■  ئارام سەعید لە پرخەی خەودایت، لەپڕ دەنگێک بەرزدەبێتەوە، تەماشادەکەیت لەسەر شاشەی تیڤی نوسراوە،  بەپەلە: سەرکردایەتیی فڵان لە کۆبونەوەدایە، بە پەلە کۆبونەوەکە تایبەتە بە پێکهێنانی حکومەت. دوای کۆبونەوەکە بڕیار دەدرێت لەسەر بەشدارییکردن لە حکومەتدا، لای هەندێکی تر دوای کۆبونەوەکە بڕیاردەدرێت بەشداریی حکومەت بکەین یان نا؟ هەندیکی تر ئەڵێن کۆبونەوەکە دواخرا بۆ هەفتەی داهاتوو چونکە نەگەیشتنە ئەنجام. دواتر بەپەلەیەکی تر کۆنگرەی رۆژنامەنوسی لەسەر ئەنجامەکانی کۆبونەوە، بڕیاردرا بەردەوام بین لە کۆبونەوەکان. ئینجا قەشمەرەکان و بازرگانانی نەوت دێنە سەر تیڤی و بەناوی بەرژەوەندیی خەڵکەوە لێدوان دەدەن.  لەمە ترسناکتر بەدرێژایی مێژوو ئەو رێژەیە لە رۆشنبیر و مامۆستای زانکۆ و چاودێریی بێکەڵک نەبووە کە بەرگریی لەم قەشمەریاتە بکات، دێنە سەر تیڤیەکان و باسی گرنگیی کۆبونەوەکە دەکەن، هەوڵئەدەن پاساو بۆ ئەو هەموو دزیە بهێننەوە. فیستیڤاڵ دەکەن، بۆنەی تایبەت رێکدەخەن، پێشانگا دەکەنەوە، رەنگ دەڕێژن بەناوی هونەرەوە تابلۆی ناشرین ئەکەن، پەیکەری نامۆ دروست ئەکەن، لە هەموو بوارەکان سوپایەکی تر لەو نوسەر و هونەرمەندانە هەن کە راستەوخۆ و ناڕاستەخۆ بەرگریی لەو تاڵانکردنی ئەم هەرێمە دەکەن، سەرەرای کۆمەڵێک نوسەری ڕانتخۆر و دەرباری تاراوگە کە جگە لە جوێندان هیچ لە ئەزمونی وڵاتان فێرنەبوون. نمونەیەکی زۆر سادە، کابینەی پێشوو یەکێتی کاندیدی هەبوو بۆ چیگری سەرۆکی حکومەت، بارزانی پێی رازی نەبوو، دانەنرا! لە دێگەلە رێگەی کرا لە جێگری سەرۆکی هەرێم بچیتە هەولێرەوە، کەواتە ڕایگرن یان واز لەو قەشمەریاتە بهێنن و هاوڵاتی سیخناخ مەکەن بە کۆبونەوەی درۆ.  ئەم قەشمەریاتە دەمێ ساڵە لە هەرێمی کوردستاندا بەردەوامە، کە هەمووی جگە لە گاڵتەکردن بە خەڵک هیچی تر نیە، هەموو هاوڵاتیان باش ئەزانن کێکی گەورە لای کێیە و کێ بڕیاری دابەشکردنی دەدات! کە ئەویش بارزانیی یە، کە دواخستن و پێشختن و مەرجی دانیشتن هەموی لەدەسەڵاتی ئەودایە، ئەمانی تر خۆیان بە کۆبونەوە سەغڵەت کردوە، ئەمە لەکاتێکدایە سەرۆکێک نە شەرعیەتی یاسایی هەیە نەسیاسی، پارلەمان دائەخا!  ئیتر کۆبونەوەی چی ئەکەن!! رایگرن ئەو قەشمەریاتە بە ئازارەکانی خەڵک. کۆببنەوە.. کۆببنەوە، بەڵام وەک  رۆژی روناک دیارە، هیچ کام لەو کۆبونەوانە پەیوەندیی بە پاشەکەوتی موچە و خزمەتگوزاریی خەڵکەوە نیە، پەیوەندیی بە شەفافیەت و ئازادی رادەربڕینەوە نیە، هیچیان تیانیە بۆ خەڵک، چاکسازیی، بۆ یەکڕیزی، تەنها دابەشکردنی پلەو پۆستەکانە بەسەر حزبدا و ئەویش بۆ چەند کەسێکی دیاریکراو لە لایەن بنەماڵەکانی دەسەڵاتەوە.   بێئومێدبوون لە حکومەتی ئایندە تەواو دیارە، هاوکێشەیەکی زۆر ئاسانە، لە ماوەی رابردوو ئەم هێزانە چیان کردوە دوبارەی دەکەنەوەو رۆژبەرۆژ سنوری ئازادیی بەرتەسک دەکەنەوە، رۆژبەرۆژ ئاستی بژێوی خەڵک و ئابوری هەرێم خراپتر دەکەن، لە بەغدا شەڕی پۆستەکان و لە هەرێم بەهەمان شێوە. مۆدێلی ئەم سیاسەتکردن وشێوازی بەڕێوەبڕدنە بەسەرچووە.  کۆبونەوە راگرن، بەسە کۆبونەوە، یاخود کە ئێوە بۆ بەرژەوەندییە تایبەتەکانتان کۆدەبنەوە مەیکەن بە هەواڵی بەپەلە. مەشیکەن بە هەواڵێکی ئاسایی، پێوستمان پێی نیە.

■  بەیار عومەر عەبدوڵا  کۆی گشتی پارەی تەرخانکراو بۆ موچەی مانگانە لە هەرێمی کوردستاندا نزیکەی (٧٠٣) ملیۆن دۆلارە، لەمە نزیکەی (٢٩٩) ملیۆن دۆلاری بۆ پارێزگای هەولێرە. پارێزگای هەولێر مانگانە جگە لە (٢٩٩) ملیۆن دۆلارەکەی خۆی، (٥١) ملیۆن دۆلاری تریشی بۆ ته‌رخانکراوه بۆ سەرۆکایەتی هەرێم و حکومەت و پەرلەمان و هەمو ئەنجومەنە سیادیەکان وەک ئەنجومەنی شورا و دادوەری، لەگەڵ دیوان و ستافی وەزارەتەکان، کە هەمویان لە هەولێرن. واته پارێزگای هەولێر مانگانە بە بودجەی سیادیەوە نزیکەی (٣٥٠) ملیۆن دۆلار دەچێت بۆ موچە، کە نزیکەی (٥٠%) ی کۆی موچە دەکات لە هەرێمی کوردستاندا، لەکاتێکدا لە (٣٦%)ی دانیشتوانی هەرێم لە پارێزگای هەولێر دەژین. لە بهرامبهردا پارێزگای سلێمانی مانگانه (٢٧٤) ملیۆن دۆلاری بۆ دێت بۆ موچە کە لە (٣٨%)ی کۆی موچە دەکات لە هەرێمی کوردستاندا، و ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانیش هەر لە (٣٨%)ە. بە واتایەکی تر، سەرباری ئەوەی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی زیاترە لە پارێزگای هەولێر، بڕی ئەو پارەیەی مانگانە دەدرێت بە موچە لە پارێزگای هەولێر (٧٦) ملیۆن دۆلار زیاترە وەک لە پارێزگای سلێمانی، کە لە ساڵێکدا (٩١٢) ملیۆن دۆلار دەکات. پارەی زۆرتری موچە لە هەولێر، شانبەشانی فاکتەرەکانی تر، رۆڵێکی گەورەی هەبوە لەوەی کە بازاڕی هەولێر بوژاوەتر بێت و بێکاری و خۆپیشاندانیش تیایدا کەمتر بێت بە بەراورد بە پارێزگای سلێمانی. ئەو داتایانەم دەستنەکەوت، کە ئایا ئەم جیاوازی و ناعەدالەتیە بەهۆی چیەوە رویداوە؟! ئایا بەهۆی باڵادەستی و هەژمونی پارتیه‌وه‌یه‌ بەسەر حکومەتی هەرێم و دامودەزگاکانیدا لە هەولێر، توانیویەتی ژمارەیەکی زیاتر لە خەڵک دابمەزرێنێت، یان توانیویەتی پلەی ئیداری و سەربازی ژمارەیەکی زیاتر لە لایەنگرانی بەرزبکاتەوە و موچەیان زیادبکات لە هەولێر، یان هەردوکی هۆکار بوه‌؟! هه‌ر کامێکیان بێت، مانای ئه‌وه‌یه‌ که‌ پارتی زوڵم له‌م سنوره‌ ئه‌کات و یه‌کێتی لێی بێده‌نگه‌. ئه‌گه‌ر سیسته‌می لامه‌رکه‌زی و فیدرالی په‌یڕه‌وبکرێت له‌ هه‌رێمی کوردستاندا، ئه‌وکات هیچ پارێزگایه‌ک ڕێگه‌ نادات زوڵمی لێبکرێت، ئه‌گه‌ر رێژه‌ی دامه‌زراندن و موچه‌ به‌پێی ڕێژه‌ی دانیشتوان دابه‌ش نه‌کرا، ئه‌وا ئه‌و پارێزگایه‌ ئه‌توانێت به‌شێک له‌ داهاتی خۆی نه‌نێرێت بۆ پایته‌خت. به‌ واتایه‌کی تر پایته‌خت ناتوانێت وه‌ک ئێستا به‌ ئاره‌زوی خۆی موچه‌ی سنورێک که‌م و هی سنورێک زیاد بکات. بێگومان ناعەدالەتی ڕاستەوخۆی حکومەت بەرامبەر پارێزگاکانی تری هەرێمی کوردستان و بایەخدان بە پایتەخت، تەنها لە موچەدا نەبوە، بەڵکو لە خەرجی و داهاتیشدا بوە. خەرجی مەبەست لە خەرجی وەبەرهێنان و بەکارخستنە. خەرجی وەبەرهێنان، ئەو پارەیەیە کە تەرخان دەکرێت بۆ پرۆژەکان لە هەر پارێزگایەکدا وەک دروستکردنی خەستەخانە و قوتابخانە و تۆڕی ئاو و ئاوەڕۆ و ڕێگاوبان. خەرجی بەکارخستن، ئەو پارەیەیە کە بەکاردێت بۆ نەسریە و کڕینی پێداویستی ڕۆژانەی دائیرە و دامودەزگاکانی حکومەت، هەروەها بۆ کڕینی دەرمان بۆ نه‌خۆشخانه‌کان و پاکردنەوەی شەقامەکان. داهاتیش مەبەست لە داهاتی هەر پارێزگایەکە لە گومرگ و داهاتە ناوخۆییەکانی وەک باج و ڕسوماتی دائیرەکان. ئەگەر لە (١\١\٢٠١٥  بۆ ١\٦\٢٠١٥) وەربگرین، لەو شەش مانگەدا داهاتی پارێزگای هەولێر نزیکەی (١٧٩) ملیۆن دۆلار بوە، بەڵام خەرجیەکانی نزیکەی (٢٠٢) ملیۆن دۆلار بوە. واتە پارێزگای هەولێر (٢٣) ملیۆن دۆلار زیاتری خەرج کردوە لەوەی دەستی کەوتوە. ئەگەر بێینە سەر پارێزگای سلێمانی، ئەوا لەو شەش مانگەدا داهاتەکەی (٢٠١) ملیۆن دۆلار بوە و خەرجیەکانی (١٧٦) ملیۆن دۆلار بوە، واتە پارێزگای سلێمانی (٢٥) ملیۆن دۆلاری کەمتر سەرف کردوە لەوەی دەستی کەوتوە. واته‌ لەو شەش مانگەدا، داهاتی پارێزگای سلێمانی (٢٢) ملیۆن دۆلار زیاتر بوە لە پارێزگای هەولێر، به‌ڵام پارێزگای هەولێر (٢٦) ملیۆن دۆلاری زیاتر خەرج کردوە لە پارێزگای سلێمانی. ئه‌گه‌ر بێینه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی کێ خه‌تابار بوه‌، ئه‌توانین بڵێین پارتی بودجه‌ی ئه‌م سنوره‌ی بردوه‌ و یه‌کێتی لێی بێده‌نگ بوه‌. به‌ڵام ئه‌گه‌ر بێمه‌‌ سه‌ر چاره‌سه‌ر، ئه‌توانم بڵێم، ئەم زانیاری و داتایانە دو هەواڵیان پێیە، یەکێکیان خۆش و ئەوی تریان ناخۆش. هەواڵە ناخۆشەکە ئەوەیە کە هەمو هاوڵاتیانی هەرێم بە یەک چاو سەیر نەکراون و ناعەدالەتی جوگرافی کراوە لە هەرێمی کوردستاندا و زیادەی داهاتی پارێزگای سلێمانی براوە بۆ هەولێر و لەوێ سەرف کراوە. واتە زیادەڕۆیی نیە ئەگەر بڵێین پارێزگای هەولێر بە درێژایی ئەم (١٥) ساڵەی دوای یەکگرتنەوەی ئیدارە، زیادە مەسرەفی کردوە لەسەر گیرفانی پارێزگای سلێمانی. واتە ئەم (١٥) ساڵەی یەکگرتنەوەی ئیدارە، کاتی دەوڵەمەندبونی پایتەخت بوە لەسەر حسابی هەژاربونی پارێزگای سلێمانی. بەڵام ئەم زانیاری و داتایانە هەواڵێکی خۆشیشان پێیە، ئەویش بریتیە لەوەی کە ئەگەر لامەرکەزیەت و فیدرالیەتی پارێزگاکان ڕابگەیەنرێت (بەو مانایەی هەر پارێزگایەو داهاتەکانی بۆ خۆی بێت، بەڵام لە ڕوی سیاسیەوە سەر بە هەولێر بێت نەک بەغدا)، ئەوا پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بە ئاسانی ئەتوانن خۆیان بژێنن و پارەشیان لێ زیاد ئەبێت و رزگاریان ئەبێت لەم قەیرانەی ئەم سیستەمە مەرکەزیە بۆی دروست کردون. واتە هەر پارێزگایەو بە داهاتی ناوخۆیی ئەتوانێت خەرجی وەبەرهێنان و بەکارخستنی خۆی دابین بکات، و داهاتی نەوت و گازی ناوخۆیشی بەکاربێنێت بەشێکی بۆ موچە و بەشەکەی تریشی بۆ پێشخستنی کەرتی پیشەسازی و کشتوکاڵ و رزگاربون لە ئابوری تاک سەرچاوە و قەیران.

■  ئەحمەد میرە  (بوتەفلیقە) دەهەمین سەرۆكی جەزائیر، بیست ساڵی ڕێكە سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتەیە. هەمیشە لە هەڵبژاردنەكاندا بە شێوەی فێڵی یاسایی و گزیكاریی دەبێتەوە بە سەرۆك. ماوەی چەند ساڵێكیشە نەخۆشەو توانای بەڕێوەبردن و سیاسەتكردنی نەماوە، بەڵام ئەو دەستبەرداری كورسیی حوكمڕانیی نەبووە.  لە ئێستادا بەو بارودۆخەوە دەیەوێت بۆ خولێكی نوێی سەرۆكایەتیی وڵاتەكەی خۆی كاندیدبكاتەوە. لەبارەی ئەم خۆكاندیدكردنەوەیەی بوتەفلیقەوە ڕۆژنامە عەرەبییەكان نوسسیان (بوتەفلیقە كاندیدێكی نەمر و هەتاهەتاییە!) هەرچەندە ئەو تەمەنی هەشتاویەك ساڵە، پێش ئەوەی ببێتە سەرۆك كۆماری جەزائیر، چەندین پۆستی گرنگی لە حكومەتەكانی پێشوودا هەبووە، وەك وەزیری دەرەوەی جەزائیر و ڕاوێژكاری سەرۆك كۆمار.  بوتەفلیقەو نێچیرڤان بارزانی، سەرەڕای ئەوەی بیست و نۆ ساڵ جیاوازی تەمەنیان هەیە، بەڵام لە ڕووی بەردەوام كاندیدبوون و حەزیان بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پێشوویان تەواو لە یەكتر دەچن.  نێچیرڤان لە ساڵی (1996) ەوە بیست و دوو ساڵە، یان سەرۆكی حكومەت بووە، یاخود جێگری سەرۆكی حكومەت بووە. بە بەردەوامییش ئەو هەڵبژاردنانەی ئەویان بەو پۆستە گەیاندووە، لێوانلێو بوون لە ساختەكاریی، بەڵام ئەو هەمیشە بە دڵخۆشییەوە قبوڵیكردوون. لە ماوەی ئەم بیست و دوو ساڵەیشدا ئەم پیاوە تەنها گۆڕانكاریی لە دیزاینی جلوبەرگ و ڕوخساریدا ئەنجامداوە، لە پیاوێكی سمێڵدارەوە بووە پیاوێكی مۆدێرنی بێ_سمێڵ.  هەرچەندە وەك سەرچاوە جیاوازەكان باسیدەكەن، ململانێكانی ناو بنەماڵەی بارزانیی لە جاران تۆختربوونەتەوەو ڕەنگە ئەم جارەیان بازی سەرۆكایەتیی حكومەت لەسەر شانە زێڕێنەكانی نێچیرڤان نەنیشێتەوەو هەڵبفڕێت بۆ سەر جامانە سوورەكەی مەسروری ئامۆزای، بەڵام لەم كاتەیشدا ئەم پیاوە هەر دەبێت وشەیەكی سەرۆك ئاوەڵناوی بێت، دەگوترێت بۆ قەرەبووكردنەوەی پۆستی سەرۆكی حكومەت بۆی، پارتیی دەیەوێت بە هەر شێوەیك بێت، پۆستی سەرۆكایەتیی هەرێم كارابكاتەوەو نێچیرڤان بارزانیی بچێتەسەر ئەو تەختەیش. ئەگەر ئەم سیناریۆیە ڕووبدات، ئەوە هەرێمی كوردستان نەگبەتییەكی تری بۆ زیاددەبێت و لە قۆناغی حوكمدارێتیی مام و برازاوە دەگوازرێتەوە بۆ قۆناغی حوكمدارێتیی دوو ئامۆزای ناكۆك پڕ كینە لە یەكتر.  بە هەموو پێوانەكان لە نێوان نێچیرڤان بارزانیی و مەسروور بارزانیی ئامۆزایدا، سەرەڕای كەموكورتیی و پیلانگێڕیی و یارییە سیاسییەكانی، نێچیرڤان بارزانیی دەموچاوێكی قبوڵكراوترەو توانای بەڕێوەبردنی باشترە و لانی كەم وەك مەسروور گرژ و مۆن و دەمارگیر نیەو دەكرێت لە ڕێی دانوستاندنەوە گفتوگۆی سیاسییانەی لەگەڵدا ئەنجامبدرێت. بەكورتیی بە گۆڕینی نێچیرڤان بە مەسروور، وەك كورد دەڵێت؛ دەبێت سەد ڕەحمەت بۆ كفندز بنێریت، چونكە لەناو بنەماڵەی بارزانییدا نێچیرڤان بارزانیی تاكە كەسیانە، كە لە كۆڕی سیاسیی لایەنەكانی تردا قسە_لێوەرگیراو بێت و تا ڕادەیەكی زۆریش دەموچاوی قبوڵكراو بێت. واتە ئەگەر مەرج بێت ئەم پۆستە تاپۆی ڕەشی عوسمانیی بۆ بنەماڵەی بارزانییەكان لێدرابێت، ئەوە گونجاوترە نێچیرڤان ببێتە سەرۆكە نەمرەكە و بۆ هەتاهەتایە لەسەر كورسیی پڕ خێر و بەرەكەتی سەرۆكایەتیی حكومەت چوارمشقیی دابنیشێت.  

  ■  عەبدولڕەحمان رەزگەیی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەرەتای دامەزراندنیەوە وەک ھێزێکی کاریگەر و ڕێکخراو لە ختاب و بانگەشە و شێوازی کارکردنی و زۆر جیاوازتر دەرکەوت، گۆڕان یەکەم ھێزی ئۆپۆزسیۆنی بێچەک بوو لە مێژوی باشوری کوردستان و ھەموو عێڕاقدا، بەمەش لەگەڵ لەدایک بوونی گۆڕاندا، فۆڕم و شێوازێکی نوی لە دروستکردنی کولتوورێکی ململانێی سیاسیی نوێ داھێنا بزوتنەوەی گۆڕان لە ساتەوەختێکدا سەریھەڵدا کە کۆمەڵگای کوردستان دوای دوای دەیان ساڵ لە ململانێی چەکداریی و ماڵوێرانکاریی، لەبەردەم مەترسیی پەکخستن و سڕینەوەی تەواوەتی کولتووری ململانێی سیاسییدا بوو، بەمەش گۆڕان یەکەم ئەزمونی نوێی لە ھەرێمی کوردستاندا داھێنا ئەویش ململانێی مەدەنی سیاسی کردە جێگرەوەی ململانێی شەڕو چەک و ماڵوێرانی، بزوتنەوەی گۆڕان لەچرکەساتی لەدایکبوونیدا ئەم دۆخە چەقبەستووەی شڵەقاند و فۆرمێکی نوێی لە کولتووری ململانێی سیاسیی داھێنا کە پێشتر لەکۆمەڵگای ئێمەدا بوونی نەبوو، ئەویش کولتووری ئاشتییانەی خەباتی مەدەنیی و سیاسییە.  یەکێک لە لەھەرە تایبەتمەندیە گرنگەکانی بزوتنەوەی  گۆڕان  دروستکردنی کۆمەڵێگ گوتار بوو کە پێشتر فەرھەنگی سیاسی ھەرێمی کوردستان پێی نامۆ بوو لەوانە:- پرسی دەستاودەستکردنی دەسەڵات لەڕێگای ململانێی یاسایی و ئاشتییانەوە و بەگژاچوونەوەی خراپی  ئیدارەدان و نەبوونی شەفافییەت و بونی احتێکار و مەحسوبییەت لە ئابوری و قۆرخکردنێکی تەواوی سێکتەرە  ئابورییەکان و باڵادەست بوونی حزب و شەقس بەسەریدا و دامەزراندنی سوپایەکی نیشتیمانیی بۆ ھەرێم و بەدامەزراوەیکردنی ھێزەکانی  پۆلیس و ئاساییش و ھێنانە دەرەوەیان لا چنگی حزب، گۆڕینی سرکی ئەمنی لە سرکی حیزبییەوە و کردنی بە  موڵکی گشتیی و وە لە ھوشیان گرنگتر شەفافکردنی  مەلەفی نەوت کە بڕبڕەی پشتی  داھاتی نیشتیمانییە و، کردنی پرسی بودجە و نەبوونی شەفافییەت تیایدا، کردنی سەروەری یاسا و کردنی پرسی دادەپەروەریی کۆمەڵایەتیی، بە پرسە سەرەکییەکانی کایەی سیاسەتکردن لە ھەرێمدا، ھەموو ئەمانەش وایکرد کە گۆڕانی کرد بە ھێزێک زۆرینەی خەڵکی ناڕازی لە دەوەری ئەم بزوتنەوەیە کۆببنەوە و ئومێدی گەوەرەی لەسەر بنیات بنێن. ئۆپۆزسیۆن بوون یان بەشداریکردن لە حکومەتدا. بزوتنەوەی گۆڕان لەسەرەتاوە تاوەکو ئێستا ھەردوو ئەزمونی ئۆپۆزسیۆن  بوون و بەشداریکردنی لە حکومەتدا تاقیکردۆتەوە، لێکەوتەکانی ھەریەک لەو دوو ئەزمونەش ڕێڕەوەی ڕاست و ھەڵەی بزوتنەوەکە نیشان دەدەن کە ئایا گۆڕان لە کامیاندا شکستی ھێناوە و لە کامیاندا سەرکەوتوو بووە، گۆڕان لەسەرەتای دروستبونیەوە سێ جار بەشداریکردوە لە پڕۆسەی ھەڵبژاردندنی پەڕڵەمانی کوردستاندا، دوای ھەڵبژاردنی یەکەم كاتێك لە 2009 بۆ 2013 ئۆپۆزسیۆن بوو، ئەو هێزە بوو كە روحی كرد بە بەری پەرلەماندا و كردییە سەنگەرێك بۆ بەرگریكردن لە پرۆژە سیاسیەكانی و روبەروو بونەوەی گەندەڵی و بە 25 كورسی پەرلەمانیەوە توانی روبەروی دوو هێزی سیاسی ببێتەوە كە زیاتر لە 17 ساڵ بوو دەسەڵاتداری ئەم هەرێمە بون و تەواوی هێزی كوردستان و داهاتی ئەم وڵاتەیان لەبەردەستدابوو، ئەم قۆناغەش سەردەمی زێڕینی بزوتنەوەی گۆڕان بوو، دووبارە دەنگدانەوەی خەڵکیش بە گۆڕان گەواھیدەری ئەم ڕاستە بوون، کە گۆڕان جارێکی تر توانی  24 کورسی بەدەستبێنێتەوە، بەڵام گەمیتەکانی شکستی گۆڕان کاتێک سەریان ھەڵدا کە بەشداری لە حکومەتدا کرد، بەبێ ئەوەی گۆڕان حساب بۆ ئەوە بکات کە شەراکەتی ڕاستەقینە و گۆڕانکاریکردن بەڕێگایەکی مەدەنی و یاسایی لەگەڵ ھێزێکی مەدەنی و یاساییدا دەکرێت نەک پارتی و یەکێتی، گۆڕان بێ حسابکردن بۆ ئەوەی کە پارتی و یەکێتێ دوو ھێزن ھەرکاتێک بەرژەوەندی حزبیان بکەوێتە خەتەرەوە ئامادەن وڵات بخەمە سەر لێواری وێرانی و ھەرکات ئامادەن شەڕی ناوخۆ دەستپێبکەنەوە و سڵ لە ھیچ شتێک ناکەنەوە بۆمانەوەی خۆیان، ئەمەش بابەتێک بوو کە گۆڕان بە نادیدەی گرتبوو وە بەشداریکرد لە حکومەتی یەکێتی و پارتی ئەم شەراکەتەش تا ئەو شوێنە بوو کە مەترسی دروستکرد لەسەر دەسەڵاتەکانی مسعود بارزانی و پارتی پەڕڵەمانی داخست و وەزیرەکانی گۆڕانی لە حکومەت دەرکرد. پێویستە گۆڕان چی بکات. ئەوەی کە لێرەدە پێویستە بگوترێت ئەوەیە کە سەرەڕای بوونی ئەزمەنێکی پڕ فەشەل و تاڵی گۆڕان لە حکومەتی یەکێتێ وپارتیدا، بەڵام سەرەڕای ئەمانەش ئێستا گۆڕان سەرگەرمی تاوتوێکردنی پرسی بەشداریکردنە لە حکومەتدا، ئەگەر جاران گۆڕان ئەزمونی نەبوبێت لە شەراکەتی یەکێتێ و پارتیدا، ئەوا ئەمڕۆ گۆڕان خاوەن ئەزمونێکی لەم شێوەیەیە، با گۆڕان پرسیار لە خۆی بکات ئایا پارتی و یەکێتی، بەتایبەت پارتی  ڕازیدەبێت ھێزی پێشمەرگە بە نیشتیمانی بکات، مەلەفی نەوت شەفاف بکات ، سەرۆکی حکومەت و وەزیرەکان بانگھێشتێ پەڕڵەمان بکەن، قبوڵدەکات پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێم پەیوەندیی نیشتیمانیی بن نەک هی حزب، ئەمانە و چەندین پرسی تریش ھەن کە گۆڕان باش دەزانێت پارتی ھیچ یەکێک لەمانە ناکات، پێویستە گۆڕان بزانێت ئەم پارتیە ھەر ھەمان حزبەکەی دوێنی یە، ھەر ھەمان میتۆد و عەقڵیەتی پێشترە و نەبۆتە فریشتەی دیمۆکراسی. بۆیە دووبارە ھاوبەشیکردن لەگەڵ یەکێتی و پارتیدا نەک ھەر ھەڵەیەک ستراتیژییە بگرە ئینتیحاری سیاسیە و گۆڕان بچوکتر دەکاتەوە و دواین بزمار دەبێت لە تابوتی مەرگی گۆڕان دەدرێت. گۆڕان پڕۆژەیەکی تەواونەبووە، ھێزێکی سیاسیی گرنگ و کاریگەرە بە کۆمەڵێک ئاکار و گوتاری سیاسیی گرنگەوە دەناسرێتەوە کە تاوەکو ئەمڕۆش دەنگی بەشێکی گەورەی کۆمەڵگای ئێمەی لەگەڵدایە. بەڵام ئەم بزوتنەوەیە گەر بەرامبەر بە گوتارەکانی خۆی ڕاستگۆ نەبێت و بەھۆی نوخبەیەکی مەسڵەحەت چیەوە کە پێدەچێت ھەموو شتێک بکەن بۆ پاراستنی ئەو پێگە سیاسییەی کە ھەیانە دووبارە ھاوبەشێتی یەکێتی  و پارتی بکاتەوە ئەوا ئەمە، نەک ھەر گۆڕان توشی نوشستێکی گەورە دەبێت، بەڵکو خودی پڕۆژەکە خۆشی ڕووبەڕووی شکستی گەورە و بنەڕەتیی دەبێتەوە. بەمەش زیانێکی گەورە بە پرۆسەی سیاسیی و ھۆشیاریی رەخنەیی و خواستی گۆڕانکاریی لە کۆمەڵگای ئێمەدا دەگەیەنێت.

■  دانا حەمەعەزیز "ئەگەر پێویست بکا، گژوگیا ئەخۆین تەنها بۆ ئەوەی بۆمبی ناوکیی دروست بکەین" ئەمە قسەی زوڵفەقار عەلی بۆتۆ سەرۆکی ئەوکاتەی پاکستان بوو، دوای یەکەم تاقیکردنەوەی ئەتۆمیی هیندستان لە ئایاری ١٩٧٤ دا. لە بنەڕەتدا پاکستان لەبەرامبەر زەبەلاحیی توانای سەربازیی هندستاندا، داماو بوو. خەرجیی تێچووی بەرگریی تەقلیدی بێ هودە، پاکستانی بەرەو مایەپوچیی دەبرد. سەرباری تێبینی زۆر لەسەر ئابوری پاکستان، ئیستا بونی نزیکەی 120 بۆمبی ئەتۆم، تا رادەیکی باش گرەنتیی دڵنیایی توانای بەرگری ئەم ولاتەیە.  ئێران، دەوڵەتێکی گرنگی سەر زەویە. بەدرێژایی مێژوو، وەک کیانێکی سیاسی گەورە ی خاوەن ناسنامەی فارسیی-شیعە لەگەڵ عەرەب و دەوروبەرەکەیدا، لە ململانیدایە. دەیان ساڵە ئێران لەبەرامبەر باڵادەستی توانای بەرگری ئاسمانی و تەقلیدی رکابەرەکانیدا، لاوازە. ئەمە لە کاتێکدا لە ڕوی توانای زانستی و بەشەریەوە، لەسەرجەم وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەراست (جگە لە ئیسرائیل) پایەدارترە.  خۆ پڕچەککردنی-تەقلیدی ئێران، لەگەڵ ئەوەی ساڵانە دەیان ملیاردۆلار لە داهاتی وڵات هەڵەلوشێ، هەمیشەش بێ هودە پێویستی بە ئەپدەیت و تازە کردنەوە هەیە. ئەو پارەیەی ئێران لە ساڵێکدا بۆ بەهێزکردنی توانای بەرگری تەقلیدی خەرجی ئەکا، کەمترە لە خەرجی هەوێنکردنی بڕێکی زۆر لە یۆرانیۆم کە توانای بەرهەمهێنانی چەندین بۆمبی ناوکی هەیە. بێگومان توانای ماددیی و تەکنۆلۆجیای ئێران زۆر لەسەروو توانای 44 ساڵ پێش ئێستای پاکستانەوەیە و، بێ هیچ گومانێك توانای دروستکردنی هەردوو جۆرەکەی بۆمبی ئەتۆم(پەرتکردن و لکاندن) ی هەیە.  هێشتا دەزگا هەواڵگریەکانی خۆراوا پشتراستیان نەکردۆتەوە، بەڵام سەرەنجام ئێران بەهەر نرخێ بێ، بۆمبی ئەتۆمیی دروست ئەکا، دروستکردنیشی لەسەر کات وەستاوە. بوونی چەکی ئەتۆم واتای بەکارهێنانی نیە، وەك چۆن ئیسرایل لە ١٩٦٧ و ١٩٧٣ دا دژی میسر و سوریا بەکاری نەهێنا، بەڵام ئەو وڵاتەی خاوەن چەکی ئەتۆمە، مامەڵەکردن لە گەڵ ڕژێمەکەیدا، ئاسان نیە!

■  یاسین تەها هەرچەندە حیزبی دەعوەى ئیسلامى شیعە دژی روخاندنی رژێمی بەعس بو لەڕێی پشتبەستن بە دەستتێوەردانی دەرەكیی و بەشداریی زۆربەی كۆبونەوەكانی هێزە بەرهەڵستكارەكانی رژێمی بەعسی نەكردوە كە بەشی زۆریان لە تاراوگە و لە هاوینەهەواری پیرمام بۆ ئامادەكاریی جێگرتنەوەی رژێمی بەعس گرێدەدران، بەڵام لەپاش روخانی رژێمی سەدام حوسێن بو بە حیزبی فەرمانڕەوای عێڕاق و هێزی سەرەكیی قۆناغی حوكمڕانیی پاش هەرەسی بەعسییەكان.  ماوەى 15 ساڵ ئەم حیزبە کۆنتڕۆڵى سەرۆکایەتى وەزیرانى کرد (جەعفەرى، مالیکی، عەبادى)، بەڵام لەپاش هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى عێراق کۆتایی ئایارى 2018 بەهۆى دووبەرەکییەوە ئەم پۆستەى لەدەست داو لەئیێستادا لەقۆناغى خۆ رێکخستنەوەو هەوڵى پارێزگاریکردندایە لەو پۆست و پێگە گرنگانەى لەو 15 ساڵەدا دەستى بەسەردا گرتوون.. ئەم شیکارە تیشک دەخاتە سەر گرنگترین وێستگە مێژوییەکانى ئەو حیزبە.. قۆناغى راگەیاندن و دامەزراندن  حیزبی دەعوەی ئیسلامیی پاش زنجیرەیەكی چڕوپڕ لە ئامادەكاریی و گفتوگۆ، هاوكات لە ساڵڕۆژی یادەوەریی لەداییكبونی پێغەمبەری ئیسلامدا، لە ساڵی 1957 لە شوێنی حەوانەوەی مەرجەعی باڵای شیعە ئایەتوڵڵا موحسین ئەلحەكیم، لە شاری كەربەلا و بە لاساییكردنەوەی شێوازی كاری ئیخوان موسلیمین، لەسەر دەستی هەشت كەس راگەیەندراوە كە ناودارترینیان ئایەتوڵڵا محەمەد باقر سەدرە. ئەم حیزبە سەرەتا هەڵگری بیرێكی پان ـ عێڕاقی و نێونەتەوەیی ئیسلامیی بوە. دەستەی دامەزرێنەرەكەی پیاوانی ئاینیی و چالاكی سیاسیی بون. لەناو ئەندام و دامەزرێنەرە یەكەمەكانی دەعوەشدا چەند كەسایەتییەكی لوبنانیی و بەحرەینیی و پاكستانی هەنە، لەڕوی تەمەنیشەوە كۆنترین حیزبی سیاسیی شیعەیە لە عێڕاق و بە دایكی زۆربەی ئەو هێزە مەزهەبییانەی ئێستا دادەندرێت كە لەسەر گۆڕەپانی سیاسیی عێڕاق چالاكن چونكە سەرجەمیان یان لەم حیزبە جیابونەتەوە، یان ئیلهامیان لە شێوازی كاریەوە وەرگرتوە كە ئاوێتەكردنی دین و مەزهەبە لەگەڵ سیاسەت و حوكمڕانییدا. ئامانج و شێوازى کار بەپێی گێڕانەوەی دامەزرێنەران و زۆرێك لە شیكارە مێژوییەكان، دامەزراندنی حیزبی دەعوە لەبن عەبای مەرجەعییەتدا زیاتر پەرچەكرداری تەوژمی ماركسیزم و وەڵامدانەوەی پەرەسەندنی چالاكییەكانی بزوتنەوەی چەپ بوە لە عێڕاق لە ساڵانی پەنجاكان، بەتایبەت دوای ئەوەی شیوعییەكان كەوتنە جموجوڵ و پەلهاویشتن لە شاری نەجەف كە گڵكۆی ئیمام عەلی لەخۆدەگرێت و پایتەختی رۆحی تایفەی شیعە و بنكەی سەرەكیی حەوزە مەزهەبیەکانە. لە تەمەنی سیاسی خۆشیدا كە نزیك دەبێتەوە لە شەش دەیە، حیزبی دەعوە بە چەندین قۆناغی فیكریی و پەیكەری سیاسیی جۆراوجۆردا گوزەریكردوە، بەڵام لە سەرجەم قۆناغەكاندا كرۆكی ئامانجە سەرەكییەكانی بریتی بوە لە؛ "گۆڕینی واقیعی کۆمەڵایەتیی بۆ واقیعێكی ئیسلامی و جێگرتنەوەی یاسا دەستكردەكان بە شەریعەت" لەگەڵ ئامادەكردنی ئوممەت و بنیاتنانی دەوڵەتی ئیسلامیی (بەپێی نەهجی ئالوبەیت). بۆ یەكەمجاریش لەپاش 2003 زاراوەی دیموكراسیی شان ـ بە ـ شانی چەمكی شوڕا خزێندرایە ناو ئەدەبیاتی ئەم حیزبە كە پێدەچێت هەروەكو مۆدی سەردەم و لەپێناو هەڵكردن و ئاشتبونەوە بێت لەگەڵ جیهانی رۆژئاوا بەتایبەت ئەمەریكا كە لەنێوان 1985-1995 دا حیزبی دەعوە لە لیستی تێرۆری ئەمریکا بو. پەیوەندیی لەگەڵ ئێران هەرچەندە لە ساڵانی هەشتاكاندا حیزبی دەعوە بە هۆی قبوڵنەكردنی رەهای ویلایەتی فەقیهـ و دیدگا عەڕەبی و عێڕاقییەكانی لای رژێمی خومەینی بێزراو بوە و جارجارەش باجی ئەم هەڵوێستانەی داوە، بەڵام ئەمانە نەبونەتە رێگر لەوەی ئێران وەكو كارتێكی فشار لەدژی بەعس لەسەر خاكی خۆی داڵدەی بدات و كۆمەكی بكات. باڵە سیاسیی و سەربازییەكانی حیزبی دەعوە كە لە ئێران و سوریا و ناوچە رزگاركراوەكانی كوردستان بڵاوەیانكردبو لە پێشەنگی هێزە بەرهەڵستكارەكانی رژێمی بەعس بون. چەند جارێكیش هەوڵی تیرۆركردنی راستەوخۆی سەدام حسێنیان داوە كە بەناوبانگترینیان هەوڵی تیرۆركردنی سەدام بو لەشارۆچكەی دوجەیل لە 7/7/1982دا. ئەو یەكە چەكدارەشی ئەم ئەركەی بەجێهێنا بەسەلامەتی لە بەغدادەوە گەیشتونەتە چیاكانی كوردستان. جگە لەم هەوڵەش حیزبی دەعوە لە 9/4/1987دا لەڕێی شانە نهێنییەكانییەوە هەوڵی تیرۆركردنی سەدامیان لە موسڵ دوبارەكردەوە. لە ئەنجامی ئەمەشدا رژێمی بەعس بە هاوكاریی جاشەكانی كورد بەربڵاوترین هێرشی سەربازیی كردە سەر بنكە و بارەگاكانیان لە ناوچەی زێبار، بەڵام چەكدارەكانی دەعوە توانیان بەرگریی بكەن و بمێننەوە. نەك هەر ئەوە بەڵكو بە هاوكاری پێشمەرگەكانی پارتیی دیموکراتیی کوردستان هەوڵی تەقاندنەوەی بۆڕیی نەوتی عێڕاق ـ توركیاش بدەن. لە ئەنجامدا، پاش پڕۆسەی ئەنفال و كیمیاباران لە 1988 ناچاربون بكشێنەوە بۆ ناو ئێران. بەبادانى سەروەرییەکان  حیزبی دەعوە خۆی بە خاوەن مێژویەكی دورودرێژی پڕ لە خەبات و سەروەری و قوربانیدان دەزانێت. هەمیشە ئەوە بە بیر خەڵك دێنێتەوە كە لە سەرەتای هەشتاكاندا مەجلیسی قیادەی سەورەی بەعس بە بڕیاری ژمارە 461 سزای لەسێدارەدانی دەستبەجێی بڕییەوە بۆ هەركەسێك كە ئینتیمای بۆ دەعوە بەسەردا ساغببێتەوە. هەروەها شانازیش بەوەوە دەكات لە مێژوی خۆیدا هەرگیز لەگەڵ رژێمی بەعس نەچوەتە ناو هیچ پڕۆسەیەكی گفتوگۆ و دانوستان، بە پێچەوانەی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی كورد و حیزبی شیوعییەوە كە هاوتەمەنی ئەم حیزبەن. لەمەش گرنگتر لای ئەوان، دامەزرێنەری سەرەكیی حیزب كە ئایەتوڵڵا محەمەد باقر سەدرە و بە مامۆستای بیرمەندانی شیعە دەناسرێت و خاوەن چەندین نوسراو و بەرهەمی فیكرییە ـ كە ناودارترینیان (فلسفتنا، اقتصادنا) یە ـ لە 9/4/1980 بە فەرمانی سەدام حوسێن لەگەڵ بنت الهدی ـ ی خوشكیدا تیرۆركران.  هەرچەندە حیزبی دەعوە میراتی چەندین كەسایەتیی ئایینیی گەورە و ناوداری تایفەی شیعەیە، خاوەن خەبات و قوربانیدانێكی زۆرە، بەڵام لە قۆناغی گەیشتنیدا بە دەستەڵات لە ساڵانی نێوان 2005-2015 وەك گەورەترین حیزبی ناو هاوپەیمانێتیی شیعە، لەبەر چاوی زۆرێك لە خەڵكی ئاگاداریی عێڕاق ناوەكەی لەگەڵ تاوانەكانی گەندەڵیی و شكست و درۆ و گەوجاندندا هاوتا بوە. بە جۆرێك كە دەكرێت بگوترێت ئەو ناوبانگ و هاوسۆزییەی ئەم حیزبە لە ماوەی زیاتر لە نیو سەدە خەبات و قوربانیداندا بەدەستیهێنابو لەسەر دەستی كۆمەڵێك بەرپرسی حوكمڕان لەپێش هەمویانەوە سەرۆک وەزیرانی پێشو نوری مالیكی بەفیڕۆدرا. لەكاتێكدا بە قسەی هەندێ لە مێژونوسەكانی دەعوە، مالیكی پێش وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران لەناو حیزبدا هەمیشە شایەتی كارامەیی، لێبڕان، پابەندیی، وردیی، دەستپاكی، گوێگرتن لە بەرانبەر و ئازایەتی بۆ دەدرا. سەردەمى مالیکی شارەزایانی كاروانی حیزبی دەعوە ئاماژە بەوە دەكەن قۆناغی مالیكی لە حیزبدا دەیەم وێستگەی ژیانی سیاسیی و بانگخوازیی ئەم حیزبەیە كە بەشێوەیەكی سەرەكیی لە ساڵی 2007 و لە رۆژی هەڵبژاردنی ناوبراوەوە بە ئەمینداری گشتیی و جیابونەوەی ئیبراهیم جەعفەری، وەزیری دەرەوەی ئێستای عێڕاق، لە حیزب دەستپێدەكات، چونكە پێشتر پۆستی ئەمینداری گشتیی بە هیچ جۆرێك لەناو حیزبی دەعوەدا نەبوە و هەمیشە ئەم حیزبە بە پێچەوانەی رەوتی سەدر و مەجلیسی بنەماڵەی حەكیمەوە بە شێوەی سەركردایەتیی بەكۆمەڵ بەڕێوەبراوە. مالیكی كە هەردو پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران و ئەمینداریی حزبی لە دەستی خۆیدا كۆكردەوە، سەركردایەتیی حیزبی لە كاری دەستەجەمعییەوە گۆڕی بۆ جۆرێك لە تاكڕەوی و سەردەمی دەسەڵاتی ئەم حیزبەی وەها لێكرد كە خودی خۆی تێیدا سەنتەر بێت و ئەحمەدی كوڕی و زاوا و ئامۆزاكان و راوێژكارە تایبەتەكانی كە هەندێكیان لە دەعوەدا هیچ نەبون، بازنەی یەكەمی بڕیار بن لە عێڕاق. زۆربەی هەرە زۆری سەركردەكانی حیزبیشی لە رێگای پۆستی چەوری حكومی و پارە و ئیمتیازاتی زۆر و زەوەندی مفتی عێڕاقەوە لەسەر ئەم شێوازە حوكمڕانییەی دەعوە رازیكرد. باڵى مالیکى و باڵى عەبادى  پاش دو خول لە حوكمڕانیی ئەمینداری دەعوە نوری مالیكی، دروست لە كۆتاییەكانی ساڵی پاردا (2014) ئەم حیزبە كەوتە بەردەم ئەگەری ئینشیقاقێكی نوێ كە رەنگە یازدەیەمین جیابونەوە بێت لە مێژوی سیاسیی دەعوە. سەرەتای ئەم لێكترازانەی دەعوەش لەوەوە دەستیپێكرد كە حەیدەر عەبادیی سەرۆک وەزیران كە هاوکات ئەندامی مەكتەب سیاسیی دەعوەیە، پێشنیازی هێزە شیعیی و كوردیی و سوننەكانی بە رەزامەندیی ئەمریكا و ئێران قبوڵكرد بۆ وەرگرتنی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران بەبێ رەزامەندیی ئەمینداری گشتیی، نوری مالیكی. له‌هه‌ڵبژاردنی 2018 شدا ده‌عوه‌ به‌ قووڵی دابه‌شبوون به‌سه‌ر باڵه‌كانی مالیكی و عه‌بادی و تا ئێستاش کە پۆستى سەرۆکایەتى وەزیران لاى ئەم حیزبە نەماوە ئەم ململانێیە درێژەى هەیە. باڵی مالیكی زۆر خۆیان به‌ مه‌غدوور ده‌زانن به‌ ده‌ستی سیستانییه‌وه‌ چونكه‌ لە هەڵبژاردنی گشتیی پێشووی عێڕاقدا مالیكی بەزۆر بێت یان ئارەزو زیاتر لە 720 هەزار دەنگی كۆكردەوە كەچی دەنگەكانی عەبادی لە پێنج هەزار تێپەڕی نەكردوە. عەبادی بە دەنگی مالیكی بوە بە پالەمانتار، به‌ڵام به‌ نامه‌یه‌كی سیستانی مالیكی له‌ پۆسته‌كه‌ی لابرا چونكه‌ داوای گۆڕینی ده‌موچاوه‌كانی كردبوو. له‌م هه‌ڵبژاردنه‌شدا هه‌مان سیناریۆ بۆ عەبادى بەڵام لەسەر دەستى سەدر دووبارە بوویەوەو بەهۆى ڤیتۆى ئەوەو لەسەر حکومەتى عەبادى لەسەرۆکایەتى وەزیران دوور خرایەوە بە راوێژى سەدرو نزیکەکانى سیستانى عادل عەبدولمەهدى کرا بەسەرۆک وەزیران.

■ لاوك سەڵاح حیکایەتەکانی پاش جیهانگیری، ئەوانەی کە دونیا دەکاتە یەک گوند، ئەوانەی کە هەموو پێکهاتەکان بێ جیاوازی پێکەوە دەژێن، ئەوانەی لێبوردەیی و مرۆڤەکان سەربەست وئازاد دەکەن بۆ ئەوەی لە کوێ دەخوازن دەتوانن بژێن، ئەمانە لە زنجیرە خەونێکی پڕ درۆ زیاتر نەبوون، لە گەمەیەکی خوێناوی زیاتر نەبوون، راستە گوندەکە هاتە دی بەڵام بووە کوانووی ئاگرین و کڵپەیەک هەمووی وەک مەرەزە سوتاند، ئەوەی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست روویدا لە شەقامەکانی لەندەن و باریس و ستۆکهۆڵم وئەمستردام و کۆبنهاگن سەدای هەبوو. لە یادتانە؟ چیرۆکی وێنەکردنی کاریکاتۆرەکانی دانیمارکتان لە یادە تەقینەوەکانی پاریس و لەندەن و بازارەکانی سویدتان لە یادە؟ ئەوان، رۆژئاوا، وا تێدەگەیشتن سنوورەکانیان سەلامەتە، کڵپە و پریشکی ئاگر ناگاتە ئەوان، خێزانەکانیان لە پەنجەرەکانیانەوە تەماشای بەفر بارینی سەختی زستان دەکەن و بەئاسانی چێژ لە کریسمس دەبینن، ئێمە وا تێدەگەیشتین ئەوە مێژووی لەعنەتی ئێمەیە کە هەر ئەمە بەرهەم دەهێنێتەوە، ئێمە وا تێدەگەیشتین ئەوە ئێمەین کە ناشرینین، ئێمەین کە هیچیین و لە ماناکانی شارستانی نازانیین و ئێمەین، ئا ئێمەین، دەبێت هەموو گوناهەکە بە تەوێڵمانەوە هەڵواسین، بەڵام لە راستیدا ئێمە نەماندەزانی کە ئەوە هەموو دونیا بوو سەرتاپا ناشرین بوو، دونیا بوو کە ئێمەی کردە مەسخەکەی کافکا و دەیووست دەرزی لە ژینگەیەک بدات و زیاتر نەخۆشی بخات. کە مەسەلەکە دێتە سەر کۆنترۆلکردنی وزە و سەرمایە هەموو سەردەمەکانی خاچ پەرستەکان و موئامەرەکان و کۆلۆنییالیزمەکان و جەنگی سارد زیندوو دەبنەوە، هەموو دەبنە یەک سەردەم و یەک زەمەن. ئێمە لەگەڵ سەرەتای سەدەیەکی دیکە وامان دەزانی ئەم سەرەتایە جیاوازە لە سەرەتای سەدەکانی پێشوو و جەنگ نابێتە شوناسێکی دیکەی، بەڵام سەد مەخابن، چیرۆک و سەرگوزشتەی جەنگ و شەرانگێزی و مەرگدۆستی سەدەکانی هەر هەمووی پێکەوە گرێدا و لە بری ئەوەی دیوارێک لە بەردەم روودانەوەیاندا هەڵچنرێت، بوونە شێوازێکی دیکە لە تاوان و بێ مروەیی و زیندووکردنەوەی لاپەرە رەشەکانی مێژوو. جەنگەکان هەمیشە بۆ دابینکردن و دەستبەسەرداگرتن و کۆنترۆلکردنی سەرچاوەکانی وزە و سەرمایە بوون، هەر بۆیە جەنگەکانی هەردوو سەدەکە و بەر لەوانیش هەر جەنگی تەماع بوون لە ژێر چەندان ناونیشانی ئایینی و سیاسی و ئایدیۆلۆجی. ئەوەی لە سیاستەدا روودەدات، رووداوێکی سەرپێیانە نییە، تاقە فیشەکێک نییە کۆتایی بە ژیانی کەسێک بهێنێت و دواتر واتێبگەیت دەتوانیت لاپەرەیەکی نوێی بێگەرد دەستپێبکەیتەوە، وێرانبوونی تاقە خانوویەک و کوشتنی یەک کەس و ژەهراویکردنی ژینگەیەک و بومەلەرزەیەکی بێ زیان نییە، بەڵکو دونیایەک کاریگەری پر مەترسی لەسەر شوناس و کەلتوور و هەموو کایەکانی دیکەی کۆمەڵگە لە مەودایەکی دووردا هەیە، خۆی لە خۆیدا ئەوەندە بەسە کە هەموو حیکایەتەکانی بەرئاگردان لە بری ئەوەی باس لە عەشق و خۆشەویستی نیشتمان و ئازادی و مەردایەتی بکەن دەبنە حیکایەتی جەنگ و قوربانییەکانی و نەوە لە پاش نەوە هەر گوێیان لە سەدای تۆپ و فرۆکە جەنگییەکان و تانکەکان و تارماییەکانی زوڵم دەبێت. بەداخەوە حیکایەتە رەشەکان سپی نابنەوە هەر وەک نەنکم لە منداڵیمدا بە لاوک و حەیرانەوە دەیووتەوە. لەم سەردەمدا کە ئێمە بووینەتە شاهیدێکی پەرتەوازە و ڵاڵ، توندرەویی و توندوتیژی سیمای هەرە سەرەکییەتی، تۆ بڵێی وێنەی سەربرینی کەسە جل پۆشە پرتەقاڵییەکان لەسەر میدیاکان بە ئاسانی لە یادەوەری و زەینی نەوەکان بسرێنەوە، ئەو جۆرە پەیامانە بە ئاسانی بە سەرتاپا دونیادا بڵاو دەبنەوە، هیچ دەزگایەکی نێودەوڵەتی و هیچ خوڵێکی راهێنان و هیچ دامەزراوەیەکی فیکری لە توانایدا نییە وێنەی ئەو مەرگدۆستییە بگەرێنێتەوە دواوە و لە خەونمانی دوور بخاتەوە ئەگەر دونیایەک کیشور و جوگرافیاش دووربین. ئەو وێنانە چەواشەمان دەکەن بەوەی کە ئەوە گوناهی ئێمە بوو، بەداخەوە نازانین چۆن دەستبەرداری ئەو مێژووە ببین، ناومان و زمان و مێژوومان بەشێکە لەوە، لانی کەم ئەو مێژووە پێویستی بە پرۆسەیەکی هەڵکۆڵین و فۆرمەڵەکردن و فلتەرکردن هەیە. ئەوە سەرهەڵدانی توندرەوی پێست سپییەکان بوو کە ترەمپی کردە سەرۆکی گەورەتریین وڵاتی جیهان، ئەوە توندرەویی و پۆپیۆلیستی بوو کە لە ناوجەرگەی ئەوروپادا زۆربەی دانیشتوانی وڵاتیک کە بە پایتەختی دارایی ئەوروپا دەژمێردێت کە بریتانیایە ناچار دەکات لە ئەوروپا بێتە دەرێ بە پاساوی پاراستنی سنوورەکانی خۆی و کۆنترۆڵکردنەوەی سەرمایە و سەرچاوە داراییەکانی بۆ پاراستنی شوناسسیان کە لە ژێر هەرەشەدایە، بەداخەوە ئێستا هەموویان پەشیمانن. ئەو وڵاتانەی کە خەڵکی سوریا و عێراق و ئەفگانستان و یەمەن روویان تێکردووە لە ساڵانی رابردوودا وەک دانمارک و فەرەنسا و بریتانیا، توندرەوەکان لە هەڵبژاردنەکاندا یان یەکەم بوون یان رێژەیەکی باشیان لە دەنگ هێناوە. ئەو لێشاوە بووە هۆی خوڵقاندنی تەوژمێک لە نیگەرانی و ناسەقامگیری و ترس لە نێو کۆمەڵگە ئەوروپییەکاندا، ترس لەوەی وڵاتێک یان شارێک یان گوندێک شوناسی ئەوروپی بسرێتەوە، ئەو ترسە زیاتر لە نێو ئەو چیینەن کە لەسەر کاری رۆژانە دەژێن، ئەوانەن کە زیاتر سەر بە چینی کڕێکارانن، ئەوانەن کە بێبەشن لە سەرمایەی وڵاتەکەیان. ئەو تەوژمە راستڕەوە توندرەوانە و رەگەزپەرستانە و پۆپیۆلیستانە هەروا سەرپێییانە سەر‌‌هەڵنادەنەوە تا لە برۆکسلەوە داوای سەروەری لەندەن بکەنەوە، بەداخەوە حکومەتەکان چەپبن یان راسترەو دیموکرات بن یان کۆماری ملکەچی ئەو تەوژمە دەبن بۆ ئەوەی بێنەوە بە هەر نرخێک بێت حوکم بکەن، مەبەستی سەرەکی ئەو تەوژمە سیاسیانە سەرمایە و دەستەڵاتە. واچاوەڕوان دەکرێت وڵاتێکی وەک سوید لە ساڵی ٢٠٥٠ رێژەی دانیشتوانە موسڵمانەکەی بگاتە ٣٠% کۆی دانیشتووانی، رەنگە سیاسەتی ئەوروپی رێگربێت لەوەی خەڵکی دیکە رووی تێبگات و بتوانیت دیوارێکی مردوو هەڵچنێت بەڵام چۆن دەتوانێت کۆمەڵگەیەک دامەزرێنیت لەگەڵ ئەو رێژەیەدا کە لە خۆی ناکات و مامەڵەی لەگەڵ بکات، چۆن لە مەکتەب وشوێنی کارکردن و خێزان و حکومەت و هەموو بوارە گشتییەکانی دیکە پێکەوە کار دەکەن. کۆمەڵگەیەک و کەلتورێك ماچ قەدەغە دەکات و کۆمەڵگەیەک و کەلتورێک ماچ بێ بەها دەکات. کارکردنی ئایینە ئاسمانییەکان و گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگە پێکەوە کاری کردەیە لەهەر جوگرافیایەکدا بێت ئەگەر لایەنە باشەکانی ئەم کۆڵەکانە ببنە سەرچاوەی پێکەوە ژیان، ئەو کاتەی دامەزراوەکانی مزگەوت و کلێسە لە سنوورەکانی خۆیاندا لە ئامادەیی میراتێکی سیاسی دادپەروەرانەدا کاردەکەن، هەم زەنگەگانی کلێسە و هەم بانگ و دوعاکانی مزگەوت لە رەوتی خۆیاندا بە کۆمەڵگە نامۆ نابن و دەبنەوە سەرچاوەی لێبوردەیی.

■  سەرکۆ یونس  لە مێژوی ئابوریدا كارگەكان (وەك بەشێك لە پرۆسەكانی ئابوری)  هەمیشە ڕۆڵی بوژاندنەوەی كەرتە ئابورییەكانیان لە ئەستۆگرتوە. بەڵام لە شۆڕشی پیشەسازیدا (بەهۆی گۆڕانی هاوكێشەكانی بەرهەمهێنان و خێراكردنی پرۆسەكانی بەرهەمهێنانەوە) ئیدی كارگەكان بەتەواوی وەك فاكتەرێكی سەرەكی گەشەسەندنی ئابوری دەركەوتن. ئیدی ئەو شۆڕشە بوو بە دەستپێكی چەندین وەرچەرخانی ئابوری گرنگ، دوای سەردەمێكی درێژ پرۆسەكە چەندید گۆرأنكاری دیكەی بەدوای خۆیدا هێنا، هەروەها خوڵقێنەری جیهانگیریش بوو. لەم پرۆسانەدا ئابوری  سەنتەری كارەكان بو، بەمانایەكی دیكە خواستە ئابوریەكان بون بە بنەمای بەشێكی گرنگ لەو داهێنانە، ئەویش لە پێناو پڕكردنەوەی خواستی ناوخۆیی و كەمكردنەوەی تێچونی بەرهەمهێنان، بەكارهێنانی دەرامەتە ئابورییە دەگمەنەكان بوو بەشێوەیەك كە بەشی پێداویستە بێكۆتاییەكانی مرۆٌٌٌڤ بكات. لە هەریًمی كوردستان تائێستا ناوە ناوە گوێبیستی كردنەوەی كارگەكان دەبین لە كەرتە جیاوازەكانی ئابوریدا، رأستی بۆ ئابورییەكی وەك هەرێمی كوردستان دەكرێـت بكرێتە بنەمای بوژاندنەوەیەكی فرە ڕەهەندی ئابوری. ئابوری هەرێمی كوردستان تا ئێستا ئابورییەكە كە لەسەر بنەمای بەكاربردن كاردەكات، واتا ڕەگەزی بەرهەمهێنان تێیدا زۆر لاوازە، كردنەوەی ئەم كارگانە دەكرێت فریادڕەسی ڕزگاركردنی ئابوری هەرێمی كوردستان لە نەخۆشی بەكاربردن.  كردنەوەی كارگەی زەیتی زەیتون لەسنوری پارێزگای هەڵەبجە، دەكرێـت وەك یەكێك لە هەواڵە ئابوریە گرنگەكان خوێندنەوەی بۆ بكەین، ئەم پرۆژەیە پرٍِِۆژەی بەپیشەسازیكردنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكانە، بەگوێرەی  ئامارەكانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەئاوییەكانی حكومەت لەهەرێمی كوردستاندا (10) هەزار دۆنم زەوی چێنراو بەزەیتون هەیە و كەنزیكەی دوو ملیۆن داری زەیتونیان لەخۆگرتوە شایانی باسە تەنها لەسنوری پارێزگای هەڵەبجەدا زیاتر لە(300) دۆنم زەوی چێنراو بەزەیتون هەیە و ئەم ڕێژەیەش لەزیاد بووندایە باشترین بژاردە بۆ حكومەتی هەرێم پاڵپشتیكردنی كەرتی تایبەتە بۆ دروستكردن چەندین كارگەی ترە لە بوارە جیاوازەكاندا. بۆ ئەم بابەتە پێویستە سیاسەتی پاراستنی بەرهەمی پیشەسازییەكانی ناوخۆ پەیڕەو بكات، وەك بەخشینی كارگەكان لە باج و دانانی گومورگ لەسەر ئەو بەرهەمە هاوشێوانەی كە هاوردەدەكرێـت بەشێوەیەكی گشتی دەكرێت دورستكردنی كارگەی زەیتی زەیتون ئەم چەند سودە بە ئابوری هەرێم و ناوچەكە بگەیەنێت: 1.    بوژاندنەوەی كەرتی پیشەسازی و گەشەسەندی ئابوری هەرێمی كوردستان و ناوچەكە،  هەروەها بەهێزبونی كەرتی تایبەت لە بواری پیشەسازی و كشتوكاڵا دا، بەم شێوەیە دەكرێت لە ئایندەدا چەندیدن گۆڕأنكاری گەورەتر بەدەستبهێنرێـت لەو بوارە جیاوازانەدا. 2.     لەڕیگەی ئەم كارگەوە دەكرێـت بەرهەمە ناوخۆییەكان ساغبكرێـتەوە، بەمەش جوتیاران دەپارێزێن لە نزمبونەوەی نرخی بەرهەمەكانیان، هەروەها گەرەنتییەكە بۆ زیادبونی بەرهەمی زەیتون لە ناوچەكەدا. 3.    بەهۆی ئەو تایبەتمەندیانەوە كە بەرهەمی زەیتون هەیەتی لە ئێستادا لە هەرێمی كوردستاندا بە ڕێژەیەكی زۆر خواستی لەسەر هەیە، بۆ پڕكردنەوەی ئەم خواستەش هەرێمی كوردستان لەدەرەوە ئەم بەرهەمەی هاوردە دەكرد. بەكردنەوەی ئەم كارگەیە ڕێگا لە چونە دەرەوەی پارەی ناوخۆی هەرێم دەگیرێـت بۆ دەرەوە. 4.    هەڵبەت كردنەوەی ئەم كارگەیە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ هەلی كاركردن بۆ ژمارەیەك لە دانیشتوان دەڕەخسێنت، بەمەش دەبێـتە هۆی كەمكردنەوەی ئەو رێژەی بێكارییەی كە لە ئێستادا لەسەرو لەسەدا بیستەوەیە. 5.    لە ئەگەری سەركەوتنی كارگەكەدا، دەكرێت كە ساڵانە ڕوبەرێكی فراوانی زەوییەكان ببێـت بەم بەرهەمە. هەمدیس ئەمە سەركەوتنە وەها دەكات كە ڕەنگە ساڵانی داهاتو چەندین كارگەی جیاوازتری لە بوارەكانی دیكەدا لیٍَبكرێـەوە بۆنمونە لە بورای پیشەسازی هەنار و هەنجیر یاخود بەرهەمە ئاژەڵییەكانی دیكە، 6.    سەرباری ڕەهەندە ئابوریەكانی، بەهۆی گۆڕینی ناوچەكە بۆ سەوزایی و زیادكردنی ڕوبەری سەوزای لە ئەم پارێزگایەدا زیاد دەكات و لە ڕوی گەشتیاریشەوە كاریگەری هەیە لەسەر ناوچەیەكە.

■ سەرتیپ وەیسی كەریم  ئایا باڤڵ تاڵه‌بانی كۆتایی به‌ژیانی سیاسی دایكی هێنا ؟ له‌ دوای نه‌خۆشكه‌وتنی مام جه‌لال ئه‌و كه‌سه‌ی له‌ نێو یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان، بڕیاری یه‌كه‌م  و كۆتایی له‌سه‌ر بابه‌ته‌ چاره‌نووسازه‌كان ده‌دا، هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌دی دایكی باڤڵ و قوباد تاڵه‌بانی بوو. هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌ دوای نه‌مانی مام جه‌لال، له‌ گۆڕه‌پانی سیاسی جگه‌ له‌وه‌ی له‌ڕووی ڕێكخستنه‌وه‌ خاوه‌نی گه‌وره‌ترین باڵی سیاسی بوو، له‌ هه‌مانكاتدا هیچ ڕۆڵێكی بۆ جێگرانی سكرتێری گشتیی یه‌كێتی، له‌ڕووی دیاریكردنی كاندیده‌كان بۆ نێو حكومه‌تیش نه‌هێشتبوویه‌وه‌. به‌هێزی ئه‌و ژنه‌ له‌ ساڵی 2016، هه‌ریه‌ك له‌ ( كۆسره‌ت ڕه‌سول و به‌رهه‌م ساڵح)ی ناچاركرد ناوه‌ندی بڕیار دروستبكه‌ن، له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك سه‌ركرده‌ی ئه‌و حزبه‌ بچنه‌ ده‌ره‌وه‌، دواتر جگه‌ له‌به‌رهه‌م ساڵح زۆربه‌یان به‌بێ هیچ ده‌ستكه‌وتێكی گه‌وره‌ به‌ ئیحراجیه‌وه‌ گه‌ڕانه‌وه‌. هێرۆئیبراهیم ئه‌حمه‌د، به‌وه‌ناسراوه‌ زۆر حه‌زی له‌ گوێگرتنی قسه‌ی سه‌ركرده‌كانی حزبه‌كه‌ی نییه‌و كه‌میش ده‌دوێت، به‌ڵام له‌ بڕیاره‌ گرینگ و چاره‌نووسازه‌كان به‌ هه‌مه‌هه‌نگی و ڕاوێژ له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكی نزیكی خۆی،  بڕیاری ده‌داو حسابی بۆ هیچ كه‌س نه‌ده‌كرد. ده‌وترێ به‌شێكی ئه‌و هه‌ڵسوكه‌وتانه‌ی ناوبراو له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی حزبه‌كانی، په‌یوه‌ندی به‌وه‌ هه‌بوو كه‌ زۆربه‌ی سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتیی له‌سه‌رده‌می مام جه‌لاله‌وه‌ به‌باشی ده‌ناسی، كه‌ چه‌نده‌ بچووك بوون له‌به‌رامبه‌ر مام جه‌لال و، هه‌مووجار داوای به‌رژه‌وه‌ندیه‌ شه‌خسییه‌كانیانی خۆیان له‌ ئه‌و  ده‌كرد. ئه‌و ڕۆڵه‌ی هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د به‌رده‌وام بوو، تاوه‌كو چه‌ند مانگی ڕابردوو، به‌ڵام به‌ پێچه‌وانه‌ پێشبینییه‌كان باڤڵ تاڵه‌بانی له‌وكاته‌ی له‌ نێو بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی ڕۆڵی پێدرا، له‌ هاتنه‌پێشه‌وه‌ به‌مه‌به‌ستی ناوبژیوانی و چاره‌سه‌ره‌كردنی كێشه‌ ناوخۆییه‌كان، هاوكێشه‌كان به‌جۆرێكی دیكه‌ ئاڵوگۆڕی به‌سه‌رداهات. باڤڵ تاڵه‌بانی، به‌ بیانوی گه‌ڕانه‌وه‌ی یه‌كێتیی بۆ سه‌رده‌می مام جه‌لال و سیاسه‌تی "چه‌پگه‌ گوله‌كه‌"، ده‌رگای بۆ نه‌یارانی دایكی كرده‌وه‌، ورده‌ ورده‌ ڕۆڵی دایكی له‌ ناو حزبه‌كه‌ی لاوازكرد، ئه‌وه‌بوو به‌بێ خواستی دایكی به‌رهه‌م ساڵحی گه‌ڕانده‌وه‌ نێوحزب و پشتگیری توندیشی لێكرد له‌ مه‌سه‌له‌ی بوون به‌ سه‌رۆك كۆمار، ده‌توانین بڵێین له‌و كاته‌وه‌ كۆتاییه‌كانی ژیانی سیاسی هێرۆش ده‌ستیپێكرد. له‌دوای ئه‌وه‌ كوڕه‌ سه‌ر شێته‌كه‌ی  مام جه‌لال هیچ حسابێكی بۆ دایكی نه‌كرد، له‌مه‌سه‌له‌ی گرینگیدان به‌ كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و به‌رهه‌م ساڵح، له‌وكاته‌وه‌ دایكی له‌ڕووی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ به‌ته‌واوی تێكشكاوه‌و، ئه‌وانه‌ی له‌ نزیكیه‌وه‌ن به‌ باشی ئاگاداری ئه‌م حاڵه‌ته‌ن. ئه‌وكاته‌ی به‌رهه‌م ساڵح بووه‌ سه‌رۆك كۆمار (له‌ مانگی ئۆكتۆبه‌ری ئه‌مساڵ) له‌ دوای چه‌ند ڕۆژێك هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌ڕووی ده‌روونی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ به‌ ته‌واوی تێكشكاو، به‌ ناچاری بۆماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێك به‌ هاوه‌ڵی خوشكێكی سلێمانی به‌ره‌و لوبنان جێهێشت، هه‌موو خوله‌كێكیشی له‌ خه‌فه‌تی كوڕه‌كه‌ی به‌ جگه‌ره‌و قاوه‌ به‌سه‌رده‌برد. ئێستا كچه‌كه‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، له‌ كۆتا ڕۆژه‌كانی ژیانی سیاسی ده‌ژی و ماوه‌ی زیاتر له‌ دوو مانگیشه‌ به‌ژداری كۆبوونه‌وه‌كانی مه‌كته‌بی سیاسی و سه‌ركردایه‌تی حزبه‌كه‌ی ناكات، به‌پێی زانیارییه‌كان ئه‌گه‌ر بشگه‌ڕێته‌وه‌ پێشبینیده‌كرێت تاوه‌كو كۆنگره‌ی داهاتووی ئه‌و حزبه‌ به‌رده‌وام بێت و دواتر خۆی هه‌ڵنه‌بژێرێته‌وه‌. له‌ نێو بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی ئێستا ئه‌وه‌ی بڕیارده‌دات و بۆته‌ نوێنه‌ریان باڤڵ تاڵه‌بانیه‌، چونكه‌ له‌م نێوه‌نده‌دا قوباد تاڵه‌بانیش به‌بێ كه‌س ماوه‌یه‌، چونكه‌ ناوبراو هه‌میشه‌ دایكی به‌ پیشتگیری گه‌وره‌ی خۆی زانیوه‌، زۆرجاریش به‌ "سیستانی" نێو حزبه‌كه‌ی  ناویده‌برد، تاوه‌كو ئه‌و له‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌بوو كه‌س له‌ نێو ئه‌و حزبه‌دا نه‌یتوانی ڕێگری لێبكات، به‌ تایبه‌ت له‌مه‌سه‌له‌ی حكومڕانی. له‌گه‌ڵ هاتنه‌پێشه‌وه‌ی باڤڵ تاڵه‌بانی و دووركه‌وتنه‌وه‌ی دایكی،  چه‌ندین كاریگه‌رو لێكه‌وته‌ی ناوخۆی له‌ نێوه‌ ئه‌و حزبه‌ ده‌ركه‌وتوون و ڕوویانداوه‌ له‌وانه‌ : *به‌هێزبوونی كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و به‌رهه‌م ساڵح و ئه‌و سه‌ركردانه‌ی لێیانه‌وه‌ نزیكن. *بێهێزبوونی هه‌ژموونی ماڵی مام جه‌لال، چونكه‌ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی ئه‌وان هه‌یانبوو ئێستا به‌شێكی لای باڤڵ تاڵه‌بانی ماوه‌ته‌وه‌، به‌شێكی زۆریشی چۆته‌ لای كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و به‌شێكیشی لای كه‌ركووكییه‌كانی ناو یه‌كێتی، كه‌ پێشووتر له‌سه‌ر هێرۆخان و ماڵی مام جه‌لال حساب بوون. * بێهیزبوونی قوباد تاڵه‌بانی و كه‌سه‌ ده‌ره‌جه‌ دوو سێیه‌كانی نێو ماڵی مام جه‌لال. * لاهور تاڵه‌بانی كه‌ پێشووتر تاڕاده‌یه‌كی زۆر نوێنه‌رایه‌تی ماڵی مام جه‌لالی ده‌كرد، ئێستا خۆی و باڵه‌كه‌ی له‌م نێوه‌ندا یاری سیاسی ده‌كه‌ن،  له‌گه‌ڵ ماڵی مام جه‌لال و باڵه‌كانی دیكه‌ وه‌كو یه‌ك مامه‌ڵه‌ده‌كه‌ن و،  خاوه‌نی باڵی تایبه‌ت به‌خۆیانن. * جاران ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌سه‌ر ناوه‌ندی بڕیار حسابوون كێشه‌ی داراییان هه‌بوو، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی به‌رهه‌م ساڵح بووه‌ سه‌رۆك كۆمار، زۆربه‌ی ئه‌و كێشانه‌ی هه‌یانه‌ چاره‌سه‌رده‌بێت. * مه‌لا به‌ختیار كه‌ كه‌سێكی به‌هێزبوو له‌ نێوخۆی حزبدا، تاڕاده‌یه‌كیش ته‌گه‌ره‌بوو له‌به‌رده‌م كۆسره‌ت ڕه‌سول و به‌رهه‌م ساڵح، ئێستا له‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌ نه‌ماوه‌و له‌گه‌ڵ هاتنه‌وه‌شی چاوه‌ڕێ ناكرێت ڕۆڵی پێشووتری هه‌بێت. *به‌رله‌وه‌ی هێرۆ ئبیراهیم ئه‌حمه‌د پاشه‌كشه‌ بكات، زۆربه‌ی ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی و مه‌كته‌بی سیاسی له‌ حاڵه‌تی ناكۆكی نێوان بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی و كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ،  ده‌چوونه‌ پاڵ ماڵی مام جه‌لال و هێرۆخان، به‌ڵام ئێستا له‌ نێوان باڤڵ و ماڵی كۆسره‌ت، ئه‌وه‌ی دووه‌میان هه‌ڵده‌بژێرن. * له‌دوای بێهزبوونی بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی، ئێستا زۆربه‌ی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندو ئۆڕگانه‌كان سه‌ر به‌ كۆسره‌ت ڕه‌سول و لاهور شێخ جه‌نگین. * هه‌تا ماڵی مام جه‌لال و هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د به‌هێزبوون، هیچ باڵ وسه‌ركرده‌یه‌كی یه‌كێتیی نه‌یده‌توانی په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ ماڵی بارزانی و پارتی، به‌ ئه‌ندازه‌ی ماڵی مام جه‌لال تێبپه‌رێنێت، به‌ڵام ئێستا هه‌موویان به‌یه‌ك چاو سه‌یرده‌كرێن لای پارتی. * به‌هێزبوونی كوڕه‌كانی كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ، چونكه‌ ئێستا قسه‌ له‌سه‌رئه‌وه‌ده‌كرێت یه‌كێك له‌ كوره‌كانی ناوبراو بچێته‌ ده‌سته‌ی كارگێری، یاخود لێپرسراوی مه‌كته‌بی ڕێكخستن،  هه‌روه‌ها قه‌سه‌ش له‌سه‌رئه‌وه‌ده‌كرێت یه‌كێك له‌ كوره‌كانیشی ببێته‌ جێگری سه‌رۆك وه‌زیران. ڕاسته‌ جێگرانی سكرتێری گشتیی یه‌كێتیی باڤڵ تاڵه‌بانیان هێنایه‌ پێشه‌وه‌و كردیانه‌ پاڵه‌وان، به‌ڵام ئامانجی سه‌ره‌كیان دوورخستنه‌وه‌ی دایكی بوو له‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌ له‌ ڕێگه‌ی خودی كوڕه‌ گه‌وره‌یه‌وه‌، كه‌ ساڵانێكی زۆر به‌هه‌موو هێزی خۆیان نه‌یانتوانی ئه‌و كاره‌بكه‌ن. به‌ نسبه‌ت كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و به‌رهه‌م ساڵح، تێشكاندنی و بچووكردنه‌وه‌ی باڤڵ تاڵه‌بانی زۆرئاسانتره‌، به‌راورد به‌ هێرۆخانی دایكی، بۆیه‌ به‌وكاره‌ی ئه‌نجامیاندا جگه‌ له‌وی هێزی ماڵی مام جه‌لالیان په‌رت و بڵاو تێكشكاند، ده‌توانین بڵێین تاڕاده‌یه‌كی زۆریش كۆتاییان به‌ یه‌كگرتووی بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی هێناو، ڕه‌نگه‌ له‌ كۆنگره‌ی داهاتووی ئه‌و حزبه‌دا ماڵی مام جه‌لال نه‌تواننن به‌ به‌هێزی ده‌ربكه‌ون، سه‌رباری ئه‌وه‌ی ژیانی سیاسی دایكیشی كۆتایپێهێنا.

■ هونەر تۆفیق مێژووی کورد ، مێژووی شکستەکانیەتی نەک مێژووی سەرکەوتن . ئینسانی کورد لەسەر ئەوە مێژووە پڕ لە شکستە بونیادنراوە بۆیە لەناخەوە مرۆڤی کورد هەر لە زاینیەوە مرۆڤێکی تێکشاوە .  زۆربەی گەلانی دنیا لە ئەزموونی شکستەوە ( سەربازی ، سیاسی ، ئابووری )کیانێکی تۆکمەیان بۆ خۆیان دروستکردووە ، کورد نەبێت . کورد لە شکستدا لە دایک دەبێت ، لە شکستدا دەژی و بە شکستەوە دەمرێت . مردنی هەموو سەرکردەکانی کورد ، مردنێک بووە لە شکستدا . لەناو ئەو دنیای شکستەدا سیاسەتی شکست چەند بارە دەکرێتەوە . لەماوەی ساڵی ڕابردوودا کۆمەڵێک شکستی گەورە بەسەر ئینسان و حیزب و سیاسەت و سوپای کورددا هاتووە کە بەر هەر گەلێکی دیکە کەوتبا ئێستا بە سەدان پێداچوونەوەی مێژوویی بەخۆیدا دەکردەوە ، هەموو بوونی خۆی تەرخان دەکرد بۆ چارەسەری . تەنانەت تاقمێکی بێ دەماغی وەکو داعش لەپاش شکستە سەربازیەکانی خەریکی پێداچوونەوە و چارەسەری پرسی شکستەکەیەتی . کەچی کورد نا . لەنێوان ٢٥ ی سێپتەمبەری ٢٠١٧ دا ، تا ئەمڕۆ ، ئێمە کۆمەڵێک شکستی قورسمان خواردووە : شکستی ڕیفراندۆم و لەدەست دانی نیوەی خاکی هەرێمی کوردستان . شکستی لەدەستدانی عەفرین . شکستی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی لەهەرێمدا و لەدەستدانی نیوەی دەنگەکانی لە هەڵبژاردنەکاندا . شکستی ئابووری و قوڵبوونەوەی قەیرانی دارایی . شکستی پێگە و ڕۆڵی کورد لە سیاسەت و هاوکێشەکانی ناوچەکەدا . شکستی حیزبە کوردیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان . بەتایبەتی نامەکەی ئێران لە ڕێگای بۆردمانی رۆکێتەکانیەوە . شکستی پەیوەندی نێوان پەکەکە و یەکێتی . ئەگەری بەرزبوونەوەی ئاستی کێشەکەیان تا ناکۆکی سەربازی و پێکدادان . شکستی پێگەی کورد لە ناو حکومەتی نوێ ی عێراقدا ... هتد  بەم هەموو شکستەوە کورد ناتوانێت پێداچوونەوەیەک بە پەیوەندی کورد و کورد خۆی و بە چارەسەری پرسی شکستەکانی خۆیدا بکاتەوە . بۆیە چاوەڕوانی شکستی ترسناکتر دەکرێت لەناو پرۆژە شەڕانگێزە دێرینەکەی تورکیادا بۆ کوردستان . ئەگەر یەکێتی وریانەبێت و بیەوێت بەم هەڵەشەییە لەناو شکستەکاندا بجوڵێتەوە تورکیا توشی شەڕێکی ترسناکی دەکات کە دوور نیە سەری بخوات . بەریەککەوتنی پەکەکە و یەکێتی لە زۆنی سەوزدا . بۆ تورکیا دەکاتە کردنەوەی ئەو دەرگایەی بەنیازە لێوەی تاقمە تیرۆریستەکانی سوریای پێدا بگوێزێتەوە بۆ سنوورەکانی ئێران لە قەندیل و خوارترەوە . دروست بوونی کەلێنێکی وەها ، دەکاتە ڕەخساندنی زەمینە بۆ ناردنی ئەو گروپانە بۆ زۆنی سەوز . بێ گومان ئێران دەستەوەستان نابێت لە حاڵەتی بوونی هێزگەلێکی عەقائیدی و مەزهەبی دژ بە ئێران لە نزیک سنوورەکانیدا . ئەگەر یەکێتی خۆی بخاتە ناو ئەو تەڵە ترسناکەی تورکیاوە . یەکەم لایەن کۆتایی بە یەکێتی بهێنێت خودی ئێرانی دۆستی دەبێت و تورکیاش لەهەموو ئەگەرەکاندا بە سوودمەندی دێتە دەرەوە .

■ بەهادین نوری لێرەدا ناتوانم بڵێم من نەخشەیەك ( یان بەرنامەیەك ) بۆ ئاوە دانكردنەوەی هە ریم دادەنێم . داڕشتنی ئەم نەخشەیە لە هەموو ولاتێكدا لە بنەرەتەوە ئەركی دەولەتە ، چونكە بووجەو پیداویستی بەرنامە ڕێژی و جیبەجێكردنی تە نها لای دە وڵەتە . بەلام لە سایەی ڕژێمی دیموكراتیدا كەرتی تایبەتیش دەتوانێ بە شداری بكات .  لە ١٢ سالی سەرەتای هەریمدا ، كە داهاتێكی كەم دەهاتە دەست ، ئەو بووجە بچووكەی ولات خەرجدەكرا بۆ شەڕی براكوژی و ململانێی خوێناوی لە نیوان هەردوو حیزبی دەسەلاتداردا . لەبەرئەوە پرسی ئاوەدانكردنەوەی ئەم ولاتە كاولكراوە لە و ١٢ سالەی پێش ڕووخانی ڕژیمی سەدامدا جێگەی قسە و باسیكی جدی نەبوو . بەڵام پاش ڕووخانی سەدام و پاش ئەوەی ١٧٪ بووجەی عێراق تەرخانكرا بۆ هەرێم و لە هەمانكاتدا شەڕی براكوژی وە ستابوو ، هەرێم نەختێ لە ئاوە دانكردنەوە و چاكسازی بە خۆیەوە دە بینی لە بواری ڕێگە و بان و دروستكردن و چاككردنی قوتابخانە و خەستەخانە و یارمەتی بەڵیندەران بۆ جێبەجێكردنی كۆمەڵێ پرۆژەی بچووكی ئاوەدانكردنەوە ... هتد كەر تی تایبەتیش ڕۆڵێكی بینی بۆ درووستكردنی خانووبەرە . شان بە شانی هەموو ئەمەش گەندەڵكاری بە شێوەیەكی بەربڵاو لە گۆڕەپانەكەدا هەبووە لە لایەن هەموو بەر پرسانی حكومەت و حیزبەوە . هەتا پلە و پایەی بەرپرس بەرزتر بووبێ گە ندەلكاریەكەی زێتربووە . هەتا داهاتی گشتی هەرێم زیادی كردبێ گەندەلكاریش زیادی كردووە .  بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم زۆر بوو بۆ سەدان هەزار بەرمیل وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دامەزرێنرا و لە لایەن لوتكەی دەسەلاتەوە سە رپەرەشتی دەكرا بۆ ئەوەی بكرێتە پەردەیەك بۆ شاردنەوەی بڕی بەرهەم هێنراوی نەوت و پوول و پارەی فرۆشتن دوور لە هەموو شەفافیەتێ . دیارە هەلە و نەزانی ئاشتی هەورامی كێشەی بۆ خۆشیان دروستكرد بە لام باجی ئەو هەڵانەشیان سەپاند بە سەر ئەم میللەتەداماوە دا . پاشەكەوتی زۆرە ملی مووچەیان سەپاند بە سەر كارمەندان و خانە نشیناندا + پرۆژەئەهلیەكانیان وە ستاند + بازاڕیان شڵەژان و بێكاریان زیادكرد ... هتد . هە تا ئەم چركەیەش ، لە گەل ئەوەش نرخی نەوت زۆر بەرز بووە وە ، پا شە كەوتی مووچە هەر بەردەوامە . كەس ناتوانی گرەو لە سەر ئەم حكومرانانە بكات كە ٢٧ ساڵە لە سەر كورسین وشتێكیان نەكردووە شانازی پێوە بكەن . بزووتنەوەی ئۆپۆزسوێنیش قەت نەیتوانیوە ببێتە ئەو هێزە كە بتوانی ڕێگە لە تەزویری هەڵبژاردن بگرێت و دە سەلات بگۆڕێ .  پێدەچێ دوای هەڵبژاردنی ٣٠ ئەیلوول وەزعی هەرێم وەك خۆی بمێنێتەوە یان خراپتریش ببێ و ئۆپۆزسیۆن لاوازتریش ببێ كە هەر لە ئەسلدا لاواز بوو ، قسەو باس گەرمە لەسەر ئەوەكە پەلی سەرەكی ئۆپۆزسۆن – بزووتنەوەی گۆڕان ـــ ئەزموونی بە شداریەكەی پێشووی لە بیرچۆتەوە و جاریكیتریش دە یەوێ خۆی تاقی بكاتەوە . ئە وە ئاشكرایە كە پارتی و یەكێتی لە ساڵی ١٩٦٤ وە بوونەتە دووژمنی یەكتر و دەیەها ساڵ سەرگەرمی شەڕی براكوژی بوون . ئیستەش هەردووژمنی یەكترن . بەڵام ئەو جۆرە دوژمنەن كە نە پێكەوەیان دەكرێ و نە بێیەكیشیا ن دەكرێ . بەرژە وەندی دارایی و سیاسی هەردو خێزانی حكومرانی بە ستووە بەیەكەوە . بەلام هیچ شك نا بەم كە گۆران ببە ستیتە وە بەو دوحیزبەوە ، مە گەر هەرعە قڵیە تی سیاسی سەركردە كان .  بە هەر حاڵ بێ ئە گەر گۆڕان و كۆمەڵیش بچنە نێو حكومەتی پارتی و یەكیتی ئۆپۆزسوێن لە هەریمدا هەر دەمینێ و شانسی گەشەكردنی باشیشی لە بەردەمدایە چونكە ڕەگو ڕیشەی ئۆ پۆزسوێنی سیاسی لە نێو كۆمەڵگەی هەرێمدایە ، نەك لە باخەلی ئەم حیزب و ئە وحیزب . ئە مە هەلیكی باش بۆ بزووتنەوەی نەوەی نوێ دە سازێنێ كە ڕۆڵێكی چالاك لەگۆرەپانەكەدا بگێڕێ بۆ دروستكردنی بەرەیەكی جەماوەری بەربلاو ، بەومەرجە نەوەی نوێ لێزانانە هێڵی سیاسی خۆی داڕێژێ و جێبە جێیكات و خۆی لە و هەلانە بپاریزێ كە پیشتر تێیكەوت .  خۆ ئەگەر بزافی چاكسازی دیموكراتیش پەیدا ببێ ئەوە دەبنە دو ڕێخراوی نوێ كە پێوەندیان نیە بە حیزبە كۆنەكانەوە و دەتوانن ئەو گۆڕانكاریانە بەرپا بكەن كە جەماوەر دەیەوێت  (ماویەتی )  

  ■ ئومێد حەمە عەلی (لەپەراویزی هەڵکوتانە سەر تەڤگەری ئازادیدا) بەداخەوە ئەو دوو حیزبە بە شێوەی جیاواز و لەئاستی جیاوازی سیاسی, ئابوری و سەربازیدا لەم بستە خاکەی نیشتماندا, نایانەوێ نمایندەی خواست و بەرژەوەندی میللەتەکەی خۆیان بن, نایانەوێ هەرگیز چاکەی کۆمەڵگەی کوردستان بپارێزن. لەبەرئەوەی رەوایەتی راستەقینەی دیموکراتیشیان نییە, بەردەوام بە پشتبەستن بە داگیرکارانی کوردستان دەسەڵاتدارێتییان درێژدەکەنەوە.  ئەوەی ئیستا یەکێتی بۆ دەوڵەتی تورکیا و لەبەرانبەر تەڤگەری ئازادیدا دەیکات بە بیانوی نایاساییبونەوە, تەنیا ئەڵقەیەکە لە زنجیرەی ئەو ئیشکردنە بەردەوامانەیان کە بۆ دەوڵەتانی داگیرکەر دەیکەن. ئەمانە غەرقی ئەو خیانەتە بوون, کە مێژووی ئێمەی والێکردووە, ئینسان لە خویندنەوەیدا شەرمەزاریی بکێشێت.  کێشەی گەورەی کۆمەڵگەی ئێمە ئەوەیە تا ئێستا هیچ پێناسە و روانینێکی راستەقینە و پتەوی بۆ خیانەت و نیشتمانپەروەریی نییە, یان ئەسڵەن بیرکردنەوە لەم بارەیەوە هیچ جێگایەک لە ژیانی خەڵکی ئێمەدا داگیرناکات, ئەگەرنا یەکێتی و پارتی لەدوای سی و یەکی ئاب و شازدەی ئۆکتۆبەر و نوێنەرایەتی و نۆکەرایەتی رۆژانەی داگیرکەران, چۆن دەکرێ ئینسانێک هەبێ خۆی بە خاوەن ئەقڵ و بیرکردنەوەیەکی نیشتمانی, ئینسانی و نەتەوەیی راست بزانێ, بەڵام هێشتا ئەو دوو حیزبەی وەک دوو گروپی سەربە داگیرکەران نەناسیبێت؟ ئەمەی ئێستا یەکێتی دەیکات پەیامێکە بۆ هەمو کوردستانیان لە پارچەکانی دیکە, باکور و رۆژئاوا, کە هیچ هێلێکی نیشتمانی و نەتەوەیی بۆ ئەم هێزە بوونی نییە و هەڵویستەکان بە پێی ئاراستەی نوێنەرایەتیکردنی داگیرکەران دەگۆڕێ, هەروەک ئەوەی پارتی بەرانبەر رۆژئاوا و باکور کردویەتی پیشاندانی رووی راستەقینەیانە بە گەلەکەمان لە رۆژهەڵات , کە بۆ ئەم حیزبە هەلوێستەکان بەپێی ئاراستەی پەیوەندی بە داگیرکەرانەوە دەگۆڕێ.

■ د.كامه‌ران مه‌نتك  چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر وتارێكم له‌ ژێرناوی له‌ ره‌خنه‌وه‌ بۆ ئه‌لته‌رناتیڤ نووسی و له‌ رۆژنامه‌ی هاوڵاتی بڵاوكرایه‌وه‌، له‌و وتاره‌دا ئاماژه‌م به‌وه‌ كردبوو كه‌وا قۆناغی ره‌خنه‌گرتن له‌و دووحیزبه ‌به‌ كۆتا هاتووه‌و پێویسته‌ رۆشنبیرو ئه‌لیتی كوردی(ئه‌گه‌ر هه‌بێت)، به‌ دوای ئه‌لته‌رناتیڤدا بگه‌ڕێ و چیتر له‌ مه‌داری ئه‌و دوو بنه‌ماڵه‌ سیاسیه‌ی كوردستان نه‌خولێته‌وه‌و زیاتر نه‌یانكات به‌سه‌نته‌ر، له‌به‌رئه‌وه‌ی ره‌خنه‌ ئه‌گه‌ر قۆناغی زه‌مه‌نی خۆی تێپه‌ڕاند، هه‌م خۆی و هه‌م هه‌موو كایه‌و به‌هاكانی تری ناو كۆمه‌ڵگاچرووك ده‌كات! چونكه‌ كاتێك ره‌خنه‌ ده‌گیرێت، كه‌ بوارێك مابێت بۆ چاكسازی و شوێنێكی بێ په‌ڵه‌ی خیانه‌ت مابێت له‌سه‌ر جه‌سته‌ی ئه‌و دوو هێزه‌ی كوردستان!، ناكرێت ره‌خنه‌ به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر هیزو كه‌سان و بنه‌ماله‌یه‌ك، كه‌ پێشبڕكێیان بێت له‌سه‌ر خیانه‌ت، ته‌نانه‌ت مانه‌وه‌ی خۆیان له‌سه‌ر ده‌ستی داگیركه‌ران و دوژمنانی كوردستان ببیننه‌وه‌و شه‌ڕی مه‌سه‌له‌ی كوردیان له‌هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان بۆ بكه‌ن!،وایده‌بینم، كه‌ له‌ لایه‌ك ئه‌و هیزانه‌ خۆیان پاڵپشتی ئه‌و گه‌ڕه‌لاوژه‌و مه‌هزه‌له‌یه‌ بكه‌ن، كه‌ به‌ناوی ره‌خنه‌و ره‌خنه‌كاریه‌وه‌ ده‌كرێت و له‌ پشت په‌رده‌وه‌ ده‌ستی یارمه‌تی بۆ درێژ بكه‌ن، كه‌ بازاری ئه‌وان گه‌رم ده‌كات و وه‌ك سه‌نته‌ر ده‌یانهێڵێته‌وه‌، وا نیشانی خه‌ڵك ده‌دات، كه‌ ئه‌وان تاكه‌ هێزی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانین و ئه‌لته‌رناتیڤیان نیه‌، ته‌نانه‌ت له‌و هێزانه‌ش باشترن، كه‌ ده‌یانه‌وێت وه‌ك ئه‌لته‌رناتیڤ بێنه‌ پێشه‌وه‌. له‌ لایه‌كی تر نیشانه‌ی ئیفلاسی سیاسی و هزری خودی ره‌خنه‌ گره‌كانه‌! تۆ چ ره‌خنه‌یه‌ك له‌ هێزێك ده‌گری، كه‌ پیرۆزترین به‌هاكانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك له‌ پێناو مانه‌وه‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیدا به‌كارده‌هێنێت، ئه‌و ره‌خنه‌ چرووكانه‌، خۆیان هۆكاری سه‌ره‌كین بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵكی كوردستان به‌و شێوه‌ ترسناكه‌ دووچاری بێ ئومێدی بووبێت!، گومانی تیا نه‌ماوه‌ كه‌وا ئه‌و هێزه‌ بێ ئیرادانه‌ی كوردستان ده‌ست له‌ناو ده‌ستی داگیركه‌ران شه‌ڕی میلله‌تی كورد ده‌كه‌ن، كاتێك به‌رده‌وام ره‌خنه‌ له‌و هێزانه‌ ده‌گیرێت و وه‌ك هێزی سه‌ره‌كی وێنا ده‌كرێن و ده‌خرێنه‌ به‌رچاوی خه‌ڵك، واتای ئه‌وه‌یه‌ ره‌خنه‌گرتنیش له‌و جۆره‌ ده‌سه‌ڵاته‌ پاشاگه‌ردانیه‌كی بیركردنه‌وه‌یه‌و ده‌رگا به‌ رووی گه‌ڕان به‌دوای هه‌ر ئه‌لته‌رناتیڤێگی تر داده‌خات، ره‌نگ یه‌كێك له‌ هۆیه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی ئه‌و فه‌وزاو بێ هیواییه‌ی له‌ هه‌رێمی كوردستان هه‌یه‌، ئه‌و به‌ناو ره‌خنانه‌ دروستیان كردوه‌! كه‌ جگه‌ له‌ قسه‌ی بازاڕی و جوێنی مه‌ده‌نی و شارستانیانه‌ زیاتر هیچی تریان پێ نیه‌! گۆڕینی میكانیزمی به‌ناو خه‌باتێك، كه‌ نزیكه‌ی سه‌د ساڵ له‌ته‌مه‌نی ئه‌و میلله‌ته‌ی داگیر كردبێت، به‌و جۆره‌ ره‌خنانه‌ چاره‌سه‌ر ناكرێت، كه‌ له‌هه‌مان ژینگه‌و به‌ هه‌مان شێوازی بیركردنه‌وه‌ هه‌ناسه‌ ده‌دات! هه‌ر ئه‌مه‌شه‌ وایكردووه‌ ئۆپۆزسیۆنیش له‌و هه‌ریمه‌ به‌قه‌ده‌ر ده‌سه‌ڵات چرووك بووبێت، ئه‌گه‌ر زیاتریش نه‌بێت!!! وازیان لێبێنن با به‌رده‌وام بن له‌ خیانه‌ته‌كانی خۆیان، له‌ جیاتی ئه‌وه‌ ره‌خنه‌یان لێبگرین، با هه‌وڵ بده‌ین به‌ شێوازیكی تر هه‌وڵه‌كانی ئه‌و میلله‌ته‌ ئاڕاسته‌ بكه‌ین، پێویسته‌ له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی ئه‌قڵانی ئه‌و ژێرخانه‌ ئایدیۆلۆژیه‌ دیماگۆكیه‌ هه‌ڵته‌كێنین، كه‌ نزیكه‌ی سه‌د ساڵه‌ ره‌گی له‌ كوردستان داكوتاوه‌، پێویسته‌ وازیان لێبینین بۆ خیانه‌ته‌كانی خۆیان، تازه‌ ئه‌وانه‌ بواری چاككردنه‌وه‌یان تیادا نه‌ماوه‌، تاكه‌ رێگا ئه‌وه‌یه‌ وه‌كو خیانه‌تكارێكی نیشتمانی بخرینه‌ به‌رده‌م دادگاكان، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش پێویسته‌ هیزی نوێ و له‌سه‌ر بنه‌ماو میكانیزمێكی نوێ له‌ هه‌ریمی كوردستان دروست بكرێت، كه‌ ئه‌و میكانیزمه‌ی له‌ سه‌د ساڵی رابردوودا گیراوه‌ته‌ به‌رو، تووڕ هه‌ڵبدات و بیخاته‌ زبڵدانی مێژوه‌وه‌!، به‌مه‌ش ده‌توانریت هێزی خه‌ڵك له‌و بێ هوده‌یی و پاشاگه‌ردانیه‌ رزگار بكرێت، ئه‌وانه‌ ده‌بێت وه‌كو جاش و مه‌فره‌زه‌ تایبه‌تیه‌كانی سه‌رده‌می به‌عس ته‌ماشا بكرێن، كه‌ هه‌ر رۆژه‌ی قۆنته‌رات له‌ ده‌وڵه‌تێكی هه‌رێمی ده‌گرن، نه‌ك وه‌ك هێزێكی نیشتمانی و ره‌خنه‌یان ئاڕاسته‌ بكرێتا!!! كاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌ خاڵیك بۆ ره‌خنه‌گرتن دابنریت و سه‌ره‌تایه‌ك بۆ قۆناغێكی نوێ دابڕێژیت.

 ■ بەرهەم مستەفا  ئەوگەلانەی کەخەمی وڵاتەکەیان وەک خەمێکی نیشتمانی سەیرئەکەن ، یاخود دەستکەوت و دامەزراوەکان وەک بابەتێکی نیشتمانی سەیر ئەکەن بە سەدان ساڵ و هەزاران هەنگاو لەپێش میلەتی کوردەوەن.. بەنمونە ..  پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق: لەجیاتی ئەوەی بۆکورد وەک پۆستێکی نیشتمانی بێت ، کەچی پۆستێکە بۆ حیزبێکی دیاریکراوە لەڕووی دەستکەوتی مادی و مەعنەوییەوە ، هەربۆیە بۆ بەشێکی زۆر لەکورد لەجێی نەبوونە.  پۆستی سەرۆکایەتی هەرێم : ئەم پۆستە لەجیاتی ئەوەی پۆستێک بێت بۆ پاراستنی سیادەی کورد و دۆزەکەی ، لەجیاتی ئەوەی پۆستێک بێت بۆ نیشتمان ، کەچی پۆستێک بوو بۆ پاراستنی بەرژەوەندی حیزبێک و هەندێک جار دەبوە دەمڕاستی ویستێکی حیزبی ، هەربۆیە حیزبێکیش بڕیاڕیدا پەرلەمان بکاتە قوربانی ئەم پۆستە حیزبیە.  پەرلەمانی کوردستان : ئەم دامەزراوە گرنگە چونکە ڕێگر بوون لەوەی دامەزراوەیەکی نیشتیمانی بێت ، هەستان بەوەی زەلیلیان کرد لەبەردەم دیوەخانی حیزب و حکومەت ، واتە لەدامەزراوەیەکی نیشتمانیەوە کردیانە کەلاوەیەکی حیزبی و بێ ئەرزشیان کرد .  پەرلەمانتاران و وەزیرە کوردەکان لەبەغداد : وتمان ئەمانە لانی کەم دوورن لەدامەزراوەکانی هەرێم ، کەم تازۆر خەمێکی نیشتمانی لەکۆڵ دەگرن ، هیچ نا لەبەرئەوەی بەرامبەرەکەمان عەرەبی سوننە وشیعەن ، بۆیە هەموو هەنگاوەکانی ئەمان نیشتمانی ئەبێت ، کەچی دەرکەوت نەک نیشتمانی نەبوون ، بەڵکو بازرگانی و حەپەلوشی پارە و خۆدەوڵەمەندکردنی شەخسی کاری سەرەکیان بوو ، ئەم کەسانە نەک نیشتمانی نەبوون ، بگرە بەشێوەیەک ژیانی خۆیان گۆڕی کە نیعمەتی عێراق ، ئازارەکانی نیشتمانی لەبیر بردنەوە ، کاریان بوەتە گۆڕینی ڤێلا و ئۆتومبێل و تەندەرو مامەڵەی بازرگانی ، جارجارێکیش لە تیڤیەکانەوە وەک پەرۆشێک بۆ خەڵکی کوردستان، تەمسیلی و خۆنواندنێک نیشان ئەدەن کەجگە لەژاوەژاوێکی سیاسی هیچ بەرهەمێکیان نەبووە .  هێزی پێشمەرگە : هەموو خەمێکی ئەم گەلە بەشمەینەتە ، ئەوەبوە کە کورد وەک قەوارەیەک لەم عێراقی ڕافیدەینەدا و لەئێستادا خاوەنی هێزێکی نیشتمانی بێت ، ..کەچی نەک ئەم ویستە نەهاتۆتە دی ، بگرە هێز ، هێزی حیزبە ، لەمەش ماڵوێرانتر هێز ، هێزی کەسەکانە.  حکومەتی هەرێم : لەجیاتی حکومەت ، حکومەتی هاوڵاتی بێت ، ئەوا بوەتە حکومەتێک لەشێوەی کۆمپانیادا و کاریان پاراستنی مەساڵحی ئابوری و بەهێزکردنی پێگەی حیزبە .. ئەم حکومەتە نەک نەیتوانیوە دووئیدارەیی کاڵ بکاتەوە بەڵکو لەسایەی حکومەتی کۆمپانیادا هەمیشە دووئیدارەیی و دوو زۆنی تۆختر ئەبێتەوە ، کاری ئەم وەزیر لەملا باش ئەڕوات و لەولاش خراپ ئەڕوات ..  سامانی سروشتی : لەدنیای دەوڵەتداریدا ئەبێت سامان ،سامانی نیشتمانی بێت ، خەڵک بەشەفافی ئەم مەلەفە ببینێ و هەنگاوەکانی بەڕێوەچونی پەرلەمان ئاگاداری بێت ، کەچی ئەم بابەتە نەک نیشتمانی نیە ، بگرە حیزبیشی تێپەڕاندوەو چەند کەسێک کە بەپەنجەکانی دەست دەژمێردرێن ئاگادارن . بۆیە لەم هەرێمەدا هیچ شتێکی نیشتمانی نیه ، تەنها لەسەرکاغەز ویستی نیشتمانی هەیە ، ئەوەی هەیە حیزب ئەیبڕێ و ئەی دروێت ..

■ ئاراس فەتاح سنوور ھێمایەکە بۆ جیاکردنەوەی دوو جوگرافیای سروشتیی یان سیاسیی و کۆمەڵایەتیی یاخود کولتووریی لەیەکتر. سنوور لە خودی سروشتدا بوونی نییە، بەڵکو سروشت وەک گشتێک بوونی ھەیە کە بۆ ئێمەی مرۆڤ تێپەڕاندنی بەربەستەکانی زەحمەتە یان مەحاڵە، بۆیە لە دیدگای ئێمەی مرۆڤەوە دەبێت بە سنوور و رێگاچارەی بەستنەوەیان بەیەکترەوە دەدۆزینەوە. سنوور دۆخێکی سەدیمیی نییە کە ھەمیشە ھەبووبێت و بۆ ھەمیشەش بمێنێتەوە. گەر تەماشایەکی جوگرافیای گۆی زەوی بکەین دەبینین کە بەھۆکاری رووداوی سروشتییەوە لەوێنەی بومەلەرزە و ڤۆلکان و لافاو و بەستەڵەک و بیابانەوە، گۆڕانکاریی گەورە لە سنوورە سروشتییەکاندا روویانداوە. بە ھەمان شێوەش گەر تەماشای مێژووی گەشەی تەکنەلۆجیاش بکەین، دەبینین کە دروستکردنی شار و پرد و بەلەم و ئۆتۆمبیل و شەمەندەفەر و پاپۆڕ و فرۆکە چ گۆڕانکارییەکی گەورەیان لە کورتکردنەوەی سنوورە سروشتییەکان و پەیوەندییە مرۆییەکاندا دروستکردووە. ھەرچی سنووری سیاسییشە، ئەو راستییە مێژووییەمان بۆ دەسەلمێنێت کە سنوری دەوڵەتەکانی ئەم سەدەیە زۆر جیاوازن لە سنوورەکانی سەدەکانی رابردوو، نموونەی نەمانی ھەندێ دەوڵەت لە نەخشەی سیاسیی و دروستبوونی دەوڵەتی نوێ و لابردنی خاڵی پشکنین و گومرگیش لەنێوان ھەندێ وڵاتدا گەواھیی بەرجەستەن لە گۆڕانکاریی بۆ دید و وێناکانمان بۆ سنوورە مرۆڤکردەکان. سنور و بەھا کۆمەڵایەتییەکانیش ھاوشان بە گۆڕانکارییە تەکنیکیی و ئابووریی و سیاسییەکان گۆڕانی گەورەیان بەخۆیانەوە بینیوە، بۆ نموونە مانای خێڵ و خێزان و تاک و ئازادیی، شەرەف، جلوبەرگ و ھتد. ھەمان پرۆسەش لە سنوورە کولتوورییەکاندا بەدیدەکرێت وەکو لە ئایین، موزیک، ھونەر و ھتد. دەبینرێت. ھەر ئەم پرسی سنوورەیە کە دەیان دەستەواژەی تری لێبووەتەوە و بووە بە ھێڵی جیاکەرەوەی باش و خراپ و پێوەرێک بۆ جیاکاریی لەنێوان دەرەوە و ناوەوە. سنوور پرسگەلێکی گەورەی فەلسەفییشی بەرھەمھێناوە لەوەی سنووری عەقڵی مرۆڤ چییە؟ ئایین ساڵانێکی زۆر کە دەسەڵاتی سیاسیی بەدەستەوەبوو، سنووری بۆ عەقڵ دانابوو و مرۆڤ بۆی نەبوو بۆنموونە گومان لە خودا بکات. سەرھەڵدانی قوتابخانەی عەقلانییەتیش لە ئاییندا بەشێکی چارەسەری ئەم کێشەیە بوو بۆ سەلماندنی بوونی خودا لەڕێگای عەقڵەوە. بەھەمان شێوەش سنوورتێپەڕاندن لە زۆر بواری تردا دەبێت بە بابەتی پەروەردە و ئێتیک. پرسی ئەوەی ئایا منداڵ بۆی ھەیە سنووری گەورەکان تێپەڕێنێت یان نا؟ ئایا سانسۆردانان بۆ منداڵ یان مرۆڤ یان ھەر گروپێکی کۆمەڵایەتیی، سیاسیی یان ئەتنیی و نەتەوەیی دەتوانێت چارەسەری کێشەکان بکات، یان قووڵتر و ئاڵۆزتریان دەکات. ئێمەی کوردیش سەر بە گەلێکین کە دابەشکراوە بەسەر چوار سنووری جیاوازی دەوڵەتی نەتەوەیییەوە. ساڵانێکی زۆر تاکە رێگای پەیوەندیی نێوانمان بریتیی بوو لە رێگای قاچاخ. لێرەوە کردەی قاچاخ خۆی دەبێت بە یاخیبوونێک لە دەست سیستەمی سنووربەندیی دەوڵەتی نەتەوەیی. کۆڵبەرەکانی سەر سنووری نێوان کوردستانی رۆژھەڵات و باشوور سیمبۆڵی نەرمیی سنوورەکانی نێوانمانە کە بە رەقیی چەک وەڵام دەدرێتەوە. چەمکی سنوور لە پراکتیکی سیاسەتی کوردییدا نوێ نییە، چونکە لەسەردەمی شۆڕشدا ھەر حێزبێک سنوور و ناوچەی ئازادکراوی خۆی ھەبوو، کە جوگرافیای کاری سیاسیی و چەکداریی پێکدەھێناو و سەرچاوە ئابوورییەکەشی قاچاخ بوو. چەمکی سنوور لە عەقڵییەتی سیاسیی حیزبە ھەرێمییە کوردییەکاندا تاوەکو ئەم چرکەساتە، نە بووە بە کێشەیەکی فیکریی و نە ڕۆچۆتە ناو فەلسەفەی دەسەڵاتدارێتیی نیشتیمانییەوە. گەرچی ئەم پرسە بابەتی ئێرە نییە، بەڵام بەگشتیی دەتوانین بڵێین لەو چرکەساتەی کە مێژووی دەسەڵاتدارێتی خۆماڵیی ھەرێمی کوردستان پاش شەڕێکی ناوخۆیی خوێناویی دەستپێدەکات، پرسی سەروەریی نیشتیمانیی و سنوور لای پارتی و یەکێتی کورتبووەتەوە بۆ دوو خاڵی پشکنینی دێگەڵە و دوو فرۆکەخانەی نێودەوڵەتیی حیزبیی و دوو دەروازەی سنووریی و پاراستنی سنووری چەند چاڵە نەوتێک. ئەم دەروازانەوە بوونە بە ھۆکاری مەترسییەکی جیدیی بۆسەر ئاساییشی تەندروستیی و کۆمەڵایەتیی و ژینگەمان، چونکە ساڵانێکە بوونە بە سنووری واڵای ھاوردەکردنی بەنزین و کاڵا و دەرمانی خراپ و دەرخواردی خەڵکی ئێمە دەدرێت و ژیان و ژینگەی ئینسانی ئێمەی پێ وێراندەکرێت. ساڵانێکە ئاساییشی ھەرێم لەژێر ھەڕەشەی تۆپباران و راکێتی فرۆکە جەنگییەکان و بنکە سەربازییەکانی دەوڵەتی تورکیا و ئێراندایە و کەسیش کێشەی لەگەڵ بریندارکردنی سەروەریی نیشتیمانییدا نییە. لەدوای ریفراندۆمە شومەکەی بارزانییەوە فرۆکەخانەی ھەولێر دەکرێتەوە و ھەرچی فرۆکەخانەی سلێمانییشە بەڕووی ئاسمانی تورکیادا داخراوە و یەک سیاسەتمەداری پارتیی خۆی ناکات بە ساحێبی شکاندنی ئەم سەروەرییەی ناو ھەرێمی کوردستان. ھەر ئەم دۆخەش وایکردووە کە یەکێتی بە کێشەی خۆی بزانێت و ئاشکرایە کە وەرگرتنی مۆڵەتی کردنەوەی سنووری ئاسمانیی تورکیاش بەسەر ناوچەی سلێمانییدا بەبێ باج نابێت، باجەکەشی لەم قۆناغەی ئێستادا سنووربۆدانانی سۆفتی کاری سیاسیی و ھونەریی ھێزەکانی باکوورە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی یەکێتیی بەھەمان مۆدێلی پارتیی، کە ئەگەری ئەوەش ھەیە بەپێی ھاوکێشە ناوچەیی و بەرژەوەندییەکان بچێتە دژایەتییکردنی ڕەقی چەکداریشیان. سیاسەت لە وڵاتی ئێمەدا ڕۆژانە سنوورەکانی خۆی دەبەزێنێت و وەکو داشەھارە رۆدەچێتە ناو ھەموو کایە ئابووریی و کۆمەڵایەتیی و پەروەردەیی و رۆشنبیریی و ھونەرییەکانەوە. عەقڵییەتی سیاسیی لە ھەرێمی کوردستاندا تاوەکو ئەمڕۆ بڕوای وایە کە سنوورە جێندەرییەکان لە بەشە ناوخۆییەکاندا بە تەلبەند و سەگ دەپارێزرێن و سنوورە سیاسییەکانیش بە سەرباز و ئاساییشی کۆمەڵایەتییش بە ھێزی ئاساییش دەپارێزرێن، نەک بە پۆلیس و دادگا و یاسا. گەر یاسایەک ھەبێت رێگربێت لەوەی فیلمێک لە شاری سلێمانییدا سانسۆربکرێت، ئەوا جگە لە یەک ناو ھیچ شوناسێکی تر ھەڵناگرێت، ئەویش تەعەسوفییەتی دەسەڵاتێکی جڵەولەدەستچووە. سنووربەزاندن چەمکێکی سیاسیی کۆمەڵایەتییە کە بە مانای تێپەڕاندنی رێسا نێودەوڵەتیی و سیاسیی و کۆمەڵایەتییەکان دێت. ساڵانێکی زۆر کە ئەم حیزبانە خەباتی چەکدارییان دەکرد، سنوورەکانیان دەبەزاندا و ھەموو پارچەکانی کوردستانیان بە ماڵی ھەموو کوردێک دەزانی کە خەبات بۆ ڕزگاریی دەکات. چەندین جار ھاونیشتیمانیانی ئەو پارچانەی تری کوردستان و بەتایبەت دانیشتوانی خۆرھەڵات دەرگای ماڵەکانیان بۆ ئاوارە و پەناھەندەکانمان واڵاکرد و خزمەتێکی ئینسانیی گەورەیان پێشکەشکردین و باری ژان و شکستە نیشتیمانییەکانیان سووکدەکردین. لەمڕۆشدا عەقڵییەتێکی لۆکاڵیی حیزبیی بەوە پاداشتیان دەداتەوە کە نەک تەنھا ھەلی نیشتەجێبوونیان لە ھەرێمەکەماندا زۆر زەحمەتدەکات، بەڵکو کاری سیاسیی و چالاکیی ھونەرییی پارچەکانی تری کوردستانیش بە مەترسیی بۆ دەسەڵاتدارێتییە لۆکاڵییەکەیان لەقەڵەمدەدەن. ئەو لۆژیکە سیاسییەی لە ھەرێمدا سەروەرە، عەقڵییەتێکی دوکانسالارییە. ھەر حیزبە و لەناوچەکەی خۆیدا تا ئەو ساتە رێگا بە کردنەوەی دوکانی سیاسیی و رۆشنبیریی و میدیایی تر دەدات کە نەبنە مەترسیی بۆ بەرژەوەندییە ئابووریی و ئەمنییەکانیان. ھەرکاتێکیش ھێزێکی کوردیی ناو ھەرێم یان دەرەوەی ھەرێم بوو بەمەترسیی، یان دەوڵەتێکی درواسێ چاوی لێ سوورکردنەوە، ئەوا ئامادەن نەک پشیلەیەکی سەر زەوی کوردستان تەسلیم بەوان بکەنەوە، بەڵکو باڵی ھەموو کۆترەکانیشیان لە ئاسماندا بۆ گرێدەدەن. ئەزموونی فەڵەستینییەکان لەگەڵ ھاورەگەزە عەرەبەکانیان لە دەوڵەتە دروسێکانیاندا ئەو راستییەمان پێدەڵێن کە دەوڵەتە قطريیەکان یان دەوڵەتە تێریتۆریالییە عەرەبییەکان تا ئەو شوێنە پاڵپشتییان لە پرسی فەڵەستینییەکان دەکرد کە بەرژەوەندییەکانیانی دەپاراست. دەرکردنی فەڵەستینییەکان لە ئەردەن لەدوای ئەزموونی ”سێپتێمبەری ڕەش“ەوە سیمبۆڵێک بوو بۆ بەواقیعیبوونی سیاسەتی ھەرێمانەی ھەر یەک لە وڵاتە عەرەبییەکان بەرامبەر بە ھێزە فەڵەستینییەکان و ئامادەبوونیان تا ئەو شوێنەی کە بە چەک لە دەوڵەتەکەی خۆیان دەریانپەڕێنن و ئاودیوی سنوورێکی تریان بکەنەوە. سەرەڕای ئەوەی ئەزموونی ھێزە سیاسییەکانی پارچەکانی تر لە ھەرێمی کوردستاندا جیاوازە و تەنانەت ژمارەیەکی زۆریان لەکاتی ھەڵبژاردنەکاندا دەنگیان بە یەکێتیی دەدا، بەڵام بێبەریی نییە لە توندتوتیژیی و پێکدادانی چەکداریی. فاکت ئەوەیە کە ھەر یەک لە حیزبە باڵادەستەکە بەپێی بەرژەوەندییە ساتییەکانی خۆی مامەڵەی لەگەڵ پرسی کوردانی بەشەکانی تردا کردووە و پرسی سیاسیی ئەو ھێزانەی کردووە بە بەشێک لە ستراتیژی سیاسیی لۆکاڵیی و سەقامگیرکردنی دەسەڵاتدارێتیی ناوچەیی خۆی. ئەوەی ئاشکرایە دوای ریفراندۆم تەنھا گەلی باشووری کوردستان باجی ئەو ناماقوڵییە سیاسییەیان نەدا کە سەرانی ئەم حیزبانە بۆیان بەرھەمیانھێنا، بەڵکو ئێستا پاش ملکەچکردن بۆ سەروەریی خاکی عێراق و ناوزەدکردنی ئەو سەرکێشییە سیاسییە بە ھەڵەی ڕابردوو، پاشماوەکانیشی شۆڕبووەتەوە بۆ ملکەچکردنی زیاتر و چەمینەوەی زیاتر بەرامبەر بە داواکارییەکانی تورکیا و ئێرانیش. گەر یەکێک لە داواکارییەکانی فەڵەستینییەکان داننان بووبێت بە مافە نەتەوەییەکانیان و تەنانەت یەکێک لە داواکارییەکانی خودی دەوڵەتی ئیسرائیلیش بریتیی بووبێت لەوەی دەوڵەتە عەرەبییەکان دان بە بوونی ئیسرائیلدا بنێن، ئەوا یەکێک لە داواکارییەکانی ھێزە سیاسییەکانی ئەو پارچانەی کوردستانیش بریتیی بووە لە داننان بە مافە ڕەواکانی گەلی کورد و چەسپاندنی دیموکراسیی لەناو ئەو دەوڵەتانەی کە دەیانچەوسێننەوە. ھەرکاتێک لۆژیکی سیاسیی دەسەڵاتدارانی ھەرێم بوو بە درێژکراوە و بە بەشێک لە مۆدێلی چارەسەری ئەو دەوڵەتانە بۆ کێشەی کورد لە وڵاتی خۆیاندا، ئەوا بێچەندوچون سیاسەتێکی دوژمنکارانە دژ بەو ھێزانەی پارچەکانی تر لەناو خاکی ھەرێمدا پەیڕەودەکات. پرسیارە سادەکە بۆ ھەر ھاونیشتیمانییەکی ئاسایی ئەوەیە ئایا داخستنی بارەگای ھێزێکی سیاسیی یان رێگرتن لە نماییشکردنی فیلمێکی سینەمایی تەرجەمەکردنی ھەمان مۆدێلی کێشانی سیمی دڕکدار و دیواربەندیی سەر سنووری پارچەکانی کوردستان و ھەمان پراکسیسی سیاسیی کولتووریی نییە کە لە تورکیا و ئێرانیشدا بەرامبەر بە ھونەری کوردیی پیادەکرێت؟ لە ھیچ زەمانێکدا نەتوانراوە سنوربەندیی ڕەھا بۆ خەباتی مەدەنیی و کاری ھونەریی لەپێناو ئازادییدا بکرێت، چونکە لانی کەم پەیامی ھونەر دانانی سنوری ئەخلاقییە بۆ ئەوانەی کە سنوورە ئینسانییەکان دەبەزێنن. یەکێک لە وەزیفە ھەرە گرنگەکانی ھونەر بریتییە لە سنووربەزاندن و یاخییبوون، بۆیە کاڵفامییەکی گەورەیە وابزانیت لەم سەردەمە دیجیتاڵییەدا دەتوانیت رێگریی لە ھونەر بکەیت یان سنوورداشی بکەیت. ئەوەی لە دونیای ئێمەدا سنوور دەبەزێنێت ھونەر و ھێزی مەدەنیی نییە بۆ بەرگرییکردن لە ئازادیی، بەڵکو ئەو دەسەڵاتدارانەن کە تاوەکو ئەمڕۆ بڕوایان وایە داخستنی بارەگای حیزبێکی سیاسیی مەدەنیی دەبێتە سنوردانان بۆ ھێزی بەرگریی لە ماف و سانسۆرکردنی فیلمێکیش دەبێتە رێگر لەبەردەم بڵاوکردنەوەی ژەھری ئازادیی.