سەرتیپ جەوهەر دۆخی ئێستای عیراق و ناوچەكە وەكو گركان دەكوڵێت، ئەگەر كار لەكار بترازێت بەدڵنیاییەوە زیانی بۆ هەموو ناوچەكە دەبێت، پروشكی ئاگرەكە هەموو لایەك دەگرێتەوە. لەو نێوانەدا میللەتانی ناوچەكە بەتایبەت عیراق بەشێك نین لەو ململانێیە و یەكەمین زرەرمەندی دۆخەكە دەبن. ئەوەی روودەدات زادەی روداوێكی كتوپڕ نییە، بەڵكو كەڵەكەبووی ململانێیەكی دوور و درێژی زیاتر لە 16 ساڵەیە، ئەوەی بەر لەچەند رۆژێك رویدا، دەستپێكی قۆناغێكی نوێیە لەو ململانێیە كە رەنگە لێكەوتەكانی تا ماوەیەكی درێژ لەعیراق و كوردستان بمێنێت. پرسیاری هەرە گرنگ بۆ هەموومان ئەوەیە كورد تا چەند ئامادەی ئەم دۆخەیە؟ لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بەرچاو روونییەكیان هەیە؟ حكومەتی هەرێمی كوردستان چەندە ئامادەیە بۆ هەر دۆخێكی نەخوازراوی ناوچەكە؟ ئەمانە ئەو پرسیارانەن رەنگە بەشێكیان بەئاسانی وڵام بدرێتەوە، بەشێكیشیان جێدەهێلین تا زەمەن وڵامی بداتەوە. ئەوەی ئێمە دەتوانین وڵامی بدەینەوە ئەوەیە كە لەماوەی چەند مانگی رابردوو دۆخێكی تەواو شلۆق لەعیراق هەبووە، خۆپێشاندانێكی بەرفراوان و بەردەوام هەبوو، بەڵام روون بوو كە خواستی خۆپێشاندەران كە بریتی بووە لەدابینكردنی خزمەتگوزاریی و باشتركردنی ژیان، دەبێتە قوربانیی ململانێی ئیقلیمیی و نێودەوڵەتیی و سەرەنجام لەبری باشتركردنی ژیان لەعیراق، دۆخەكە زیاتر ئاڵۆز دەبێت و دەبێ‌ هەمووان خۆ ئامادەبكەن! كەچی لەماوەی ئەو چەند مانگەدا نە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك پێویست كۆبونەوەی تایبەت بەدۆخەكەی كردووە بۆ گرتنەبەری رێوشوێنی پێویستی پێشوەختە، نە لایەنە سیاسییەكانی كوردستانیش توانیویانە لەسەر ئاستی باڵا كۆبونەتەوە و تەگبیری هەموو ئەگەرێكیان كردووە. مەترسی ئەو دۆخە تەنها گرژیی و ململانێیەكی ئیقلیمیی نییە، بەڵكو ئەگەرەكانی بەردەم رووداوەكان زیاترن! یەكێك لە ئەگەرەكان خراپبونی باری ئابوریی عیراقە، بۆنمونە پارەی هەڵگیراو نەوتی عیراق لەبانكێكی ئەمریكایە بەناوی (JP Morgan) ئەمریكا لەهەر دۆخێكی نەخوازراودا ئەو پارەیە رادەگرێت. ئەوكاتە نرخی دینار بەتەواوی دادەبەزێت و ئابوریی عیراق روبەرووی دۆخێكی خراپ دەبێتەوە. ئەگەر ئەوە روبدات بەدڵنیاییەوە كاریگەری زۆر خراپی لەسەر هەرێم دەبێت. یەكێكی دیكە لە مەترسییەكان، هێرشی وڵاتانی ئیقلیمییە بۆسەر عیراق، هەرچەند ئەوە ئەگەرێكی لاوازە، بەڵام لەو نێوانەدا توركیا بێدەنگ نابێت! بۆیە یەكێك لە ئەگەرەكان پەلاماردانی كوردستانە لەلایەن توركیاوە، ئەمەش راستەوخۆ كوردستان دەخاتە بەردەم واقعێكی تاڵ. تائێستا هەڵوێستی یەكێتی و پارتی و لایەنەكان بەشێوەیەكی گشتیی هاوسەنگە، ئەویش خۆ بەدورگرتنە لەهەر لێدوانێك لایەنگری لایەنە هەڤڕكەكانی پێوەدیار بێت، بەڵام لەوە گرنگتر خیرا كۆبونەوەی هەموو لایەنە سیاسییەكانە بۆ گفتوگۆ ئەگەرەكانی لەبارەی رۆژانی داهاتوو، كۆبونەوەیەك هەموو لایەنەكان بۆچون خۆیان بخەنەڕوو، هەمووان بەیەكەوە لەسەر پەیمانێك رێككەون چونكە دۆخەكە زۆر مەترسیدارە ئەگەر كلپە بكات.

مەریوان وریا قانع عێراق بە ئاسانی لەو دۆخە ترسناکەی ئەمڕۆکەی دەرباز نابێت، کێشەکانی کێشەی بونیادیی گەورە و ھەمەلایەنن، لە ئێستادا ئەگەری ڕاستەقینەی چاککردنی ھیچ کێشەیەک لەو کێشە بونیادیانە لە ئارادا نییە. بەر لە ھەموو شتێک عێراق لەوە کەوتوە دەوڵەت بێت، چ جای دەوڵەتێکی خاوەن سەروەریی. چەندان ھێزی ئیقلیمی و موخابەراتیی ھەمەجۆر لە زاخۆوە تا فاو لەم وڵاتەدا چالاکن و تەڕاتێن لە شار و گوندەکانیدا دەکەن. ئەم ھێزە موخابەراتیانە پلان و ئەجێندای دوژمنانکارانە و ناکۆک بەیەکیان ھەیە. لەپاڵ ئەمەدا بڕێک لە ململانێ نێودەوڵەتییە گەورەکانی ناوچەکەش لە عێراقدایە. لەمەش بترازێت وڵاتەکە لەناو خۆیدا پارچەپارچە و ھەڵوەشاوەیە. ئەوەی لەناوخۆی عێراقدا گەمەکەری سەرەکییە دەوڵەتی عێراقی نییە، بەڵکو ”دەوڵەتی قووڵ“ە، deep state، کە ھەر بەش و لایەنەێکی ئەو دەوڵەتە قووڵە لەچەندان گەمە و تەماحی ئیقلیمی و نائیقلیمییەوە ئاڵاوە. ”دەوڵەتی قووڵ“ سەرجەمی ئەو دەزگا و ھێز و گروپ و کەسایەتییانەن کە دەسەڵاتێکی گەورە و ھەمەلایەنیان ھەیە، بەڵام مەرجنییە لەناو دەزگاکانی دەوڵەتە فەرمیەکە خۆیدا ئامادەبن. لە عێراقدا دەوڵەتی فەرمی ھەڵقە لاوازەکەی دەسەڵاتە و لەناو ئەو لاوازییەی خۆشیدا بە ”عەقڵیەتی دەوڵەت“ بیرناکاتەوە و کارناکات و بەڕێوەنابرێت. بەڵکو لۆژیکی تائیفیی و خێڵەکیی و خێزانیی و خزمایەتیی و مافیایی لەزۆر شوێنیدا ئامادەیە. لە دەرەوەی ئەم دەوڵەتە فەرمیەدا چەندان میلیشیای بەھێز و تەریب بە سوپای عێراق بوونی ھەیە لە ھەرە دیاردەکانیان ھێزەکانی حەشدی شەعبیی و ھێزەکانی بەدر و سوپای مەھدیی و خانە چەکدارییە سونییە نووست و بە ئاگاکان لە بەشە عەرەبییەکەی وڵاتەکەدا و، لە کوردستانیشدا ھێزە حیزبییەکانی پارتیی و یەکێتی ئامادەن کە ئەوانیش ھێزی حیزبیی و زۆرجاریش شەخسیی و خێزانین. ئەمانە ھەموویان لۆژیکی تایبەتی ئیشکردنی خۆیان ھەیە، لەناوخۆی عێراقدا ھەر یەکێکیان لە قازانجی چەند گروپ و ھێز و خێزان و بنەماڵەیەکی دیاریکراودا کاردەکەن.لە دەرەوەشدا لە قازانجی ھەندێک ھێزی ئیقلیمیدا. ھێزە ئەمنییەکان و پۆلیس و بیرۆکراسیەتی وڵاتەکەش ھەمان لۆژیکی دابەشبوونی ناوەکیی لەناویاندا ئامادەیە و ئەمەش کۆتایی بە ھەموو ”ھاوبەش“ێکی ئەتنیی و دینیی و نەتەوەیی و نیشتیمانی لەو وڵاتەدا ھێناوە. لە دەرەوەی ئەمانەدا پێگە و ناوەندی تری دەسەڵات ئامادەیە کە ھەریەکێیان ئەجەندای خۆیان و تەماح و قازانجی خۆیان ھەیە. لە بەشە شیعیەکەی عێراقدا مەرجعەیەتت ھەیە کە دەوڵەتە لەناو دەوڵەتدا و لە کوردستاندا بارەگای بارزانی ھەیە، کە بە کردەوە نەفیکردن و بە کارکاتێرکردنی سەرجەمی دەزگا فەرمییەکانی تری حوکمڕانییە لە ھەرێمدا. سونەی عەرەبیش مەرجعیەتیی دینیی و سیاسیی خۆیان ھەیە و لەگەڵ زیاد لە ھێزێکی ئیقلیمیدا تێکەڵن. لە دەرەوەی ئەمانشدا چوار وڵات زۆر بە خەستیی لە ناو عێراقدا بە پلان و خەونی جیاوازەوە ئامادەن. ئەمریکا و ئێران و تورکیا و سعودیە. ئەمانە لەسەر زەمینی واقیع ھێز و توانای چەکداریان ھەیە، ھەندێکیان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ وەک ئەمریکا، ھەندێکیان لەڕێگای پرۆکسییەکانیانەوە، وەک ئێران و تورکیا. قاسم سلێمانی بەشێکی بچووکی ناو ئەو وێنە گشتییە ئاڵۆزەیە. کوشتنی نە کۆتایی بە وێنەکە دەھێنێت، نە جێگرتنەوەشی بە کەسێکی تر کردەیەکی زەحمەت و نەکراوە. ئەو ژێرخانە سیاسیی و ئەمنیی و سەربازیی و میلیشیایی و تائیفییەی لە عێراقدا ھەیە، بە کوشتنی ئەم یان تاکەکەس کۆتایی پێنایەت. ئەم ژێرخانە دۆخی مێژوویی و تەماحی سیاسیی و دەسەڵاتارێتی نیمچەمافیایی و نفوزیی گەورەی ناکۆک بەیەک و غیابی تەواوەتی ھەر پرۆژەیەکی نەتەوەیی و نیشتیمانیی، دروستیکردوە. ئەم گشتە ناکۆک و ڕقاویی و دوژمنکارە، تێکەڵێکی دوژمنکارە، کە ناتوانن بەیەکەوە بژین، بەڵام ناشتوانن لەیەکتری جیاببنەوە. کێشەی عێراق ئەوەیە نە دەتوانێت بەشە جیاوازەکانی بەیەکەوە کۆبکاتەوە و بە ھەموویان نیشتیمانێکی ھاوبەش ببەخشێت، نە ئەوەیە بکرێت دابەشبکرێت و ھەر بەشەی بە لایەکدا بڕوات. ئەم دۆزەخە سیاسییە ماوەیەکی درێژ دەمەێنێتەوە و بەردەوام دەبێت. مێژوویەکی پڕ دووکەڵ و خواێناویی و پڕ جەردەیی بەرھەمدەھێنێت. بەڵام خاڵی پۆزەتیڤ لە مێژوودا، لە ھەر مێژوویەکدا، وەک یەکێک لە فەیلەسوفەکان دەڵێت، ئەوەیە کە مێژوو ھەمیشە فێڵی تایبەتی خۆی ھەیە و ھەمیشە موعجیزەی تایبەتی خۆی دروستدەکات. مەگەر فێڵ و موعجیزەیەکی مێژوویی ئەو وڵاتە ڕزگاربکات.

پەیكار عوسمان  - سیستەمی جیهان سیستەمی ئەمریکایە، تا سیستەمی ئەمریکا سەلامەتبێ، "بە هەموو کێشەکانیەوە" هێشتا سیستەمی جیهانی سەقامگیرە. سیستەمی ئەمریکاش تا ئەوێ سەلامەتە کە سەرۆك بچوکتربێ لە سیستەم، کاتێ ترەمپ دێ و ئەیەوێ وەکو ئەردۆگان و پۆتین بچێتە سەروی سیستەم و خۆی ببێ بە سیستەمەکە، ئیتر سیستەمی ئەمریکی خەلەلی گەورەی تێئەکەوێ و لەگەڵیشیا سیستەمی جیهان تێکئەچێ! - بەڵێ سیستەمی جیهان تێکئەچێ، چونکە ترەمپ بۆ بەدەسهێنانی ئەو هەدەفە شەخسییە، ئەبێ زۆر کێشەی جیهانی دروستبکات کە ڕەنگە پێویست نەبن و سەرۆکێکی تری ئەمریکی دروستیان نەکات! ئاخر سەرۆکەکانی تری ئەمریکا، هەر ئەونە کێشەو شەڕ دروست ئەکەن کە سیستەم بیخوازێ، ئیتر هەر سیستەمیش ئەتوانێ ئیدارەیان بدا، بەڵام ئەو کێشانەی لە دەرەوەی خواستی سیستەم بە دافعی شەخسی دروستئەکرێن، ئیتر سیستەمیش ناتوانێ کۆنترۆڵیان بکات. - سیستەمی جیهانی، سیستەمێکی نمونەییی نیەو پڕە لە کێشەو جەنگ، بەڵام توانای کۆنترۆڵکردنی جەنگی هەیەو نایەڵێ جەنگەکان لەدەست دەرچن و بگەنە ئاستی جەنگی جیهانی. ترەمپ و حەماقەتەکانی، مەترسین لەسەر ئەو توانای کۆنترۆڵکردنە! ڕەنگە لە شوێنێکدا، ئیتر ئەمریکاو نیزامی عالەمی، توانای کۆنترۆڵکردنی جەنگ لەدەستبدەن و بکەوینە بەردەم ئەگەری جەنگی جیهانی! - دنیا پڕە لە دیکتاتۆری نەخۆش، دیکتاتۆریەتیش ئەونەی کە نەخۆشییەکی نەفسی یە، ئەونە کێشەیەکی سیاسیی نیە. جا ئەم نەخۆشی و گرێیە، لە هەنێ دیکتاتۆردا گەورەئەبێ و ئەبێ بە گرێ ی ئیمپراتۆریی! گرێ ی دیکتاتۆری تەنیا وڵاتێك گیرۆدە ئەکا، بەڵام گرێ ی ئیمپراتۆری چەن وڵاتێك یان لایەکی جیهان یان تەنانەت تەواوی جیهانیش ئاڵۆزئەکات! مەسەلەن گرێکەی ئەردۆگان بەشی دروستکردنی کێشەی ئیقلیمی ئەکات، بەڵام هی پۆتین و ترمپ بەشی تێکدانی تەواوی هەسارەکە ئەکات! - گرێ ی ئیمپراتۆریی لای ئێران و ئیخوان، گرێیەکی ئایدۆلۆژییە، بەڵام لای ئەردۆگان تەنیا گرێیەکی شەخسییەو هیچ پەیوەندییەکی بە باڵایی ئیسلامیزم یان باڵایی تورکەوە نیە، تەنیا خەونی باڵایی خودی ئەوەو هیچی تر! گرێکەی ترەمپیش لەوەی ئەردۆگانەو هیچ پەیوەندی بە باڵایی ئەمریکاوە نیە، چونکە ئەسڵەن ئەمریکا لە باڵاییدایەو لوتکەی سیستەمە جیهانییەکەیە، ئەوە گرێی باڵایی ترەمپە کە خەریکە کێشە بۆ باڵایی ئەمریکا دروستبکاو بچوکی بکاتەوە! مەسەلەن حەماقەتی فرۆشتنی ڕۆژاڤا بە ئەردۆگان، کەمکردنەوەبوو لە باڵایی ئەمریکاو هەر زووش ئەمریکییەکان هەستیان بەمە کرد، بۆیە نیوەی هەڵەکەیان ڕاستکرایەوە. - لەکاردانەوەی کوشتنی قاسمدا، ئێران هیچ ڕووداوێکی گەورە دروستناکا، کە لە گەورەیی ڕووداوی کوشتنی قاسم کەمبکاتەوە! چونکە ئایدۆلۆژیای شیعە لەسەر "مەزڵومییەت" دامەزراوەو ئێستا ئەوان کە کەشی مەزڵومیەتیان بۆ ڕەخساوە، ئەو هەلە زێڕینە لەکیسی خۆیان نادەن، بەڵکو بە باشترین شێوە کەڵکی لێوەرئەگرن و تەوزیفی ئەکەن بۆ خۆ شەحنکردنەوە! هێزی شیعە لە تەعزێدایە نەك لە موشەك و سەرباز، بۆیە جارێ تەنیا هەر خەریکی تەعزێ ئەبن و تا هێزی تەواو لەو شین و شەپۆڕە وەرنەگرن، هیچی تر ناکەن. - بەڵێ هێزی شیعە لە گریان و شین و شەپۆڕدایەو تەعزێ یەکیان ئەخات، کێشەی ئێمەش ئەوەیە ئەو خاڵە نادۆزینەوە! کورد هەر ئەڵێ هێز لە یەکێتیدایە، بەڵام ئەو شتە نادۆزێتەوە کە یەکێتییەکە دروستئەکات! جا من بۆیە دژی چەک و ئایدۆلۆژیام، چونکە نابنە ئەو خاڵەو سەدەیەکە هەر پەرتمان ئەکەن و هەر مەرگەسات ئەخولقێنن، مەرگەساتەکانیش هەر کۆیان نەکردینەوە! دواجار هەڵەبجەو ئەنفال و شەنگال و عەفرین.. ئێمەی کۆنەکردەوەو هەر وەکو خۆمانین، کەواتە ئەو شتانە خاڵی هێزی ئێمە نین! ڕەنگە خاڵی هێزی ئێمە، کشتوکاڵ و گوندبێ، یان گۆرانی و هەڵپەڕکێ بێت، یان زمان و ئەدەب بێت.. هەرچی بێت ئەبێ بیربکەینەوەو بیدۆزینەوە. وەکچۆن تورکمانەکانی خۆمان، دۆزیویانەتەوەو خاڵی هێزی ئەوان کاسپی و بازاڕەو لەو ڕێگەیەوە بوونی خۆیان ئەپارێزن! - ئەگەر لە پرۆسەی لێپرسینەوەکاندا، یان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، ترەمپ نەوەستێنرێ، چوار ساڵی داهاتوو بایی ئەونە کێشە بۆ سیستەمی ئەمریکا دروستئەکا، کە لەوێوە سیستەمی جیهان بشێوێ، یان بەپێچەوانەوە، بایی ئەونە کێشە بۆ سیستەمی جیهان دروستئەکا کە سیستەمی ئێستای ئەمریکای لێوە هەڵوەشێتەوە! عەیامێکە شایەتی ئیستقراری سیاسی ئەمریکاو شڵۆقی سیاسی وڵاتانی ترین، لەسەر دەستی ترەمپ ڕەنگە بۆ یەکەمجارو دوای سەدەیەك، ببینە شایەتی شڵۆقی سیاسی ناوەوەی ئەمریکاو لەوێشەوە باڵۆنی نیزامی عالەمی بتەقێت!

رێبوار کەریم وەلی    (1)   دیسان پەتی تەسبیح پچڕا و ئیمام بزر بوو، جارێكی دیكە سیاسەت لە سلێمانی هەتیو بووەوە. میراتگرەكانی تاڵەبانی وەكو باوكی رۆحیی خۆیان مامەڵەیان لەگەڵ قاسم سلێمانی دەكرد و ئەو نفووزەش لەسەردەمی تاڵەبانی و دەركەوتنی سلێمانی وەكو بڕیاردەری سیاسەتەكانی ئێران لەناوچەكەدا دەركەوتبوو.    بۆیە تاڵەبانیش گوێڕایەڵی تەواوی ئەو پیاوە بوو. هەڵبەتە لەگەڵ پارتیشدا بێ پەیوەندی نەبوو، بەڵام پارتی قەت ئەوەندە نەكەوتە ژێر ركێفییەوە، بگرە ئەنتی پارتییەكانی ناو یەكێتی و میدیای ئەمنی لە سۆنگەی قاسم سلێمانییەوە، بەشێوەیەكی تۆكمە رێكخرانەوە و رێگەی نەدا یەكێتیی دوای تاڵەبانی بكەوێ و بەوەش نەوەستا، لە هەڵبژاردنەكانی 2018دا هەڵیستاندەوە.   سلێمانی، سلێمانیی كردە بەشێك لەو ناوچانەی كە لەژێر حاكمییەتی ئێران و سیاسەتەكانیدانە و، تەنانەت بەشێك لە جبەخانە و ئامادەسازیی سەربازیشی لێ جێگیر كرد. ئێستا كە دەگوترێ ئیتر دەرگای جەهەننەم كراوەتەوە، هەموو ئەو هێز و كەسایەتییانەی مەیلیان بۆ ئێران هەبێ، بە شیعە و سوننەشەوە، ئەگەر لەپاڵ ئێران بوەستن دەبنە ئامانج و، ئەو پڕۆسەیە تا هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا لە كۆتایی ئەمساڵ بەردەوام دەبێت.   دۆخی ناوخۆی یەكێتی و تەنانەت زۆنی سلێمانیش (بە گۆڕانیشەوە كە ئامادە نەبوون بچنە پاڵ بەرەی 16ی ئۆكتۆبەر و رووخاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان) بەپێی دەرهاوێشتەكانی 16ی ئۆكتۆبەر دیزاین كراوەتەوە. واتا براوەكانی كۆنگرەی چوار، ئەو كەسانەن كە رێككەوتنی 16ی ئۆكتۆبەریان ئیمزا كرد و داوای دادگایی ریفراندۆمچییەكانی ناو یەكێتییان دەكرد! ئەمە بە پاڵپشتیی تەواوی قاسم سولەیمانی بوو. لێرە بەدواوە هاوكێشەكە گۆڕانی بەسەردا دێت، ترەمپ گوتەنی ئیتر زمانی ئەمریكا لە"هۆشدارییەوە" بووەتە "هەڕەشە" و ئەوەش پاشەكشەیەكی بەرچاو بە پڕۆئێرانییەكانی ناو یەكێتی دەكات و كاتێكیشی دەوێ تا لەو شۆكەی ئێستایان دەردەچن.   بە هەموو بارێكدا، دوای قاسم سلێمانی، كەسی دیكە ناتوانێ وەك جاران بە كەیفی خۆی هاوكێشەكانی ناو یەكێتی و ناوچەی سلێمانی رێكبخات. بۆیە راوندێكی دیكەی ململانێ لەنێوان ئەنتی پارتی و پڕۆپارتییەكان دەستپێدەكات و، جارێ لە بەرژەوەندیی پڕۆپارتییەكان دەبێ. خۆ ئەگەر بشیانەوێ لەپێناو باڵادەستیی خۆیان یەكێتی تووشی موغامەرە بكەن، ئاگرێكی گەورە دەبەنە سلێمانی.   بازەكە لەسەر شانی بەرهەم ساڵحە   (2) رەنگبێ كەس بەقەدەر بەرهەم ساڵح لە كوژرانی قاسم سلێمانی سوودمەند نەبووبێ. بەتایبەتیش كە دوای گوشارەكانی قاسم سلێمانی بۆ دیاریكردنی شیعەیەكی موالیی تاران بۆ سەرۆكایەتیی حكومەت لە بەغدا و، نەچوونە بن ئەو بارەوە و دواتریش هەڕەشەكانی قاسم سلێمانی لە سەرۆك بەرهەم، رەنگبێ لە هەینییەوە ئیتر سەرۆك هەناسەیەكی راحەتی هەڵكێشابێت.   لەلایەك ئیتر لەو قەرزاربارییە دەرچوو كە بە پاڵپشتیی قاسم سلێمانی بووە سەرۆكی عێراق و لەلایەكی دیكەشەوە سەرۆككۆماری سێبەری عێراقی لەكۆڵ بووەوە. هەم لای شەقامی بەغدا و هەم لای ئەمریكییەكانیش خۆشەویستە و، تەنانەت ئێستا جێگەی سەرنجی هەموو سەرانی دنیایە و رۆڵێكی میحوەری دەبینێ لە ئیدارەدانی ئەو قەیرانەی ئێستا بەهۆی كوژرانی قاسم سلێمانییەوە نەك هەر عێراق، بگرە دنیای هەژاندووە.   دوای نەمانی قاسم سلێمانی، جگە لەو رۆڵەی كە سەرۆك بەرهەم ساڵح لە داهاتووی عێراقدا وەكو سەرۆكی حكومەتێكی كاتی تا هەڵبژاردن دەیبینێ، ئیتر لە ناوخۆی یەكێتیش بە مەمنوونییەوە داوای لێدەكرێت سەرۆكایەتیی یەكێتی بكات و بلۆفەكەی هەفتەی رابردووی بۆ ئەگەری دەستلەكاركێشانەوە وا خەریكە هەمووی سەردەگرێت.   بەرهەم ساڵح وەك واجیهەی عێراق، رۆڵێكی یەكلاكەرەوە دەبینێ لە راگرتنی باڵانسی كورد و پێكهاتەكانی دیكە، یەكێتی و بەغدا، بەغدا و ئەمریكا و بەوەش رۆڵبینینی دەبێتە زەروورەت. بەڵام هەموو ئەوانە كاتین مەگەر ئەوەی ئەویش لە رۆژی خۆیدا و لەو كاتەیدا كە بەدڵنیاییەوە هەست دەكات ئیتر عێراق لەبەریەك هەڵدەوەشێتەوە، جورئەتی ئەوەی هەبێ دەست لەكار بكێشێتەوە و، كۆتایی دەوڵەتی عێراق رابگەیەنێت، چونكە كورد تاپۆی سەربەخۆیی لەباخەڵدایە.   مەكگۆرك دڵخۆشە   (3)   لە بەرەی دیموكراتەكانی ئەمریكا، هەر لە سەرۆكی كۆنگرێسەوە بگرە تا زۆر كاربەدەستی پێشووی ئیدارەی ئۆباما، هەموویان بە جۆرێك دژایەتیی خۆیان بۆ كوشتنی قاسم سلێمانی دەربڕی. ئەڵبەتە ئەوان باش دەزانن كە كوشتنی قاسم سلێمانی واتا كوشتنی سەرۆكی پێنج وڵاتی كێشە لەسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و زۆریش لە كوشتنی بەغدادی و بن لادن گرنگترە، بەڵام نایانەوێ ئەوە وەكو سەركەوتنێك بۆ ترەمپ تۆمار بكرێت. لەنێو ئەو ستافەی ئیدارەی ئۆباما و دواتریش ترەمپ، وەكو نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، تەنیا برێت مەكگۆرك كوشتنەكەی بە"عادیلانە" ناوبرد.   مەكگۆرك، قاسم سلێمانی، باڵیۆزی ئەمریكا، باڵیۆزی بەریتانیا، دەستوپێوەندەكانیان لە سلێمانی و حەشدی شیعی، عەڕابی 16ی ئۆكتۆبەر بوون و كەركووكیان تەسلیمی ئێران كرد. گومان لەوەدا نییە كە زۆربەی دیپلۆماتكارە بیانییەكان و بە تایبەتیش وڵاتانی بڕیاربەدەست لە عێراق، بەشێكن لەو گەندەڵییەی كە ئێستا لە عێراق هەیە، زۆربەشیان پێگەكانی خۆیان بۆ دەستكەوتی گەورەی ماددی بەكارهێناوە. هیچ دوور نییە مەكگۆركیش (جگە لەوەی كە قاسم سلێمانی بە مونافیسی خۆی لە دیزاینكردنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبینی) یەكێك بووبێت لەوانەی كە لەو سەفقانە تێوەگلاوە و بەشێك بووە لە رێككەوتنی رانەگەیەندراوی نێوان ئەمریكا، ئێران و بەریتانیا دژی كورد. بۆیە بە كوژرانی قاسم سلێمانی بەشێكی دیكە لەو نهێنیانەی كە رەنگبێ قەت ئاشكرا نەبن، چووە ژێر گڵەوە.

چیا عەباس کوشتنی قاسم سلێمانی و هاورێکانی لە لایەن ئەمریکاوە شتێکی ئەوتۆی لە جەوهەری ناکۆکی و ململانێکانی ئەمریکای لەگەڵ ئێران و هیلالی شیعە نەگۆریوە، ئەوەی گۆڕاوە شێواز و ئاستی ململانێ و بەرەنگاربونەوەکان خەستتر و توندتر دەبن. کاتێک ترەمپ ئەمریکای لە رێکەوتنە ئەتۆمیەکە کشاندەوە رون و ئاشکرا بو کە خواست و نیازەکانی بەرامبەر بە دەسەڵاتی ئێران و میحوەری شیعە چین. ئێران لە وردەکاریەکانی ئەم پەیامە تێنەگەیشت، بۆیە کۆمەڵێک کاری وەک تەحەدا بەرامبەر ئەمریکا ئەنجامدا، لەوانە خستنە خوارەوەی درۆنێکی پێشکەوتوی ئەمریکا، دەست بەسەراگرتنی کەشتیەکی نەوت لە هورمز،  تەقینەوەی چەند بیرێکی نەوت لە سعودیە، چاوبازی لە گەڵ روسیا و تورکیا دژ بە ئەمریکا و بێگومانیش هەوڵە ژێر بەژێرەکانی تری، تایبەت بە رێگەی میلیشیا چەکدارە شیعەکانی یەمەن و لوبنان و عێراق و سوریاوە.  دەمێکە کۆماری ئیسلامی ئێران هەوڵ دەدات پێگەی ستراتیژی خۆی لە کەنداو و ناوچەکە بەهێز بکات، هیچکات رێگەی ئەوەی پێنەدراوە، ئەنجومەنی ئاسایشی کەنداو  کە سعودیە و کوێت و قەتەر و میرنشینەکانی تر رۆڵی کارگەریان بە پشتیوانی ئەمریکا تێدا هەبو ئێران یان دورەپەرێز خستبو. پاش ئەوەی ئێران بێ ئومێد بو لە بەدەستهێنانی ئەو رۆلەی خەونی پێوە دەبینی، دەسەڵاتدارانی لە سایەی چەمکی هەناردەکردنی شۆرشی ئیسلامی دەستیان کرد بە دروستکردنی میلیشیای چەکداری شیعە مەزهەب، کارکردن بۆ بەرنامەی ئەتۆمی، دروستکردنی فەیلەقی قودس وەک بازوی سەربازی بۆ خۆشەکردنی زەمینەی دەسەڵاتی سیاسی و سەربازی لە ناوچەکە و تەرخانکردنی دەیان ملیار دۆلار و دەیان هەزار چەکدار لە وڵاتەکانی ناوچەکە. دوای روخاندنی سەدام و دەست بەکاربونی دەسەڵاتی شیعە لە بەغدا و دواتر تەقینەوەی کێشەکانی سوریا و سەرهەڵدانی داعش زەمینەیەکی لە بار بۆ ئێران رەخسا لەو گۆمە لێڵەدا راوی خۆێ بکات. نیەت و کار و کردارەکانی ئێران لە ناوچەیەک کە با شەدەماری ئابوری و ئاسایشی دنیا ناسراوە هاوشێوەی هێزێکی کۆلۆنیاڵیزم بون بە بەرگێکی مەزهەبی ئاینییەوە و بەقۆستنەوەی تورەیی و نارەزایی خەڵکی ناوچەکە بەرامبەر ئەمریکا و رۆژئاوا. لەم سەردەمەدا کە دنیا بە جەمسەرگەری سیاسی و سەربازی و ئابوری و تەکنۆلۆژی بەرێوە دەبرێت، تەماعکاری هەر لایەن و هێز و وڵاتێک  لە دەرەوەی ئەو جەمسەرگەریە بەهێزەی دنیا نرخی گرانی دەبێت. قاسمی سلێمانی جێبەجێکەری ئەو پلانە فرە ئاراستانە بو بۆ دروستکردنی جەمسەرگەریەکی شیعە لە ناوچەیەکی زۆر هەستیاری دنیادا، بەڵام نە خۆشی و نە بەرپرسانی ئێران دەرکیان بەو راستیە نەکردبو هێڵێکی سور هەیە بۆ کارەکانیان، هەر وڵات و هێز و کەسێک ئەو هێڵە ببەزێنێت لەلایەن زلهێزەکانی دنیاوە و بە لێكتێگەیشتنی هاوبەشیان گورزی کوشندەی لێدەدەن، ئەوەی بەسەر قاسمی سلێمانی و هاوکارەکانی رویدا ئاوێنەی ئەو واقیعەن. شەرکردنی ئەمریکا پێویستی بە تەکنۆلیژیای زۆر پێشکەوتو و ئامرازەکانی تری شەرە، ئێران خاوەنی ئەوە نیە و ناشبێت، بۆیە لە سەرەتاوە شەرێکی دۆراو دەکات. زیادە بۆ ئەمانەش دۆخی ناوخۆی ئێران نائارام و ناجێگیرە. بەشێکی زۆری هێزە یاخیبوەکانی ئێران خۆیان ماتداوە بۆ هەڵێکی گونجاو تا جومگەکانی کۆماری ئیسلامی لە ناوخۆشەوە تێکبدەن.  شیعەکانی عێراق دەست و قاچیان بەستراونەوتەوە، گەندەڵی و چەتەیی و جەردەیی کوشندەیان سەدان هەزار هاوڵاتی عێراقی بۆ چەند مانگێکە رژانۆتە سەر شەقامەکانی باشور و ناوەراستی عێراق، ماڵی ناوخۆی شیعە تەنراوە بە رکابەری و ململانێ، کورد و سوننە زۆر لێیان نیگەران و دڵگرانن و لە هەر زەنگێکی لاوازبونی دەسەڵاتی بەغدا دەبێت هەنگاوی جدی بەرەو کوردستان وعێراقێکی نوی بگرنە بەر.  عێراق هێچ قوڵاییەکی ستراتیژی نەماوە، ئەوەی هەیەتی و نیەتی سوریا یەکی دارزاو و ئێرانە و ئەوەش وەزعی ئیرانە، لە فرۆکەخانەی بەغدا گەورە بەرپرسانی ئێران و حەشدی شەعبی لە لایەن ئەمریکاوە دەکوژرێن، عادل عەبدول مەهدی و فراکسیۆنەکانی شیعە لە هات و هاوار  لە هۆڵی پەرلەمان زیاتریان پێ ناکرێت، هەر بریارێکیش بدەن لە دۆخی ئێستای ناوچەکە بەهای یەک فلسی قەڵبی نابێت.  لەم سەردەمە زمانی هێز و تەکنۆلۆژیا و ئابوری و هەواڵگری قسە دەکات نەک وەعز و نوشتە و دوعای سەر مەرقەدەکان. سەردەمی سیاسەتی واقیعبینی سەردەمانەیە نەک خەیاڵ پڵاوی و خۆبەستنەوە بە ئەفسونەکانی مێژویەکی بەسەرچو.     لەم ململانێی و شەر ومەرافانەدا پرسیار ئەوە نیە کێ چەند لە سەر هەقە، ئەوان بۆ خۆیان بە خاوەنی هەقی کارەکانیان دەزانن، بەڵام بۆ دەرەوەی ئەو دو لایەنە پرسی هەق و ناهەقی رێژەییە، ئەمەش بە رەچاوکردنی بەرژەوەندیەکانیان مامەڵە لە گەڵ ئەو پرسەدا دەکەن. دوای ئەم روداوە کورد لە کوردستانی گەورە و تایبەت لە باشور روبەروی دیلیمایەکی سیاسی و سەربازی و هەواڵگری و ئابوری ئاڵۆز بۆتەوە. دروستە قاسم سلێمانی رۆڵی گرنگی لە بەرەنگاربونەوەی داعش لە کوردستان و عێراق هەبوە، بەڵام ئەوەی بۆ خاتری چاوی کورد نەکردوە بەڵکو بۆ بەرژەوەندی وڵاتەکەی بوە، کوردیش لە بەرامبەردا لە سونگەی بەرژەوەندیە هاوبەشەکانەوە ئەو کارانەی بەرز نرخاندوە ، ئەمە کۆتایی چیرۆکەکە نیە، بەڵکو فەسڵی هەستیار و گرنگ دوای نەمانی قاسمی سلێمانی دەست پێدەکات.  سەرەرای ئەوەی قاسمی سلێمانی وەک ژەنەراڵێکی سەربازی فەرمانەکانی رابەری کۆماری ئیسلامی و سیاسەتی وڵاتەکەی بە شێوازە سەربازیەکان جێبەجێ دەکرد، بەڵام هاوکاتیش سیاسەتمەدارێکی موحەنەکی وریا و بە ئاگابو، بۆیە بەدرێژایی دەسەڵاتی ئەو لە گەڵ هەرێم بەردەوام لێکتێگەیشتن و لێدوان و خاڵی هاوبەشی دەدۆزیەوە بۆ راگرتنی دۆخەکە و زۆربەی کات هەوڵی گرژبون و ئالۆزبونی پەیوەندیەکانی نەداوە، چونکە ئارامی و ئاسایشی هەرێم بەلای ئێرانەوە                                                                                                        بەشێک بوە لە ئارامی و ئاسایشی خۆیان. ئێستا دۆخەکە گۆراوە، ئێران نیەتی توندکردنی ململانێ و ناکۆکیەکانی لە گەڵ ئەمریکا راگەیاندوە، ترەمپیش هەرەشەی وەشاندنی گورزی کوشندە لە ئێران دەکات. کورد لە باشور بەرەیەکی باوەرپێکراوی ئەمریکایە لە ناوچەکە، پەلەکردن لە تەواوکردنی کۆنسوڵخانی ئەمریکا لەهەولێر کە دەبێتە گەورەترین کۆنسوڵخانە لە دنیادا، بەکارهێنانی فرۆکەخانەئ کۆنی هەولێر وەک بنکەیەکی سەربازی ئەمریکا و کۆمەڵێک وردەکاری تر باشور لە چرکەیەکدا ناچار دەکەن هەڵوێستی هەبێت و بە کردار بژاردەی خۆی بکات. ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت کەف و کوڵی ئەو روداوە گرنگ و هەستیارەیە، ئەمە کۆتایی دێت و دۆخێکی تر دێتە ئاراوە. بایکۆتکردنی فراکسیۆنەکانی کوردستان لە دانیشتنی ٥ ی جانواری ٢٠٢٠ هەنگاوێکی گرنگی پر مانایە بۆ هەمو لایەک. خۆزگە دۆخەکە بەوە بوەستێتەوە کە بەشداری لێدوان و دانوستان بین یاخود نەبین، بەڵام ئەمە تەمەنایەکی سادەیە، دەبێت سەرکردایەتی سیاسی باشور زۆر بە جدی خۆی بۆ ئەگەرەکان ئامادە بکات، ئەم ئامادەکردنەش پێویستی بەپشتگیری بەرفراوانی جەماوەری باشورە کە زۆربەیان تورە و نارازین لە دەسەڵاتەکانی هەرێم. بەرفراوانکردنی حوکمرانی بە بەرەیەکی جەماوەری و دور لە هەژمونی حزبی، ئامادەسازی میللی بۆ کۆنترۆڵکردنی تەواوی باشوری کوردستان، بەکارهێنانی سەرچاوەکانی سامانە سروشتیەکانی باشور بە چاودێری نێودەوڵەتی و لە خزمەتی خەڵکی باشور، تۆکمەکردنی سنورەکانی باشور و دابینکردنی ئارامی و ئاسایشیان بە پشتێنێکی نەتەوەیی، بەشداریکردنی کەمایەتیە نەتەوەیی و ئاینییەکانی باشور لە کۆی گشتی پرۆسەکاندا و چەندین کاری تر کۆڵەکە بنەرەتیەکانی دابینکردنی مانەوەی نمونەی حوکمرانی دەبن لە باشور و چەندیش بکرێت خۆ دور راگرتن لە پریشکی شەر و مەرافەکانی ئایندە. نمونەکانی مێژو پێمان دەڵێن بەردەوام کورد لە شەر و ململانێکانی ناوچەکەدا کراوەتە قوربانی، با بۆ یەکجاریش بێت بیسەلمێنن ئێمەش خاوەنی ئیرادە و ناسنامە و کەسایەتی خۆمانین و دەتوانین ئەو چەمکانەش بپارێزین. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٥ی جانواری ٢٠٢٠    

عەتە قەرەداخی "ئەو علوجانە بە دەردێک دەبەین ناوی خۆیان بیرنەکەوێتەوە: محەمەد سەعید سەحاف". "ئەگەر کەمێک پیاوەتییان تێدایە، با خۆیان تاقیبکەنەوە، بزانن شۆڕەسوارەکانی عێراق و نەتەوەی مەزنی عەرەب چ وانەیەکیان دەدەنێ: سەدام حسەین". ئەمانە نموونەی ئەو وتەو قسانەن کە سەرانی دەوڵەتی عێراقی لە دوای داگیرکردنی کوەیت ساڵی ١٩٩٠ و پێش لێدانی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ لەلایەن ئەمەریکاوە دەیانکرد. بەڵام دەرکەوت کە سوپاکەی سەدام حسەین نەیتوانی سادەترین بەرگری بکات و لە کورتترین ماوەدا تێکشکاو پاش چەند مانگێک پاڵەوانەکەی نەتەوەی عەرەب لە کونێکدا وەکو دەعبایەکی ترسنۆک دەرهێنرا. ئیستا هەمان شریتەکانی ساڵی ٢٠٠٣ی عێراقمان گوێ لێدەبێتەوەو هەم ئەو شیعانەی عێراق کە ئەوسا کە لەترسی سەدام حسەین کونەمشکیان بە کۆشک و سەرا دەزانی و هەم هاومەزهەبە ئێرانیەکانیان بەهەمان زمان و روانین و عەقڵیەتی ئەوکاتەی سەدام و رژێمەکەی دەدوێن و خۆیان نمایش دەکەن. بۆ ئێران لێدانێکی جگەربڕی بەرکەوتووەو بەپێی ئامادابوون و رۆڵ و کاریگەری کەسی دووەمی وڵاتەکەی لەدەستچووەو دەشزانن پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییەی کە کوشتنی قاسمی سڵێمانی درووستی دەکات بە ئاسانی پڕنابێتەوە، بۆیە هەم کاربەدەستانی کۆماری ئێرانی و هەم هەموو ئەو ئێرانییانەی کە شوێنکەوتووی رژێمی فەرمانڕەوای کۆماری ئیسلامین، بە ئەرکی سەرشانی خۆیانی دەزانن چیان پێدەکریت لە پێناوی کەسێتیەکدا بیکەن کە لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێران بڕیاری سوریاو لوبنان و بەشێک لە فەلەستین و یەمەن و تا ئەندازەیەک بەحرەین و عێراقی دەداو هاوکات سەرکردایەتی شەڕی نەیارەکانی ئێرانی لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێران بەسەرکەوتوویی دەکردو ئەو هەناردەکردنەی شۆڕس کە لە سەردەمی ئایەتوڵای خومەینیدا بۆ دەرەوەی سنووری ئێران وەکو ئەوەی دەیانویست سەرکەوتنی بەدەست نەهێنا، لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە قاسمی سلێمانی بەسەرکەوتووانە گەیاندیە ئەنجام و لە رێگای ئەوەوە کۆماری ئیسلامی هەژموونی خۆیی بەسەر ناوچەکەدا سەپاندو بەتەنیا رۆڵی ئەم کەسێتیە لە رۆڵی ئەمەریکاو سەرجەم بەرپرسانی وڵاتانی ناوچەکە دیارترو کاریگەرتر بوو. ئەم کەسێتیە داڕیژەرو جێبەجێکەری نەخشەو پلانی جەنگی بە وەکالەتی کۆماری ئیسلامی بوو لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێران، واتە شەڕکردنی نەیارەکانی ئێران بەبێ بەشداری راستەوخۆی ئێران و بێ ئەوەی خوێنی ئێرانیەکان بڕژێت، بەڵام بەتەنیا رژانی خوێنی قاسمی سلێمانی بۆ ئێران لە خوێنی هەموو ئەو نەیارانەی ئێران بەنرخترو پڕبەهاترە کە بە نەخشە و پلانەکانی ئەم بەرپرسە ئێرانیە رژاون. بۆیە بۆ ئێران شتێکی سروشتیە کە دوچاری شۆکێکی چاوەڕون نەکراو بووبێت و ئەوەش بووبێتە پاڵنەری ئەو هەموو هەڵچوون هەڕەشەو گوڕەشەیە لە ئەمەریکاو لە ئیسرائیل، ئەگەرچی هاوارو هەڕەشەکانی ئێرانیش خاڵی نیە لە بەرهەمی هەمان ئەقڵی رۆژهەڵاتی کە زیاتر لە کردار قسەی هەیە.  ئەوەی پەیوەندی بە شیعەکانی عێراقەوە هەیە جێگای پرسیارە. ئایا شیعەکانی عێراق دەتوانن بیر لەوە بکەنەوە ئەگەر ئەمەریکا رژێمەکەی سەدامی نەڕوخاندایە، ئەوان ئیستا لە چ بارودۆخێکدا دەبوون؟ بێگومان ئەوەیان بیرناکەوێتەوە. دان بەوەشدا نانێن ئەوە ئەمەریکا بوو وایکرد ئەوان لە رێگای دەنگدانەوە وەکو زۆرینە ببنە خاوەنی حکومەتی عێراق کە بەوەش ئەمەریکا هەڵەیەکی خنکێنەری کرد کە عێراقی دایە دەستی ئەوان کە هیچ ئەزمونێکی دەوڵەتدارییان نەبوو. هەروەک ئەمەریکیەکان گەمژەییەکی گەورەیان کرد کە لەوە تێنەگەیشتن بە گۆڕینی شتێکی بچوک لە دیدی مارکسیانەوە بۆ ئایین" مەزهەب ئەفیونی گەلانە"، واتە ئەوان نەیاندەزانی ئینتیمای مەزهەبی شیعە چۆنەو لە چ ئاستێکی بەهێزدایە. ئەم بۆچوونە مارکسیە ئەگەر بەسەر هیچ گەل و کۆمەڵ و پێکهاتەیەکدا نەگونجێت، ئەوا بەسەر شیعەدا بەگشتی و شیعەی عێراقی وەکو پێکهاتەیەکی دواکەوتووی نیمچە سەرەتایی بەباشی دەگونجێت. واتە ئەگەر لە روانگەی مەزهەب و نیشتیمانەوە سەیری شیعەی عێراق بکەین ئەوا بێگومان ئینتیماو وابەستەیی تەواوەتی بۆ مەزهەبی شیعەیەو لەئاستی مەزهەبەکەدا نیشتیمان ئامادەبوونی نیە. سەرچاوەی سەرەکی کێشەی دەسەڵاتدارێتی لە عێراقدا ونبوونی ئینتیمای نیشتیمانیە لەژێر کاریگەری ئینتیمای مەزهەبیدا. ئێستا دەبینین خەڵکی عێراق برسی و بێکارن، وڵات لە دزی و گەندەڵیدا وێرانبووە، جەستەی گەنج و لاوە برسی و بێکارەکانی وڵات خەڵتانی خوێنکران لە لایەن سوپا خوێنڕێژەکەی ‌ویراقەوەو لەسەروەختی فەرمانڕاوایەتی عادل عەبدولمەهدیدا، ئەو شەیتانەی کە پێشتر خۆی وەکو فریشتە نماێش دەکرد. حیزبە شیعەکان هەریەکەو کۆمیتەیەکی سەربە باڵێکی کۆماری ئیسلامیەو ئەوەندەی پەیوەستن بە قوم و تارانەوە هێندە پەیوەست نین بەو وڵاتەوە کە ناوی عێراقەو ئەوان وەکو بەشێک لە نیشتیمانی شیعە سەیری دەکەن و تەنیا بۆ ئەو هەموو سەروەت و سامانە دەیانەوێت کە ئەوان دەیبەن و خەڵکەکەشی برسی و رەش و رووت و رەجاڵن. پەرلەمانە شیعەکەی عێراق هێندەی بۆ کوشتنی قاسمی سلێمانی تەنگاوە، هێندە بۆ ئەبومەهدی موهەندیس تەنگاو و خەمبار نیە. تەنانەت ئەو سەرۆکوەزیرانەی کە پێش چەند هەفتەیەک پەرلەمان و هێزە شیعەکان ناچاری دەست لەکارکێسانەوەیان کرد، ئەمڕۆ وەکو کۆیلەی مەزهەب چووە ناو پەرلەمان و بەهەمان ئاوازی شیعە تووندڕەو و نەخوێندەوار و عەقڵ خێڵەکی و کۆیلەکان دەیخوێند، واتە ئەمیش خۆی نمایش دەکرد کە دیارە بەشێکی بۆ رازیکردنی ئاغا ئێرانیەکانی بوو، ئەگەرچی گومانی ئەوەش دەکرێت چونی عادل عەبدولمەهدی بۆ پەرلەمان و قسەکانی بۆ ئەوە بووبێت زیاتر شیعەکان سەرگەرم بکات و بیانخاتە بەردەم کێشەی ئاڵۆزترەوە بەومەبەستەی تۆلەی ئەو شکستەیان لێبکاتەوە کە دوچاریانکردو نەیانهێست حکومەتەکەی سەرکەوتوو بێت و بەرامبەر بە جەماوەری خۆپیشاندەریش ریسوایان کرد. ئەگەر لێکدانەوەکە بەم ئاراستەیەش بێت ئەوا دیسان نیشانی دەدات کە تەنانەت ئینتیمای نیشتیمانی لای عێراقیەکان نەک هەر لە خوارەوەیە بەڵکو لەسەرەوەو لە لوتکەکانی دەسەڵاتە جۆراوجۆرەکانیشدا هەرەسیهێناوەو ئەمەش هۆکاری سەرەکیە بۆ روخاندنی بنەمای دەوڵەت لە عێراقدا، واتە ئێستا عێراق لەبەردەمی هەڵوەشاندنەوەدایە لە روانگەی هەرەسی ئینتیماو دڵسۆزی خەڵکەکەیەوەو لە روانگەی نەمانی سەروەری و کەسێتی دەوڵەتەوە. بەرپرسی یەکەمی گەیاندنی عێراق بەم قۆناغە، زۆرینەی شیعەی عێراقن، کە لەبری ئینتیما بۆ نیشتیمان، ئینتیمایان بۆ مەزهەبە، لەبری خەبات بۆ ئازادی و ژیانێکی هاوچەرخ ئەوان شانازی بەمانەوەیانەوە وەکو کۆیلەی مەزهەب دەکەن و لەبری بەکارهێنانی عەقڵ و مێشکیان و گەیشتنیان بە ئاستێک وەکو کەس کەسێت و رەفتاری تایبەت بەخۆیانیان هەبێت، تاکو ئێستا چاوەڕوانی مەرجەع و ئیمام و رابەری ئایینین بڕیاریان بۆ بدات و ئاراستەیان بکات. ئەگەر ئەمە بارودۆخی شیعەی عێراق بێت کە زۆرینەیەو ئەوان چارەنووسی عێراق یەکلا دەکەنەوە دەبێت چارەنووسی ئەم عێراقە بەکوێ بگات؟ شیعەی عێراق ئێستا هەڕەشەی تووند لە ئەمەریکیەکان دەکەن، بەڵام لە رووی راستیەوە ئەو هەڕەشانە بێجگە لە هاژەو هوژە هیچی تر نیەو ناشێت کاریگەرییەکی ئەوتۆیان هەبێت چونکە شەڕی ئیستا شەڕی تەکنۆلۆجیایە، شەڕی ئەو فڕۆکەیە کە لەوپەڕی دنیاوە بە کۆنترۆل ئاراستە دەکرێت و ئەبو مەهدی موهەندیس و قاسمی سلێمانی دەکاتە ئامانج. ئەمە بارودۆخی عێراقی سەردەمی شیعەیە کە هیچ تروسکەیەکی بۆ ئایندەیەکی باشتر تێدا نابینرێت، کەواتە دەبێ کورد لەم عێراقەدا چی بکات و چاوەڕوانی چی بکات؟ بێگومان بەدبەختی کوردی باشوور هەر لەسەرەتاوە ئەوەبووە کە بەریتانیای خوێنڕێژ کردویەتیە پارسەنگ بۆ دروستکردنی هاوسەنگی لە نێوان سونەو ئەم پێکهاتە شیعەیەدا. خۆبەخاوەنکردنی کورد بۆ کێشەکانی عێراق هەڵەیەکی گەورەیە. ئەگەر کورد بە لۆجیکی عەقڵ بیربکاتەوە، دەبێ لە دوورەوە سەیری بارودۆخی عێراق بکات کە چاوەڕوانی هیچ ئایندەیەکی گەشی لێناکرێت و خۆی ئامادە بکات بۆ هەر رووداوێک کە ئەگەری ئەوەی هەبێت لەبەرژەوەندی کورد بشکێتەوە.                

د. هەردی مێد زۆرێك جه‌نگی ئه‌مریكا و ئێران له‌ سه‌ر گۆڕه‌پانی عێران وانیشانده‌ده‌ن كه‌ دواجار شه‌ڕی ئه‌م دوو ده‌وڵه‌ته‌ ته‌نها بۆ كۆمه‌ڵێ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت به‌وانه‌ و عێراقیه‌كانش جگه‌ له‌ كۆمه‌ڵێ ده‌ستكه‌لاو و به‌ ئاله‌تكراو (Instrumentalization) هیچی دی نین. ئه‌م، دیده‌ جگه‌ له‌وه‌ی تژیه‌‌ له‌ كۆمه‌لێ هه‌ڵه‌ی مێتۆدۆلۆژی، هاوكات‌ مه‌سته‌‌ به‌ كۆمه‌ڵێ حوكمی به‌ها و نۆرماتیف كه‌ له‌ لای خواره‌وه‌ هه‌وڵده‌ده‌م به‌ كورتی ئاماژه‌یان پێبده‌م. یه‌كه‌م: هیچ له‌وه‌ ساده‌گۆ تر نییه‌ گه‌ر بڵێین شه‌ڕی ئه‌م دوو ده‌وڵه‌ته‌ له‌ عێڕاق شه‌ڕه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان. هه‌موو كه‌سێك ئه‌مه‌ ده‌زانێت و پێویستی به‌ رۆشنبیر و رۆژنامه‌نوس نییه‌ ئه‌مه‌ی بۆ شرۆڤه‌ بكات. به‌ڵام، له‌وه‌ش ساده‌گۆ تر نییه‌ گه‌ر وابزانین شه‌ڕی ئه‌م دوو وڵاته‌ ته‌نها بۆ كۆمه‌ڵێ به‌رژه‌وه‌ندی ماددیه‌ و هیچی تر. له‌ ڕاستیدا، له‌ دوای ٢٠٠٣ه‌وه‌ به‌شێك له‌ شه‌ڕی ئه‌مریكا و ئێران له‌ سه‌ر گۆڕه‌پانی عێراق شه‌ڕێكی ڕه‌مزیشه‌ كه‌ بریتیه‌ له‌ سه‌پاندنی دوو دید و دوو پرۆژه‌ی ده‌وڵه‌تی جودا. ئه‌مریكیه‌كان ده‌یانه‌وێت په‌یكه‌ربه‌ندیه‌كی نزیك به‌ فۆرمی خۆرئاوا به‌ سه‌ر ده‌وڵه‌تی له‌ عێراقدا بسه‌پێن. په‌یكه‌ربه‌ندیه‌ك كه‌ له‌ هه‌ناوی نیۆ-لیبرالیزمدایه‌ و بریتیه‌ له‌ به‌ستنه‌وه‌ی ستات-بولدینگ (State-building) به‌ دروستكردنه‌وه‌ی بازاڕ و كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی. USAID ئاژنسی ئه‌مریكی بۆ گه‌شه‌پێدان به‌ ئاشكرا ئاماژه‌ به‌ به‌ستنه‌وه‌ی ئه‌م سێ توخمه‌ سه‌باره‌ت به‌ دروستكردنه‌وه‌ی عێراق له‌ دوای ٢٠٠٣ه‌وه‌ ده‌كات. بۆ ئه‌مان، دروستكردنی كۆمه‌ڵگایه‌كی مه‌ده‌نی كه‌ توانای سه‌ركۆنه‌كردنی ده‌وڵه‌تی له‌ دامێنی خواره‌وه‌ هه‌بێت، هاوتا بازاڕێكی ئازادی خود-به‌ڕێوبه‌ر دوو مه‌رجی سه‌ره‌كی و جه‌وهه‌ری نشونمای ده‌وڵه‌تێكی دیمۆكراسین. وه‌لێ، له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌م پرۆژه‌یه‌، ئێران هه‌نده‌سه‌یه‌كی Ingineering جوداتری بۆ عێراق پێییه‌ كه‌ بریتیه‌ له‌ دروستكردنی ده‌وڵه‌تێكی جوت-هه‌ڕه‌م (double hierarchy): واته‌ لایه‌ك حكومه‌تێكی سیڤیل، له‌ لایه‌كی دیش ولایه‌تی فه‌قێ كه‌ خودان میلیشیا، بازاڕ و نماینده‌ی سیاسی خۆیه‌تی.  دووه‌م: له‌وه‌ هه‌ڵه‌تر نییه‌ گه‌ر وابزانین میلیشیا شیعه‌كان ده‌ستكه‌لای ئێرانن و له‌ لایه‌ن ئه‌وانه‌وه‌ به‌ ئاله‌تكراون. ئه‌م دیده‌ نۆرماتیفه‌ سه‌رتاپای هه‌ڵه‌یه‌. بۆ؟  یه‌كه‌م، میلیشیاكان وه‌ك كۆمه‌ڵێ گه‌لحۆ و بێ مێشك نیشانده‌دات: واته‌ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێ كه‌ شه‌ڕ له‌ پێناو هیچدا ده‌كه‌ن، یان بۆ لایه‌نێكی دی به‌ به‌لاش.‌ له‌ راستیدا وانییه‌: ئه‌مان گه‌لحۆ نین! ئه‌مان شه‌ڕ هه‌م بۆ ئایدیایه‌ك ده‌كه‌ن كه‌ بریتیه‌ له‌ شیعزم. هه‌م بۆ ئاواكردنی هه‌یمه‌نه‌یه‌كی شیعی هه‌رێمایه‌تی كه‌ تێدا سه‌ردار و خاوه‌ن شكۆ و بڕیاربن. میلیشیاكان شه‌ڕ بۆ دروستكردنی <سه‌رمایه‌یه‌كی ڕه‌مزی كۆ> و <سه‌رمایه‌یه‌كی سیاسی-كۆ> ده‌كه‌ن، به‌ شێوه‌یه‌ك هه‌موویان بتوانن به‌ گڕی بخه‌ن بۆ قازانج و به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان. دووه‌م، تیۆری به‌ ئاله‌تكردن كۆنه‌، به‌ڵام سه‌رتاپای هه‌ڵه‌یه‌، چونكه‌ وای نیشانده‌دات لایه‌ك لایه‌ك بۆ قازانجی خۆی به‌كارده‌هێنێت. ئه‌م دیده‌ كه‌ بریتیه‌ له‌ سه‌نتراڵكرندی لایه‌ك و پوچ نیشاندنی لایه‌كی دی هیچی ڕاست نییه‌. گه‌ر ئێران له‌ ڕێگه‌ی میلیشیا شیعه‌كانه‌وه‌ به‌ دوای هه‌یمه‌نه‌دا ده‌گه‌ڕێت، ئه‌وا ئه‌مانیش له‌ ڕێگه‌ی ئێرانه‌وه‌ هه‌م سودمه‌ندی چه‌كن، هه‌م گردبونه‌وه‌، هه‌م ده‌سه‌ڵات و هه‌یمه‌نه‌ به‌ سه‌ر سه‌رتاپای عێراقدا. میلیشیا شیعه‌كان به‌ پاڵپشتی ئێران ئه‌مڕۆ هه‌م هێزی چه‌كدار، هه‌م هێزی ده‌ستگایی، هه‌م بازاڕن. له‌ مێژه‌ هه‌مان تیۆر به‌ سه‌ر كوردا سه‌پێنراوه‌ و وه‌ك كۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵكێكی به‌ ئاله‌تكراو نیشاندراون. به‌نده‌ تاكه‌ لێكۆڵه‌وه‌ری كوردم له‌ سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ كارم كردووه‌ و له‌ هه‌وڵی بۆچه‌ڵكردنه‌وه‌یدام. سێیه‌م، لاسه‌نگی هێز له‌ نێوان دوو لایه‌نی هاوپه‌یمان به‌ مانای ئه‌وه‌ نایات یه‌كێكیان ئه‌ویتریان بۆ كه‌ڵكی خۆی به‌كار ده‌بات. نه‌خێر، گه‌ر هێز و تواناكان لاسه‌نگش بن، ئه‌وا هه‌ردوو لایه‌نی هاوپه‌یمان هه‌ریه‌كیان به‌ پێی پێگه‌ی خۆی سودمه‌ند ده‌بێت. وه‌ك نمونه‌ی ئێران و شیعه‌كان. له‌ كۆتایدا، هه‌موو پرسیاره‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كێ له‌م دوو ده‌وڵه‌ته‌ دید و پرۆژه‌ی خۆی به‌ سه‌ر عێراقدا ده‌سه‌پێنێت؟ ئایا ده‌گه‌نه‌ جۆرێك له‌ ڕێكه‌وتن و سیسته‌مێكی تێكه‌ڵ (Hybrid) بینا ده‌كه‌ن؟ یا‌ن شه‌ڕی سه‌رخستنی لایه‌ك به‌ سه‌ر لایه‌كی دیدا به‌رده‌وام ده‌بێت؟

دانا حەمە عزیز هەڵکوتانە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا، ئاخوندەکانی بردەوە بۆ هەمان سیناریۆی ٤٠ ساڵ لەمەوبەر بەڵام لەولاتێکی دیکە و بە باجی گەورەوە. موحەمەد ڕەزا شا لە لەژێر گوشاری خۆپیشاندەکانی ئێراندا، لە ١٧/١/١٩٧٩ بە خۆیی و ماڵومناڵەوە وڵاتی بەجێ هێشت و چوو بۆ قاهرە. ئەنوەر سادات، مافی پەنابەری سیاسی پیدا و تا مردنی وەك شا مامەڵەی لەگەڵ کرد. بەڵام لەگەڵ تەشەنەکردنی نەخۆشیی شێرپەنجەکەی کە لە ئایاری ١٩٧٤ وە دوچاری بوبوو، پێویستی بەچارەسەر بوو لە ئەمریکا. ٢٢ ی ئۆکتۆبەری ١٩٧٩، جەیمی کارتەری سەرۆکی ئەوکاتەی ئەمریکا ڕێگەی بە شا دا بچێتە ئەمریکا. شا، لە نەخۆشخانەی Cornell Medical Center ی نیویۆرك بە ناو و کۆدی نهێنی David D. Newsom وە داخڵ کرا. دوای ئەم بڕیارەی کارتەر، ئێران داوای لە ئەمریکا کرد شا ڕادەستی ئێران بکاتەوە. ئەمریکا بە توندی داواکەی ئیرانی ڕەتیکردەوە. دوای ئەم ڕەتکردنەوەیە، فەوجێك لە خوێندکارانی سەر بە خەتی ئیمام خومەینی، بێگوێدانە نەریت و یاسا نێودەوڵەتیەکان، لە ٤ی نۆڤەمبەری ١٩٧٩دا هەڵیانکوتایە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە تاران و هەموو دیپلۆماتەکانیان بە بارمتە گرت. لە ٢٤ نیسانی ١٩٨٠دا، کارتەر لە پلانێکی سەربازیدا فەرمانی ڕزگارکردنی دیپلۆماتەکانی دا، بەلام پلانەکە بەهۆی بەرکەوتنی یەکێک لە هەلیکۆپتەرەکان بە فڕۆکەیەکی گواستنەوەدا کە بوە هۆی کوژرانی ٨ ئەندامی تیمەکە و ئێرانیەك، پلانەکە شکستی هێنا. شا لە لە ٢٧ی تەموزی ١٩٨٠ ئەمریکای بەجێهشت و گەڕایەوە میسر، بەڵام دیپلۆماتە ئەمریکایەکان بۆ ماوەی ٤٤٤ رۆژ بەبارمتە مانەوە. لە یەکەم ڕۆژی دەسبەکاربوونی سەرۆك ڕۆناڵد ڕیگان دا، لە ٢٠/١/١٩٨١ بەهۆی خراپی دۆخی شەڕ لەگەڵ عێراق، ئێران بارمتەکانی ئازاد کرد و کۆمەڵێ دەسکەوتی کاتیی و کورت مەودا بەدەستهێنا، بەڵام برینێکی قوڵی کردی جەستەی ئێران و، ئێرانیەکان ٤٠ ساڵە باجەکەی ئەدەن.

عه‌داله‌ت عه‌بدوڵا       وه‌رگرتنی هه‌ڵوێست له‌ رووداوی كوژرانی قاسم سلێمانی(1957 ـ 2020ز)، بۆ هه‌رێمی كوردستان، بڕیارێكی ئاسان نییه‌. ئه‌و كاراكته‌ره‌ ئه‌فسانه‌ییه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، سیمبولی لایه‌نێكی سه‌ره‌كیی ناو ململانێیه‌كی تونده‌ كه‌ زلهێزێكی گه‌وره‌ی جیهانیی وه‌ك ئه‌مریكا جه‌مسه‌رێكی پێكده‌هێنێ و زلهێزێكی ناوچه‌یی وه‌ك ئێرانیش جه‌مسه‌ره‌كه‌ی تر.    بۆ كورد، ئه‌مریكا، به‌هه‌موو ئه‌و یاده‌وه‌رییه‌ سیاسییه‌ تراژیدیانه‌شه‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵیدا هه‌یه‌تی، هێشتا جێی گره‌وه‌، لانیكه‌م، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ستی له‌دۆسییه‌ گه‌رمه‌كانی ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا هه‌یه‌، به‌تایبه‌تی له‌و وڵاتانه‌ی كه‌ كوردیان به‌سه‌ردا دابه‌شكراوه‌، كارێك كه‌ ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی كورد، به‌ هه‌ر ئیعتیبارێك بێ، بچێته‌ ناو هه‌ندێ هاوكێشه‌ی سیاسی و ئه‌منی و ستراتیژیی واشنتۆنه‌وه‌و ئه‌و رۆڵی جوزئییه‌ش كه‌ له‌ ئاراسته‌كردنی رووداوه‌كاندا هه‌یه‌تی ئه‌مریكییه‌كان به‌وه‌ مه‌حكوم بكات كه‌، ئه‌گه‌ر، وه‌ك كارتێكی سیاسییش بێ، یان به‌شێك له‌ پێویستییه‌كانی هه‌ڵسوڕاندنی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م وڵاته‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا، پاڵپشتی له‌ مانه‌وه‌ی كوردو به‌تایبه‌تی هه‌رێمی كوردستان، بكات.   هه‌رچی ئێرانه‌، ئه‌وا وه‌ك هێزێكی كاریگه‌ری ناوچه‌كه‌ كه‌ هاوسنوره‌و دانی به‌ حكومه‌تی هه‌رێمدا ناوه‌و په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ هێزه‌ سیاسییه‌كانیدا هه‌یه‌، وڵاتێك نییه‌ حسابی بۆ نه‌كرێت، هه‌ڵه‌شه‌ له‌روانگه‌ی ئایدیۆلۆژیای ناسیۆنالیستییه‌وه‌، هه‌ڵوێست له‌ هه‌ر ململانێیه‌كی وه‌ربگیرێت كه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ر هێزێكی ده‌ره‌كیدا هه‌یبێ و هه‌رێم خۆی بخاته‌‌ داوی به‌ره‌ی دژایه‌تیكردنییه‌وه‌.    بۆ هه‌رێمی كوردستان، به‌ پێی تازه‌ترین پێدراوی ئه‌زموونی سیاسییش بێ، ئه‌مریكاو ئێران، وه‌ك یه‌ك، هه‌م هه‌ڵوێستی باشیان هه‌بووه‌و هه‌م پێچه‌وانه‌ش!. چه‌ند ئه‌مریكییه‌كان رۆڵیان له‌ به‌رگریكردن له‌ هه‌رێم هه‌بووبێ له‌ شه‌ڕی دژ به‌ داعشدا، ئێرانییه‌كانیش، هه‌مان رۆڵیان بینیوه‌. چه‌ند له‌و جه‌نگه‌دا هاوئاهه‌نگی له‌نێوان هه‌ولێر و واشنتۆندا هه‌بووبێ، ئه‌وه‌نده‌ش په‌یوه‌ندیی له‌نێوان تاران و هه‌ولێردا هه‌بووه‌، چه‌ند ئیداره‌ی ئه‌مریكی بێده‌نگیی له‌ باڵاده‌ستبوونه‌وه‌ی سوپای عێراق كردبێ له كه‌ركوك و‌ ناوچه‌كانی تری جێی ناكۆكیدا، ئه‌وه‌نده‌ش ئێرانییه‌كان و به‌تایبه‌تیش خوا لێخۆشبوو قاسم سلێمانی، رۆڵی تێدا هه‌بووه‌.     ئه‌گه‌ر بارزانی و دامه‌زراوه‌ ره‌سمییه‌كانی هه‌رێم و دوو هێزه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ جارێك ستایشی پاڵپشتیكردنی ئه‌مریكاو هاوپه‌یمانانیان بۆ كورد كردبێ به‌تایبه‌تیش له‌ شه‌ڕی دژ به‌ تیرۆردا، ئه‌وا به‌هه‌مان شێوه‌ ستایشی ئێرانییه‌كانیان كردووه‌، به‌دیاریكراویش له‌ پاراستنی خودی پایته‌ختی هه‌رێم!. به‌ باره‌كه‌ی تریشدا، چه‌ند نیگه‌ران بووبن له‌ بێ هه‌ڵوێستیی ئه‌مریكییه‌كان له‌پای كۆنترۆڵكردنی به‌غدا بۆ ناوچه‌ دابڕاوه‌كان، ئه‌وه‌نده‌ش له‌ رۆڵی ئێرانییه‌كان بێ تاقه‌ت بوون له‌هه‌مان رووداودا.     لێره‌وه‌، به‌ هه‌موو پێوه‌رێك، قورسه‌ كه‌ له‌ دۆخی ململانێی نێوان ئه‌م دوو(دۆست)ه‌ سیاسییه‌و له‌هه‌مان كاتدا بكه‌ره‌ سه‌ره‌كییانه‌ی شكسته‌كانی كورددا، به‌ ئاسانی بتوانرێ هه‌ڵببژێریت!، سه‌خته‌ بچیته‌ به‌ره‌ی یه‌كێكیانه‌وه‌ له‌ دژی ئه‌ویتریان.. له‌رووی مه‌بده‌ئیشه‌وه‌، كورد، پێویستیی به‌ پاڵپشتیی هه‌ردوولایه‌‌، به‌ڵام كێشه‌ ئه‌وه‌یه‌، هه‌ریه‌ك‌ له‌م دوو زلهێزه‌، له‌ چركه‌ ساتی به‌ریه‌ككه‌وتن و گرژییه‌كانیاندا، ئه‌و پاڵپشتییه‌ به‌وه‌ گرێ ده‌ده‌نه‌وه‌ كه‌ كورده‌كان له‌گه‌ڵ لایه‌كیاندا بن و له‌ دژی ئه‌ویتریان!، ئه‌وه‌ش، به‌دیاریكراوی، ئه‌و ته‌ڵه‌زگه‌یه‌یه‌ كه‌ كورد تێی كه‌وتووه، به‌تایبه‌تی له‌م چركه‌ساته‌ مێژووییه‌دا‌.         له‌لایه‌كی تر، بێدەنگی و راگرتنی هاوسه‌نگی له‌ هه‌ڵوێستدا بۆ كورد، هه‌رگیز وا ناکا كه‌ نە تاران و نە کۆشکی سپییش وازی لێ بهێنن!. له‌گه‌ڵ رووداوی كوژرانی قاسم سلێمانی و ده‌رهاویشته‌كانیدا، جوڵەی دیبلۆماسی بۆ هەڵوێستوەرگرتن و ساغکردنەوەی هەڵوێست، به‌ چڕی دەستی پێکردووە..! كێشه‌یه‌كی بونیه‌وی هه‌رێم ئه‌وه‌یه كه‌، به‌ سیاسه‌ت توانای ده‌ستكاریكردنی هه‌ندێ فاكته‌ری نه‌گۆڕی نییه‌ تا خۆی له‌ ئاگری ئه‌م ململانێیه‌ دووربخاته‌وه‌!.       جوگرافیای سیاسیی Geopolitics هه‌رێم كه‌ سه‌رچاوه‌ی تێوه‌گلاندنێتی له‌م ململانێیانه‌دا، فه‌رشێك نییە لە کاتی رەشەبادا بیدەی بە کۆڵدا و لە شوێنێکی دیدا رای بخەیت!.. قەدەری جیوسیاسیی كورد، زۆر به‌ ڕوونی، به‌مانای تێوەگلانه‌ له‌و ململانێیانه‌دا‌ ته‌نانه‌ت ئەگەر له‌ بنه‌ڕه‌تدا خۆی نه‌شیه‌وێ تێوه‌ بگلێ، ئه‌وه‌ی ئەمێنێتەوە لەم هه‌لومه‌رجه‌ مه‌ترسیداره‌دا ته‌نها ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كورد هه‌وڵ بدا کەمترین زیانی بەر بکەوێت و لایەنە ناکۆکەکان بزانن کە تێوەگلانەکەی، له‌ كۆتاییدا، تێوه‌گلانێكی سەپێنراوە نەک هەڵبژێردراو.    به‌وه‌شه‌وه‌، بێگومان، ئه‌و هاوكێشه‌ ئاڵۆزه به‌و مانایه‌ نییه‌ كه‌، ئه‌گه‌ر تاران و واشنتۆن له‌ بنه‌مای تێوه‌گلانی كورد تێگه‌شتن، كه‌واته‌ ئیدی چاوی لێ ده‌پۆشن و هه‌قیان به‌سه‌رییه‌وه‌ نابێ، نا، به‌ڵكو ئه‌مه‌ رێك به‌ مانای دووچاربوونی كورده‌‌ به‌ گێمی تری ترسناكی فشار بۆ ئه‌وه‌ی ئاراسته‌ی تێوه‌گلانی خۆی بگۆڕێ!.     واته‌ له‌ كۆتاییدا، هه‌رێم، له‌ هه‌موو دۆخێكدا ده‌كه‌وێته‌ ناو به‌رداشێكه‌وه‌ كه‌ ته‌نها سێ ده‌ره‌نجامی هه‌یه، یه‌كه‌م: ‌سه‌ركه‌وتن له‌ هه‌ڵبژاردنی بژارده‌دا له‌ هه‌ر پرۆسه‌یه‌كی تێوه‌گلان كه‌ له‌په‌یوه‌ندیدا به‌ ململانێی ئه‌مریكاو ئێرانه‌وه‌ گره‌نتیی تیا نییه!‌، دووه‌م: سوتان له‌ناو پرۆسه‌ی تێوه‌گلاندا له‌گه‌ڵ لایه‌نێكی سوتاوی ناو ململانێكه‌ كه‌ خۆتت بۆ ساغكردۆته‌وه‌، سێیه‌م: دابه‌شبوونی سیاسیی ناوخۆیی كه‌ ئه‌وه‌شیان ره‌نگه‌ گره‌نتی مانه‌وه‌ی به‌شێك له‌ خه‌ڵك و ناوچه‌یه‌كی جوگرافیی هه‌رێم بكاو، زیانیش به‌ به‌شێك له‌خه‌ڵك و ناوچه‌یه‌كی تری جوگرافیی هه‌رێم بدات، ئه‌م ده‌ره‌نجامه‌ی كۆتاییش، بێگومان، یه‌كێكه‌ له‌و سیناریۆیانه‌ی كه‌ له‌حساباتی هه‌ریه‌كه‌ له‌ تاران و واشنتۆندا هه‌یه، به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر هه‌ردوولا شكستیان له‌وه‌دا هێنا كه‌ هه‌رێم به‌ هه‌موو هێزه‌ سیاسییه‌كانییه‌وه‌ بخه‌نه‌ پاڵ خۆیان، ‌ئه‌وه‌ی كه‌ چاره‌نووسی ئه‌م سیناریۆیه‌ش یه‌كلای ده‌كاته‌وه‌ ته‌نها ئاراسته‌و فۆرمی تیوه‌گلانه‌كه‌ی كورد خۆیه‌تی له‌ناو ئه‌و بژارده‌ چاره‌نووسسازانه‌داو هیچیتر..!

عادل باخه‌وان هاوڕێیان، به‌تایبه‌تی ڕۆژنامه‌نوسه‌كان، ببورن كه‌ نه‌متوانی وه‌ڵامی داواكاریه‌كانتان بده‌مه‌وه‌، هه‌وڵده‌ده‌م لێره‌دا به‌چه‌ند سه‌ره‌قه‌ڵه‌مێك بۆچونه‌كانی خۆم له‌سه‌ر ڕوداوه‌كانی شه‌وی ڕابوردو ده‌رببڕم. 1. له‌ نێوان 2003 و 2019 دا تاكه‌ شتێك كه‌ ڕێگای گرت له‌ هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی عێراق وه‌ك ده‌وڵه‌ت، شه‌راكه‌تی نێوان واشنتۆن و تارانبوو. ته‌نانه‌ت له‌ 2017 دا كه‌ عێراق هه‌ڵنه‌وه‌شایه‌وه‌ و ده‌وڵه‌تی كوردی دروستنه‌بوو، هه‌ر ئه‌و شه‌راكه‌ته‌ی نێوان ئه‌مه‌ریكا و ئێران بوو، گه‌رنا عێراق خۆی له‌ خۆیدا هه‌ڵگری كۆی ئه‌و ستراكتۆرانه‌ نیه‌ كه‌ ڕێگاده‌ده‌ن به‌وه‌ی كه‌ ده‌وڵه‌تێك وه‌ك ده‌وڵه‌ت بمێنێته‌وه‌. 2. ئه‌وه‌ وه‌هم و درۆیه‌كی گه‌وره‌یه‌ گه‌ر پێمانوابێت قاسم سوله‌یمانی هه‌میشه‌ دوژمنی پله‌یه‌كی ئه‌مه‌ریكا بووه‌. له‌ڕاستیدا له‌ چه‌ندین وێستگه‌ی جیاوازدا، سوله‌یمانی و ئه‌مه‌ریكیه‌كان پێكه‌وه‌ كاریان كردوه‌ و به‌رده‌وام یه‌كتریان بینیوه‌ و هاوكاری یه‌كتریی بوون. هه‌ردوو چركه‌ساتی جه‌نگی داعش و كه‌وتنی كه‌ركوك له‌ 16ی ئۆكتۆبه‌ردا باشترین به‌ڵگه‌ن. 3. ئه‌وه‌ی كه‌ شه‌راكه‌ته‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ هه‌فته‌ی یه‌كه‌می مانگی ژه‌نیوه‌ریی 2019 بوو، كاتێك كه‌ ترامپ له‌ بنكه‌ی سه‌ربازیی عه‌ینی ئه‌سه‌د وتی : ئێمه‌ لێره‌ین بۆ چاودێریكردنی كۆماری ئیسلامیی ئێران له‌ ناوچه‌كه‌دا. ئه‌م لێدوانه‌ بوو به‌سه‌ره‌تای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ئه‌و بنه‌مایه‌ی كه‌ ده‌وڵه‌تی عێراقیی ڕاگرتبوو. 4. له‌ناوبردنی سوله‌یمانی ئه‌و هێڵه‌ سوره‌بوو كه‌ ئه‌مه‌ریكا به‌زاندی و نەدەبوو بیبەزێنێ. بێگومان ئێران زۆر له‌وه‌ ژیرتره‌ كه‌ جه‌نگی فه‌رمی له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكادا ڕاگه‌یه‌نێت. ئێران ته‌نانه‌ت پێویستی به‌وه‌ نیه‌ یه‌ك سه‌ربازیشی به‌ كوشت بدات، چونكه‌ له‌ عێراقدا هێنده‌ جه‌نگاوه‌ری عێراقیی هه‌یه‌ كه‌ به‌شی ئه‌وه‌بكه‌ن ئه‌م خاكه‌ وه‌رگێڕنه‌ سه‌ر دۆزه‌خێكی كراوه‌ بۆ ئه‌مه‌ریكیه‌كان. 5. پێموانیه‌ عه‌قڵی سیاسی ئێرانی ته‌نانه‌ت كار له‌سه‌ر ئه‌وه‌شبكات كه‌ له‌ سعودیه‌ یان ئیسرایل تۆڵه‌بكاته‌وه‌. ئەو ڕوبەرەی کە لە خەیاڵدانی سیاسی ئێراندایە تەنها عێراقە. گەر بڕیاربێت ئەمەریکا ڕازینەبێت بەوەی کە ئێران شەریکی بێت لە ئیدارەکردنی عێراقدا، بەدڵنیاییەوە ئێران هەموو کارتەکانی لەدەستدایە بۆ ئەوەی عێراق بکات بە ئەفغانستانی ئەمەریکا و سۆڤێتی جاران. 6. لەدۆخێکی وادا ئیتر شتێک نامێنێت پێیبوترێت ئەو عێراقەی کە لە ساڵی 1921 وە تا 2019 ئێمە ناسیومانە و بینیومانە و لەگەڵیدا ژیاوین. 7. ڕاستیەکی تاڵ هەیە کە ئیدارەی ئەمەریکی دەبێت لێی تێبگات کە لە عێراقدا ئەمەریکا وەک ئێران دۆستی هەیە، بەڵام دۆستەکانی ئەمەریکا هەرگیز ئامادەنین لەپێناوی دۆنالد ترمپدا بمرن وەک دۆستەکانی ئێران ئامادەن لەپێناوی خامنەئیدا بمرن. 8. لە حەڤدە ساڵی ڕابوردودا ئەمەریکا توانیویەتی کار لەسەر بەشێک لە نوخبە نەستەلەییەکەی عێراق بکات و بەس، بەڵام لەهەمان ماوەدا ئێران کاری لەسەر بونیە پەروەرەیی و کولتوری و ئابوری و سیاسی و ئەخلاقیەکانی کۆمەڵگای عێراقی کردوە، بەڕادەیەک کە لە کوردستانێکی سوننە مەزهەبیشدا ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ژمارەی ئەو مەلایانەی کە دەبن بە شیعە لە هەڵکشاندایە. 9. بەکوشتنی سولەیمانی ئەمەریکا توانی کەسایەتیەکی ئەفسانەیی لەناوبەرێت. بەڵام بەدڵنیاییەوە یاریەکە کۆتاییپێنەهاتوە، بەپێچەونەوە لە ئیستاوە دەستپێدەکات. 10. قوربانیەکانی ئەم یاریەش بە پلەی یەکەم نە ئێرانیەکان دەبن نە ئەمریکیەکان، بەڵکو عێراقیەکان دەبن.

سەرتیپ وەیسی كەریم  سه‌ركرده‌و هێزه‌ سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به‌ گشتیی، له‌ نێوشیان پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ زۆر قۆناغ و كاتدا په‌یوه‌ندی توند و تۆڵیان له‌گه‌ڵ قاسم سوله‌یمانی فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی قودسی ئێرانی هه‌بووه‌، بۆ ئه‌و هاتنی بۆ هه‌رێمی كوردستان وه‌كو شاره‌كانی باشوورو ناوه‌ڕاستی عێراق ئاسان بوو. سوله‌یمانی جگه‌ له‌وه‌ی له‌ زۆربه‌ی ئه‌و رێككه‌وتنانه‌ی له‌ نێوان پارتی و یه‌كێتیی كراوه‌ به‌جۆرێك له‌جۆڕه‌كان به‌شداری هه‌بووه‌، هه‌میشه‌ پشتگیری له‌ نزیكبوونه‌وه‌ی هه‌ردوو لایه‌ن كردووه‌، به‌ تایبه‌ت له‌ به‌رامبه‌ر هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كان، زۆربه‌ی كاته‌كانیش ئه‌و كاتانه‌بوو كه‌ یه‌كێتیی بارودۆخی باش نه‌ده‌بوو. له‌ خۆپیشاندانه‌كانی 17ی شوباتی ساڵی 2011، نوێنه‌ری باڵوێزخانه‌ی ئێران له‌ به‌غدا و قاسم سوله‌یمانی له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی لایه‌نی ئۆپۆزسیۆنی هه‌رێم كۆبۆوه‌، به‌ ئاشكراو روونی باسیله‌وه‌كردبوو، كه‌ ئه‌وان پشتگیری له‌ پارتی و یه‌كێتیی ده‌كه‌ن و ئارامی هه‌ردوو زۆنه‌كه‌ به‌ لای ئه‌وانه‌وه‌ هێلی سووره‌ و له‌و كۆبوونه‌وه‌دا نوێنه‌رانی ئۆپۆزسیۆنی ( كه‌ ئێستا له‌ ژیاندا ماون ) بێ هیواكرد. سوله‌یمانی جگه‌ له‌وه‌ی مانگی ئابی 2014، له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی داعش له‌ هه‌ولێر ڕۆلی هه‌بوو له‌ راگرتنی هێرشه‌كانی داعشی كرد، كه‌ دواتر بارزانی به‌ فه‌رمی سوپاسی ئێرانی كرد، له‌ هه‌مانكاتدا زۆرجاریش له‌ به‌ره‌كانی شه‌ڕ له‌ماوه‌ی شه‌ری داعش، چاوی به‌ مه‌سعود بارزانی كه‌وتووه‌ له‌ ناوچه‌كانی ( سه‌دی موسل و سحیلاو شه‌نگال) . سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌ به‌ره‌ی شه‌ڕی ناوچه‌كانی باشوورو ڕۆژئاوای كه‌ركووك و دیاله‌ به‌رده‌وام له‌ ته‌نیشت هێزه‌كانی یه‌كێتیی به‌ تایبه‌تیش حسین مه‌نصور وجودی هه‌بوو. فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی قودسی ئێرانی له‌ دوای مام جه‌لال په‌یوه‌ندی توندتۆڵی له‌گه‌ڵ نێچیرڤان بارزانی و به‌رهه‌م ساڵح هه‌بووه‌، له‌ كۆنیشدا سێ سه‌ركرده‌ی ئیسلامی كه‌ له‌ ئێستادا دانیشتوون كاری سیاسی ناكه‌ن په‌یوه‌ندی هه‌بووه‌. قاسمی سوله‌یمانی به‌ر له‌ چه‌ند مانگێك له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئایاری 2018، له‌ ئێران به‌رهه‌م ساڵح ده‌بینێت و به‌یه‌كه‌وه‌ نان ده‌خۆن، خۆی نانی بۆ به‌رهه‌م ساڵح تێكوشیه‌وه‌ و به‌ پێكه‌نینه‌وه‌ وتوویه‌تی كه‌ ئه‌و سه‌رۆكی داهاتووی عێراقه‌، به‌ڵام دواتر له‌ مانگی ئۆكۆتبه‌ری 2018 پشتگیری له‌ فوئاد حسێن كرد، تاوه‌كو ببێته‌ سه‌رۆك كۆماری عێراق ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ هات، كه‌ به‌ چه‌ند كاتژمێرێك به‌ر له‌ ده‌نگدان له‌سه‌ر سه‌رۆك كۆمار له‌ په‌رله‌مانی عێراق هه‌ریه‌ك له‌ ( نێچیرڤان بارزانی و باڤڵ تاڵه‌بانی و قاسم سوله‌یمانی) كۆبوونه‌وه‌، له‌سه‌ر ده‌ستی ناوبراو پارتی و یه‌كێتیی رێككه‌وتن له‌سه‌ر دانانی فوئاد حسین بۆ سه‌رۆك كۆمار، له‌به‌رامبه‌ردا یه‌كێتیی له‌ هه‌رێمی كوردستان پۆستی یه‌كێك له‌سه‌رۆكایه‌تییه‌كانی حكومه‌ت و هه‌رێم وه‌رگرێت، به‌ڵام دواتر یه‌كێتیی له‌سه‌ر ئه‌و رێككه‌وتنه‌ پاشگه‌زبوویه‌وه‌، به‌رهه‌م ساڵح بووه‌ سه‌رۆك كۆمار، ماوه‌یه‌كیش نێوانی پارتی و یه‌كێتیی به‌ره‌و خراپی چوو. قاسم سوله‌یمانی له‌ دوای نه‌مانی مام جه‌لاله‌وه‌ جگه‌ له‌وه‌ی له‌گه‌ڵ به‌شێكی له‌ نه‌وه‌ و نزیكه‌كانی مام جه‌لال په‌یوه‌ندی خۆشی هه‌بو، ئه‌وه‌ش دواتر له‌ پرسی ریفراندۆم و 16ی ئۆكتۆبه‌ر به‌ ئاشكرا ده‌ركه‌وت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌میشه‌ په‌یوه‌ندی ئه‌و له‌گه‌ڵ نێچیرڤان بارزانی له‌و په‌ری باشیدابوو، به‌پێی دواین به‌ڵگه‌نامه‌ش كه‌ له‌ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوو له‌ میدیای ئه‌مه‌ریكی بڵاوبوویه‌وه‌، به‌وه‌ی به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانی كورد دوای ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكییه‌كان كۆده‌بوونه‌وه‌، دوای كۆبوونه‌وه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا جۆرێك جاسووسیان بۆ ئێران و قاسم سوله‌یمانی ده‌كرد و راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵیدا كۆده‌بوونه‌وه‌، یه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ش نێچیرڤان بارزانی بوو. سوله‌یمانی به‌ر له‌ ریفراندۆمی 2017، چه‌ندین جار سه‌ركرده‌ كورده‌كانی به‌ راسته‌خۆ و ناراسته‌وخۆ ئاگاداركرده‌وه‌، كه‌ ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ رابگرن، گه‌ره‌نتی پاراستنی ناوچه‌كانی جێناكۆكانی كرد له‌ به‌رامبه‌ر نه‌كردنی ریفراندۆم، به‌ڵام كه‌ ئه‌وه‌ نه‌كرا خۆی یه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ بوو له‌گه‌ڵ هێرش بوو بۆ سه‌ر كه‌ركوك و ناوچه‌ جێناكۆكه‌كان، ئه‌مه‌شی كرد. تاوه‌كو ئێستا به‌ پشت به‌ستن به‌ گێرانه‌وه‌كانی چه‌ندین سه‌ركرده‌ی عه‌ره‌بی‌ و عێراقی‌ و كوردستانی‌ و چه‌ندین چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ ئه‌فسه‌ری هه‌والگری ئیسرائیلی‌و ئه‌مه‌ریكی توانراوه‌ باس له‌ ژیان‌و رۆلی قاسم سوله‌یمانی، فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی قودس بكرێت وه‌ك گه‌وره‌ترین كه‌سایه‌تی هه‌واڵگری له‌ خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست. قاسم سوله‌یمانی، كه‌سایه‌تیه‌كی كاریزمایی شاراوه‌ی هه‌بووه‌ زۆربه‌ی ده‌ركه‌وتنه‌كانی له‌گه‌ڵ خامه‌نه‌یی، رابه‌ری باڵای ئێران‌و جه‌ناگاوه‌ره‌ دێریینه‌كانی ئێران بوو ، زۆربه‌ی جاره‌كانیش ته‌نها داده‌نیشت و گوێ ده‌گرت. سیاسه‌تمه‌دارێكی عێراق، ساڵانێكی ز‌ور ده‌یناسی باس له‌وه‌ده‌كات، سوله‌یه‌مانی به‌یانیان كاژێر چواری به‌یانی له‌ خه‌و هه‌ڵده‌ستا شه‌وانه‌س دوایی نۆی شه‌و ده‌خه‌وت‌و ناوبراویش كێشه‌ی پرۆستات‌و پشت ئێشه‌ی هه‌بوو. له‌ باره‌ی ژیانی تاییه‌تی قاسم سوله‌یمانیه‌وه‌، زۆر له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌ی ده‌رده‌كه‌وت و زۆرجاریش ده‌یبرد بۆ گه‌شت. سێ كور‌و دوو كچی هه‌یه‌‌ یه‌كێك له‌ كچه‌كانیشی له‌ مالیزیا خوێندوویه‌تی ده‌وترێ له‌ بنه‌ماكانی ئیسلامیش لایداوه‌ هه‌ره‌چه‌نده‌ سه‌ختگیره‌ به‌ڵام منداڵه‌كانی زۆر خۆش ده‌وێت. حكومه‌تی تاران تا سه‌ر ئێسقان ته‌كه‌تولی تێدایه‌ چه‌ندین كه‌سایه‌تی له‌ ده‌ره‌وه‌ی خامه‌نه‌یی ده‌بینرێ یه‌كێك له‌وانه‌ سوله‌یمانی بوو جگه‌ له‌وه‌ی له‌ هه‌موو شتێك ده‌ستكراوه‌ بوو له‌ هه‌مانكاتیشدا سامانێكی تایبه‌ت بۆخۆی و سوپاكه‌ی دابینیكراوه‌. تاوه‌كو به‌ر له‌ شه‌ری داعشیش قاسم سوله‌یمانی، یه‌كێك له‌و كه‌سایه‌تیه‌ جیهانییانه‌ بوو كه‌ مرۆڤایه‌تی كه‌مترین زانیاری له‌سه‌ر هه‌بوو، دوو سه‌ركرده‌ی كوردی به‌ نێهنی باس دانیشتنه‌كانی قاسم سوله‌یمانی، له‌گه‌ڵ به‌شێكی زۆر له‌سه‌ركرده‌ كورده‌كان ده‌خه‌نه‌ڕوو. چه‌ند كاربه‌ده‌ستێكی عێراقی‌ و كوردی هه‌ر كه‌ ناوی سوله‌یمانی ده‌هات بێ ده‌نگ ده‌بوون كاتێك باسی قاسم سوله‌یمانی له‌گه‌ڵ چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی كوردی كراوه‌ بۆ گۆڤاری ( نیویۆركه‌ری ئه‌مه‌ریكی ) ئه‌و دوو سه‌ركرده‌ كوردیانه‌، ووتوویانه‌ " به‌هیچ شێوه‌یه‌ك خۆمان له‌ قه‌ره‌ی ئه‌و بابه‌ته‌ ناده‌ین". سوله‌یمانی كه‌ له‌ دوای ساڵی 1998 كرایه‌ فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی قودسی راده‌ستكرا ئیتر له‌و كاته‌وه‌ تاوه‌كو ئێستا وه‌ك داڕێژه‌ری سیاسه‌تی ئێرانه‌ له‌ ناوچه‌كه‌. سه‌رجه‌می ئه‌و میلیشیانه‌ی له‌ دوای روخانی صه‌دام، له‌ ناوچه‌كه‌ دروست بوون له‌سه‌ر ده‌ستی سوله‌یمانی بوو به‌راده‌یه‌ك ئه‌و میلیشیایانه‌ سنووری شیعه‌وه‌‌و سونه‌یان تێپه‌راندبوو، ئێران جگه‌ له‌وه‌ی میلیشیایی شیعی دروستكرد له‌ هه‌مانكاتدا چه‌ندین چه‌كداری سونی له‌ ئێرانه‌وه‌ داخلی عێراق ده‌كرد دژ به‌ ئه‌مه‌ریكیه‌كان. له‌ دوای رووخانی رژێمه‌وه‌ ئه‌مه‌ریكا تووشی سه‌رسامی بووه‌ به‌هۆی ئه‌و هاوكاریه‌ مرۆیی‌و مادی چه‌كداریه‌ كه‌ سوله‌یمانی بۆ هێزه‌ توندره‌وه‌كانی عێراقی دابینی ده‌كرد. ده‌وترێ سه‌ركرده‌كانی كورد به‌رده‌وام به‌هۆی ترسه‌وه‌ په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ سوله‌یمانی توندۆتۆل بووه‌‌و هه‌ركاتێك په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا توندۆتۆلتربووایه‌ ئه‌وه‌نده‌ زیاتر په‌یوه‌ندیه‌كانیان له‌گه‌ڵ سوله‌یمانی گه‌رم‌و گورتر ده‌بوو. چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی كورد، به‌ رۆژنامه‌نووسێكی ئه‌مریكی به‌ ناوی "دێكستر فیلكینز" وتووه‌ " ئامانجی سوله‌یمانی هه‌میشه‌ ئه‌وه‌بووه‌ كه‌ حزبه‌ سیاسیه‌كان نا سه‌قامگیری‌و دابه‌ش كراوبن ". رۆژنامه‌نووسه‌كه‌ ده‌ڵێت " بۆ سه‌ركرده‌ كوردیه‌كان زۆر سه‌خته‌ به‌ قاسم سوله‌یمانی بلێن نه‌خێر كاتێك ده‌ڵێی نه‌خێر كێشه‌ دروست ده‌كات، ته‌قینه‌وه‌‌و كوشتار بۆیه‌ ده‌بێ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌ین". ئه‌فسه‌رێكی گه‌وره‌یی عێراقی، كه‌ هاوڕێیه‌تی تاڵه‌بانی كردوو، ده‌ڵێ " جارێكیان سوله‌یمانی سه‌ردانی تاڵه‌بانی كردووه‌ بۆ ماڵه‌كه‌ی له‌ باكووری عێراق، كاتێك چۆته‌ ژوورێ بینیویه‌تی سوله‌یمانی له‌وێ دانیشتبوو كراسێك‌و چاكه‌تێكی ره‌شی له‌به‌ردابووه‌، هه‌ردووكیان سه‌رتاپا له‌ یه‌ك وردبوونه‌ته‌وه‌." ئه‌فه‌سه‌ره‌ هه‌واڵگریه‌كه‌ی عێراق، ده‌ڵێ " ئه‌و ده‌یزانی من كێم منیش ده‌مزانی ئه‌و كێیه‌، تۆقه‌مان له‌گه‌ڵ یه‌ك كرد، به‌ڵام هیچمان نه‌وت". ئه‌فسه‌ره‌كه‌، ده‌ڵێت " تاڵه‌بانیم هه‌رگیز به‌و شێوه‌یه‌ نه‌بینیوه‌ زیاد له‌ حه‌د رێزی سوله‌یمانی گرت‌و لێی ده‌ترسا". چه‌ندین جار‌و به‌رده‌وام سوله‌یمانی سه‌ردانی عێراق‌و ناوچه‌ شیعه‌نشینه‌كانی كردووه‌، هه‌مووجارێكیش ئه‌مه‌ریكا له‌ هه‌وڵدابووه‌ ده‌ستگیری بكات، به‌ڵام نه‌یاتوانیوه‌ ئه‌و كاره‌ بكه‌ن به‌هۆكاری ده‌ره‌نجامه‌ خراپه‌كانی دوای ئه‌و ده‌ستگیركردنه‌. له‌ نێو ئه‌و سه‌ردانانه‌ی كه‌ سوله‌یمانی ئه‌نجامی داوه‌ جارێكیان له‌ دوای ساڵی 2004، به‌ هاوكاری یه‌كه‌یه‌كی پێشمه‌رگه‌ له‌ ئێرانه‌وه‌ هاتۆته‌ هه‌رێمی كوردستان به‌ نیازبووه‌ بێته‌ شاری هه‌ولێر بۆ شوێنێك كه‌ پێی ده‌ڵێن " قونسلخانه‌ی ئێران له‌ هه‌ولێر"، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی سه‌د كیلۆ مه‌تر هاته‌ خاكی هه‌رێم ئه‌مه‌ریكیه‌كان هه‌ڵیانكوتاوه‌ته‌ سه‌ر به‌ڵام سوله‌یمانی له‌ هه‌ولێر له‌ رێگای مه‌سعود بارزانی، له‌ رێگای نهێنیه‌وه‌ ده‌ربازی بووه‌، ته‌نها چه‌ند كه‌سێكیان وه‌ك جاسوس له‌ به‌رگی دیبلۆماسی ده‌ستگیركردووه‌. دوای رووداوه‌كه‌ی ئه‌و كاتی هه‌ولێر سوله‌یمانی له‌ كه‌ربه‌لا له‌ تۆله‌ی ده‌ستگیركردنی پێنج ئێرانیه‌كه‌ی هه‌ولێر چوار سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكی له‌و شاره‌ كوشت. سوله‌یمانی له‌ دوای رووخانی صه‌دام‌ و به‌جێهێشتنی عێراقیش په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌ستی پایه‌ به‌رزی ئه‌مه‌ریكاوه‌ هه‌بووه‌ هه‌ندێ جار ئه‌و په‌یوه‌ندیانه‌ بۆ دڵنیاكردنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكیه‌كان‌و هه‌ندێجاریش بۆ بچرینی شتێك بووه‌. ئه‌و په‌یوه‌ندیانه‌ زیاتر له‌ رێگای جه‌لال تاڵه‌بانی، سه‌رۆك كۆماره‌وه‌ بووه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌، سه‌ره‌تای ساڵی 2008 بوو تاڵه‌بانی سه‌رۆكی عێراق مۆبایله‌كه‌ی دا به‌ ژه‌نه‌راڵ دایڤد پاتریۆس كه‌ ساڵێك وه‌ك فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌ عێراق كاریكرد، بۆ خوێندنه‌وه‌ی كورته‌ نامه‌یه‌ك كه‌ تیایدا نووسرابوو " ئه‌زیزم پاتریۆس پێویسته‌ ئه‌وه‌ بزانیت من، قاسم سوله‌یمانی، به‌رپرسی سیاسه‌تی ئێران له‌ عێراق‌ و لوبنان‌ وغه‌زه‌‌ وئه‌فغانستان." سوله‌یمانی رۆلی هه‌یه‌ له‌ پێكهینانی سه‌رجه‌م حكومه‌ته‌كانی ناوچه‌كه‌، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌مه‌ریكیه‌كان هه‌وڵیان دا كاریگه‌ری ئێران به‌سه‌ر ئه‌و حكومه‌ته‌وه‌ نه‌بێت، بۆ نموونه‌ پێكهێنانی حكومه‌تی مالیكی ده‌كات له‌ عێراق به‌ڵام سوله‌یمانی سه‌رجه‌م سه‌ركرده‌ كوردی‌و عێراقیه‌كانی بانگێشتی شاری قومی ئیرانی كردووه‌ داوایی لێكردن پشتگیری مالیكی بكه‌ن ئه‌ویش له‌ رێگای رێكه‌وتنێكی نێوان مالیكی ‌و ئه‌سه‌د به‌ راكێشانی بۆری نه‌وت گواستنه‌وه‌ی له‌ عێراقه‌وه‌ بۆ سنووره‌كانی سوریا‌و قازانج كردنی هه‌ردوو وڵات له‌به‌رهه‌مه‌كه‌ی.هه‌رچه‌ند مالكی‌و ئه‌سه‌د چاره‌ی یه‌كیان نه‌ده‌ویست، به‌ڵام سوله‌یمانی پێكیهێنان. ئه‌وكات له‌ باره‌ی پێكهێنی حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی، سوله‌یمانی موقته‌دا صه‌دری رازی كرد‌و چه‌ندین مه‌رجیشی له‌سه‌ر كاربه‌ده‌سته‌ عێراقیه‌كان سه‌پاند كه‌ ئه‌وانیش بریتی بوون له‌ كردنه‌وه‌ی جه‌لاڵ تاڵه‌بانی به‌ سه‌رۆك كۆمارۆ فشارخستنه‌ سه‌ر لایه‌نه‌كان به‌ كشانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌ عێراق. ئه‌و رێكه‌وتنه‌ش گورزێكی گه‌وره‌ی له‌ ئه‌یاد عه‌لاویش دا كه‌ دۆستێكی نزیكی ئه‌مه‌ریكا بوو. مالیكی پێیوایه‌، سوله‌یمانی گوێ ناگرێ‌و سوله‌یمانیش پێی وایه‌، مالیكی درۆزنه‌. یه‌كێك له‌ سه‌ركرده‌ ئیسلامیه‌كانی كورد كه‌ چه‌ند ساڵێك له‌گه‌ڵ سوله‌یمانی دانیشتووه‌ ئاماژه‌به‌وه‌ده‌كات، كه‌م سه‌ركرده‌ی كورد هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ سوله‌یمانی دانه‌نیشتبێ‌ و هه‌موویان پێی سه‌رسام نه‌بن‌و هه‌ر هه‌مووشیان لێی ترساون. ئه‌و سه‌ركرده‌ ئیسلامی، ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌روو " سوله‌یمانی‌ و له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌كی زۆری سه‌ركرده‌ی كوردی‌و دانیشتن‌و هاوڕێیه‌تی هه‌بووه‌ ". له‌ سه‌روبه‌ندی لێسه‌ندنه‌وه‌ی متمانه‌ له‌ نوری مالیكی له‌ كۆتایه‌كانی ساڵی 2012، له‌لایه‌ن لیستی عێراقیه‌‌و هاوپه‌یمانی كوردستانی‌و موقته‌دا صه‌در، سوله‌یمانی له‌ ماوه‌ی رۆژیك سه‌ردانی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان، ده‌كات پاش ئه‌وه‌ی له‌گه‌ل به‌رپرسانی ئه‌و حزبانه‌ داده‌نیشێ، ئینجا له‌ رێگای گه‌رانه‌وه‌ی بۆ وڵاتی ئێران داوای له‌ محمد فه‌ره‌جی، ئه‌مینداری گشتی یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستان ده‌كات له‌ فرۆكه‌خانه‌ی هه‌ولێره‌وه‌ تاوه‌كو ئێران هاوڕێیه‌تی بكات بۆ چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ك له‌باره‌ی عێراق‌و هه‌رێمه‌وه‌، به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی كاتی نییه‌، دواتر محمد فه‌ره‌ج رازی ده‌بن‌و هاوڕێیه‌تی ئه‌و گه‌شته‌ده‌كه‌ن.سوله‌یمانی به‌ درێژای گه‌شته‌كه‌شی بۆ تاران ئامۆژگاری محمد فه‌ره‌جی كردووه‌. له‌ ساڵی 2012، سوله‌یمانی داوای له‌ سه‌ركرده‌ كورده‌كانی هه‌رێمی كوردستان كردووه‌ چه‌ك له‌ رێگای هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ بنێرنه‌ وڵاتی سوریا، به‌ڵام بۆ یه‌كمجاره‌ سه‌ركرده‌ كورده‌كان ئه‌و داوایه‌ی ئه‌ویان ره‌تكرده‌وه‌. ئێستا كه‌ قاسم سوله‌یمانی له‌ ژیان نه‌ماوه‌و ئه‌مه‌ریكییه‌كان كوشتیان، لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به‌ تایبه‌ت پارتی و یه‌كێتیی هیچ روونكردنه‌وه‌یه‌كیان نییه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌وان نه‌شتوانن ئیدانه‌ی ئه‌و كاره‌ی ئه‌مه‌ریكا بكه‌ن، ئه‌وا له‌ دڵنیایه‌وه‌ به‌شداری پرسه‌كه‌ی ده‌كه‌ن، یاخود نامه‌ی هاوخه‌می بۆ ئێران ده‌نێرن، چونكه‌ په‌یوه‌ندییه‌كان زۆر له‌وه‌ی توندوتۆڵتر بووه‌ له‌گه‌ڵ سوله‌یمانی ، كه‌ ئه‌و كاره‌ نه‌كه‌ن.

ئاراس مەسیفی دوای بە ئامانجگرتنی قاسم سلێمانی، سەرکردەی باڵای ئێران و ئەبو مەهدی مهندیس، باڵاترین سەرکردەی حەشدی شەعبی لە عێراق لەلایەن هێزەکانی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، دوژمنکاریەکانی ئێران و ئەمریکا لەسەر خاکی عێراق پێی نایە قۆناغێکی هەستیار و ترسناک. پێش ئەوە ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا حزب اللەی عێراقی تومەتبارکرد بە بەئامانجگرتنی هێزەکانی ئەمریکا لە بنکەی کەی وەن لە کرکۆک و لە تۆلەی ئەمە هەڵسا بە بوردومانکردنی بنکەکانی ئەم حزبە. لە کاردانەوەی هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر بنکەکانی حزب اللە، لایەنگرانی حەشدی شەعبی هێرشیان بردە سەر باڵیوزخانەی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا و گەمارۆیاندا.  ئەم گۆڕانکاریە خێرایانە چەندین پرسیاریان لای زۆربەی چاودێران و هاوڵاتیان دروست کردوە کە بۆ لە ئێستادا و لە سەر خاکی عێراقدا ئەم دو هێزە دەستیان داوەتەو کردەوەی دوژمنکارانەی دژ بەیەک وە لێکەوتەکانی ئەم کردەوانە چی دەبن؟ خێرایی روداوەکان و نەبونی زانیاری پێویست دەربارەی نیاز و پلانی هەردو وڵات و کارتە شاراوەکانی دەستیان، وا دەکات کە کەس نەتوانێت پێشبینیەکی دروست بکات کە دۆخەکە بەرەو کوێ دەروات. ئەوی ئاشکرایە و راگەیندراوە، نیاز و پلانی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکایە بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی هەژمون و کاریگەری ووڵاتی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بە تایبەتی لە ووڵاتەکانی سوریا و لوبنان و یەمەن و عێراق. بۆ ئەم مەبەستەش ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا هەمو هێز و توانای ئابوری و دیبلۆماسی خۆی خستۆتە گەر، بۆ گەمارۆدان و پەناگیرکردن و بێ هێز کردنی ئێران. ئێران لە لایەن خۆیەوە دەیەوێت بە هەر شێوەیەک بێت، کۆتاییی بەو گەمارۆ و پەناگیریە خنکێنەرە بهێنێت و ئەمریکا ناچاری پاشگەزبونەوە بکات.  بۆ ئەم مەبەستەش ئێران سود لە هێزە پرۆکسییەکانی سەر بە خۆی لە ناوچەکە، بەتایبەتی لە یەمەن، سوریا و عێراق و لوبنان وەردەگرێت. لە ڕێگەی شەڕی نوێنەرایەتی ناراستەوخۆ و نابەرامبەر ئێران دەستی داوەتە ناردنی نامەی هەڕەشە ئامیز و هۆشیارکەرەوە بۆ هێز و ووڵاتەکانی ناوچەکە، کە نەکەونە بەرەی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا دژ بە ئێران. ڵێدان و هێرشبردن بۆ سەر بەرژەوندیەکانی شانشینی سعودیە و ئیمارات زەنگی ئاگادار کردنەوەی ئێران بو بۆ سەرانی ئەو ووڵاتانە، بۆ ئەوەی نەچنە بەرەی دژە ئێران.  لە عێراقیش ئێران هەڵسا بە بەکارهێنانی کاریگەریی و هەژمونی خۆی، بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق بخاتە بەرەی خۆی و یاخود بە لایەنی کەمەوە نەکەوێتە بەرەی ئەمریکا. سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەکانی ناوەراستی مانگی ١٠ی ساڵی پار و بەردوامبونیان، دۆخەکەیان ئالۆزتر کرد و باری ئێرانیان لە عێراق لار کرد. ڵێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە، کە ئایا ئێران بەراستی لە پشت کردەوەکانی دژ بە ئەمریکایە و دەیەوێت ئەمریکا پەلکیشی زەڵکاوی عێراق بکات؟ یاخود ئەمریکا دەیەوێت، بە سود وەرگرتن لە تەوژمی تازەی دژە ئێران لە عێراق، ئێران پەلکێشی ناو شەڕ بکات، بۆ ئەوەی بە هاوکاری بەشێکی عێراقیەکانی دژە ئێران کۆتایی بە هێزەکانی سەر بە ئێران لە عێراق بهێنێت؟ لە کاتی بونی زنجیرەیەک کردار وپەرچەکرداری شەڕی ئابوریی، دیبلۆماسی و سەربازی، هەرەوها بەهۆی نەزانین و دەرک نەبردن بە هەمو نیاز و پلان و رەهەند و کارتە شاراوەکانی دەستی لاینەکان، ئاسان نیە بتوانرێت لایەنی دەستپێکەر و هۆکارەکانی دەستنیشان بکرێت، چونکە کردوەکان و پەرچەکردارەکان تێکەل بەیەک دەبن، پلان و جولەی نهێنی و شاراوە کە کردەوەکان ئاڕاستە دەکەن، وەکو خۆی ئاشکرا نابن و نابنە بابەتی میدیاکان. ڵێرەدا تەنها دەتوانرێت لەسەر بنەمای کردەوە و پەرچەکرداری ئاشکرا گریمانە بۆ ئەگەر و سیناریۆکان بکرێت. بۆ روداوەکانی ئەم دواییەی نێوان ئێران ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا دەتوانرێت سود لە سێ گریمانە وەربگیردرێت کە هەرسێکیان بە پشتبەستن بە زانیاریە ئاشکراو بەردەستەکان بەشی خۆیان بیانو و پاساویان هەیە. گریمانەی یەکەم ئەوەیە، کە نە ئێران، نە ئەمریکا تا ئێستا هیچ پلانێکی شەڕی راستەخۆیان نیە، ئەوەی رویداوە تەنها لەدەست دەرچونێکی کاتییە کە بە هۆکاری زنجیرەیەک کردار و پەرچەکردارە رویداوە. دوای چەند کردەوەیەکی لایەنەکان دژی بە بەرژەوندیەکانی یەکتر، هەردولایەن کردەوەکانیان لە دژی یەکتر رادەگرن. بە ڕاچاوکردنی ئەو راستیەی کە ئێران و ئەمریکا هەردوکیان خاوەن ئەزمون و مێژو و نەڕیتی درێژ و فراوانن لە پلانرێژی و پلانگێڕی، هەروەها بە ئامانجگرتنی قاسم سلێمانی لەلایەن ئەمریکاوە ئەو گریمانەیە زۆر بێ هێز دەکەن، چونکە ئەو روداوە وەکو راگەیاندنی شەڕی راستەخۆیە دژ بە ئێران. ئەوەی دەمێنێتەوە ئەو پرسیارەیە، کێ تەلەی بۆ کێ ناوەتەوە؟  گریمانەی دوەم ئەوەیە، کە ئێران دەیەوێت لە ڕێگەی چەند هێزێکی حەشدی شەعبی عێراقی نزیک لە خۆی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا پەڵکێشی ناو زەڵکاوی عێراق بکات و بە شەڕی بەشێکی عێراقیەکان سەرقاڵی بکات و بەو هۆیەشەوە بتوانێت فشاری ئەمریکا لەسەر خۆی کەم بکاتەوە. رەتنەکردنەوەی بە ئامانجگرتنی بنکەی کەی وەن لەلایەن حزب اللەی عێراقی ئەو گریمانەیە بەهێزتر دەکات. خوێندنەوەی ئێران بۆ دۆخەکە وایە، کە ئەمریکا لە ئێستادا، سەرەرای بونی توانای سەربازی و تەکنەلۆژی پێشکەوتو، نایەوێت شەڕی راستەوخۆ دژی ووڵاتی ئێران رابگەینێنت. ئێران جگە لەوەی خۆی خاوەن چەک و جبەخانە و راکێتی دورهاوێژی بەهێزە، تۆرێکی فراوانی لە هێزی پرۆکسی لە ووڵاتانی ناوچەکەدا هەیە کە دەتوانن لە کورترین ماوەدا، بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە ناوچەکە بکەنە ئامانج و هیلاکیان بکەن. ئێران دەزانێت کە شەڕێکی وێرانکەری وا کاریگەری خراپ لەسەر دوبارە هەڵبژاردنەوەی سەرۆک ترەمپ دادەنێت. بەهۆی دڵنیایی رونەدانی هێرشی راستەخۆی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە و ژێرخانی ووڵاتی ئێران، سەرانی ئێران دەیانەوێت لە ڕێگەی پرۆکسییەکانیانەوە لە ناوچەکە سود لە شەڕی ناڕاستەوخۆ و نابەرامبەر دژ بە بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا وەربگرن.  خاڵی بەهێزی ئێران لە عێراق تەنها چەند هێزێکی سەر بە حەشدی شەعبی نین، بەڵکو پاشخانی نزیکایەتی ئاینی و کولتوری وا دەکات، کە زۆربەی عێراقیەکان لە کۆتاییدا زیاتر سۆزیان بۆ ئێران هەبێت و ئەمریکا بە دوژمن بزانن. لە خۆبایی و بێ منەتی ئەمریکیەکان دۆخەکە زیاتر بە قازانجی ئێران دەشکێنێتەوە. بەئامانجگرتنی قاسم سلێمانی و ئەبو مەهدی مهندیس ئێستا ئەو دۆخەی دروستکردوە، کە ئێرانیەکان هەوڵیان بۆ داوە. کاردانەوەکانی بەرپرسەکانی حکومەتی عێراق زۆر توندن و ئەگەری بەهێز هەیە کە داواکاری دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا بەدوای خۆیدا بهێنێت. کەواتە ئێران سەرکەوتو بو، کێشەکە بکاتە، کێشەی نێوان عێراق و ئەمریکا و خۆشی تەماشاکەر بێت.  ئەی کاردانەوەی ئەمریکا چۆن دەبێت؟  بۆ وڵامدانەوەی ئەو پرسیارە، پێویستە بگەڕێنەوە بۆ پرسیاری یەکەم کە ئایا ئەمریکا لە بنەڕەتدا، هیچ پڵانێکی خۆی هەبوە، یاخود تەنها پەڵکێشی شەڕێک کراوە، کە ئاکامەکەی لە دۆڕان نزیکترە وەکو سەرکەوتن؟ ئەمریکا ووڵاتی باشترین دەزگا و دەمەزراوەی توێژینەوە و لێکۆڵینەوەی ستراتیژیە. ئاسان نیە، گریمانەی ئەوە بکرێت، کە ئەمریکا هیچ پلان و بەرچاورونییەکی سەبارەت بە روداوەکان و ئاکامەکانی نیە، بەڵام ڕێڕەوەی روداوەکان تا ئێستا بێ پلانی و بێ بەرنامەیی ئەمریکای پێوە دیارە. خۆپیشاندانەکان و هێرشەکانی لایەنگرانی بەشێک لە هێزەکانی حەشدی شەعبی بۆ سەر باڵیوزخانەی ئەمریکا لە بەغدا، دەری خست کە ئەمریکا هیچ حیسابێکی بۆ ئەو ئەگەرە نەکردبو.  ئەوەی زیاتر سیاسەتی ئەمریکای لە ناوچەکە توشی سەرلێشێوان و بێ بەرنامەیی کردوە، گوتار و کردارەکانی سەرۆک ترەمپە، کە پێش دوژمنەکانی، سەری لە دۆستەکانیشی شێواندوە. لەوانەشە ئەمریکا خاوەنی پلان و بەرنامەی خۆی بێت، بەڵام ئەوەی تا ئێستا هەستی پێدەکرێت و بە کردار دیارە، تەنها پەڕچەکرداری نواندنی هێز و توانا و تۆڵەکردنەوە و ترساندنە، نەک پلانێکی بەرنامە بۆ دارێژراو. لەگەڵ ئەمەشدا کۆشتنی یەکێک لە گرنگترین سەرکردەکانی ئێران، بە مانای راگەیاندنی جەنگ دژی ئەو ووڵاتە دێت، ناکرێت تەنها بخرێتە چوارچێوەی پەڕچەکردار، چونکە ئاکامی چاوەڕواننەکراوە بەدوای خۆیدا دەهێنێت. ناچێتە ئەقڵ ئەمریکا حیسابی ئەوەی نەکردبێت.  جارێ کەس نازانێت، پەرچەکرداری دەسەڵاتداران و هاوڵاتیانی عێراق بەرامبەر هێرشەکانی ئەمریکا چۆن دەبێت، بەڵام ئەوەی بە تەواوی هەستی پێدەکرێت، ئێران تا ئێرە سەرکەوتو بوە، لە گواستنەوەی شەڕی خۆی لەگەڵ ئەمریکا بۆ ناو جەرگەی عێراق و عێراق بکاتە لایەنێکی شەڕەکە لە بەرژەوەندی خۆی. دەرئەنجام و ئاکامەکانی ئەم شەڕە چۆن دەبن، دەکەوێتە سەر پەرچەکردار و هەڵوێستی لایەنەکانی بەرەی ئێران و بەرەی ئەمریکا لە عێراق لەلایەک، هەرەوها کردەوەکانی داهاتوی ئێران و ئەمریکا بەرامبەر یەکتر لەلایەکی تردا. لە سیاسەت هەمیشە زیاتر لە چەند بژاردەیەک هەیە، هەردو ووڵاتیش کارتی زۆر و فرەلایەنی بەهێزیان لەبەردەستە، لەبەر ئەوە ئەستەمە بتوانرێت پێشبینی دروست بۆ ڕێڕەو و ئاکامی روداوەکان بکرێت.    

عەزیز ڕەئوف مەرگی قاسمی سولەیمانی نە خەم هەڵدەگرێ نە شادی، ئەم تارماییە هەمیشە لێرە بووە و شوێنپێکانی دیار بووە. ئەم کۆماندۆ سێبەرەی کە شەوان هەڵدەساین تەنها شوێنپێکەیمان دەبینی. قاسمی سولەیمانی ئەو پیاوەی کوڕی ئەو سەردەمەیە کە دەتوانین بە سەردەمی جەنگاوەری تارمایی ناوی بەرین، جەنگاوەرێک نە خۆی دیارە نە شمشێرەکەی، بەڵام شوێنپێی لە هەموو شوێنێکە، جەنگاوەرێک سنورەکان دەبڕێت و دەتوانێت دەسکاری سندوقی دەنگدان بکات و بەرپرس لابەرێ و دابنێ، شەڕی داعش بکات و بارتەقای بەرپرسانی وڵاتانی ناوچەکە، قاسم هەم دەسەڵاتی هەبوو، هەم دەستی لە دروستکردنی ڕوودا و چارەسەرکردنیشیدا هەبوو. ئەم بابانوئێلە ئایدۆلۆژیەی بە ڕیشە سپێکەیەوە سنورەکانی دەبڕی و ڕووداوی دروست دەکرد دواجار مەرگی دەبێت بە ڕووداو. ئەم مەرگە پێی وتین زەمینی ئێمە بەدەست قاسمەکان و ئاسمانی ئێمە بەدەست ئەمریکیەکانەوەیە. خۆمان لە فەزاداین، قوڵاییمان نیە و ئاسمان و زەمینی ئێمە لەلایەن ئەوی ترەوە بەڕێوە دەبرێ. سەرزەمینی جەنگاوەرانی تارمایی و ئاسمانی ئێمەش تەکنەلۆژیا و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان و ئێمەش لەم بۆشاییەدا دەستێکی سپی و بەتاڵ. ئەم خوێنە بەردەوام دەبێت و عیراق و ناوچەکە شانۆی چەندین ڕووداوی خوێناوی دەبێت و کۆتایی ئەم شانۆگەرییەش نادیارە. ونبوونی ئەم تارماییە بەمانای ونبوونی ئەم دید و ئایدۆلۆژیا و پلان و خوێنە نیە و فاشیزمی خۆرهەڵاتی چەندین تارمایی تری ئامادە کردووە و ئەم ئایدۆلۆژیا و خوێنە کارخانەی هەڵهێنانی چەندین هیلکەی ترە بۆ خولقاندنی جەنگاوەرێک کە لە تارماییدا سنورەکانی ناوچەکە دەبڕێت و شەڕ لە ماڵی خۆی دوور دەخاتەوە و تۆپی ئاژاوە فڕێدەداتە گۆڕەپان و ماڵی کەسێکی ترەوە. بەیانیەک هەڵدەسین و جەستەی سوتاوی  کۆماندۆیەک دەبینین کە چەندین ساڵە لە ناوچەکەدا تەنها شوێنپێی دەبینرا. سەڵی نوێ پێمان دەڵێ: بەخێربێن بۆ تارماییەکی تر، بەخێربێن بۆ خوێنێکی تر.

نەبەز گۆران  دوو دەوڵەتی زلهێزی ناوچەكە و جیهان، یان باشتربڵێین: دوو داگیركەر، كە بەردەوام توندوتیژی و كوشتن دەگوازنەوە دەرەوەی دەوڵەتەكانی خۆیان، ئێستا لە گۆڕەپانی _عێراق_ دا، بەشێوازێكی تەكنیكی نوێ‌ رووبەرووی یەكتر بوونەتەوە، ئەم شێوازە نوییە پەیوەندی بە شەڕی سەرزەمینەوە نییە، پەیوەندی بە تەكنۆلۆژیا و چاودێریكردنی یەكترییەوە هەیە، بۆ وەشاندنی گورز لە پێگەی یەكتری. هەفتەی پێشوو، رابەری ئێران، وتی: " ئەمریكا ناتوانێت هیچ غەڵەتێك بكات و، هیچی پێناكرێت." پاش ئەوەی لە رێگەی هێزێكی سێبەری ئێرانییەوە _حشدی شەعبی_ پەلاماری باڵیۆزخانەی _ئەمریكا_ درا. وەزیری بەرگریی ئەمریكا بۆ پەرپەچدانەوە، وتی: " ئەمریكا بە بێ‌ وەڵام نابێت و، وەڵامی بۆ دوژمنەكانی دەبێت." پەلاماردانی باڵیۆزخانەكە بە شكاندنی شكۆی ئەمریكا وێناكرا، چونكە باڵوێزخانە سەرزەمینی ئەو وڵاتەیە، لەم رووداوەدا هەندێك رەواڵەت بین بە دووبارەكردنەوەی دۆخی ساڵانی پێشووی _ئێران_ وێنایانكرد! چۆن كاتی خۆی لەسەردەمی روخاندنی _شا_ میلیشاكانی سەر بە ئاخوندەكان هەڵیانكوتایە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا و داگیریانكرد، پێیانوابوو ئەمەش هەمان دیمەن دەبێت! ئەمما جوڵەكەی ئەمجارە جیاوازبوو، لە رێگەی هێزی سێبەرەوە ئەنجام دراو، لە وڵاتێكی دیكەش ئەنجامی دا، كە هیچ كات ئەو رەواڵەت بینانە ئەمەیان رەچاو نەكرد. پاش پەلاماردانەكە ئەمریكا جوڵەی خۆی كرد، بە كردەیەكی ئاسمانی كۆمەڵێك كارەكتەری لەناو برد، هەریەك لەو كارەكتەرانە لە گۆڕەپانی _عێراق_ و ناوچەكەدا، سەرقاڵی بەهێزكردنی پێگەی _ئێران_ بوون. پاش ئەم جوڵەیە و لەناوبردنی بەرپرسی سوپای _قودس_ راستەوخۆ لە لایەن رابەری ئێرانەوە، شوێنگرەوەی بۆ دانرا و، هەڕەشەی تۆڵەكردنەوەش دەكات، كە بێگومان هەڕەشەكەی خۆی لە شوێنێكدا جێبەجێدەكات، لانیكەم لە پێناو شكۆی دەسەڵاتەكەیدا، ناكرێت بە بێدەنگ دانیشێت. _ئەمریكا_ لە ناوەند پاشەكێشی كردوە، دیبلۆمتكارەكانی خۆی كشاندوەتەوە بۆ شاری _هەولێر_ . لەناو _عێراقدا_ تەنها بالێۆزخانەكی ماوە، كە بڕیارە هێزێكی تایبەت لەوێ‌ سەقاڵی پاراستنی بن(دەشكرێت لە مەترسی دروستبوو بۆیان، بۆماوەیەك چۆڵی بكات.) هیچ شوێنێكی دیكەی لە _عێراق_دا نەماوە تاكو بكرێتە ئامانج، هێزە سێبەرەكانی ئێرانیش، لەرێگەی میدیاكانەوە هەڕەشە دەكەن، بەڵام سەركردە دیار و هەڕەشەكەرەكانیان خۆیان شاردوەتەوە و ترسیان لە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانە. پێناچێت شەڕێكی گەورە رووبدات، چونكە ئەم تەكنیكە نوێیە، تەكنیكی شەڕی گەورە نییە، تەكنیكی لەناو بردنی كارەكتەرەكانە لە رێگای ئاسمانەوە، ئەمریكا لەرێگەی ئەم تەكنیكەوە نزیكەی پانزە ساڵە هەموو ئەوانەی لەناو بردوە بە دوژمنی خۆی دەیانزانێت، لەبەرامبەردا هیچ كات دوژمنەكانی نەیانتوانییوە بە هەمان تەكنیكەوە تۆڵەی خۆیان بكەنەوە، چونكە تەكنەلۆژیاكەیان لە ئاستێكی دیاریكراودایە و ناتوانن بەرامبەر تەكنۆلۆژیای سەربازی _ئەمریكا_ بووەستنەوە و هەمان كردە ئەنجام بدەنەوە. لە هەموو حاڵەتێكدا شەڕێكی گەورە بوونی نییە، شەڕێكی تەكنیكی بوونی هەیە. كورد بەشێك نییە لەم شەڕە، بەشێكە لە دەرەوەی شەڕەكە، تەنها شوێنێك شایەنی زیاتر توندوتۆڵكردن بێت بۆئەوەی نەبێتە شوێنی تاقیكردنەوە و وەڵامدانەوەی ئەم تەكنیكە نوێیەی شەڕەكە، شاری _هەولێر_ە. بۆچی ئەم شارە؟ هۆكارێكی روون ئەوەیە، _ئەمریكا_ دیبلۆماتكارەكانی خۆی كشاندەوە بۆ ئەم شارە، لەناو _عێراقدا_ شوێنێك نەماوە پێگەی بەهێزی بێت، یان شوێنی كارەكتەری دیاری هەبێت تاكو _ئێران_ لەبەرامبەریدا بۆ تۆڵەی خۆی بگەڕێت، تەنها شوێنێك جێگای چاودێری بێت ئەو رووبەرەیە _ئەمریكا_ لە شاری _هەولێر_ تەرخانیكردوە بۆ دروستكردنی پاییە خۆی تا لەوێوە چاودێری ناوچەكە بكات و دیبلۆماتكارەكانی تێدا كۆبوونەتەوە، ئەگەر _ئێران_ بیەوێت گورزێك بوەشێنێت، ئەشێت بیر لەو رووبەرە بكاتەوە لەو شارەدا.(ئەمە تەنها وەك ئاگاییەك، لەو رووبەرەی ئەمریكییە لەو شارەدا بۆخۆی تەرخانیكردوە.) دەوڵەتی _عێراق_ لەم شەڕەدا وەك كورد تەماشا چییە، تەواوی كارەكتەرە سێبەرەكانی _ئێران_ سەرقاڵدەبن بە خۆ حەشاردان و بەخشینەوەی توندوتیژی لەرێگای میدیاوە. گۆڕەپانی _عێراق_ گۆڕەپانێكە بە جوڵەكانیدا روونە بەرەو ئاراستەی توندوتیژی زیاتر دەڕوات، نە چاوەڕواندەكرێت سیستەمی دەسەڵاتەكە بتوانێت بەم خێراییە خۆی بونیاد بنێتەوە، نە بۆشیدەكرێت لەم شەڕانەدا بێلایەن بێت (پێكهاتەی هێزە عێراقییەكان، پێهاتەیەكە هەر هێزە و سێبەری هێزێكی تری دەرەوەی خۆیەتی). هێزە عێراقییەكان دابەشدەبن بەسەر دوو بەرەدا، خۆپیشاندانەكانیش پەراوێز دەخرێن و لە شوێنی ئەوان بە تەكنیكێكی نوێوە هێزی نوێ‌ قسە دەكەن، كە قسەكردنەكانیان بریتییە لەم كردەی كوشتنانە. هەرچۆنێك بێت كوژرانی هەریەك لەو كارەكتەرانە رووداوێكی تۆقێنەر نییە بۆ خەڵكی ناوچەكە، ئەمما كۆتایی هاتن نییە بە توندوتیژییەكان، ئایدۆلۆژیا یەكێك لە وزەكانی ئەوەیە، بەردەوام كارەكتەری توندوتیژ بەرهەمدەهێنێت و یەكێك دەڕوات یەكێكی دیكە دێتە شوێنی، بەهەمان ئایدیا و كردەوە خۆی دووبارە دەكاتەوە. كورد نەبەشێكە لەم ململانییە، نەپێویستیشە شیوەن بۆ لایەك بكات. جوڵەی_ ئەمریكا_ بینرا، چاوەڕێی جوڵەی _ئێران_ دەكرێت. بێگومان جوڵەكەی ئێرانیش كردەیەك دەبێت لەم سێ‌ خاڵە تێناپەڕێت. یەكەم: لەرێگەی موشەكە دورهاوێژەكانییەوە شوێنێكی ئەمریكا لەم دەوروبەرە بكاتە ئامانج، دووهەم: لەرێگەی هێزە سێبەرەكانییەوە لەناوچەكە، پەلامارێكی تەقینەوەیی ئەنجام بدات، سێهەم: جەماوەرە ئایدۆلۆژییەكەی لەناوچەكەدا كە سێبەری خۆین، راسپێرێت بۆ پیشاندانی توندوتیژی تا لە سەرزەمینی واقیعدا زیاتر خۆی بسەپێنێت. جگە لەمانە، كردەی دیكە نایەنە ناو خەیاڵەوە ئەنجامیان بدات. ئاسمانی ناوچەكەش بەدەست ئەمریكاوەیە، چ كات ویستی ئامانجەكانی خۆی دەپێكێت. ئەوەی باس لە شەڕی گەورە دەكات لە سەرزەمیندا، پێناچێت بەباشی شێوەی شەڕە تەكنیكیەكەی بەهەند وەرگرتبێت. دەمانەوێت بڵێین: پێویست بەوە نییە ترس بڵاوبكرێتەوە گوایە دۆخەكە زۆر خراپە و لەبەردەم شەڕی گەورەداین، بەوجۆر نییە. نە سوپایەكی گەورەی هیچ لایەكیان لەناو رووبەرەكە هەیە، تاچاوەڕوانی شەڕی گەورە بكرێت، نە هیچ كامیان دەیانەوێت شەڕی زەمینی بكەن لە رێگەی لەشكرەكانیانەوە، ئەو مۆدێلە نوێیەی شەڕەكەیان مۆدێلێكە بۆ كورد جگە لەسەیركردن شتێكی دیكەی نییە بیبەخشێت، لە پاڵ ئەمەدا گرنگە كورد هەوڵبدات لەو نێوانەدا سەرزەمینی خۆی نەكاتە شوێنی یەكلایكردنەوەی تەكنیكە نوێیەكەی شەڕەكە، تەنها ئەوەندە. _رستەكانی ناو وێرگوڵەكان"..." لە ماڵپەری بی بی سی وەرگیراون.

ئاری محەمەد هەرسین لەوانەیە بۆ هەندێک لە خوێنەران، خوێندنەوەی ئەم گوتارە شتێکی سەیر بێت. چونکە هەر خودی بەندە ماوەیەک پێش ئێستا نامەیەکی کراوە و، هەڕەشە ئامێزم ئاڕاستەی حاجی قاسمی سلێمانی کرد. بەڵام ژیان بە گشتی و سیاسەت بە تایبەتی ڕەش و سپی نیە. ئەمەریکا، کە بە تایبەتی لە دوای جەنگی جیهانی دووهەمەوە خۆی بە پۆلیسی جیهان دەزانێت، ڕاستەوخۆ دەستی لە دروستکردنی گروپە تێرۆریستەکان و ئاڕاستە کردنیان هەیە (بە پێی قسەی سیاسەتمەدارە بە دەسەڵاتەکانی ئەمەریکا خۆی، لەوانە ببیرەوەریەکانی هێلێری کلینتۆن). ئیتر هەر کەسێک کە دۆستایەتی ئەمەریکا دەکات، دەبێت لەسەر بنەمای ئەم ڕاستیانە تەعامولی لەگەڵ بکات و خۆی هەڵ نەخەڵەتێنێت و ئەمەریکا بە دۆستی خۆی بزانێت. گەورەترین هەڵەی کوشەندەی حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران بە درێژایی مێژووی ئێرانی مۆدێرن، ئەوە بوە کە ڕێگەیان بە کوردی ئێران نەداوە ئێرانی بن و لە پاراستن و گەشە پێدانی ئابوری و فەرهەنگی ئێراندا بەشداربن. کورد لە ئێران و لە هەموو سەردەمێکدا لەدەرەوەی هاوکێشەکان بوە، کە ئەمەش غەدرێکی گەورەیە و هەتا ئێستاش بەردەوامە. ئینسانی سیاسەتمەدار دەبێت هەموو شتەکان بە عەقڵ بکات نەک هەست و سۆز تێکەڵ بە بڕیارەکان بکات، بەڵام دەبێت بە وە فاش بێت. ڕاستە حاجی قاسمی سولە یمانی (بە هاوکاری ئەمەریکا) کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەری بەسەر ئێمە هێنا، ئەوەش لەبەر ئەوەی ئێران و ئەمەریکا چەن دژی یەکتریش بن، لە ڕێگریکردن لە چەکەرەکردنی بیرۆکەی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان هاوڕاو هاوبیر و برادەرن. بەڵام ڕۆڵی حاجی قاسم لە پاراستنی هەولێر لە بەرامبەر هێرشی داعش لە میحوەری گوێڕ و مەخمور نابێت لە بیر بکەین. پە یوەندی ئێمە و ئەمەریکا دەبێت لەسەر بەرژەوەندی هاوبەش بێت، نەک کۆیلە بین و خزمەتکاری بەرژەوەندیەکانی ئەمەریکا بین. پە یوەندیەکانی ئێمە و ئێران عەشق و ڕقەبەرایەتیە. پەیوەندیەکە عەشقە، چونکە ئێمە میللەتێکی ئێرانی کوردستانین. ڕقەبەرایەتیە، چونکە دەوڵەتی ئێران نایەوێت جیاواز بوونی ئێمە (وەک میللەتێکی سەربەخۆ) قوبوڵ بکات و حەقی خۆمانمان پێ ڕەوا نابینێت. غەربیەکان قارە مانەکانی سەردەمی خۆیان هەیە. ئەوان ئەو قارەمانانە گەورە دەکەن و ڕێزیان لێ دەگرن. نموونەیەکی ئەو کەسایەتیانەش جیڤارایە. لە ڕاستیا حاجی قاسم هەر هەمان شتی کرد کە جیڤارا کردی. جیڤارا خەڵکی ئەرژەنتین بوو، لە کوبا شەڕی کرد، پاشان پۆستی وەزاری جێهێشت و چوو بۆ بۆلیڤیا و لەوێ شەهید بوو. حاجی ئاغاش لە لوبنان و یەمەن و سوریا و عێراق ستراتیژیستێکی سەرکەوتوو بوو، لە پێناو دوور خستنەوەی شەڕ لە خاکی ئێران. حاجی قاسم موعجیب بوو بە یەکەم جیڤارالە مێژووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست (حەزرەتی حسێن سید الشهدا). بەڵام بەداخەوە بەسەر کوردستانا بازیدا و ئامۆزاکەی خۆی بیر چوەوە. ڕۆحت شاد و یادت بەخێر جیڤارای شیعە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست…