■  مەجید ساڵح رامانێک لە کاری پەرلەمانتارەکانی کوردستان...   هەفتەیەک دوای هەڵبژاردن خەریکی چاکردنی ئۆتۆمبیلەکەم بووم، فیتەرێک کە دراوسێ دوکانی ئەوفیتەرە بوو کە کارەکەی منی راییدەکرد هاتەپێشەو وتی ئەرێ کاکە... دەنگەکانمان چی لێهات؟ من لەو ماوەیەدا راهاتبووم سەیری پەنجەی شایەتوئیمانی خەڵکم دەکرد بزانم ئاخۆ بەشداری هەڵبژاردنەکەی کردوە یان نا! کە کابرا ئەو پرسیارەی کرد، فیتەرەکەی لای منیش بەدەم کارکردنەوە پرسیارەکەی دووبارە کردەوە.. پرسیارێکی رەوایە، رۆژانە خەڵکی گۆڕانخواز ئەم پرسیارە لە هەڵوسوڕاوەکانی گۆڕانی دەکەن و لە راستیدا وڵامێکی دروستمان نییە پێیان بێژینەوە، لانی کەم من خۆم وڵامێکی قەناعەت پێکەرم نییە.. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنج بوو فیتەرەکەی من پەنجەی مۆر نەبوو، وتم ئەی تۆ بۆ؟ بەپەنجەتەوە دیارە بەشداری هەڵبژاردن نەکردوە.. یەکسەر وتی وەڵا خۆ راست دەکەی.. لەم قسانەدا بووین ئەوەی فیتەری دراوسێش دەستی خستە پشتیەوە و شاردیەوە.. وتم ئاساییە تۆش بەشداریت نەکردوە، کەواتە لە چی دەپرسنەوە، بە دڵنیایەوە دەنگەکانتان بە هەویەی مزەوەر چووە بۆ لایەنی تر.. کەواتە بچن پرسیاری دەنگەکانتان لەوان بکەن.. کابرا یەکسەر وتی کاکە دەنگ بۆ بدەم؟ بیدەم بە پەرلەمنتارێک بچێ مانگی ٦ ملیۆن بخاتە تەنکەی گیرفانیەوە و ئاگای لە من نەبێ!!؟ ئەوی تر بۆی سەندەوە: وەڵا من ئەگەر (.....) خۆی هەڵبژاردایەتەوە دەنگم پێی دەدا، چونکە دایم لە تەلەفزیۆنەکان دیفاع لە خەڵک دەکات..!!!  بۆچوونی ئەو دوو هاوڵاتییە دەرخەری ئەوەن کە وێنەی پەرلەمانتار لە زیهنیەتی خەڵکی ئێمەدا دوو جۆرە: ١. پەرلەمانتار بۆ پارە وەرگرتن و دەوڵەمەند بوون دەچێ بۆ پەرلەمان. ئەمەش هەڵقوڵاوی حەقیقەتێکی سەلمێنراوە کە لە کوردستاندا حزبەکانی دەسەڵات (یەکێتی و پارتی) هەمیشە وەک کۆمپانیایەک دەڕواننە پەرلەمان، بۆ ئەوەی لە رێگەیەوە داهاتووی کۆمەڵیک کادیری خۆیان مسۆگەر بکەن..هەر لەبەر ئەوەشە بە دەگمەن پەرلەمانتارێک چەند خولێک لە پەرلەماندا دەمێنێتەوە و هەرچوار ساڵ جارێک کۆمەڵێ کادیر دەبن بە پەرلەمانتار و تا لە ئەرکی پەرلەمنتاری تێدەگەن، خولەکەیان تەواو دەبێ و کۆمەڵیکی دیکە دێنە جێگەیان.. ٢. پەرلەمانتار دەبێ دایم لە راگەیاندنەکانەوە دەرکەوی و عەرزی خۆی بکات و دیفاع لە خەڵک بکات... دیسانەوە ئەمەشیان حەقیقەتە، بەڵام حەقیقەتێکی ئاوەژوو.. پەرلەمانتار سێ ئەرکی لەسەر شانە:  - دەرکردنی یاسا. - موناقشە و پەسەند کردنی بودجە. - چاودێری کردنی حکومەت. بەڵام لە دوای دروست بوونی ئۆپۆسزیۆنەوە، هەندێ پەرلەمانتار کە بەداخەوە زۆربەیان لە ئۆپۆزسیۆنن، شاشەی تەلەفزیۆنەکانیان گرتووە و هەر رۆژەی جۆرێک موزایەدە دەکەن.. لە لێکۆڵینەوەیەکدا کە کردوومە لەسەر ئەو پەرلەمانتارانەی زۆرترین جار لە میدیاکانەوە دەرکەوتوون، گەیشتوومەتە ئەو دەرئەنجامەی کە ئەو پەرلەمانتارانە خاوەنی کەمترین پرۆژە و پرسیار کردن لە حکومەت و تەنانەت ئامادەییان لە لیژەکانی پەرلەماندا هەبووە، بەڵام خەڵک پێیان وایە ئەمانە بەرگری کەری مافی خەڵکن..!! بە مانایەکی دیکە هەڵەی گەورەی حزبەکانی باشور ئەوەیە حزبەکانی دەسەڵات پەرلەمنیان کردوە بە سەرچاوەی ئیرتیزاق بۆ کادیرەکانیان و ئۆپۆزیسۆنیش پەرلەمانتاری کردوە بە کائینێکی پڕوپاگەندە کردن و عەوام فەریبی.. کێشەکە لەوەدایە ئەم دوو بۆچوونە بووەتە گرفت لەبەردەم پرۆسەی پێشکەوتنی دیموکراسی و دوورکەوتنەوەی خەڵک لە بەشداری سیاسی.. ئەزموونی ئەو گەلانەی کە لە پرۆسەی سیاسی و مومارەسەکردنی دیموکراسی لە پێشەوەی ئێمەن، پێمان دەڵێ ئەو دوو تێڕوانینە بۆ پەرلەمانتار هەڵەیە، چونکە ئەرکی پەرلەمانتار وەک وتمان تەنها: - دەرکردنی یاسا. - موناقشە و پەسەند کردنی بودجە. - چاودێری کردنی حکومەتە. بۆیە کاتی ئەوەیە هەموو حزبەکان پێکەوە ئەم چەوتییە بە تەواوەتی راست بکەنەوە، دۆخەکە رۆژ لە دوای رۆژ خراپتر دەبێ.. چونکە خەڵک دابەش بوون بە سەر دوو بەرەدا: بەشێک پێیان وایە پەرلەمان، بۆ خۆ دەوڵەمەند کردنە.. بەشەکی دیکەش پێیان وایە گرنگ ئەوەیە پەرلەمانتار لە کەناڵەکانی راگەیاندنەوە قسەبکات و توند بێ و هەڕەشە بکات ..

زمناكۆ ئیسماعیل    بەپێی ئەنجامی راگەیەنراوی هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ی هەرێمی کوردستان، هەریەکە لە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، رێژەی کورسی بەدەستهاتویان زیادیکردوە، بەڵام ژمارەی دەنگەکانیان کەمیکردوە، لەهەمانکاتدا دووان لەهێزە نەیارەکانیان، (بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتوی ئیسلامی)، کە براوەی دوهەم و چوارهەمی هەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣، هەم دەنگەکانیان و هەم کورسییەکانیان بەڕێژەیەکی بەرچاو کەمیکردوە، لەبەراوبەر ئەوەشدا، کۆمەڵی ئیسلامی، هاوتای ئەو دوو هێزە، دەنگەکانی کەمیکردوە، بەڵام کورسییەکی دیکەی لیستەکەی، بۆ پەڕڵەمانی هەرێم زیادیکردوە، بەدیوێکی دیکەشدا دەبینین، هێزو قەوارەی نوێ دروستبون، بەڵام هیچیان وەک نەوەی نوێ، نەیانتوانیوە ببن بەخاوەنی دەنگێکی بێشومارو ٨ کورسی پەڕڵەمانی. ئەگەر بەراورد بکەین لەنێوان هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ لەچاو هەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣، بێگومان گۆڕانکاری بەرچاوو دەبینین، لەژمارەی دەنگەکان و کورسی بەدەستهاتوی حیزب و قەوارەو لایەنەکان. پارتی دیموکراتی کوردستان، لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا، توانیبوی ٧٤٣ هەزارو ٩٨٤ دەنگ کۆ بکاتەوە، بەبەهای ٣٨ کورسی، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨دا توانیویەتی، ٦٨٦ هەزارو ٧٠ دەنگ کۆبکاتەوە، ئەوەش بەبەهای ٤٥ کورسی، لەوڕوانگەشەوە دەبینین، کە پارتی ٧ کورسی زیادیکردۆتە سەر بەهای کورسی فراکسیۆنەکەی، لەهەمانکاتدا ٥٧ هەزارو ٩١٤ دەنگ کەمیکردوە، هەرچی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانە، بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨، توانیویەتی، ٣١٩ هەزارو ٩١٢ دەنگ کۆبکاتەوە، بەبەهای ٢١ کورسی، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٣دا توانیبوی ٣٥٠ هەزارو ٥٠٠ دەنگ بەدەستبهێنێت، بەبەهای ١٨ کورسی، لەو روانگەشەوە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، بۆ ئەم هەڵبژاردنە،٣٠ هەزارو ٥٨٨ دەنگ کەمیکردوە، بەڵام لەچاو هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا، یەکێتی نیشتیمانی، ٣ کورسی زیادیکردوە. لەبەراوبەر ئەوەشدا، دوان لەو سێ هێزەی، کە گوتاری گۆڕینی دەسەڵاتی ٢٧ ساڵەی یەکێتی و پارتییان بەرزکردبویەوە (یەکگرتووی ئیسلامی و بزوتنەوەی گۆڕان)، کورسییەکانیان کەمیکردوە، بەڵام کۆمەڵی ئیسلامی، بەبەدەستهێنانی ٧ کورسی بۆ ساڵی ٢٠١٨، توانیویەتی یەک کورسی زیاد بکات لەچاو هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣. بزوتنەوەی گۆڕان لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا خاوەنی ٤٧٦ هەزار و ٧٣٦ دەنگ بوو، بەبەهای ٢٤ کورسی، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگی بۆ هەژمارکراوە، بەبەهای ١٢ کورسی، لەوڕوانگەشەوە بزوتنەوەی گۆڕان، ٢٨٩ هەزارو ٨٣٣ دەنگی لەدەستداوە، کە دەکاتە بەهای ١٢ کورسی. یەکگرتوی ئیسلامیش، لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا، خاوەنی ١٨٦ هەزارو ٧٤١ دەنگبوو بەبەهای ١٠ کورسی، بەڵام لەم هەڵبژاردنەی دوایدا، لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی و بەیەک قەوارە لەژێر ناوی، هاوپەیمانی بەرەو ئیسڵاح، بەشدارییان لەهەڵبژاردنەکانداکرد، لەوڕوانگەشەوە بوون بەخاوەنی ٧٩ هەزار و ٤٣٤ دەنگ، کە ئەوەش دەکات بەبەهای ٥ کورسی. واتە لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا یەکگرتوی ئیسلامی و بزوتنەوەی ئیسلامی بەهەردوو لیست، ٢٠٨ هەزارو ٥٧٥ دەنگیان هێنابوو، چونکە لەو هەڵبژاردنەدا، یەکگرتوی ئیسلامی خاوەنی ١٨٦ هەزارو ٧٤١ دەنگبوو، بزوتنەوەی ئیسلامی ٢١ هەزارو ٨٤١ دەنگی هەبوو بەبەهای ١ کورسی، بەڵام بۆ ئەم هەڵبژاردنە کە لیستی (هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح) یان بەهاوبەشی پێکهێناوە، خاوەنی٧٩ هەزار و ٤٣٤ دەنگن، واتە بەهەردوو حیزب، ١٢٩ هەزارو ١٤١ دەنگیان کەمکردوە، لەگەڵ ٦ کورسی. هەرچی کۆمەڵی ئیسلامییە، لە هەڵبژادنەکانی ساڵی ٢٠١٣دا خاوەنی ١١٨ هەزار و ٥٧٤ دەنگبوو، بەبەهای ٦ کورسی، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا خاوەنی ١٠٩ هەزار و ٤٩٤ کورسییە بەبەهای ٧ کورسی، هەرچەندە کۆمەڵی ئیسلامی ٩ هەزارو ٨٠ دەنک کەمیکردوە، بەڵام بەهۆی دابەزینی بەهای کورسی لە ١٧ هەزار دەنگدەرەوە بۆ ١٥ هەزار، توانیویەتی یەک کورسی زیادە بخاتەسەر بەهای کورسی بەدەستهاتوی لیستەکەی. بەو پێیەی فکری گۆڕینی یەکێتی و پارتی وەک دوو حیزبی دەسەڵاتدار، لەهەڵبژاردنەکانی  ٢٥-٧-٢٠٠٩ دەستیپێکرد، ئەگەر بەراوردێک بکەین، لەنێوان زیادکردن و کەمکردنی دەنگی هەر ٥ هێزە سەرەکییەکەی پێشوی، نێو گۆڕەپانی سیاسی هەرێم، لەدوو هەڵبژاردنی رابردوو بەراوبەر بەم هەڵبژاردنەی ئێستا. یەکێتی و پارتی لە ٢٥-٧ی ٢٠٠٩دا بەیەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکانیانکرد بەناوی لیستی کوردستانی، بەوەش بەهەردوکیان توانییان ببن بەخاوەنی، یەک ملیۆن و ٧٦ هەزار و ٣٧٠ دەنگ، بەبەهای ٥٩ کورسی، لەهەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣دا، هەریەکەیان بەجیا بەشداری هەڵبژاردنەکانیانکرد، بەڵام بەوپێیەی ئەم دوو پارتە، هاوبەشی دەسەڵاتداریبون لەهەرێم، لەوڕوانگەشەوە، ئەگەر رێژەی دەنگەکانیان بخەینە پەنا یەکتر، بەوپێیەی پارتی دیموکراتی کوردستان لەهەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣دا، خاوەنی ٧٤٣ هەزارو ٩٨٤ دەنگبووە، بەبەهای ٣٨ کورسی، یەکێتی نیشتیمانیش خاوەنی ٣٥٠ هەزار دەنگبووە، بەبەهای ١٨ کورسی، واتە بە یەکێتی و بە پارتی، لەو هەڵبژاردنەدا، خاوەنی یەک ملیۆن و ٩٤ هەزار و ٤٨٤ دەنگبون، بەبەهای ٥٦ کورسی، ئەگەر ژمارەی دەنگە بەدەستهاتوەکانی ساڵی ٢٠٠٩ لە ساڵی ٢٠١٣دا دەربکەین، ئەوا یەکێتی و پارتی ١٨ هەزارو ١١٤ دەنگ بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٣ زیادیانکردوە، بەڵام بەو پێیەی لە ساڵی ٢٠٠٩دا هەردوو پارتەکە بەهاوبەشی ٥٩ کورسییان هەبووە، لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا ٥٦ کورسی، ئەوا لەو هەڵبژاردنەدا بەهەردوو پارتەکە ٣ کورسی کەمیانکردوە. جیاواز لەو دوو هەڵبژاردنە، بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ ، هەردوو هێزی دەسەڵاتداری هەرێم، یەکێتی و پارتی، خاوەنی یەک ملیۆن و ٥ هەزارو ٩٨٢ دەنگن، بەبەهای ٦٦ کورسی، بەو پێیەش بێت، هەردوو پارتی دەسەڵاتدار، لەچاو هەردوو هەڵبژاردنەکانی ٢٥-٧-٢٠٠٩دا ٧ کورسی زیادیانکردوە، ئەگەر کورسی بەدەستهاتوو، بەراوردی هەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣ بکەین، دەبینین بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، بەهەردوو حیزب، ١٠ کورسی زیادیانکردوە، لەهەمانکاتدا ئەگەر دەنگی بەدەستهاتوو، بەراورد بکەین، ساڵی ٢٠٠٩ هەردوو پارتی دەسەڵاتدار کە بەلیستی کورستانی بەشداری هەڵبژاردنەکانیانکردوە، ژمارەی دەنگی بەدەستهاتویان، یەک ملیۆن و ٧٦ هەزارو ٣٧٠ دەنگبوو، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار، ژمارەی دەنگەکانیان کەخاوەنی یەک ملیۆن و ٥ هەزارو ٩٨٢ دەنگە، لەژمارەی دەنگە بەدەستهاتوەکانی ساڵی ٢٠٠٩ دەربکەین، دەبینین ٧٠ هەزارو ٣٨٨ دەنگ کەمیانکردوە. خۆ ئەگەر هەمان ژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار، بەراورد بکەین بەژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، دەنگەکانی هەردوو لایان، یەک ملیۆن و ٩٤ هەزار و ٤٨٤ دەنگ، لەژمارەی دەنگەکانی ساڵی ٢٠١٨ ، کە ملیۆن و ٥ هەزارو ٩٨٢ دەنگە، دەبینین ٨٨ هەزارو ٥٠٢ دەنگ کەمیانکردوە.    بەو پێیەی ساڵی ٢٠٠٩ چرکەساتی هاتنە پێشەوەی هێزی نوێ و هێزی گوتار جیاوازبوو، لەچاو هەڵبژاردنەکانی پێشوتری خۆی، لەوروانگەشەوە ئەگەر بەراورد بکەین لەنێوان دەنگە بەدەستهاتوەکانی هەرسێ حیزبی (بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی)، ئەوا گۆڕانکاری بەرچاو دەبینین، لەژمارەی دەنگ و کورسی ئەو سێ هێزە. لەهەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩دا، بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ٤٤٥ هەزارو ٢٤ دەنگبوو، بەبەهای ٢٥ کورسی پەڕڵەمان، لەهەمانکاتدا بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، بزوتنەوەی گۆڕان بوە بەخاوەنی، ٤٧٦ هەزارو ٧٣٦ دەنگ، بەبەهای ٢٤ کورسی، بەڵام بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨، بزوتنەوەی گۆڕان، دەبێت بەخاوەنی ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگ بەبەهای ١٢ کورسی. بزوتنەوەی گۆڕان لەنێوان هەڵبژاردنەکانی ٢٥-٧ی ٢٠٠٩ لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣دا، ٣١ هەزارو ٧١٢ دەنگ زیادیکردوە. بەڵام ئەگەر ژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی بزوتنەوەی گۆڕان، بۆ هەڵبژاردنەکانی٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، بەراورد بکەین بەدەنگی بەدەستهاتوی ٢٥-٧-٢٠٠٩، ئەوا دەبینین بزوتنەوەی گۆڕان، ٢٨٥ هەزارو ١٢١ دەنگ کەمیکردوە. ئەگەر هەمان ژمارەی بەدەستهاتوی دەنگەکانی ساڵی ٢٠١٨ ی گۆڕان، لەژمارەی دەنگەکانی ٢٠١٣ ی ئەو بزوتنەوەیە دەربکەین، ئەوا دەبینین، ٢٨٩هەزارو ٨٣٣ دەنگ کەمیکردوە.    ئەگەر دەنگەکانی هەرسێ لایەنی ئۆپۆزسیۆنی پاش هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ کۆبکەینەوە، دەبینین بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ٤٤٥ هەزارو ٢٤ دەنگە، لیستی خزمەتگوزاری و چاکسازی (یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی و حیزبی سۆسیالیست و زەحمەت کێشان)، خاوەنی ٢٤٠ هەزارو ٨٤٢ دەنگە، بەو پێیەی هەردوو حیزبی سۆسیالیست دیموکرات و زەحمەتکێشان لەو قەوارەیە بە سێ کورسی پەڕڵەمانی بەشی حیزبەکانیان دەرچوون، لەوڕوانگەشەوە بەهای سێ کورسی بۆ ئەو هەڵبژاردنە لەژمارەی دەنگەکانی ئەو قەوارەیە دەر دەکەین، بەو پێیەی لەهەڵبژاردنەکانی٢٥-٧-٢٠٠٩دا بەهای یەک کورسی ١٨ هەزارو ١٨٧ دەنگبووە، واتە بەو سێ کورسییە، زەحمەتکێشان و حیسک، خاوەنی ٥٤ هەزارو ٥٦١ دەنگبوون، لەوڕوانگەشەوە ئەگەر ئەو ژمارەیە لە ٢٤٠ هەزارو ٨٤٢ دەنگی بەدەستهاتوی لیستی خزمەتگوزاری و چاکسازی دەربکەین، ئەوا دەبینین، ١٨٦ هەزارو ٢٨١ دەنگ بۆ یەکگرتوو کۆمەڵی ئیسلامی دەمێنێتەوە، لەهەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩. ئەگەر ئەو ژمارە دەنگە بەدەستهاتوەی یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی، لەگەڵ ژمارەی دەنگەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کۆ بکەینەوە، ئەوکات ئەو ئۆپۆزسیۆن خاوەنی ٦٣١ هەزارو ٣٠٥ دەنگبووە، ئەمەش لەکاتێکدایە کە بزوتنەوەی گۆڕان ٤٤٥ هەزارو ٢٤ دەنگ و  یەکگرتوو کۆمەڵ، ١٨٦ هەزارو ٢٨١ دەنگیان هەبووە.    بۆ هەڵبژاردنەکانی  ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، هەرسێ هێزی بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی، توانیویانە ببن بەخاوەنی ٧٨٢ هەزارو ٥١ دەنگ، ئەمەش لەکاتێکدایە کە لەوهەڵبژاردنەدا، یەکگرتوی ئیسلامی خاوەنی ١٨٦ هەزارو ٧٤١ دەنگبووە، کۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی ١١٨ هەزارو ٥٧٤ دەنگبووە، بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ٤٧٦ هەزارو ٧٣٦ دەنگبووە. بەهەمان شێوەش بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨ ، هەرسێ هێزی بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتوو، کۆمەڵ، خاوەنی ٣٧٥ هەزارو ٨٣١ دەنگن، ئەمەش لەکاتێکدایە کە بزوتنەوەی گۆڕان ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگ و کۆمەڵی ئیسلامی ١٠٩ هەزارو ٤٩٤ دەنگ و هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح (یەکگرتوو بزوتنەوەیی ئیسلامی) ٧٩ هەزارو ٤٣٤ دەنگی بەدەستهێناوە.    ئەگەر رێژەی بەدەستهاتوی دەنگی ئەو سێ هێزە یەکگرتوو کۆمەڵ و گۆڕان، بەراورد بکەین لەنێوان هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ و ٢٠١٣ و ٢٠١٨دا، جیاوازی بەرچاو دەبینین. بەوپێیەی ساڵی ٢٠٠٩ ، هەرسێ هێزی ئۆپۆزسیۆن، خاوەنی ٦٣١ هەزارو ٣٠٥ دەنگبوون، ئەگەر ئەو ژمارەیە، بەراورد بکەین بەدەنگی بەدەستهاتوی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، کە پێکهاتوە لە ٧٨٢ هەزارو ٥١ دەنگ، ئەوا دەبینین لەساڵی ٢٠١٣دا هەرسێ هێزی یەکگرتوو کۆمەڵ و بزوتنەوەی گۆڕان، ١٥٠ هەزارو ٧٤٦ دەنگ زیادیانکردوە، ئەگەر ژمارەی دەنگە کۆکراوەکانی هەرسێ لایەنی یەکگرتوو کۆمەڵ و بزوتنەوەی گۆڕان، بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ بخەینەوە بەرچاو، ئەوا دەکاتە ٣٧٥ هەزارو ٨٣١ دەنگ، ئەگەر ئەو ژمارەیەش بەراورد بکەین بەدەنگە بەدەستهاتوەکانی هەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، کەدەکاتە، ٧٨٢ هەزارو ٥١ دەنگ، ئەوا دەبینین ئۆپۆزسیۆن، ٤٠٦ هەزارو ٢٢٠ دەنگ کەمیانکردوە. بەڵام دەبێت ئەوەش لەیادنەکەین، بەوپێیەی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨دا توانیویەتی ١٢٧ هەزارو ١١٥ دەنگ بەدەستبهێنێت، بەوپێیەی ئەو جوڵانەوەیەش، تائێستا بانگەشەی ئۆپۆزسیۆنبونی خۆی دەکات، ئەگەر ژمارەی دەنگەکانی بخەینە پەنای دەنگی بەدەستهاتوی هەرسێ لیستی (بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی ئیسلامی و هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح)، واتە ٣٧٥ هەزارو ٨٣١ دەنگ، کۆ بکەینەوە لەگەڵ ١٢٧ هەزارو ١١٥ دەنگ، ئەوا کۆی دەنگە بەدەستهاتوەکانی هەر چوار لیستەکە دەکاتە ٥٠٢ هەزارو ٩٤٦ دەنگ. ئەگەر ئەو ژمارەیە بەهەند وەربگرین و بەراوردی بکەین، بەژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی یەکێتی و پارتی، دەبێت ئەو راستییە بڵێین، کە گوتاری گۆڕینی دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی چەقی بەستوە، بەڵام ئەگەر دەنگی دەنگی بایکۆتکاران، بخەینەوە بەردەم هەڵسەنگاندن و بەراوردی بکەین بەدەنگە بەدەستهاتوەکانی حیزب و لایەنەکان، ئەوکات گۆڕانکاری بەرچاو دەبینین و دەتوانین، قەبارەی راستەقینەی سەرجەم هێزەکان دیاری بکەین. بەوپێیەی رێژەی بەشداریکردنی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان، بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ ، پێکهاتوە لە ٤٩.٨% (سەرچاوە KIE)، ئەوا دەتوانین بڵێێن، ٥٠.٢% ی هاوڵاتیان بەشدارنەبون لەم هەڵبژاردنە، ئەگەر رێژەی دەنگە بەدەستهاتوەکانی سەرجەم لایەنەکان، لەگەڵ رێژەی بەشدارنەبونی هاوڵاتیان هەڵبسەنگێنین، ئەوکات دەتوانین، هێزو قورسایی راستەقینەی سەرجەم لایەنەکان دەبینین. بەو پێیەی ژمارەی بەشداربونی هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلول، ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ کەسبووە، لەوژمارەیەش بەتەنها، یەک ملیۆن و ٨٤٥ هەزارو ٩٧٩ کەس مافی دەنگدانی هەبووە، واتە یەک ملیۆن و ٢٤٢ هەزارو ٦٦٣ کەس بایکۆتی دەنگدانیانکردوە، خۆ ئەگەر رێژەی دەنگە بەشدارەکانی حیزب و لایەنەکان لەرێژەی هاوڵاتیانی رێپێدراو بۆ دەنگدان بەراورد بکەین، ئەوا قورسایی شەش هێزە سەرەکییەکەی هەرێم بەم جۆرە دەبێت. پارتی دیموکراتی کوردستان خاوەنی ٦٨٦ هەزارو ٧٠ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٤٠٢ هەزارو ٥٧٢ هاوڵاتی دەنگی بەپارتی نەداوە، واتە پارتی ٥.٢٢% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. یەکێتی نیشتیمانی خاوەنی ٣١٩ هەزارو ٩١٢ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٧٦٨ هەزارو ٧٣٠ کەس دەنگی بەیەکێتی نیشتیمانی کوردستان نەداوە، واتە یەکێتی نیشتیمانی رێژەی ١٠.٥% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. بزوتنەوەی گۆڕان ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگی بەدەستهێناوە، ئەگەر ئەو ژمارەیەش بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٩٠١ هەزارو ٧٣٩ کەس دەنگی بەبزوتنەوەی گۆڕان نەداوە، واتە بزوتنەوەی گۆڕان ٦% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. جوڵانەوەی نەوەی نوێ خاوەنی ١٢٧ هەزارو ١١٥ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٩٦١ هەزارو ٥٢٧ کەس دەنگی بە جوڵانەوەی نەوەی نوێ نەداوە، واتە نەوەی نوێ ٤ % ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. کۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی ١٠٩ هەزارو ٤٩٤ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٩٧٩ هەزارو ١٤٨ کەس دەنگی بەکۆمەڵی ئیسلامی نەداوە، واتە رێژەی کۆمەڵی ئیسلامی ٣.٥% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح (بزوتنەوەی ئیسلامی و یەکگرتوو) خاوەنی ٧٩ هەزارو ٤٣٤ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا دەبینین، ٣ ملیۆن و ٩ هەزارو ٢٠٨ هاوڵاتی دەنگیان بە هەردوو حیزبی بزوتنەوەی ئیسلامی و یەکگرتوو نەداوە، لەو ڕوانگەشەوە ئەو دوو هێزە ٢.٥ % ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. لەڕوانگەی بایکۆتکردنی هاوڵاتیانی هەرێم بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، دەبێت حیزب و لایەنە بەشداربوەکان، ددان بەو راستییەدا بنێن، کە ئەمجارە هاوڵاتیان بەدەنگیان ( نا ) ی ناڕەزایەتی، سەرجەم لایەنەکانیان پەرپەرچدایەوە، بەوەش دەبێت ئەو راستییە دەرک پێبکەین، هەم دوو حیزبی دەسەڵاتداری ٢٧ ساڵی رابردوی هەرێم (یەکێتی نیشتیمانی و پارتی دیموکرات) لەلێواری ئاوابوندان، هەم لایەنەکانی دەرەوەی ئەو دوو حیزبە، بەتایبەت گۆڕان و یەکگرتوو کۆمەڵ، لەبەردەم سزای سیاسی هاوڵاتیاندان، ئەگەر ئەو سێ لایەنە ئاراستەی کاری سیاسیان نەدۆزنەوەو گوتاری سیاسییان نەگۆڕان، ئەوکات  ماشێنی سیاسییان چەق دەبەستێت  دەبێت لەنێو قوڕولیتاوی سیاسی هەرێم دەچەقن و دەبێت فەرتەنناش بکەن. سەرچاوە: هەڵبژاردن لەکوردستان، نوسینی موحەمەد رەئوف  پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن KIE  سایتی پەڕلەمانی کوردستان. www.kurdistan-parliament.org سایتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی. WWW.khec.krd موقع مفوچیە العلیا المستقـلە للانتخابات www.ihec.iq ئا: زمناکۆ ئیسماعیل

  ■  ئاری محەمەد ھەرسین بۆ چەندەمین ھەزار جار دیسانەوە دوخوێنینەوە و دەبیستین کە ئەم برادەرانە ی کۆمەڵ و گۆڕان و یەکگرتوو «کە ڕۆژێک بە کەیف و سەفا بەشدارن لە حوکمڕانی ئەم ھەرێمە و ڕۆژێکیش تەسلیمی میزاجی نا جێگیری خۆیانن و ئۆپۆزسیۆنن». ئیجالەتەن و بە ڕێزەوە بۆ ئینسانەکان و، دوور لە و تەربیەتە تەشھیرە لاواز و موفلیسەی کە لە ئێستادا باوی گۆڕەپانی بێ باج و بێ ساحێبی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانە ئەم چەند دێڕە دەنوسینەوە. ئەم برادەرانە بە بەردەوام باسی حوکمڕانیە دوولایەنەکە دەکەن . مەبەستیشیان لە وە حوکمڕانی پارتی و یەکێتیە. وەک ئەوەی حوکمڕان بوون کوفر بێت و خۆیان و سەرکردایەتیەکانیان ھەرگیز بەشداری حوکمڕانی ئەم ھەرێمەیان نەکردبێت و خاوەن پلەو پۆست نەبوبێتن...! خۆیان جورئەتی مێرولەیەکیان نەبوو بە چەکەوە بێنە بەردەم بارەگاکانمان و ئازایانە شەڕی دەستەو یەخەمان لەگەڵ بکەن، لەبری ئەوە منداڵی بێ تاوانی خەڵکیان کردە قەڵغان بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی پۆپۆلیزمی خۆیان. کەچی لە ڕاڕەوەکانی پارلەمان و وەزارەتەکان و ئەنجومەنی وەزیران خۆیان بە ئاشتیخواز و دژی توندو تیژی دەنواند. جێ دەست و پەنجەی پارتی دیموکراتی کوردستان دیارە بەرھەممان چی بوە و کەم و کوڕیەکانیشمان کامانەن. بە ڵام گەورەترین کەم و کوڕی ئێمە وەکو پارتی لەوانەیە ئەوە بێت، ئێمە لێگەڕاین ئەم برادەرانە بەبەر چاوی خۆمانەوە کێچی ھەر کەم و کوڕیەکمان بۆ خەڵکی کوردستان بکەن بە گایەک. کەچی بۆ جارێکیش باسی ئەو پارچە زەویانەمان نەکرد کە لەلایەن حکومەتەوە دراوە بەم حیزبانە و سەرکردایەتی و کەس و کاریان. باسی دامەزراندنی کوڕو برا وتیتیکزا و میمیکزای سەرکردایەتی ئەم سەرکردانەمان نەکرد، کە ئێمەی گەندەڵ بۆمان دابین کردوون...! ئیتر واز لە ڤیزای تایبەت و ئۆتۆمبیلی درع و پاسەوان و ئیمتیازاتی تر بێنە... ھەتا کار گەیشتە ئەوەی ئەوان بونە شێخ و مشایەخ و، ئێمەش بوینە ئینسانە بەەدکارەکە. ئێستاش کە خەڵکی کوردستان، چ بە نەچوونی بۆ دەنگدان و چ بە وەلانانیان، ئەم حیزبانەیان ڕەتکردۆتەوە، دیسانەوە لە بەیاننامە و گوتارەکانیاندا دەستەواژەی « ھەردوو لایەنی دەسەڵات» بەکار دەھێنن. ھیوادارین ئەندام و لایەنگر و دەنگدەری ئەم حیزبانە لێیان بپرسن: مەبەستتان لە ھەردوو لایەنی دەسەڵات چیە؟... بۆ ئێوە خۆتان ھەرگیز لە دەسەڵاتدا نەبوون؟... وەزیر و بەڕێوەبەری گشتی و قایمقام و و بەڕێوەبەری ناحیە و چی و چیتان نەبوە؟... خۆ ھێشتا چلەیان لە کابینەی ھەشتەمدا نەچوە...! سیاسەت وا ناکرێت. پێویستە ئەوانەی سیاسەت دەکەن گەیشتبنە پلەیەکی کامڵ بوون. ئەگەر دە بنە ئۆپۆزسیۆن یان دێنە ناو حکومەت ئەوە بڕیاری خۆیانە، بەڵام مێژوو چەواشە ناکرێت. ھەرچی دەکەن بیکەن، بەڵام بە ڕاشکاوانە و ئازایانە بیکەن.

■ مەریوان وریا قانع  یەکێک لە ئاکارە ھەرە سەرەکییەکانی ئەو نوخبە حوکمڕانە سوڵتانییەی لە کوردستاندا دروستبووە لەدەستدانی ھەموو پەیوەندییەکی عەقڵانیی و واقیعییانەیە بە واقیعەوە. لەباتی ئەمە ھەڵگری ھۆشیارییەکی خورافیین کە ئیشە ھەرە سەرکییەکەی گۆڕینی واقیعە بۆ خورافەت و فرۆشتنی شکستە بە نرخی سەرکەوتن. ئەم عەقڵە خوارفییە جارێک پرۆژەی خورافیی و بەڵێنی خورافی بە کۆمەڵگا ئەدات، لەوانە بەڵێنی بەدوبەیکردنی کوردستان. جارێکی دیکە خورافەت و درۆ و ناڕاستیی دەگۆڕن بۆ ھەقیقەت و ئەم گۆڕانەش وەک ڕاستییەکی بێخەوش مامەڵەدەکەن.  ئەم قسانەی نێچیرەوان بارزانی لێرەدا کردونی، نموونەیەکی بەرچاوی ئەو ھۆشیارییە خورافییە کە ھیچ پەیوەندییەکی واقیعیی و عەقڵانیی بە دونیاوە نەماوە و ھیچ توانایەکیشی بۆ تێگەیشتن لە ھیچ دیاردەیەک پێ نییە. ئەوەی زۆربەمان دەیزانین ئەوەیە کە بە پێی داتا سەرەتاییەکانی کۆمیسیۆن خۆی و بەر لە دواخستنی ڕاگەیاندنی ڕێژەی بەشداربووان بۆ درەنگانێک لە شەوی یەکەمی دەنگدانەکەدا، ڕێژەی ڕاستەقینەی بەشداربوون لە ھەڵبژاردنەکاندا لە دەوروبەری ٤٠% ی دانیشتوانی ھەرێم بوو. لەو ڕێژەیەش بڕێکی بەرچاویان ھەڵگری ڕەگەزنامەی تەزویرکراو بوون و بڕێکی تریشیان دەنگی چەندبارەیان ئەنجامدا. لەم ٤٠% ی بەشداربوانیش نزیکەی یەک لەسەر سێیان دەنگیان بە ھێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی داوە. واتە ڕێژەی ئەوانەی دەنگیان بە پارتی و یەکێتی داوە بەسەریەکەوە لە نێوان ٢٥% بۆ ٣٠% خەڵکی کوردستانە. ئەم ڕێژەیەش بۆ یەکێک کە تەنھا ھێندەی خوێندکارێکی قۆناغی بنەڕەتیی سەر لە ژمارە دەربکات، پێمان دەڵێت ئەوانەی بەسەریەکەوە دەنگیان بە پارتی و یەکێتی داوە، زۆرینەی خەڵکی کوردستان نین. بەپێچەوانەوە ئەوەی کە ڕاستییەکی حاشا ھەلنەگرە ئەوەیە کە زۆرینەی خەڵکی کوردستان ھەر لە سەرەتاوە بەشدارنەبوون لە ھەڵبژاردندا و دەنگیان نەداوە، ئەو بڕە کەمەشی کە دەنگی داوە یەک لەسەر سێی دەنگەکانی بۆ ھێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی بووە.  ئەم فۆرمە لە بیرکردنەوەی خوارافیی، کە لە کوردستاندا سیاسەتکردن و شێوازی حوکمڕانیی ئاراستەدەکات، لە شوێنێکدا ھەر دەکەوێت، زۆر خراپیش دەکەوێت. ونکردنی ھەست بە واقیع و وێناکردنی درۆ وەک ھەقیقەت، نەخۆشیەکی سیاسیی و ئەخلاقیی و مەعریفیی ترسناکە، جگە لە کارەساتی ھەمەجۆر شتێکی تری لێ سەوزنابێت. پرسیارەکە ئەوەیە ئەم ھۆشیارییە خورافییە تا کەی و تا کوێ دەتوانێت بژیی.

■ عادل باخه‌وان هه‌ڵبژاردنه‌کانی مانگی پێنجی عێراق و مانگی نۆی کوردستان، کۆمه‌ڵێک بابه‌تی گرنگیان بۆ ڕامان و شیکردنه‌وه‌ خسته‌ به‌رده‌ست کۆی ئه‌و توێژه‌رانه‌ی که‌ له‌سه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌ گشتی و عێراق و کوردستان به‌تایبه‌تی کارده‌که‌ن. له‌وانه‌ : کاڵبونه‌وه‌ی متمانه‌ی نێوان هاوڵاتیان و ده‌سته‌بژێره‌ سیاسیه‌کان، گومان له‌سه‌ر کۆی پرۆسه‌ی سیاسی له‌ عێراقدا، گومان له‌ سیستمی هه‌ڵبژاردن و ده‌نگدان، به‌هێزکردنی په‌یوه‌ندی نێوان حیزب و میلیشیاگه‌رایی و ده‌یان بابه‌تی دیکه‌.  ئه‌وه‌ی من ده‌مه‌وێت لێره‌دا به‌خێرایی ئاماژه‌ی پێبده‌م داهاتوی کۆی ئه‌و حیزبانه‌یه‌ که‌ له‌ عێراقدا به‌گشتی و له‌ کوردستاندا به‌تایبه‌تی، له‌سه‌ر ئایدیال_تیپی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان دامه‌زراون. ئایا هه‌لومه‌رجی بابه‌تیی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، عێراق، کوردستان ڕێگاده‌دات که‌ ئه‌م جۆره‌ له‌ حیزب، له‌سه‌ر ئاستی دوره‌ مه‌ودا، بمێنێته‌وه‌، گه‌شه‌بکات و خۆی فه‌رزبکات به‌سه‌ر خۆفه‌رزکاره‌کاندا و هه‌ژمونبکات به‌سه‌ر هه‌ژمونداره‌کاندا ؟ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان وه‌ک ئایدیال_تیپی حیزب، خه‌ونێکی جوانبوو، به‌ڵام ئایا له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و عێراق و کوردستاندا، واقیعی کۆمه‌ڵایه‌تی کۆنکرێتی، وه‌ک چۆن هه‌زاران خه‌ونی جوانی له‌باربرد، ئه‌م تایپه‌ له‌ خه‌ونیش له‌ بارنابات ؟  بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئه‌م پرسیاره‌، گه‌ڕانه‌وه‌یه‌کی خێرا بۆ سۆسیۆلۆژیای فاکتی سیاسی بایه‌خی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌. له‌م سۆسیۆلۆژیایه‌دا و [به‌شێوه‌یه‌کی گشتی و به‌بێ ئه‌وه‌ی بڕۆمه‌ نێو ورده‌کاریه‌کانه‌وه‌] ئێمه‌ چوار ئایدیال_تیپ له‌ حیزبی سیاسیمان له‌ به‌رده‌ستدایه‌.  یه‌که‌م : کۆی ئه‌و حیزبانه‌ی له‌ سه‌ر "دێمۆکراسی" وه‌ک تیۆری و پراکتیک دامه‌زراون. ئه‌م جۆره‌ له‌ حیزب، به‌شێوه‌یه‌کی کۆنکرێتی، ئازادی ڕاده‌بڕین، ئازادی ناکۆکی، ئازادی ئۆپۆزیسیۆن و هه‌موو ئازادیه‌کانی دیکه‌، نه‌ک هه‌ر به‌شێکن له‌ ئیمانه‌کانی، به‌ڵکو به‌شێکن له‌ موماره‌سه‌ی ژیانی ڕۆژانه‌ی. ڕۆژئاوا به‌گشتی، یه‌کێکه‌ له‌و روبه‌رانه‌ی که‌ ئه‌م ئایدیال_تیپه‌ له‌ حیزب به‌رهه‌مده‌هێنێت. ئه‌مه‌ مانای ئه‌وه‌نیه‌ که‌ جۆره‌کانی دیکه‌ی حیزب له‌ ڕۆژئاوادا جێگایان نابێته‌وه‌. دوهه‌م : کۆی ئه‌و حیزبانه‌ی که‌ ده‌کرێت بیانخه‌ینه‌ چوارچێوه‌ی "تۆتالیتاریزم"ه‌وه‌. ئه‌م تایپه‌ له‌ حیزب که‌ زۆر جار سه‌رۆکێکی باڵا گوزارشت له‌ ڕۆحیده‌کات، ده‌یه‌وێت ده‌ست به‌سه‌ر ته‌واوی کۆمه‌ڵگادا بگرێت و هه‌موو فۆرمه‌کانی ناڕه‌زایی له‌ مناڵداندا بکوژێت و کۆی جه‌ماوه‌ر له‌گه‌ڵ خۆیدا مۆبیلیزه‌بکات و ڕێگانه‌دات له‌ده‌ره‌وه‌ی خۆی هیچ جۆرێک له‌ ژیان بوونی هه‌بێت. مۆدێلی ئه‌م حیزبانه‌ له‌ ئه‌ڵمانیای نازی و یه‌کێتی سۆڤێتی کۆمۆنیستی و عێراقی به‌عسی دا تێبینیکراوه‌. سێهه‌م : کۆی ئه‌و حیزبانه‌ی له‌سه‌ر "ئۆتۆریتاریزم" بیناکراون. ئامانجی ئه‌م حیزبانه‌ بریتیه‌ له‌ کۆنترۆڵکردنی جومگه‌کانی ده‌سه‌ڵات و ئه‌وه‌ی به‌لایانه‌وه‌ گرنگه‌ ده‌سه‌ڵاته‌ نه‌ک کۆمه‌ڵگا. له‌کاتێکدا که‌ حیزبه‌ تۆتالیتێره‌کان هه‌موو فۆرمه‌کانی ئازادیی بۆچوون له‌ناوده‌به‌ن، حیزبه‌ ئۆتۆرێتێره‌کان هه‌وڵده‌ده‌ن کۆنترۆڵیان بکه‌ن. ئه‌م تایپه‌ له‌ حیزب له‌ هه‌موو ڕوبه‌ره‌کاندا ئاماده‌ییان هه‌یه‌. چوارهه‌م : کۆی ئه‌و حیزبانه‌ی که‌ له‌ "پاتریمۆنیالیزم"ه‌وه‌ شه‌رعیه‌ت وه‌رده‌گرن و قسه‌ی من لێره‌دا له‌سه‌ر ئه‌م تایپه‌ له‌ حیزبه‌. پاتریمۆنیالیزم واته‌ وێناکردنی حیزب وه‌ک موڵکی خێزانێک که‌ ده‌کرێت له‌ باوکه‌وه‌ بۆ مناڵه‌کانی وه‌ک میرات به‌جێبهێڵرێت و ده‌ستاوده‌ستی پێبکرێت. حیزب بریتیه‌ له‌ "پاتریموان" واته‌ موڵکی خێزانێک و ده‌بێت بۆ هه‌میشه‌ له‌نێو ئه‌و خێزانه‌دا بمێنێته‌وه‌ و که‌ له‌ ده‌ستی خێزانه‌که‌ ده‌رچوو، ئیدی سه‌ره‌تای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ده‌ستپێده‌کات. ئه‌م تایپه‌ له‌ حیزب "چاکه‌ی گشتی " نیه‌، به‌ڵکو "چاکه‌ی تایبه‌ت"ه‌ و هه‌ر بۆیه‌ له‌ چوارچێوه‌ تایبه‌ته‌کانیشدا ده‌ستاوده‌ست ده‌کات. ئه‌فریقا و ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، به‌ عێراق و کوردستانیشه‌وه‌، سه‌رزه‌مینی به‌هێزی ئه‌م تایپه‌ له‌ حیزبه‌. بێگومان له‌ چه‌ند دۆخێکی تایبه‌تدا، تایپه‌کانی دیکه‌ی حیزب ده‌کرێت سه‌رهه‌ڵبده‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ی هه‌ژموونی ته‌واوی به‌سه‌ر کێڵگه‌ی سیاسی ئه‌فریقا و ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راستدا هه‌یه‌، تایپی چوارهه‌مه‌.  کاتێک حیزبێکی وه‌ک بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان، له‌ کوردستانێکدا که‌ زیاتر له‌ نیو سه‌ده‌یه‌ سه‌رزه‌مینی مۆدێلی چوارهه‌مه‌ له‌ حیزب، حیزب وه‌ک پاتریموان_موڵک، له‌سه‌ر ئایدیال_تیپی یه‌که‌م دروستده‌بێت، هه‌ر له‌ هه‌نگاوی یه‌که‌مدا روبه‌ڕوی هه‌لومه‌رجێکی کۆمه‌ڵایه‌تی بابه‌تیی وا ده‌بێته‌وه‌ که‌ له‌نێو مێژویه‌کی په‌نجا ساڵیدا بیناکراوه‌ و ده‌قی گرتوه‌ و ئاماده‌نیه‌ ده‌ستبه‌رداری به‌ڵگه‌نه‌ویست و ئیمان و ڕاهاتن و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی ببێت. گۆڕان نه‌ک هه‌ر نه‌یتوانی ئه‌م هه‌لومه‌رجه‌ بابه‌تیه‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌ توند و سه‌خته‌ بگۆڕێت، به‌ڵکو بوو به‌ یه‌کێک له‌ قوربانیه‌کانیشی. پاش ماڵئاوایی کاک نه‌وشیروان، بۆ ڕزگارکردنی گۆران له‌ مردن و بۆ مانه‌وه‌ی گۆران له‌ نێو کێڵگه‌ی سیاسی کوردستاندا، جۆرێک له‌ هه‌وڵ له‌ ئارادایه‌ بۆئه‌وه‌ی گۆرانیش له‌ تایپی یه‌که‌مه‌وه‌، که‌ زۆر به‌ ئه‌ستم له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست و عێراق و کوردستاندا جێگای ده‌بێته‌وه‌، بگوێزنه‌وه‌ بۆ تایپی چوارهه‌م و بیکه‌ن به‌ "موڵک، پاتریموان"ی بنه‌ماڵه‌ی کاک نه‌وشیروان و حیزبه‌که‌ش وه‌ک چاکه‌ی گشتی له‌سه‌ر کوڕه‌کانی تاپۆبکه‌ن. ڕه‌نگه‌ له‌ کۆتاییدا ئه‌م هه‌وڵه‌ سه‌ربگرێت، هه‌ر وه‌ک چۆن بۆ یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستانیش سه‌ری گرت، به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ گرفتێکی گه‌وره‌ی بۆ دروستببێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌، ده‌سته‌ ده‌سته‌ی گروپه‌ جیاوازه‌کانی کۆمه‌ڵگای کوردی، ڕۆژانه‌ ڕێگای ده‌باشان ده‌گرنه‌ به‌ر و گوزارشت له‌ پیرۆزبایی و خۆشحاڵی خۆیان ده‌که‌ن. له‌ هه‌لومه‌رجێکی کۆمه‌ڵایه‌تی کۆنکرێتی ئاوادا، گرنگه‌ بۆ ئێمه‌ جیاوازی بکه‌ین له‌ نێوان خه‌ونێکی جوان و واقیعێکی زبر دا، له‌نێوان خه‌یاڵدانێکی شاعیرانه‌ و کۆمه‌لگا وه‌ک فاکتێکی توندا. گرنگه‌ ئێمه‌ تێبگه‌ین له‌وه‌ی که‌ ڕۆژهه‌ڵات ئه‌وروپا نیه‌، عێراق فه‌ره‌نسا نیه‌، کوردستان هه‌رێمی ئیل دوو فرانس نیه‌، سلێمانی پاریس نیه‌، سه‌هۆڵه‌که‌ شانزه‌لیزێ نیه‌.

جەمال حسێن کوشتنی خاشقچی نەروداوێکی ریزپەڕو شازە، نەشتێکیشە مایەی شۆک بێت. چونکە زۆر بەسادەیی زۆرینەی رژێمەکانی ئەم ناوچەیە لەسەر بنەمای کوشتن و چەپاندنی رای جیاواز دروست بون، ھەتا ئەگەر وەکو خاشقچیش ئۆپۆزسیۆنی سیاسیش نەبن. بەبڕوای من ئەوەی کوشتنی ئەم جارە جیادەکاتەوە شێوازی کوشتنەکەیە، کەبەرۆژی ئاشکراو بەشێوەیەک کەلەلێکۆڵینەوەی تاوان پێی دەوترێت شێوازێکی گەمژانە. بکوژانی خاشقچی ھێند بێ پلان و ھەڵەداوان ئەم کارەیان کردوە، وەکو ئەوەی ئەمانە سەربەگروپێکی چەقوکێشی شەلاتی بوبن، نەک دەوڵەت و دەزگای گەورەی موخابەراتی یەکێک لەدەوڵەتە ھەرە گەورەکانی جیھانی ئیسلامی. تائەوەی ئێستا دورنیە تاوانبارانی پشتی ئەم کارە کاتێک سەیری ئاوێنەدەکەن، خۆیان وەکو گوێدرێژێک ببینن. بۆیە لەیەکەم چرکەساتی دەنگدانەوە ناوچەیی و جیھانیەکان، ئەوپاساوانەی گوایە وەکو پلانی ( ب) ئامادەکرابوون بۆ پەردەپۆشکردنی خودی تاوانەکە، بەرادەیەک سادەو مناڵانەبوون کەمایەی بەزەیی و پێکەنین بون بەو ئەقڵەی لەپشتی تاوانەکەوەبوە. لێرەدا ئەوەی بۆمن مایەی لەسەر وەستانە، نەتەکنیکی کوشتن و ھەوڵێ شاردنەوەکانە، نە خودی کەسایەتی خاشقچی و دواجار ھۆی کوشتنەکەشیەتی. ئەوەی بۆمن مایەی قسەلەسەرکردنە فۆڕمی مامەڵەکردنی راگەیاندنی لایەنگری سعودیا و نەیارەکانیەتی لەیەکەم چرکەساتی ئاشکرابونی ون بونی ئەم رۆژنامەنوسەوە تا درێژبونەوەی لێکۆڵینەوەکان. بەتایبەتی ھەردووک کەناڵی العربیەی سعودی و الجزیرەی قەتەڕی. ئەم دوو کەناڵە کەراستەوخۆ نوێنەرایەتی دوو ئەجندەی جیاوازی سیاسی دەکەن، لەچەندین ویستگەو روداوی گەورەو بچوکدا دژی یەک وەستاونەتەوە. بەپێی ئەو لۆژیکە سادەیەی کەراگەیاندن درێژکراوەی سیاسەتە، بگرە جاری وایە دڵی سیاسەتێکی دیاریکراوە. دۆسێی خاشقچیش بۆ ھەریەکێک لەم دووکەناڵە بابەتێکی گەرمی بەریەککەوتن و دواجار زاڵبونە بەسەر رای گشتیدا. جەزیرە لەرێی خوێنی رژاوی خاشقچیەوە بەئاشکرا دەیەوێ بیسەلمێنی کەھەموو ھەڵوێست و سیاسەتی سعودی لەسەر ستەم و پەلاماردان و بەزاندنی سەروەری دەوڵەت و مرۆڤ وەستاوە. بەپێچەوانەوە بەرەی ئەنتی سعودی بەرەی راست و دادپەروەریە. ئەم وێنەیە کەلەسەر حسابی خوێنی کەسێکی بەناھەق کوژراو دارژاوە، تەنھا نیوەی راستیەکەیە. نیوەکەی تری کەبریتیە لەنیشاندانی دەوڵەتی قەتەر وەکو بێ تاوانێک لەسیاسەتی دەرەوەیدا و لەناوچەکە بەگشتی، بەئەندازەی ھەوڵی سعودیەکان لەسەرەتادا بۆ شاردنەوەی تاوانی کوشتنەکە کۆمیدیە. بەتایبەت کاتێک لەم روداوەدا تورکیا دەیەوێ وەکو وڵاتێکی چاکەکارو دژ بەکوشتنی نەیاران خۆی بەدنیا نیشان بدات. چونکە بێ تاوانی لەم کوشتنە ھیچ لەوڕاستیە مێژووی وواقعیە ناگۆڕێ کە تورکیا و سعودیا و قەتەر سێ وڵاتن لەسەر یاری کردن بەخوێنی خەڵک و گەلانی خۆیان و ناوچەکە دامەزراون. تورکیایەک کەلانی کەم دوای چیرۆکی کودەتا گوماناویەکە بەیەکجاری بوە بەزیندانی رای جیاوازو نەیارانی دەسەڵاتی سوڵتانی ئەردۆگان، چۆن دەتوانێ بڕوا بەدنیابکات کەئەو بەراستی بۆ کوشتنی خاشقچی غەمبارە. تەنھا ئەوەنەبێ کەغەمباری ئەو و ھەوڵی جدی بۆ ئاشکراکردنی چارەنوسی خاشقچی راستەوخۆ پەیوەندی بەزیان گەیاندن ھەیە بەیەکێک لەوڵاتە گەورە نەیارەکانی کەسعودیایە. بەھەمان شێوە قەتەڕێک کەجگە لەوەی دەستی سورە بەیاریکردن بەگروپە تیرۆریستەکان لەھەموو ناوچەکە، وەلەڕابردودا ملی شاعیریان پەڕاندوە تەنھا لەبەرئەوەی لەشعرێکدا ھەجوی ئەمیری کردوە، چۆن دەشێ بڵێن ئەوشینەی بۆ خاشقچی دەکات بۆ خوێنەکەیەتی و بۆ ھەریسەکەی نیە. وەکو چۆن سعودیا دەوڵەتی نەوت و ئیرھابە، ئەمانیش دەوڵەتی ئاگرو پارەن. بۆیە چیرۆکی کوشتنی خاشقچی پێش ئەوەی بەڵاو کێشەبێ بۆ سعودیەکان، نیعمەت و دەرفەتە بۆ نەیارەکانی. ئەوەی رورەشی و بێ ئابڕویی تەواوی بۆ دەمێنێتەوە لەم یاریە ناشیرنەشدا بەخوێنی مرۆڤێکی کوژراو، راگەیاندنکارەکانی جەزیرەو عەرەبیەیە. چونکە چەند رۆژنامەنوسەکانی عەرەبیە شەوڕۆژ ھەوڵدەدەن درزێک بدۆزنەوە ھەرچەند بچوک و تەنگەبەریش بێت تا بەبینەرەکانیان بڵێن سعودیا بێ تاوانە لەم کوشتنە، لەوەش زیاتر نەیارانیان لەجەزیرە لەھەوڵی گەورەکردنی تاوانەکەو نیشاندانیدان وەکو دوایین گەورەترین تاوان لەم ناوچەیە. خۆ ئەگەر زومی قسەکردنمان دورتربکەینەوە، ئەوا ھەمان چیرۆک لەکوشتارەکانی سوریاشدا دەبینینەوە. کەپێنج ساڵە ھەمان ئەو وڵاتانە بەپارەو چەک ھاوکاری ئۆپۆزسیۆن و گروپەتیرۆریستیەکانیش دەکەن بۆ درێژەدان بەشەڕی ناوخۆی سوری. بەڵام دوای وێران بونی شارەکان و کوژرانی سەدان ھەزار کەس و ئاوارەبونی ملیۆنان مرۆڤ، ئەمانە دەستەوەستان دانیشتون لەڕێی راگەیاندنەوە باسی تاوانەکانی بەشار دەکەن. لەکاتێکدا خۆیان بەفعلی بەشێک بوون لەم تاوان و قەسابخانەی سوریەکان روبەڕوی بونەوە. شەڕی ئەوان ھیچ کات بۆ سوریەکان نەبوەو نیە، شەڕی ئەوان بەردەوام بۆ زاڵبون بوە بەسەریانداو ھیچی تر. بەھەمان شێوە شەڕی ئەوان ئێستا کەبەناوی خوێنی خاشقچیەوەیە، شەڕە لەسەر دەست بەسراگرتنی غازو نەوتی زیاتر.، شەرێکە نەک یەک خاشقچی ملیۆنان خاشقچی بۆ دەکەنە قوربانی. بۆیە لەکوشتن ناشیرنترو لەو تاوانە قێزەونتر، ئەو یاریەیە کەلەم ناوچەیە ئەودەسەڵاتانە بەخوێنی مرۆڤەوەدەیکەن. لەکاتێکدا خۆیان وەکو مارەکانی سەرشانی زوحاک وان، خوێنیان لێ ببڕێ کۆتاییان دێت. تورکیایەک کەھەربەڕاستی بوە بەزیندانێکی گەورەو دەزگا جاسوسیەکانی لەھەموو شوێنێکی دنیا کەبۆیان بگونجێ نەیارانی سوڵتان خەڵتانی خوێن دەکەن، دەیەوێ لەڕێی خوێنی خاشقچیەوە زۆرترین وەبەرھێنانی سیاسی بکات. بۆ ئەو ئەم کەیسە باشترین دەرفەت و چانسە تاجارێکی تر خۆی وەکو پارێزەری خوێنی موسڵمانان نیشانبدات. جەزیرەو قەتەریش خوێنی خاشقچی کردوە بەخوێنی عوسمان و نەبەئاسانی دەست بەرداری دەبێ، نەرێگاش دەدا ئەم دەرفەتە مێژوییەی لەدەست بچێ بۆ گەڕاندنەوەی ئەوکاریگەریەی لەدوای روداوەکانی بەھاری عەرەبی لەدەستی دا. ھەرچی سعودیەکانە بەھۆی پێگەی ئاینی وعەرەبی نەوتەوە دەتوانن بەبەخشینی برێک باج ئەو تەنگژەیە تێ پەڕێنن، بێ ئەوەی ھیچ شتێک لەوانە بتوانێ لەسیاسەتی دڕندانەی بگۆڕێ و ناچاری بکات لای بەھای خوێن زیاتربێت لەبەھای نەوت. ئەوەی لەم روداوانە دوای نیشتنەوەی تۆزی ناکۆکی سیاسی وەک خۆی دەمێنێتەوە، بێ نرخی ئینسان و کەرامەت و خوێنیەتی. سەیرێکی خێرای سوریاو یەمەن و دیاربکرو عەفرین و سەدان شوێنی تر لەم ناوچەیە پێت دەڵێ، لەم رژێمانە ھەموو شتێک زۆرە، بەنی ئادەم کەم.

  ■ له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  جا كه‌ یه‌كێتی له‌ ڕێی وته‌ بێژه‌كه‌یه‌وه‌ بیه‌وێت برینی لایه‌نێكی تر ساڕێژكات هه‌ر ده‌بێت بچێته‌ ژێر باری رێكه‌وتنه‌وه‌ له‌ ته‌كیدا له‌ كاتێكا یه‌كێتی له‌ 50به‌ 50ی 1992ه‌وه‌ بووه‌ به‌ 25به‌ 75 بۆ پارتی ، قوربان تۆ به‌ نیوه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ هیچت بۆ نه‌كرا ، ئێستا به‌ چاره‌كه‌وه‌ چی ده‌كه‌یت ، دواتر به‌ دینتان كێ‌ برینه‌كه‌ی قوڵه‌ پارتی یان یه‌كێتی ، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌نده‌ شاره‌زای چاره‌سه‌ری برینن ، ئه‌دی بۆ ئه‌و هه‌موو برینه‌ی جه‌سته‌ی خۆتان ساڕێژناكه‌ن ،به‌ 21كورسیه‌وه‌ خۆی به‌ براوه‌ ده‌زانێت ، له‌ كاتێكا پارتی به‌س له‌ دهۆك 5كورسی له‌ كۆی كورسیه‌كانی زیاتره‌ ، ئاخر پارتی 26 كورسی بادینانی بردووه‌ ، ئه‌وه‌ش په‌تای یه‌ك بازنه‌یی سلێمانی به‌ قه‌ده‌ر دهۆك كورسی لێهاتووه‌ ، له‌ كاتێكا له‌ فره‌بازنه‌یی عێراقدا دهۆك 11 كورسی و سلێمانی 18 كورسیه‌ ، جا پارتی بادینانی نه‌بوایه‌ چی بكردایه‌ ، یان یه‌كێتی ئه‌گه‌ر ئه‌م وته‌ بێژه‌ی نه‌بوایه‌ كێ‌ برینی ئه‌وانی تری بۆ ساڕێژكردبا . به‌ قه‌د ئه‌وه‌ی یه‌كێتی به‌ هه‌موو شتێك رازیه‌ ، بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانیش كه‌ نیوه‌ی كورسیه‌كانی له‌ ده‌ست داوه‌ كه‌یفی به‌وه‌ سازه‌ پرسی به‌شداری كردن و نه‌كردنی حكومه‌تی خستوه‌ته‌ دوای تانه‌و ته‌شه‌ری بێمانه‌وه‌ هیچه‌وه‌ ،له‌ كاتێكا به‌ دوو ده‌رزه‌ن كورسی و به‌ كاره‌كته‌ری وریاتره‌وه‌ هیچی بۆ نه‌كرا ئێستا به‌ ده‌رزه‌نێكه‌وه‌ هاتوه‌ته‌ جۆش . یه‌كێتی و گۆڕان به‌رپرسیاری یه‌كه‌می ئه‌م بارو دۆخه‌ن كه‌ باشتره‌ ناوی مه‌هزه‌له‌ی دیموكراسی لێبنرێت نه‌ك پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن ، هه‌رچه‌ند له‌ هه‌مووته‌مه‌نی باشوری كوردستاندا خولێكی ئه‌رێنی و باش و چه‌ند كاره‌كته‌ری هاوشێوه‌ی په‌رله‌مانتارانی باكوری نمونه‌ی ده‌میرتاش و ئه‌حمه‌د تورك و له‌یلا زانا و میر فوڕات و هتدمان نه‌بووه‌ ، یان نمونه‌ی به‌ هادینی ئه‌ده‌بی رۆژهه‌ڵات له‌ پارله‌مانی ئێران ، له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م خوله‌ی دادێ‌ خراپترین خولی پارله‌مانده‌بێت واته‌ خولی پێنجه‌م خولی كۆتاهاتنی نوێنه‌رایه‌تی گه‌له‌و له‌ مه‌ڵبه‌ند و لق و باره‌گای حزبی ده‌چێت ، له‌مه‌شدا یه‌كێتی به‌رپرسه‌ . برینی گه‌وره‌ ئه‌وه‌یه‌ پێت وابێت عێراقت بردوه‌ته‌وه‌ له‌ كاتێكا كورردستانت دۆڕاندوه‌ ، یه‌كێتی جگه‌ له‌ بردنه‌وه‌ی نه‌وت و دۆلار له‌ 2005ه‌وه‌ كوردستانی دۆڕاندووه‌ ،له‌و رۆژه‌وه‌ كه‌ ماڵباتی بارزانی باوك و كوڕو ئامۆزا هه‌موو كوردستانیان له‌ ده‌ستدایه‌و یه‌كێتیش له‌ جێگرێكی بێده‌نگ زیاتر هیچی تر نیه‌ . به‌ڵام پارتیش براوه‌یه‌كی دۆڕاوه‌ مادام هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ لیپه‌ له‌ ته‌زویرو ساخته‌و سوكایه‌تی به‌ مرۆڤ ، مه‌سعود بارزانی ته‌نیا جێ‌ شه‌قی ئاسایشه‌كانی هه‌ولێر به‌ جه‌سته‌ی ئه‌و كوڕه‌وه‌ ببینێ‌ كه‌ رۆژی هه‌ڵبژاردن مار هه‌نجنیان كردبوو ، پێویسته‌ خۆی به‌ دۆڕاو بزانێ‌ ، هه‌ڵبژاردنی پاك و بێ‌ ته‌زویر براوه‌و دۆڕاو ده‌ر ئه‌خات ، نه‌ك هه‌ڵبژاردنی هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌و ساخته‌و پڕ درۆ .

■  سەرتیپ وەیسی كەریم  كاتژمێر 6ى دوێنێ شه‌و 20ى تشرینى یه‌كه‌م، پارتى دیموكراتى كوردستان پێشنیاز بۆ یه‌كێتیى نیشتمانى كوردستان ده‌كات، تاوه‌كو له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان ڕێكبكه‌ون، بۆئه‌مه‌ش مۆڵه‌تى چه‌ند كاتژمێرێكى كه‌م ده‌دات به‌و حزبه‌، یه‌كێتیش له‌پێناو كه‌منه‌بوونه‌وه‌ى كورسییه‌كانى به‌پێشنیازه‌كه‌ى پارتى ڕازى ده‌بێت و داوا له‌ نوێنه‌ره‌كانى ده‌كات واژوو له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن بكه‌ن. پارتى و یه‌كێتیى له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ڕێككه‌وتن ده‌نگى 96 بنكه‌ى ده‌نگدان، كه‌ ده‌كاته‌ 119 هه‌زار ده‌نگ به‌ ته‌واوى پوچه‌ڵبكرێته‌وه‌ به‌ده‌نگى سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان، له‌كاتێكدا هه‌ریه‌ك له‌ گۆڕان و كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دانه‌بوون به‌شێوه‌یه‌كى دادگه‌رانه‌ ئه‌و ده‌نگانه‌ پوچه‌ڵبكرێته‌وه‌ كه‌ ساخته‌ن واته‌ ته‌نها ده‌نگه‌كانى پارتى و یه‌كێتیى. پارتى و یه‌كێتیى له‌سه‌ر ئاستى سه‌ركرده‌ باڵاكانیان له‌ماوه‌ى كاتژمێر 6 بۆ 11 شه‌و له‌سه‌ر هێل بوون و به‌پرسانى پارتى به‌ یه‌كێتیان ڕاگه‌یاند: ئه‌گه‌ر ئه‌مشه‌و ده‌ره‌نجامه‌كان ڕانه‌گه‌یه‌نرێ و نه‌یه‌نه‌ ژێربار، ئه‌وا به‌یانى ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانى دیكه‌ له‌نێوشیان بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ڕێكده‌كه‌ون له‌سه‌ر چاره‌نووسى 96 بنكه‌ى ده‌نگدان، چونكه‌ به‌ ڕازبوون له‌سه‌ر سوتاندنى ته‌نها ده‌نگه‌ ساخته‌كان، لایه‌نه‌كانى دیكه‌ش واژوویان له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن ده‌كردو، به‌مه‌ش پارتى به‌بێ یه‌كێتیى ده‌یتوانى ئه‌نجامه‌كان په‌سه‌ند بكات. به‌ پوچه‌ڵكردنه‌وه‌و سوتاندنى ته‌واوى ده‌نگه‌كان پارتى كورسییه‌كى زیادكردو یه‌كێتیش ژماره‌ى كورسییه‌كانى به‌ 21 كورسى مایه‌وه‌، ئه‌گه‌ر له‌ حاڵتێكدا ته‌نها ده‌نگه‌ ساخته‌كانى پارتى و یه‌كێتى هه‌ژمار نه‌كرابووایه‌، پارتى دوو كورسى له‌ ده‌ستده‌داو یه‌كێتیش دوو كورسى، له‌به‌رامبه‌ردا هه‌ریه‌ك له‌ گۆڕان و كۆمه‌ڵ و نه‌وه‌ى نوێ و یه‌كگرتوو ژماره‌ى كورسییه‌كانى زیادیده‌كرد، ئه‌گه‌ریشى هه‌بوو هاوپه‌یمانیش ببێته‌ خاوه‌نى كورسییه‌ك، به‌وپێیه‌ى نرخى كورسى كه‌م ده‌بوویه‌وه‌و لایه‌نه‌كانى دیكه‌ زۆرترین ماوه‌یان هه‌بوو. دواى ئه‌وه‌ى پارتى و یه‌كێتیى ڕێككه‌وتن، كۆمسیۆن خشته‌یه‌كى ئاماده‌كراوى خسته‌به‌رده‌م ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى كۆمسیۆن و دواجاریش به‌ 5 ده‌نگ ئه‌نجامه‌كانیان په‌سه‌ندكرد. ڕێككه‌وتنه‌كه‌ى ئه‌مشه‌وى پارتى و یه‌كێتیى له‌سه‌ر پێكهێنانى حكومه‌ت و نه‌رمى نواندنى پارتى نه‌بوو به‌رامبه‌ر یه‌كێتیى، به‌ڵكو ته‌نها له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ بوو هه‌ردوولا كورسییه‌كانیان كه‌م نه‌كات و گۆڵى خۆیان له‌ لایه‌نه‌كانى دیكه‌ بكه‌ن. هه‌رچه‌نده‌ هه‌رچوار ئه‌ندامه‌كه‌ى كۆمسیۆنى ده‌ره‌وه‌ى پارتى و یه‌كێتى به‌درێژایى دوێنێ شه‌ممه‌ داواى كۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نیان كردبوو، به‌ڵام تاوه‌كو هه‌ردوولا ڕێكنه‌كه‌وتن كۆمسیۆن ئاماده‌نه‌بوو ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌ ئه‌نجامبدا. به‌شێكى زۆر سه‌ركردایه‌تى یه‌كێتیى له‌گه‌ڵ ئه‌و ئه‌نجامه‌دانه‌بوون و، 45 كورسیان بۆ پارتى به‌زۆر زانیوه‌و پێیانوابوو: پارتى ساخته‌كارییه‌كى گه‌وره‌ى ئه‌نجامداوه‌، به‌ڵام دواى ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ به‌یانى ئه‌مڕۆ یه‌كێتیى به‌ فه‌رمى ئه‌نجامه‌كانى قبوڵكرد.

■ هۆشیار عەبدوڵا قسەی یەکەم: سەرانی پارتی و یەکێتی بە تەزویر جارێکی تر شەرعیەتیان دایەوە بە خۆیان، هەردولایان باش دەزانن، بەو هەمو پارەو ئیمکانیاتەوە خەڵک چەند دژی خۆشیان و هەڵبژاردنەکانیش بوو، پێشتر وتمان تەزویرو بایکۆت مەترسین و هەردوکیشیان کاریگەری و مەترسی گەورەی خۆیان تا چوار ساڵی تر جێکەوت دەکەن، ئەوانەی بایکۆتیان کرد خەڵاتێکی گەورەی سەرانی پارتی و یەکێتیان کردو حزبەکانی تریان سزادا، ئیدی تا چوار ساڵی تر ئەبێ چاوەرێی لوتفی ئەو دو حزبە بن بزانن بە دەنگی ساختەو بە نەچونیان بۆ دەنگدان چیان بۆ دەکەن و نەتیجەکەی چیی دەبێت ؟!. قسەی دوەم: جگە لە هۆکاری تەزویر هەڵە ستراتیژیەکانی گۆڕان کە هۆکاری دابەزینی دەنگەکانی بوە لە نەخۆشکەوتنی کاک نەوشیروانەوە تائێستا دیارن، لەهەموشیاندا دیارە کێن ئەوانەی ئەندازیاری ئەو هەڵانە بون و کێشن ئەوانەی قورگیان کەوت و گوێیان لێ نەگیرا هەموشی لە غیابی فکرێکدا کە ریشەییانە دژی فکری چەتەیی و بازرگانی قەومی یەکێتی و پارتی بوەستێتەوە (لە بەشداری لە حکومەتەوە تا درەنگ کشانەوە لە حکومەت و بەڵێ بۆ ریفراندۆم و سیاسەتی جۆلانێ لەنێوان یەکێتی و پارتی و سیاسەتی دەستەگەری و ئێسقانشکاندنی نێو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و قبوڵنەکردن و گوێنەدان بەرەخنە)، لێرەوە ئەوە گۆڕان نیە کە دەبێت داوای لیبوردن بکات، داوای لێبوردن كردن بەناوی جڤاتەوە ونکردنی بەرپرسیارێتیەو پاککردنەوەی ئەوستۆی ئەوانەیە کە لە دو هەڵبژاردندا بونەتە هۆکاری دابەزینی دەنگەکان، دەبو زۆر بەرپرسیارانە بە پلەی یەکەم رێکخەری گشتی و پاشان ئەندامانی خانەی راپەراندن بەرپرسیارێتی شکستەکەیان هەڵبگرتایە. شکستی ئەوانیش لە نا دڵسۆزیانەوە نیە بۆ گۆڕان، لە باوەرنەبونیانە بە گەڵاڵەکردنی فکرو جیهانبینیەک کە نەچێتەوە سەر هەمان جۆگەلە داخراوەکەی فکرو تێگەیشتنی سەرانی یەکێتی و پارتی بۆ تاک، بۆ نەتەوە، بۆ کۆمەڵگە، بۆ دەوڵەت. کە وەک سەرانی یەکێتی و پارتی بیر بکەیتەوەو سیاسەت بکەیت، چاوەرێ مەبە خەڵک بە گۆڕانت بزانێ و ئومێدی پێت هەبێت!

■  سەردار عەزیز  دوا راپۆرتی فریدەم-هاوس پێمان دەڵێت کە دیموکراسی لە دونیادا لە قەیراندایە. دوا دەرئەنجامی هەڵبژاردنی هەرێم بە ڕوونی پێمان دەڵێت کە دیموکراسی لە هەرێم لە قەیراندایە. دەکرێت ئەم ڕوداوە بە چاوی چۆلەکە ببینین و هەروەها بە چاوی خوداش. هەردوکیان پێویستە بۆ ئەوەی تێگەیشتنێکی وورد و باشمان هەبێت.  دیارە بێگومان دیموکراسی تەنها یەک قەیرانی نیە و تەنها لە یەک جێگای دونیادا لە قەیراندا نیە. هەندێک قەیرانی دیموکراسی بۆ دونیای ئێمە بە سودە و هەندێکی تری پەیوەندی ڕاستەوخۆی نیە. لە ئەمریکا دیموکراسی لە قەیراندایە بەڵام قەیرانەکە لە ئەنجامی پەیوەندەی نیوان بازاڕ و دەوڵەتدا دروست بوە، نەک بە هۆکاری ڕاستەوخۆ تایبەت بە دیموکراسی. هەرچەندە نوخبەی بڕیاردەر لە ئەمریکا تەنها ٠.٠٢٪ ە. ئەوەی هاوشێوەیەی هەیە لە گەڵ کوردستاندا ئەوروپای ڕۆژهەڵاتە. گەلانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات بە گوڕ و تینەوە بەرەو ڕووی دیموکراسی ڕۆشتن، لە پرۆسەی شۆک-ثیرەپیدا لە پڕ لە شەو و ڕۆژێکدا باوەشیان بۆ دونیا کردەوە، نەک بە پرۆسەی هەنگاو بە هەنگاو. ئەم دوو پرۆسەیە قسەی زۆر هەڵدەگرێت، بەڵام لێرەدا نا. بڕەو پێدەرانی دیموکراسی، لە واشنتون و شوێنەکانی تر بە هەمانشێوە ئەوروپای ڕۆژهەڵات و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان بە نزیک لەیەکەوە بینی. ئەمە لە هاتنی ئەمریکا بۆ عێراق بە باشی ڕەنگی دایەوە. بەڵام ئەو سەردەمە ئەوروپای ڕۆژهەڵات هێشتا دژە دیموکراسی هێندە تیایدا بەهێز نەبوو. لە کوردستان و عێراق و وڵاتانی وەک هەنگاریا، پۆڵۆنیا، دەبینین خەڵکی و هیزی سیاسی دێنە ئاراوە کە دژ بە دیموکراسین و شەعبیەتیان هەیە.  دوو چەمک لێرەدا گرنگە، یەکەم، خێرایی، دووەم، هیوا. خەڵكی ئەوروپای ڕۆژهەڵات بڕوایان وەهابوو یان هیوایان وەهابوو کە بە خێرایی گۆڕانکاری ڕوودەدات و لە ئەنجامدا ئەوانیش وەک ئەوروپای ڕۆژئاوایان لێدێت. ئەمە لە ئەڵمانیای ڕۆژهەڵاتیش بە هەمانشێوەبوو بەڵام بە هەندێک خەسڵەتی جیاوازەوە. برەوپێدەرانی دیموکراسی لە دونیادا هانی ئەم خەڵک و کۆمەڵگایانەیان ئەدا کە وەها بیربکەنەوە، بە تایبەتی دیموکراسی لە بەرگی سەرمایەداریدا زۆر بە ڕەونەقە. بە جۆرێک زوو فریوت دەدات کە بەهەشتە. بە دڵنیایەوە ژیان لە هەموو ئاستێکدا لە رۆژئاوا باشتربوو لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا براوەبوو لە یاریەکەدا، براوە خاوەن سەرکەوتن و دەسەڵاتە بۆیە قۆزیشە. بەڵام گۆڕانکارییەکان بەم خێراییە بەرەو پێش نەڕۆشتن لە جێگاکانی تری دەرەوەی ڕۆژئاوا. ئەگەر بە شێوازی لۆنگ دیورەی بیربکەینەوە ئەوا دیموکراسی لە ناوەوەی ئەوروپا، کات و بنەما و دەزگا و ئاگایی و ئابوری و بونیادی و کەلتوری هەبوو کە لە جێگای تر نەبوو.  ئەمڕۆ خەڵکانی ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا هەست دەکەن کە توشی نائومیدی بوون لەوەی بتوانن ئەوەی وێنایان دەکرد بە دەستی بهێنن یان بەو خێراییە بۆیان فەراهەم بێت. ئەمەش هەمان دۆخە لە کوردستان. بیرتان دێت کابرایەک هەبوو لە سەروبەری هاتنی ئەمریکاییەکاندا هاواری دەکرد وێنک دیموقراطیە؟  لە کوردستان چەند پرۆسەیەک روویدا لە میانەی دیموکراتیزەکردن: یەکەم، بە ئاگابونەوە، هەمیشە گەلان و وڵاتان کاتی زۆریان دەوێت هەتا بە ئاگابنەوە. وڵاتی ئایرلەندا پاش سەربەخۆیی،ئابوری خراپ بوو، بەڵام هەتا ساڵی پەنجاکان بە ئاگانەبوەوە کە خراپە، دیارە هۆکاری ئالۆزتر هەیەم ئەگەر بە چاوی چۆلەکە ببینین. کوردستان هەتا هاتنی بزوتنەوەی گۆرانی ویست بە ئاگابێتەوە لە قەیرانی نەبوونی دیموکراسی و بنەماکانی. هێزە ئیسلامیەکان کە هەبوون هێزی دیموکراسی نەبوون بەشێک بوون لە شەپۆلی سەحوەی ئیسلامی کە هۆکاری زۆرە. دووەم، هەنگاوی دیموکراتیزەکردن خەونی گۆرانکاری بوو. ئەم خەونە هێندە بە گوڕهات کە لە گەڵیدا خەونێکی زۆری هێنا کە گۆرانکاری دێت. بەڵام کوردستان جێگایەک نەبوو کە تۆ بێیت نوخبەی سیاسی بگۆڕیت و گۆڕانکاری بێتە ئاراوە، یان رەفتاری نوخبەی سیاسی بگۆڕیت و گۆرانکاری بێتە ئاراوە. بەڵکو پیویستی بە بونیادنانی هەموو بنەماکانی گۆڕانکارییە، وەک سوپا، ئابوری، پەرلەمان، حکومەت و دیپلۆماسی. کەواتە پرۆسەی گۆرانکاری هەر لە سەرەتاوە کێشەی ئەوەبوو کە ئامرازی گۆڕانکاری نیە، یەڵکو ئەوەی هەیە ناگونجێت بۆ گۆڕانکاری. بۆیە کار لە سەر خواستی گۆڕانکاری کرا بەبێ هیچ هەنگاوێک لە سەر بونیادی گۆڕانکاری. لە ئەنجامدا خواست رووبەروی بنەمابوەوە. ئەمە ئاسان نەبوو لە خەڵكی بگەیەنەیت، نە لە کوردستان و نە لە ئەروپای ڕۆژهەڵات.  هەنگاوی سێیەم، خاوبونەوە. کاتێک خەڵک بۆیان دەرکەوت کە دیموکراسی بە ئاسانی نایەت، بنەماکان لە ئارادانین، ئەکتەرەکان لە ئاستیدانین، ئەوا خێرا نا ئومێدبوون. لە ئەوروپای ڕۆژهەڵات زۆرێک پەنایان بردە بەر گەڕانەوە بۆ دیکتاتۆریەت و شەخسی بەهێز. لە کوردستان پەرشو بڵاوبوو. بە گشتی کەس نایەوێت و ناتوانێت هەموو ئاڵۆزیەکان ببینێت. هەموو کەس دەیەوێت پێی بڵێی کە ئاسانە. ئەمە قەیرانێکی ئاگایی سەختە، بە تایبەت هێشتا لە کوردستان خەڵك بڕوای وەهایە کە کێشەکە ئەوەیە کە کەسەکان باش نین، ئەگەر بێتوو کەسەکان باش بن ئەوا دۆخەکە دەگۆڕێت. بەڵام کێشە لە کەسەکاندا نیە، هەرگیز هیچ سیستەمێک نایەتە ئاراوە تەنها لە سەر باش و خراپی کەسەکان، ئەوە بنەما و بونیادەکەیە. گەڕان بە دوای کوڕی باشدا، هێشتا خەونی ئەوانەیە کە دەخوازن گۆڕانکاری بێتە ئاراوە. ئەمە ڕەگی لە ئاگایی دینیدا هەیە کە رزگارکەرێک دێت و تاکە کەسی هەیە کە گۆڕانکاری دروست دەکات، دەبینین لە کوردستان زۆر باس لە گاندی و کەسانی وەها دەکرێت. دەرئەنجامی ئەمە براوە هیزە تەقلیدیەکانە، چونکە بنەمایان هەیە. هەروەها پەیوەندی ئەندامەکانیان لە سەر بنەمای نەگۆرانە نەک گۆڕانکاری. هەمیشە نەگۆڕان ئاسانترە لە گۆڕان.  ئێستا زۆرینەی خەڵك لە دەرەوەی پرۆسەی دیموکراسیە. ئەم پشو کورتیە لە سودی نەیارانی گۆڕانکارییە، بەڵام چاوەڕوانکراوبوو. ئایا هەنگاوی داهاتوو چی دەبێت: هێشتا خەڵکێک هەن بڕوایان وەهایە کە میدیا و دەنگە دەنگ دەتوانێت گۆرانکاری بهێنێتە ئاراوە. یان ئەوەی لە پارە پەیداکردندا سەرکەوتوبێت ئەوا لە حوکمداریشدا سەرکەوتوو دەبێت. ئەمە دوا قۆناغی قەیرانی دیموکراسیە. ئیتالییەکان پێش هەموان ئەم هەنگاوەیان تاقیکردەوە لە کەسایەتی بیرلسکۆنیدا، بەڵام نەک گۆڕانکاری بەڵکو هێندەی تر خراپی کرد، ئەمرۆ ئەمریکا ئەم دۆخە تاقیدەکاتەوە ئەمریکا لە خراپترین و ئاڵۆزترین دۆخیدایە. هاتنی ئەهلی فلوس کۆتایی مەعریفە و ئەخلاق وبەتەنگەوەهاتن و تێگەیشتن و زانستە لە حوکمدارییدا.  ئایا قەیرانی هەرێم دەبێتە هۆکاری کۆتایی دیموکراسی و باڵادەستی نادیموکراسی و دیماگۆجیەت یان دەبێتە هۆکاری تێرامان لە پرۆسەکە کە پیویستی بە بونیادنان و وەرچەرخان و دروستکردن هەیە و پڕ پڕە لە ئاڵۆزی و هەوراز.

  ■  نەوزاد کەریم شەوی رابردوو دوای بیست ویەک رۆژ لە چاوەروانی کۆمسیونی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی کوردستان بە دەنگی پێنج ئەندام ( نوێنەرانی پارتی و یەکێتی ) ئەنجامی کۆتایی هەلبژاردنەکانیان راگەیاند .  بەپێی راگەیاندنی ئەنجامەکان یەکیتی نیشتمانی( ٣١٩٩٠٠) دەنگی بەدەست هێناوە ، بە بەراورد بە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٣ بۆ پەرلەمانی کوردستان کە ( ٣٥٠٥٠٠) دەنگی بەدەست هێنابوو،  لەگەڵ بەرزبونەوەی رێژەی دەنگدەر لەهەرێمی کوردستان یەکێتی نیشتمانی نزیکەی ٣١ هەزار دەنگ کەمی کردوە ، لە کاتێکدا ئەم هێزە لە هەلبژاردنەکانی خولی پێشودا ئەو رێژە دەنگەی کە بەدەستیهێنابوو بە گەورەترین شکست زانی وبە شێوەیەک مامەڵەی لەگەڵ کرد کە زوربەی زۆری سەرکردەکانیان بۆ ماوەیەکی زۆر خۆیان ونکرد و پاش مانگێک لە دەرکەوتنەوەیان شکستی خۆیان راگەیاند و هەریەکەو شکستەکەیان ئەخستە ئەستۆی ئەوی تریان ، بەڵام ئەمجارە بە پێچەوانەی چوارساڵی رابردوەوە ئەم هێزە هەر لەسەرەتاوە بەم ئەنجامەشەوە وبەدەستهێنانی دەنگی کەمتر لە هەڵبژاردنی رابردوو ، سەرکەوتنی خۆی راگەیاند و ئەم ئەئجامەی وەک سەرکەوتنێکی گەورە بۆ حزبەکەی راگەیاند و لەزوربەی شارو شارۆچکەکانی هەرێمدا ئاهەنگی گەورەی بۆ گێرا ، بەڵام ئەمە ئەو راستیەمان بۆ دەسەلمێنیت کە یەکێتی نیشتمانی لە دوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆرانەوە سەرکەوتن و پاشەکشەی خۆی لە زیادبون و کەمی دەنگەکانی خۆیادا نابینیت ، بەڵکو سەرکەوتنی لە لە پاشەکشەو شکستی بزوتنەوەی گۆراندایە ، ئەوەی کە کردی ئاهەنگی سەرکەوتنی خۆی و بەرزبونەوەی رێژەی دەنگەکانی نەبوو ، بەڵکو ئاهەنگی پاشەکشەی و کەمی دەنگەکانی رکەبەرەکەی بوو کە بزوتنەوەی گۆرانە ، چونکە یەکێتی باکی نیە و بۆی گرنگ نیە کە سەنگ و قورسایی بەرامبەر بە پارتی دیموکرات چەندە ، بچوکی بۆ پارتی پێ قبولەو دەمێکە خۆی لەگەڵی را‌هێناوە ، ئەوەی کە پێی قبوڵ نەدەکرا و بە مەترسی ئەزانی سەنگ و قورسایی بزوتنەوەی گۆران بوو ، لەگەڵ ئەوەی کە رێژەی دەنگ و ژمارەی کورسیەکانی کەمترە لە نیوەی ژمارەو رێژەی کورسیەکانی پارتی ، بەڵام لەوە دڵنیایایە کە ئەم دوو هێزە هەرگیز نابنە مەترسی بۆسەر بەرژەوەندیە حزبی و کەسەیەکانی یەکتری، کە بەدرێژایی چارەکەسەدەیەک لە حوکمداریان لەکوێدا ئەم دووهێزە بەرژەوەندی حزبیان کەوتبێتە مەترسیەوە بونەتە فریادرەسی یەکتری ، هەر لەو روانگەیەشەوەیە کە دوێنی بەرپرسێکی پارتی بەراشکاوی و دوای ئەو هەموو مڵملانێیە لەسەر پۆست و ئیمتیازەکان لەبەغدا دەڵیت ، لەگەڵ یەکێتی نیشتمانی ئێمە یەک چارە نوسمان هەیە و هەمیشە وەک شەریکێکی سیاسی لێیاندەروانین ، تێپەراندی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنیش بەم شێوەیە و قبوڵکردنی لەلایەن یەکێتیەوە لەگەڵ ئەوەی کە لەزمانی وتەبێژەکەیانەوە لەسەرەتاوە بە هەڵبژاردنێکی پر لەساختەکاری و ئەتکردنی دەنگی دەنگدەر ناوی هێنا و دڵخۆشبون و رازیبونیان لە ئیستادا و لەگەڵ ئەو سەنگە بچوکەشیان بەرامبەر بە پارتی ، دڵنیای کردینەوە لەوەی کە ئەو سەرکەوتنەکەی ئیدعای بۆ دەکرد و ئاهەنگی بۆ دەگێرا لە کوێــــدایە و لە چیدا دەبینێتەوە  .

■  مەریوان وریا قانع  دیوارێکی بە درێژایی ٩١١ کیلۆمەتر لەسەر سنوورەکانی لەگەڵ سوریا و ئێراندا، بەتایبەتی لەسەر سنوورەکانی لەگەڵ سوریادا، دروستکردوە. میدیا نزیکەکان لە ئەردۆگان و پارتەکەیەوە ئەو دیوارە لەسەر وەزنی ”دیواری چیی مەزن“، بە ”دیواری تورکیای مەزن“ ناودەبەن. ئەم دیوارەی تورکیا سێھەمین گەورەترین دیوارە لە جیھاندا، لەدوای دیوارە بەناوبانگەکەی چینە و ئەو دیوارەی لە نێوان مەکسیک و ئەمریکادا دروستکراوە. حیکایەتە رەسمیەکەی تورکیا سەبارەت بە دروستکردنی ئەم دیوارە پاراستنی سنوورەکانی و ڕێگرتنە لە پەڕینەوەی تێرۆریستان. بەڵام ئاشکرایە کە مەبەستی ڕاستەقینەی ئەم وڵاتە لە دروستکردنی ئەو دیوارە دابڕانی ناوچە جیاوازەکانی کوردستان و خەڵەکەکەیتی لەیەکتری.  وەک وتمان درێژی دیوارەکە ٩١١ کلیۆمەتر و بەرزیەکەی ٣ مەتر و پانییەکەشی دوو مەترە، لەھەندێک شوێنیدا بە تەلی دڕکدار داپۆشراو. تورکیا بەرێژایی دیوارەکە ٢٢ بورجی چاودێریکردن دروستکردووە بە پاراستنی دیوارەکە و ڕێگەگرتن لەو کەسانەی کە دەیانەوێت بپەڕنەوە. بورجەکانیش پڕکراون لە ئامێری تەکنۆلۆژیی پێشکەوتووی بینین و کامێرای ھەمەجۆر و چاودێریکەر. لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا ئەم دیوارە گەورەترین دیوارێکە وڵاتان لەیەکتری جیبکاتەوە. ئەم دیوارە زۆر لەو دیوارە گەورەترە کە ئیسرائیل بەدەوری ناوچە فەلستینییەکاندا دروستیکردوە.  لە دونیایەکدا کە تادێت زیاتر و زیاتر بەجیھانیی دەبێت و لەزۆر بەشیدا بڕێکی زۆر لە سنوورەکان ھەڵدەگیرێن، کەچی لە ھەندێک بەشی تردا دیواری گەورە دروستدەکرێت بۆ ڕێگەگرتن لە پەیوەندیکردن و جوڵە و کۆچ و تێکەڵبوونی کەس و ناوچە و میلەت و دراوسێکان بەیەکتری. ھەم ھەڵگرتنی سنوورەکان و ھەم دروستکردنی دیوار دوو پرۆسەن بە خەستی لە دونیای ئەمڕۆدا ئاامدەن. لەڕاستیدا ”سیاسەتی دروستکردنی دیوار“ بووە بە بەشێک لە سیاسەتکردن لە سەدەی بیست و یەکەمدا، ئەمەش تەنھا بەرزکردنەوەی دیواریی چیمەنتۆیی ئەستوور لەسەر سنوورەکان نییە، بەڵکو سیاسەتی دروستکردنی دیواریی فەرھەنگیی و دینیی و سیاسیی و یاسایی و ڕەمزییشە. سیاسەتی دروستکردنی دیوار لە جەوھەریدا سیاسەتی دروستکردنی شوناسیی داخراو و ھەڕەشەئامێز و ترسناکە کە نەک تەنھا توانای قبووڵکردنی ئەوانیتری نییە، بەڵکو توانای دروستکردنی پەیوەندیی ئاسایی و سادەشی نییە. ھەموو دیوارێک جۆرێکە لە داخران بەڕووی جیھاندا، ڕێگرتنە لەوەی ”ئەوانیتر“ ببن بە بەشێک لە شوناس، چەمانەوەیە بەسەر ”خود“ێکدا کە وەھم و خورافەتی لەکەسانیتر نەچوونێکی ڕەھای ھەیە و دەشیەوێت ئەم لەوانیترنەچوونە بە ھەر نرخێک بووە بپارێزێت. وێناکردنی خود لەڕێگای نەفیکردنی ئەوانیترەوە ژێرخانی ئەو سیاسەتی دیوارەیە کە ئەمڕۆکە لە زیاد لە شوێنێکدا ئامادەیە. دیوارەکەی ئەردۆگان دیواری پاراستنی وێناکردنێکە بۆ تورکبوون کە دونیای دەرەوە و بەشێکی زۆری ئەوانەشی لەگەڵیدا دەژین، وەک دوژمن دەبینێت. https://www.zamanarabic.com/…/%D8%AA%D9%82%D8%B1%D9%8A%D8…/…

■  بەهادین نوری  لە هە ڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمدا، کە کۆمسیۆن ئەنجامی ٨٥٪ لە دەنگە کانی بڵاوکردەوە، لیستی ئازادی (حشکع) ٨ هەزار دەنگی وەرگرتووە. ئەمەش دەکاتە نزیکەی نیو کورسی لە ١١١ کورسیەکەی پەرلەمان. شایانی باسە کە ئەم حیزبە لە یەکەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمدا، ساڵی ١٩٩٢، ٢٢ هەزار دەنگی وەرگرت کە دەیکردە نزیکەی ٢٪ سەرجەم. لە مەودای ئەم پێنج جارەی هەڵبژاردندا کە لە ٢٦ سالی ڕابردوودا کراوە هەرجارەی ٥٠٠/٣ دەنگ کەمی کردووە. بۆ ئاگاداری ژمارەی دەنگدەران ساڵ بە ساڵ زیادی کردووە، بەپێچەوانەی ژمارەی ئەو دەنگانەی دراوە بە حشع.  ئاساییە ئەگەر ژمارەی کورسیەکانی حیزبێ لە هەڵبژاردندا دابەزێ و لە باتی ٤٠ کورسی ٣٠ یان ٢٠ کورسی بێنێ، بەڵام ئاسایی نیە کە حیزبێ هەر لە سەرەتاوە (٢٢) هەزار دەنگ بێنی و لە ماوەی ٢٦ ساڵیشدا هەر بەرەو کەمتر بجوڵی. بە هەموو پێوەرێکی لۆژیکی دەبێ بەر پرسانی حیزبی لەم چەشنە بەجدی و بەدرێژی لێکۆڵینەوە لە وەزعی وەها بکەن و بگەڕێن بۆ هۆکار و چارەسەریان ئەو ڕێخراوە هەلوەشێننەوە. ئەمە دیاردەیەکی سروشتی نیە کە حیزبێکی تەمەن ٨٤ ساڵی بە مێژوویەکی پڕ لە خەباتی قارەمانانەو هەزاران شەهیدەوە لە دوا هەڵبژاردنی وڵاتە کەیدا (هەرێمی کوردستان) ٨ هەزار دەنگ بێنێ. (حشعیش لە حشکع حاڵی باشتر نیە) .  چ هۆکارێ لە پشتی ئەمەوەیە ؟ بۆچی لە حیزبێکی جەماوەری گەورە وە بوو بە حیزبێکی پەراوێزی وەها بچووک؟ چۆن ئەندامانی خاوێن و دڵسۆز ئەمەیان پێ قوبووڵ دەکرێ ؟  وەلامی جیا جیا هەیە بۆ ئەم پرسیارە. هێندێ هۆکاری ئەم دیاردەیە دەگێڕنەوە بۆ داڕمانی ڕژێمی سۆڤێتی و حیزبی شیوعی بوڵشەڤی. ئەو داڕمانە کە ئەنجامێکی سرووشتی بوو بۆ پەرەسەندنی ڕەوتی ستالینیزم لە حیزبی شیوعی و دەولەتی سۆڤێتی. بەڵێ بێگومان ئەم داڕمانە یەکێ لە هۆکارەکانی لاوازبوونی بزووتنەوەی شیوعی بوو لە هەموو جیهاندا– بە عێراقیشەوە. بەلام زۆربەی حیزبە شیوعیەکانی ولاتانی تر (لە دەرەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست) نە پێشتر وەکو حشع بە هێزبوون و نە دواتریش بەم جۆرە لاوازبوون. نوێنەرایەتیان لە پەرلە ماندا نزیکە لە وەزعی پێشوویان. دەبێ بۆ هۆکاری دی بگەڕێن بۆ تەفسیری ئەم دیاردە یە لە حشکعدا .  من نزیکەی ٤٠ ساڵم لە تەمەنی خۆم لە ناو حشعدا بە سەربردو لە حەفتاکانی سەدەی بیستە وە هۆکاری ئەم پاشە کشەی بزووتنەوەی شیوعیم دە ستنیشانکردو کەوتمە ململانێی توند لەگەڵ سەرکردایەتی حیزب. دوای زێتر لە دە ساڵ ململانێ جێگەم نەما لەناو حیزبدا. زۆرم لەسەر ئەم بابەتە نوسیوەو لە ئەلکترۆنیدا ماوە. لێرەدا بە کورتی دەڵێم:  ١- لە یەکەم کۆبوونەوەی کۆمیتەی ناوەندی حشع لە پراگ پاش کودەتای ٨ شوباتی ١٩٦٣و پاش شەهیدبوونی سکرتێری حیزب سلام عادل، ئە و سیاسەتە یەمینیە چەوتە داڕیژراو کۆچکردوو هاوڕی عزیز محمد هە ڵبژێردرا بە سکرتیری حیزب. عزیز محمد یەکێ بوو لە داڕێژەرانی خەتی ئاب و بۆ زێتر لە (٥٠) ساڵی دوای کۆبوونەوە کەش، هەتا کۆچی دوایی کرد بە کردە وە سوور بو لە سەر ئەو هە ڵوێستە. ٢- هەڵەی هەرە گەورەو کوشندەی حشع بەسەرکردایەتی عزیز محمد ئە وە بوو کە شیوعیەکانی گرێدا بە پاشکۆی ڕژێمی سەدام و حیزبی بەعسە وە بۆ ماوەی ٧ سال (٧٢ – ١٩٧٩). ئەم بەرە کلکایەتیە بوو بە خۆرەو چووە لە شی حشع ، گورزێکی لێدا کە هە تا ئیستەش برینەکانی ساڕێژ نەبوەتەوە .  دووەم هەلەی کوشندەی حشع، بە سەرکردایەتی عزیز محمد، ئە وە بوو کە شیوعیەکانی ڕاپێچی شەڕی براکوژی نێوان پارتی و یەکێتی کردو کردی بە پاشکۆی حیزبێکیان دژ بەوی تریان لە ١٩٨٣دا. شە رەکە لە پشتاشانەوە دەستی پێنەکرد وەکو زۆر کەس وەهای دەبینن، بەڵکو لە ٢٨/ ٤/ ١٩٨٣وە، لە بالیسان دەستی پێکرد کە بەرەی جود (پارتی و حشع سۆشیالیست و پاسۆک) هێرشیان کردەسەر مە ڵبەندی دووی یەکێتی لە بالیسان و پێشمەرگەکانی یەکێتیان ڕاونا.  سەرکردایەتی پارتی بوو کە نەخشەی بۆ ئەم شەڕە داڕشت. پێی وابوو بەئاسانی سەرکەوتن لەم شەڕەدا بەدەستدێنێ وەک لە شەڕی هە کاریدا بە دەستی هێنا. بەلام لێرە ئەنجامی شەڕ بەپێچەوانەی هەکاری بوو، یەکێتی سەرکەوت و تۆڵەی هەکاری کردەوە. حشعیش زەرەر مەندی یەکەم بوو، هە موو شتێکی لەدەستدا، ٩٠ شەهیدی دا کە زۆریان کادری حیزبی بوون. ئەم تێشکانەش ئەنجامی کلکایەتی حشع بوو بۆ باڵێ لە بزووتنەوەی نە تەوەیی کورد، تەواوکەری تێشکانی پاشکۆگەری بوو بۆ قەومیەکانی عەرەب – بە عسیەکان.  هەر ئەو پاشکۆ گەریەی حشع لەوەدا کۆتایی نەهات کە باسمکرد، بەڵکو بوو بە ڕە وشت و هێڵێکی هەمیشەیی حشع و دواتر حشکع لەماوەی زیتر لە ٥٠ ساڵی ڕابوردوودا. (عزیز محمد بە فەرمی سکرتێری حشع بوو بۆ ٢٩ ساڵ . لە ٩٩٣ دەستی لە کارکێشایەوە بەفەرمی، بەڵام بە کردەوە لە هێندێ خاڵی بنەرەتیدا هەرخۆی سەرچاوە بوو هەتا دوا کۆنگرە کە بەر لە کۆچکردنی گیرا. بەتایبەتی پرسی دانان و لابردنی کادری سەرەکی حشکع ی گرتبووە دە ستی خۆی و لەکۆنگرە کاندا تا پارساڵیش دەبوو بە مەرجیع و حەریسبوو لە سەر پاراستنی کادرەکانی کە بە دڵی خۆی بوون لە پۆستی بەرپرسیارێتیدا، ڕێگر بوو لە هە موو نۆ ژەنکرد نە وە یەک لە حشع و حشکعدا.  زێتر لە ٥٠ ساڵ هاوڕێی کۆچکردو عزیز محمد بە عەقڵیەتی ستالینیزم، لە نوسخە یەمینیەکەی ستالینیزم، بزووتنە وەی شیوعی بە ڕێوەبرد. بە هیچ جۆرێ خەمی سەربەخۆیی سیاسی حیزبی نە بوو، هەمیشە هێڵی پاشکۆگەری هەڵدەبژارد. بە کاریگەری ئەو پا شکۆگەریە حشع سیقەی جە ماوەری لەدەستداو ساڵ بەساڵ بچوکتر دە بۆوەو دەنگەکانی کەمتر دەبوونەوە، تا لە هە ڵبژاردنی ٣٠ ئەیلولی ڕا بردوودا دابە زی بۆ ( ٨ ) هەزار !  شیوعیەکانی عێراق، بە کوردستانیشەوە، لە چلەکان و پەنجاکانی سەدەی پێشوودا بە خەباتی چینایەتی و جەماوەریەوە خۆیان لە حیزب و هێزە سیاسیەکانی تر جیاکردبووە. ئەمە لە فەرهەنگی سیاسی حیزبیدا بزر بوو لە ساڵانی سەرکردایەتی عزیز محمددا. ئەگەر وانیە فەرموو بە ڵگە بینە !! لەباتی باوەڕو پشتگیری ڕەنجدەران و هە ژاران شیوعیەکان دڵیان بە ڕەزامەندی و مەدح و سەنای سەرکردە نەتەوەیی و بۆرژوازیەکان خۆشبوو بۆ سەرکردایەتی حشکع.  بەم چەشنە هێز و توانای حشع و حشکع دابەزی تا بوو بەمەی ئەمڕۆ دە یبینین. لێرەدا پرسیاری گەوهەری چیە ؟ یان بە وشەیەکی دی: هیچ چارەسەرێ بۆ وەزعی حشکع هە یە ؟  پێویستە پێشەکی ئەوە بزانرێ کە چارەسەری نەخۆشی موزمین زەحمە تترە لە چارەسەری نەخۆشی تازەپەیدا بوو. ئەمەش کە حشکع بە دەستیەوە دەناڵێ نەخۆشیەکی موزمنە، تەمەنی لە ٥٠ ساڵ تێپەڕ بووە. ئەمە پرسەکەی ئاڵۆزتر و زەحمە تتر کردووە. بەڵام ڕێگەی چارەسەر دانەخراوە ئە گەر شیوعیەکان بەجدی چارەسەریان بوێ.  ئەم پرسە پێویستە بخرێتە بەر باس و گفتوگۆیەکی بەربڵاو، تە نها لە ناو ئەوانەدا نا کە ئیستە کادرو ئەندامی حشکعن، بەڵکو ئەوانەش بگرێتەوە کە پێشتر کادرو ئەندامی بوون بەهۆی خیلافاتی فکری و سیاسیەوە جێیان هێشتووە و ئیستە لە دەرەوەی ولات دەژین یان لەناو ولاتدا. لە وتارێکی داهاتوودا منیش ڕاو بۆچوونی خۆم بلاودە کەمەوە دەربارەی جارەسەری ئەم کێشەیە.

■   یاسین نادر نازارێت لە مێژووی ئەمریکادا سەرۆکێکی هاوشێوەی ترەمپ دەدۆزرێتەوە کە هاوشێوەی ئەو ئەوەندە بەردەی پارەوپول بێت، کە لە دونیای ئەمڕۆدا وا دەیبینین، بەو پێیەی کە سعودیەکان پارەی بێشوماریان بەردەستە، بوونەتە هۆی ئەو زلهێزێکی وەک ئەمریکا هەمیشە شوێنپێی کاروبارەکانیان بگرێت و بەبێ هیچ ئەملاولاو گوتنێکی تر هەمیشە بەڕاستەوخۆ داوای پارە لەوان بکات. کە لەم نێوەندەشدا ئەوە بەڕوونی دیارە کە سعودیەکانیش دەیانەوێت خودێتییەکیان پیشانی ویلایەتە یەکگرتووەکان و دونیا بدەن کە ئێمەش هەبوونیەتێکمان هەیە. دیار نییە لەم ڕۆژانەدا سعودیە فەرمانبەرداری ئەمریکایە!! یان ئەمریکا فەرمانبەرداری ئەوە و لەو پەیڕەوی دەکات. بەڵام شتێک کە ڕوونە ئەوەیە کاریگەری پارەی سعودیا لەسەر ترەمپ و دونیای ئەمریکا بەگشتی تا ئێستاکە هەمیشە سعودیای وەک هاوبەشێکی ئەمریکا لە ناوچەکەو جێبەجێکەری سیاسەتەکانی ئەو دەردەخات. ترەمپ بەئاشکرا ئەوەی گووتوە کە تا تەواوی پارەی سعودیا نەخاتە گیرفانییەوە، واز لە سعودیەکان ناهێنێت، کە ئەم ئەگەرەش تا کۆتایی قۆناغی سەرۆکایەتی ئەو ڕەنگە بەدی بێت یانیش نەیەت. بە گەورەبوونی چیرۆکی تیرۆری ڕۆژنامەنووس و ڕەخنەگری سعودیایی "جەمال خاشقچی"   لە باڵیۆزخانەی سعودیا لە تورکیا، زۆر کەس لە ویلایەتە یەکگرتووەکان لە چاوەڕوانیی ئەوەدان کە کاردانەوەی توند بەرانبەر بە سعودیاو کاربەدەستانیی ئەم وڵاتە بکرێت. ئیتر هەندێک لە بەرپرسانی ئەمریکاش ئەمە هەمیشە لەسەر زاریانە کە سزای وڵاتان بدەن؛ چ سعودیا لە ئێستاو هەر وڵاتێکی تریش بێت. بەڵام ترەمپ بەئاشکرا ڕایگەیاندووە کە ئامادە نییە بۆ تیرۆرکردن و گیانی لەدەستچووی نەفەریک، چەندسەد ملیارد دۆلار گرێبەستی خۆی لەگەڵ ئەم وڵاتەیەدا تێکو وێک بدات. بە ئەگەرێک لەم سەروبەندەدا، بەریتانیاو ئەمریکا ڕەنگە لە هەوڵی ئەوەدا بن، کۆنفڕانسی ئابووری لە سعودیا وەک سزایەک بەکار بێنن. لەلایەکی ترەوە هەندێک لە بەرپرسانی سعودیا ئەم حاڵە لاوازەیان لە ترەمپدا دۆزیوەتەوە و هەڕشەو گوڕەشەی ئەوەیان کردووە، لە ئەگەری هەر گوشاریک لە سەر وڵاتەکەیان نە تەنها گرێبەستە سەربازی و چەک پێفرۆشتنەکانیان لەگەڵ ئەمریکادا هەڵدەوشێننەوە، بەڵکوو هەوڵ دەدەن چەک و تفاقی پێویستیان لە ڕێگەی ڕوسیاو چینەوە دابین بکەن و هاوکاری ترەمپ لە سزادان و ئابڵۆقە نەوتییەکان لەسەر ئیراندا نەکەن و نرخی هەر بەرمیلە نەوتێک بە ٢٠٠دۆلار بگەیەنن و لە ناوچەکەش واز لە  ململانێکرنی ئێران چیتر بێنن، تا ئێران لە ناوچەکە هەر بە سەیتەرەیی ڕۆڵی خۆی بهێڵێتەوە، شتێک کە هەندێک ئاماژەی بچووکیشی لە قەزیەی خاشقچییەوە بەنسبەت ئێرانەوە دەبینرێت کە تا ئێستاکە ئێران، سعودیەکان بەجۆرێک تاوانبار لەم قەزیە نازانن و لەبارەیەوە هیچ گوتویژ و باسێکیان لەسەر نەکردووە.  ئەم چیرۆکەش گەر وردتر لێ بڕوانین تاڕادەیەک لە هاوشێوەی ئەو هەڕەشانەیە کە عەرەبستانی سعودی لە کاتی پەسەندکردنی یاسای "جاستا" لە دژی خۆی کردی و بووە هۆی ئەوە کە ڕاپۆرتی دەزگا هەواڵگریەکانی ئەمریکا کە بەئاشکرا سعودیایان بەرپرسی ڕووداوی یانزەی سیپتەمبەر دەزانی، لەسەر خۆی لابدات. یانیش کاتێک ڕیکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ناوی سعودیای بەهۆی کوژرانی منداڵانی یەمەنی خستە لیستە ڕەشەوە، بە گووتەی سەرۆکی پێشووی ئەوکاتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەهۆی هەڕەشەی دارایی سعودیەکان، لەم بابەتەش لەوان بوران و لێخۆشبوونیان کرد. بەهەرحاڵ هەرچەندە ترەمپ و ئیدارەی ئەمریکا ئاوا هەڵسوکەوت گەلیک لەبارەی سعودیاوە بنوێنن، ئەوانیش بە گووتەی خۆیان هەنگاوی ئاراستە پێچەوانەیان بۆ ئەوان دەبێت کە هەموویان لە سەرچاوە داراییەکان لە قازانجی ئەمریکادا خۆی دەبینیتەوە. چاودێرانی سیاسی باش ئەوە دەزانن ترەمپ لە گرێبەستە سەربازیەکانی پەشیمان نابێتەوە. ئەگەر لەم نێوەندەشدا بەو پێیەی ئاماژەی پیکرا قسەو هەڕەشەکانیی سعودیا سەربگرێت و ئەو وڵاتانەی کە وەکوو ئەمریکاو بەریتانیا کە بانگەشەکەری مافیی مرۆڤ و ئازادی ڕادەربڕینن، بکشێنە دواوە، ئەوکات دەتوانین بڵێین عەرەبستان سواری قەزیەو باس و بارودۆخەکان لە ئێستادایەو توانیوێتی ڕەگە خەونبینینی هەموو وڵاتانیی ڕۆژئاوایی بگرێتە دەستەکانیی خۆیەوە.  وڵاتانیی تر هەنگاوێکی سعودیەکانیان لەبارەی کەنەداوە لە ماوەکانیی ڕابردوودا لەبیر نەکردووە، کاتێک کە کەنەدا دژایەتیی هەڵسوکەوتی سعودیەکانیی لەبارەی گرتن و ئەشکەنجەدانی چالاکوانانی ژنانی سعودی کردبوو، لە هەنگاوی پەرچە کرداریدا سعودیەکان باڵیۆزی کەنەدایان لە وڵاتەکەیان ناردە ماڵەوە و هەنگاوی ئابووری تریشیان پەیوەست و پەیوەند بە کەنەداوە ڕەفز کردەوە و تا سەرمەشقێک بۆ هەنگاوانیکی تر بێت کە لە دژی سعودیا لە داهاتوودا ڕەنگە بە ئەنجام بگات یان بەئەنجام بگەیەنرێت.

■  بەختیار نامیق  ڕیکەوتننامەی ستراتیژی ڕێککەوتنێکی دابەشکاریە و لە هەناویدا هەڵگری هاوسەنگی نێوان زۆنی زەرد و سەوزە و بە دابەشکاری جوگرافیای ئەودیو دێگەڵە و ئەم دیو دێگەڵەشەوە ، ئەگەر چی بزوتنەوەی گۆڕان و پڕۆژەکەی کاک نەوشیروان کارکردن بو لەسەر سڕینەوەی ئەم دابەشکاریە ، بەڵام تا ئێستاش ئەگەر کاڵ بوبێتەوە نەتوانراوە ئەم هێڵە دابەشکاریە بسڕرێتەوە ، ئەم دابەشکاریە دابەشکاریەکە کە خواستی ناوەکی نیە لە دەرەوە هێزە ناوچی و جیهانیەکان ( ئێران و تورکیا وئیستەش ئەمریکا ) هێلکاریان بۆ کردوە بە پێ ی بەرژەوەندی خۆیان ، بەلام ئەوەی لە واقعدا هەیە ( کە من تەواو دژی ئەمەم ) ئەوەیە هیچ هێزێکان (پارتی و یەکێتی ) ناتوانن حکومەت پێکبهێنن ئەگەر نەک (٥٠+١) دەنگەکان بەدەست بهێنن بە سێبەر و پاشکۆکانیشیانەوە ، بەڵکو هەر یەکێکیان ٨٠ کورسیش بهێنن هیچ لایەکیان ( پارتی و یەکێتی ) ناتوانێت حکومەتێک پێک بهێنێت کە حوکمی تەواوی هەردو زۆنەکە بکات ، گریمان پارتی بە کەمایەتیەکان و شوعی و حسکەوە دەتوانێ زیاتر لە (٥٠+١) ی هەبێت ، بە پێ ی یاسا دەبێت خۆی بتوانێت حکومەت پێک بهێنێت بێ گەڕانەوە بۆ یەکێتی یان کۆمەڵ یان گۆڕان یان بەشەکەی تری یەکگرتو ، بەڵام لەسەر بنەمای ڕێککەوتننامەی ستراتیژی دوا جار دەبێت هاوسەنگی هێز هەبێت و بە تەوافق حکومەت پێکبهێنرێت ، خۆ ئەگەر یەکێتی لەگەڵ کۆمەڵ و هاوپەیمانی و گۆڕان و نەوەی نوێ و باڵێکی یەکگرتو هەوڵی پێکهێنانی حکومەت بدات وەک لیستێکی هاوپەیمانی دیسان هەر ناتوانێ حکومەتی گشتی دروست بکات هەر دەبێت بگەڕێنەوە بۆ تەوافقی ڕێککەوتننامەی ستراتیژی ، چونکە نەپارتی دەستەڵاتی دانانی پۆلیسێک یان بەڕێوەبەری فەرمانگەیەکی هەیە لە زۆنی سەوزدا بێ ڕەزامەندی یەکێتی و پشک بە پشک نە پارتی ، هەمومان دەزانین ئەگەر بەڕێوەبەرێکی پارتی لە زۆنی سەوزدا بونی هەبێت لە بەرامبەردا دەبێت بەڕێوەبەرێکی یەکێتی لە زۆنی زەردا ببێت و هەردو بەڕێوەبەرەکە هیچ دەستەڵاتێکی نابێت بێ پرسی حیزبی دەستڕۆیشتوی ئەو زۆنە ، پۆستی حیزبەکانی تریش دابەشکراون لە سنوری هەردو زۆنەکەدا ، پارتی بە دراسە دەیویست ئەم دیوارە تێک بشکێنی و کاک نەوشیروانیش لە ڕێ ی گۆڕانەوە دەیویست کۆی دابەشکاریەکە هەڵوەشێنێ و پرۆژەیەکی نیشتمانی بێ جیاکاری جوگرافی و حکومداری شوێنی بگرێتەوە ، بەڵام پارتی وردە وردە خەریک بو تەواوی دەستەڵاتەکانی دەبردەوە هەولێر و زۆنی سەوزی کردبوە پاشکۆی خۆی وە جومگە هەستیارەکانی حکومەتی بۆ خۆی داگیرکردبو یەکێتی خستبوە ئینعاش و بێهۆشی کردبو ، بەڵام دوای هەڵپساردنی سەرۆکایەتی هەرێم و (١٦ ی ئۆکتۆبەر) و بە دیاری کروای سەرۆکی کۆماری عێراق بە تەواوی پارتی خستوە ناو چوارگۆشەی یەکەمی ساڵی ١٩٩٢ ، هەر بۆیە هیچ کامیان ناتوانن حکومەت پێکبهێنن بە بێ گەڕانەوە بۆ تەافقی ناو ڕێککەوتننامەی ستراتیژی ، بەشکاری لە پۆستەکاندا و حیزبەکانی تریش بە پێ ی قورسایی خۆیان پشکیان لەم تەوافقەدا دەبێت ، ئیتر هەرکامیان بڵێت خۆمان حکومەت پێکدەهێنین ئەوە تێکجونی هاوسەنگیە و هەرگیز ناتوانن ، ئەوەشی پێ ی دەلێن یاسا و دیموکراسی دەنگی زۆرینە دوا جار دەبێت بچێتەوە سەر هەمان ڕێکەوتن .