راپۆرتی شیكاری: محەمەد رەئوف بەشی یەكەم  پرۆسەی هەڵبژاردن، پایەیەكی گرنگی دیموكراسیە لە وڵاتە تازە پێگەیشتووەكاندا، بەڵام بەردەوام لەو كۆمەڵگایانەدا حیزبی حاكم، یاخود هێزە دەستڕۆیشتووەكان لە رێی ساختەكاریی و تەزویرەوە دەنگی هاوڵاتیان لەبەرژەوەندی خۆیان ساختە دەكەن، لە هەرێمی كوردستانیش پرسی تەزویر و ساختەكاریی لە هەڵبژاردنەكاندا بووەتە پرسێكی جیدیی و كاریگەری لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن و نەخشەی سیاسی هێزەكان لە هەرێمی كوردستان و عێراق دروستكردووە، ئەگەرچی پرۆسەی هەڵبژاردن لە كوردستاندا بۆ ساڵی 1992 دەگەڕێتەوە، هەر لەیەكەم پرۆسەشدا بەساختەكاری زۆركرا بەڵام لە عێراقدا تەزویر و ساختەكاری مێژوویەكی درێژی هەیە (لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردندا كەلە ساڵی 1923 ئەنجامدرا بەریتانییەكان لە بەرژەوەندی پێكهاتەی سوننە تەزویر و ساختەكارییانكرد، بەو پێیەی لە عێراقدا پێكهاتەی شیعە زیاتربوون و بەریتانییەكانیش لەگەڵ سەرخستنی پێكهاتەی سوننە بوون، دواتریش لە هەڵبژاردنی 1933دا جەودەت روكابی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق لە بەرژەوەندی خۆی تەزویریكرد، هاوكات جەمیل مەدفەعی لە هەڵبژاردنی 1937 و نوری سەعید لە هەڵبژاردنی 1939 لەبەرژەوەندی خۆیان تەزویریانكرد).   لە هەڵبژاردنە سەرەتاییەكانی عێراقدا، كارەكتەرە سیاسییەكان هێزی سەربازیی و ناوخۆییان لەو بوارەدا بەكارهێناوە، لەبەرئەوەی لەو سەردەمەدا وەزارەتی ناوخۆ سەرپەرشتی هەڵبژاردنەكانی دەكرد و هەرئەویش سندوقەكانی هەڵبژاردنی دەگواستەوە، لەو ساتەشدا هەڵبژاردن چەند رۆژێكی دەخایاند و هیچ جۆرە چاودێرییەكی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیش نەبووە، بۆیە تەزویر و ساختەكاریی بووە نەریتێكی باوی پارت و كەسایەتییە دەسەڵاتدارەكان و لە سەرجەم هەڵبژاردنەكانی عێراقدا لەبەرژەوەندی حیزبی حاكم و دەسەڵاتدار ساختەكاریی كراوە و كاریگەریی گەورەشی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هەبووە. بەڵام بۆیەكەمجار لەدوای پرۆسەی رزگاری عێراق ئەمریكیەكان تەزویریان لە عێراق داهێنا ( لە راپرسی دەستوری عێراق لە 2005، لە پارێزگای نەینەوا موسڵ ساختەكاریانكردووە، چونكە بەپێی یاساكە ئەگەر سێ پارێزگا رەتی بكاتەوە دەستورەكە رەت دەكرێتەوە، بۆیە سەڵاحەدین و ئەنبار و نەینەوا رەتیان كردەوە، بەڵام ئەمریكیەكان كە زانیان رەت دەكرێتەوە لە شەوی كۆكردنەوەی دەنگەكان بەسەرپەرشتی جەنەراڵ دیڤید پترایۆس كە ئەو كات فەرماندەی هێزەكانی هاوپەیمانان بوو لە موسڵ 100 سندوقی دەنگدانی ساختە كردوو دەنگدانەكەی بە قازانجی بەڵی یەكلاكردەوەو دەستورەكەیان تێپەڕاند). ساختەكاریی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 1992 دەگۆڕێت ئەزموونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە هەرێمی كوردستان بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1992 كراوە و ئەزمو‌ونێكی تا ئاستێك سەركەوتوو نەبوو، چ لە رووی بوونی ساختەكاریی زۆرەوە، چ لە رووی ئەوەی سندووقەكانی هەڵبژاردن، لەبری ئەوەی ببێتە ناوەندی یەكلاكردنەوەی كێشە و قەیرانەكان، بووە هۆی لێكدابرانی هێز و لایەنەكان، لە یەكەم هەڵبژاردندا، كە بڕیاربوو لە 17/5/1992 بەڕێوەبچێت، دوو رۆژ دواخرا لەو كاتەدا وترا مەرەكەبی هەڵبژاردنەكان لەلایەن هێزێكەوە ساختەكراوە و مەرەكەبی خراپ هێنراوە بۆیە هەڵبژاردن دواخرا. بەپێی ئەو نامە و راگەیەنراو و بەڵگەنامانەی بڵاوكراونەتەوە، لە هەڵبژاردنی 19/5/1992دا بە جۆرەها شێوە ساختەكاریی و تەزویر لەلایەن هێز و لایەنەكانەوە كراوە، لەگەڵ ئەوەی بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەكان لێكۆڵینەوە لەهەر بنكە و ناوەندێكی دەنگداندا دەكرێت، كە رێژەی دەنگدان تێیدا لە (85%) زیاتر بێت، (هەر وێستگەیەكی دەنگدان رێژەی دەنگدانی (85%) زیاتر بوو دەچێتە تەحقیق... جگە لەمە لە هەر ناوچەیەك رێژەی دەنگی (85%) زیاتر بێت دەچێتە تەحقیق، كە ئەمانە پێوەری نێودەوڵەتین). بەڵام بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، كە لەلایەن لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانەوە راگەیەنرا، لە پارێزگای دهۆك، كە (178000) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لەو پارێزگایە (198352) دەنگیانداوە، واتا رێژەی دەنگدان (111.4%) بەو پێیەش ئەگەر رێژەی دەنگدان، كە لە سلێمانی (77.6%) ئاسایی بو‌وە و بەپێی ستانداردی نێودەوڵەتی، ئەگەر رێژەی دەنگدان لە پارێزگای دهۆك (100%)یش ئەژمار بكرێت ئەوا (20352) دەنگ زیاد دراوە و ساختەكارییەكە رێژەكەی دەكاتە (11.4%)، هەرچەندە بەپێی پاشكۆی وتارێكی نەوشیروان مستەفا ئەمین بەناوی (حیزب و حوكم: ئەزمو‌ونی كوردستان) ئاماژە بەوە دەكات، كە رێژەی دەنگدان لە پارێزگای دهۆك (124%) بووە بەو پێیەی ئەگەر لەو پارێزگایە لە (100%)ی دەنگدەران دەنگیان دابێت ئەوا نزیكەی (45000) زیاتر دەنگیانداوە بەو پێیەی ئەو پارێزگایە (223000) دەنگیانداوە). بەوپێیەش ئەو تەزویرەیكراوە، ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی گۆڕی، چونكە لە هەڵبژاردنەكەدا پارتی دیموكراتی كوردستان (437879) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (45.05%) و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان (423833) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (43.6%) ئەگەر ئەو رێژە دەنگە زیادەیەی دهۆكی لێدەركرێت (20352) دەنگی زیاد لە (100%) ی دەنگدانە ئەوا دەنگی پارتی دەبێتە (437879 - 20352 = 417527) دەنگ بەو پێیەش كۆی گشتیی دەنگدان دەبێتە (951601) واتا یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دەبێتە هێزی یەكەم و رێژەی دەنگەكانی دەبێتە (44.5%) و پارتی دیموكراتی كوردستانیش رێژەی دەنگەكانی دەبێتە (43.9%) و هێزی دووەمی كوردستان.  هاوكات بەپێی زۆرێك لە سكاڵا و نامە و بروسكەی لایەنە سیاسییەكان، باس لە دەستتێوەردان و دەنگیدانی دووبارە دەكەن، لەگەڵ ئەوەی لیژنەی باڵای هەڵبژاردن هۆشیاریدا لە بەسزاگەیاندنی هەر كەسێك كە هەوڵی ساختەكاریی بدات، دوای جیاكردنەوەی دەنگەكان بۆ دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكان دەركەوت، كە لە هەردوو بنكەی (17) لە دهۆك و بنكەی (6) لە هەولێردا ساختەكاریی كراوە، بەو پێەی لە بنكەی (17)ی دهۆك (قوتابخانەی پێشكەفتن) ژمارەی دەنگەكانی ئەو بنكەیە بە (7994) دەنگ ئەژمار كراوە، بەڵام دوای بژاردنەوەیان دەركەوت دەنگی ئەو بنكەیە تەنها (1994) واتا (6000) دەنگ لەو بنكەیە زیاد ئەژماركرابوو، بۆیە لەو بنكەیەدا (6000) دەنگی پارتی دیموكراتی كوردستان سڕایەوە، بەوپێیەی بۆ لیژنەی باڵا دەركەوت لەو بنكەیەدا ساختەكاریی كراوە. لە بنكەی (6) ی هەولێریش، دوای ئەوەی بۆ دەستەی باڵا دەركەوت كە ساختەكاریی لەو بنكەیەدا كراوە و لە جارێك زیاتر دەنگدراوە، بۆیە دەنگی ئەو بنكەیە رەتكرایەوە بەو پێیەش (3540) دەنگی پارتی سڕایەوە لەگەڵ (15) دەنگی سۆسیالست و (1) دەنگی پارتی گەل و (17) دەنگی شیوعی و (18) دەنگی ئیسلامیی و (151) دەنگی یەكێتی، بەمەش كاریگەری بەسەر ئەنجامە كۆتاییەكانی هەڵبژاردندا هات دەنگەكانی یەكێتی بووە (423682) و تا (423833 – 4151 = 423682) دەنگەكانی پارتیش بووە (428339) بەوپێیەی (437879 – 69540 = 428339 ) بەم پێیە رێژەی دەنگەكان بووە پەنجا بە پەنجا بۆ هەردوو حیزبە سەرەكییەكە).  هەوڵی دەرهێنانی هەزاران ناسنامە دراوە لەبەرژەوەندی لایەنەكان بۆئەوەی كاریگەری لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن دروست بكرێت، بۆ نمو‌ونە لە بروسكەیەكدا كە لە رۆژی 18/5/1992 بۆ ئەمیر حەوێزی سەرۆكی دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكانی ناردووە، جەلال تاڵەبانی، سكرتێری یەكێتی ئاماژەی بە چەندین ساختەكاریی و فێڵ كردووە، لە بروسكەكەدا ئاماژەی بەوەداوە، كە پارتی 1000 كەسی خۆی هێناوەتەوە لە ئێرانەوە كەچی دەنگدان بۆ ئەوان دواخراوە بە بڕیاری سەركردایەتی.   لە بەیاننامەیەكیشدا، كە لە 19 /5/1992 بڵاوكراوەتەوە و لەبەشەكانی پێشتردا خستو‌ومانەتە روو، د. مەحمود عوسمان ئاماژە بەوە دەكات، كە ساختەكاریی زۆر كراوە و بەهۆی ئەوەی مەرەكەبەكە بە ئاسانی لێكراوەتەوە بەچەندین جۆری ناسنامە دەنگدراوە و كەسی وا هەبووە (10) جار دەنگیداوە، پێشیوایە ساختەكاریی زۆر كراوە، بۆیە هەڵبژاردنێكی بێگەرد و نەزاهەت نەبووە و زیانی بە قۆناغی دیموكراتی و پەرلەمانی گەلی كورد گەیاندووە. لە بەیاننامەی سەرجەم حیزبەكاندا ئاماژە بە نیگەرانی كراوە سەبارەت بە ساختەكاریی زۆری هەڵبژاردنەكان و بێگەرد نەبوونیان، لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا هەریەك لە حیزبەكانی (حسك، پاسۆك، حیزبی شیوعی، پارتی گەل، پ.د.ك) هاتووە، كە ئەم هەڵبژاردنە بە شێوەیەكی گشتی ناڕێك و ناپوختە لەبەر چەند دەستتێوەردانێك و چەند هەڵەیەكی تەكنیكی، كە بوونە هۆی دروستكردنی كەش و هەوای تەزویر و لادان لە یاسای هەڵبژاردن چ بەهۆی خۆفەرزكردن و بەسەر جەماوەر و چ بەهۆی فڕۆفێڵی نابەجێیانە).  سەرچاوە/ كتێبی هەڵبژاردن لە كوردستان 1992 – 2014 ، محەمەد رەئوف، چاپی دووەم، 2018 . لاپەڕە 228.

سەلاحەدین دەمیرتاش كاندیدی پارتی دیموكراتی گەلان" هەدەپە" بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا لە زیندان و لە رێگەی تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەرەوە هەڵمەتی بانگەشەی دەستپێكرد. لە زنجیرەیەك تویتدا دەمیرتاش بەشێك لە خاڵە سەرەكییەكانی پرۆگرامی هەڵبژاردنی خۆی بڵاوكردەوە و رایگەیاند هەموو هەوڵەكانی دەخاتەگەڕ بۆ كەمكردنەوەی بێكاری لە توركیادا كە ئێستا لە هەر پێنج گەنجێك یەكێكیان بێكارە و وتیشی " كارتی گەنجان " بۆ لاوانی توركیا دابیندەكات كە بەهاكەی مانگانە دەگاتە 500 لیرەی توركی. هەروەها دەمیرتاش لە تویتێكی تردا بەڵێنیدا مووچەی خانەنشیان بەرزبكاتەوە بۆئەوەی بگاتە 3000 لیرەی كە دەكاتە 700 دۆلار. دەمیرتاش  كە لە ساڵی 2016 ەوە دەستگیركراوە بە تۆمەتی پەیوەست بە " تیرۆر" و بڕیارە هەشتی حوزەیرانی داهاتوو دانیشتنێكی تری دادگاییكردنی بەڕێوەبچێت لە هەڵمەتی بانگەشەكەیدا راشیگەیاندووە كاردەكات بۆ بەدیهێنانی مافە دەستورییەكانی ژنان و بەڵێنیشیدا كە لەكاتی دەرچوونیدا لە هەڵبژاردن سەرۆكایەتی كۆمار بە شێوازێك بەڕێوەبەرێت كە بەڕێوەبەرایەتییەكەی زۆرینەی ژنان بن. لە تویتێكی تردا كاندیدەكەی هەدەپە دەڵێت:" هیوادارە رووبەڕوو قسە بكات، بەڵام لە دۆخەدا قەناعەتم  بەوە هەیە دید و بۆچوونم بە كورتی لێرەوە بگەیەنم." 24ی حوەزیرانی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا بەڕێوەدەچێت، حەوت كەس بۆ خولی یەكەمی هەڵبژاردنەكان خۆیان كاندیدكردووە كە بریتین لە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی ئێستا توركیا، سەلاحەدین دەمیرتاش كاندیدی هەدەپە كە ژمارەیەكی زۆر لە پەرلەمانتارانی رووبەڕووی گرتن و دەستگیركردن بوونەتەوە، موحەڕەك ئەنجییە كاندیدی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە" ، میراڵ ئەكشنار كاندیدی پارتی چاكە " ئیی پارتی" و چەند كاندیدێكی تر.  

ئێوارەی یەكشەممە دكتۆر فاروق محەمەد زەرزور راوێژكاری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق و كاندیدی ئیئتیلافی نیشتمانی كە ئەیاد عەلاوی سەرۆكایەتی دەكات لە ماڵەكەی خۆیدا لە گوندێكی گەیارەی پارێزگای نەینەوا كوژرا. رێكخراوی داعش كە پێشتر هەڕەشەی تیرۆركردنی ئەوانە كرد كە بەشداری هەڵبژاردنی 12ی ئایار دەكەن بەرپرسیارێتی كوشتنی ئەو كاندیدەی گرتە ئەستۆ، بەڵام وتەبێژی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق دەڵێت ئەو كاندیدەی لیستەكەی عەلاویی بەهۆی كێشەی خێزانییەوە كوژراوە و پەیوەندی بە كردەوەی تیرۆریستییەوە نییە. عەبدولستار بەیرەقدار وتەبێژی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق لە بەیاننامەیەكدا وتی:" لێكۆڵینەوە سەرتاییەكانی تایبەت بە كوژرانی كاندیدی هاوپەیمانی نیشتمانیی فاروق محەمەد زەرزور دەریانخستووە كە ئەو رووداوە پەیوەندی بە تاوانە تیرۆریستییەكانەوە نییە." بەیرەقدار وتیشی :" ئەو تاوانە بەهۆی كێشەی خێزانییەوە روویداوە و كوڕێكی كاندیدەكە دانی بەوەدا ناوە كە بەهۆی كێشەی خێزانییەوە باوكی كوشتووە."  

ئەو شەوەی عەبادی راسپێدرا و مالیكی بەخشرا ئەمە روویدا نووسینی: باقر جەبر زوبەیدی وەرگێڕانی : نامیق رەسوڵ حزبی دەعوەی ئیسلامی نامەیەكی بۆ سەماحەتی مەرجەعی باڵا بەڕێز عەلی سیستانی نارد، داوایلێكرد هەڵوێستی شەرعی خۆی روونبكاتەوە دەربارەی ئەوەی مالیكی خولی سێییەم پۆستی سەرۆك وەزیران بگرێتەوە دەست، لە ناو بوونی بڕێكی زۆر لە رەخنە و ناڕەزایەتی نەك تەنها لە گۆڕەپانی نیشتمانیدا، بەڵكو لە ناو خودی هاوپەیمانی نیشتمانیدا بە شێوەیەكی وردتر لەناو ریزەكانی حزبی دەعوەدا. دوای مانگێك لە نامەكەی حزبی دەعوە، كە كۆپییەكیمان بەدەست نەگەیشت، سەماحەتی سیستانیی وەڵامی دایەوە كە لە خوارەوە دایدەنێم، ئەو گڵۆپی سەوزی بۆ دەعوە و هاوپەیمانی نیشتمانی هەڵكرد گۆڕانكارییەكە بكرێت و لەوەڵامەكەیدا مەرجەعی باڵا جەختی لێكردەوە. ئەوەی روویدا ئەوەبوو كە وەڵامەكەی مەرجەعی باڵا بۆ مانگێكی تەواو لای حزبی دەعوە بە پێچراوەیی مایەوە و ناكۆكییەكی توندیش لە ئارادابوو خەریك بووە حزبی دەعوە نغرۆی دابڕان ولێكترازانێكی توند بكات، بەڵام گروپێك لە دەعوە سەركەوتوو بوو لە كۆكردنەوەی 38 ئیمزای ئەندامی دەوڵەتی یاسا لە پێناوی دەستكردن بە كۆكردنەوەی ئیمزا بۆ بەدەستهێنانی زۆرینە لەناو هاوپەیمانی نیشتمانیدا. رۆژی 11/ 8/ 2014 كۆبوونەوەیەك لە ماڵی دكتۆر جەعفەری رێكخرا، بە سیفەتی ئەوەی سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی بوو، دوو كاتژمێری خایاند و تێیدا ئیمزای سەرۆك كوتلەكان كۆكرایەوە بۆ هەڵبژاردنی ئەوەی كە زۆرینەی حزبی دەعوە لەسەری رێككەوتون كە عەبادی وەك كاندید بۆ سەرۆك وەزیران پێشكەشدەكەن. ئەوانەی ئیمزایان كردبوو، لە پێشبڕكێدا بوون لەگەڵ كاتدا، چونكە وادە دەستورییەكان لە كاتژمێرەكانی كۆتاییهاتنیان نزیكدەبوونەوە، تەنها 90 خولەك كات مابوو بۆئەوەی جوڵە بكەین بە ئاراستەی وەڵامدانەوەی وادەی دەستوری بۆ ئەوەی عەبادی وەك سەرۆك وەزیران دیاریبكرێت و وەك وەڵامدانەوەیەكیش بۆ بانگەوازی مەرجەعەیەتی باڵا لە گونجان لەگەڵ ئەوەی بە رەزامەندیی نیشتمانی ناونرابوو. پێش ئەوەش چەند گفتوگۆیەكمان لەگەڵ سەركردەی كوتلە سیاسییەكانی گۆڕەپانی نیشتمانیدا كردبوو، بۆئەوەی بۆچونیان بەرامبەر گۆڕانكارییەكە بزانین، هەموو كوتلەكان پشتیوانیان كرد لە بۆچونی بەڕێز مەرجەعی باڵا و ویستی هاوپەیمانی نیشتمانی بۆ گۆڕانكاری. بە كاروانێكی دوورودرێژ بەرەو سەرۆكایەتی كۆمار كەوتینەڕێ‌، كاتژمێر یەك و نیوی نیوەڕۆ بوو، لە كۆبوونەوەكەمان لەگەڵ سەرۆك نەهاتینەدەرەوە هەتا مەرسومی كۆمارییمان بۆ راسپاردنی عەبادی وەك كاندیدی گەورەترین كوتلە نەهێنایەوە.

پارتی لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی 86 هەزار دەنگی هەیە بەڵام یەكێتی لە سنوری پارتی 209 هەزار دەنگی هەیە  پارتی لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی 86 هەزار دەنگی هەیە گۆڕان لە سنوری پارتی 130 هەزار دەنگی هەیە  لە هەڵبژاردنی 30 ی نیسانی 2014 ی ئەنجومەنی پارێزگاكان  -    پارتی دیموكراتی كوردستان لە سنوری پارێزگای سلێمانی 86655 دەنگی هەیە  -    یەكێتی لە سنوری پارتی ( هەولێر 168603 + دهۆك 40792  = 209395) دەنگی هەیە  -    گۆڕان لە سنوری پارتی ( هەولێر 108177 + دهۆك 22855  = 131032) دەنگی هەیە  

ئێوارەی ئەمڕۆ دووشەممە، لە شاری هەولێر هێرشکرایە سەر ڕابوون مەعروف سەرۆکی لیستی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە پارێزگای هەولێر و بە سەختی  بریندار کرا. دوای بریندارکردنی، ڕابوون مەعروف ڕەوانەی نەخۆشخانەکراوە بەمەبەستی چارەسەرکردنی. ڕابوون مەعروف لە بارەی هێرشەکەوە بە ئێن ئاڕ تی ڕاگەیاند، دوای دەرچوونی لە ماڵی خۆیان، زیاتر لە ١٠ ئۆتۆمبێلی پڕ لەچەکدار چواردەوریان گرتووە و بە چەک و بە چەقۆ هێرشیان کردووەتە سەری و برینداریان کردووە.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت دوێنێ شەممە لە لوبنان هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەچوو، یەك هەفتە دوای لوبنان واتە رۆژی 12ی ئایار هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە عێراق بەڕێوەدەچێت. لەم چەند خاڵەدا" درەو میدیا" بەراوردێكی نێوان هەڵبژاردنەكەی لوبنان و هەڵبژاردنی عێراق دەخاتەڕوو: •    لە لوبنان (500) كاندید كێبركێیان كرد لەسەر بردنەوەی (128) كورسی پەرلەمان، بەڵام لە عێراق (6 هەزار و 986) كاندید كێبركێ لەسەر بردنەوەی (329) كورسی پەرلەمان دەكەن. •    لە لوبنان (3 ملیۆن و 600 هەزار) كەس مافی دەنگدانیان هەبوو، لە عێراق (24 ملیۆن و 33 هەزار و 494) كەس مافی دەنگدانیان هەیە. •    لە لوبنان لەم هەڵبژاردنەدا بۆ یەكەمینجار لە مێژوودا رەوەندی دەرەوە بەشداری دەنگدانیان كرد، بەڵام لە عێراق لەدوای روخانی رژێمی پێشووەوە رەوەندی دەرەوە مافی بەشداریكردنیان هەبووە. •    لە لوبنان بەپێی یاسا دەبوو ساڵی 2013 هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنەكان لەسەر یاسای هەڵبژاردن پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژكردەوە، لە عێراق هەڵبژاردن لە وادەی دیاریكراوی خۆیدا بەڕێوەدەچێت. •    لە لوبنان بەپێ یاسای نوێی هەڵبژاردن ژمارەی بازنەكانی هەڵبژاردن كەمكرایەوە بۆ (15) بازنە، بەڵام لە عێراق بازنەكانی هەڵبژاردن هاوشێوەی هەڵبژاردنەكانی پێشووە و (18) بازنەیە. •    لە لوبنان بە بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو ئاستی بەشداری دەنگدەران لە پرۆسەكە لە رێژەی 54%وە بۆ 49.2% كەمیكرد، لە عێراق هەڵبژاردنی رابردوو ئاستی بەشداری ئاستی بەشداری گەیشتە 60%، بەڵام دیارنییە ئاستی بەشداری هەڵبژاردنی ئەمجارە چۆن دەبێت. •    هەردوو وڵات لوبنان و عێراق بونەتە گۆڕەپانی ململانێی مەزهەبی نێوان ئێران و سعودیە. •    لە لوبنان كێبركێی هەڵبژاردن لە نێوان سێ پێكهاتەی سەرەكیدایە (سوننە و شیعە و مەسیحی)، لە عێراق بەهەمان شێوە كێبركێ لە نێوان سێ پێكهاتەدایە (سوننە و شیعە و كورد). •    لە هەردوو وڵات بەپێی رێككەوتنێكی نەنوسراو پۆستە سێ‌ پۆستە سەرۆكایەتیەكەی لەنێوان پێكهاتەكان دابەشكراوە، لە لوبنان پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ سوننەیە و پۆستی سەرۆكی پەرلەمانیش بۆ شیعە، سەرۆك كۆماریش یەكلاكراوەتەوە بۆ كەسێكی مەسیحی، بەڵام لە عێراق پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ شیعە و پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ سوننە و پۆستی سەرۆك كۆماریش بۆ كورد دانراوە. •    سیستمی سیاسی هەردوو وڵات پەرلەمانییە، واتە لە لوبنان هاوشێوەی عێراق سەرۆك وەزیران لەلایەن پەرلەمانەوە متمانە بەخۆی و كابینەكەی دەبەخشرێت. •    لوبنان هاوشێوەی عێراق لە ماوەی رابردوودا بە قۆناغی شەڕی ناوخۆیی و تائیفیدا تێپەڕیووە. •    سەرۆك كۆماری لوبنان ماوەكەی شەش ساڵە، بەڵام سەرۆك كۆماری عێراق چوار ساڵە و هەردووكیشیان لە پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردێن. • خاڵێكی تری هاوبەش لەنێوان هەردوو وڵات لوبنان و عێراق ئەوەیە ژمارەیەك دەموچاوی سیاسی دووبارە لەسەر گۆرەپانەكە ئامادەن، لە لوبنان (سەعد حەریری و حەسەن نەسروڵا و میشاڵ عەون، نەبیه بڕی..)، لە عێراقیش (مالیكی و عەبادی و عەلاوی و نوجێفی و ..).

سەرچاوە: سۆمەریە نیوز هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 21 وڵاتی جیهان بەڕێوەدەچێت پرۆسەكە رۆژانی 10 و 11 مانگی ئایار بەڕێوەدەچێت 868993 كەس مافی دەنگدانیان هەیە لە وڵاتانی دەرەوە  129 ناوەندی دەنگدان و 669 وێستگەی دەنگدان ئامادەكراون بنكەكانی دەنگدان كاتژمێر حەوتی بەیانی دەكرێنەوە و شەشی ئێوارە دادەخرێن پێدوایستییەكانی دەنگدان: -    كارتی دەنگدانی بایۆمەتری یان كارتی دەنگدانی ئاسایی -    كارتی نیشتمانی یان پاسپۆرت یان ناسنامەی باری شارستانیی

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت حزبوڵا و هاوپەیمانەكانی زیاتر لە نیوەی كورسییەكانی پەرلەمانی لوبنانیان بردەوە، ئەمە بەپێی هەندێك ئاماری نافەرمی كە سیاسەتمەداران و میدیاكانی لوبنان بڵاویانكردەوە. دوای نۆساڵ دوێنێ یەكشەممە هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە لوبنان بەڕێوەچوو، ئاستی بەشداریكردنی دەنگدەران لە پرۆسەكەدا گەیشتە 49.2%، لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا كە بەر لە (9) ساڵ بەڕێوەچوو، ئاستی بەشداری 54% بوو، دەردەكەوێت ئەمجارە ئاستی بەشداری كەمیكردووە. ئەگەر ئەو ئەنجامانە لەلایەن لیژنەی ناوەندی هەڵبژاردنەكانەوە پشتڕاستبكرێنەوە كە میدیاكانی لوبنان بڵاویانكردەوە، حزبوڵا كە حەسەن نەسروڵا سەرۆكایەتی دەكات و لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێت دەتوانێت لە پەرلەمانی نوێی لوبناندا كە پێكهاتووە لە (128) كورسی، بە ئاسانی زۆرینەی (50+1) كۆبكاتەوە. بەرزبوونەوەی دەنگی حزبوڵا لە لوبنان، بەرزبونەوەی هەژمونی ئێران لە ناوچەكە دەردەخات كە بە عێراقدا تێدەپەڕێت بۆ سوریا و لەوێشەوە بۆ لوبنان. بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی لوبنان، سەعد حەریری سەرۆك وەزیرانی لوبنان كە نوێنەرایەتی پێكهاتەی سوننە دەكات و لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە پشتیوانی دەكرێت، سەرباری ئەوە لەو ناوچەیەی كە پێگەی جەماوەری بەهێزە دەنگەكانی چەند كورسییەك كەمیكردووە، بەڵام هێشتا كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانە و چانسی گەورەی هەیە جارێكی تر پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێتەوە. بەپێی ئەو سیستمە دابەشكارییە تائیفییەی كە لە لوبنان هەیە، پۆستی سەرۆك وەزیران دەبێت بۆ كەسێك بێت لە پێكهاتەی سوننە، پێشبینیدەكرێت حكومەتی نوێی لوبنان هاوشێوەی ئەو حكومەتەی كە ئێستا ویلایەتەكەی تەواوبووە، هەموو پارتە سیاسییەكانی وڵات لەخۆبگرێت، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت دانوستانەكان بۆ دابەشكردنی پۆستە وزارییەكان هەندێك كات بخایەنێت. وڵاتە كۆمەكبەخشەكان دەیانەوێت قەرز بە لوبنان بدەن، بەڵام بۆ پێدانی ئەو قەرزە مەرجیان هەیە بەر لە بڕیاردان لەسەر پێدانی قەرزەكە لە كۆنگرەی پاریسدا كە بڕیارە مانگی نیسان بەڕێوەبچێت، دەسەڵاتدارانی بەیروت چاكسازیی ئابوریی گەورە بكەن. هەڵبژاردنی ئەمجارەی لوبنان بەپێی یاسایەكی نوێ بەڕێوەچوو، تێیدا گۆڕانكاری لە بازنەكانی هەڵبژاردندا كرا و سیستمی دەنگدانی زۆرینەی گۆڕدرا بۆ دەنگدانی رێژەیی. دابەشبوونی كورسییەكانی پەرلەمان بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەكان، پارتی "هێزە لوبنانییەكان" كە پارتێكە دژایەتی سیاسەتەكانی حزبوڵا دەكات، لەم هەڵبژاردنەدا ژمارەی كورسییەكان لە (8) كورسییەوە بۆ (15) كورسی زیادیكردووە. لەبەرامبەردا حزبوڵا و حزب و كەسایەتییە هاوپەیمانەكانی بەیەكەوە لانی كەم (67) كورسییان بردوەتەوە. دیارترین لایەنە هاوپەیمانەكانی حزبوڵا لە لوبنان بریتین لە (بزوتنەوەی ئەمەل) بە سەرۆكایەتی نەبیه بڕی هەروەها (رەوتی نیشتمانی ئازاد) بە سەرۆكایەتی میشال عەونی سەرۆك كۆماری لوبنان، لەگەڵ ژمارەیەك گروپ و كەسایەتی تر كە پشتیوانی لەوە دەكەن حزبوڵا هێزی چەكداری هەبێت و هێزە سەربازییەكەی حزبوڵا بە خاڵی هێز بۆ لوبنان ناودەبەن. ئەنجامە بەراییەكان نیشانی دەدەن ئەو لایەنە سیاسیانەی كە لەسەر پێكهاتەی سونن ئەژماردەكرێن بەڵام لەلایەن حزبوڵاوە پشتیوانی دەكرێن، لە شارەكانی بەیروتی پایتەخت و تەرابلوس و سەیدا كە بنكەی جەماوەری (رەوتی موستەقبەل)ن بە سەرۆكایەتی سەعد حەریری، دەنگی باشیان بەدەستهێناوە، ئەمەش بەبۆچونی هەندێك لە چاودێران وەكو "زللەیەكە لە رومەتی حەریری". بەڵام لەبەرامبەریشدا حزبوڵا لە یەكێك لەو ناوچانەی كە بنكەی جەماوەری بەهێزە كە بازنەی (بەعلبەك- هەرمل)ە، دووچاری شكستبووە و نەیارە سیاسییەكانی لە كۆی 10 كورسی تەرخانكراوی ئەو ناوچەیە (2) كورسییان بردوەتەوە، یەكێك لە كورسییەكان رۆشتووە بۆ پارتی (هێزە لوبنانییەكان) و ئەوی تر رۆشتووە بۆ (رەوتی موستەقبەل)ی سەعد حەریری. یەكێك لەو كەسایەتییە دیارانەی كە لە هەڵبژاردنەكەی دوێنێدا سەركەوتوو بوون، (جەمیل سەید)ە كە كەسایەتییەكی نزیكە لە حزبوڵای لوبنان و لیوای خانەنشینە و پێشتر بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی بووە و دەوترێت هاوڕێی نزیكی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریایە. لەماوەی ئەو (15) ساڵەدا كە سوریا هەژمونی بەهێزی لە لوبنان هەبوو، لەدوای جەنگی ناوخۆیی لوبنان لەنێوان ساڵانی 1975 بۆ 1990، (جەمیل سەید) بەهێزترین پیاوی لوبنان بوو. بەپێی راپۆرتی ئاژانسی رۆیتەرز، لانی كەم (5) كەس لەوانەی كە لەسەردەمی هەژمونی سوریادا لە لوبنان دەسەڵاتیان هەبووە، لەرێگەی هەڵبژاردنەكەی دوێنێوە، بۆ یەكەمجار دوای كشانەوەی هێزەكانی سوریا لە لوبنان لە ساڵی (2005) و تیرۆركردنی رەفیق حەریری، گەڕاونەتەوە بۆ ناو پەرلەمان. (فەیسەڵ كەرامی) كوڕی عومەر كەرامی سەرۆك وەزیرانی پێشوتری لوبنان و لایەنگری سوریا، بۆجاری یەكەم سەركەوت بۆ پەرلەمان، لە بەیروتیش دوو كاندیدی سەربەخۆ سەركەوتن. بڕیاربوو لە لوبنان ساڵی 2013 هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەبچێت، بەڵام لە بری سازدانی هەڵبژاردن ئەندامانی پەرلەمان دەنگیاندا بۆ درێژكردنەوەی خولی پەرلەمان، ئەمەش بەهۆی رێكنەكەوتنی لایەنە سیاسییەكان لەسەر یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان. ساڵی 2009 هاوپەیمانێتی دژ بە حزبوڵا كە ناوی (هاوپەیمانی 14ی ئازار) بوو، سەعد حەریری سەرۆكایەتی دەكرد و لەلایەن سعودیەوە پشتیوانی دەكرا، توانی زۆرینەی پەرلەمان بەدەستبهێنێت. بەڵام (هاوپەیمانی 14ی ئازار) هەڵوەشایەوە و سعودیەش بایەخ و سەرچاوە سیاسییەكانی خۆی لە لوبنانەوە گواستنەوە بۆ دژایەتیكردنی هەژمونی ئێران لە وڵاتانی تری ناوچەكە بەتایبەتی لە یەمەن.  

وەزیری وزەی ئیسرائیل هەڕەشەی كوشتنی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا و كۆتاییهێنان بە دەسەڵاتەكەی دەكات. تۆریوفال شتاینتز، وەزیری وەزەی ئیسرائیل لە لێدوانێکید بۆ سایتی رۆژنامەی یەدیعۆت ئەحرانۆت وتی " ئیسرائیل بەشار ئەسەد دەكوژێت و كۆتایی بە حكومەتەكەی دەهێنێت ئەگەر بەردەوام بێت لە رێگەدان بە هێزەكانی ئێران تا لەسەر خاكی ئەو وڵاتە كاربكەن." شتاینتز وتیشی:" ئەگەر ئەسەد رێگە بە ئێران بدات سوریا بكاتە بنكەیەكی سەربازی بۆ هێرشكردنە سەرمان، ئەوان پێویستە بزانێت كە ئەوە كۆتاییەتی." ئەو وەزیرەی حكومەتی ئیسرائیل راشیگەیاند تەلئەبیب تائێستا دەستی وەرنەداوەتە جەنگی سوریا، هۆشداریشدا لەوەی كە ئێران خاكی ئەو وڵاتە بكاتە بنكەیەك بۆ هێرشكردنە سەر ئیسرائیل.  

ئامادەکردنی: نامیق رەسول چەند هەفتەیەكە كورد دەستی بە هەوڵ و كۆشێكی نوێ كردووە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی داهاتووی عێراق، بەهۆی ئەو دەسەڵاتە دەستورییانەی كە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان هەیەتی، رەنگە چەند لایەنێكی كوردی ئامادەبن لەبەرامبەر وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان دەستلە پۆستی سەرۆك كۆمار هەڵگرن بۆ سوننەكان، ئەوەش لە كاتێكدایە سەلیم جبوری سەرۆكی ئێستا پەرلەمان جەخدەكاتەوە كە دەیەوێت خولێكی تریش سەرۆكایەتی باڵاترین دەسەڵاتی عێراق بكات. موحسین سەعدون پەرلەمانتاری ئێستای پارتی دیموكراتی كوردستان :" كورد یان هەر لایەنێكی تر مافی ئەوەی هەیە داوای پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بكات و دەستوری عێراق دیارینەكردووە كە چ لایەنێك پۆستی سێ‌ سەرۆكایەتییە باڵاكە " سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆك كۆمار، سەرۆك وەزیران" وەردەگرێت. ئەندامێكی هاوپەیمانی نیشتمانی كە لە چوارساڵی رابردوودا نوێنەرایەتی پێكهاتەوی شیعەی كردووە لە عێراقدا و زۆرینەی پەرلەمانی هەبووە، لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" ی قەتەری وتی " چەند حزبێكی كوردی پرسی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی داهاتوویان لەگەڵ هاوپەیمانی نیشتمانی باسكردووە، بەو پێیەی لایەنە شیعەكان نزیكترن لەوەی ئەمجارەش زۆرینەی  پەرلەمان بەدەستبهێنێتەوە و لەبەرامبەر ئەوەشدا ئامادەن دەستبەرداری پۆستی سەرۆكی كۆمار بن". بەوتەی ئەو ئەندامەی هاوپەیمانی نیشتمانی، هەوڵی كورد بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆئەوە دەگەڕێتەوە ئەو پۆستە دەسەڵاتێكی دەستوریی فراوانی هەیە كە دیارترینیان بریتییە لە پەسەندكردن و پەكخستنی یاساكان و دیاریكردنی چارەنووسی لێپرسینەوەی وەزیر و بەرپرسانی باڵای حكومەت و دەستە سەربەخۆكان، جگە لە توانای پەرلەمان بۆ هەمواركردنی بودجەی گشتی دەوڵەت و چاودێریكردنی وردی دەسەڵاتی جێبەجێكردن، جەختیشیكردەوە لایەنە كوردییەكان نیمچە كۆدەنگییان لەسەر ئەو پرسە هەیە. ئەم خواست و هەوڵەی كورد بۆ بەدەسهێنانی سەرۆكایەتی پەرلەمان رووبەڕووی رەتكردنەوەی رەهای حزب و لایەنەكانی سوننەكان دەبێتەوە كە لە هەموو خولەكانی دوای پێكهێنانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2005ەوە ئەو پۆستەیان لەدەستدابووە و بەوەش پێشبینیدەكرێت دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 12ی ئایار، ململانێی و ركابەرییەكی توندی لێبكەوێتەوە. سەلیم جبوری  لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا نەیشاردەوە كە ئارەزوو دەكات چوار ساڵی تریش لەو پۆستەدا بمێنێتەوە و وتی:" ئەو پرسە دەكەوێتە سەر لێتێگەیشتن لەگەڵ لایەنەكانی تر، بەڵام ئەوەش بە مانای ئەوە نایات كە نەتوانم لە سیاسەتدا بەردەوام بم". لە دەستوری هەمیشەیی عێراقدا سەرۆكی پەرلەمان دەسەڵاتی زۆری لە بواری یاسادانان و چاودێریدا فراوانی هەیە، لە كاتێكدا سەرۆكی كۆمار جگە لە چەند دەسەڵاتێكی تەشریفی پرۆتۆكۆلی هیچ دەسەڵاتێكی فیعلی ئەوتۆی نییە. موحسین سەعدون پەرلەمانتاری ئێستای پارتی دیموكراتی كوردستان لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید"  وتی:" كورد یان هەر لایەنێكی تر مافی ئەوەی هەیە داوای پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بكات و دەستوری عێراق دیارینەكردووە كە چ لایەنێك پۆستی سێ‌ سەرۆكایەتییە باڵاكە " سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆك كۆمار، سەرۆك وەزیران" وەردەگرێت. بەرای سەعدون ئاماژەكان بەو ئاڕاستەیەن هەروەك ساڵانی پێشوو سەرۆك وەزیران بۆ شیعەكان بێت، رونیشیدەكاتەوە داواكاری كورد بۆ سەرۆكی پەرلەمان یاساییە و هیچ پێشێلكارییەكی دەستوریی تێدا نییە. لە بەرامبەر هەوڵ و كۆششی كورد بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆكی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، سەلیم جبوری كە ماوەی چوار ساڵە سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكات ویست و ئارەزووی خۆی دەربڕیوە بەوەی كە دەیەوێت چوارساڵی تریش لەو پۆستەدا بمێنێتەوە. جبوری كە بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا هاوپەیمانێتیی لەگەڵ ئەیاد عەلاوی جێگری سەرۆك كۆماردا پێكهێناوە لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا نەیشاردەوە كە ئارەزوو دەكات چوار ساڵی تریش لەو پۆستەدا بمێنێتەوە و وتی:" ئەو پرسە دەكەوێتە سەر لێتێگەیشتن لەگەڵ لایەنەكانی تر، بەڵام ئەوەش بە مانای ئەوە نایات كە نەتوانم لە سیاسەتدا بەردەوام بم". جبوری وتیشی :" ئەگەر نەبمەوە بە سەرۆكی پەرلەمان، ئەوا بواری زۆر هەیە كە دەتوانم لێیانەوە جموجوڵ بكەم". جەختیشیكردەوە"  پێویستە دان بەوەدا بنێین كە كاریگەری دەرەكی هەیە لەسەر دروستكردنی بڕیاری ناوخۆی عێراق، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەستە بە پێكهێنانی حكومەت و دابەشكردنی پۆستەكانەوە". شەممەی داهاتوو پرۆسەی دەنگدانی گشتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەرتاسەری عێراق و هەرێمی كوردستان بەڕێوەدەچێت و 24 ملیۆن كەس مافی دەنگدانیان هەیە و ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە، پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی لێدەكەوێتەوە كە چوار ساڵی داهاتوو سەرۆكایەتی دەسەڵاتی جێبەجێكردمی دەكات لە عێراقدا.

تابلۆی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە قودس هەڵدەواسرێت و ڕۆژی 14 ئەم مانگەش بە فەرمی گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەو وڵاتە لە تەلئەبیبەوە بۆ قودس ڕادەگەیەنرێت.  ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز بڵاویكردەوە، ئەمڕۆ دووشەممە سێ‌ تابلۆی ناونیشانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بە زمانەكانی عەرەبی و عیبری و ئینگلیزی لەنزیك كۆنسوڵخانەی ئەو وڵاتە لەباشوری شاری قودس هەڵواسراوە، كە بڕیارە بكرێتە بارەگای باڵیۆزخانەی ئەمریكا دوای گواستنەوەی بەشێوەیەكی فەرمی لە ڕۆژی 14ی ئەم مانگە لەشاری تەلئەبیبەوە بۆ قودس.      سائیب عریقات ئەمینداری لیژنەی جێبەجێكردنی ڕێكخراوی ئازادیخوازی فەلەستین پەیامێكی لەوبارەیەوە بۆ نوێنەرایەتی وڵاتانی جیهان ڕەوانەكردووە و تێیدا داوای لێكردون ئاهەنگی كردنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەشاری قودس بایكۆتی بكەن. عریقات لەپەیامەكەیدا وتویەتی: بەشداریكردن لەو ئاهەنگە شەرعیەت دەدات بەبڕیارێكی ناشەرعی و نایاسایی و پاڵپشتیكردنی بێدەنگی بەرامبەر بە سیاسەتە داگیركارییەكانی ئیسرائیل.   

درەو میدیا شەڕی نەوەی دووەمی سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا گەرمە، مەسرور بارزانی كە لەدوای چونە ماڵەوەی باوكی گۆڕەپانەكەی بۆ تەخت بووە لایەنگرانی حزبەكەی بەهێرش بۆسەر دۆستە كۆنەكەی گەرم دەكات و دەڵێت، پارتی خەونی ئەو جاش و خۆفرۆشانەی لەگۆڕنا كە دەیانویست كوردستان بدەنە دەست داگیركەران، لەبەرامبەردا لاهور تاڵەبانی كە لەدوای مردنی مام جەلالەوە حزبەكەی بێ سكرتێرو سەرگەورە ماوەتەوە هێرشەكانی ئاراستەی پارتی دەكات و دەڵێت: گەورەترین خیانەت ئێستا لە كەركوك لەلایەن پارتییەوە دەكرێت كە خەڵكی هان دەدەن بەشداری هەڵبژاردنەكانی كەركوك نەكەن  و بۆ عەرەبە شۆڤینییەكان و توركمانەكانی بەجێبهێڵێت. ئەم هێرش و پەلاماردانەی نەوەی دووەمی سیاسیەكانی پارتی و یەكێتی بۆسەر یەكدی لە فەراغی نەوەی یەكەمی سیاسیەكانیانە، ئەو نەوەیەی كە بەرژەوەندی هاوبەش كۆیانی كردبۆوەو دوای شەڕی ناوخۆی دوورو درێژی نێوانیان گەیشتنە ئەو بڕوایەی كە دەتوانن پێكەوە بەرژەوەندیە حزبی و بنەماڵەییەكانیان بپارێزن، ئێستا نەوەی یەكەم لەدوای شكستیان لە ریفراندۆم و ئەو بارودۆخە نالەبارەی لە كوردستاندا خوڵقاندیان، رۆڵیان كاڵ بۆتەوەو خۆیان لە شانۆی سیاسی بەدورگرتووەو سەری گورسیەكەیان داوەتە دەست نەوەی دووەمی سیاسیەكانیان، ئەوان پێشتر پێكەوە هێرشیان دەكردە سەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان، بەڵام ئێستا روی هێرشەكانیان بۆسەر یەكدیە، ئێستا نەوەی دووەمی سیاسیەكان عەرزی خۆیان دەكەن و دەیانەوێت لە رێگەی هێرشكردن بۆسەر یەكدی دەركەونەوەو خۆیان بە پاڵەوان نیشان بدەن، جەماوەری ئەم هێزانە وا راهێنراون كە بە هێرش و پەلامار بۆسەر یەكدی گێرڤی حەماسەتیان بەرز دەبێتەوە. گوتارە نەوەی دووەمی سیاسیەكان جگە لە جوینەوەی گوتاری دەیان ساڵەی رابردووی نەوەی یەكەم دژ بەیەك هیچی دیكە نیە، ئەم نەوەیە بە كەرەستەیەكی دووبارەی رابردووەوە خۆی دەردەخات و هەڵگری هەمان ئەو روئیا و بیركردنەوانەیە كە كاری لەسەر شكاندنی بەرامبەر دەكرد لەسەر ماكیاجكردنی خۆی. هۆكاری ئەو هێرش و پەلاماردان و یەكتر شكاندنە بەشێكی پەیوەندی بە یەكلاكردنەوەو تەوزیفكردنی هەڵوێستە خراپەكانیانەوە بێت، پارتی دەیەوێت تەوزیفی شكستی ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلول بكات بەسەرپەرشی مەسعود بارزانی، كە تیایدا ئەو شكست و ماڵوێرانیەی بەسەر گەلی كوردستاندا هێنا بخاتە پاڵ یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و خەریكە تیایدا سەركەوتوو دەبێت، ئەویش بەهۆی ململانێكانی ناو یەكێتی و دوبەرەكی ناخۆییەوە، بەشێكیشی لە بێ گوتاری و بەرنامەی روون و پلانی ستراتیژیەوەیە، كە ئەوەی ئەم هەڵبژاردنە لە هەڵبژاردنەكانی پێش خۆی جیادەكاتەوە ئەوەیە كە حزبەكان خاوەنی گوتاری سواو و بەرنامەی دوبارەو هەڵگری هیچ بنەماو ستراتیژێكی دیاری كراوو رون نیە. لەم هەڵمەتی هەڵبژاردنەدا گوتاری نارون و جەنجاڵ و تێك ترشاوبەسەریەكدا دەبینرێت، بەجۆرێك هیچیان ئەو سرەیان لێوە دیار نیە، ئەم هێزانە بەجۆرێك بانگەشە دژ بەیەك دەكەن وەك ئەوەی هەرگیز بیر لە دانیشتن و گفتوگۆ و دانوستان نەكەنەوە، ئەو ژینگە ناتەندروستەی ئەوان ئەمرۆ درووستیان كردووە، هەرگیز ناتوانێت سبەی بەرەكی یەكگرتووی لێ دروست بكرێت لە بەغداد كە رەنە هیچ كات بەقەد ئەمرۆ كورد پێویستی پێنەبێت لەبەغداد.   

راپۆرتی : ئارام مەحمود  لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە بڕیارە ڕۆژی 12ی ئەم مانگە بەڕێوەبچێت، پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ كێ‌ یەكلادەبێتەوە؟ یەكێكە لەو پرسیارانەی زۆرترین پێشبینی و لێكدانەوەی لەبارەوە دەكرێت، لەگەڵ ئەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمان ململانێی نێوان هێزەكانە بۆ دەستهێنانی زۆرترین كورسی لە دامەزراوەی یاسادانان، بەڵام لە بنەمادا ململانێی نێوان هێزە گەورەكانە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك وەزیران و پۆستە باڵاكانی تری دەوڵەت.    حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی سەركەوتن (النصر) یەكێكە لەو كەسایەتیانەی كە وەك خاوەنی بەهێزترین چانس بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ خولی دووەم ناوی دەهێنرێت، بەڵام تاكە كاندید نیە بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە، بەهۆی دابەشبونی شیعەكان بەسەر چەند ئیئتیلاف و هاوپەیمانێتییەكدا ناوی ژماریەك كەسایەتی تریش دێن، كە دیارترینیان (نوری مالیكی و هادی عامری و محەمەد شیاع سودانی و قوسەی سوهیل و قاسم ئەعرەجی) یە. عەبادی و ئاستەنگەكانی بەردەمی هەر پێشبینیەك بۆ سەرۆكی حكومەت داهاتووی عێراق بەبێ‌ ناوهێنانی حەیدەر عەبادی بە نالۆژێكی و خوێندنەوەیەكی ڕووكەش بۆ ڕۆڵی ناوبراو لە ڕووداوەكانی چوار ساڵی ڕابردووی عێراق وەسفدەكرێت، عەبادی وێڕای ئەوەی بەكەسێكی هاوسەنگی ناودەبرێت و  قسەش هەیە كە ڕەزامەندییەكی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لەسەربێت بۆ تەواوكردنی ئەوەی لە چوار ساڵی ڕابردوودا دەستیپێكردووە، جگە لەوەی توانی بە هاوكاری هاوپەیمانان یەك لەسەرسێی خاكی عێراق لە داعش پاكبكاتەوە، بەڵام هەموو ئەمانە ناكاتە ئەوەی دەرفەتی وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی بۆ خولی دووەم بۆ یەكلابوبێتەوە. لە كاتێكدا چەندین لایەن و هێزی شیعی ڕكابەری عەبادی دەكەن بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران بەوپێیەی حزبی دەعوە ماوەی زیاتر لە 12 ساڵە دەستیگرتوە بەسەرجومگە هەستیارەكانی دەسەڵات بەتایبەت پۆستی سەرۆك وەزیران و چەندین لایەنی گرنگی ناو ماڵی شیعەی پەراوێزخستوە، سەرچاوە نزیكەكانی عەبادی ترسیان لە ساختەكردنی هەڵبژاردنەكان ناشارنەوە،  بەهۆی ئەوەی مالیكی پێگەی بەهێزی هەیە لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان و لقەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بەتایبەت لە پارێزگاكانی باشوور، كورد و سوننەش مەرجیان هەیە بۆ ئەوەی جارێكی تر متمانە بدەنەوە بەعەبادی. سوننەكان پشتیوانیكردنی عەبادیان بە بەدیهێنانی خواست و بەڵێنەكانیەوە گرێداوە، كە دیارترینیان گەڕانەوەی ئاوارەكانە بۆسەر زێدی خۆیان و قەرب،وكردنەوەی زیانە مادی و مەعنەوییەكانیان، كوردیش وێڕای پرسیاركردن لە چارەنوسی بەڵێنەكانی ڕابردوو، پرسیاری گەورەشیان هەیە لەسەر ئەو حكومەتە تەكنۆكراتەی كە عەبادی بەڵێنی پێكهێنانیدا، جگە لە پێشێلكردنی بنەمای تەوافوق و بەشداری ڕاستەقینە لە ناوەندی بڕیاری سیاسی و پێیانوایە عەبادی نەیتوانیوە شتێكی زیاتر لەوانەی پێش خۆی پێشەكەشبكات. خاڵێَكی تر كە نەیارەكانی عەبادی بەتایبەت لیستە شیعەكان  وەك شكستی ناوبراو زەقیان كردوەتەوە، نەبردنە سەری بەڵێنی هەڵدانەوەی دۆسیەكانی گەندەڵی و بەسزاگەیاندنی ئەنجامدەرانییەتی. سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەت یەكێك لەو سیناریۆیانەی كە باس دەكرێت پێكهێنانی حكومەتی تەوافوقیە بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی، سیناریۆی دووەم پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسییە بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی یان كاندیدێك كە مالیكی و هاوپەیمانەكانی لە ئایندەیەكی نزیكدا پێشنیازی دەكەن بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو، سیناریۆی سێهەمیش پێكهێنانی حكومەتە لەلایەن كەسایەتییەكی شیعەوە كە ئەمریكا و سعودیە بەپلەی سەرەكی و دوای ئەوانیش ئێران لەسەری ڕێكدەكەون. لە خولەكانی ڕابردوودا ئێران ڕۆڵی گەورەی هەبوو لەدەستنیشانكردنی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام وەك بەشێك لە چاودێران دەڵێن، كاندیدی داهاتووی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەلایەن ئەمریكا و هاوپەیمانە ئیقلیمییەكانی لە ناوچەكە دەستنیشاندەكرێت، بەهۆی پاشەكشێی ڕۆڵی ئێران لە عێراق بەتایبەتی دوای پەرتەوازەبوونی ناوماڵی شیعە بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكرا و دووركەوتنەوەی زیاتری هاوپەیمانی (سائرون)ی، سەربە موقتەدا سەدر و ئیئتیلافی (النصر)ی، حەیدەر عەبادی لە ئێران.   

بەرێوەبەرایەتی بانكی رەشید رایگەیاند، پێشینەی هاوسەرگیری بۆ یەكەم هاوسەرگیری یان دووەم هاوسەرگیری لە 5 ملیۆن دینارەوە بۆ 10 ملیۆن دینار زیادكرا، بۆ ئەو فەرمانبەرانەی كە موچەكانیان لە بانگی رەشیدە، بەرمەجی ئەوەی ساڵێك بەسەر گرێبەستی هاوسەرگیریاندا تێپەڕنەبوبێت.