئەم خاڵبەندیە بکرێت بە هەردوو جێگرکە یەکی (٣) خاڵی بەر بکەوێت ئەوا ئەنجامەکە بەدەر لە سازانی سیاسی ئاوا دەبێت : 1 یەکێتی:ئەگەر ئەم پۆستانەی بەربکەوێت ( سەرۆکی پەرلەمان ١٢ خاڵ + وەزارەتی پێشمەرگە ٤+جێگری سەرۆکی حکومەت ٣=١٩ خاڵ ) کەواتە لە کۆی (٢٦) خاڵ تەنها (٧) خاڵی پێ دەمێنێت بۆ کێڵگەکانی تر. 2 گۆڕان : ئەگەر ئەم پۆستانەی بەر بکەوێت( جێگری دووەمی پەرلەمان ٥ خاڵ + جێگری دووەمی سەرۆکی حکومەت ٣ خاڵ +وەزارەتی دارایی ٤ خاڵ =١٢ خاڵ) تەنها ٣ خاڵی پێ دەبێت بۆ کێڵگەکانی تر. 3 کۆمەڵ : دەکەوێتە کێڵگەی بەشەکانی تر و توانای بەشداری نابێت لە پۆستە باڵاکاندا بە (٨) خاڵەوە . 4 پێکهاتەکان : دەکەوێتە کێڵگەی بەشەکانی تر و توانای بەشداری نابێت لە پۆستە باڵاکاندا بە (١١) خاڵەوە. 5 پارتی : ئەگەر ئەم پۆستانەی بەر بکەوێت ( سەرۆک حکومەت ٢٠خاڵ+جێگری یەکەمی پەرلەمان ٦خاڵ+وەزارەتی سامانە سروشتیەکان و پێشمەرگە ٨ خاڵ=٣٤ خاڵ ) ١٧ خاڵی پێ دەمێنێ بۆ بەشەکانی تر و پێکهاتەکان ١١ کورسین کە پاشکۆی پارتین ، بەم پێودانگە پارتی دەتوانێت بە تەواوی کۆنتڕۆڵی حکومەتی هەرێم بکات ، بەڵام دوا جار زۆنی سەوز و زەرد هیچ لایەکیان بێ ئەوی تریان ناتوانێت حکومەت لەم مەتبەخەدا دروست بکات کە دەستەڵاتی بەسەر کۆی هەرێمدا ببێت ، هەر بەم پێوەرە پارتی دەبێ ناچار بێت باڵانسی هێز بپارێزێ و بە شێوەیەکی کاڵ دوو ئیدارەیەکیە جاران پەیڕەو بکات. هەمو ئەم دابەشکاریە لە مەتبەخی سیاسیدا ئەگەری گۆڕان دەبێت بە پێ ی ململانێی حیزبەکان و تەوافقی سیاسی بە تایبەت لە نێوان یەکێی و پارتیدا و بە تایبەتیتر لە ناوەند و دوای یەکلابونەوەی (٨) وەزارەتەکەی عێراق .

■ ئەبوبەکرهەڵەدنی ماوەیەکە لێرەولەوێ باس وخواس وپێویستی مەرجەع هاتۆتە ئاراوەو بەگوێمان دادەرێ ،هەموو هێزو لایەنێک مافی خۆیەتی کەسێک یان سەرکردەیەکی بۆ بپاڵێوێ،،هەڵبەت گەلێک لەگەل ووڵاتان لەڕێی ڕابەرو مەرجەعەوە گەیشتونەتە پێگەو ڕۆڵی شایستەی خۆیان لەنمونەی سەنگافورەو مالیزیاوڕوسیا. بەدڵنییاییەوە لەکوردستانیش پێویستی لەڕادەبەدەرمان بەکەسێک هەیە کۆکەرەوەی هەموان وگوێ لێگیراوبێت ولەکاتی ناکۆکیەکاندا بۆی بگەڕێینەوە ،بەڵام ئەوەی دەبێتە مەرجەعمان دەبێت ئەم خەسلەتانەی تیابێت: _دەست لەحزبەکەی بکێشێتەوە تاجێگای متمانەی هەموان بێت. _داوای لێبوردن لەهاوڵاتیانی کوردستان بکات گەرلەڕابردوودا بەهۆی پێگەکەیەوە بەشێک بووبێ لەسەرچاوەو هۆکاری قەیران ونوشوست وتێكشکان . _دەبێت گەورەتر لەحزب وگروپ ودەستە وتاقم وخانەوادەکەی بیربکاتەوەوبژی _مەرجەع لەجوغزو قاوغی ناوچەو قەڵەمڕەوی خێڵ دەڤەروشارچێتی بێتە دەرەوەو بەتەعبیری مام هێمن بستۆکەی سنورە کان راماڵێ وخاکمان یەکبخاتەوە. _دەبێت ئەوەی دەبێتە مەرجەع دامێنی کراسی ڕەشی دایکی شەهیدان ماچ بکات کەچی دی نائومێدیان ناکات. _دەبێت مەرجەع سۆراخی خوێنی بەناهەق ڕژاوی شەهیدانی ١٧ شوبات وسۆرانی مامەحەمەو کاوەگەرمیانی وسەردەشت عوسمان ودکتۆر هۆشیار بکات وبەرجەستەی عەدالەت لەسەربکوژانیان بکات. _مەرجەع لەسەریەتی جەماوەری نیگەران وتوڕەونائومێدی کوردستان ئاشت بکاتەوەوچی دی بەسیاسەتی بێ باکی وەڵامی خواست وداوای ڕەوای خەڵک نەدرێتەوە. _مەرجەع دەبێت دوورکەوێتەوە لەکۆشکی قولەی قافەکان وڕاپۆرت نوسە درۆزنەکان ودەربارە ماستاو چی وخۆبەرەپێشەوە هەلپەرستەکان . _مەرجەع دەبێت پێ یەکی لەناو هاونیشتیمانیە هەڵقرچاوەکانی ئەنفالەکانی شۆڕش وسمود وقوشتەپەوپێ یەکی لەناو کەسوکار وپارێزگاکەی عومەری خاوەر بێت ولەنزیکەوە لەناڵەی جوتیارانی شارەزووروپێنجوین بگات وسەر بەحوجرەی فەقێ ومزگەوت وکۆڕی مەلاکانی کوردستاندا بکات،،لەبیرتیژی سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوەوزانکۆکانی کوردستان بەهرەمەند بێت،توانای گەنجە پێ بوەکانی ئەمڕۆ نادیدە نەگرێت. _مەرجەع سامانی دزراوی کوردستان بگێڕێتەوە بۆدەستە ئەمینەکان،کۆشك وتەلارو مەزرەعە بەناهەق بنیات نراوەکان تێک وپێک دات وبیانکاتەوە بەموڵکی گشتی. _مەرجەع دەبێت هەڵگری خەم وپارێزەری ناسنامەی ئاینی گەلی ستەمدیدەی کوردستان بێت وپاسەوانێکی بەئەمەکی ئەخلاق وبەهاو کەلەپورو کەلتوری کوردەواری بێت. _مەرجەع دەبێت واز لەحەزی بچوک وخەونی بچوك وپێگەی بچوك وڕۆلی بچوک وجوڵەی بچوک بێنێت. _مەرجەع دەبێت وەک ماندێلا کەسوکارو خانەوادەی دوورخاتەوە لەدەسەڵات وبازرگانی. _مەرجەع دەبێت سەری بەرزی مامۆستاشەق تێهەڵدارەوەکە ی هەولێرو دەستی کەسوکاری گەنجە کوژراوەکەی سەرفول لایت وخانەنشینە سەرەگرتوەکان بۆموچە ماچ بکات وکۆتایی بەتراژیدیایان بێنێت. _لەهەمووی گرنگ تر مەرجەع دەبێت بمانخاتە سەرڕەوڕەوەی حکومەتی دامەزراوەوبمانکاتە خاوەنی دام ودەزگای نیشتیمانی ودەستورێکی مۆدێرن کەهەموان ماف وکەرامەت وئازادی دەربڕین وئاین وکاری سیاسیان پارێزراو بێت و بەمانای ووشە هاوڵاتی بوون پێوەر بێت. هەرکەسێک ئەم خەسڵەتانەی تیابوو نەک دەبێتە مەرجەعمان بەڵکودەیکەینە پادشای پایتەختی دڵمان وهەموان دەبینە پاسەوان وسەربازی بەردەستی وپەروانە ئاسا بۆی دەسوتێین.  

  ■ ئارام سەعید  لە سادەترین پێناسەدا، ئەرکی حکومەت بریتیيە لە:  "پاراستنی هاوڵاتیان لە توندوتیژی، پیادەکردنی سەروەری یاسا، پاراستنی ئاسایش‌و هێمنی هاونیشتمانیان، دابینکردنی خزمەتگوزاری گشتی کە هاوڵاتیان خۆیان ناتوانن دابینی بکەن، پەرەپێدان‌و بونیادنانی پرۆژە گەورەو ستراتیژیيەکان، پاراستنی مافی کەمئەندامان، بەساڵاچوان، توشبوانی نەخۆشیيە درێژخایەنەکان، کەمکردنەوەو نەهێشتنی بێکاری.. هتد ". پێم ناڵێن حکومەتی هەرێم لە کام لەو بوارانەدا کە لەسەرەوە نوسراوە سەرکەوتوو بوە؟!! کەواتە ئەگەر حکومەت پێكبێت یان پێكنەیەت چ جیاوازیەک دروستدەکات؟ لە چ بوارێکدا؟ ئەمە سەرەڕای ئەوەی لە کوردستاندا شتێک نیە پێی بڵێن حکومەتی کاربەڕێکەر، حکومەت وەک نە بای دی بێت نە باران، هەڵبژاردن دوابخری‌و پێکهێنانی حکومەت دوابکەوێت، هەر فەرمانڕەواو کاربەدەستن‌و ئیشوکارەکان دەکەن وەک ئەوەی دەیانەوێت. لەکاتێکدا هەندێک لەو هێزانەی دەرەوەی یەکێتی‌و پارتی دەیانەوێت بە هەندێک دەسکەوتی بچوک بچنە دەسەڵاتەوەو دەستەمۆ بوون بە وەرگرتنی بەڕێوەبەرێك، وەکیل وەزیرێک یان وەزیرێک، تەنانەت رێخۆشکەربوون بۆ ئەوەی پارتی بتوانیت ئیرادەی خۆی فەرزبکات.. ئەو یاسایانە تێپەڕێنێت کە خوازیاری بوو ( یاسای هەڵپەساردنی سەرۆکایەتی هەرێم)، بەڵام بە هاوکاری هێزەکانی تری بەناو ئەوەی لە دەرەوەی دەسەڵاتن بە ئاسانی بۆی چووە سەر. لەهەمووی سەیرتر ئەوەیە ئەم روداوانەی ئێستا رودەدەن پاش شکستی ریفراندۆم‌و ١٦ی ئۆکتۆبەر دێت! دوای دەرکردنی سەرۆکی پارلەمان، دوای دەرکردنی وەزیرەکانی بزوتنەوەی گۆڕان، لە پاش ئەو هەموو کارەساتە هێشتا پشتی ئەو لایەنانە دەگرن کە کوردستانیان گەیاندە لێواری کەوتنەخوارەوەو داڕمان. سەرئەنجام بە پیادەکردنی ئەم سیاسەتە بارزانی ئێستا کە سەرۆکی هەرێم نیە دەسەڵاتەکانی لەوکاتە زیاترە کە سەرۆکی هەرێم بوو کە ئەوکات شەرعیەتی یاسایی هەبوو.  ئەو هۆکارانەی باسمان کردن بەشێکن لەو ئەنجامانەی ئێستا لە هەرێمی کوردستاندا ئەی بینین.  بۆیە ئیتر کاتی ئەوەیە هێزی سیاسی بوێرو راستگۆ بێت‌و راشکاوانە بەرگری لەو سیاسەتە بکات کە بڕوای پێیەتی‌و کاری بۆ دەکات، نەک لە گوتارە میدیایيەکانیدا بەریگاربێت لە هەڵویستێک‌و لەژێرەوە کاربۆ پێچەوانەکەی بکات. سیاسی سەرکەوتوو لەمێژودا ئەوانە بوون کە راشکاو و راستگۆ بوون بەرامبەر هاوڵاتیان‌و بەرگریکار بوون لە بیرورای ئازایانەی خۆیان.

  ■ ئاری محەمەد ھەرسین لە سەروبەندی وەرگرتنی پۆستی سەرۆکایەتی حکومەت لە کابینەی ٧، لە کۆبونەوەیەکی داخراوی سەرکردایەتی حیزبدا، کاک نێچیرڤان بارزانی لەسەر کابینەی حەوتەم گوتی: مۆدێلی کابینەی پێنج بەسەرچوو. بە مانایەکی تر مەبەستی ئەوەبوو بە عەقڵی دوێنێ حوکمی ئەمڕۆ ناکرێت. لەوانەیە ڕەوانترین نیشانەی تەوازوع‌و مۆدێرن بوون لە ھونەری حوکمڕانیدا، ئەو ڕستە سادەیەی نێچیرڤان بێت. چونکە ئەگەر کەسێک ئامادەگی بەخۆداچوونەوەو جورئەتی دەستپێکردنی ڕیفۆرمی نەبێت، ناتوانێت خۆی بکاتە خاوەنی ئەو قسەیە. بە نزیکی دوو دەیە دەبێت کە نێچیرڤان بارزانی مومارەسەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان دەکات. لەو ماوەیەدا نێچیرڤان مۆدێلی حوکمێکی مەدەنی‌و مۆدێرنی پێشکەش کرد. کە دەڵێین مۆدێرن‌و مەدەنی، مەبەستمان بەشێوەیەکی نیسبی‌و بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاستە، نەک سویدو نەروێژ. ئاشکرایە کە لە ھەموو کۆمەڵگەکانی دونیادا بەرپرسان لە سلکی موخابەرات خۆشەویست نین "لەوانیە بتوانین بڵێین ئیسرائیلی لێ دەرچێت". ھۆکاری ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە سروشتی ئیشەکە نھێنیيەو لەو دەزگایانەدا جێگای شەفافیەت نابێتەوە، چونکە موخابەراتی شەفاف دەزگایەکی فاشیلە. بەرپرسی موخابەرات نابێت لە مێزگردێکی تەلەفیزیۆنیدا دابنیشێت‌و ڕازی دڵی خۆی ھەڵبڕێژێت. لەپاش بڵاوبونەوەی ناوی کاک مەسرور وەک کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستان، ھەندێک کەس دەیانەوێت لە خەڵکی کوردستان بگەیەنن کە ئیتر حوکم لەم ھەرێمەدا دەبێتە حوکمی موخابەرات‌و ڕەشبگیر دەستپێدەکات، زمانی ئازادو ڕاستگۆ دەبڕدرێت‌و بەکورتی ھەمومان ئەبین بە جاسوس بەسەر یەکترەوەو ڕاپۆرت لەسەر یەکتر بۆ ئاژانسی پاراستن دەنوسین. لەوانەیە ئەگەر کاک مەسرور کوڕی کاک مەسعود نەبوایە، تواناکانی زیاتر دەربکەوتایەو نەکەوتایەتە بەر ئەم ھێرشە ناڕەوایانەی کە ھەندێک کەسی پۆپۆلیست‌و بێ ویژدان. مەسرور بارزانی شارەزاییەکی باشی لە فەرھە گی دەوڵەمەندی ئێراندا ھەیەو، بە حوکمی ئەوەی خوێندنی لە ئەمەریکا تەواو کردوە شارەزاییەکی باشیشی لە فەرھەنگی خۆرئاواو سیستەمی بیرکردنەوەی خۆرئاواییەکاندا ھەیە. لەسەرێکی ترەوە لەڕووی کۆمەڵایەتیشەوە بەپێچەوانەی ئەو درۆو دەلەسەیەی کە ھەندێک بەناو خوێندەوار بۆی ھەڵدەبەستن، گوێگرێکی چاکەو بۆچونی خۆی بەسەر بەرامبەرەکەیدا فەرز ناکات " ئەمانەی باسی لێ دەکەم تەجروبەی شەخسی خۆمە لەگەڵ ئەو برایەو، کەس بۆی نەگێڕاومەتەوە. لەکاتێکدا بەندە بۆ چرکە ساتێکیش لە دام و دەزگاکانی ئاژانسی پاراستندا کارم نەکردوە". لەسەروو ھەموو ئەمانەشەوە کەسێکی نەتەوەیی‌و نیشتیمان پارێزەو، بە درێژایی شەڕی دژ بە داعش شان بە شانی سەرۆک بارزانی چاودێری میحوەرەکانی پێشمەرگەی کردوە، ھەر بۆیەش تفەنگ بە مەسرور بارزانی نانەوە، تەقە کردنە لە تاریکیدا، کە مەبەست لێی نانەوەی ئاژاوەو قوڵترکردنەوەی پەرتەوازەییمانە. گومان لەوەدا نیە کە ئاژانسی پاراستنیش وەک «سی. ئای. ئەی»و «مۆساد»و دەزگا ھەواڵگریيەکانی تر کەسانێکی تێدایە کە بۆ خۆدەرخستن چاوترسێنی خەڵکی بەستەزمان‌و بێ دەسەڵات، دەسەڵاتەکانیان بە خراپ بەکاردەھێنن. ئەم دیاردە ناشرینە لە ھەموو دونیا ھەیەو بە کەسیش چارەسەرو بنەبڕ ناکرێت، بەڵام دیاردەیەکە کە ھیچ پەیوەندیيەکی بە ڕێنماییەکانی ئاژانسی پاراستنەوە نیەو تەنیا تەعبیر لە شەخسیەتی لاوازی ئەو کەسانە دەکات کە ئەمە ھەڵسوکەوتیانە. دواجار ئەو کەسانەشی کە فرمێسکی تیمساح بۆ کاک نێچیرڤان دەڕێژن، دەبێت ئەو ڕاستیە بزانن کە لە کۆتایی ڕێگاکەدا، نێچیرڤان پشتی سەرۆکی حکومەت بەرنادات‌و بەپێچەوانەوە ھەموو ئەو باڵەخانانەی ژێرخانی ھەرێم کە کاک مەسرور دروستیان دەکات‌و بەرزیان دەکاتەوە، بەردەوامی ئەو نھۆمانەیە کە کاک نێچیرڤان لەماوەی حوکمڕانیەکەیدا بەرزی کردۆتەوە. بۆیە باشتر وایە چاوەڕوان بین‌و چاودێری حوکمڕانی کاک مەسرور بکەین‌و، لە کوێدا ھەر کەسێکی ئەم ھەرێمە سەرنج‌و ڕەخنەی لە شێوازی حوکمڕانیيەکەی ھەبوو، بەدەنگی بەرز پێی بڵێين.