■ كارۆخ عوسمان قوباد تاڵەبانی لەدوای ھەڕەشەی بلۆك كردنی سەرمایەكەی لەلایەن توركیاوە بڕیاری داخستنی بارەگای تەڤگەری ئازادی كوردستانی دەركردووە لەسنوری پارێزگای سلێمانی... ئەو بڕیارە جێبەجێكردنی ئەجێندای دەوڵەتی توركیایە لەپێناو پاراستنی سەروەتە ناشەرعیە بەمیرات جێماوەكە كە لەخاكی توركیادا بنەماڵەی تاڵەبانی وەگەڕیان خستووە. (تەواوی داھاتەكانی قوبادی میراتگری تاڵەبانیم لەڕاپۆرتێكیتردا خستۆتەڕوو بۆیە لێرەدا دووبارە باسی ناكەمەوە). تەڤگەری ئازادی وەك ھەڵگری بیروباوەڕی (ئاپۆچی) لەھەرێمی كوردستان دامەزراو دەستی بەچالاكی سیاسی كردووە، حكومەتی مەرگەزی عێڕاق مۆڵەتی كاركردنی پێدان و بەشداری پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی عێڕاقیان كرد، بەڵام حكومەتی ھەرێمی كوردستان بەھۆی پەیوەندی دۆستانەی نێوانیان لەگەڵ دەوڵەتی تورك ڕێگەی نەدان بەشداری ھەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكەن كەچی پارتێكی كوردیەو تەواوی ئەندامەكانیشی كوردن كەچی مەغدووری سێبەرە چڵكنەكەی حوكمڕانی پارتی و یەكێتین. -ئێستا بابزانی ھەڵوێستی پارێزگاری سلێمانی چی دەبێت كە لەیەكێتی نیەو لەبزوتنەوەی گۆڕانە؟ -بابزانی ھەڵوێستی ئەو پەرلەمانتارانەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان چی دەبێت كە لەھەڵمەتی بانگەشەی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تەڤگەری ئازادی پشتیوانی لێكردن؟ قوباد تاڵەبانی و نێچیربارزانی بازرگانن بەسەرشانی حكومەتەوە، لەپێناو ڕێگەپێدان بەكاری ناشەرعی و بەڕێكردنی سەروەتی ھەرێمی كوردستان بەوڵاتی توركیادا بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا ھەموو تەنازولێك بۆ دوژمن دەكەن، ئەوانەی كەتابعی حزبەكانی ئەو دوو بازرگانانەشن ھەردەم پاساو بۆ كارە نابەجێكانیان دەھێننەوە، كەواتە بەھەموو پێوەرێك پشتیوانی كردن لەھەرئەندامێكی ئەو دوو حزبەو حكومەتی ھەرێمی كوردستان بەھەربیانویەك بێت ھەڵەیەكی گەورەیە. لەڕاست خۆمانەوە ئیدانەو سەرزەنیشتی بڕیاری داخستنی بارەگای تەڤگەری ئازادی دەكەین وەلێ دەبێ تەڤگەری ئازادیش ئەو ڕۆژانەی لەبیر بێت كەحزبەكەی (مام جەلال) بۆ ڕەزامەندی دەوڵەتانی داگیركەر بەچەشنی حزبەكەی (مەلا مستەفا) خیانەت لەخاك و خەڵكی كوردستان دەكات. ئێستا بەڕوونی دیارە كەجگە لەپارتی و یەكێتیەكان ئەوانیتر پشتیوانی لەتەڤگەری ئازادی و كۆمەڵگەی ئازاد دەكەن، بەڵام گرفتی گەورەو بنەڕەتی ئەوەیە كەتەڤگەری ئازادی تائەو قۆناغەی داخستنی بارەگاكەیان پشتیوانی لەیەكێتی دەكرد، بێگومانم كە لەداھاتوشدا ئەگەر بەناوێكیتریشەوە بێنەوە مەیدان ھەر پاڵپشتی یەكێتی دەبن، حەتمەن بەبێ بەرامبەریش نیە. نەك تەنھا لەئێستادا بەڵكو لەزۆر قۆناغیتردا مەترسی ھاوبەندی بازرگانی نێوان یەكێتی و توركیامان ڕاگەیاندووە بەڵام ئەوان واتا تەڤگەری ئازادی دافعی مانەوەی یەكێتی و سەرخستنی چەند كاندیدێكی یەكێتی بوون لەھەڵبژاردندان بۆ پەرلەمانی كوردستان. با لێڕامێنین بزانین كاندیدە دەرچووەكانی یەكێتی كە تەڤگەر دەنگی پێدان لەبەرامبەر بڕیارەكەی مام قوبادی بازرگان چ شەكرێك دەشكێنن؟؟؟ كورد دەڵێت: گایەك لەكن گایەك وەبەستیەوە یان خووی ئەگرێ یا ڕەنگ. بەھۆی چوارساڵ كاردنی لەگەڵیدا ئێستا قوباد خوی نێچیربارزانی گرتووە، ھەم لەبازرگانیدا ھەمیش چەمینەوە لەبەرامبەر دوژمنانی كورد لەپێناو پاراستنی دەستكەوتە ناشەرعیەكانی. كوڕەكەی تاڵەبانی بەھۆی كارو كردەوەو سیاسەتە لەرزۆكەكانی زەڕڕەیە لەتاڵەبانی باوكی ناچێت، وەك بڵێی لەخوێنی بنەماڵەی بارزانیە ھێندە لەوان دەچێت.

■ فەرید ئەسەسەرد بەرنامەی كابینەی تازەی عیراق كە مانگی رابردوو سەرۆكی حكومەت عادل عەبدولمەهدی پێشكەش بە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقی كرد، لە كوردستان كەمترین بایەخی پێ‌ درا، لە كەناڵە ئاسمانییەكان بە دەگمەن قسەی لەسەر كراو لە رۆژنامەكاندا زۆر كەمی لەسەر نوسرا. رەنگە هۆی بایەخ نەدان بە بەرنامەی كابینەكەی عەبدولمەهدی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە لە كوردستاندا هیچ كابینەیەكی تازە بەرنامەیەكی شایستەی پێشكەش نەكردووەو هەموو بەرنامە پێشكەشكراوەكان لە ریزكردنی وشە هیچی تر نەبون ‌و پەرلەمانی كوردستان بە پەلە و بەبێ‌ هیچ گفتوگۆیەك دەنگی پێ‌ داوەو دواتریش لەبیر چۆتەوەو كەس بەلایدا نەچوە. لە راستیدا لە نەریتی سیاسیدا بەرنامەی حكومەت بایەخێكی زۆری هەیە و گوزارشت لە تێڕوانین ‌و فەلسەفەی حكومەت دەكاو رۆشنایی دەخاتە سەر ئاراستەی سیاسیی چوار ساڵی ئایندە. بەرنامەكەی عەبدولمەهدی لانی كەم هەشت بابەتی تێدایە كە كەم تا زۆر و بە شێوەیەكی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە. بەرنامەكە بە تەواوی خۆی بە دەستورەوە پابەند كردووە كە ئەمەش لە كاتی دانوستانی پێكهێنانی حكومەتدا داوای سەرجەم لایەنە كوردییەكان بووە، هەروەك حكومەت خۆی بەوە پابەند كردووە كە كار بۆ دەركردنی هەموو ئەو یاسایانە دەكات كە دەستور ئاماژەی پێ‌ داون ‌و هێشتا دەر نەكراون، كە ئەمەش هەر یەكێ‌ لە داواكانی كورد بووە. بەرنامەكە لە خاڵێكدا مەسەلەیەكی گرنگی وروژاندووە ئەویش مەسەلەی یەكخستنی فەلسەفەی یاسادانانە و ئاماژەیەكی روونی بەوە داوە كە لە یاساكانی لە مەولادا، دەبێ‌ ئەوە لەبەرچاو بگیرێ‌ كە عیراق "یەك دەوڵەتی فیدرالە" ‌و سیستەمەكەی پەرلەمانییە. دەقەكە ناچێتە سەر وردەكاری بەڵام دەشێ‌ هەندێ‌ مەبەستی لەپشتەوە بێ‌ ‌و لە ئایندەدا دەركەوێ‌.  بەڵام یەكێ‌ لە گرنگترین ئەو بابەتانەی كە بەرنامەكە خۆی پێوە پابەند كردووە، جێبەجێ‌ كردنی سێكتەری چوارەمی دەستورە كە تایبەتە بە دەسەڵاتە فیدراڵی ‌و هاوبەشەكان كە ئەمەش ئاماژەیەكی ناراستەوخۆ، بەڵام روون، بۆ سیاسەتی داهاتووی حكومەتی فیدرال بۆ بەدەستهێنانەوەی پشكی خۆی لە دەسەڵاتە هاوبەشەكان نیشان دەدا كە بە كردەوە پرسی دەروازە سنورییەكان ‌و گومرگەكان ‌و سەرچاوەكانی ئاو و بەنداوەكان دەگرێتەوە، بە ڕەچاوكردنی ئەوەی كە تەواوی ماددەكانی پەیوەست بە نەوت ‌و گازی سروشتی، واتە ماددەی 111 ‌و ماددەی 112 بە هەردوو بڕگەكەیەوە لە چوارچێوەی دەروازەی چوارەم دان. ئەمە بەم واتایە دێت كە كابینەی تازەی حكومەتی هەرێم دانوستانێكی دژواری لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ سەبارەت بە دەروازەی چوارەمی دەستور لەبەردەم دایە. بەرنامەكە لە دوو شوێن ناوی هێزی پێشمەرگە دێنێ‌. لە دەقی یەكەمدا كە روخسارێكی گشتی بەسەریدا زاڵە، سوپا و حەشدی شەعبی ‌و پۆلیس ‌و پێشمەرگەی یەكسان كردووە بە یەكترو هەمووشی وەك بەشێكی هێزە چەكدارەكان ناسیوە. بەڵام لەبەر ئەوەی دەقەكە بە تەمومژی داڕێژراوە، دەكرێ‌ لێكدانەوەی ئەرێنی ‌و نەرێنیی بۆ بكرێ‌، لە كاتێكدا هیچ پێوەرێك بۆ زاڵ كردنی هیچ كام لە بژاردە ئەرێنی ‌و نەرێنییەكان نیە. بەڵام دەشێ‌ دەقی دووەم رۆشناییەكی زۆرتر بخاتە سەر بابەتەكە. دەقەكە بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ ئاماژە بۆ هەندێ‌ مەیلی سەنترالیستی دەكا، بەڵام زۆر بە روونی سێكوچكەی سوپا و حەشدو پێشمەرگە دەكاتە بنەماو هەرسێكیان دەخاتە ژێر دەسەڵاتی فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان كە سەرۆكی حكومەتی فیدرالە. بەرنامەكە بە هیچ چەشنێك ناوی ماددەی 140 ی نەهێناوە بەڵام بە روونی ئەوەی لەسەر كابینەی تازە كردووە بە ماڵ كە چارەسەر بۆ كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان بەغداو حكومەتی هەرێمی كوردستان بدۆزێتەوە بەتایبەتی كێشەكانی دارایی ‌و نەوت ‌و ناوچە جێناكۆكەكان. روونیی دەقەكە قەرەبوی ناو نەهێنانی ماددەی 140 دەكات، بەڵام دەشێ‌ ئەمە بەم واتایەش بێت كە مەرج نیە چارەسەرەكە لە چوارچێوەی ماددەی 140 دا بێ‌، بەتایبەتی كە لە دەقەكەدا بابەتی دارایی ‌و نەوت تێخزێنراونەتە ناو رستەكەوە، هەرچەند ئەم دوو بابەتە پەیوەندییان بە ماددەی 140 وە نیەو هەر لە بنەمادا پێویستی بە باس كردنیان نە دەكرد، چونكە پێشتر لەو دەقەی كە باسی دەروازەی چوارەم دەكا، بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ باس كراون، بۆیە باس كردنەوەیان شتێكی تازەی تێدا نیە. بەرنامەكە پرسێكی دیكەی گرنگی وروژاندووە كە حكومەتی هەرێم لەوەتەی لە ساڵی 1992 دامەزراوە، پێی چارەسەر نەكراوەو زۆر جار لە سایەیدا كێشەشی بۆ دروست بووە، ئەویش مەسەلەی بونی هێزی چەكداری ئۆپۆزیسیۆنی وڵاتانی دراوسێیە لە ناو سنوری هەرێمی كوردستان. بەرنامەكە لەو خاڵەدا ناوی هەرێمی كوردستان ناهێنێ‌، بەڵام بابەتەكە لە بنچینەدا هەر هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە. دەقی ناو بەرنامەكە رونی كردۆتەوە كە كابینەی تازە رازی نیە خاكی عیراق بۆ هێرش كردنە سەر دەوڵەتانی دراوسێ‌ بەكار بهێنرێ‌. دەقەكە، بە دیاریكراوی، جەخت دەكاتە سەر دوو خاڵ كە دەبێ‌ كابینەی تازە بەدییان بهێنێ‌، یەكێكیان كۆنترۆڵ كردنی سنورەو ئەوی تر بەرپەرچدانەوەی هەر چالاكییەكی عەسكەرییە لە دەرەوەی چوارچێوەی دەوڵەت. ئەمەش ئاماژەیەكی دڵنیاكەرەوەیە بۆ دراوسێكان. بەڵام دەقەكە چۆنێتیی جێبەجێ‌ كردنی رون نەكردۆتەوەو ئەمەی بۆ پاش دەستبەكاربونی كابینەی تازە هێشتۆتەوە. ئەم بابەتە هەرچەند هەر دەبێ‌ بە هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی هەرێم بەڕێوە بچێ‌. بەڵام لە كۆتاییدا هەر پێویستی بە هەندێ‌ رێوشوێن دەبێ‌ كە روخساری فیدرالیستی تێیدا بەسەر روخساری هەرێمایەتیدا زاڵتر دەبێ‌. بەرنامەكە كە دەستەبژێری سیاسیی هەرێم زۆر بە هەندی وەرنەگرتووە، لە ناوەڕۆكدا داڕشتنەوەی رواڵەتە گشتییەكانی پەیوەندیی نێوان هەردوو حكومەتی فیدرال ‌و هەرێمە لە قۆناغی پاش ریفراندۆمە بێ‌ سەرەنجامەكەی ساڵی پار. بۆیە رەنگە قۆناغی چوار ساڵی داهاتوو ببێ‌ بە قۆناغی سەپاندنی چارەسەرەكان بەسەر هەرێمدا، ئەو چارەسەرانەی كە پەیوەندییەكانی هەرێم ‌و حكومەتی فیدرال لەسەر بناغەیەكی تازە دادەڕێژنەوە.

■ نەبەز گۆران یەكێك لە خێڵە كۆنەكانی هندییە سوورەكان، پەندێكیان هەیە دەڵێت: " نیشتیمان و كەرامەت هی فرۆشتن نییە." ئەو خۆچەمینەوەیەی ئێستا دەستیپێكردوە، خۆ چەمینەوەیەكی گشتی نییە، بەڵكو پەیوەندی بە دوو پارتەكەی دەسەڵاتەوە هەیە، كە مێژووێكیان هەیە بۆ خۆچەمینەوە لەبەردەم ئەویتری بێگانەدا. دوو رووداوەكەی ئەم دوایە، چوون بۆ _بەغداد بۆ راستكردنەوەی هەڵەكان_ بریاردان بۆ داخستنی بارەگای تەڤگەر_ لەسەر داخوازی توركیا، هەردوو رووداوەكە خۆچەمینەوەیەكن بۆ روشاندن و لێدان لەكەرامەتی نەتەوەیی لە پێناو ویستی حیزبی. پێش ئەوەی قسە لەسەر ئەم دوو رووداوە بكەم، باشترە بڵێم: بە درێژایی تەمەنم، نووسینی من بۆ ئەم جۆرە كەسانە نەبووە لەناو رستەی كەوانەكەدا خۆیان دەبیننەوە: ( حەقیقەت بۆ كەسانێك روون ناكرێتەوە، كە پارە وەردەگرن بۆ ئەوەی حەقیقەت نەبینن/ سینكلر.) چونكە زۆرێك هەن، لە حیكایەتە كۆنەكە دەچن.  "رۆژێك پیرێك بە تەنیشت كەسێكدا تێپەڕی، پیرە لە كەسەی پرسی: ئەوە بیر لەچی دەكەیتەوە؟ كەسەكەش بەم جۆرە وەڵامیداوە: من بیر لە هیچ ناكەمەوە، چونكە خواردنێكی زۆر لەبەردەستمدایە/ ویل دورانت."  ئەوانەی لەرێگای گیرفانەكان و گەدەیانەوە سەیری دونیا و ژیان و كەرامەت دەكەن، پێویست ناكات هیچكاتێك خۆت ماندووبكەیت لەگەڵیاندا، تا راستییەكیان بۆ باسبكەیت و بتەوێت حەقیقەتێكیان بۆڕونبكەیتەوە، چونكە ئەوانە حەقیقەتیان ناوێت و تەنها ئەوخواردنەیان دەوێت لەبەردەمیاندایە.  كاتی تێكشكان و هەڵهاتنەكە، ئەفسەرێكی پیر لە نزیك بازگەی _هەولێر_ هاواریكرد (خۆنەچەمێنن) ئەو ئەفسەرە بێگومان لە دڵێكی پاك، لە راستگۆییەوە ئەم قسەیەیكرد، بەڵام ئەو نەیدەزانی نزیكەی هەفتەیەكە بڕیاری هەڵهاتندراوە و لە _زومارەوە تا خانەقین_ دەبێت ئەو هێڵە چۆڵبكرێت، لەو فەزای شیوەنەش تێنەدەگەیشت میدیای فاشی دروستیكردبوو بۆ شاردنەوەی شكستەكە، نەشیدەزانی ئەو هێڵەی بۆ هێزەكەی خۆی و هێزەكەی بەرامبەری دروستكراوە، هیچ لایەك بۆی نییە ئەو هێڵە تێپەڕنێت، بەڵكو وەك ئەفسەرێكی سادە دڵ، كەوتە ناو شیوەنەكەوە و ئەم چەمكی _خۆنەچەمێنن_ زمانی ئەو كرایە كەرەستەیەك بۆ شیوەنەكە و پاشان بۆ هەڵبژاردن و زۆر كەسی پێفریودرا، بەڵام ئێستا سەردەمێكی ترە و ئەو چەمكە كۆتایی هاتووە و چەمكی خۆ بچەمێنە بووەتە كەرەستەی هەوڵەكانی دوو پارتەكە. با كەمێك لە فەزای مانگەكانی پێشوو دوربكەوینەوە و سەیری ئێستا بكەین. فشارەكانی _توركیا_ بۆ سەر ئابووریی حیزب، دەبێتە ویستێك بۆ ئەوەی پشت لەو كەرامەتە بكرێت و، هەوڵی داخستنی حیزبێك بدرێت، كە ئەو حیزبە لە چوار چێوەی _عێراق_دا كاری سیاسیی خۆی دەكات و مەترسییە بۆسەر شكۆی توركیا. (ئێمە هەرێمێكین لە عێراق، ئەركی ناوەندە مامەڵە لەگەڵ ئەم كەیسانە بكات پەیوەندیان بە داخوازی دەوڵەتانی دراوسێوە هەیە، نەك ئەركی حیزبێت.) ئێمە دەزانین هەرێم هیچ پاییەكی بنەرەتی نییە و ئەوە حیزبە ئاراستەی كۆی دامەزراوەكانی دەكات، بەڵام هیچ لەوە تێناگەین بۆچی دەبێت حیزب هەمیشە رێگای نادروست بگرێتە بەر! گەمارۆ دان و داواكردن بۆ داخستنی بارەگای _تەڤگەر_ تەنها خۆچەمینەوەیەكی حیزبییە بۆ داخوازی دەوڵەتێكی بێگانە، ئەم خۆچەمینەوەیەش پشتكردنە لەو كەرامەتەی پەیوەندی بە كەرامەتی نەتەوەوە هەیە و حیزب لە پێناو رازیكردنی بێگانە كەرامەتەكە لەكەدار دەكات. چ ئەم جوڵەیەی دژی _تەڤگەر_ دەكرێت، چ ئەو جوڵەی چوون بۆ _بەغداد_ بۆ چاككردنەوەی هەڵەكان، پەیوەندیان بە نەبوونی دامەزراوەی هەرێمییەوە هەیە و، پەیوەندیان بە پشتكردنە لە كەرامەتی نەتەوەیەك لەلایەن حیزبەوە. هەموو نەتەوەیەك كەرامەتی خۆی هەیە، كەرامەتەكانیش بەستراون بە مەعنەویەتێكەوە تەنها بە جوڵەوكردەی نادروست ئەو كەرامەتە بریندار دەبێت. كاتێك ئەم جوڵەو كردانە لەبەر رازیكردنی ئەویتری بێگانە ئەنجامدەدرێن، ئیدی لە پێناو ویستێكی تایبەتی حیزبی، كەرامەتی نەتەوەیەك دەشكێت. ئەشێت بۆ بەشێكی كارەكتەرەكانی حیزب، تەنانەت شكاندنی كەرامەتی نەتەوەیەك _حیكمەت_ بێت! (مەبەستم ئەوانەیە بەردەمیان خۆراكی باشی تیاییە و ئیدی پێویستیان بە بیركردنەوە نییە لەكەرامەت.) _سپۆنسەر_ دەڵێت: " بەبێ‌ بوونی حوكومەتێكی سەربەخۆ، هیچ كات گەشەكردنی كۆمەڵگەیەك لە ئارادا نییە." ئێمە هەرگیز ناتوانین باس لە حوكومەتی سەربەخۆ بكەین، تا ئێستا ئەو حوكومەتەمان نەبووە سەربەخۆبێت و دەرك بەو سەربەخۆ بوونەی بكەین. هەمیشە ئایدۆلۆژیا و ویست و بەرژەوەندی حیزبی، لەپێش هەموو شتێكەوەبووە. هەمیشە داواكاری بێگانەكان و جێبەجێكردنی داواكانیان لەپێش داواكاری ناوخۆوە بووە. لە مێژووی رابردوودا، هەڵبەتە لە ئایندەشدا بەرچاو روونییەك لەئارادایە، كە ئەم دوو پارتە سیاسییە زۆر بێباكن لە كەرامەت و نیشتیمان. هەركاتێك ویستبێتیان چ نیشتیمانیان فرۆشتووە، چ كەرامەتی نەتەوەیەك. پاشان زۆر بە ئاسانی شیوەنێكیان لە میدیاوە رێكخستووە زۆر كەسی ئایدۆلۆژی كەوتونەتە ناو شیوەنەكەیان و بوونەتە شیوەنگێڕ، بەبێ‌ ئەوەی ئەو شیوەنگێڕانە بۆ جارێكیش هەڵوەستە بكەن بزانن ئەوەی روویداوە لە رابردوودا چیبووە!  پاش خۆ چەمینەوە بۆ _بەغداد_ ئەشێت كاتی خۆ چەمینەوە هاتبێت بۆ ویستەكانی _توركیا_ چاوەڕواندەكەین بزانین پاشان ویستەكانی _ئێران_ چین و چۆن خۆچەمینەوەیەك دەبینن لەبەرامبەریدا. (ماوەیەكی دیكە ئەم خۆچەمینەوە نوێیانە بیردەچنەوە، زۆرینە كەیفیان بە زیندوو هێشتنەوەی یادەوەری نییە.) كاتێك لەلایەن حیزبەوە هەموو بەها گەورەكانی كۆمەڵگە و نەتەوەیەك خرانە ناو مامەڵەی حیزبییەوە، دەبێت چاوەڕێی هەموو جۆرە خۆچەمینەوەیەك بكەین. ئەوانەی لەم خۆچەمینەوانەدا ئازاریان بەردەكەوێت، ئەوانە نین لە شیوەنەكاندا شیوەندەگێڕن و ئەوانەش نین لە شاییەكاندا خۆیان ڕادەوەشێنن، بەڵكو ئەوانەن لە جەوهەری كەرامەت و نیشتیمان تێدەگەن و، لە رێگای خواردنەكەی بەردەمیانەوە سەیری دونیا ناكەن و، لەرێگای شكۆو فەزیلەتەوە سەیری مرۆڤ و كۆمەڵگە دەكەن. حەتمەن لەوەڵامی ئەو خۆچەمینەوانەشدا لەشكری _بەڵێ‌_ بیانوی خۆی هەیە، چونكە ئەو لەشكرە هەمیشە بیانوێك دەهێنێتە تا ماهیەتی خۆی لەبیربكات لەپێناو نەبینینی ئەو حەقیقەتانە.

■  كەمال چۆمانی  داخستنی هەر حیزبێک پەیوەستە بە پرسی ئازادیی و دیموکراسییەوە، بۆیە دەبێت بە رادەی دژایەتییەکانی دەستەڵاتدارە نادیموکراتەکان بۆ ئازادیی و دیموکراسیی، ئێمەش دژیان بوەستینەوە.  قوباد تاڵەبانی بە بیانوی نەبونی مەرجی قانونیی لە تەڤگەری ئازادییدا، بڕیاریداوە و داوای لە ئاساییشی حیزبەکەی کردوە کە بارەگاکانی تەڤگەری ئازادیی دابخەن.  قوباد تاڵەبانی ئەو قانونەی نەخوێندۆتەوە و ناشزانێت چی لەو قانونە دا هەیە -لەوانەیە بڵێن ئەوە تۆمەتە، ئەگەر خوێندبێتیەوە بڕیاری وا نادات-. با بزانین چی لە قانونی حیزبەکاندا هەیە کە قوباد تاڵەبانی ئاماژەی پێ کردوە بۆ شەرعاندنی بڕیارە نادیموکراتەکەی: قانونی حیزبەکان ژمارە ١٧یە و لە ساڵی ١٩٩٣ دەرچوە. لە خوارەوە لینکی پیدیئێفەکەم داناوە. کلیک لەسەر بکە و دەتوانی بیخوێنیتەوە، من هەوڵدەدەم ئەوە زیاتر رونبکەمەوە بۆچی بڕیارەکە ناقانونییە. بەپێی مادەی حەوتەمی قانونەکە، من کورت و پوختەی دەکەم: دەبێ وەزیری ناوخۆ لە ماوەی سی رۆژدا داخوازییەکە رەوانەی ئەنجومەنی وەزیران بکات...ئەگەر داخوازیینامەکەی حیزبەکە مەرجە قانونییەکانی تێدا نەبو، ئەوا دەبێ وەزیری ناوخۆ لە ماوەیەدا، واتا سی رۆژ، بیگەڕێنێتەوە بۆ داخوازییکارانی کردنەوەی حیزبەکە و بۆ تەواوکردنی کەموکوڕییەکان. لە گشت حاڵێکدا، وەک قانونەکە دەڵێت، داخوازییەکە نابێت لە یەک جار زیاتر بگەڕێندرێتەوە. ئینجا، ئەنجومەنی وەزیران لە ماوەی ٤٥ رۆژدا بڕیاری پەسەندکردن یان رەتکردنەوە دەدا بە مەرجێ لە حاڵەتی رەتکردنەوەدا هۆیەکان لە بڕیارەکەدا هەبن. ئەگەر لەو ماوەیەدا داخوازینامەکە وەڵامنەدرایەوە، حیزبەکە دەبێتە حیزبێکی قانونیی. بەو پێیە، بڕیارەکەی قوباد تاڵەبانی دژی قانونی حیزبەکانە چونکە تەڤگەر تا ئێستا، دوای زیاتر لە دو ساڵ، ئاگادارنەکراوەتەوە لە هۆکاری پێنەدانی مۆڵەتی قانونیی. ئەگەر ئاگاداریش بکرێنەوە، دەبێ مەرجە قانونییەکان ئاشکرا بکرێن چونکە ئەو حیزبە لەلایەن حکومەتی عێڕاقەوە پێشتر قبوڵکراوە و بەشداریی هەڵبژاردنەکانی کردوە. من زۆر نیگەران نەدەبوم قوباد تاڵەبانی یان حکومەتی هەرێم بڕیاری داخستنی هەر حیزبێک بدات، بەڵام بە راستی شەرمەزارییە بە بڕیاری میت و کونسوڵخانەی تورکیا بڕیارێکی وا نادیموکراتییانە بدەیت. تورکیا خۆی رێیداوە بە هەدەپە وەک حیزبێکی ساسیی کاربکات، کەچی تەداخول لە کاروباری هەرێم دەکات تا حیزبێکی سیاسیی دابخات.  هەر بۆ بیرهێنانەوەی قوباد تاڵەبانی: یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان لە سوریا دامەزرا، بارەگای لەوێ هەبو. دواتر لە ئێران بارەگایان کردەوە و کێشەیان نەبو. قوباد خۆی لە بەڕیتانیا ژیاوە و گەورە بوە و دایک و باپیری لەوێ دەژیان و باوکی زو زو سەردانی دەکردن، بەڵام بەڕیتانیا رۆژێک مافەکانی پێشیلنەکردن بە بیانوی شەڕکردن دژی بەعس. خزمەتکردن بە تورکیا بە جەلال تاڵەبانی نەکرا کە ئامادەبو شەڕێکی خوێناویی لەگەڵ پەکەکە بەرپابکات، بە قوباد تاڵەبانییش ناکرێت چونکە پارتیی زۆر باشتر دەتوانێت خزمەتەکانی بکا بە زۆر هۆکارەوە، ئەو بڕیارە نە تەڤگەر دادەخات و نە کاروباری پەکەکش سنوردار دەکات، تەنانەت خزمەت بە تورکیاش ناکات چونکە تەڤگەر زیاتر خۆی ئامادەدەکات و کاردەکات، جگە لە خۆناشیرینکردنی قوباد هیچی تری لێ ناکەوێتەوە. داخستنی حیزب تەنها کاری حوکمڕانییە ئۆثۆریتاریەنەکانە. ئەگەر تاڵەبانییش زۆر حەزی لە جێبەجێکردنی قانونە با میلیشیا حیزبییەکان، کۆمپانییا مافییایییەکان، رۆژنامەنوسکوژەکانی حیزبەکە، دەزگا ئاساییشە حیزبییەکان، ئەو کەسانەی کە خاوەنی بەڵتەجیین، پاڵاوگە ناقانونییەکان و زۆر شتی تر دابخات. یان لای کەم ئەرک و کارەکانی خۆی وەک جێگری سەرۆکی حکومەت جێبەجێبکات و بەس. دوا شت دەمەوێت بیڵێت، لە مادەی پازدەیەم خاڵی سێ قانونی حیزبەکان قەدەغەی دەکات حیزب دەزگای سەربازیی و شێوە سەربازیی هەبێ. تاڵەبانیی و حیزبەکەی خۆیان سەرپێچێی قانونەکە دەکەن کە خاوەنی هێزی میلیشیان و بۆ کوشتنی خۆپیشاندەران و هەڵکوتانە سەر بارەگای حیزبیی و شەڕی حیزبەکان بەکارهێنراون. کامەیان گرنگترە، قەدەغەکردنی میلیشیای حیزبی کە ئازادیخواز و خۆپیشاندەریان کوشتوە یان حیزبی سیاسیی کە دەیەوێت کۆمەڵگا بە ئاراستەیەکدا ببات کە دیموکراسیی راستەوخۆ هەبێت و ئازادیی ژنان فەراهەم ببێت و ژینگە بپارێزرێت و پێکەوەژیان هەبێت؟

■  نیاز عەبدوڵڵا یەكێتی نیشتیمانی كوردستان پێشتر شانازی بەوەدەكرد ئەوانەی لە ھەولێر لە دەست ستەمی پارتی دیموكراتی كوردستان رادەكەن روو لە سلێمانی دەكەن، بەڵام ئەمڕۆ بۆ چەند سەد ھەزار دۆلارێك و كردنەوەی فڕۆكەخانەی سلێمانی (تەڤگەری ئازادی) لەسلێمانی دەردەكەن.  گرنگە یەكێتی نیشتیمانی لەوە تێبگات جەماوەری یەكێتی ھێشتا شۆكی ١٦ی ئۆكتۆبەری تێنەپەڕاندووە. بەم هەنگاوەشی جەماوەری خۆی نیگەرانتر دەكات بەتایبەت سۆزی هاوبەشی دوو لایەنە لە نێوان لایەنگرانی پارتی كرێكاران و یەكێتی نیشتیمانی هەیە. بۆیە بە هەنگاوی دەركردنی تەڤگەر خۆی روبەڕوی بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و مێژوویی دەكاتەوە، كە تەواو پێچەوانەی ھەڵوێستەكانی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانییە، كاتێك توركیا داوای رادەستكردنی ئەندامانی پارتی كرێكارانی دەكرد ئەو دەیوت "پشیلەیەكیش نادەین بەتوركیا". بەڵام ئەمڕۆ كوڕەكانی تاڵەبانی قوباد و بافڵ، حیزبی هاووڵات و نیشتیمانیش بۆ توركیا دادەخەن. كاتێك خەڵكی سلێمانی پشتیوانی رۆژئاوای كوردستانیان كرد دژبەستەمی ئەردۆغان، دەیانزانی باجی ئەوپشتیوانییە دەدەن بەڵام نەترسانە بەردەوامبوون. یەكێتی بەم كارەی دەروازەی ناكۆكی مەترسیدار لەگەڵ بزووتنەوەی رزگاریخوازی باكوور و پەكەكە دەكاتەوە، بەتایبەت پێشتر لایەنگرانی پەكەكە لە هەرێم دەنگیان بە یەكێتی دەدا. یەكێتی بەم كردارەی كە بۆ ھەنگاونان و نزیك بوونەوەیە لە توركیا دوای دەركردنی نوێنەرایەتییەكەی لە توركیا و رێگەگرتن لە گەشتی ئاسمانی نێوان سلێمانی و توركیا، ھاوسەنگی ھێزی ئیقلیمی لە نێوان ئێران و توركیا لە ھەرێم گۆڕانكاری بەسەر دێت. ھەرچەندە بەھۆی پێگەی سنووری ھەمان پێگەیان پێ بەدەست نایەت، بەڵام ئێستا پارتی لەگەڵ ئێران و یەكێتی لەگەڵ توركیا ھەوڵی نزیكبوونەوە دەدەن. كێشە بنەڕەتییەكەش ئەوەیە ھەر نزیكبوونەوەیەكی ئەم ھێزانە لە سەر حیسابی مافەكانی ھاووڵاتییانی ھەرێم و لەدەستدانی سەروەری خاكی كوردستانە، بۆیە لەگەڵ زیادبوونی ھێزەكانی توركیا لە برادۆست یەكێتی خۆی لە دژایەتی كردنی ھاتنی سوپاكە بوارد.

  ■  هونەر تۆفیق هەرچەندە بەپێ ی پەندە تورکیەکە بێت کە دەڵێت : ماسی لە سەریەوە ڕاو دەکرێت . بەڵام بۆ پرسی کورد لە تورکیادا ڕاست دەرنەچوو. چونکە ئەوان پێیان وابوو ئەگەر سەری ماسیە سرکەکەی کورد لە تورکیادا بەدیل بگرن . کۆتایی بە پەکەکە دێنن . لە ساڵی ١٩٩٩ دا تورکیا بەهاوکاری مۆسادی ئیسرائیلی سەری ماسیەکەی کورد ( ئۆجەلان) ی لە کینییاوە ڕاوکرد . بەڵام لەبری ئەوەی پەکەکە کۆتایی پێ بێت ، گەورەتربوو .  ئێستا پێچەوانەی پەندەکەیان ، تورکیا دەیەوێت ئەمجارەیان ڕاوە ماسیەکە لە کلکەوە ئەزموون بکات . لەگەڵ ئەوەدا کە مەحاڵە ماسی لە کلکەوە ڕاوناکرێت ، لە لوس و خزی و سرکیەکەی پەکەکەشدا ( لە هەرکام لە مۆدێلەکانی پارچەکانی کوردستاندا بێت ) هەوڵدان بۆ کلک گرتنی پەکەکە نەدەبێتە مایەی کۆتایی ئەو حیزبە و نە دڵی تورکیاش بە کورد ڕازی دەبێت . کورد لە دیدی کەلتوور و سیاسەتی تورکیدا هەر ئەو گیرفانە دڕاوەیە کە شایەنی ئەوە نیە لیرەیەکی تیادا هەڵگریت . ئەوەش هەر پەندێکی تری تورکیە کە دەڵێن : کورد گیرفانێکی دڕاوە نابێت ماڵی خۆتی تیادا هەڵگریت . کەچی ئەو گیرفانە دڕاوە ، بەهەموو ئەزموونە تاڵەکانیەوە لەگەڵ تورکیادا ، تازە بەنیازە لەپێناو ڕازیکردنی دڵی تورکیادا ئەزموونی لەکلکەوە ڕاوەماسی کردن بکات.

■  لەتیف فاتیح فەرەج  1 بارزانی بە قات‌و ریباتەوە نەك بەو جلە كوردیەوە كە زۆرجار پارتیەكان شانازی زۆری پێوە دەكەن، دەستی كردە مل هەموو ئەو كەسانەی پێشتر بە نەیارو دژی لە قەڵەم دەدان، دەستی كردە مل ماليكی ئەو پیاوەی كە پێشتر ئەندامانی حزبەكەی هەركەس ناویشی هێنابا پێیان دەوت ئەكرادی ماليكی، ئەو بێ‌ ئەوەی ئاڵای كوردستانی بەتەنیشتەوە بێت لە تەك ئەوانەدا دانیشت كە ساڵێ‌ پێشتر خۆی‌و حزبەكەی سەنگەریان لێ‌ گرتبون‌و ئەوانەشیان تەخوین دەكرد كە وەك پارتی بیریان نەكردەوە، بارزانی ساڵێ‌ لەمەوبەر باسی دەوڵەتی كوردستانی دەكردو دەیوت مادەی 140 كۆتای هات و دەیویست دیوار لەنێوان بەغداو هەولێردا دروست بكات، ئێستا بێ‌ ئەوەی هیچ بووبێ‌، بێ‌ ئەوەی هیچ گۆڕابێت بارزانی دەچێتە بەغداو لە تەك سەركردەكانی حەشدی شەعبیدا دەست لەملانێ‌ دەكات، ئەوەی ئەو بیكات حیكمەتە، ئەو نەیكات خییانەتە. 2 بارزانی دەچێتە بەغدا، لێ‌ ئامادە نیە لە بەغدا چاوی بەسەرۆك كۆمارە كوردەكە بكەوێت، ئامادە نیە ئەو ماچ و موچەی لە تەك عامریدا دەیكات، كە بە قەولی خۆیان شیعەو سەفەویە، لە تەك مامۆستا عەلی باپیردا بیكات، كە كوردەو سەركردەی حزبێكی كوردیە، بارزانی بێ‌ ئەوەی كەس لەناو حزبەكەی خۆیدا ئازایەتی ئەوەی هەبێت پێی بڵێت ئەزبەنی تۆ باسی یەكڕیزیت دەكردو ئەوانەت تەخوین دەكرد، كە دەیانووت ریفراندۆم كاتی نیە، ئەوە خێرە ئێستا لە بەغداو نەجەف دەڵێی بای بای سەربەخۆیی كوردستان و لەپێناوی بەرژەوەندی حزبی و شتی ترا ریفراندۆم لە بیر دەكەیت. بارزانی ئەفەندیانە دەچێتە بەغداو پارتیەكان كەسیان ناڵێن ئەوە چۆنە " سەرۆك قاتی كوردی لە بەر نیە "، كەسیان ناڵێن " ئەو نەیگوت ئیدی هەرگیز ناگەڕێینەوە بۆ پێش 25ی ئەیلولی 2017و ئەو سەردەمە گوزەشت"، تەنانەت ئەوانەش هیچیان نەوت كە دەیانگوت سێ‌ هەزار ساڵ لەمەوبەر باسی ئەوە كراوە كە بارزانی دێت و دەوڵەتی كوردی دروست دەكات. 3 ئایە بۆ بارزانی سیاسیەكانی عێراق جێی متمانەترن لە سیاسیەكانی كوردستان و بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار، ئایە بارزانی ئەوە نازانێت كە بەشێكی زۆر لە سیاسیەكانی عێراق ئەجندای هەرێمی و دەرەكی جێبەجێ‌ دەكەن و زیاتر بازرگانی سیاسین تا سیاسی، ئایە بارزانی ئەوە نازانێ‌ كە ئەو دەستەبژێرە سیاسیەی ئێستای عێراق لە ناوخۆیاندا ناتەباو دژو دڕدۆنگن و كەسیان ئەوی تر ناخوێنێتەوە، بارزانی دەیەوێ‌ بە چیەوە لە بەغداو لای ئەو جۆرە سیاسیانەوە بێتەوە، ئەو سەردانە چ دەسكەوتێكی بۆ كورد تیایەو بارزانی دەتوانێت چی لەو سەردانە هەڵكڕێنێ‌، ئاخۆ دەتوانێ‌ بە سەرانی عێراق بڵێت دەست لە تەعریب و دەركردنی كورد هەڵگرن لە داقوق و دوبز.

 ■ شوان احمد باپیر  هەڵگرتنی چەمكی ئۆپۆزیسیۆن بوون  كارێكی قورسە  چەندین تایبەتمەندێتی پەیوەست بەخۆی هەیە، كە ئەم تایبەتمەندێتییانە وادەكات ئەو هێزانە یاخود ئەو لایەنانەی، لەڕێگەی ئۆپۆزیسیۆن بوونەوە  دەیانەوێت مافی بەدەست نەهاتووی خەڵكی بەدەست بهێنن، یاخود ڕێگری بكەن لە خراپ بوونی دۆخی ژیانی كۆمەڵگەكەیان و هەوڵیش بدەن بۆ ئەوەی بتوانن گۆڕانكارییەك لە سیستەمی بەڕێوەبردنی وڵات بهێننە كایەوە. ئێمە چەند هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنیمان هەیە كە، بەداخەوە كە هەریەكێكیان خۆیان بە خاوەنی گوتاری لە چەشنی ماندێلاو غاندی و هتد..، دەچوێنن كەچی لە لەسەر ئەرزی واقیعدا لە جیاتی  پاراستنی مافەكانی خەڵك كاریان بۆتە گیرفان پركردن، ئینجا گەر دەمیشیان بكەیتەوە دەپرسن و دەڵێن ئەوە ئێمە نین ئەوەمان بەسەر ئەم میللەتەدا هێناوە، بێخەبەر لەوەی كە ئەوان ناوێكیان بۆ خۆیان داتاشیووەو بە حسابی خۆیان جیاوازن لە دەسەڵاتداران ، بەڵێ خوا هەڵناگرێت لە بەیاننامە دەركردن ریكۆردیان شكاندووە و جیاوازن بەڵام كە دێتە سەر پارە وەرگرتن و ئیمتیازات زۆرینەی ئەو ئیمتیازاتانەی كە ئەندامانی هێزە دەسەڵاتدارەكان وەریانگرتووە ئەوانیش بێ حسابكردن بۆ ویژدان و لاینگرانی خۆشیان  وەریانگرتووە، سیاسەت واتە خزمەت گەیاندن بەگشت توێژی كۆمەڵگا بێ جیاوازی نەوەك تۆ لە بەیاننامەو ناڕەزایی زیاتر هیچت بۆ نە لوێت، دەپرسین گەلۆ ئێوەیەك بەم هەموو ساڵانە كوا بەرهەمی كاری سیاسیتان كوا بەدیهێنانی ئەو هەموو خەونەی گەنج و لاوە كوا گێڕانەوەی متمانەو ئومێد،!    بەراستی دەبوایە ئەم بەناو هێزە ئۆپۆزیسیۆنانە ئارەقەی شەرمەزاری دایان بگرێ كە لە ئاست كردارو بەڵێنەكانی خۆیان نەبوون بەتەواوی، نەوەك  بە چاوی خۆیان  ببینن خەڵكەكەت و وڵاتەكەشت لە خراپترین دۆخی ئابووری دایە، كە چی  خۆت پێ شیاوتربێت لە كەم ئەندامێك لە دایكە شەهیدێك لە مامۆستایەك ، كە رۆحی كۆمەڵگای زیندوونە بۆ ماوەی 40 ساڵ خزمەتی ڕۆڵەو نەوەكانی وڵات دەكات، لە وڵاتان ئەوانەی هەست بە ئازارەكانی دانیشتوانی خۆیان دەكەن. سیارەی تایبەتی خۆیان دەفرۆشن بۆ ئەوەی كەلێنێك لە دۆخی ئابووری وڵاتەكەیان  و هاوڵاتیانیان چارەسەر بكەن نەوەك وەك لای خۆمان لەسەر 48ملیۆن بۆ خۆیان بپاڕێنەوەو بڵێن ئەوەش مافی كاركردنی خۆمانە یەكێ نەزانێ ئێرەیان بۆ كردوین بە نەرویج، ئەمانە لە بێ بەرنامەی بە دەوری بازنە هێشتاش هەر دەخولێنەوەو پەند وەرناگرن،  تا ئێستا بەتەواوی نەیان توانیوە پڕۆژەیەك بەسەر كەوتووی لە بەرژەوەندی هەوڵاتییان جێكەوت بكەن، شەقام دەپرسێت  كوا یارمەتییەكانی ئەمان بۆ نەخۆشخانەیەك بەگشتی بۆ قوتابخانەیەك بۆچینی كرێكاران، بۆ ڕێگەو بانێك، بۆ كورە هەژراو بێ نەوایان. بەراستی سەلماندیان كە لە چینی ئۆرۆستۆقراتییەكانن لەسەر پشتی هەژاران و ڕەشوڕووتەكان خۆیان دەوڵەمەند و مورتاح كرد. 

  رێبوار کەریم وەلی (1) رەنگبێ بەشێكی خاوەخاوی پارتی لە پێكهێنانی حكومەتدا، پەیوەست بێت بەوەی كە نازانێ چۆن مامەڵە لەگەڵ یەكێتیدا بكات، نە بێ یەكێتی دەبێ و نە لەگەڵ یەكێتیش! بەڵام راستییەكەی جەوهەری مەسەلەكە شتێكی دیكەیە، ئەویش ئەوەیە پارتی وەك حیزبی براوە، بیر لە كاراكردنەوەی سەرۆكایەتیی هەرێم دەكاتەوە (كە كارایشی دەكاتەوە)، لەوبارەیەشەوە نیقاشێكی جددی، بەڵام هێمنانە لەسەر چوار بژارە لەئارادایە كە لە هەر هەموویاندا پۆستی سەرۆكی هەرێم لەماوەی شەش مانگ تا ساڵێك لە پەرلەمانەوە كارا دەكرێتەوە. كاراكردنەوەكەش بەشێوەیەك دەبێ كە ئیجماعێكی سیاسی لەسەر شێوەی هەڵبژاردن و دەسەڵاتەكانی درووست ببێ. بژارەی یەكەم ئەوەیە كە نێچیرڤان بارزانی تا چوار ساڵی دیكە سەرۆكایەتیی حكومەت بكات و لەو چوار ساڵەدا پۆستی سەرۆكی هەرێم بێ دیاریكردنی سەقفی زەمەنی كارا بكرێتەوە. بژارەی دووەم ئەوەیە كە تا كاراكردنەوەی پۆستی سەرۆكی هەرێم لە دەرەوەی نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی (كە بەربژێری پارتی دەبێت بۆ پێكهێنانی حكومەت)، كەسێكی دیكە سەرۆكایەتیی حكومەت بكات و، دوای كاراكردنەوەكەش مەسرور بارزانی ببێتە سەرۆكی حكومەت و نێچیرڤان بارزانیش ببێتە سەرۆكی هەرێمی كوردستان. بژارەی سێیەم ئەوەیە كە نێچیرڤان بارزانی كابینەی حكومەت پێكبێنێت، هەركاتێك پۆستەكە كارا كرایەوە، ئەوكاتە ئەو دەست لەكار بكێشێتەوە و مەسرور بارزانی بێتە جێگەی ئەو. ئەو بژارەیە لەبەر ئەوەی كە حكومەتەكە وەك حكومەتێكی كاتی سەیر نەكرێت و مەسرور بارزانیش ئازاد بێت لە پێكهێنانی كابینەی نۆیەم، كەمێك لاوازە. بژارەی چوارەمیش كە پێدەچێ لە هەموویان بەهێزتر بێت، ئەوەیە كە مەسرور بارزانی رابسپێردرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و نێچیرڤان بارزانیش سەرۆكایەتی شاندی دانوستانكاری پارتی بكات و چوارچێوەی دانوستاندنەكان بۆ كاراكردنەوەی سەرۆكایەتیی هەرێم فراوان بكات. لە رۆژانی داهاتوودا، پارتی لەسەر یەكێك لەو بژارانە (كە پێدەچێ هی چوارەم بێت) خۆی ساغ دەكاتەوە و لەگەڵ لایەنە براوەكان و بەتایبەتیش یەكێتی و گۆڕان دەكەوێتە گفتوگۆ. بۆچی مەسرور بارزانی؟ (2) نێچیرڤان بارزانی لە دوای وەفاتی باوكییەوە تا ئەمڕۆ، نزیكەی سێ دەیەیە كەسی دووەم و بڕیاربەدەستی ناو پارتییە كە دوو دەیەی لە سەرۆكایەتیی حكومەتدا بەسەر بردووە. سەركەوتنەكانی ئەو پیاوە لە رابردوودا، چەندە پەیوەست بێت بە كارامەیی و كاریزمای سیاسی خۆیەوە، چەندین ئەوەندە پەیوەستە بە پشتیوانیی بێسنووری سەرۆك بارزانی لەو. دوای كۆچی دوایی بارزانیی باوك، خەڵك پێیانوابوو كەس ناتوانێ جێگرەوە و درێژەپێدەری رێبازەكەی بێت، كەچی لە سەختترین بارودۆخەكاندا ئیدریس بارزانی (كە تەمەن بواری نەدا) و سەرۆك بارزانی شانیان دایە بەر و نەك هەر شۆڕشیان بەرپا كردەوە، بگرە سەرۆك بارزانی ئەگەر خیانەتكاران نەبوونایە، كوردستانی لانیكەم تا سەر لێواری كۆنفیدراڵی بردبوو. ئەمڕۆ نزیكەی ساڵێك بەسەر ئەوەدا تێپەڕ دەبێ كە سەرۆك بارزانی رازی نەبوو ماوەی سەرۆكایەتییەكەی درێژ بكرێتەوە، بەڵام هەموو ئەوانەی پێش ئەو رۆژە هاواریان دەكرد بارزانی سەد بەدیلی هەیە، دەركەوت هەمووی قسەی سەرجادە بوو.  بۆیە ئەو بۆشاییە دەستووری و ئەو ئیستیحقاقەی كە بەا هەڵبژاردن بەر پارتی كەوتووە، دەبێ لەلایەن خودی پارتیشەوە پڕ بكرێتەوە. جێگرەوەی بارزانیش هەر بارزانییە. بۆ ئەوەش نێچیرڤان بارزانی لە هەموو كەس ئامادەترە بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی هەرێم و، كاریزمایەكی پێگەیشتووە كە توانای درێژەپێدانی ئامانجە ستراتیژییەكانی سەرۆك بارزانیی هەیە و لەولاشەوە باشترین كەس بۆ جێگرتنەوەی سەرۆكی حكومەت، مەسرور بارزانییە كە شوێنپەنجەی بە ئاسایش و سەقامگیریی كوردستانەوە دیارە و توانای بەردەوامی لەسەر بەدیهێنانی دادپەروەری و درێژەپێدان بە حكومەتێكی بەهێزی هەیە. بەتایبەتیش لە قۆناغێكدا حوكم دەگرێتە دەست كە سەرۆك بارزانی و نێچیرڤان بارزانی بەشێكی زۆر لە ئاستەنگەكانی بەردەمیان بۆ داهاتوو لابردووە و پارتی خاوەنی زۆرینەی پەرلەمانییە. بۆیە شانسی سەركەوتنی زۆرە. سەرۆك بارزانی وەكو مەرجەعیەتێكی نەتەوەیی و نیشتمانی لە ماوەی داهاتوودا دەمێنێتەوە و، پەیامە سیاسییەكەی دەسپێرێتە دوو لە ئەمینترین میراتگرەكانی خۆی و سەردەمی حوكمڕانیی ئامۆزاكان لە كوردستان دەستپێدەكات. پشتاوكردنی بەرهەم ساڵح (3) ئەڵبەتە چ سەرۆككۆمار لە بەغدا بووایە یان لە دەرەوە (كە لە دەرەوە بوو)، لە ئەجێندای سەرۆك بارزانیدا نەبوو بیبینێ. ناچێتە عەقڵەوە بارزانی ئامادە نەبێت دكتۆر بەرهەم بە سەرۆك بزانێ و لای ئەو وەك نوێنەری یەكێتی بێت لە بەغدا و بچێت لەگەڵی دابنیشێت! چەند رەخنە لەو هەڵوێستە دەگیرێت، رەنگبێ پەیوەست بێت بەوەی كە هەر كەسە و لە گۆشەنیگای خۆیەوە لێی دەڕوانێ. بڕۆن لە پارتیش بپرسن بزانن پێشتر چی روویداوە؟ رۆژێك دادێت كە خۆیان باسی بكەن. ئەجێندای سەردانەكەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا، چەند ئامانجێكی لەپشت بوو. یەكەم: دەربڕینی پشتیوانی بۆ عادل عەبدولمەهدی كە بەوەش دەستی سەرۆكوەزیران لە چارەسەری كێشەكان و بڕیاردان لە هاوكێشە ئیقلیمییەكان واڵاتر دەكات. لە رۆژانی داهاتوودا بەرهەمەكەی بەدەردەكەوێ. چونكە وەك چۆن یەكێتی ویستی هەموو شتەكان تاكلایەنە یەكلایی بكاتەوە، ئەوا پارتیش هەمان شت دەكات. دووەم: گەیاندنی ئەو پەیامەی كە هەولێر و حكومەتی هەرێم نوێنەرایەتیی گەلی كوردستان دەكەن و سەرۆككۆمار تەمسیلی گەلی كوردستان ناكات. ئەو پەیامەش تەنها لە بەغدا نامێنێتەوە و دەگاتە شوێنی دیكەش. سێیەم: راكێشانی بەڕە بوو لەژێرپێی ئەوانەی پێیانوابوو كە بەغدا موڵكی ئەوانە و لە پارتی حەرامە. پێنجەم: ناساندنی ئاییندەی حوكمڕان و خاوەن بڕیارەكان (سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی داهاتوو)ی هەرێمی كوردستان بە حزب و لایەنە سیاسییەكانی بەغدا و نەجەف. نوقتە

■  لاوك سەڵاح  لە یادمە، زۆر باش، وادەزانم دوێنێیە، ساڵانی سەرەتای شەری براکوژی بوو لە نەوەدەکاندا، ئەو کات لە ئۆفیسی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سلێمانی یاریدەدەری رێکخەر بووم، بۆ هەر سەفەرێک لە نێوان سلێمانی و هەولێردا دەبوایە بە زیاتر لە ١٣ خاڵی پشکنیندا هاتووچۆمان بکردایە. ناوچەکان نەوەک بۆنی مەرگیان لێوە دەهات، بەڵکو مەرگ خۆی بوو، خامۆش خامۆش، تەنانەت چۆلەکەیەکیش ئازادانە هاتووچۆی نەدەکرد. بێ دەنگی بەر لە مەرگەسات شوناسی ناوچەکان بوو، لە نێوان ئەو سیانزە خاڵی پشکنینەدا، دونیایەک لە وەهم و درۆ و دۆزەخ باڵی بەسەر ناوچەکاندا کێشابوو، ئەو سەردەمە مۆتەکەیەکی بێسەرووبەر بوو. بێگومان ئەو کەسانەی لەو رۆژانەدا کاریان لە خاڵەکانی پشکنین دەکرد رەنگە ئامادەبن ببنە شاهێدی راستەقینەی ئەو رۆژانە و گەواهی ئەوە بدەن، رەنگە لە پاش تێپەربوونی تەمەنێکی زۆر بەسەر رووداوەکاندا ئێستا بوێربن، ئەو کاتە هەموو پانتایی و پەراوێزەکانی ژیان نەوەک هەر بە رق و کینە تەنرابوون، بەڵکو کوشتن ترۆپکی ململانێیەکی ئاسایی بوو لەسەر فەردەیەک شەکر یان برنج! ساڵی ٢٠١٦، بەرێوبەری گشتی رێکخراوی قەندیل بووم لە کوردستان و لە نێوان سلێمانی و هەولێردا هاتووچۆم دەکرد، راستە زەمەن و سەردەمێکی دیکە بوو، هەرچەندە دونیایەک گۆرانکاری لە کۆمەڵگە و پارسەنگی هێز و پێگەی سیاسی هەرێمدا هەبوو، بەڵام بەرژوەندییەکان نەگۆرا بوون و تارمایی هێڵە شاراوەکانی دوو ئیدارەییم بە روونی دەبینی، بەڵێ هێڵەکانی دوو ئیدارەی لەسەر نەخشەکان نەکێشرابوون و نەکێشراون بەڵام لە دەروونی هەموو هاوڵاتیەکدا چەقێنراون. هێڵەکان لە دەروونی خەڵکدا دیواری هەڵچنراون. جەنگەکان لە پاش ماوەیەک خامۆش دەبنەوە بەڵام سیمایان و زەنگی مەترسی لە دووبارەبوونەوەیان هەمیشە ئامادەیە، رۆحت دادەچڵەکێت کە باسی لێوە دەکەیت. تارمایییان بۆ چەندان ساڵی دیکە و تەمەنی نەوەی دیکە وەک پەلەیەکی رەش لەسەر دڵ دەمێنێتەوە، سەردانی چەندان وڵات بکەیت و چەندان میللەتی نوێی بناسیت ئاساورە سایکۆلۆژییەکانی هەروا بە ئاسانی نارەوێنەوە، سایکۆلۆژیەتی رۆحە شڵەژاوەکان هەر وا بەئاسانی ناچنەوە شوێنی خۆیان، رەنگە مەرگ یەکلایی بکاتەوە!  نووسینەوە و تۆماکردنی ئەو یادەوەریانە، رەنگە، لانی کەم، لە دووبارەبوونەوەیان بمانپارێزێت ئەگەر لەسەر ئاستی تاکە کەسیش بێت نەوەک دامەزراوەیەکی گشتی. ئەمە زەمینەی ئەم ساتەی پێکهێنانی حکومەتە، حکومەتی پارتی سیاسی بە دیدێکی بەرتەسکەوە، نەوەک حکومەتێک بتوانێت نوێنەرایەتی خانەقین و زاخۆ بکات بە رێنماییەکی یەکگرتووە، بەداخەوە حکومەت سەرپێییانە پشت بە کۆمەڵێک ژمارە دەبەستێت کە کەس بڕوای پێنییە بۆ ئیدارەدانەوەی هەرێم. راستە کەسمان و کەسیان بڕوایان بەو ژمارانە نییە کە دەچنە پەرلەمان و حکومەتەوە، بەڵام خۆ دەکرێت بڕوامان بە سەلامەتی و پاراستی کەرامەتی هاوڵاتی ئەم هەرێمە هەبێت، گەورە یان بچووک، منداڵ یان گەورە، ئافرەت یان پیاو، راستە ژمارەکان راستەقینە نیین، بەڵام بوونی هەرێم فاکتە و راستەقینەیە، ژیانی نەوەکانی داهاتووی ئەم هەرێمە حەقیقەتێکی راستەقیینەیە. لە ساڵانی ١٩٩٨ تاوەکو ئەم ساتە، هەرێم لە سەر گریمانەیەکی مێژوویی دامەزرا، هەرێم بە سەقەتی لە دایک بوو، ئەمەش بۆ بەرژوەندی ئیقلیمی شیاو بوو، هەروەها بۆ بەرژوەندی لۆردەکانی جەنگ بوو، لە نەبوونی ئیجماع لەسەر پرۆژەیەکی سیاسی، ناچار وەک دۆخی دیفاکتۆ، هەرێم بووە قوربانی دوو هێزی مێژوویی کە لە درێژبوونەوەی ئیمارەت و میرنیشنە مێژوویەکان زیاتر نەبوو. ئێستا هەرێم لە پاش نەمانی ئەو پارسەنگە و هاتنە پێشەوەی کارەکتەری سیاسی نوێ لە سەر بنەمای تەوریسی سیاسی لە بەردەم دووریانێکی مێژوویی نوێدایە بە تایبەتی ئەو نەوە نوێیە بە دیدی مانۆری سیاسی نەوەک پرۆژەی سیاسی پەرەسەندوو واتە "ئینمائی" دەروانێتە ئاییندە. هەرێم لە بەردەم دوو دید و فۆرمی جیاوازدایە بۆ ئاییندە، هەرێم دوو دۆڵە، نەوەک دوو ناوچە برژێنەوە ناو یەک. دوو فۆرم لەبەردەم جەبری مێژوودا دەناڵێنێت و هەر دووکیان خۆیان بە نوێنەرێکی راست دەزانن، بەداخەوە کەسیان بە تەنیا شت نیین. خاڵەکانی پشکنین هەر ماون، رێگرن لە ‌‌هێنانەکایەی پەرواێزێک بۆ پێکەوە ژیان. دامەزراندنەوەی پەرلەمان و حکومەت کاری ستاندەر و بنەمای ئاشکرای خۆی هەیە یان بەهەندی وەردەگریت یان لادەدەیت ڵێی، بەداخەوە ئێمە لە دۆخێکی پەرتەوازەداین کە هەر کەس کار بۆ خۆی دەکات و خۆی بە راست دەزانێت لە دەستەڵات یان دەرەوەدا بێت، ئەوە بەداخەوە رەنگدانەوەی تێگەیشتنی سیاسی ئەم ساتەیە و درۆکردنە لەگەڵ خەم و بەرژوەندی گشتی.

■ مەریوان وریا قانع  یەکێک لەو تێزە سەرەکییانەی من لە دە ساڵی ڕادوردودا بەرگریم لێکردوە ئەوەیە کە دەسەڵاتدارانی کوردستان لە ”شەڕێکی دەستەویەخە“ی ڕۆژانەدان لەگەڵ کۆمەڵگای ئێمەدا و جەوھەری ئەو پەیوەندییەی بە کۆمەڵگاوە گرێیانئەدات توندوتیژییە، توندوتیژیی لەھەموو فۆرمەکانیدا. باسم لەوە کردوە سەرجەمی ئەو حیکایەتانەی ئەم دەسەڵاتدارانە بۆ کۆمەڵگای ئێمەیان کردوە و دەیکەن تووشی ئیفلاسێکی سیاسیی و ئەخلاقیی گەورەبوون و وەک درۆیەکی بێبنەما لەناو ژیانی گشتیی کۆمەڵگای ئێمەدا دەردەکەون: لە حیکایەتی ”چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆماڵیی“ەوە بیگرە، بۆ درۆی ”بە دوبەیکردنی کوردستان“ و ”بنیادنانای ئابوریی سەربەخۆ“ و ”چەسپاندنی حوکمی یاسا“ و ”بەگژاچوونەوەی گەندەڵیی“ و ”پیادەکردنی چاکسازیی سیاسیی“ و ”یەکخستنەوەی ڕاستەقینەی ئیدارەکان“، تا بە درۆ و فیاسکۆی ھەرە گەورەکەی ڕیفراندۆم دەگات. ئەم ماشێنە گەورەیەی درۆکردن ھێندە خێرایە، ئەوەی دوێنی وەک دوژمن ناساندویانە، ئەمڕۆ وەک دۆست دەیناسێنن و ئەوەشی دوێنی وەک ڕێگای ڕزگاریی نمایشیانکردوە ئەمڕۆ وەک ھەڵەیەک باسیدەکەن کە پێویستە ڕاستبکرێتەوە. ھەموو ئەم درۆ گەورانە ئامانجەکەیان ئەوەبووە بڕێک لە متمانەی کۆمەڵگای پێببەنەوە و شتێک لە شەرعیەتی پێدەستەبەر بکەن. ئەمڕۆ منداڵێکیش لە کوردستاندا نادۆزینەوە باوەڕ بە ھێزە دەسەڵاتداراەکان بکات، مەگەر ئەو منداڵە بەدەیان شێوە کڕدرابێت و بەدەیان شێوە گەمژەکرابێت. دواھەمین ھەڵبژاردن نیشانیدا کە پارتی و یەکێتی بەیەکەوە و بەبێ تەزویر ٢٠ لەسەدی خەڵکی کوردستانیشیان لەگەڵدا نییە. ئەم ٢٠ لەسەدەش ئەو بەشەی کۆمەڵگایە کە لەناو گەندەڵیی و جەردەیی و خراپ بەکارھێنانەکانی دەسەڵاتدا نیشتەجێیە و لەم مۆدێلە وێرانە لە سوڵتانیزمی سیاسیی، سودمەندبووە.  لەم دۆخە وێرانەدا ئەوەی ماوەتەوە شەڕی دەستەویەخە و ڕاستەوخۆی ئەو مۆدێلەیە لە دەسەڵات لەگەڵ کۆمەڵگادا. ڕۆژێک بەڵتەجییەکانیان پەلاماری خۆپیشاندانەکان ئەدات، ڕۆژێک ماشێنە ئیعلامییەکەیان درۆی تازە و گەورەتریان بۆ دەکات، ڕۆژێکی تر ڕۆشنبیرانی بەیعە و خاوەن پلە فیاسکۆکانیان وەک سەرکەوتنی گەورە دەفرۆشن و ڕۆژێکی تر سایتە بەدڕەوشتەکانیان کەسایەتی مەعنەوی ئەم یان ئەو کەسی دەرەوەی دەسەڵاتەکەیان تێرۆردەکەن، بەبەردەوامیش لە ڕێگای درێژەدان بە پەیوەندیی ناپاک و ژێربەژێر لەگەڵ ھێزە ئیقلیمییەکاندا درێژە بە مانەوەی ئەو مۆدێلە تۆقێنەرە ئەدەن کە دروستیناکردوە. لە ئێوارەیەکی دەرەنگیشدا بەگژ قوتابی زانکۆکاندا دەچنەوە و ھەڕەشەی دەرکردن و سەگ تێبەردانیان لێدەکەن. ئەم مۆدێلە لە دەسەڵات، کە ئەمڕۆ پڕبووە لە منداڵی خانەوادە سوڵتانییەکان، لە مێژە جگە لە ھەڕەشەکردن و درۆکردن و پەنابردن بۆ توندوتیژیی بە ھەموو جۆرەکانییەوە، شتێکی تری نەماوە لەگەڵ ئەو کۆمەڵگایەدا بەشیبکات. ئەوان کە لە ھەموو بوارێکدا شکستێکی بەرفراوانیان ھێناوە، تاکە شتێک بتوانن تا ئەمڕۆ توڕەیی خۆیانی بەسەردا قڵپبکەنەوە خەڵکە مەدەنی و بێچەک و ناتوندوتیژەکەی ناو کۆمەڵگاکەیانە. ترساندنی قوتابیانی بەشە ناوخۆییەکان و گەمارۆدانیان، بەشێکە لە شێوازی ئیشکردنی لەو بونیادە سیاسیی و نەفسییەی ئەم دەسەڵاتە ھەڵگریەتی. ئەوان کە لە ھەموو شتێکدا دۆڕاون و لە بەردەمی ھەموو ھێزە دەرەکییەکاندا زەلیلکراون، ئەوەی ھاوسەنگیی سیاسیی و نەفسیان بۆ دەگەڕێنێتەوە، زەلیلکردنی یەکتریی و زەلیلکردنی کۆمەڵگاکەیانە. ئەمانە وەکچۆن ناتوانن براوەیەکی ئەخلاقیی بن، ئاواش ناتوانن دۆڕاوێکی ئەخلاقیی بن.

■ دانا هەڵەبجەیی   لەم هەفتەیەدا لە ئەوروپا کە هەینی ڕەشی تێکەوت، نرخی شمەک و کاڵا داشکێنرا، و بازاریش جمەی تێکەوت. ئەمەش هاوکات بوو لەگەڵ سەفەری بارزانی و سەرۆک کۆمار، بە هیوام ئەم خستنەڕووەی کاڵای بازاڕی کوردستان بە دەستی خۆمان لە بەغدا و درەوەی عێراق داشکاندنی بۆ نەکرێت. لە بەها و فەڕی خۆی دانەبەزێنرێت. ئەویش بەوەدێ کە هیچکام لەم سەفەرانە، ئەوی دی سفر نەکاتەوە، چونکە لە کۆتایی داشکانەکە بۆ کڕیارەکانی دەرەوەی کوردستان هەردووکیان هەر یەکن، بە چاوێک سەیری هەردوو موسافیرە ئەکەن. ئەگەر لای هەندێک میدیای زوڕناژەن کە بازاڕیان لەفتنەکاری و ئاژاوەگێڕیدا گەرم ئەکەن، وە ئەم دووانە بە شێر و ڕێوی وێنا بکەن؛، ئەوا لای نەیارانی هەرێم و دەرەوەی عێراق، شێر و خەتی یەک دراون، نەک یەکێکیان شێر و ئەوی دی ڕێوی،. هەرچەند هەرچی کورد لە ناوخویدا خۆی بە جوادیی و پارچە پارچەیی گەمە بکات، بەڵام لە ناو (ناکورداندا)  بە یەک چاو و بە یەک هەرێم سەیر ئەکرێن، کەواتە ئەمڕۆ بێت یا سبەی، هەر ئەبێت هێز و کەسایەتییە کوردەکانی سیاسەتکار، پێکەوە و بە یەک گوتار و ئامانج لەگەڵ ئەوانی تردا دانیشین. ئایا قابیلە تا چوار ساڵی دیکە کە دکتۆر بەرهەم سەرۆک کۆماری عێراقە، ئیتر بارزانیی سەرۆکی پارتی لەگەڵیدا دانەنیشێت؟، ئەگەر ئەوەی وا بیر ئەکاتەوە کە هەولێر و بەغدا بە هۆی دۆڕانێک لە یارییەکدا، ببنە دوژمن، ئەوا فڕی بە سەر پیتە سەرەتاییەکانی سیاسەتەوە نییە. لە سیاسەتدا نادروستە کە دوشمنایەتی بکرێت، ئاخر هێشتا برینی شەڕی براکوژی بە جەستەی کوردەوە سوێی دێت، هەر بۆیە ناکۆکی و پێشبرکێ و کێبڕکێ شتگەلێکی ساغلەمە کە هەبێت. ئیتر دۆڕاندن و سەرکەوتن، کەوتن و هەستانە، بەرزی و لێژییش ئەکەوێتە گەمە سیاییەکان، بەڵام بە مانای کۆتایی دونیا نایەت. خۆشیمان بێت یا ترشی، ئێمە لەگەڵ نەتەوەی عەرەب، ئاینگرای سونە و شیعە و دەیان هێزی سیاسی ڕەنگاوڕەنگدا لە عێراقدا ئەژین؛ جگە لە یەکتر قبوڵکردن و پێکەوە ژیان، هێج ئەڵتەرناتیفێکی ترمان نییە. لەوەتەی میسۆپۆتامیا خوڵقاوە، دانیشتوانەکەی لە قەڵاچۆکردنی یەکتر  و بە سەدان جەنگ و قڕکردن، سەدەیەکیش بە ئارامی و ئاشتی ئۆقرەیان نەگرتووە،. بەڵام لە ئەنجامدا هەر گەیشتونەتە یەکتر پەسەندکردن و پێکەوە ژیاندن. ئینجا چ جا بۆ هەرێمە گیرۆدەکەی خۆمان. ئێ تۆ بڵێی سیاسەتمەدار و حیزبە کوردییەکان، ئەوەندە بێ هۆش و بێ ئاوەز بن، نەتوانن پێکەوە ئەم هەرێمە نوقسانە بەڕێوەبەرن و کۆتایی بە کێشە و کێشمەکێشە سیاسییەکانیان بێنن، کە لە بنچینەدا کێشەی دەسەڵات و داراییە؟. ئەوەی پێی وابێت تا سەری زۆر چەمی بکات، زۆری بەر ئەکەوێت، ئەوا وەک تاکەکەس و خێزان، ڕاست ئەکات، بەڵام وەک میللەت و نەتەوە سەر ئەدا لەبەرد و کۆتایەکەی یا بە دیکتاۆر یا بە ناپاکی تەواو ئەبێت. بە هیوام ئەو سەفەرانە ببێتە سفرکردنەوەی کێشە و ناکۆکییەکان، نەک کەسەکان. هەل و شانسێکی مێژوویی تر لەبەردەم بارزانی دایە، لە دامەزراندنی هەردوو حکومەتی هەرێم و عێراق، کە لاپەڕەیەکی تازە هەڵبداتەوە، چۆن لە بەغدا ووتی: هەڵەکان ڕاست بکەینەوە، ئاواش لە کوردستان دیالۆگیکی نیشتمانی و کوردستانی دەست پێ بکرێت، بۆ دوا جار گوێ لە کەسە دڵسۆزەکانی وڵات بگێرێت، و لە ئاژاوە و ماستاو و قومارچییەکان دووربکەونەوە. ئیتر با پێگەی بە هێزی سەرۆک کۆمار کارمەند بکرێت بۆ بەهێزکردنی هەرێم. کۆتایی بهێنرێت بە کێشەی موچە و بودجە و 140 و گوزرەانی خەڵک. ئەوەی نیازی بێت ئەوی تر سفربکاتەوە، خۆشی سفرئەبێتەوە، ئیتر لە سەر سەفەر بێت، یا لەسەر سفرەی حازر.

■ عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا لەوەڵامی پرسیارێکی ئەحمەدی حاجی ڕەشید ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  سەبارەت بەژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان ، وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی ناوەند لەوەڵامی ئەو ئەندامەکوردەی ئەنجومەنی نوێنەراندا  دەڵێ : کۆی ژمارەی دانیشتوانی عێراق بریتیە لە ( ۳۸ ملیۆن و۱۲٤ هەزارو ۱۸۲ کەس ). لەناویشیدا کۆی ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانیشی دیاریکردوە کە بریتیە لە ( ٥ ملیۆن و ۳۰۹ هەزارو ٥۹۲ کەس)کە هەرێمی کوردستانی بەسێ پارێزگا ناساندوەو پارێزگای هەڵەبجەش لەگەڵ سلێمانی هەژمارکراوە نەک وەک پارێزگایەکی سەربەخۆ ، بەم شێوەیەی خوارەوە ؛ -- پارێزگای هەولێر ( ۱ ملیۆن و۸٥٤هەزارو۷۷۸ کەس ) -- پارێزگای سلێمانی ( ۲ ملیۆن و۱٦۲هەزارو۲۷۹کەس) -- پارێزگای دهۆک ( ۱ ملیۆن و۲۹۲هەزارو ٥۳٥کەس) کەدەکاتە ڕێژەی ( ۱۳٫۹۲۷٪)کۆی دانیشتوانی عێراق . بەڵام دەستەی ئاماری هەرێمی سەربەوەزارەتی پلاندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆهەمان ساڵی ( ۲۰۱۸) ژمارەیەکی ترمان پێ دەڵێت بۆکۆی ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان جگە لەناوچەدابڕێنراوەکان ودەرەوەی ئیدارەی هەرێم کە نزیکەی ( ۲٦۰ )دووسەدو شەست هەزاری زیاترە لەو ژمارەیەی کەوەزارەتی پلاندانانی عێراق ئاشکرایکردوە . ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بەپێی ئامارەکەی دەستەی ئاماری هەرێم بۆساڵی (۲۰۱۸) بریتیە لە ( ٥ ملیۆن و ٥۷۷ هەزارو ۸۱٥ کەس ) .  ئەمەلەکاتێکدا کە هەربەپێی ئامارێکی تری دەستەی ئاماری هەرێم ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بۆساڵی ( ۲۰۱۷) بریتی بووە لە ( ٥ ملیۆن و ٥٤۹ هەزارو ۱۰۰ کەس ) بەکوردی وبەکورتی جیاوازی نێوان ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بەپێی ئەو دوو ئامارەی وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی ناوەندو دەستەی ئاماری سەربە وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی هەرێم زیاترە لە چارەکە ملیۆنێک هاوڵاتی  ، یاخود وردتربڵێین جیاوازی هەردوو ئامارەکە بریتیە لە( ۲۲۳ ۲٦۸) دووسەدو شەست وهەشت هەزارو دووسەدو بیست وسێ کەس ، ئەمەش جیاوازییەکی زۆرە لەنێوان ناوەندو هەرێم بۆهەژمارکردنی دانیشتوانەکەی . بۆیە لێرەدا چەند پرسیار دروست دەبن کەمەحاڵە وەڵامێکی ڕاست ودروستمان چنگ بکەوێت لەوانە ؛  ــ کام لەم دوو ئامارە ڕاستن بۆ دانیشتوانی هەرێم ؟  ــ ئەم دوو ژمارە جیاوازە تاچەند کاریگەری دەبێت لەسەر بڕی بودجەی تەرخانکراو بۆهەرێم ؟ چونکە ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بەپێی ئامارەکەی ناوەند کەمترە لە (۱٤٪)ی کۆی دانیشتوانی عێراق بەڵام بەئامارەکەی هەرێم زیاترە لە (  ۱٤٫٥٪) کۆی دانیشتوانی عێراق ، ئەو جیاوازییەش بۆتەرخانکردنی بودجە چەردەیەک پارەدەکات. ــ ئامانج چیە لەزیادنوسینی دانیشتوانی هەرێم لەلایەن دەستەی ئاماری هەرێمەوە ؟ ئەی لەکەم نوسینی دانیشتوانی هەرێم لەلایەن حکومەتی ناوەندەوە ؟  ماوەتەوە بوترێت لەوڵات وهەرێمێکدا دەیان ساڵ بێت سەرژمێرییەکی دانیشتوانەکەی نەکرابێت ئەوا نەک یاریکردن بە ژمارەی دانیشتوانەکەی ئاسانە بەڵکو هیچ داتاو ئامارێکی وردت دەستناکەوێت لەهیچ بوارو سێکتەرێکدا، و ئەو داتاو ژمارانەش کە زۆر دەوترێن ودەبیسترێن زیاتر ڕێژەیی یان نزیککراوەین وهیچی تر . بۆیە لێرەوە دەکرێت و دەشتوانین حکومەتی ناوەندو هەرێم  بەدوو شوێنی یاریکردن وگۆڕینی ژمارەکان پێناسەو ناوزەند بکەین . بەهیوای چڕکردنەوەی هەوڵەکان لەکەناڵە هەمەجۆرەکانەوە بۆئامادەسازی وکارکردن تاکو سەرژمێرییەکی ورد لەعێراق وهەرێمدا ئەنجامبدرێت و ڕزگارمان بێت لەم یاریکردنە بەداتاو ژمارەو دانیشتوانەکەشیەوە ، چونکە عەیبەیەکی گەورەیە لەم سەردەمی جیهانگیری و پێشکەوتنەی بواری تەکنۆلۆژیایەدا نەزانیت ودڵنیا نەبیت لە ژمارەی دانیشتوانی وڵات وهەرێم و شارو شارۆچکەوگەڕەکەکانیشت  ، بەڵکو ئەوەی لێی دڵنیا بیت تەنها ژمارەی خێزانەکەی خۆت بێت وهیچی تر.

  ■ فەرید ئەسەسەرد بەدەستهێنانەوەی زۆرینە لەلایەن دیموكراتەكانەوە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا، كێشەیەكی گەورە بۆ سیاسەتی ترەمپ دروست دەكا، بەتایبەتی لە ناوخۆدا، چونكە لێرە بە دواوە سەرۆك دەستئاوەڵا نابێ‌ لە بڕیاردان، جگە لەوەی كە لێرە بە دواوە دیموكراتەكان دەتوانن لێپێچینەوە لەگەڵ سەرۆك بكەن سەبارەت بە چەردەیەك بابەت كە هەندێكی پەیوەندیی بە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەوە هەیە. ترەمپ پەی بە كاریگەریی سەركەوتنەكەی دیموكراتەكان دەبا و بە دڵنیاییەوە ئەمە زۆر بێزاری كردووە. ئەوەی كە سایكۆلۆژیای سەرۆك لەم رووەوە ئاشكرا دەكا ئەوەیە كە ترەمپ لە یەكەم كۆنفرەنسی میدیایی پاش سەركەوتنی دیموكراتەكان، زۆر بە توڕەییەوە قسەی كرد و جنێوی بە دوو رۆژنامەنووس داو شەڕی لەگەڵ یەكێكی تریش كرد. ئەوروپییەكان پێشبینیی سەركەوتنی دیموكراتەكانیان دەكرد. بۆیە بەر لەوەی هەڵبژاردن دەست پێ‌ بكا، خۆیان كۆكردەوە و بەرنامەیەكیان بۆ دۆزینەوەی رێوشوێنێكی گونجاو بۆ درێژەدان بە مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران دانا. پاش راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردانەكەش، فەرەنسا لەسەر زاری ماكرۆن رایگەیاند كە ئەوروپا پێویستی بە سوپایەكی تایبەتە بۆ بەرپەرچدانەوەی هەڕەشەكانی روسیاو ئەمریكا. لە لێدوانەكەیدا ماكرۆن زۆر بە ڕاشكاوی قسەی كرد و بە ناو ناوی ئەمریكای هێنا. باس كردنی پێشنیاری پێكهێنانی سوپایەكی ئەوروپایی خۆی لە خۆیدا مەسەلەیەكی هەستیارە و ئاماژەیەكیشە بۆ ئەگەری هەڵوەشانەوەی پەیمانی ناتۆ كە ئەمریكا رابەرایەتیی دەكات. لەهەلومەرجی ئێستا ئەنجومەنی نوێنەران كە ئەمڕۆ دیموكراتەكان تێیدا زۆرینەن، بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ و بە بێ‌ هاش و هوش سەرقاڵی پێداچونەوەیە بە سیاسەتی ترەمپ دا. سەرەتای پێداچونەوەكەش بە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە سعودیە دەست پێ‌ دەكا. لە ئێستاوە تا دەوروبەری دوو هەفتەی داهاتوو، دیموكراتەكان بە پشتیوانیی ژمارەیەك كۆنگرێسمانی سەر بە پارتی كۆماری سەرقاڵی دانانی بەرنامەیەكن بۆ پەكخستنی هەر پرۆژەیەك بۆ فرۆشتنی چەك بە سعودیە لە سۆنگەی كەیسەكەی جەمال خاشقچییەوە. لە قۆناغی پێشوودا فرۆشتنی چەك بە سعودیە، ئامانجێكی سەرەكیی ترەمپ بوو. بۆیە وا دێتە بەرچاو كە دەركردنی یاسایەك بۆ قەدەغەكردنی فرۆشتنی چەك بە سعودیە، راستەوخۆ لە دژی خودی ترەمپ دەردەچێ‌. براوەی یەكەم لە سەركەوتنی دیموكراتەكان، ئێرانە. هەر دیموكراتەكانیش بون كە لە سەردەمی سەرۆكایەتیی باراك ئۆبامادا رۆڵێكی كارایان لە سەرخستنی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی5+ 1 دا گێڕاوە، بۆیە پێشبینی دەكرێ‌ سەركەوتنی دیموكراتەكان كاریگەریی زۆری لەسەر سیاسەتی ترەمپ سەبارەت بە گەمارۆدانی ئێران هەبێ‌. گەورەترین دۆڕاویش، ئیسرائیلە كە لە سەردەمی ئۆباماوە پەیوەندیی لەگەڵ دیموكراتەكان خراپە. ئەگەر ئەوروپییەكان، وەك بەنیازن، بتوانن سەركەوتوو بن لە رێكخستنی كەناڵێكی دارایی سەربەخۆ لەگەڵ ئێران و بتوانن قەوارەیەكی یاسایی بۆ بەردەوامبون لەسەر مامەڵەی دارایی لەگەڵ ئێران دروست بكەن، ئێران زۆر قازانج دەكا. ئەمەش نیشانی دەدا كە ئەوروپییەكان پاش سەركەوتنی دیموكراتەكان دڵنیان كە پرۆژەكەیان دەتوانێ‌ بە شێوەیەكی تۆكمەتر بەڕێوە بچێ‌. ئەوروپییەكان بە پێچەوانەی ترەمپەوە، باوەڕیان بە پرۆژەی گرێبەستنی سەدە نیە. سەركەوتنی دیموكراتەكان ئەوروپییەكانی هاندا راشكاوانەتر بیروڕای خۆیان دەربڕن. لەم رووەوە خاتوو مۆگرینی، بەرپرسی كاروباری دەرەوەی یەكێتیی ئەوروپا، رایگەیاند كە چارەسەری مەسەلەی فەلەستین بە دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ بۆ فەلەستینیەكان دێتە دی.  ترەمپ هەر لە سەرەتاوە بەرنامەی گەمارۆدانی ئێرانی بە دژواری بەڕێوە بردوە. دواتریش ناچار بوو هەشت دەوڵەت كە بریتین لە چین، هیندستان، یۆنان، توركیا، ئیتالیا، ژاپۆن، كۆریای باشور و تایوان لە كڕینی نەوت لە ئێران ببورێ‌. بە هۆی ئەمەوە، ئێستا ئێران زۆر بە ئاسانی دەتوانێ‌ رۆژانە 2.5 ملیۆن بەرمیل نەوت بەو دەوڵەتانە بفرۆشێ‌. ئەمەش داهاتێكی باشی بۆ دابین دەكات كە بە هۆیەوە دەتوانێ‌ بەردەوام بێ‌ لەسەر بەرهەڵستی كردنی سزاكانی ئەمریكا. پێدەچێ‌ ژمارەی دەوڵەتانی بووراو لە سزاكان روو لە زیادبون بكات. هەر پاش راگەیاندنی لیستەكە، ئەفغانستان رایگەیاند كە ناتوانێ‌ پابەند بێ‌ بە سزاكانی ئەمریكا چونكە ناتوانێ‌ واز لە كڕینی نەوتی ئێران بێنێ‌ و هەروەها ناشتوانێ‌ دەستبەرداری هاوردنی كارەبا بێ‌ لە ئێرانەوە. پاش ئەفغانستان، ترەمپ ناچار بوو رێ‌ بە عیراقیش بدا بەردەوام بێ‌ لەسەر مامەڵەی نەوتی لەگەڵ ئێران (نەوتی خاو بەرامبەر بە نەوتی پاڵێوراو) و هەروەها بەردەوام بێ‌ لەسەر كڕینی گازی شل، سەرباری بەردەوامبون لەسەر كڕینی كارەبا لە ئێران بۆ چارەسەركردنی كێشەی وزە. لێپرسراوە عیراقییەكان بۆ ئەمریكییەكانیان روون كردۆتەوە كە كێشەی كارەبا یەكێ‌ لە گەورەترین هۆكارەكانی بەرپابونی خۆپیشاندان و گێرەشێوێنی بووە لە بەسرە و چەند پارێزگایەكی دیكەی عیراق. ترەمپ لەو جۆرە كەسانە نیە كە بە ئاسانی خۆی بەدەستەوە بدا. بەڵام بە دڵنیاییەوە ترەمپی پاش سەركەوتنی دیموكراتەكان ناتوانێ‌ وەكو پێشوو هەڵسوكەوت بكا، بەتایبەتی كە یەكێك لە گەورەترین هاوپەیمانەكانی، واتە سعودیە، لە سۆنگەی كەیسی خاشقچییەوە بە قۆناغێكی ئاڵۆز و روخسار نادیاردا تێدەپەڕێ‌، لەو لاشەوە یەكێتیی ئەوروپا خەریكە لە سیاسەتەكەی ئەمریكا یاخی دەبێ‌، روسەكانیش بەردەوامن لەسەر سەقامگیركردنی پێگەی خۆیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ترەمپ هەر لە سەرەتاوە زێدەڕۆیی لە پشت بەستن بە بەكارهێنانی كارتی باڵادەستیی سوپایی كردووە. ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كە سەركردەكانی ئەمریكا پەی بەو راستییە ببەن كە جیهان هەر بە ویستی یەك هێز بەڕێوە ناچێ‌.

■ هادی حەمەرەشید حیزب نەیتوانی لەگەڵ خواستی جەماوەرەکەیدا بڕوات و یەکلابوویەوە بۆ دەستەبژێرێکی مۆنۆپۆلیست، ئیتر ئەوە ئەو کاتەیە کە دەنگدەر و پشتیوانانی پشتی لێئەکەن و ئەیسپێرن بە مێژوو. حیزبی شیوعی عێراق، تەنیا حیزبێك نەبوو، بەڵکو بوو بوون بە بەشێك لە یاداوەریی تاکی عێراقی، جەماوەرێکی بەربڵاو، هێزی کاریگەری هەژار و کرێکاران، لەشکرێك لە ڕۆشنبیران و پشتگیریی جەمسەرێکی گەورەی جیهانییان لەگەڵ بوو کە یەکێتی سۆڤیەت بوو، بەڵام چونکە پشتی کردە دروشم و بنەما و بەڵێنەکانی، جەماوەر پشتی تێکرد و وەك ئەرشیفێك مایەوە بۆ نوخبەیەکی خۆ بە (چەپ)زان! "حسك عەرز ئەدڕێ" ئەم ئیدیۆمە، سەردەمانێك پڕ بوو لە فاکت و ڕاستیی، حسك هێزێکی گەورە و کاریگەر بوو، ئەوەش پاشماوەی ئەو حیزبە کە تەنیا خێزانێك( دوو برا و چەند زاوایەك) بۆ خۆیان ئیدارەی ئەدەن! بزووتنەوەی ئیسلامیی، یەکێك بوو لەو حەوت حیزبە کاریگەرەی کە پێش پرۆسەی ئازادیی عێراق بانگهێشت کران بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تا ئەرکی گۆڕانکاریی ڕژێمی بەعسیان پێ بسپێردرێت، بەڵام جڵەولەدەستانی ئەو حیزبە وەك گۆشتی قوربانیی پەرش و بڵاویان کردەوە و ئێستا تەنیا ناوێکی بێ کاریگەر و بنەماڵەیەك لەنێوان خۆیاندا دەستاودەستی پێوە ئەکەن! یەکگرتووی ئیسلامیی، وەلیدی قوتابخانەیەکی گەورەی جیهانیی وەك ئیخوان، پشت بەستوو بە باربۆ و کۆمەکی دەیان وڵات، سەدان هەزار ئەندام و لایەنگری هەبوو، لە نیوە زیاتری ئەکتیڤیست و خەڵکی کاریگەر و قوربانیدەری کوردستانی لەگەڵ بوو، موئەسەسەی خێرخوازیی گەورەی بە دەستەوە بوو، چەکی کارگەری ئاین و واعیزی دینیی بەدەستەوە بوو، کەچی نوخبەی دەسەڵات و سەرکردەکانی بێ ڕەحمانە وێرانیان کرد، توشی خوێنبەربوونی ناوەکییان کرد، لە ماوەی کەمتر لە دە ساڵدا زۆرترین ئەندام و جەماوەر پشتیان تێکرد، ئێستا بیرکردنەوە لەوەی "چی بکەن" بووە بەو مەتەڵەی کە کاتی وەڵامدانەوەی بەسەر چووە! بزووتنەوەی گۆڕان، بە هەموو پێوەرەکان دوو هەڵبژاردنی پێشوو، ۱۲ی ئایار و ۳٠ی ئەیلولی ئەمساڵ، بەشێك دەنگدەر و پشتیوان و هەڵسوڕاوانی سزایان دا و زلەی میهرەبانییان لێدا، بەو هیوایەی ئاگادارکەرەوە و بەرکوڵی پێش پشت تێکردنی یەکجارەکیی بێت. کەچی ئەوانەی کە خۆیان لە دۆخی بزووتنەوەکە نەبان کردووە و بێ باکانە ڕوو بە هەڵدێر لێیئەخوڕن، بەڕووکار باس لەگەڕانەوە بۆ ڕای خەڵك و دەنگدەران و ئەنجامدانی ڕاپرسی ناوخۆیی و ئۆرگانەکان ئەکەن و لە جەوهەریشدا بچووکترین هەنگاوی ئەرێنییان هەڵنەگرتووە! بزووتنەوەیەك نزیکەی ۳۲٠ هەزار دەنگی لەدەست دابێت، کورسییەکانی بۆ نیوە کەمی کردبێت، مەعقولە تائێستا هیچ کۆبوونەوەیەکی جدیی ئەنجام نەدابێت؟!! هەموو هەڵڵا هەڵڵای چاکسازیی و گۆڕانکاریی ناوخۆیی لەدوای هەڵبژاردن(کە لەسەروەختی هەڵبژاردندا خەڵکیان پێ هێورکردەوە) تاقانە کۆبوونەوەیەکی جڤاتی نیشتیمانیی بووە، ئەویش بەداخەوە پێش کۆبوونەوەکە کەمپەینی دوو سێ برادەر ئاراستەی کۆبوونەوەکەیان بەدڵی خۆیان گۆڕی، شەوی کۆبوونەوەکە پەیوەندیی بە زۆربەیانەوە ئەکرێت و هێڵی گشتی و سەرخەتەکانی خۆیان ئەخەنە هزریانەوە! مەعقولە بومەلەرزەی ئەو ئەنجامانە(جا چەندی ڕاستە و چەندی ساختەکاریی بوو) ئەم حیزبە ڕانەچڵەکێنێت؟! ئەبوو ئێستا سەدان کۆبوونەوە لەئاستە جیاوازەکاندا بکرایە، لەمیدیاوە دەیان بەرنامەی لەسەر بکرایە، خانە و جڤاتەکان داوای چەندین پەیپەر و پڕۆژەیان لە ژوورەکان و مەکۆکان و ئەنجوومەنەکانی ڕەوەندی کوردی بکردایە، ئۆپشنی کشانەوە لە حکومەتە خۆجێیەکان ئەگەرێکی زۆر نزیك بووبایە، بەهیچ جۆرێك و لەئایندەیەکی نزیكدا لەگەڵ پارتی و یەکێتی"تەزویرچی" کۆنەبوونایەتەوە و باسی چوونە حکومەت بەتوندیی ڕەدبکرایەتەوە!! کەچی لەهەموو ئەم پێشنیار و جووڵە ئەرێنییانە، دیسان ماراسۆنی گەیاندنی سیڤی ڕێکخراوە، کە ئەمە واتە هیچ ئەگەرێك بۆ ئۆپۆزسیۆن بوون نەماوە و گۆڕان یەکلایە بۆ چوونە حکومەتەوە، ئەوەتا سیڤی وەرئەگرێت و بە شەفەهییش دەیان بەڵێن بەم و بەو دراوە کە ببرێنە پۆست و پێگەوە! گەمەی ئەم قات لەبەرانە گەورەترین و قیزەونترین مەترسییە بۆ سەر ئایندەی کوردستان، نەك تەنیا بزووتنەوەی گۆڕان، مەترسیدارە چونکە ئەوەی کە لای ئەوان سەنتەرە بریتییە لە بەرژەوەندییە کەسییەکانی خۆیان و نە حیزب و نەکۆمەڵگا لای ئەوان بایەخی نیە! بۆیە ئەخوازم دۆستان و خەمخۆران بیرێکی جدیی لەم پرۆسەیە بکەنەوە، سنوورێك بۆ کەڵکەڵە و حەزە کەسییەکانی ئەم جۆرە مرۆڤانە دابنێن و نەهێڵن، کۆتا هەل و کارت لەدەستی گۆڕان دەربچێت، ئەگینا گۆڕانیش ئەبێتە یەکێکیتر لە یاداوەرییە تاڵ و تفتەکانی ئەم کۆمەڵگا ماندوو و شەکەتە!