راپۆرتی شیكاری: فازل حەمەڕەفعەت بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە بڕیارە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەبچێت، لە پارێزگای كەركوك 279 كاندید شەڕ لەسەر بردنەوەی 12 كورسی دەكەن لەگەڵ 1 كورسی كۆتا ، كورد و عەرەب و توركمان و  مەسیحییەكان هەموویان دابەشبوون بەسەر چەندین لیستی جیاوازدا، بەڵام تاڕادەیەك توركمانەكان لە پێكهاتەكانی تر یەكگرتووترن. كورسی كەمینەكان لە كەركوك ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (329) كورسییە، (320) كورسی دابەشكراوە بەسەر پارێزگاكاندا، (9) كورسی تەرخانكراوە بۆ كەمینەكان كە پێكهاتوون لە (مەسیحی- شەبەك- سابیئی- ئێزدیی- كوردە فەیلییەكان). پارێزگای كەركوك 13 كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەران بۆ تەرخانكراوە، لەم ژمارەیە (1 كورسی) وەكو كۆتا بۆ مەسیحییەكانە. كۆتای ژنان لە كەركوك بەپێی ئەو سیستمەی كە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق دایناوە، دەبێت پێكهاتەی ئەنجومەنی نوێنەرانی داهاتووی عێراق رێژەی (25%)ی ژنان بن، واتا لە كۆی (329) كورسی (83) كورسی بۆ ژنان، بۆ زامنكردن و پاراستنی ئەم رێژەیەش (كۆتای ژنان) دانراوە. كەركوك كە (13) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەران هەیە، بەپێی رێژەی (25%)، بەپێی سیستمی كۆتا (3) ژنی بەردەكەوێت. لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی رابردوودا، بەهەمان شێوە كەركوك سێ كۆتای ژنانی هەبوو، ئاڵا تاڵەبانی وەكو كاندیدێكی ژن كە لەسەر لیستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان خۆی كاندیدكرد بوو توانی بەبێ (كۆتا) وەكو ژنێك سەركەوێت بۆ ئەنجومەنی نوێنەران. (لەیلا عەلی خزر) كە بەهەمان شێوە لەسەر لیستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كاندید بوو، بە (كۆتای ژنان) سەركەوت بۆ ئەنجومەنی نوێنەران، (ئەمیرە كەریم مەردان) لەسەر لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان، بەهەمان شێوە بە (كۆتای ژنان) سەركەوت. ژمارەی دەنگدەران لە كەركوك بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارەی دەنگدەرانی كەركوك (991 هەزار و 379) دەنگدەرە، هەڵبژاردنی پێشوو ژمارەی دەنگدەرانی كەركوك (870) هەزار كەس بوو، واتە (121 هەزار و 379) دەنگدەر زیادیكردووە كە لەدایكبوانی ساڵی (1997- 1998-1999-2000) دەگرێتەوە. لایەنە بەشدارەكانی هەڵبژاردن لە كەركوك بەشێوەیەكی گشتی (279) كاندید كە دابەشبوون بەسەر (23) لیست و هاوپەیمانێتیدا كێبركێ لەسەر بردنەوەی كورسییەكانی كەركوك دەكەن لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەمشێوەیەی خوارەوە: •    بەرەی فەیلی: 3 كاندید •    هاوپەیمانی فەتح: 23 كاندید •    ئەنجومەنی میللی كلدانی سریانی ئاشوری: 2 كاندید •    یەكێتی بەیت نەهرەینی نیشتمانی: 2 كاندید •    رەوتی حیكمە: 18 كاندید •    جوڵانەوەی نەوەی نوێ: 11 كاندید •    بەرەی توركمانی كەركوك: 18 كاندید •    هاوپەیمانی عەرەبی لە كەركوك: 24 كاندید •    بزوتنەوەی گردبونەوەی سریان: 2 كاندید •    ئیئتیلافی  كفا‌ءات للتغییر: 14 كاندید •    ئیئتیلافی كلدان: 2 كاندید •    باب العرب: 23 كاندید •    ئیئتیلافی رافیدەین: 2 كاندید •    بیارق الخیر: 18 كاندید •    حیزبی شیوعی كوردستان- عێراق: 9 كاندید •    ئیئتیلافی النصر- سەركەوتن: 24 كاندید •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان: 24 كاندید •    بزوتنەوەی بابلییون: 2 كاندید •    حزبی سۆسیالست دیموكراتی كوردستان: 4 كاندید     •    التضامن: 22 كاندید •    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان: 11 كاندید •    لیستی نیشتمان: 8 كاندید •    ئیئتیلافی نیشتمانی: 23 كاندید كورد لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی كەركوكدا لە هەڵبژاردنی رابردووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە ساڵی 2014 بەڕێوەچوو، لایەنە كوردییەكان نەیانتوانی بە یەك هاوپەیمانێتی گەورەوە لە كەركوك بچنە ناو هەڵبژاردنەوە و بە (6) لیستی جیاواز بەشداربوون كە پێكهاتبوو لە لیستەكانی (یەكێتی نیشتمانی كوردستان، پارتی دیموكراتی كوردستان، بزوتنەوەی گۆڕِان، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان، لەگەڵ هاوپەیمانێتییەك كە لەنێوان حزبەكانی شیوعی و سۆسیالست و زەحمەتكێشان) دروستكرابوو. لە هەڵبژاردنی 2014 دا، لایەنە كوردییەكان (8) كورسی كەركوكیان لە ئەنجومەنی نوێنەران بردەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (6) كورسی و پارتی دیموكراتی كوردستان (2) كورسی. ئەوكات رەخنە لەوە دەگیرا كە كورد بەم پەرت پەرتبونە و دروستنەكردنی لیستێكی هاوبەش لە كەركوك زیانی بەردەكەوێت، بەڵام بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە دۆخەكە لە هەڵبژاردنی پێشوو خراپتریشە، ئێستا كورد لە كەركوك بەهەمان شێوە (6) لیستی هەیە: بەمشێوەیە: •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان •    جوڵانەوەی نەوەی نوێ •    پارتی سۆسیالست دیموكراتی كوردستان •    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان •    حزبی شیوعی كوردستان- عێراق •    لیستی نیشتمان (بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵی ئیسلامی، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری) •    پارتی دیموكراتی كوردستان كە هەڵبژاردنی پێشوو (2) كورسی كەركوكی بردەوە، بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە پرۆسەكەی بایكۆتكردووە و دەڵێ لەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە كەركوك داگیركراوە و ئامادە نییە لە شارێكی داگیركراودا بەشداری هەڵبژاردن بكات. یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق گەورەترین هێزی جەماوەری كەركوكە و خاوەنی (6) كورسییە لە ئەنجومەنی نوێنەران، لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی سەختی دەنگدەرانی كورددایە لە كەركوك، بەوپێیەی بەرپرسیارێتی روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر و كشانەوەی هێزی پێشمەرگە لە كەركوك دەخرێتە ئەستۆی. لە هەڵبژاردنی پێشوودا یەكێتی توانی بەدەنگی كەركوكییەكان هەندێك پارسەنگی ئەو كورتهێننانە بكات كە لە دەنگەكانی لە هەرێمی كوردستان رویدا، بەڵام دیار نییە ئایا ئەمجارەش كەركوك دەبێتەوە بە فریادڕەسی یەكێتی یاخود نا ؟ لیستی نیشتمان كە لیستی هاوبەشی بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەرییە و تاكە هاوپەیمانێتی لایەنە كوردییەكانە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، خوازیارە گرێی كەركوك بكاتەوە و لەم هەڵبژاردنەدا لانی كەم كورسییەكی كەركوك بباتەوە، بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی لە هەڵبژاردنی رابردوودا بە لیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنیان كرد لە كەركوك و هیچ كامیان نەیاتوانی كورسییەك ببنەوە، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەریش كە بەرهەم ساڵح جێگری پێشووی جەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتی نیشتمانی كوردستان سەرۆكایەتی دەكات، یەكەمجارە لە كەركوك بەشداری هەڵبژاردن دەكات، بەهۆی ئەوەی بە هاوبەشی لەگەڵ گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی لە كەركوك چوەتە ناو هەڵبژاردنەوە، زیانی ئەوەی بەردەكەوێت كە ناتوانێت لەم هەڵبژاردنەدا سەنگ و قورسایی خۆی لەو پارێزگایە بزانێت. حزبی شیوعی و پارتی سۆسیال دیموكرات كە لە هەڵبژاردنی پێشوودا لە چوارچێوەی لیستێكی هاوبەشدا بەشدارییان كرد، لەم هەڵبژاردنەدا بە جیا جیا لیستیان هەیە، حزبی سۆسیال دیموكراتی كوردستان چاوی لەوەیە پارتی دیموكراتی كوردستان كە بایكۆتی هەڵبژاردنی كردووە دەنگی لایەنگرەكانی ئاڕاستەی كاندیدەكانی ئەو بكات، بەڵام پارتی تائێستا بەشێوەیەكی فەرمی لەوبارەیەوە هیچ بانگەوازێكی ئاڕاستەی لایەنگرەكانی نەكردووە. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان هاوشێوەی هەڵبژاردنی پێشوو ئەمجارەش بە لیستی سەربەخۆ لە كەركوك بەشداری كردووە، ئەویش هاوشێوەی پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان چاوی لە دەنگی پارتییەكانە. عەرەب لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی كەركوكدا لە هەڵبژاردنی 2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا عەرەبەكانی كەركوك هاوشێوەی كورد نەیانتوانی لیستێكی هاوبەش دروستبكەن و بە حەوت لیست بەشدارییان كرد، عەرەبەكان (2) كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانیان بردەوە: لیست و هاوپەیمانێتییەكانی عەرەب لە كەركوك بۆ هەڵبژاردنی رابردوو بەمشێوەیە بوو: •    هاوپەیمانی مەدەنی دیموكراتی (پارتی گەل، حزبی شیوعی عێراق، رەوتی دیموكراتی، چەند كەساییەتییەك) •    ئیئتیلافی عێراق (عەبدولسەلام جبوری سەرۆكایەتی دەكرد) •    جەبهەی عێراقی عەرەبی (ئەحمەد مەولود جبوری سەرۆكایەتی دەكرد) •    ئیئتیلافی عەرەبی (محەمەد عەلی تەمیم جبوری وەزیری پێشووی پەروەردەی عێراق سەرۆكایەتی دەكرد) •    ئیئتیلافی عەرەبی كەركوك (عەبدولڕەحمان مونشید عاسی سەرۆكایەتی دەكرد) •    الجبهة العربیة للانقاذ (عومەر خەلەف جەواد سەرۆكایەتی دەكرد) بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەران، بەهەمان شێوە عەرەبەكانی كەركوك دابەشبوون بەسەر چەند لیستێكدا كە ئەمانەن: •    لیستی التضامن (شێخ وەزاح سەدید سەرۆكایەتی دەكات) •    رەوتی حیكمە (عەممار حەكیم) •    ئیئتیلافی نەسر (حەیدەر عەبادی) •    بیارق الخیر (خالید عوبێدی وەزیری بەرگری پێشووی عێراق) •    ئیئتیلافی نیشتمانی (ئەیاد عەلاوی) •    باب العرب (شێخ وەسفی عاسی سەرۆكایەتی دەكات) •    هاوپەیمانی فەتح (هادی عامری) •    هاوپەیمانی عەرەبی لە كەركوك ( ئەمە گەورەترین هاوپەیمانێتی لایەنە عەرەبییەكانی كەركوكە و پێكدێت لە: یەكێتی هێزە نیشتمانییەكان، پرۆژەی عەرەبی، للعراق متحدون، حزبی حەل، حزبی حەق). توركمانەكان لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی كەركوكدا لە هەڵبژاردنی رابردوودا توركمانەكان لە كەركوك بە دوو لیست بەشدارییان كرد و (2) كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانیان بردەوە: •    بەرەی توركمانی لە كەركوك ( گەورەترین هاوپەیمانی لایەنە توركمانەكان بوو، لە 11 حزبی توركمان پێكدەهات، ئەرشەد ساڵحی سەرۆكایەتی دەكرد). •    هاوپەیمانی توركمانی كەركوك (پێكهاتبوو لە بەرەی توركمانی ئازاد، یەكێتی ئیسلامی توركمانەكانی عێراق، رێكخراوی بەدر، حزبی دەعوەی ئیسلامی، حزبی فەزیلەی ئیسلامی، قەوارەی سادقون، رەوتی چاكسازی نیشتمانی) بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەران توركمانەكان لیستیكیان هەیە بەناوی (بەرەی توركمانی كەركوك) و لەم لایەنانە پێكدێت: •    بەرەی توركمانی عێراقی •    حزبی عەدالەی توركمانی •    حزبی توركمان ئیلی •    بزوتنەوەی نەتەوەیی توركمانی •    حزبی قەراری توركمانی سەرەڕای ئەم هاوپەیمانێتییە، لیست و هاوپەیمانێتییە عەرەبییەكانی عێراقیش خەڵكی توركمانیان لە لیستەكانیان كاندید كردووە كە دەكرێت دەنگی توركمانەكانی كەركوك بۆ خۆیان ببەن. مەسیحییەكان لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی كەركوكدا لە هەڵبژاردنی 2014ی ئەنجومەنی نوێنەراندا بۆ بردنەوەی تەنیا (1 كورسی كۆتا)، مەسیحییەكان بە (9) لیست بەشداری هەڵبژاردنیان كرد، بەڵام  كە گەورەترینیان لیستی رافیدەین بوو لەو هەڵبژاردنەدا تاكە كورسییە كۆتاكەی كەركوكی بردەوە و (سەركۆن لازار سڵێوە) لەسەر پێكهاتەی مەسیحی كەركوك بوو بە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق. بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، مەسیحییەكان بە (7) لیست بە شداری هەڵبژاردنیان كردووە بۆ بردنەوە كورسییە تاقانەكەی كەركوك و بە هەمویانەوە (13) كاندیدیان هەیە. لیستە مەسیحییەكانی كەركوك: •    ئەنجومەنی میللی كلدانی سریانی ئاشوری •    یەكێتی بیت نەهرەینی نیشتمانی •    بزوتنەوەی گردبونەوەی نیشتمانی •    ئیئتیلافی كلدان •    ئیئتیلافی رافیدەین (بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشوری- زوعا) •    ابنا‌ء النهرین •    بزوتنەوەی بابلییون  

لە 1/1/2008 تا 22/4/2018 ، (1383) پێشێلكاری بەرامبەر زیاتر لە (1000) ڕۆژنامەنووس ئەنجامدراون، بەبێ ئەوەی كەمترین كەس و لایەنی پەیوەندیدار سزا درابن، ئەمەش ساڵ بە ساڵ نیگەرانی ئێمە لە وەزارەتی ناوخۆ و لایەنە ئەمنییەكان زۆرتر دەكات، ئەم ئامارە لە بەیاننامەی سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستاندا هاتووە كە بەبۆنەی 120 ساڵەی رۆژنامەگەری كوردیدا بڵاویانكردۆتەوە، هاوكات تەنها لە 4 رۆژی خۆپیشاندان و نارەزاییەتیەكانی ئەم دواییەی شارەكانی هەرێمی كوردستان دژ بە پاشەكەوتی موچە 78 پێشێلكاری بەرامبەر بە 48 رۆژنامەنوس و كەناڵی راگەیاندن ئەنجامدراوە( بەپێی راپۆرتی سەنتەری میترۆ) . هەموو ئەو پێشێلكاریانە كە تیرۆركردن  و دەستگیركردن و لێدان و رفاندن و جۆرەكانی دیكەی پێشێلكاری لە خۆ دەگرێت لە كاتێكدایە، كە بەپێی یاسای ژمارە 35ی ساڵی 2007 ی یاسای رۆژنامەگەری ، رۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستان ئازادەو رۆژنامەنووس مافی روماڵ و كاری رۆژنامەنووسی هەیە لە كۆنگرە رۆژنامەنووسیەكان و و چالاكیە گشتیەكان، بەڵام بەردەوام رۆژنامەنووسا نلە روماڵكردنی چالاكیەكاندا روبەروی لێدان و رێگری و پێشێلكاری دەبنەوەو كەسیش لەسەر ئەو پێشێلكاریانە سزا نادرێت. ................................... دەقی بەیاننامەی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان  لە یادی (120) ساڵەی ڕۆژنامەگەری كوردی دا  ڕۆژنامەنووسانی ئازیز  ئەمڕۆ لێرە كۆبوینەتەوە بۆ ڕێزگرتن لە (120) ساڵەی ڕۆژنامەگەری كوردی، بۆ یادكردنەوەی مێژوو، سیمبوڵ و ڕێنسانسێك و شۆڕشێكی ڕاگەیاندن، فكری، نیشتمانی و نەتەوەیی لەسەر دەستی میقداد مەدحەت بەدرخان و بنەماڵەكەی، بە دەرچوونی یەكەمین ڕۆژنامەی كوردستان لە 22 نیسانی 1898. ئەم ڕێنسانسە فەرهەنگییە لە هەلوومەرجێكدا خۆی ڕاگەیاند، كە وڵاتانی زلهێز و نەیارانی گەلی كورد لەوپەڕی بەهێزیدا بوون، یان لەلایەن دەوڵەتە زلهێزەكانەوە پشتیوانی سیاسی و سەربازی، تەنانەت فەرهەنگی و ڕۆژنامەوانیش دەكران. بەڵام لەو هەلوومەرجە دژوارەی سەردەمی ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی و سەفەوی، سەردەمی ترس و فۆبیا و خەفەقانی ئەواندا، نەك ڕێگەیان نەدەدا كورد تەعبیر لە خواستەكانی خۆی بكات، تەنانەت بە دەیان نوسەر، رۆشنبیر و سیاسی كوردیان تیرۆر كرد و تەنانەت هەوڵی تیرۆركردنی میقداد بەردخانیان دا بۆیە بە ناچاری پەنای بردە بەر دەرەوە و لە تاراوگە ڕۆژنامەكەی دەركرد. ڕۆژنامەنووسانی ئازیز و خۆشەویست بەڵام ئەم هەوڵانەی وڵاتانی داگیركار بەرامبەر گەلی كورد، هەرگیزاو هەرگیز بە ئێستاشەوە نەیتوانی و ناتوانێ ئەم خەون، خولیا و مافە سادە بۆ ژیان و تێكۆشان و ڕۆژنامەوانی و ئازادی لێ زەوت بكات و لێ بسێننەوە، باشترین بەڵگە و فاكت، هەر ئەو ئامادەگییەی ئێوەیە لەم مەیدانەدا، ئەو ئەفراندنەیە، كە ڕۆژنامەنووسان و میدیاكاران لە دوای ڕاپەرین بونیادیان ناوە بە دەركەوتنی، ئەو سەدان كەناڵە، كە لە هەرێمی كوردستان پەخش دەكەن و ئەو هەزاران ڕۆژنامەنووس و میدیاكارانەیە، كە ڕۆڵی گەورەیان هەبوو لە فەراهەمكردنی ئازادیدا ڕۆژنامەگەری كوردی ڕۆڵی گەورەی بینیوە و هەنگاوی گەورەی ناوە لە پراكتیزەكردنی دیموكراسی و فەراهەمكردنی ئازادیدا و یەكێك بوە لە پایەكانی دیموكراسی و فەراهەمكردنی خواستەكانی خەڵك. بەڵام ئەوەش ڕاستە، كە هێشتا یاساكانی كاری ڕۆژنامەنوسی ژمارە (35) ساڵی 2007 و یاسای مافی بەدەستهێنانی زانیاری ژمارە (11) ساڵی 2013، یاسای مافی خانەنیشینی ڕۆژنامەنووسان جێبەجێنەكراوە و كاری ڕۆژنامەنووسی وەكو پیشە سەیر ناكرێت و بە حرفیەیی نەكراوە. هێشتا تیرۆری ڕۆژنامەنووسان بەردەوامە و بكوژەكانیان دیاری نەكراون و بە سزای تاوانەكانیان نەگەیشتوون، خوێنی بە ناحەق ڕژاوی (عەبدولستار تاهیر شەریف، سۆران مامە حەمە، سەردەشت عوسمان، كاوە گەرمیانی، ویداد حوسێن) ونە و بكەرانیان مەعلوم نین، وەڵامێك بە خانەوادە و كەسووكاری چاوەڕوانی ئەم قەڵەمە ئازاد و ئازادانە نییە. هێشتا ئاماری پێشێلكارییەكان مایەی نیگەرانییە و ساڵ بە ساڵ ڕێژەكانیان زۆرتر و زیاتر كەڵەكە دەبن و ڕێگری و ئاستەنگ لەم ناوچە یان ئەو ناوچە بۆ ڕۆژنامەنووسان دێتە پێش و ڕێز لە پیشەی ڕۆژنامەنووس ناگیرێت. ئامارەكان دەڵێن لە 1/1/2008 تا 22/4/2018 (1383) پێشلێلكاری بەرامبەر زیاتر لە (1000) ڕۆژنامەنووس ئەنجامدراون، بەبێ ئەوەی كەمترین كەس و لایەنی پەیوەندیدار سزا درابن، ئەمەش ساڵ بە ساڵ نیگەرانی ئێمە لە وەزارەتی ناوخۆ و لایەنە ئەمنییەكان زۆرتر دەكات. ڕۆژنامەنووسانی ئازاد و خاوەن قەڵەم   ئەنجوومەنی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان، نیگەرانە لەو پێشێلكاریانە و بەتایبەتی بەمدواییە لە كاتی خۆپیشاندانەكانی مامۆستایان لە هەرێمی كوردستان ڕوویدا، بەتایبەت لە شاری هەولێر زۆرترین پێشێلكاری ڕوویدا و سوكایەتی بە بەشێك لە ڕۆژنامەنووسان كرا. بۆیە بەڵێن دەدەین بەردەوام لە پشت خواست و داواكانتانەوە بین بۆ پاراستنی مافەكانتان و بەدیهێنانی ئازادی و زۆرتر و فەراهەمكردنی خواست و داواكارییەكانتان. كەناڵەكانی ڕاگەیاندن و میدیاكارانی بەڕێز ئەمساڵ لە كاتێكدا یادی (120) ساڵەی ڕۆژنامەگەری دەكەینەوە، كە خەریكی بانگەشەی هەڵبژاردنین بۆ ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق. بۆیە جیالەوەی پێویستە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن و میدیاكاران بەپێی پرەنسیپەكانی كاری ڕۆژنامەوانی مامەڵە بكەن و ڕێز لە فكر و ئایدۆلۆژیای جیاواز یەك بگرن، پێویستە هانی خەڵكی كوردستان بدرێت وەكو پرسێكی نیشتمانی و نەتەوەیی سەیر بكرێت و لە هەمانكاتدا لەسەر حكومەتی عێراق و هەرێم و لایەنەكان پێویستە ڕێز لە میدیاكاران بگرن و هاوكاریان بكەن و پێشێلكاریان دەرهەق ئەنجام نەدەن، بەتایبەت لە ڕۆژی دەنگداندا، كە ئەزمونێكی خراپمان هەیە لە مامەڵەی دەزگا ئەمنییەكانی بەغدا و هەولێر لەگەڵ ڕۆژنامەنووساندا. ڕۆژنامەنووسانی بەڕێز بۆ چارەسەری گرفتەكانی بەردەم ڕۆژنامەنووسان لە كوردستان داوا دەكەین، بە پەلە كۆنگرەی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان شەفاف و ڕوون ببەسترێت بۆ چاكسازی لە سەندیكای ڕۆژنامەنووسان. هیوادارین یادی (120) ساڵەی ڕۆژنامەگەری كوردی، ببێتە سەرەتایەكی باشتر بۆ كوردستان و بەتایبەتی بۆ ڕۆژنامەنووسان و بۆ چاككردنی بارودۆخی سەندیكاكەتان. بەرز و بەڕێز بێت یادی (120) ساڵەی ڕۆژنامەگەری كوردی ئەنجوومەنی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان                                                                  22 نیسانی 2018  

ئامادەكردن و وەرگێڕانی/ ئاسۆ جەبار - واشنتۆن  مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی پێشوو لەسەروەختی قەیرانە سیاسییە هەر گەورەکانی هەرێمی کوردستاندا نامەیەک لەلایەن بەڕێوبەری باڵای کاروباری نەوت رۆزنەفت ئایگۆر سێشین لە کرملینەوە دەگاتە دەستی  وەزارەتی نەوتی عێراق لە بەغدا   بەر لە پێشکەشکردنی وتاری ساڵانەی خۆی سەبارەت بە رەوشی وڵات لەبەردەم کۆمەڵەی فیدڕاڵی لە مۆسکۆ لە یەکی مانگی سێی 2018 دا سەرۆکی روسیادا ڤیلادیمیر پوتین، سەرپەرشتیاری جێبەجێکاری رۆزنەفت ئیگۆر سێشنی بینیوە.  سێشن لە نامەیەکدا کە کۆپییەکی لەلای رۆیتەرز پارێزراوە دەنوسێت "حکومەتی ناوەندی بەغدا سەبارەت بە پێشنیازەکەی رۆزنەفت هەڵوێستێکی بونیادنەرانەو بایەخدەرانەی نەبوو بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی باکوری عێراق".  کوردستان هەرێمێکە کە دانیشتوانەکەی نزیکەی 6 ملیۆن کەسە کەوتۆتە باکوری عێراقەوە، کە لەو دواییانەدا هەوڵیاندا و شکستیان هێنا لە جیابوونەوە لە تەواوی وڵاتەکە. بەغداد بە ریفراندۆمەکەی 25 ی سێپتەمبەری کوردەکان کە بۆ سەربەخۆیی بوو رازینەبوو؛ هاوکات هێزەکانی نارد بۆ کۆنترۆڵکردنی کێڵگە نەوتییەکانی کوردستان کە سەرچاوەگەلێکی دارایی سەرەکی بوو بۆیان.  ئێستاکە سێشن نزیکترین هاوپەیمانەکانی ڤلادیمێر پوتینی سەرۆکە، وتبووی بە رەچاوکردنی راڕایی بەغدا سەبارەت بە کارکردن لەگەڵ کۆمپانیای رۆزنەفتدا، لەبری ئەوە کۆمپانیاکە هەڵدەستێت بە سازکردنی کاروباری بازرگانی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، کە وادیارە بایەخدانێکی زۆر هەیە بۆ بەرفراوانکردنی هەماهەنگییە ستراتیژییەکان.    زلهێزەکانی جیهان کە ولایەتە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپاش پێشتر هاوسۆزی خۆیان لەبارەی هەڵمەتی سەربەخۆیی کوردستانەوە دەربڕیبوو، بەڵام لەکۆتاییدا عێراق دڵنیادەکەنەوە کە دان بە قەڵەمڕەویەکەیدا بنێن بەسەر تەواوی عێراقدا؛ کە کوردستانیش دەگرێتەوە. بەڵام لەنامەکەی سێشین دا هیچ ئاماژە نەدراوە بەو رێككەوتنە. لەکاتێکدا رۆزنەفت بەڵێنیداوە لەبەرامبەر توڕەیی بەغدادا ملیارەها دۆلار لە کوردستان وەبەربهێنێت؛  ئێستاش لەبری پەشیمان بونەوە، وەبەرهەمهێنانەکە بووە بە دەبڵ. بەپێی حەوت سەرچاوە کە ئاشنای ئەو کێشەیەن، سێشن دەستێکی باڵاو بەهێزی هەبووە بەبەراورد بە درککردنی زۆرێک لە کاربەدەستانی عێراق. بەرلە چەند رۆژێک؛ کۆمپانیای رۆزنەفت بەرامبەر 1.8 ملیار دۆلار دەسەڵاتی خاوەندارێتی بۆرییە نەوتەکانی هەناردەکردنی نەوتی کوردستانی گرتەدەست، کە لە هەرێمەوە بەرەو تورکیا دەڕوات.  بەپێی سەرچاوەکانی وەک رۆزنەفت و پیشەسازی نەوت و کوردەکان و حکومەتی عێراقیش؛ مەبەستی رێکكەوتنەکە بۆ رۆزنەفت تەنها کارێکی بازرگانی نەبوو، بەڵکو بۆ پەرەپێدانی کاریگەری دەستڕۆیشتوویی سیاسەتی روسیا بوو لە عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. کۆنتڕۆڵکردنی شابۆرییە نەوتەکان وا لە رۆزنەفت دەکات کە رۆڵێکی سەنتەری هەبێت لەو وتوێژانەی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدادا بە مەبەستی هەناردەکردنی تەواوەتی نەوت؛ ئەوەی کە بە هۆی ریفرندۆمەکەوە کۆنترۆڵکردنی کێڵگە نەوتییەکانەوە لەلایەن عێراقەوە لەکارکەوتبوو یان هەڵوەشابوەوە. کوردستان خاوەنی نەوتێکی یەدەکی زۆرە، کە دەکاتە سێ بەشی تەواوی نەوتی یەدەکی عێراق؛ لەبەرئەوە هەناردەکانی تێکڕا ئابوری هەرێمی و نیشتیمانی پێکەوە دەبوژێنێتەوە. هاوکات وەزارەتی نەوتی عێراق هیچ سەرنجێکی لەبارەی لایەنە سیاسییەکانی رێکكەوتنەکەی رۆزنەفتەوە نەخستوەتەڕوو. لەکارەکاسەوە بۆ نیودلهی سەرچاوەکان دەڵێن رەفتارەکانی رۆزنەفت لە کوردستان؛ ئەو هەرێمەی کە دەمێکە هاوپەیمانی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە، وەستاوە لەسەر ئەوەی کە کرملین چۆن بە چاوێکی تیژەوە رۆزنەفت و بەڕێوبەرە جێبەجێکارەکەی بەکاردەهێنێت وەک ئامرازێك بۆ سیاسەتی دەرەوەی روسیا لەتەواوی جیهاندا؛ واتە لەهەولێرەوە تا کاراکاس و نیودلهی. کۆبوونەوەکەی مۆسکۆ کوردەکان دەمێکە ئەوە دەڵێن کە هەرێمە ئۆتۆنۆمییەکەی کە لە عێراقدا هەیانە دەسەڵاتی ئەوەشیان هەیە کە رێکكەوتن لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکاندا بکەن لەبارەی دەرهێنانی نەوت لەناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیاندا. لەساڵی 2014 دا دەستیانکرد بە هەناردەکردنی سەربەخۆییانەی نەوت بۆ تورکیا.  بەڵام حکومەتی ناوەندی عێراق دەڵێت هەرچۆنێک بێت هەر رێکكەوتنێکی کوردەکان و هەر هەناردەکردنێکی نەوتی کوردستان بەبێ رەزامەندی بەغدا نایاساییە.   روسیا تاکە وڵاتی زلهێز بوو کە دژی ریفراندۆم نەبوو و وتیان کە ئەوان لە خواستی سەربەخۆیی کوردەکان تێدەگەن. بەڵام ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا و تورکیا و ئێران تێکڕا چەند هەفتەیەک بەر لە ریفراندۆمەکە داوایان لە هەولێر کرد کە راپرسییەکە نەکەن یان دوای بخەن.     لەکاتێکدا وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رێکس تێلیرسن ناسەرکەوتوانە لەهەوڵی ئەوەی دابوو کە راپرسیی کوردەکان بۆ سەربەخۆی دوابخات، بەڵام سێشین سەرقاڵی رێکكەوتنامەی بۆرییە نەوتەکان بوو. بەپێی سەرچاوەکان هەر دوابەدوای ریفراندۆمەکە، کاربەدەستانی کورد بە ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەکانیشەوە فڕین بەرەو مۆسکۆ بۆ بینینی بەڕێوبەری جێبەجێکاری رۆزنەفت و کاربەدەستانی وەزارەتی دەرەوەی روسیا. لە ٢٠ ئۆکتۆبەردا هەر دوابەدوای ئەو فەوزایەی پاش ریفراندۆم؛ دەمودەست میلیشیا شیعە عێراقییەکان کە لەلایەن هێزەکانی ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن هەستان بە داخستن و بێبەشکردنی هێزەکانی پێشمەرگە لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک و سیشینیش هەستا بە داخستنی گرێبەستەکە. رۆزنەفت دوایەمین بڕە پارەی رێکكەوتنەکەی داوە بە هەولێر کە دەکاتە 1.8 ملیار دۆلار، رۆزنەفت و سێشن هەردوکیان ئەوەیان ئاشکرا نەکردووە لەکاتێکدا هەردووکیان دەچنە خانەی ملکەچبوونەوە بۆ سزاکانی رۆژئاوا بەرامبەر روسیا پەیوەست بە کریماوە، بەڵام کۆمپانیاکە بە هیچ شێوەیەک ئەوەی ئاشکرانەکردووە کە پارەی بۆرییە نەوتییەکانی داوە.

حكومەتی عێراق پێش چوار مانگ سەركەوتنی بەسەر رێكخراوی "داعش" دا راگەیاند، ئێستا ئەڵمانیا هەوڵدەدات ئەو كۆچبەر و پەنابەرانە دیپۆرت بكاتەوە كە مافی پەنابەرێتیان وەرنەگرتووەتەوە، بەڵام ژمارەیەكی زۆر لەوانە رەتیدەكەنەوە كە بگەڕێنەوە وڵاتەكەیان، كەواتە حكومەتی ئەڵمانیا چۆن هانیان دەدات بگەڕێنەوە وڵاتەكەیان؟ حكومەتی ئەڵمانیا یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ عێراقدا ئیمزا كردووە بۆ گەڕاندنەوەی ئەو پەنابەرانەی پێویستە بگەڕێنەوە، ئەمەش بەوتەی گێرد مۆلەر وەزیری گەشەپێدانی ئەڵمانیا كە دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی باڵای حكومەتی عێراق ئەمڕۆ یەكشەممە 22ی نیسانی 2018 رایگەیاند. ئەو وەزیرە ئەڵمانیە راشیگەیاند ئامانجی بەرلین ئەوەیە كە پشتگیری 10 هەزار پەنابەری عێراقی بكات بۆ ئەوەی هەلی ژیانیان لە وڵاتەكەیان بۆ بڕەخسێت، ئەوەش لە رێگەی رەخساندنی كار و شوێنی راهێنان و مەشق لە ناو عێراقدا. وەزیری گەشەێدانی عێراق راشیگەیاند لەگەڵ حكومەتی عێراقدا رێككەوتووە بۆئەوەی ناوەندێكی راوێژكاری بۆ ئەو پەنابەران دابمەزرێنرێت كە دەگەڕێنەوە. گێرد مۆلەر جەختیشیكردەوە كە بەرلین خوازیارە ئەو پەنابەران بە ویستی خۆیان بگەڕێنەوە نەك وەك " دۆڕاوێك" و رونیشیكردەوە لەبەر ئەم هۆكارە بە هاوكاری دەسەڵاتدارانی عێراق و ناوەندە ئابورییەكان هەلی راهێنان و دامەزراندنیان لەناوخۆی عێراق بۆ بڕەخسێنرێت. ئەمڕۆش وەزیری گەشەپێدانی ئەڵمانیا یەكەمین ناوەندی گەڕاندنەوەی پەنابەرانی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان كردەوە. بە گوێرەی داتاكانی وەزارەتی گەشەپێدانی ئەڵمانیا لە كۆی 240 هەزار پەنابەری عێراق و هەرێمی كوردستان لە ئەڵمانیا نزیكەی 12 هەزاریان پێویستە دیپۆرت بكرێتەوە. بەشێكی زۆری عێراق بەهۆی شەڕی داعشەوە  وێران بووە و ئەڵمانیا ئەمساڵ بەڵێنیداوە 350 ملیۆن یۆرۆ وەك هاوكاری بۆ دووبارە ئاوەدانكردنەوەی عێراق پێشكەشبكات.  

15 پەرلەمانتاری پارتی گەلی كۆماری توركیا " جەهەپە" كە گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی توركیایە لەو پارتە جیابوونەوە و پەیوەندییان كرد بە"  ئیی " پارتییەوە. ئەنگین ئەڵتای جێگری سەرۆكی فراكسیۆنی جەهەپە لە پەرلەمانی توركیا و بوڵەند تیزجان وتەبێژی جەهەپە و پەرلەمانتارەكان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە پەرلەمان لە ئەنكەرەی پایتەخت دەستلەكاركێشانەوەیان لە جەهەپە و پەیوەندیكردن بە ئیی پارتییەوە  راگەیاند. بەو هەنگاوەی پەرلەمانتارانی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە" ، ئیی پارتی كە ماوەیەكی زۆر نییە لەلایەن میراڵ ئاكشەنەرەوە دامەزرێنراوە، دەتوانێت فراكسیۆنێكی 20 پەرلەمانتاری لەناو پەرلەماندا دروستبكات و بەوەش دەتوانێت بەشداری هەڵبژاردنەكانی داهاتووی توركیا بكات. بە گوێرەی یاسای هەڵبژاردنەكانی توركیا هەر حزبێك بۆئەوەی بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات، دەبێت لە نیوەی ویلایەتەكانی توركیادا كە 81 ویلایەتە لقی هەبێت و كۆنگرەی دامەزراندنی شەش مانگ پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان ئەنجامدابێت، یان فراكسیۆنێكی 20 پەرلەمانتاری هەبێت. ئی پارتی  " IYI " لەلایەن میراڵ ئاكشەنەر وەزیری پێشووی ناوخۆی توركیا و ئەندامی پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا" مەهەپە" دامەزرێنراوە و تائێستاش تاكە كاندیدە كە بە رەسمی رایگەیاندووە لە هەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆكایەتی توركیادا خۆی كاندید دەكات و ركابەری ئەردۆغان دەكات، ئەگەر رێگری یاسایی بۆ دروست نەكرێت.  

راپۆرتی شیكاری: محەمەد رەئوف  بە گوێرەی یەكەمین هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە 45ی ساڵی 2013 دا، كە رۆژی 22 كانونی دووەمی 2018 دەنگی لەسەردرا، تیایدا لە بڕگەی چوارەمی مادەی چوارەمی یاساكەدا هاتووە" نابێت ئەو حزبانەی كە بەشداری هەڵبژاردنەكان دەكەن باڵی چەكداریان هەبێت." بە گوێرەی ئەم بڕگەیە ئەو حزبانەی لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا باڵی سەربازییان هەیە فێڵی یاساییان كردووە بۆ شەرعییەتدان بە مانەوەی هێزە چەكدارەكانیان و خۆدەربازكردن لەو بڕگە یاساییە. هێزە عێراقییەكان ئەوانەی باڵی چەكداریان هەیە لە چوارچێوەی دەستەی حەشدی شەعبی رێكخراونەتەوە و هێزەكانی پارتی و یەكێتیش لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا هێزەكانیان رێكخراون، هەرچەندە ئەو حێزانە هەژموونی ئەو حزبانەیان بەسەرەوەیە و بە فەرمانی ئەوان كاردەكەن. سەعید كاكەیی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی عێراق بە " درەو میدیا" ی راگەیاند: هێزەكانی حەشدی شەعبی بە گوێرەی یاسا بە دامەزراوەیی كراوە و بوەتە هێزێكی سەربە حكومەتی عێراق و هێزەكانی پارتی و یەكێتیش لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگە رێكخراون." ئەگەرچی بە یاسا  هێزە چەكدارەكان خراونەتە سەر حكومەت، بەڵام بەردەوام ئەو حزبەكان لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا بەكاریاندەهێنن و فشاریان لێدەكەن كە دەنگ بە لیستەكانیان بدەن. شۆڕش حاجی ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان لە نوسینێكدا دەڵێت:" نابێ رێگە بە پارتی‌ و یەكێتی بدرێ بەشداری هەڵبژاردنە گشتییەكان بكەن، بەپێی یاسا كارپێكراوەكانی هەرێمی كوردستان ‌و دەوڵەتی فیدراڵی عێراق پارتی‌ دیموكراتی كوردستان‌ و یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆیان نیە وەك حیزبی سیاسی بەشداری هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان‌ و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بكەن. بەپێی مادەی پازدەیەم لە یاسای " حزبەكانی هەرێمی كوردستان" ژمارە ١٧ی ساڵی ١٩٩٣ ی پەرلەمانی كوردستان ‌و مادەی هەشت ‌و مادەی 32 لە یاسای "الاحزاب السیاسیە" ژمارە ٣٦ ی ساڵی ٢٠١٥ ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، پارتی ‌و یەكێتی سیفەتی حیزبی سیاسییان‌ نیە. چونكە هەردووكیان خاوەن هێزی چەكداری تایبەت بەخۆیانن. ئاشكرایە كە یەكەكانی 80 و هێزەكانی زێرەڤانی هێزی پارتی دیموكراتی كوردستانن ‌و یەكەكانی 70 و هێزەكانی بەرگری ‌و فریاكەوتن هێزی یەكێتی نیشتمانی كوردستانن. ئەگەر ئەو یەكە و هێزانە حەل نەكرێن ‌و بە فیعلی ، نەك بە حیلە شەرعی، هێزەكانی پێشمەرگە نەكرێن بە هێزی نیشتمانیی بێلایەنی سەر بە حكومەتی هەرێم نابێ رێگە بە پارتی ‌و یەكێتی بدرێ بەشداری لە هەڵبژاردنە گشتییەكانی كوردستان ‌و عێراقدا بكەن". -    پارتی دیموكراتی كوردستان چەندین هێزی تایبەت بەخۆی هەیە كە لە چوارچێوەی وەزارەتەكاندا رێكیخستوون، كە بریتین لە:  •    هێزەكانی 80 ی پێشمەرگەی كوردستان  •    هێزی پشتیوانی یەكی پارتی دیموكراتی كوردستان  •    هێزەكانی زێرەڤانی لە وەزارەتی ناوخۆ كە سەربە پارتی دیموكراتی دیموكراتی كوردستانن. •    لە ئەنجومەنی ئاساییش هێزەكانی ئاسایشی پارتی و هێزی دژە تیرۆر  •    لیوای نەوت و غازی پارتی لە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان •    هێزە تایبەتیەكانی لیوای سەرۆكایەتی هەرێمی مەسعود بارزانی  -    هێزەكانی سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستان: •    هێزەكانی 70 ی پێشمەرگەی سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستان  •    هێزی پشتیوانی دووی یەكێتی نیشتمانی كوردستان   •    هێزەكانی بەرگری و فریاكەوتن لە وەزارەتی ناوخۆ •    لە ئەنجومەنی ئاساییش هێزەكانی ئاسایشی یەكێتی و هێزی دژە تیرۆری یەكێتی  •    لە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لیوای نەوت و غازی یەكێتی •    لە هێزە تایبەتیەكان لیوای سكرتاریەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان.   -    حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان هێزی تایبەت بەخۆی هەیە كە ئەمانەن:  •    فەوجەكانی حزبی سۆسیالیست لە لای پارتی •    فەوجەكانی حزبی سۆسیالیست لای یەكێتی  لەسەر ئاستی عێراقیش ژمارەیەكی زۆر لە هێزەكان خاوەنی باڵی سەربازین و لەدوای هاتنی داعشەوە باڵە سەربازییەكانیان خزانە ناو حەشدی شەعبیەوە و حەشدی شەعبیش بە پێی یاسایەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەستەیەكی بۆ دروستكراو دواتر لە پەرلەمانی عێراقەوە پەسەندكرا، هەربۆیە هێزە چەكداریە حزبیەكانیان بە دامەزراوەیی كردووە، هەرچەندە لەلایەن سەركردە سیاسیەكانیانەوە ئاراستە دەكرێن. فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبیە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و خۆی حزبی عەتای هەیە ئەبومەهدی موهەندیس جێگری دەستەی حەشدی شەعبیە، بەشێك لەو سەركردانەی حەشدی شەعبی دەستیان لەبەرپرسیارێتی حەشدی شەعبی كێشاوەتەوە بۆ بەشداری لە هەڵبژاردنەكان، كە ئەمەش جۆرێكە لە فێڵی یاسایی و بۆ خۆدەربازكردن لەو بڕگەیەی یاسای هەڵبژاردن.  دیارترین ئەو حزبە عێراقیانەی باڵی سەربازیان هەیە:-  •    رێكخراوی بەدر بەسەرۆكایەتی هادی عامری كە پێشتر باڵی چەكداری ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی بووە و ئێستا جیابوەتەوە و رێكخراوی بەدری هەیە و باڵی سیاسی و سەربازیش، هاوكات بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایار هادی عامری سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتی ( فەتح ) دەكات كە زۆرینەی هێزەكانی حەشدی شەعبی لەخۆ دەگرێت. •    رەوتی سەدری سەربە موقتەدا سەدر ئێستا باڵە سەربازیەكەی بەناوی سەرایە سەلامە  •    رەوتی حیكمە بەسەرۆكایەتی عەمار حەكیم باڵی سەربازیەكەی بەناوی سەرایەی جیهاد و بینائە •    گروپی خۆراسانی بەسەرۆكایەتی عەلی یاسری حزبی تەلیعەی ئیسلامی •    عەسائیبی ئەهلی حەق  كە قەیس خەزعەلی سەرۆكایەتی دەكات زۆرینەی حەشد و گروپە چەكداریەكان لە هاوپەیمانێتی (فتح)دا بەسەرۆكایەتی هادی عامریدا بەشدارن لە هەڵبژاردن.  ئەم هێزانە كاریگەری راستەوخۆیان هەیە لە گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردنەكاندا بەوەی:. -    ئەم هێزانە یەكلابونەتەوە بۆ حزبەكانیان، لە كاتێكدا لەسەر بودجەی گشتی و داهاتی گشتی پارە و داهاتیان بۆ خەرج دەكرێت. -    ئەم هێزانە هەموویان لەتەمەنی دەنگداندان و فاشریشیان لێدەكرێت كە دەبێت دەنگ بدەن. -    حەشدی شەعبی كە لە 45 گروپ پێكدێت و ژمارەیان نزیكەی 130 هەزار چەكدار دەبێت. -    لە هەرێمی كوردستان ژمارەی پێشمەرگە و ناوخۆ بەپێی راگەیەنراوی حكومەتی هەرێم ( 266 هەزار ) كەسە بەڵام 433 هەزار كەس لەسەر هێزە ئەمنییەكان موچە وەردەگرن.  -    لە عێراقدا 250 هەزار كەس لە وەزارەتی بەرگریدان و 450 هەزار كەس لە وەزارەتی ناوخۆدان.

بەشی دووەم  راپۆرتی شیكاری/  ئارام مەحمود زۆرینەی سیاسی لە پێناسەیەكی سادەدا مانای زۆرینەی ژمارەیی بەشێك لە دانیشتوان یان گەلی ناو دەوڵەتێك و هەژمونیان بەسەر پێكهاتە و ڕەنگەكانی تری ناو كۆمەڵگا ناگەیەنێت، بەڵكو ئاراستەیەكی سیاسیی دیاریكراو و ڕاسپێردراوە بە ئیدارەدانی كاروباری دەوڵەت و كۆمەڵگا لەسەر بنەمای گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی كە سەرجەم پێكهاتەكان لەسەری ڕێكدەكەون دوای دروستبونی دەوڵەتی نیشتمانی، خاڵی هەرگرنگیشی پارێزگاریكردنە لە مافی سەرجەم دانیشتوان و پێكهاتەكان، لاوازترین و هەژارترینیان پێش بەهێز و خاوەن هەژمونەكان، بەڵام پرسیاری جەوهەری لێرەدا ئەوەیە گەر سیستمی زۆرینەی سیاسی لە عێراق ببێتە مۆدیلی حوكمڕانی كە هەندێك بانگەشەی بۆ دەكەن، تاچەند زەمینەی پیادەكردنی بنەماو ئامانجەكانی دەكرێت بەجێبهێنرێن؟، تەوافوق و شەراكەتی سیاسی نەیتوانی سەقامگیری سیاسی و كۆمەڵایەتی فەراهەمبكات، زۆرینەی سیاسی دەتوانێت چارەسەرێكی ئەفسوناوی بۆ تەواوی كێشەكانی عێراق بدۆزێتەوە؟ هۆشیاری سیاسی لە عێراق گەیشتوەتە ئاستێك تیمێك حوكمڕانی بكەن و تیمێكیش لە دەرەوەی دەسەڵات ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن بگێڕن؟، زۆرینەی سیاسی ئەكرێت پێوەرێك بێت بۆ وەرگرتنی بەرپرسیارێتی لەسەر بنەمای قورسایی سیاسیی هێزەكان و بڕی ئەو متمانەیەی لە گەلەوە وەریدەگرن، دەكرێت ئەم پێوەر سنورێك بۆ هێزەكان دابنێت و لە خاڵی بەرپرسیارێتیدا ڕایانبگرێت؟. ئەوانەی پشتیوانیی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسیی دەكەن لە عێراق پێیانوایە ئەم سیستمە چارەسەری هەموو ئەو كێشانە دەكات كە بەرۆكی وڵاتیان گرتوە، بەوپێیەی حكومەتێكی یەك تیم بەرهەمدەهێنێت، بەرنامە و ئامانجێكی هاوبەش كۆیاندەكاتەوە و بەرپرسیارێتی كارەكانیشیان لەبەردەم پەرلەمان دەگرنە ئەستۆ، هاوكات ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینەش لە ڕەحمی ئەم پرۆسەیەوە لەدایك دەبێت كە بە وردی چاودێری كارەكانی حكومەت دەكات و لە هەموو كەموكورتییەك دێتە دەنگ و ڕایگشتی لێ ئاگاداردەكاتەوە. حكومی زۆرینە خواستێكی نوێ‌ نیە پیادەكردنی سیستمی دیموكراسی زۆرینەی سیاسیی لە عێراقدا داوایەكی نوێ‌ نیە، لە ساڵی 2010دا هەوڵێك هەبوو بۆ كۆتاییهێنان بە تەوافوق و شەراكەت، وەك پشتیوانانی ئەم مۆدیلە دەڵێن دەرفەتێك بوو بۆ ڕاستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی، بەڵام وەك دەوترێت سازشكردن و ڕازیكردنی گوماناوی و دابەشكردنی دەسەڵات لەسەر بنەمای پشكێنەی تائیفی ڕێگربوون، لە ساڵی 2014شدا جارێكی تر زۆرینەی سیاسیی هاتەوە بەرباس و نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا و جێگری سەرۆك كۆماری عێراق بانگەشەی بۆ دەكرد، بەڵام ڕێكەوتنە سیاسییەكان لەودەمەدا بەدوورخستنەوەی مالیكی لە پۆستی سەرۆك وەزیران و مانەوەی سیستمی تەوافوقی سیاسیی كەوتەوە. لەسەروبەندی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە بڕیارە ڕۆژی 12ی ئایاری ئەمساڵ بەرێوەبچێت، نوری مالیكی جارێكی تر زۆرینەی سیاسیی كردوە بە دروشمی سەرەكی و پرۆژەی بەدیل بۆ چونە قۆناغێكی نوێ‌ لە مومارەسەكردنی دیموكراتی، ئەم پرۆژەیە لەگەڵ ئەوەی هەڵمەتێكی میدیایی فراوانی بۆ ڕێكخراوە و وەك فریادڕەسی قۆناغەكە و خواستی زۆرینە گوزارشتی لێدەكرێت، بەڵام وێڕایی هەموو ئەو پرسیارانەی لەسەرەوە وروژاندومانە تائێستا خودی پرۆسەكە خۆی بەتەموژاوی ماوەتەوە و سەرپێخستنی زیاتر پەیوەستە بەشێوازی ئەو هاوپەیمانیانەی لە ئایندەدا لەدایك دەبێت لەگەڵ ڕێككەوتنیان لەسەر ئەو بەرنامەیەی كە دەیكەنە بنەمای بەڕێوەبردنی حكومەتی داهاتوو. لە دیارترین ئەو پڕۆژانەی بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسی لە شەراكەتەوە بۆ زۆرینە دەخرێنەڕوو، پێكهێنانی كوتلەیەكە كە پێكهاتەكان تێپەڕێنێت (كتلة عابرة للطائفیة )، بە مانایەكی تر پێكێهنانی زۆرینەیەكی پەرلەمانی لە كوتلە فرە ڕەنگەكان، عەمار حەكیم سەرۆكی ڕەوتی حیكمە و حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ پێكهێنانی لیستێكی تێكەڵە لە دەرەوەی پێكهاتەكان پێش هەڵبژاردن هەوڵەكانیان چڕكردەوە بەڵام سەركەوتوو نەبوون، ئەوە لە كاتێكدایە ئەم هەوڵە بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەیەكی پەرلەمانیی و پێكهێنانی حكومەتی ئایندە بوو نەك بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەیەك كە ئامانجی گۆڕینی سیستمی سیاسی و حكومەتی زۆرینەی سیاسی بێت. دابەشبونی شیعەكان ئاستنەگی سەرەكیە   پەرتەوازەبوونی ناوماڵی شیعەكان لەم هەڵبژاردنەدا بەربەستێكی گەورە دەبێت لەبەردەم هەوڵەكانی نوری مالیكی بۆ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە، لەگەڵ ئەوەی حەیدەر عەبادی لەدواین كۆنفرانسی رۆژنامەوانی هەفتانەیدا ڕایگەیاند: بەشێك نابێت لە حكومەتی تەوافوق و حكومەتی بەشبەشێنەی تائیفی كە ئەمە پێشهاتێكی نوێیە لە هەڵوێستی عەبادی، بەڵام بەشێك لەچاودێران پێیانوایە ئەمە یەكسان نیە بەپشتیوانی عەبادی لە حكومەتی زۆرینە، بەڵكو ئامانجی سەرەكی عەبادی كاڵكردنەوەی ئەو كارتە سیاسییەیە لەدەستی مالكی (زۆرینەی سیاسیی)، چونكە ئەم دوانە جگە لە ململانێ پێناچێت هیچ خاڵێكی هاوبەش لە ئایندەشدا كۆیانبكاتەوە.  هیچ كات هێندەی ئەم قۆناغە شیعەكان بەسەر هێز و لیستی جیاوازدا دابەشنەبوون، بەپێی هەندێك پێشبینی هاوپەیمانی نیشتمانی شیعەكان لە دوای هەڵبژاردن بەسەر چەند كوتلەیەكی سەرەكیدا دابەشدەبێت، كە دیارترینیان ڕەوتی مەدەنی و سەدرییەكانە، حزبی دەعوە كە ئێستا بە فیعلی بەسەر لیستی(النصر)ی، حەیدەر عەبادی و دەوڵەتی یاسای نوری مالیكدا دابەشبوون، ئیئتیلافی (الفتح)یش، كە هاوپەیمانی هێز و لایەنەكانی حەشدی شەعبیە ئەگەر هەیە ببێتە یەكێك لە كوتلە گەورەكان، وێڕایی لایەنە شیعەكانی تر كە پێكەوە كوتلەیەك دروستبكەن یان بەسەر ئەم كوتلانەدا دابەشبن، بێگومان دوای هەڵبژاردنیش ئەگەری پێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكی گەورە بۆ دەستنیشانكردنی پۆستی سەرۆك وەزیران و پۆستە باڵاكانی تر ئەگەرێكی بەهێزە، بەڵام ڕێككەوتنیان لەسەر پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە ئەگەرێكی دوورە بەوپێیەی تائێستا لەناو ماڵی شیعەدا نوری مالیكی بەتۆخی پێداگری لەسەر ئەم تەرحە دەكات و لایەنەكانی تر بەتایبەت ڕەوتی سەدر و ڕەوتی حیمكە لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە نین. پشتیوانانی ئەم تێزە سیاسییە دەڵێن، لەكاتێكدا ئەوان پێداگری لەسەر جێبەجێكردنی زۆرینەی سیاسیی دەكەن وەك سیستمێكی پەرلەمانیی هاوشێوەی سیستمە دیموكراسییەكانی جیهان كە پەرلەمانێكی چالاك و حكومەتێكی بەهێز بەرهەمدێنێت ئەوانەی بەرگری لە سیستمی تەوافوق و شەراكەت دەكەن، جگە لەوەی بە باشترین چارەسەری دەزانن بۆ ئیدارەدانی ئەو كۆمەڵگایانەی فرە پێكهاتەن هیچ خەسەڵەتێكی تریان نیە لەباسی بەهاكانی پیادەكردنی ئەم سیستمەدا. خەوشەكانی تەوافوق لە چاوی لایەنگرانی زۆرینەی سیاسییەوە لەباسی خەوشەكانی پیادەكردنی سیستمی تەوافوقدا، بەریگركاران لە سیستمی زۆرینەی سیاسیی ڕایدەگەیەنن، بەشكردنی سێ‌ سەرۆكایەتیەكە، سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیران، لە نێوان كورد و شیعە و سوننە، هاوكات بەشكردنی وەزارەتی بەرگری بۆ سوننە و وەزارەتی ناوخۆ بۆ شیعە و دابەشكردنی وەزارەتە سیادییەكان (بەرگری و ناوخۆ و دەرەوە و دارایی و نەوت )، سێ‌ وەزارەتیان بۆ شیعە و سەرو وەزارەتیش بۆ كورد و سوننە بەدیارترین خەوش و عەیبەكانی سیستمی تەوافوق دەزانن كە لەسەربنەمای پشكێنەی تائیفی و نەتەوەیی دابەشكراون. وێڕایی بەشكردنی دامەزراوەی دادوەری بەتایبەت ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دادگای فیدراڵی، باڵیۆز و فەرماندەكانی سوپا و پۆلیس و دامەزراوە ئەمنییەكان لە نێوان هەرسێ‌ پێكهاتەكە، هاوكات دابەشكردنی دەستە سەربەخۆكان و بریكاری وەزارەت و ڕاوێژكار و بەڕێوەبەرە گشتییەكان تا دەگاتە پلە وەزیفییەكانی خوارەوە لە تەواوی جومگە و دامەزراوەكانی دەوڵەت نێوان پێكهاتەكاندا، كە ئەمە بە هۆكاری هاتنەپێشەوەی كەسانێك دەزانن كە نەك خاوەنی پسپۆڕی نین لە بوارەكانی خۆیاندا، بەڵكو خاوەنی بڕوانامەی پێویستیش نین.  پرسی پەكخستنی چەندین پرۆژە یاسای گرنگیش لە پەرلەمانی عێراق خاڵێكی ترە كە ئۆباڵەكەی دەخرێتە ئەستۆی سیستمی تەوافوق و ناكۆكی و ململانێی تائیفی و نەتەوەییەكان، یاخود تێپەڕاندنی هەندێك یاسا لەسەر بنەمای سەفقەی سیاسی و ڕازیكردنی یەكتر، بەوپێیەی كوتلەكانی هەر پێكهاتەیەك هەوڵی تێپەڕاندنی ئەو یاسایە دەدەن، كە لەبەرژەوەندی خۆیانن، ئەمەش وایكردەوە تائێستا چەندین یاسای گرنگ لە پەرلەمانی عێراق بەهەڵپەسێردراوی بمێننەوە. دیوێكی هەرە ترسناكی سیستمی تەوافوق كە نەیارانی وێنای دەكەن و زەقی دەكەنەوە، فرۆشتنی وەزارەت و پۆستە هەستیارەكانی دەوڵەتە لە بۆرسەی سیاسی و زیادكردنی ئاشكرای هەندێك لە پایتەختی وڵاتە عەرەبییەكان بەتایبەتی لەسەروبەندی پێكهێنانی حكومەتدا، بەوپێیەی ئەو هێزانەی وەزارەتیان لەسەر بنەمای پشكێنەی تائیفی بەردەكەوێت، وەك موڵكی خۆیان تەماشای دەكەن و بەپێی بەرژەوەندی خۆیان مامەڵەی دەكەن. تەوافوق شكستیهێناوە و زەمینەی زۆرینەش لەبارنیە ئەمە و چەندین خەوشی تریش كە نەیارانی سیستمی تەوافوق لە عێراق ڕیزی دەكەن و ئۆباڵی هەموو كێشەكانی ئەمڕۆی وڵاتی دەخەنە ئەستۆ، بەڵام دیسانەوە دەگەڕێینەوە سەر بەشێك لەوپرسیارە جدیانەی كە لەدەستپێكی ئەم نوسینەدا وروژوێنروان، ئاخۆ هۆشیاری سیاسی دەستەبژێر و سیاسەتكارانی عێراق كە كاریگەری ڕاستەوخۆیان هەیە لەسەر شەقام بەگشتی و لایەنگرەكانیان بەتایبەتی، گەیشتوەتە ئاستی یەكتر قبوڵكردن و فڕێدانی بەرگی تائیفی و نەتەوەیی و لەبەركردنی بەرگی نیشتمانی بۆ پیادەكردنی سیستمی زۆرینەی سیاسی؟. بەڕای زۆر لە چاودێرانی دۆخی عێراق و ئەوەی لەسەر زەمینی واقیعیش وەك ڕاستی ڕوون بەرجەستەیە، تائێستا ئەوەی پێیدەوترێت نیشتمان و دەوڵەتی هاوڵاتی لە عێراقدا نەك هەر بنەماكانی نەچەسپیون بەڵكو  یاسا و دامەزراوەكانیش نەبونەتە خاڵی یەكلاكەرەوە و پایەكانی دانەمەزراون، سیاسەتی پەراوێزخستنی لاواز لەلایەن بەهێز و هەوڵدان بۆ دەستەمۆكردنی یان تەریككردنی ڕوئیای زۆرێك لە هێزە هەژموندارەكانە، چاندنی گیانی تۆڵە و ڕەتكردنەوەی بەرامبەر و دەستگرتن بەڕەمزە نەتەوەیی و تائیفی و دینی و كۆمەڵایەتییەكان سیمای هەرە دیاری ناسینەوەی هێز و پێكهاتە جیاوازەكانە، دەستگرتن بەدەسەڵات و بوونی هێزی چەكداری سەربە نەتەوە و پێكهاتە جیاوازەكان خەسەڵەتێكی تری ئەم قۆناغەیە.  ترس و دڕدۆنگی لە دووبارەبوونەوەی كارەساتەكانی ڕابردوو نەڕەوینەتەوە، نەبوونی متمانە بەیەكتر خاڵی هاوبەشی كۆی هێزەكانە لەنێوان تەواوی پێكهاتەكاندا، جۆشدان و برەودان بە ململانێ نەتەوەیی و تائیفی و مەزهەبییەكان و شۆڕكردنەوەی ناكۆكییەكان بۆ سەر ئاستی شەقام و تاك بەتاكی كۆمەڵگە سیاسەتی بەشێك لە هێزەكانە، ئەمە ئەگەر لە كورتمەودادا بە قازانجی هەندێك هێز لەم پێكهاتە یان لەو پێكهاتە شكابێتەوە، ئەوا ئێستا و دوورمەودادا بەزیانی پێكەوە ژیان و سەقامگیری كۆمەڵایەتی شكاوەتەوە و دەشكێتەوە.  جگە لەوەش ئۆپۆزسیۆن بوون لە عێراقدا پرۆسەیەكی تاقینەكراوەیە و كارێكی ئاسان نیە بۆ هێز گەلێك تەنها هەڵگری ناوی دیموكراسییە یان لە ڕواڵەتدا و بۆ بەكاربردنی سیاسی بانگەشەی بنەماكانی دیموكراسی و پێكەوەژیان دەكات بكرێتە دەرەوەی بازنەی دەسەڵات و لە ئیمتیازاتەكانی بێبەشبكرێت، لە كاتێكدا لە عێراق دین و نەتەوە و تائیفە و لەپێش ئەمانیشەوە خودی ئینسان كراونەتە قەڵغان و سەرپۆش و خراوەتە خزمەتی ململانێی سیاسییەكان و گەیشتن بەدەسەڵات. هەموو ئەمانە وادەكات بۆ هەر كەسێك كە كەمێك سەروكاری هەبێت لەگەڵ دۆخی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی لە عێراق بیركردنەوەیەكی زۆری پێویست نەبێت بۆ قسەكردن لەسەر ئەو ڕاستییەی كە زەمینەی سیاسی لە عێراق نەك هاوكار نیە بۆ پیادەكردنی سیستمی زۆرینەی سیاسی، بگرە لە حاڵەتی جێبەجێكردنیدا دەرگای هەموو ئەگەرەكان بەڕووی ئەو عێراقە ئەكاتەوە كە بڕیاربوو دوای ڕوخانی دیكتاتۆریەت زەمینێك بێت بۆ ئازادی و دیموكراسی و  یەكتر قبوڵكردن.

حوتەكانی گەندەڵی لە عێراقدا راپۆرتی محەمەد رەئوف گەندەڵی لە عێراقدا بە رادەیەك بەربڵاوە كە یەكێك لەو بەرپرسانەی كە خۆی لە گەندەڵی  تێوەگلاوە بەنەخۆشی ئیبۆلا وەسفی دەكات و دەڵێت نوخبەی سیاسی عێراق بەتەواوی تێوگلاوە و رژاوەتە ناو جەستەی كۆمەڵگەی عێراقی و  لە عێراقدا بوە تە كلتور و ستایلی ژیانی سیاسییەكان. مشعان جبوری دەڵێت" هەموومان دزین و هەموومان بەرپرسین لە قەیرانی و دزی و گەندەڵی، نوخبەی سیاسی عێراق بەتەواوی رۆچوەتە ناو گەندەڵییەوە، لە عێراقدا كێبەركێ نیە بۆ چاكسازی بەڵكو كێبەركێیە بۆ زۆرترین دزی، و ئێستا عێراق پلەی 169 هەمینی گرتووە لە 180 دەوڵەتی جیهان لە گەندەڵیدا، بەو پێیەی یاسا لە عێراقدا تۆڕێكە و تەنها ماسییە بچوكەكان دەگرێت و حوتەكان دەرباز دەبن لێی." گەندەڵی لە عێراقدا تەنها دەسەڵاتی جێبەجێكردنی نەگرتوەتەوە لە وەزیر و سەرۆك وەزیران و بەڕێوەبەرە گشتییەكان، بەڵكو بەشێك لە دەسەڵاتی یاسادانانیشی گرتوتەوە، پەرلەمانتار هەیە لە لیژنەی دارایی بانكی هەیە، زۆرێك لە پەرلەمانتاران سەرقاڵی سەوداو بازرگانین بە چەندین شێوە، پەرلەمانتار هەیە پارە لە بانكی ناوەندی وەردەگرێت بە نرخی بانكی ناوەندی كە 100 دۆلار بە 118 هەزارە و دەیفرۆشێتەوە بە 125 هەزار دینار، لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی عێراق پێویستی بە لیژنە هەیە، لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی عێراق دەیان كەیسی گەندەڵی داخستووە لەبەرامبەر پارە و لە چەندین دۆسیەدا بەرتیلیان وەرگرتووە، ئێستا پەرلەمانتارەكان سەودا بە پۆستەكانەوە دەكەن و لەبەرامبەر دانان و وەرگرتنی پۆستی پلە تایبەتەكاندا تا 10 دەفتەر دۆلار وەرگیراوە. سەرەرای پەرلەمانتاران ، حزبەكانیش بەشدارن لە گەندەڵیدا بەتایبەتی كۆنترۆڵكردنی بیرە نەوتەكان بەتایبەتی لە بەسرە و پارێزگاكانی باشووردا سەودا بە نەوتی عێراقەوە دەكەن و تێوەگلاون لە دزینی نەوتدا، شەداد فارس سەرۆكی لیژنەی نەوتی غازی ئەنجومەنی پارێزگای بەسرە  رایگەیاندووە، رۆژانە لە بەسرەوە 100 بۆ 300 هەزار بەرمیل نەوت دەدزرێت كە بایی 20 ملیۆن دۆلارە و  ساڵانە دەكاتە 7 ملیار و 200 ملیۆن دۆلار ، زۆرێك لە زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە لە 2003، حزبەكانی عێراق نەوتی باشوری عێراقیان كۆنترۆڵكردووە و بەشێكیان بە بۆری لە رێگەی ئێرانەوە نەوت رەوانە دەكەن و پارەكەشی بۆ خۆیانە.  بەرپرسە سیاسییەكانی عێراق زۆرترین پشكیان هەیە لە گەندەڵیدا بە جۆرێك لەدوای 2003 ەوە زۆرینەی داهاتی عێراق دەبرێتە دەرەوەی وڵات، زۆرترین پشكی گەندەڵی لە كابینەكانی نوری مالیكیدا بووە و پارەیەكی زۆر براوەتەوە دەرەوە و بەشێك لە ئەندامانی لیژنەی دارایی و ئابوریی دەڵێن زیاتر لە 312 ملیار براوەتە دەرەوەی وڵات. بەپێی راپۆرتێكی كەناڵی سكای نیوز  نوری مالیكی چەندین تۆمەتی گەندەڵی لەسەرە. -    پرسی چەككڕین كە دیارترین ئەو تۆمەتانەیە روبەرووی نوری مالیكی دەكرێتەوە كە بە دەیان ملیار دۆلار بۆ كڕینی چەك و پێداویستی خەرجكراوە بەڵام چەك و پێداویستییە سەربازییەكان دیارنین، سەرەرای ئەوەی نرخی ئەو چەك و پێداویستییە سەربازییانە زۆر خەیاڵی دیاریكراوە.  -    تۆمەتی گەندەڵی لە نەخۆشخانەی سەربازی كە 1 ملیار دۆلاری بۆ تەرخانكراوە و بەڵام وەهمی بووە. -    5 وەزیر و 53 بەرپرسی حكومی سەردەمی كابینەكەی نوری مالیكی بەتۆمەتی گەندەڵی وڵاتیان جێهێشتووە. -    ئەحمەد نوری مالیكی 1 ملیار و 500 ملیۆن دۆلاری پارەی عێراقی رەوانەی لوبنان كردووە لە كاتی دەسەڵاتی باوكیدا. -    بەشێك لە ئەندامانی لیژنەی دەستپاكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێن 312 ملیار دۆلار لە سەردەمی نوری مالیكیدا بەهەدەردراوە. -    ئەحمەدی حاجی رەشید بڕیاردەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایدەگەیەنێت لەماوەی 12 ساڵی دەسەڵاتی مالیكیدا 120 ملیار دۆلار بەهەدەردراوە و دەشڵێت لەسەردەمی 8 ساڵی حوكمی نوری مالیكیدا 33 ملیار دۆلار بەهەدەردراوە و 35 ملیار دۆلار زیادەی جەنگ بووە . -    هاوكات لەسەردەمی حەیدەر عەبادیدا یەدەگی نەختینە 81 ملیار دۆلار بووە و 35 ملیار دۆلاری لێكەمكراوەتەوە و ئێستا بووە بە 46 ملیار دۆلار. لە دوای نوری مالكی زۆرترین تۆمەتی گەندەڵی ئاراستەی ئوسامە نوجێفی جێگری سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی پێشوی پەرلەمانی عێراق دەكرێت، رۆژنامە فریدریكۆی ئیتاڵی كۆمەڵێك گەندەڵی ئوسامە نوجێفی بڵاوكردوتەوە لەوانە: -زیاتر لە 2 ملیار و 70 ملیۆن دۆلاری لە چەند ژمارە بانكییەكی سویسرا و ئەڵمانیا و ئیتالیا و توركیا هەیە. - لە توركیا 4 هۆتێل و ه لە ئوردنیش دوو باڵەخانەی هەیە. - زیاتر لە 6 ڤێلای لە توركیا و ئوردن و ئیمارات و قەتەر و كوردستان و نەمسا هەیە. - هەروەها 13%ی پشكی كۆمپانیای هۆندای بۆ ئۆتۆمبیل و 4%ی كۆمپانیای نەوتی ئەڵمانی – ئینگلیزی و 9% كۆمپانیای دەرمانی هەیە. -  100%ی كۆمپانیای نۆرترۆم بۆ كەرەستە كیمیاییەكانی ئیالیا و ئاراراس كۆلۆ بۆ ئاسن لە بەرازیل و كۆمپانیای حەدبا بۆ بازرگانی لە كوردستان كۆمپانیای بارونادیا لە روسیا بۆ نەوت  هەیە ە بەو پێیەش 23 ملیار و 900 ملیۆن دۆلار سەرمایەكەیەتی .  ساڵح موتڵەگ جێگری سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراقیش تۆمەتی گەندەڵی ئاراستە دەكرێت بە تایبەتی ئەو كاتەی سەرۆكی لیژنەی ئاوارە و كۆچبەران بووە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، سەرچاوەكان ئاماژە بەدزینی 500 ملیۆن دۆلار دەكەن لەلایەن موتڵەگەوە، هەر لە دۆسیەی ئاوارەكاندا 23 ملیار دینار بەهەدەردراوە و دیار نەماوە.  ئەگەرچی حەیدەر عەبادی كە هەڵمەتی روبەروبونەوەی گەندەڵی دەستپێكردووە، بەڵام ئەویش تۆمەتبارە بە بردنی دەیان ملیۆن دۆلار، كازم سەیادی پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا ئاشكرایدەكات، كە حەیدەر عەبادی 9 ملیۆن دۆلاری بردووە لەسەردەمی كابینەكەی ئەیاد عەلاویدا كە وەزیری پەیوەندییەكان بووە. زۆرێك لە سەركردە و بەرپرسە حكومییەكانی عێراق تۆمەتبارن بە دزینی سامان و پارەی وڵات، ئەو دەردە بەرپرسانی هەرێمی كوردستانیشی گرتوەتەوە و بەرپرسانی هەرێمیش تۆمەتبارن بە بردنە دەرەوەی پارە و شاردنەوەی داهاتی نەوت.   

بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەندامێكی باڵا بزوتنەوەكە بەناوی " فادی محەمە بەتش" تەمەن 36 ساڵ لەكاتی چوونیدا بۆ نوێژی بەیانی لە كوالالامپۆری پایتەختی مالیزیا تیرۆركرا. بزوتنەوەی حەماس  لە بەیاننامەكەیدا هیچ لایەنێكی بە تیرۆركردنی ئەو ئەندامەی تۆمەتبار نەكردووە. خانەوەادەكەشی ئیسرائیل بە تیرۆركردنی تۆمەتباردەكەن و حكومەتی ئیسرائیلیش هیچ كۆمێنتێكی لەسەر رووداوەكە نەداوە. پۆلیسی مالیزیاش رایگەیاند دوو چەكدار بۆ ماوەی 20 خولەك لە دەرەوەی مزگەوتێك چاودێری " فادی بەتش " یان كردووە و دواتر شەش گوللەیان ئاراستەكردووە. فادی محەمەد بەتش پسۆری بواری ئەندازیاری كارەبایی و ئەلیكترۆنی بووە و هەشت ساڵە لەگەڵ خێزانەكەیدا چووتە مالیزیا و لە یەكێك لە زانكۆكانی ئەو وڵاتە كاریكردووە و ئیمامی ئەو مزگەوتەش بووە كە لە نزیكی تیرۆركراوە.  

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق 100 كاندید و 25 قەوارەی سیاسی بەشدار لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق سزادەدات، بەهۆی ئەنجامدانی پێشێلكارییەوە. كەریم تەمیمی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیاران و وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان رایگەیاند كۆمسیۆن بڕیارێكی بۆ سزادانی زیاتر لە 100 كاندید و 25 هاوپەیمانێتی و حزبە سیاسیی دەركردووە. تەمیمی لە بەیاننامەیەكدا كە ماڵپەڕی كۆمسیۆن بڵاویكردوەتەوە ئاشكراشیكردووە ئەو 100 كاندید و 25 قەوارەیە بەهۆی ئەوەی سیستمی بانگەشەی هەڵبژاردنی ژمارە ( 11 ) ساڵی 2018یان پێشێلكردووە سزای غەرامەكردنیان بەسەردا سەپێندراوە. تەمیمی راشیگەیاند ئەو كاندید و قەوارانە ئاگاداركراونەتەوە لەكاتی دووبارەكردنەوەی پێشێلكارییەكاندا ئەوا مافی بەشداریكردنیان لێ دەسەندرێتەوە.    

میدیا رەسمییەكانی كۆریای باكور رایانگەیاند پیۆنگ یانگ بڕیاریداوە دەستبەجێ‌ تاقیكردنەوەی ئەتۆمی و موشەكییەكانی رابگرێت و بنكەیەكی تایبەت بە تاقیكردنەوەی ئەتۆمی دابخات لە پێناوی پەرەپێدانی كەرتی ئابوری و بەدیهێنانی ئاشتی، ئەوەش لەكاتێكدایە كە ئەگەری ئەوە هەیە كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور دوو كۆبونەوەی لوتكە لەگەڵ سەرۆكی كۆریای باشوور و سەرۆكی ئەمریكا ئەنجامبدات. ئاژانسی ناوەندەنی هەواڵەكانی كۆریا لەسەر زاری كیم جۆن ئونەوە بڵاویانكردەوە كە وڵاتەكەی چیتر پێویستی بە تاقیكردنەوەی  ئەتۆمی یان مووشەكی بالیستی كیشوەربڕ نییە، چونكە ئامانجی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی بە تەواوەتی بەدیهێناوە. ئەمەش یەكەمینجارە كیم جۆن ئون بە راستەوخۆ باس لە هەڵوێستی بەرامبەر پرۆگراكی چەكی ئەتۆمی وڵاتەكەی بكات، پێش دوو كۆبووەنەوەی چاوەڕوانكراوی یەكەمیان لەگەڵ مۆن جی ئین سەرۆكی كۆریای باشوور لەم هەفتەیەدا و دوومیان لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە كۆتایی ئایار و سەرەتای حوەزیراندا. باپیری كیم جۆن ئون بناغەی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی لە كۆریای باكور داناو باوكیشی بەردەوام بوو لە كاركردن تێیدا، بەڵام بەڵێندان بە راگرتنی وەرچەرخانێكی گەورەیە لە هەڵوێستی ئەو سەركردە گەنجە 34 ساڵە كە ئاسایشی وڵاتەكەی بە چەكی ئەتۆمی پتەوتركرد و چەندین ساڵی ئاهەنگی دەگێڕا بە نمایشكردنی چەكەكانی وەك بەشێك لە شەرعیەتی رژێم و هێزەكەی. کیم جۆن ئون: نامەوێت ببمە سەددام و قەزافییەکی تر راگرتنی تاقیكردنەوە  ئەتۆمییەكان و داخستنی بنكەیەكی تاقیكردنەوە ئەتۆمیی ناگاتە چاوەڕوانییە و داواكاری ئەمریكا كە خۆی لە هەڵوەشاندنەوە و لەناوبردنی هەموو چەكە ئەتۆمییە و مووشەكەكانی كۆریای باكوردا دەبینێتەوە، بەڵام بە رای شارەزایان راگەیاندنی ئەم سازشە ئێستانەك لەگەڵ كۆبوونەوەی لوتكەدا دەریدەخات كە كیم جۆن ئون جدییە لە دانوستانەكانی داماڵینی چەكی ئەتۆمیی. ئاژانسی هەواڵەكانی كۆریای باكور رایگەیاند دوای كۆبوونەوەی كیم لەگەڵ لیژنەی ناوەندی حزبی كرێكارانی دەسەڵاتدار، گۆڕەپانی ئەنجامدانی تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكان لە كۆماری دیموكراتی میللی هەڵدەوەشێنرێتەوە بۆ گەرەنتی وەستاندنی تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكان بە شێوەیەكە شەفاف. بنكەی " پونجی ری " لە باكوری كۆریای باكور ئەو تاكە شوێنەیە كە هەر شەش تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكەی ژێر زەوی كۆریای باكوری تێدا ئەنجامدراوە، لەوانەش گەورەترین تەقینەوە ئەتۆمییەكانی ئەیوللی رابردووی پیۆنگ یانگ. ئاژانسەكەی كۆریای باكور دەشڵێت:" هەوڵەكان چڕدەكەینەوە بۆ بونیادنانی ئابورییەك سۆسیالیستی بەهێز و باشتركردنی ژیانی گەل بە شێوەیەكی گەورە لەرێگەی بەگەڕخستنی هەموو سەرچاوە مرۆیی و مادییەكانی وڵات." كیم جۆن ئون پەیامێك ئاراستەی سەددام و قەزافی دەکات سەرۆكایەتی كۆریای باشوور رایگەیاند كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور هاوتار كۆرییەكەی ئاگاداركردوەتەوە كە نایەوێت ببێتە " سەددام حسێن و موعەمەر قەزافی" یەكی تر و بڕیاری كۆتایی بۆ راگرتنی تاقیكردنەوە ئەتۆمیی و مووشەكییەكانی بۆ سەلماندنی ئەوە دەركردووە. ترەمپ پێشوازی لێدەكات ئەم هەڵوێستەی سەرۆكی كۆریای باكور لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكاوە پێشوازی لێكرا و ترەمی لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیوێتی:" كۆریای باكور رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر هەڵپەساردنی هەموو تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكانی و داخستنی بنكەیەكی تاقیكردنەوەی ئەتۆمیی، ئەمە هەواڵێكی زۆر باشە بۆ كۆریای باكور و جیهان و پێشكەوتنێكی گەورەیە، چاوەڕوانی كۆبوونەوەكەمانم." هاوكات سەرۆكایەتی كۆریای باشوور لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەو بڕیارەی كۆریای باكور بەرەوپێشكەوتنێكی گرنگە بۆ داماڵینی چەكی ئەتۆمیی لە نیمچە دوورگەی كۆریا و دەبێتە هۆی رەخساندنی كەشێكی گونجاو بۆ كۆبونەوەی سەركەوتوو لە نێوان كۆریا و ئەمریكادا. شینزۆ ئابی سەرۆك وەزیرانی ژاپۆنیش رایگەیاند پێشوازی لەو هەڵوێستەی كۆریای باكور دەكات، بەڵام پێویستە ئەو هەنگاوە ببێتە هۆی داماڵینی چەكی ئەتۆمی بە رێگایەك كە چاودێری بكرێت.    

راپۆرتی شیكاری محەمەد رەئوف ئەم هەڵبژاردنە بۆ یەكێتی نیشتمانی كوردستان، هەڵبژاردنێكی چارەنوسساز دەبێت، هەڵبژاردنێك كە ئەگەر یەكێتی مامەڵەیەكی دروستی لەگەڵدا نەكات دوور نیە هاوشێوەی ئەزمونی 25/7/2009 بەسەردا نەهێنێت، كە ئەو كات بزوتنەوەی گۆڕان زۆرینەی دەنگی یەكێتی بۆخۆی برد، بەڵام ئەوكات لەبەر ئەوەی یەكێتی بەیەك لیست لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا بەشدار بوو، كەمكردنەوەی كورسییەكانی زۆر دەرنەكەوت، بەڵام ئێستا یەكێتی كە بە لیستی سەربەخۆی خۆی بەشدارە لە هەڵبژاردنەكان، ئەگەر دەستوەردانی هێزی هەرێمایەتی نەبێت لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، پێشبینیدەكرێت لیستەكەی بەرهەم ساڵح زیاتر لە 50%ی دەنگەكانی یەكێتی بۆخۆی بەرێت، هەرچەندە بەرهەم ساڵحیش خاڵی لاوازی هەیە بەتایبەت لەوەی كە گوتارەكانی لاستیكین و رادیكاڵ نین بەرامبەر بە دەسەڵات كە تا ئەمڕۆش رادیكاڵبون لەبەرامبەر پارتی و یەكێتی خاڵی بەهێزە بۆ كۆكردنەوەی دەنگ و شەقامی ناڕازی، وەك ئەوەی نەوشیروان مستەفا كردی لەسەرەتای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە ئاستی ململانێی لەگەڵ هێزە دەسەڵاتدارەكان گەیاندە مریشكەرەشە، بەڵام بەپێی هەموو ئاماژەكان ئێستا لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێك لە دەنگی ناو یەكێتی بۆخۆی دەبات بەهۆی ئەوەی: 1-    جەماوەری یەكێتی لەسەركردایەتیەكەی بێزارە و لەدوای مردنی مام جەلالیش یەكێتی نەیتوانی سەركردایەتیەكی نوێ هەڵبژێرێت و سكرتێر یەكلابكاتەوە و بەیەك جەستەوە خۆی بۆ هەڵبژاردن ئامادەبكات، بەمانایەكی تر یەكێتی بەجەستەیەكی شەكەتەوە دەچێتە هەڵبژاردنەكانەوە. 2-    لەناو خودی یەكێتیدا بەشێكی زۆری سەركردایەتیيەكەی وەلائیان بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح هەیە و بە ئاشكرا بانگەشە بۆ لیستەكەی دەكەن. 3-  پێشتر بەرهەم ساڵح لەگەڵ ژمارەیەكی زۆری سەركردایەتی و مەكتەب سیاسی یەكێتی ناوەندی بڕیاریان دروستكرد و ئێستاش زۆرینەی ئەو ناوەندە وەلائیان بۆ لیستەكەی ئەو هەیە. 4- یەكێتی بە دوو ئاراستە مامەڵە لەگەڵ لیستەكەی بەرهەم ساڵح دەكات و بەتەواوی ناكۆكن لەو بارەیەوە، باڵی كۆسرەت رەسوڵ وەك هاوڕێیەكی خۆیان مامەڵە لەگەڵ ئەو لیستەدا دەكەن و دەشوترێت لە هەندێك ناوچە كاری بۆدەكەن، بە پێچەوانەوە ماڵی مام جەلال و مەلا بەختیار بە سەختی دژایەتی دەكەن.  5- بەشێك لە سەركردە سەربازییەكانی یەكێتی لەگەڵ لیستەكەی بەرهەم ساڵحن و چاوەڕوان دەكرێت لە ناو هێزە چەكدارەكاندا بەرهەم ساڵح دەنگێكی زۆر بەرێت. 6- یەكێتی دەستیكردووە بە دوورخستنەوە و پاككردنەوەی خۆی لە بەرهەمییە كان، بەڵام ناتوانێت بە ئاسانی دەست بۆ سەركردە سەربازی و دیارەكانی بەرێت كە بە ئاشكرا كار بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح دەكەن، چونكە ترسی هەیە بەدەستبردن بۆ ئەوانە هێندەی تر شیرازەی یەكێتی تێكبچێت ودواجار زۆرینەی دەنگەكانی یەكێتی بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح بچن. 7-    پێشتر هەموو ئەو دەنگە ناڕەزاییانەی ناو یەكێتی كە لە داخی سەركردایەتیيەكەیان دەنگەكانیان دەدا بە لیستەكانی دەرەوەی یەكێتی، ئەمجارە دەنگەكانیان بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح دەچێت. ئێستا یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەبەردەم دۆخێكی ئاڵۆزدایە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ لیستەكەی بەرهەم ساڵح، هەنگاوی دوورخستنەوە و بەوتەی خۆیان (پاككردنەوەی یەكێتی ) لە بەرهەمیيەكان و نانبڕینیان، بە زیان بۆخۆیان دەگەڕێتەوە، بەو پێیەی پێشتر ئەزمونی لایەنگرانی بزوتنەوەی گۆڕان هەیە، كە یەكێتی بەشێكی زۆری لێ نانبڕاوكردن، كە ئەو پرۆسەیە تا ئێستاش زیانی بە ناوبانگ و پرەنسیپەكانی یەكێتی و دەنگەكانی گەیاندووە، بۆیە دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزموون، دواجار بە قازانجی گەورەی لیستەكەی بەرهەم ساڵح تەواو دەبێت، هەر هەنگاوێكی لەوشێوەیە زیادكردنی دەنگێكە بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح، لەماوەی رابردوودا یەكێتی چەندین بڕیاری دەركردووە بۆ دەركردنی كادرەكانی، لەوانە دەركردنی ژمارەیەك كادری لە دهۆك لە سۆران لە مەكتەبی سیاسی لە سلێمانی، ئەمانە ئەگەر لەژێر فشاری بەشێك لەلایەنگرانیدا بێت بەوەی پێویستە ئەوانە دەربكرێن، بەڵام دواجار زیانەكەی یەكێتی خۆی دەیدات، دوا بریاریش لێپێچینەوە و سەندنەوەی موڵك و ماڵی یەكێتی بووە لە بەرهەم ساڵح، بەڵام بە ئەنجامەكەی لە قازانجی بەرهەم ساڵح بووە، بەو پێیەی بەپێی نوسراوێكی دلێری سەید مەجید بەرپرسی مەكتەبی ئیدارەی گشتی یەكێتی، شایەدی بۆ بەرهەم ساڵح دەدات كە هەرچی موڵكی ماڵی لا بووە گەڕاندویەتیەوە بۆ ئیدارەی گشتی و ئەستۆپاكییەكی زۆری بۆ دەكات، واتا ئەو هەنگاوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بە قازانجی بەرهەم ساڵح كۆتایی هات. یەكێتی چۆن مامەڵە بكات  هەموو ئاگایانی سیاسی كۆكن لەسەر ئەوەی لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێكی زۆری دەنگەكانی یەكێتی دەبات، بەڵام یەكێتی چۆن دەتوانێت كەمترین زیان بكات لەم هەڵبژاردنەدا. 1- دورخستنەوەی دەموچاوە كۆنەكانی یەكێتی لە هەڵمەتی هەڵبژاردن بەتایبەتیش ئەوانەی كە جەماوەری یەكێتی لێیان بێزارە. 2- هەرجۆرە دژایەتیيەكی توندی یەكێتی بۆ بەرهەم ساڵح، یەكێتی دووجار زیانی لێ دەكات، بەو پێیەی دژایەتی بەرهەم ساڵح واتا دژایەتی یەكێتی، چونكە ئەو لە دوو وێستگەدا نوێنەری باڵای یەكێتی بووە، لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، لەلایەكی تریش دژایەتیكردنی دەبێتە هۆی راكێشانی سۆزو عەتفی لایەنگرانی تری یەكێتی بۆ لیستەكەی بەرهەم ساڵح. 3- كێبەركێی توند و هەڵدانەوەی فایل و فایلكاری بەرهەم ساڵح خۆسەرقاڵكردنی پێیەوە، بچوكبونەوەی ململانێ و كێبەركێی یەكێتی لەتەواوی پرسەكانی كوردستانەوە بۆ تەنها گۆشەیەك كە ئەویش شەڕكردن لەگەڵ جەستەی خۆت كە تا دوێنێ لەگەڵت بووە، بە مانایەكی تر بچوكردنەوەی خەمی گەورەی یەكێتیيە و راكێشانی سەرنجی لایەنگرانە بۆ پرسێك كە تا قسەی زیاتر لەسەر بكرێت كاریگەری خراپتری لەسەر یەكێتی دەبێت. 4- توندبوونەوەی ململانێكان لەگەڵ بەرهەم ساڵح دوور نیە سەر بكێشێت بۆ لێكترازانی گەورەتر لەناو یەكێتی بەو پێیەی كۆمەڵێك لەسەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی بە ئاشكرا لەگەڵ بەرهەم ساڵحن و بەشێكی دیكەش هاوسۆزن لەگەڵى. 5- یەكێتی ئەتوانێت دەست بۆ كارتی گەورەتر بەرێت لەم هەڵبژاردنە، كارتێك كە پەیوەستبێت بە ژیانی هاوڵاتیان و پرسی نەوت و ئابوری و چۆنیەتی مامەڵەكردن و كاریگەری دروستكردن لەسەر بەغداد، بەم شێوەیە لەلایەك دەبێتە خاوەن روئیایەكی رون كە ئێستا چی لایەنگرانی و چی هاوڵاتیانیش نازانن بەرنامەی روونی یەكێتی چیە بۆ دۆخی ئەمرۆ، لەلایەكیش سەرنجی لایەنگران و شەقامیش لەسەر بەرهەم ساڵح كەمدەكاتەوە. 6- یەكێتی ئەتوانێت بە كۆمەڵێك سەركردەی گەنج و دەموچاوی نوێوە هەڵمەتەێكی باشی هەڵبژاردن بكات و خۆی پاكبكاتەوە لەگەڵ لانی كەم لایەنگرانی خۆی، كە هەست بە ساردیيەك دەكرێت بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن. 7- یەكێتی خاوەن سەركردایەتیيەكی پەرتەوازەیە، ئەم پەرتەوازەیيە كاریگەری دروستكردووە لەسەر پەرتەوازەیی لە هەڵمەتی هەڵبژاردنیشدا، بەشێك لەسەركردایەتیيەكەی ئەوەی تا ئێستاش لای جەماوەرەكەی خۆشەویستە، گەرموگوڕیان پێوە دیار نیە، لەبەرئەوەی دەیانەوێت شكستی هەڵبژاردن بخەنە ئەستۆی ئەو مەكتەب سیاسییانەی كە ئەوان پێیان وایە شكستیانهێناوە و هۆكاری سەرەكی شكستەكانی یەكێتین. ئێستا یەكێتی بەتەواوی دركی بەوە كردووە كە لیستەكەی بەرهەم ساڵح بەشێكی زۆری دەنگەكانی دەبات، دەشزانێت هێشتا بەشێكی زۆری سەركردایەتی و مەكتەب سیاسی یەكێتی هاوسۆزن لەگەڵی، بۆیە لەبەردەم چوار بژاردەدایە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بەرهەم ساڵح: یەكەم/ دروستكردنی فشاری توند و هێرشی ئیعلامی و هەڵدانەوەی فایل بۆ بەرهەم ساڵح، كە ئەمەیان مەترسی هەیە لێكترازانی تر دروست بێت لەناو حزبەكە و بە زیانی یەكێتی بشكێتەوە. دووەم/ بێدەنگیش لە ئاست هەنگاوەكانی بەرهەم ساڵح مەترسی ئەوەی هەیە، كە لایەنگرانی تری یەكێتیش دەنگ بەو لیستە بدەن و لیستەكەی فراوانتر بێت. سێیەم/ خستنەرووی پرۆژەی بەدیل و بەرنامەی روون و گوتاری رۆشن لە ئاست پرس و قەیرانەكانی هەرێم، كە ئەمەیان لەلایەك  شەپۆلی فراونبوونی بنكەی جەماوەری لیستەكەی بەرهەم ساڵح رادەگرێت، لەلایەكیش كادرو لایەنگرانی خۆشی گەرمتر و بەرچاورونتر دەكات.  چوارەم/ دەبێت یەكێتی بەشی ئەوە تیا بهێڵێتەوە، كە لەدوای هەڵبژاردن ئەگەری هاوپەیمانێتی و پێكەوەكاركردن ماوە لەگەڵ یەكێتی، بەو پێیەش یەكێتی لە هەردوو بژاردەی یەكەم زیان دەكات و لە بژاردەی سێیەمدا سودمەند دەبێت.    

ئامادەكردن و وەرگێرانی:  ئەنوەر کەریم  سایتی بلۆمبێرگی ئەمریكی راپۆرتێكی لەسەر بارودۆخی دارایی ئێران كردووە و ئاماژە بە هۆكارەكانی داڕمانی نرخی تمەن و سیستمی بانكی ئێران دەكات. دەقی راپۆرتەكە: ئەحـمەد کە نەیویست هەموو ناوی خۆی بەتەواوی بڵێت کۆمپانیایەکی ڕێکلامی هەیە لە تاران وەک کەرتی تایبەت 20 کارمەند کاری بۆ دەکەن لە کۆمپانیایەکەدا. لەبەرئەوەی  دەیویست قەرز وەربگرێت  لە بانك هەرچەندە ئەوبانکەی کە کۆمپانیاکەی ئەحمەد مامەڵەی لەگەڵ دەکات پێیان ووتوە دەتوانێت قەرز وەربگرێت لە بانک. لە جادەی ئۆفیسی کۆمپانیاکەی ئەحمەد دەیان بانکی جیاواز هەیە بەهۆی زۆری ژمارەکانیانەوە پیویست ناکات زۆر بڕۆیت بۆئەوەی بانکێک بدۆزیتەوە. بەڵام کارە گرانەکە ئەوەیە کە بانکێک بدۆزیتەوە قەرز بدات بە هاوڵاتی و بیزنسەکان لە کاتێکدا کە رێژەی سودی بانک لە 18% بەپێی سیستەمی بانکی مەرکەزی ئێران. ئەحمەد لەسەر بەڵێنی بانکەکە داوای قەرزی کرد، بەڵام بانکەکە دەیان بیانوویان هێنایەوە بۆ ئەوەی قەرزەکەی نەدەنێ. لەئێستادا پارە پەیداکردن زۆر گرانە لەم ئابورییە پەشۆکاو و شڵەژاوەدا. ئەحمەد هەست بەڕوودانی قەیرانیکی دارایی گەورە دەکات لە ئیران کە 3 ساڵ لەمەوبەر بەهیوای سەرکەوتن بوو کە رێككەوتنە ئەتۆميیەکە لە نێوان ئیران و ئەمریکاو  ئەوروپا و روسیا و چین دا رویدا.. لە ئیستادا شارەزایانی ئابوری دەڵێن قەیرانی بانکی گەورەترین مەترسی و هەرەشەیە لەسەر ئێران  پێش دڕاندنی رێككەوتننامە ئەتۆمیيەکە  لەلایەن دۆنالد ترامپەوە.  ئەمەش لەدوای ئەوەی کە چەندین ساڵ یاساکانی بانکی چەندین کەموکورتیان تێدایە بەبی ئەوەی دەستەی بەڕێوەبەرایەتی دارایی بتوانن كۆنترۆڵی بکەن. لەکاتێکدا ئەم دەستەیە ڕێگای دا بوو کە بانکەکان  فراوان و گەورەبن (Proliferate) لەسەردەمی پلانی پۆپۆلیستی ئەحـەدی نەژاد دا کە بانکەکان پارەیەکی زۆریان دا بە قەرز بە هاولاتیان و بیزنسەکان کە نرخی نەوت زۆر بەرز بوو و ئەم پارانە لە پڕۆژەی وەبەرهێنان دا خەرج کراوە، هەروەها ئەو پارانە ناتوانرێت بدرێتەوە بەبانکەکان و هاوولاتیان لەکاتی خۆیدا قەرزەکە  ناتوانن بیدەنەوە و دوای شکانی نرخی نەوت لەساڵی 2014  کێشە دروست بوو هەر چەندە دوای رێككەوتننامەكە روویدا، بەڵام وەبەرهینانی بیانی هەر بەرجەستە نەکرا کە ئیرانیيەکان چاوەڕێیان دەکرد. لەئیستا گرنگترین کێشە بانکەکانە و پێویستە بە پەلە چارەسەربکرێت. بۆ چارەسەركردنی پیویستە تێچوی زیانەکان قبوڵ بکەین و هەڵیمژین ئەم دەزگا گرنگە   لەدنیای دەرەوە بەتەواوی دابڕاوە لە جیهانی دارایدا. لە کۆبونەوەی چەند بەڕێوەبەرێکی بانک و دەزگا دارایيەکان لە سوێسرا ئەوان دەڵێن بانکەکانی ئیران پیویستیان بە 200 ملیار دۆلار هەیە بۆ چارەسەرکردنیان کە ئەم بڕە نیوەی ئابوری ئێران پێکدەهێنیت. بۆ چارەسەرکردنی پێویستە: 1- بانکێک کە لەڕووی داراییەوە باشترە لەگەڵ چەند بانکێکی تر یەکبگرێت. 2- یان ئەوەتا بانکی ناوەندی ئێران پارە بخاتە هەموو بانکەکانەوە پڕبکرێنەوە.  لە مانگی کانونی دووهەمی ساڵی 2018 حکومەتی ئیران قەرزە خراپەکانی خەمڵاند بە (26.6 ملیار) دۆلار کە ئەمە کۆی 11%ى هەموو قەرزەکانی ئیران لەلای هاووڵاتیان. هەرچەندە ئەم ژمارەیە کە ئەوکاتەی حەسەن ڕۆحانی هاتە سەر حوکم ئەم ژمارەیە لە 15% بوو. کێشەکە لە راستیدا لەوە گەورەترە، چونکە ئەو قەرزانەی کە دراوە بە کۆمپانیاکان زۆربەی کۆمپانیی دەسەڵاتدارانی ئیرانن یان قەرزەکان دراوە بە شەخسە دەسەڵاتدارەکان. یەکێک لە دیپلۆماسە گەورەکانی ڕۆژئاوا ئەڵێت (سەدرەت بانک) کە یەکێکە لەتۆڕە گەورەکانی بانک لە ئیران دا لە ڕاپۆڕتی 9 مانگی ساڵی رابردوودا کە بۆرسەی  تاران راپۆرتی داوە (1.5 ملیار) دۆلاری زیانی کردوە.  بانکەکانی ئیران پارەی پاشەکەوتکراوی هاوڵاتیانیان بەكارهێناوە لەو پڕۆژانەی کە قازانج و ڕیسکی زۆریان تێدایە و لەئیستا چەندین باڵاخانەی بەرز کە سەری لە هەوردایە بەبەتاڵێ ماونەتەوە و نرخەکەی دابەزیوە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت بووە بە باریکی گران بەسەر بانکەکانەوە.  کەناڵێ بلوومبێڕگی ئەمریکی داوای لە زۆربەی بەڕێوەبەری بانکەکان کردووە چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا بکات، بەڵام هیچ بەڕێوەبەرێک ئامادە نەبوە بۆ چاوپێکەوتن. لەئیستادا هەندی سندوقی قەرزدان کە یاساکانی بانکی نایانگرێتەوە ئامادەن قەرز بدەن، بەڵام بەڕیژەیەکی زۆر بەرزی سود کە لە  85 % بۆ هەندی کەسی تایبەت یان کۆمپانیای تایبەتە. هەڵاوسان لە ئیستادا 9.6% بەشێكی بەهۆی ئەوەی کە حکومەت هەندی پارەی خستوةتە ناو سیستەمەکەوە هەرچەندە ژمارەی بەتاڵە بەرزە. بەهۆی گوێ دان بەوەی کە جارێکی تر ئیران دادەبڕێت لە کۆمەڵگای نێودەولەتی ڕياڵی ئێرانی زۆر دابەزیوە و خواست لەسەر دۆلاری ئەمریکی بەرزبوةتەوە.   ڕۆحانی گلەیی زۆر لە بانکەکان کردو ووتی: رەوشتی نابانکی مەنوێنن هەموو شەقامێک دەیان بانکی جیاوازی تێدایە ئەم هەموو باڵەخانەو فەرمانبەرەیان بەکرێ گرتوە دەتوانن تێچووی ئەم هەمووە بدەن. کە ئەمە کاری کردوەتە سەر نەبوونی نەختی و ئابوری لە وڵاتدا.  لەکۆتایدا ئەحمەد کە خاوەنی کۆمپانیای ڕێکلامە توانی قەرز وەربگرێت بەرامبەر ئەوەی خانوەکەی بەبارمتە دابنیت. بانکەکان کە کاریان قەرزدانە بە بیزنسەکان بۆ ئەوەی گەشەبکەن و فراوان بن هەرچەندە بەهەزاران هەن لە شەقامەکاندا، بەڵام لە کۆتایدا یەک بەربەست هەیە لەبەردەمی هەموویان دا. سەرچاوە. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-04-19/iran-s-biggest-threat-has-nothing-to-do-with-trump                                              

ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بڕیارێكی سێ‌ خاڵی سەبارەت بە بەكارهێنانی ئامێری ئەژماركردن و جیاكردنەوەی ئەلیكترۆنی دەنگەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەركرد و سزای توندی ئەو قەوارە و كاندید و فەرمانبەران دەدات كە هەوڵی لەكارخستنی ئەو ئامێرە دەدەن لە رۆژی هەڵبژاردندا لە 12ی ئایاری داهاتوو. ئەمەش دەقی بڕیارەكەی ئەنجومەنی كۆمسیارانە: بۆ پارێزگاریكردن لە سەلامەت و پاكێتی پرۆسەی هەڵبژرادن و لەبەرئەوەی ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی یەكێكە لە پێكهاتە سەرەكییەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن و بۆ گرەنتیكردنی بەكارهێنانی بە شێوەیەكی دروست لە رۆژی دەنگداندا و بۆ گەیشتن بە ئەنجامی داواكراو ئەنجومەنی كۆمسیاران بڕیاریدا ئەم رێوشوێنانەی خوارەوە بگرێتەبەر: 1-    هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەر هاوپەیمانێتییەكی سیاسی یان حزبێك یان كاندیدێكی ئەو وێستگەیەی كە بە رەسمی دەسەلمێنرێت دەستكاری ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی دەنگدان كراوە و هەوڵی تێكدانی كردووە ، یان دەستكاری ئامێری لێكۆڵینەوەی لەو پارێزگایە كردووە، ئەوانە رەوانەی دادگا دەكرێن بۆئەوەی رێوشوێنی یاسای لەدژیان بگیرێتەبەر. 2-     هەر فەرمانبەرێك لە فەرمانبەرانی كۆمسیۆن لە نێویشیاندا فەرمانبەرانی ناوەندەكانی تۆماركردن و دەنگدان و وێستگەكان ئەوانەی گرێبەستیان لەگەڵدا دەكرێت، ئەگەەر سەلێمنرا یاری بە ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی دەنگدان كردووە و هەوڵیداوە تێكی بدات، ئەوا دەردەكرێت و رەوانەی دادگا دەكرێت بۆئەوەی رێوشوێنی یاسایی لەدژ بگیرێتەبەر. 3-     هەر دەنگدەرێك، یان لایەنێكی تر بە رەسمی بسلەمێنرێت كە هەوڵیداوە ئامێری جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەلیكترۆنی دەنگدان تێكبدات، رەوانەی دادگا دەكرێت بۆئەوەی رێوشوێنی یاسایی لەدژیان بگیرێتەبەر. 4-    كۆمسیۆن بە گوێرەی یاسا و سیستم و رێوشوێنە كارپێكراوەكان دەكات بۆئەوەی پارێزگاری لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن بكات و سزای هەموو ئەو كەسانەش دەدات كە هەوڵدەدەن فشار و تەشویش بخەنە سەر ویستی دەنگدەر و ویستی گەل بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرەكانی و كۆمسیۆن بە شێوەیەكی پیشەیی و بێ‌ لایەنی و بە گوێرەی یاسا كارەكانی دەكات و هیواخوازە هەموو هاوبەشەكانی پاڵپشتی بكەن و بەشداربن لە سەرخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتوو. ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان  

ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئەنجامدانی پێشوەختی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا نیگەران و دەڵێت هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف بەڕێوەناچێت. لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا هێزەر ناوێرت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند هەڵبژاردن لە كاتێكدا بەڕێوەدەچێت كە باری نائاسایی لە توركیا بەردەوامە و بەوەش ئەو هەڵبژاردنە پاك و شەفاف نابێت. ناوێرت وتی :" ئێمە نیگەرانین لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی دادپەروەر و شەفاف و پاك لە توركیا لە سایەی بەردەوامی باری نائاسایی لە سەرتاسەری وڵاتدا." لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو هەڵوێستەی ئەمریكا بن عەلی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی توركیا وتی " پێویست ناكات ئەمریكا نیگەران بێت، لەسەر واشنتۆن پێویستە چاودێر رەوانەی توركیا بكات بۆئەوەی بەچاوی خۆیان چۆنێتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف ببینین." یەڵدرم لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا وتیشیی " پێویستە لەسەر ویلایە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕوانێتە كاروباری ناوخۆیی خۆی و هەتا ئێستاش مشتومڕ و گفتوگۆ هەیە لەسەر پاكێتی ئەو هەڵبژاردنی پێش دوو ساڵ ئەنجامیاندا."